Analiza porównawcza i promowanie transformacyjnego wykorzystania technologii informacyjno-komunikacyjnych (ICT) w regionach Unii Europejskiej

Transkrypt

1 Analiza porównawcza i promowanie transformacyjnego wykorzystania technologii informacyjno-komunikacyjnych (ICT) w regionach Unii Europejskiej nr11 biblioteka erozwoju

2

3 Analiza porównawcza i promowanie transformacyjnego wykorzystania technologii informacyjno-komunikacyjnych (ICT) w regionach Unii Europejskiej Podsumowanie rezultatów projektu TRANSFORM Wydanie polskie Tarnów, sierpień

4 projektu TRANSFORM Data opracowania: wrzesień 2008 r. Klasyfikacja: ogólnodostępny Autorzy: G. Hughes, J. Assis, J. Cornford, K. Gareis, R. Richardson i M. Sokol Koordynator: empirica (Niemcy) Partnerzy: Uniwersytet Newcastle upon Tyne (Wielka Brytania), Europejskie Stowarzyszenie Regionalnego Społeczeństwa Informacyjnego (Belgia), Queen Mary and Westfield College, Uniwersytetu w Londynie (Wielka Brytania) Wydanie polskie Opracowanie i tłumaczenie: Stowarzyszenie Miasta w Internecie, 2009 Redakcja: Krzysztof Głomb Biblioteka erozwoju SMWI publikacja nr 11 Opracowanie polskie podręcznika zrealizowano w ramach projektu TR@NSPOD - Podlaskie Partnerstwo dla erozwoju Projekt TR@NSPOD jest współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

5 Spis treści Streszczenie Podziękowania Wprowadzenie Percepcja regionalnego społeczeństwa informacyjnego i gospodarki opartej na wiedzy Wskaźniki i procesy analizy porównawczej (benchmarkingu) dla transformacyjnego wykorzystania technologii informacyjno-komunikacyjnych Kreowanie polityki na szczeblu regionalnym Percepcja regionalnego społeczeństwa informacyjnego Znaczenie inwestycji w technologie informacyjno-komunikacyjne Ramy polityczne Rola i wkład regionów Transformacyjne wykorzystanie technologii informacyjno-komunikacyjnych Zrozumienie transformacyjnego zastosowań technologii informacyjno-komunikacyjnych Pięć wskazówek transformacyjnych zastosowań technologii informacyjno-komunikacyjnych Transformacyjne wykorzystanie technologii informacyjno-komunikacyjnych jako problem działań kolektywnych Wskaźniki i procesy analizy porównawczej (benchmarkingu) Tworzenie polityki na szczeblu regionalnym Regiony w kontekście globalnym Propozycje interwencji w ramach polityki UE Propozycje samopomocy regionalnej Ogólnie o przyszłości Lizbona 2020?

6 5 Aneks Wspomaganie transformacyjnego wykorzystania ICT rola regionalnej kultury innowacyjności Zagadnienie: dlaczego jedne regiony zyskują więcej na technologiach niż inne? Literatura Wykorzystanie ICT: brakujący element w badaniach regionalnych Konceptualizacja przekształcającego wykorzystania technologii ICT Wpływ transformujący a skala regionalna Konceptualizacja regionalnej kultury innowacyjności: pięć wskazówek Podejście i metodologia Wybór studiów przypadku Gromadzenie danych Metoda analizy Rezultaty Wnioski Pomiar transformacyjnego wykorzystania ICT dowody ilościowe z badania pilotażowego TRANSFORM Podejście i metodologia Najważniejsze rezultaty analizy dwuwymiarowej Główne rezultaty analizy wielowymiarowej

