Źródło: Alcohol Alert, nr: 64, styczeń 2005, National Institute on Alcohol Abuse and Alcoholism.

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Źródło: Alcohol Alert, nr: 64, styczeń 2005, National Institute on Alcohol Abuse and Alcoholism."

Transkrypt

1 tłum. Anna Nowosielska Rok: 2005 Czasopismo: Alkohol i Nauka Numer: Źródło: Alcohol Alert, nr: 64, styczeń 2005, National Institute on Alcohol Abuse and Alcoholism. Wątroba jest jednym z największych i najbardziej złożonych organów w ciele. Jest magazynem życiowej energii i składników odżywczych, produkuje białka i enzymy potrzebne dla zdrowia, chroni ciało przed chorobami, rozkłada (lub metabolizuje) oraz pomaga usunąć z ciała szkodliwe toksyny takie jak alkohol. Wątroba jest najważniejszym organem odpowiedzialnym za metabolizowanie alkoholu, więc jest szczególnie podatna na uszkodzenia powodowane przez alkohol. Nawet trzy drinki wypite na raz mogą mieć szkodliwy wpływ na wątrobę, gdy jednocześnie spożywa się pewne leki wydawane bez recepty, np. zawierające paracetamol. Niniejszy numer Alcohol Alert dotyczy diagnozy i leczenia alkoholowego uszkodzenia wątroby, które jest poważnym i potencjalnie śmiertelnym skutkiem picia alkoholu. Opisane jest tu także inne zaburzenie, hepatopatia C, które często wykrywa się u pacjentów z alkoholowym uszkodzeniem wątroby. Alkoholowe uszkodzenie wątroby - od stłuszczenia do marskości Alkoholowe uszkodzenie wątroby obejmuje: otłuszczenie wątroby, hepatopatię alkoholową i marskość. Intensywne picie nawet przez kilka dni prowadzi do stłuszczenia wątroby - najwcześniejszego etapu alkoholowego uszkodzenia wątroby oraz najczęstszego zaburzenia wątroby wywołanego piciem - które cechuje się pojawieniem się nadmiernej ilości tłuszczu wewnątrz komórek wątroby. Stan ten może jednak ulec odwróceniu po zaprzestaniu picia. Intensywne picie przez dłuższy czas może prowadzić do cięższej i potencjalnie śmiertelnej hepatopatii alkoholowej - zapalenia wątroby. Objawy zapalenia obejmują: mdłości, brak apetytu, wymioty, gorączkę, bóle brzucha i nadwrażliwość, żółtaczkę, a czasem splątanie. Naukowcy uważają, że jeśli picie nie ustaje, zapalenie może u niektórych pacjentów prowadzić do marskości, w której zdrowe komórki wątroby są zastępowane przez blizny (zwłóknienia), na skutek czego wątroba nie może spełniać swoich życiowych funkcji. Zapalenie wątroby jest sygnałem alarmowym, wskazującym, że wkrótce może dojść do marskości: na marskość zapada nawet do 70% pacjentów z zapaleniem wątroby (1). Pacjenci z 1 / 7