7 Streszczenie Projekt TRANSFORM został zrealizowany celem wyjaśnienia różnic istniejących między regionami, jeżeli chodzi o zakres, w jakim inwestycje w społeczeństwo informacyjne wywołują pozytywne zmiany na rzecz regionalnego rozwoju ekonomicznego i /lub społecznego. Analiza wskazuje na potrzebę istotnych zmian ukierunkowania polityk i programów na szczeblu europejskim oraz regionalnym /lokalnym, które zdaniem autorów niniejszego raportu będą pomocne w ukierunkowaniu polityki dotyczącej społeczeństwa informacyjnego na efektywniejsze i transformujące inwestycje, które będą lepiej wspierać cele lizbońskie. Adresatami rekomendacji w zakresie polityki są decydenci zaangażowani bezpośrednio w proces i2010 oraz zajmujący się polityką funduszy strukturalnych i zarządzaniem na szczeblu europejskim, regionalnym, lub polityką regionalną na szczeblu krajowym. Rozważania zawarte w raporcie dotyczą rozumienia zmian przekształcających w kontekście regionalnym. W ramach podsumowania najważniejszych wniosków z obszernej literatury naukowej i praktycznej przedstawione zostały rekomendacje dotyczące czynników, które wpływają na takie zmiany w kontekście regionalnym i na trzech szczeblach: jednostki, firmy/organizacji i regionalnego sektora publicznego. Oprócz tego w raporcie zostały omówione konkretne propozycje dotyczące zestawu odpowiednich dowodów, jakie wskaźniki powinny dostarczyć w procesie tworzenia polityki na szczeblu regionalnym. Pod nazwą wykorzystanie technologii informacyjno-komunikacyjnych rozumiane jest ich wykorzystanie otwierające zupełnie nowe możliwości osiągnięcia celów dla jednostek, firm i samorządów. W wielu przypadkach odnosi się to do działań, które nie byłyby możliwe bez ICT. Jest to o tyle istotne, że technologie informacyjno-komunikacyjne służą jako motory innowacyjności, jako narzędzia przekształcania edukacji, samorządów, opieki zdrowotnej i modeli przedsiębiorczości, a zatem jako instrumenty poprawy jakości życia obywateli i konkurencyjności przedsiębiorstw. Promowanie zmiany w kierunku gospodarki opartej na wiedzy Wdrożenie technologii informacyjno-komunikacyjnych uważane jest za najważniejszą dźwignię podniesienia poziomu produktywności i wzrostu konkurencyjności Europy i jej regionów. Oprócz tego obecnie powszechnie uważa się, że technologie informacyjno-komunikacyjne są istotnym motorem wzrostu i przejścia przez jednostki, firmy i gospodarki regionalne do społeczeństwa opartego na wiedzy. Wniosek autorów niniejszego raportu jest jednak taki, że wypracowane korzyści zależą mniej od tego jak dużo ICT się posiada, a więcej od tego, co się z nimi zrobi. Do tej pory, programy i wskaźniki polityk koncentrowały się na czynnikach twardych autorzy niniejszego raportu uważają jednak, że to czynniki miękkie stanowią o różnicy osiągnięć. Gospodarkom i społeczeństwom, które nie są w stanie przyswoić transformacyjnych korzyści technologii informacyjno-komunikacyjnych, z mniejszym prawdopodobieństwem uda się przejść do gospodarki /społeczeństwa opartego na wiedzy. Czynniki miękkie obejmują tworzenie sieci, opracowywanie wspólnych przekazów i wizji, (regionalne /kolektywne) kształcenie, przywództwo oraz skłonność i chęć podążania za nim, a także otwartość na świat zewnętrzny i szersze wpływy. Te pięć wskazówek odzwierciedla kulturę innowacyjności wytworzoną w danym regionie i w ten sposób wpływa na prawdopodobieństwo powodzenia wdrażania ICT przez region celem wywołania zmian transformacyjnych (realizacja działań w nowy sposób, realizacja nowych działań, rozwój nowych rynków). 5

8 Zdaniem autorów niniejszego raportu tworzenia sieci nie należy traktować ad hoc. Powinno ono być strategiczne, dobrze zaplanowane i profesjonalnie przeprowadzone. Skuteczne tworzenie sieci obejmuje interakcje tzw. sieci koncepcji, sieci wiedzy eksperckiej i sieci zasobów. Tworzenie wizji odgrywa ważną rolę w opracowywaniu wspólnych dążeń lub wspólnego celu, a tworzenie odpowiednich struktur (społecznych) może pomóc zwiększyć skłonność kluczowych podmiotów do kooperacji i współpracy. Kolektywne uczenie się przez całe życie jest ważne jako fundament zdolności regionu do tworzenia przekształcających zastosowań technologii informacyjno-komunikacyjnych. Skoro wiedza jest najbardziej podstawowym zasobem we współczesnej gospodarce opartej na wiedzy, wówczas kształcenie jest najważniejszym procesem. Eksperymentowanie jest ważne w osiągnięciu transformacyjnej zmiany, ale pociąga za sobą zwiększone ryzyko a zatem regiony muszą wyrażać chęć nauczenia się promowania eksperymentowania i uczenia się poprzez działanie, zmieniając nastawienie z podejścia unikania ryzyka na bardziej tolerancyjne wobec porażek. Wdrażanie cudzych dobrych praktyk jest źródłem (przyspieszonego) uczenia się bez ryzyka ponoszonego przez pionierów ale dobre praktyki muszą zostać odpowiednio dostosowane. Rozwój regionalny jest szczególnie złożonym wielopodmiotowym procesem zmiany, który wymaga skutecznego przywództwa i dynamiki podążania za liderem, które z kolei jest istotnym wymiarem kapitału społecznego regionu. W szczególności, instytucje sektora publicznego muszą mieć wolę pełnienia roli dynamicznego przywództwa w przypadku braku alternatyw. Regiony, które charakteryzuje otwartość środowiska instytucjonalnego, często osiągają lepsze rezultaty, ponieważ przyjmują nowe pomysły, mają większą zdolność przystosowawczą i zostają liderami procesów innowacyjności. Ważne jednak, by jednocześnie zachowały swoją tożsamość regionalną. Dowody wskazują na to, że same inwestycje w technologie informacyjno-komunikacyjne są niewystarczające do osiągnięcia przekształcających rezultatów muszą im towarzyszyć inne zmiany struktur, procesów, praktyk i postaw oraz sprzyjające środowisko. Obejmują one m. in. zmiany organizacyjne, wolę eksperymentowania, rozwój odpowiednich umiejętności, innowacyjność i skuteczne zarządzanie zmianą. Skuteczne konkurowanie w gospodarce globalnej oraz ograniczenie wykluczenia i poprawa jakości życia są ściśle związane ze skutecznym przejściem do społeczeństwa opartego na wiedzy, a efektywne inwestycje w technologie informacyjno-komunikacyjne są powszechnie uważane za niezbędne do osiągnięcia tego celu na szczeblu regionalnym. Trudno wskazać konkretne dowody dotyczące ekonomicznego zwrotu z inwestycji w technologie informacyjno-komunikacyjne (szczególnie na szczeblu regionalnym). Konieczne jest zatem ciągłe wspieranie odpowiednich badań oraz wskazanie i promowanie skutecznych projektów i modeli rozwoju (regionalnych), a także opracowanie i utrzymanie odpowiednich wskaźników oraz systemów analizy porównawczej celem wspierania inicjatyw polityki rozwoju regionalnego bazujących na technologiach informacyjno-komunikacyjnych. Stworzenie i utrzymanie kapitału społecznego w społeczeństwie opartym na wiedzy wymaga powszechnego i skutecznego wykorzystania technologii informacyjno-komunikacyjnych. Jednakże, chociaż technologie te mogą zostać wykorzystane do ograniczenia wykluczenia społecznego i/lub nierówności społecznych, równie dobrze mogą pogłębić problem. W tej sytuacji polityka unijna na rzecz e-integracji (część trzeciego filara inicjatywy i2010) nabiera szczególnej wagi i znaczenia. Jednakże i2010 oferuje regionom jedynie ograniczony zakres działania, rolę czy możliwości. 6

9 Wniosek autorów niniejszego raportu brzmi następująco: w kolejnej inicjatywie po i2010 należy zastosować podejście wieloskalarne obejmujące współpracę wielu podmiotów na wielu szczeblach, w tym podmiotów na szczeblu unijnym, krajowym, regionalnym i lokalnym oraz odpowiednich szczeblach zarządzania. Do tej pory szczebel regionalny i lokalny nie był odpowiednio reprezentowany w tym procesie, a większość regionów nadal jest nieodpowiednio wyposażona, by wypracować i wdrożyć odpowiednie wskaźniki i analizę porównawczą (benchmarking). Autorzy niniejszego raportu podkreślają konieczność rezygnacji z podejścia jeden rozmiar dla wszystkich na rzecz większej wrażliwości na niekiedy negatywne skutki, jakie na niektórych regionach wywiera sposób opracowywania i wykorzystywania ICT. Więcej inwestycji w technologie informacyjno-komunikacyjne i większy rozwój gospodarki opartej na wiedzy nie rozwiążą automatycznie problemu nierówności społecznych oraz braku równowagi przestrzennej we wszystkich warunkach regionalnych. Regionalna kultura innowacyjności i miękka infrastruktura regionu mają istotny wpływ na skuteczność, z jaką regiony wykorzystują ICT do realizacji swoich celów. Każdy region musi znaleźć własne rozwiązania swoich problemów, zgodnie ze swoimi wartościami, środkami i kompetencjami. Historia, geografia, kultura i inne czynniki mają znaczenie, a zatem każdy region musi przeprowadzić uważną analizę swoich środków i podjąć odpowiednie działania. Regiony muszą planować swój (ogólny) rozwój w sposób zintegrowany i strategiczny, koncentrując się przede wszystkim na stworzeniu sprzyjającego środowiska (warunków ramowych), w którym technologie odegrają bez wątpienia ważną rolę. Tworzenie polityki na szczeblu regionalnym może odgrywać kluczową rolę w poprawie rezultatów regionu osiąganych w zakresie innowacyjności. Ponadto największy potencjał przyczynienia się do wzrostu UE mają regiony biedniejsze, w gorszym położeniu. Autorzy niniejszego raportu rekomendują zatem zmiany w Strategii Lizbońskiej i modyfikację i2010 polegające na większej koncentracji na przekształcającym wykorzystaniu ICT i na wyrazistej roli regionów celem wniesienia efektywniejszego wkładu do europejskiego społeczeństwa informacyjnego i społeczeństwa opartego na wiedzy. Ważne, by instytucje unijne nadal podkreślały wagę zmiany organizacji, rozwoju umiejętności, eksperymentowania, innowacyjności i skutecznego zarządzania zmianą w rozwoju społeczeństwa informacyjnego i społeczeństwa opartego na wiedzy. Alokacja funduszy strukturalnych na cele lizbońskie jest mile widziana, ale konieczny jest większy nacisk na inwestowanie czasu i pieniędzy w czynniki miękkie. W szczególności istnieje konieczność szkolenia interdyscyplinarnego celem stworzenia kadry badaczy i praktyków ICT, którzy zdają sobie sprawę ze złożoności procesów zachodzących podczas tworzenia, wdrażania i przekształcającego wykorzystania tych technologii i dysponują szeregiem kompetencji technologicznych i społecznych użytecznych w wielu obszarach, w których obecne są (lub mogłyby być) technologie informacyjno-komunikacyjne ICT. Transformacja poprzez wdrażanie technologii informacyjno-komunikacyjnych jest problemem działania zbiorowego w tym znaczeniu, że oznacza koordynację (zaangażowanie, mobilizację) dużej liczby różnych podmiotów celem tworzenia nowych koncepcji i wdrażania ich poprzez działania skoordynowane, ale nie kierowane centralnie. W tym kontekście można wykorzystać doświadczenia wcześniejszych inicjatyw UE (np. RIS, RITTS i RISI). 7