2 zapaleniem wątroby, którzy przestaną pić, mogą całkowicie wyzdrowieć, choć u nich też nie jest wykluczone, że dojdzie do rozwoju marskości. W Stanach Zjednoczonych marskość wątroby jest ważną przyczyną śmierci (2, 3). W 2000 r. była dwunastą z kolei przyczyną śmierci. Śmiertelność w przypadku marskości różni się w zależności od grupy wiekowej (2, 3): jest bardzo niska wśród młodych ludzi, ale wzrasta znacząco w wieku średnim. Wśród osób w wieku lat jest czwartą przyczyną śmierci (4). Inne czynniki poza alkoholem mogą też wpłynąć na rozwój alkoholowego uszkodzenia wątroby, np. czynniki demograficzne i biologiczne, takie jak przynależność do grupy etnicznej, rasa, płeć, wiek, wykształcenie, dochody, zawód i historia problemów z piciem w rodzinie (5). Kobiety są bardziej niż mężczyźni narażone na rozwój marskości (6). To wyższe ryzyko może być skutkiem różnic w sposobie, w jaki alkohol jest przyswajany i rozkładany. Gdy kobieta pije, stężenie alkoholu w jej krwi osiąga wyższy poziom niż u mężczyzny, nawet jeśli obydwoje wypijają tę samą ilość. Związki chemiczne zaangażowane w rozkładanie alkoholu też różnią się u kobiet i mężczyzn, żołądki kobiet zawierają np. mniej enzymów biorących udział w rozkładaniu alkoholu (alkoholowej dehydrogenazy). Oznacza to, że kobiety rozkładają alkohol wolniej i ich wątroby są narażone na wyższe stężenie alkoholu przez dłuższy czas (7) - co jest dla wątroby toksyczne. To, jak organizm kobiety rozkłada i usuwa alkohol, może wiązać się z tym, ile i jak często kobieta pije, a także ze stężeniem estrogenu, a nawet z wielkością wątroby (8). Diagnoza Sposób diagnozowania alkoholowego uszkodzenia wątroby podlega zmianom. Najlepszymi wskaźnikami choroby są: historia intensywnego spożywania alkoholu, towarzyszące temu pewne fizyczne objawy oraz pozytywne wyniki testów laboratoryjnych. Uzależnienie od alkoholu nie jest koniecznym warunkiem powstania alkoholowego uszkodzenia wątroby, a diagnoza jest tym trudniejsza, że pacjenci często pomniejszają ilość spożywanego alkoholu lub zaprzeczają nadużywaniu. Jeszcze bardziej utrudnia diagnozę fakt, że fizyczne badania i wyniki badań laboratoryjnych mogą nie dawać specyficznych wskazówek, że mamy do czynienia właśnie z alkoholowym uszkodzeniem wątroby(9). Diagnoza polega zwykle na testach laboratoryjnych szacujących stężenie trzech enzymów wątrobowych: gammaglutamylotransferazy (GGT), aminotransferazy asparaginianowej (AST) i aminotransferazy alaninowej (ALT). Choroba wątroby jest najbardziej prawdopodobna, gdy poziom AST przekracza ponad dwukrotnie poziom ALT (9), - taka proporcja została wykryta w niektórych badaniach u ponad 80% pacjentów z alkoholowym uszkodzeniem wątroby. Podwyższony poziom enzymu wątrobowego GGT jest kolejną oznaką intensywnego picia i uszkodzenia wątroby. Z tych trzech enzymów GGT jest co prawda najlepszym wskaźnikiem zbyt dużego spożycia alkoholu, ale GGT występuje w wielu narządach i podwyższają go również narkotyki, tak więc wysoki poziom GGT nie musi koniecznie oznaczać, że pacjent nadużywa alkoholu. Leczenie Sposoby leczenia alkoholowego uszkodzenia wątroby obejmują zmianę stylu życia (mającą na 2 / 7