10 Wskaźniki regionalne i analiza porównawcza (benchmarking) Autorzy niniejszego raportu zdecydowanie popierają uznanie przez Komisję Europejską potrzeby podniesienia zdolności regionów do wzmocnienia regionalnej kultury analizy porównawczej (benchmarkingu). Jednak obecnie dostępność wskaźników na szczeblu regionalnym jest niewielka. Analiza porównawcza jako narzędzie tworzenia polityki i kształcenie porównawcze (benchlearning) jako proces budowy kapitału społecznego i rozwoju podejścia strategicznego powinny być dostępne dla twórców polityk regionalnych oraz na szczeblu unijnym i państw członkowskich. Jednakże z jednym małym (i nieistotnym) wyjątkiem, wskaźniki i2010 nie dotyczą wcale szczebla regionalnego. W związku z tym, wszelkie polityki będące próbą promowania przekształcającego wykorzystania technologii informacyjno-komunikacyjnych natrafiają obecnie na brak odpowiedniej bazy statystycznej, co należy jak najszybciej zmienić. Szczególną uwagę należy zwrócić na rolę czynników miękkich i autorzy niniejszego raportu rekomendują uzupełnienie obecnego zestawu wskaźników (i2010) dotyczących technologii informacyjno-komunikacyjnych celem lepszego odzwierciedlenia aspektu wpływu wykorzystania tych technologii (w tym charakteru, celu i znaczenia wykorzystania), a nie tylko dostępności, dostępu i zakresu wykorzystania. Wskaźniki powinny być zaprojektowane w sposób łączący rezultaty z celami rozwoju regionalnego danego regionu, ponieważ istnieje większe prawdopodobieństwo, że system analizy porównawczej (benchmarkingu) wzbudzi zainteresowanie, jeśli można go dostosować do konkretnych celów rozwojowych tego regionu. Oprócz tego, istnieje konieczność odejścia od wskaźników jednokierunkowych, któremu towarzyszy przejście z systemów analizy porównawczej do ustanowienia mechanizmów regionalnego kształcenia porównawczego (benchlearning). Istnieje wyraźna potrzeba ekonomicznego uzupełnienia istniejącego procesu benchmarkingu i zestawu wskaźników celem zaspokojenia szczególnych potrzeb tworzenia polityki regionalnej. Należy skoncentrować się na ograniczonej liczbie kluczowych wskaźników przekształcającego wykorzystania ICT, które można zastosować w praktyce. W szczególności, twórcy polityk potrzebują wiodących wskaźników, które kryją się za pojęciem regionalnej kultury innowacyjności i zdolności do przekształcającej zmiany, którą umożliwiają ICT np. tworzenia sieci, ciągłego uczenia się i innowacyjności oraz uczestnictwa i samodzielności. Z perspektywy praktycznej, regiony wymagają niewielkiej liczby wskaźników o wysokiej wartości, które pozwolą im zmierzyć swoje postępy w miarę upływu czasu i porównać się do innych regionów, rozpoznając w ten sposób swoje silne i słabe punkty, zamiast stawania wobec wyboru między wysokimi kosztami tworzenia obserwatoriów a nie podejmowaniem żadnych działań. 8

11 Tworzenie polityki regionalnej Ze względu na to, że każdy region jest inny, każdy musi przyjąć własną strategię i plan odpowiadające szczególnym warunkom i sytuacji. Nie istnieje rozwiązanie jeden rozmiar dla wszystkich. W najlepszym wypadku, istnieje szereg kwestii, jakie należy podjąć i zbiór kolektywnych charakterystyk społecznych, które należy rozwinąć (dotyczących tworzenia sieci, wizji, uczenia się, przywództwa i otwarcia). Komisja Europejska powinna uznać, że konieczne będzie skierowanie większych wysiłków, pieniędzy i czasu do nowych państw członkowskich i ich regionów, aby zmniejszyć tam przepaść cyfrową i promować gospodarkę opartą na wiedzy. Komisja Europejska powinna przekazać jasny komunikat regionom i ich administracjom dotyczący wagi przekształcającego wykorzystania ICT oraz czynników miękkich koniecznych do takiego rozwoju i odniesienia do rozwoju społeczeństwa opartego na wiedzy i osiągnięcia celów z Lizbony. Można to osiągnąć na różne sposoby, a jedną z możliwości jest ustanowienie prestiżowego wydarzenia, takiego jak duża konferencja (np. w 2009 r. Roku Kreatywności i Innowacyjności), dotyczącego regionalnych przekształcających zastosowań technologii informacyjno-komunikacyjnych. Regiony mogą pomóc sobie same na wiele sposobów, w tym poprzez przyjęcie jasnego podejścia strategicznego do tworzenia sieci wewnątrz i między regionami, stworzenie systemów kolektywnego uczenia się, podjęcie kwestii przywództwa (i podążania za nim) oraz wypracowanie wspólnych wizji i przekazów poprzez budowę konsensusu i partnerstwa. Niektóre wymierne struktury (np. komitety sterujące, sekretariat, itd.) mogą okazać się pomocne we wspieraniu tych działań. Istnieje powszechne porozumienie co do wagi celów z Lizbony, ale postęp w ich realizacji został zahamowany, zdaniem autorów niniejszego raportu, poprzez nieskuteczne wdrażanie. Częściowo stało się to skutek nadmiernie technokratycznego i niezbyt przemawiającego do regionów charakteru inicjatywy i2010. Autorzy niniejszego raportu podkreślają konieczność aktualizacji i2010 obejmującej perspektywę średnio- i długoterminową (i2020?); w trakcie jej realizacji, należy w większym stopniu uwzględnić rozwój odpowiedniego kapitału społecznego na szczeblu regionalnym, a także warunków koniecznych do realizacji przekształcających zastosowań ICT i dokonać tego w bardziej przystępny sposób, który umożliwi pozyskanie zainteresowania, wsparcia i uczestnictwa regionów. Rola regionów w realizacji przekształcania w kontekście i2010 i kolejnych inicjatyw jest kluczowa. Mechanizmy integrujące, sieci i zasoby nie istnieją na innych szczeblach. Autorzy niniejszego raportu są przekonani, że bez regionów nadzieje Europy na przekształcenie poprzez ICT nie ziszczą się. 9