3 celu redukcję spożycia alkoholu, palenia papierosów oraz otyłości), dietę, terapię farmakologiczną, a czasem także transplantację wątroby (w przypadku marskości). Zmiana stylu życia Abstynencja od alkoholu jest istotną kwestią w zapobieganiu uszkodzeniom wątroby, bliznowaceniu oraz możliwemu rakowi wątroby i, jak się wydaje, korzystają z niej pacjenci na każdym etapie choroby. Chociaż tylko kilka badań dotyczyło konkretnie skutków abstynencji w postępach alkoholowego uszkodzenia wątroby, właściwie każde z nich wykazało, że abstynencja jest korzystna (10,11). Wiele osób pijących alkohol pali także papierosy. Badania prowadzone w Europie wykazały, że u pacjentów z alkoholowym uszkodzeniem wątroby jej bliznowacenie następuje szybciej, gdy jednocześnie palą oni papierosy(12, 13). Otyłość jest kolejnym czynnikiem wiążącym się z chorobą wątroby - wpływa zwłaszcza na rozwój otłuszczonej wątroby i zapaleń tłuszczowych wątroby o etiologii niealkoholowej, które przypominają zapalenie alkoholowe. Tak więc pacjenci, którzy chcą zapobiec dalszym uszkodzeniom, powinni pamiętać o rzuceniu palenia i utrzymaniu właściwej wagi. Dieta Chociaż napoje alkoholowe zawierają kalorie, z badań wynika, że nie mają one dla organizmu takiej wartości jak kalorie dostarczane przez inne składniki odżywcze (14). Dużo chorych cierpi z powodu niedożywienia, które może prowadzić do uszkodzeń i osłabienia funkcjonowania wątroby (15). Wiele pijących osób spożywa bowiem mniejsze niż zalecane dawki dzienne węglowodanów, białek, tłuszczów, witamin (A, C i B, zwłaszcza tiaminy [B1]) i minerałów (takich jak wapń i żelazo). Aby zapobiegać tym brakom, lekarze powinni zapewnić alkoholikom zrównoważoną dietę. Suplementacja diety może zapobiegać niektórym szkodom powodowanym przez alkohol lub osłabiać ich skutki. Do pewnego stopnia można np. odwrócić uszkodzenie mózgu spowodowane brakiem witaminy B1, które może prowadzić do takich objawów jak syndrom Wernickego-Korsakowa. Ponieważ podawanie witaminy B1 generalnie jest bezpieczne, lekarze często zalecają, aby alkoholicy będący w terapii otrzymywali 50 miligramów tiaminy dziennie (doustnie lub w zastrzykach - jeśli pacjent jest hospitalizowany). Alkoholicy powinni też otrzymywać dodatkowo witaminy B2 (ryboflawinę) i B6 (pirydoksynę) w takich dawkach jak w standardowych preparatach wielowitaminowych. Witamina A może jednak być toksyczna w połączeniu z alkoholem, więc należy ją podawać tylko tym alkoholikom, którzy rzeczywiście mają jej niedobory i którzy mogą przestać pić lub znacząco zredukować ilość spożywanego alkoholu (15). Oprócz diety suplementacyjnej alkoholicy z umiarkowanym niedożywieniem mogą odnieść korzyści z leczenia anabolicznymi sterydami (16). Te składniki, które otrzymuje się z męskiego hormonu, testosteronu, można stosować przez krótki czas do wspomożenia ogólnej odbudowy organizmu, dzięki czemu alkoholicy szybciej pokonują niedożywienie. Terapia Dzięki badaniom na zwierzętach badacze odkrywają inne diety suplementacyjne, które mogą 3 / 7

4 pomóc w leczeniu chorób wątroby. Np. spożywanie pewnych zdrowych tłuszczów (tzw. średniołańcuchowych lub MCT) może pomóc ograniczyć proces nawarstwiania się szkodliwych tłuszczów w wątrobie (17, 18). Tłuszcze MCT są ogólnie dostępne w sklepach ze zdrową żywnością jako dieta suplementacyjna. Nadmierne utlenianie odgrywa ważną rolę w rozwoju alkoholowego uszkodzenia wątroby. Ma ono miejsce wtedy, gdy w organizmie powstają szkodliwe molekuły tlenu lub wolne rodniki. Te molekuły są bardzo obciążające i nietrwałe. Próbując łączyć się z najbliższymi dostępnymi molekułami, powodują w komórkach zmiany, uszkadzają je i zmieniają ich funkcjonowanie. Przeciwutleniacze mogą pomóc w zapobieganiu tym uszkodzeniom. Ważny przeciwutleniacz, glutation (GSH), nie może być używany jako suplement, gdyż nie wnika bezpośrednio w komórki zagrożone nadmiernym utlenieniem. Niemniej badacze używają S-adenosylmethioniny, która może wnikać w komórki i rozkładać się, tworząc pomocne przeciwutleniacze. Gdy w badaniach klinicznych podawano ją pacjentom z marskością wątroby, było znacząco mniej przypadków śmierci lub konieczności transplantacji wątroby w ciągu dwóch lat w porównaniu z pacjentami, którzy otrzymywali nieaktywną substancję (to jest placebo) (19). Co więcej w badaniu nie wykryto prawie żadnych efektów ubocznych tego leczenia. Tak więc wydaje się to obiecującą metodą leczenia pacjentów z alkoholowym uszkodzeniem wątroby (20). Terapia farmakologiczna Nie istnieje zaakceptowana przez Agencję ds. Kontroli Żywności i Leków (FDA) terapia hepatopatii alkoholowej ani marskości wątroby. Niemniej poszczególne leki są używane pozarejestracyjnie, np. pentoxifylline (PTX) i kortykosteroidy. PTX jest skuteczny u pacjentów z poważną hepatopatią alkoholową. Akriviadis i in. (21) przez cztery tygodnie leczyli 49 pacjentów za pomocą PTX, a 52 podawali placebo (witaminę B12). Pacjenci zażywający PTX umierali rzadziej: zmarło 12 pacjentów zażywających PTX (24,5%) w porównaniu z 24 pacjentami zażywającymi placebo (46%). Kortykosteroidy są najlepiej przebadaną formą terapii pacjentów z hepatopatią alkoholową, jednak ich użyteczność jest krótkotrwała. Mathurin i in. (22) donoszą, że znacznie poprawiają one szanse na przeżycie 28 dni (85% vs 65%) u pacjentów z ciężką hepatopatią alkoholową, ale te korzyści nie rozciągają się na okres dłuższy niż rok. Większość badaczy zgadza się, że kortykosteroidy należy stosować tylko u pacjentów z najcięższymi chorobami wątroby. Dodatkowo udowodniono, że steroidy mają uboczne skutki, np. większe ryzyko infekcji, które u pacjentów z hepatopatią alkoholową i tak jest już duże (9). Transplantacja Transplantacja wątroby jest obecnie jedynym skutecznym sposobem leczenia ciężkich (w końcowym stadium) uszkodzeń wątroby. Między 1992 a 2001 r. przeprowadzono w USA transplantacji wątroby przy użyciu organów pochodzących od martwych dawców (23). 12,5% z nich zostało przeprowadzonych u pacjentów z alkoholowym uszkodzeniem wątroby, 5,8% u pacjentów z alkoholowym uszkodzeniem wątroby i wirusowym zapaleniem wątroby typu C, alkoholowe uszkodzenie wątroby było zatem drugą w kolejności z najczęstszych przyczyn transplantacji (po samym wirusowym zapaleniu wątroby) (24). 4 / 7

5 Pacjenci z alkoholowym uszkodzeniem wątroby muszą przejść proces diagnozy, czy w ich przypadku można przeprowadzić transplantację. Badanie to jest ukierunkowane na wykrycie współistniejących chorób, takich jak choroby serca, rak, zapalenie trzustki i osteoporoza, które mogą wpływać na powodzenie transplantacji. Zawiera psychologiczną ocenę prawdopodobieństwa, że pacjent zachowa abstynencję i po operacji zaakceptuje ścisły reżim lekarski (24). Aby transplantacja powiodła się u pacjentów alkoholowych, muszą oni po operacji zachować abstynencję i pogodzić się z wymagającym reżimem medycznym (np. systematycznie zażywać niezbędne leki zapobiegające odrzuceniu przeszczepu). Rutynowe przeprowadzanie ocen psychiatrycznych przed wciągnięciem pacjentów na listę oczekujących na transplantację pomaga określić, którzy z nich będą w stanie spełnić te wymagania (24). Ponieważ zawsze brakuje dawców organów, transplantacja u pacjentów z alkoholowym uszkodzeniem wątroby pozostaje sprawą kontrowersyjną, przede wszystkim ze względu na to, że przeszczepiona wątroba może zostać zmarnowana, jeśli pacjent będzie miał nawroty picia i zniszczy również nową wątrobę. Niemniej odsetek nawrotów u pacjentów po transplantacji jest niższy niż u pacjentów na leczeniu, a poważne nawroty, które niekorzystnie wpływają na przeszczepioną wątrobę, są rzadkie. Z kolei pacjenci po przeszczepie wykonanym z powodu wirusowego zapalenia wątroby typu B lub C często mają nawroty choroby i w ich przypadku większe jest prawdopodobieństwo utraty przeszczepionej wątroby z powodu nawrotu tych infekcji (24). Niektórzy lekarze uważają, że pacjenci z alkoholowym uszkodzeniem wątroby nie są w stanie przestrzegać ścisłych wskazówek mających na celu zapobiegnięcie odrzuceniu przeszczepu, ale nie zostało to udowodnione w badaniach. Odsetek odrzuceń u pacjentów z alkoholowym uszkodzeniem wątroby jest podobny jak u pacjentów z innymi chorobami, co wskazuje na to, ze w porównywalnym stopniu przestrzegają zasad dotyczących zażywania lekarstw przeciw odrzutom. Uważa się też czasem, że pacjenci z alkoholowym uszkodzeniem wątroby pochłanialiby więcej środków, powodując wyższe koszty niż pacjenci z innymi chorobami, ale także to przypuszczenie nie zostało potwierdzone badaniami (25). W przeciwieństwie do tych negatywnych sądów na temat stosowania transplantacji wątroby u pacjentów z alkoholowym uszkodzeniem wątroby, wielu klinicystów argumentuje, że tak naprawdę alkoholowe uszkodzenie wątroby jest bardzo dobrym wskazaniem do transplantacji wątroby. Ogólna poprawa u pacjentów z alkoholowym uszkodzeniem wątroby po transplantacji, np. wyższa produktywność, lepsza jakość życia, wydaje się sugerować, że należy brać ich pod uwagę. Co więcej długoterminowe koszty transplantacji i późniejszej opieki nad pacjentami alkoholowymi mogą być o wiele niższe niż koszty radzenia sobie a alkoholizmem i alkoholowym uszkodzeniem wątroby bez przeszczepu (26). Podsumowanie Wątroba jest jednym z największych organów w ciele. Spełnia wiele funkcji życiowych koniecznych do utrzymania dobrego zdrowia. W bardzo elastyczny sposób reaguje na choroby i infekcje, a gdy spełnione są pewne warunki, może nawet sama regenerować się i zastępować fragmenty uszkodzone przez chorobę. 5 / 7