12 Podziękowania Oprócz zespołu badawczego TRANSFORM, następujące osoby przekazały wartościowe uwagi i wkład w opracowanie niniejszego dokumentu: Ahonen, Pasi (Politechnika w Lappeenranta, Finlandia) Ashheim, Bjorm (Uniwersytet w Lund, Szwecja i Uniwersytet w Oslo, Norwegia) Berdnikovs, Andrejs (Łotewska Akademia Nauk, Instytut Nauk Ekonomicznych, Łotwa) Bianchi, Annaflavia (IPTS, Wydział ICT, Komisja Europejska) Buleon, Pascal (Uniwersytet w Caen, Francja) Camagni, Roberto (Politecnico di Milano, Włochy) Capello, Roberta (Politecnico di Milano, Włochy) Cas, Johan (Austriacka Akademia Nauk, Austria) Christopherson, Susan (Uniwersytet w Cornell, Wydział Miasta i Planowania Regionalnego, Stany Zjednoczone) Coroyannakis, Sophia (konsultant, Grecja) Dolnicar, Vesna (Uniwersytet w Ljubljanie, Słowenia (w oryginale: Słowacja) Duguid, Paul (Uniwersytet w Kalifornii, Stany Zjednoczone) Grimes, Seamus (Państwowy Uniwersytet Irlandii, Wydział Geografii, Galway, Irlandia) Hall, Peter (Uniwersytet w Londynie, Wielka Brytania) Hassink, Robert (Universität Bonn, Wydział Geografii, Niemcy) Heinderyckx, François (Université Libre de Bruxelles, Belgia) Henry, Nick (Uniwersytet w Newcastle, Wielka Brytania) James, Al (Uniwersytet Cambridge, Wydział Geografii, Wielka Brytania) Kalvet, Tarmo (Centrum Badań Politycznych PRAXIS, Estonia) Karnite, Raita (Łotewska Akademia Nauk, Instytut Nauk Ekonomicznych, Łotwa) Lainevuo, Ari (Rada Regionalna Uusimaa, Finlandia) Lindgren, Hans (starszy doradca/konsultant, Szwecja) Läpple, Dieter (Technische Universität Hamburg-Harburg, Institut für Stadt und Regionalökonomie, Niemcy) Mancini, Chiara (Regione Emilia-Romagna, Włochy) Millard, Jeremy (Duński Instytut Technologii, Dania) Neubauer, Jörg (Nordyckie Centrum Zagospodarowania Przestrzeni, Szwecja) Nurmela, Juha (Urząd Statystyczny, Finlandia) Osimo, David (IPTS, Joint Research Centre, Hiszpania) Pál, Gáspár (Międzynarodowe Centrum Wzrostu Gospodarczego Centrum Europejskie, Węgry) Piątkowski, Marcin (TIGER Transformation, Integration and Globalization Economic Research, Badania Ekonomiczne nad Transformacją, Integracją i Globalizacją, Polska) Pollone, Michela (Agencja Rozwoju Piedmonte, Włochy) Preston, Paschal (Uniwersytet Miasta Dublin, Irlandia) Roe, Aidan (konsultant/ewaluator, Wielka Brytania) Runiewicz, Małgorzata (niezależny ekspert, Polska) Rutherford, John (Ecole Nationale des Ponts et Chaussées, Laboratoire Techniques Territoires Sociétés, Francja) Sabol, Tomas (Uniwersytet w Koszycach, Słowacja) 10

13 Santinha, Goncalo (Universidade de Aveiro, CEIDET, Portugalia) Sartori, Laura (Universitá di Bologna, Dipartamento di Discipline della Communicazione, Włochy) Scott, Allen (UCLA, Wydział Nauk Społecznych, Stany Zjednoczone) Shaddock, John (Stowarzyszenie Yorkshire i Humber, Wielka Brytania) Stankov, Petar (Centrum Rozwoju Ekonomicznego, Bułgaria) Sullivan, Patrick (The Hatchery Europe Ltd., Walia, Wielka Brytania) Triglia, Carlo (Universitá di Bologna, Dipartamento di Discipline della Communicazione, Włochy) Vale, Mario (Uniwersytet w Lizbonie, Portugalia) Vickery, Graham (OECD) Williams, Mike (Uniwersytet Walii, Wielka Brytania) Xuereb, Marisa (Island Consulting Services, Malta). 11