6 Alkohol jest toksyną, która szczególnie szkodzi wątrobie, a alkoholowe uszkodzenie wątroby - zwłaszcza marskość - jest jedną z głównych przyczyn śmierci związanych z alkoholem. Nie u każdego, kto pije intensywnie, rozwinie się alkoholowe uszkodzenie wątroby, ponieważ na rozwój choroby wpływają też inne czynniki poza alkoholem, np. demograficzne, biologiczne, środowiskowe. Niemniej zaprzestanie picia może pomóc w złagodzeniu lub nawet odwróceniu alkoholowego uszkodzenia wątroby, zwłaszcza w początkowych stadiach choroby. Leczenie alkoholowego uszkodzenia wątroby wymaga zmiany stylu życia, np. zaprzestania lub zmniejszenia spożywania alkoholu, rzucenia palenia, utrzymania prawidłowej wagi. W przypadku marskości lekarz może przepisać lekarstwa takie jak pentoxifyllinę czy prednizon. Pacjenci czasem stosują dietę suplementacyjną lub alternatywne lekarstwa takie jak SAMe (stosowany w przypadku marskości). Ciężkie alkoholowe uszkodzenie wątroby najlepiej leczyć za pomocą przeszczepu u wybranych pacjentów zachowujących abstynencję. Bibliografia: 1) Bird, G.L., and Williams, R. Factors determining cirrhosis in alcoholic liver disease. Molecular Aspects of Medicine 10(2):97-105, (2) Yoon, Y.-H.; Yi, H.; Grant, B.F.; et al. Surveillance Report No. 60: Liver Cirrhosis Mortality in the United States, Washington, DC: National Institute on Alcohol Abuse and Alcoholism, (3) Minino, A.; Arias, E.; Kochanek, K.D.; et al. Deaths: Final data for National Vital Statistics Reports 50: 1-107, (4) Mann, R.E.; Smart, R.G.; and Govoni, R. The epidemiology of alcoholic liver disease. Alcohol Research & Health 27(3): , (5) Jones-Webb, R. Drinking patterns and problems among African-Americans: Recent findings. Alcohol Health & Research World 22(4): , (6) Tuyns, A.J., and Péquignot, G. Greater risk of ascitic cirrhosis in females in relation to alcohol consumption. International Journal of Epidemiology 13:53-57, (7) Frezza, M.; Di Padova, C.; Pozzato, G.; et al. High blood alcohol levels in women: The role of decreased gastric alcohol dehydrogenase activity and first-pass metabolism. New England Journal of Medicine 322:95-99, (8) Ramchandani, V.A.; Bosron, W.F.; and Li, T.K. Research advances in ethanol metabolism. Pathologie Biologie 49: , (9) Marsano, L.S.; Mendez, C.; Hill, D.; et al. Diagnosis and treatment of alcoholic liver disease and its complications. Alcohol Research & Health 27(3): , (10) Powell, W.J., Jr., and Klatskin, G. Duration of survival in patients with Laennec s cirrhosis. Influence of alcohol withdrawal, and possible effects of recent changes in general management of the disease. American Journal of Medicine 44(3): , (11) Merkel, C.; Marchesini, G.; Fabbri, A.; et al. The course of galactose elimination capacity in patients with alcoholic cirrhosis: Possible use as a surrogate marker for death. Hepatology 24(4): , (12) Klatsky, A.L., and Armstrong, M.A. Alcohol, smoking, coffee, and cirrhosis. American Journal of Epidemiology 136(10): , (13) Corrao, G.; Lepore, A.R.; Torchio, P.; et al. The effect of drinking coffee and smoking cigarettes on the risk of cirrhosis associated with alcohol consumption. A case-control study. European Journal of Epidemiology 10(6): , / 7

7 (14) Pirola, R.C., and Lieber, C.S. The energy cost of the metabolism of drugs including ethanol. Pharmacology 7: , (15) Lieber, C.S. Relationships between nutrition, alcohol use, and liver disease. Alcohol Research & Health 27(3): , (16) Mendenhall, C.; Roselle, G.A.; Gartside, P.; et al. Relationship of protein calorie malnutrition to alcoholic liver disease: A reexamination of data from two Veterans Administration Cooperative Studies. Alcoholism: Clinical and Experimental Research 19(3): , (17) Nanji, A.A.; Yang, E.K.; Fogt, F.; et al. Medium-chain triglycerides and vitamin E reduce the severity of established experimental alcoholic liver disease. Journal of Pharmacology and Experimental Therapeutics 277: , (18) Nanji, A.A.; Jokelainen, K.; Tipoe, G.L.; et al. Dietary saturated fatty acids reverse inflammatory and fibrotic changes in rat liver despite continued ethanol administration. Journal of Pharmacology and Experimental Therapeutics 299: , (19) Mato, J.M.; Camara, J.; Fernandez de Paz, J.; et al. S-adenosylmethionine in alcoholic liver cirrhosis: A randomized, placebo-controlled, double-blind multicenter clinical trial. Journal of Hepatology 30(6): , (20) Lieber, C.S. S-adenosylmethionine (SAMe): Its role in the treatment of liver disorders. American Journal of Clinical Nutrition 76:1183S-1187S, (21) Akriviadis, E.; Botla, R.; Briggs, W.; et al. Pentoxifylline improves short-term survival in severe acute alcoholic hepatitis: A double-blind, placebo-controlled trial. Gastroenterology 119(6): , (22) Mathurin, P.; Mendenhall, C.L.; Carithers, R.L., Jr.; et al. Corticosteroids improve short-term survival in patients with severe alcoholic hepatitis (AH): Individual data analysis of the last three randomized placebo controlled double blind trials of corticosteroids in severe AH. Journal of Hepatology 36(4): , (23) United Network for Organ Sharing (UNOS). Public data from UNOS/OPTN scientific registry. Accessed December Available at (24) Anantharaju, A., and Van Thiel, D.H. Liver transplantation for alcoholic liver disease. Alcohol Research & Health 27(3): , (25) Campbell, D.A., Jr., and Lucey, M.R. Liver transplantation for alcoholic cirrhosis. In: Busuttil, R.W., and Klintmalm, G.B., eds. Transplantation of the Liver, 1st ed. Philadelphia: W.B. Saunders, pp (26) Keeffe, E.B. Comorbidities of alcoholic liver disease that affect outcome of orthotopic liver transplantation. Liver Transplantation and Surgery 3: , / 7

Wpływ alkoholu na ryzyko rozwoju nowotworów złośliwych

Wpływ alkoholu na ryzyko rozwoju nowotworów złośliwych Wpływ alkoholu na ryzyko rozwoju nowotworów złośliwych Badania epidemiologiczne i eksperymentalne nie budzą wątpliwości spożywanie alkoholu zwiększa ryzyko rozwoju wielu nowotworów złośliwych, zwłaszcza

Bardziej szczegółowo

JAK DZIAŁA WĄTROBA? Wątroba spełnia cztery funkcje. Najczęstsze przyczyny chorób wątroby. Objawy towarzyszące chorobom wątroby

JAK DZIAŁA WĄTROBA? Wątroba spełnia cztery funkcje. Najczęstsze przyczyny chorób wątroby. Objawy towarzyszące chorobom wątroby SPIS TREŚCI JAK DZIAŁA WĄTROBA? Wątroba spełnia cztery funkcje Wątroba jest największym narządem wewnętrznym naszego organizmu. Wątroba jest kluczowym organem regulującym nasz metabolizm (każda substancja