14 1 Wprowadzenie

15 Istnieją dowody wskazujące na to, że w regionach Europy nadal istnieje wykluczenie cyfrowe. Jednakże charakter różnic między regionami nie jest do końca poznany, brak również sposobów jego pomiaru. Wprawdzie potencjalne korzyści płynące z technologii informacyjno-komunikacyjnych (ICT) są dostępne przynajmniej w pewnym stopniu dla wszystkich regionów, jednak sposoby i skuteczność wykorzystania tego potencjału przez regiony UE bardzo się różnią. Jak zrozumieć i czym wyjaśnić te różnice, które przekładają się na relatywny sukces regionów, jeżeli chodzi o wzrost gospodarczy i postęp społeczny? Niektóre regiony europejskie mają zdolność przyjmowania nowych technologii informacyjno-komunikacyjnych i efektywnego ich wykorzystywania do tworzenia nowych i skutecznych produktów oraz usług, form organizacyjnych i administracyjnych, a nawet całkiem nowych sposobów życia. Regiony te przyjmują nowe technologie i wykorzystują je do zmiany swojej perspektywy ekonomicznej i społecznej w pozytywny, przekształcający sposób. Z kolei inne regiony robią niewiele więcej poza kopiowaniem innowacji swoich bardziej twórczych sąsiadów. Projekt TRANSFORM pogłębił zrozumienie tego, co oznacza zmiana transformująca w tej sytuacji i zaowocował kilkoma wskazówkami dotyczącymi czynników, które przyczyniają się do takiej zmiany w warunkach regionalnych. W ramach projektu TRANSFORM zostały w szczególności przeanalizowane skutki, jakie tzw. regionalne kultury innowacyjności wywierają na sposoby i skuteczność wykorzystania technologii informacyjno-komunikacyjnych przez regiony do osiągnięcia swoich celów. Analiza ta miała miejsce na trzech poziomach: na poziomie jednostki, na poziomie firmy/organizacji i na poziomie regionalnego sektora publicznego. Rezultatem projektu TRANSFORM było wypracowanie ram koncepcyjnych dla lepszego zrozumienia przekształcającego wykorzystania technologii informacyjno-komunikacyjnych i jego związku z rozwojem regionalnym; przegląd dostępnych dowodów z badań i literatury praktycznej; zebranie dostępnych wskaźników i podejść pomiarowych do badania zmian przekształcających związanych z ICT w regionach; przeprowadzenie dogłębnych badań pierwotnych w 12 regionach studiach przypadku w Europie; opracowanie i przetestowanie zestawu wskaźników dotyczących zmian przekształcających związanych z ICT na szczeblu regionalnym, a także opracowanie konkretnych propozycji wykorzystania zebranych danych w tworzeniu polityki regionalnej. 13

16 Projekt w dużej mierze koncentrował się na polityce, a zatem najważniejsze wyniki badań dotyczą rekomendacji politycznych. Rekomendacje te koncentrują się przede wszystkim na dostarczaniu informacji w procesie polityki i (w tym przygotowania kolejnej inicjatywy) i Wytycznych Wsparcia Wspólnotowego w sprawie funduszy strukturalnych. Zawierają one propozycje zmian oraz udoskonalenia tych dokumentów w taki sposób, by uwzględniały w większym stopniu różnice regionalne i szersze wpływy, które determinują przekształcające wykorzystanie technologii informacyjno-komunikacyjnych, a nie tylko ich dostępność i absorpcję. Rekomendacje dotyczące polityki skierowane są głównie do twórców polityki zaangażowanych bezpośrednio w proces i2010 oraz zajmujących się polityką i zarządzaniem funduszami strukturalnymi na szczeblu europejskim i regionalnym lub polityką regionalną na szczeblu krajowym. Są to oczywiście instytucje UE, w tym Komisja i państwa członkowskie, a także Europejski System Statystyczny (krajowe urzędy statystyczne i Eurostat), z którym autorzy niniejszego raportu współpracowali w trakcie realizacji prac. Rekomendacje będą również przydatne dla szeregu innych podmiotów zaangażowanych w zagadnienia społeczeństwa informacyjnego i politykę regionalną, w szczególności dla twórców polityk działających na szczeblu regionalnym. Celem podkreślenia najważniejszego wniosku płynącego z niniejszej pracy, autorzy niniejszego raportu wskazują na fazę wstępną, a następnie twierdzą, że w procesie polityki i2010 konieczne jest podejście wieloskalowe, z udziałem podmiotów szczebla unijnego, krajowego, regionalnego i lokalnego oraz odpowiednich szczebli zarządzania. Zdaniem autorów niniejszego raportu, szczebel regionalny nie został odpowiednio ani w pełni uwzględniony w tym procesie a ponadto regiony europejskie nie dysponują narzędziami, ani nie są odpowiednio brane pod uwagę w opracowywaniu wskaźników i analizie porównawczej co jest niekorzystne dla samych regionów, ale również dla całego procesu. Proces polityki i2010 Proces polityki i2010 Europejska Przestrzeń Informacyjna Jednolita Europejska Przestrzeń Informacyjna Badania nad innowacyjnością i rozwojem ICT Badania innowacyjności i inwestycji w ICT Zintegrowane europejskie społeczeństwo informacyjne Integrujące europejskie społeczeństwo informacyjne Komisja Europejska Kraje członkowskie R R R R Komisja Europejska Kraje członkowskie Samorządy lokalne /regionalne Wykres 1: Potrzeba większego zaangażowania regionów w proces polityki i2010 R R R Regiony R R Źródło: Autorzy 1 i2010 Europejskie społeczeństwo informacyjne na rzecz wzrostu i zatrudnienia, Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów, COM(2005) 229 final. 14