Bardziej szczegółowo

ZMIANY W ORGANIZMIE SPOWODOWANE PICIEM ALKOHOLU

ZMIANY W ORGANIZMIE SPOWODOWANE PICIEM ALKOHOLU ZMIANY W ORGANIZMIE SPOWODOWANE PICIEM ALKOHOLU ( na podstawie artykułu zamieszczonego na portalu internetowym www.wp.pl zebrał i opracował administrator strony www.atol.org.pl ) Przewlekłe nadużywanie

Bardziej szczegółowo

Witaminy i minerały dla osób z przewlekłą chorobą nerek i po przeszczepieniu nerki

Witaminy i minerały dla osób z przewlekłą chorobą nerek i po przeszczepieniu nerki Dietetyczny środek spożywczy specjalnego przeznaczenia medycznego Witaminy i minerały dla osób z przewlekłą chorobą nerek i po przeszczepieniu nerki Zestaw witamin i składników mineralnych przygotowany

Bardziej szczegółowo

WPŁYW ALKOHOLU NA ORGANIZM CZŁOWIEKA

WPŁYW ALKOHOLU NA ORGANIZM CZŁOWIEKA RODZAJE ALKOHOLU alkohol metylowy (znany także pod nazwami spirytus drzewny i karbinol najprostszy, trujący dla człowieka związek organiczny z grupy alkoholi) ; alkohol etylowy (napój alkoholowy); gliceryna

Bardziej szczegółowo

Czy Polakom grozi niealkoholowe stłuszczenie wątroby? NAFL (non-alkoholic fatty liver ) Czy można ten fakt lekceważyć?

Czy Polakom grozi niealkoholowe stłuszczenie wątroby? NAFL (non-alkoholic fatty liver ) Czy można ten fakt lekceważyć? Czy Polakom grozi niealkoholowe stłuszczenie wątroby? NAFL (non-alkoholic fatty liver ) Czy można ten fakt lekceważyć? Beata Cywińska-Durczak SAPL.PCH.18.10.1754 NAFLD (non-alkoholic fatty liver disease)

Bardziej szczegółowo

WIRUSOWE ZAPALENIE WĄTROBY TYPU C PROGRAM PROFILAKTYKI ZAKAŻEŃ HCV

WIRUSOWE ZAPALENIE WĄTROBY TYPU C PROGRAM PROFILAKTYKI ZAKAŻEŃ HCV WIRUSOWE ZAPALENIE WĄTROBY TYPU C PROGRAM PROFILAKTYKI ZAKAŻEŃ HCV Wątroba to największy i bardzo ważny narząd! Produkuje najważniejsze białka Produkuje żółć - bardzo istotny czynnik w procesie trawienia

Bardziej szczegółowo

Kinga Janik-Koncewicz

Kinga Janik-Koncewicz Kinga Janik-Koncewicz miażdżyca choroby układu krążenia cukrzyca typu 2 nadciśnienie choroby układu kostnego nowotwory Światowa Organizacja Zdrowia szacuje, że około 7-41% nowotworów jest spowodowanych

Bardziej szczegółowo

Symago (agomelatyna)

Symago (agomelatyna) Ważne informacje nie wyrzucać! Symago (agomelatyna) w leczeniu dużych epizodów depresyjnych u dorosłych Poradnik dla lekarzy Informacja dla fachowych pracowników ochrony zdrowia Zalecenia dotyczące: -

Bardziej szczegółowo

Materiały edukacyjne. Diagnostyka i leczenie nadciśnienia tętniczego

Materiały edukacyjne. Diagnostyka i leczenie nadciśnienia tętniczego Materiały edukacyjne Diagnostyka i leczenie nadciśnienia tętniczego Klasyfikacja ciśnienia tętniczego (mmhg) (wg. ESH/ESC )

Bardziej szczegółowo

Ostre infekcje u osób z cukrzycą

Ostre infekcje u osób z cukrzycą Ostre infekcje u osób z cukrzycą Sezon przeziębień w pełni. Wokół mamy mnóstwo zakatarzonych i kaszlących osób. Chorować nikt nie lubi, jednak ludzie przewlekle chorzy, jak diabetycy, są szczególnie podatni

Bardziej szczegółowo

Fundacja RAZEM BEZPIECZNE Alkoholowy Zespół Płodowy (FAS)

Fundacja RAZEM BEZPIECZNE Alkoholowy Zespół Płodowy (FAS) Dla większości kobiet w ciąży ograniczenie spożycia alkoholu jest rzeczą naturalną, jednak nie wszystkie zdają sobie sprawę, że nie ma bezpiecznej jego dawki w tym stanie. Szkodliwy wpływ alkoholu na płód,

Bardziej szczegółowo

Czy grozi mi wirusowe zapalenie wątroby typu B?