17 Obecnie, jak to zostało pokazane na lewej części wykresu 1, regiony i inne podmioty lokalne) mają możliwość wkładu i wpływu na proces rozwoju polityki i2010 wyłącznie poprzez państwa członkowskie i poprzez okazjonalne porozumienia ad hoc. Autorzy niniejszego raportu są przekonani, że szczebel lokalny i regionalny (oraz bardziej ogólnie społeczeństwo obywatelskie) powinny być bezpośrednio reprezentowane w debacie, tak jak to zostało zilustrowane na prawej części powyższego wykresu. Raport końcowy A zatem jeden z ważnych elementów rekomendacji dotyczy tego, w jaki sposób bardziej zaangażować regiony realizując postulaty ostatniego raportu Komitetu Regionów 2 i jak zbudować proces wieloskalowej (wielopoziomowej i wielopodmiotowej) współpracy i konsekwentnych interakcji i wymiany wiedzy. Wiąże się to z procesowym w swej istocie charakterem wielu rekomendacji niniejszego raportu. Rekomendacje autorów raportu można podzielić na trzy kategorie, których wzajemne relacje zostaną również pokazane. Te trzy kategorie są następujące: Pierwszy zestaw rekomendacji dotyczy konceptualizacji regionalnego społeczeństwa informacyjnego /społeczeństwa opartego na wiedzy. Jest to próba wywołania zmiany intelektualnej w myśleniu twórców polityk (a w rzeczy samej szerszej społeczności) o regionalnym społeczeństwie informacyjnym /społeczeństwie opartym na wiedzy, kierująca uwagę z wąsko mierzonych rezultatów w stronę głębszego zrozumienia i świadomości procesów, czynników sytuacyjnych i zmiennych wyjaśniających, które prowadzą lub wywołują sukces, konkurencyjność i spójność poprzez wykorzystanie ICT. Autorzy niniejszego raportu mają nadzieję, że ich rekomendacje wiele wyjaśnią. Drugi zestaw rekomendacji dotyczy wyboru wskaźników i procesów benchmarkingu, które należy zastosować do pomiaru zmian związanych z ICT na szczeblu regionalnym. Autorzy niniejszego raportu zaprojektowali System Analizy Porównawczej (Benchmarkingu) Regionalnego Społeczeństwa Informacyjnego, który bazuje na istniejących ramach wskaźników takich jak wskaźniki analizy porównawczej i2010, ale rozszerza je, by w większym stopniu uwzględnić wpływ wykorzystania technologii. Rekomendacje wyjaśniają, jak twórcy polityk mogą najlepiej wykorzystać ten system analizy porównawczej i jak włączyć istniejące narzędzia do nowego systemu. Przedstawione zostały również procesy, poprzez które działania te mogą zostać rozwinięte w miarę upływu czasu ponieważ żadnego systemu analizy porównawczej (benchmarkingu) nie można uznać za kompletny, bowiem musi on reagować na przyszłe zmiany społeczne. Wreszcie, trzeci zestaw rekomendacji skierowany jest do konkretnych grup polityki na szczeblu regionalnym. Zajmować się one będą m. in. (a) administracją i zarządzaniem, włączając w to przywództwo, (b) zdolnością innowacyjną obejmującą wsparcie sektora publicznego dla przedsiębiorstw i rolą przedsiębiorstw, w szczególności MSP, oraz (c) jednostkami jako konsumentami, rodzicami, studentami, pacjentami, pracownikami, itd. W trzech poniższych częściach przyjrzymy się trzem kategoriom rekomendacji wspomnianym powyżej, zostaną również zaprezentowane wnioski dotyczące rezultatów badań przeprowadzonych w ramach projektu. W tym znaczeniu, wcześniejsza analiza i wnioski, zarówno wstępne jak i końcowe, zadziałały jak iskra zapłonowa dla opracowania rekomendacji w zakresie polityki do przedyskutowania przez zespół projektu, ale również przez innych interesariuszy reprezentowanych m. in. przez dwie grupy eksperckie RICEG (Regional Innovation Culture Expert Group Grupę Ekspercką ds. Regionalnej Kultury Innowacyjności) i INDEG (Indicator Development Expert Group Grupę Ekspercką ds. Opracowania Wskaźników). Przedstawiając wnioski i płynące z nich rekomendacje dotyczące polityki, autorzy niniejszego raportu nie podejmą próby ponownego przeprowadzenia złożonej 2 Rozporządzenie Komitetu Regionów do przedłożenia na wiosennym szczycie Rady Europejskiej w 2008 r. Strategia na rzecz wzrostu i miejsc pracy działania w sprawie paradoksu lizbońskiego ( The Strategy for Growth and Jobs Handling the Lisbon paradox ) (2008/C 105/07), 25 kwietnia 2008 r. 15