Czy grozi mi wirusowe zapalenie wątroby typu B? Czy grozi mi wirusowe zapalenie wątroby typu B? Co to jest? Wirus zapalenia wątroby typu B (HBW) powoduje zakażenie wątroby mogące prowadzić do poważnej choroby tego organu. Wątroba jest bardzo ważnym

Bardziej szczegółowo

Europejski Tydzień Walki z Rakiem

Europejski Tydzień Walki z Rakiem 1 Europejski Tydzień Walki z Rakiem 25-31 maj 2014 (http://www.kodekswalkizrakiem.pl/kodeks/) Od 25 do 31 maja obchodzimy Europejski Tydzień Walki z Rakiem. Jego celem jest edukacja społeczeństwa w zakresie

Bardziej szczegółowo

NADCIŚNIENIE ZESPÓŁ METABOLICZNY

NADCIŚNIENIE ZESPÓŁ METABOLICZNY NADCIŚNIENIE ZESPÓŁ METABOLICZNY Poradnik dla pacjenta i jego rodziny Konsultacja: prof. dr hab. med. Zbigniew Gaciong CO TO JEST ZESPÓŁ METABOLICZNY Nadciśnienie tętnicze (inaczej podwyższone ciśnienie

Bardziej szczegółowo

Pakiet konsultacji genetycznych zawierający spersonalizowane zalecenia żywieniowe dla pacjenta

Pakiet konsultacji genetycznych zawierający spersonalizowane zalecenia żywieniowe dla pacjenta Pakiet konsultacji genetycznych zawierający spersonalizowane zalecenia żywieniowe dla pacjenta CHOROBY DIETOZALEŻNE W POLSCE 2,150,000 osób w Polsce cierpi na cukrzycę typu II 7,500,000 osób w Polsce cierpi

Bardziej szczegółowo

SEH Ulotka SOR Ryzyka związane z nadużywaniem alkoholu

SEH Ulotka SOR Ryzyka związane z nadużywaniem alkoholu SEH Ulotka SOR Ryzyka związane z nadużywaniem alkoholu Jeżeli podczas badań przesiewowych okaże się, że jest mowa o nadmiernym spożyciu alkoholu, jesteście Państwo wówczas narażeni na większe ryzyko problemów

Bardziej szczegółowo

10 ZASAD ZDROWEGO ŻYWIENIA

10 ZASAD ZDROWEGO ŻYWIENIA 10 ZASAD ZDROWEGO ŻYWIENIA 10 ZASAD ZDROWEGO ŻYWIENIA: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Należy spożywać produkty z różnych grup żywności (dbać o urozmaicenie posiłków) Kontroluj masę ciała (dbaj o zachowanie

Bardziej szczegółowo

Źródło: Alcohol Alert, nr: 22, Październik 1993, National Institute on Alcohol Abuse and alcoholism. http://www.niaaa.nih.gov

Źródło: Alcohol Alert, nr: 22, Październik 1993, National Institute on Alcohol Abuse and alcoholism. http://www.niaaa.nih.gov tłum. Magdalena Ślósarska Rok: 1999 Czasopismo: Alkohol i Nauka Numer: 4 Źródło: Alcohol Alert, nr: 22, Październik 1993, National Institute on Alcohol Abuse and alcoholism. http://www.niaaa.nih.gov Odżywianie

Bardziej szczegółowo

Aneks III. Zmiany w odpowiednich punktach charakterystyki produktu leczniczego i ulotkach dla pacjenta

Aneks III. Zmiany w odpowiednich punktach charakterystyki produktu leczniczego i ulotkach dla pacjenta Aneks III Zmiany w odpowiednich punktach charakterystyki produktu leczniczego i ulotkach dla pacjenta Uwaga: Konieczna może być późniejsza aktualizacja zmian w charakterystyce produktu leczniczego i ulotce

Bardziej szczegółowo

Uzależnienia. Nabyta silna potrzeba zażywania jakiejś substancji.

Uzależnienia. Nabyta silna potrzeba zażywania jakiejś substancji. Uzależnienia Nabyta silna potrzeba zażywania jakiejś substancji. Termin uzależnienie jest stosowany głównie dla osób, które nadużywają narkotyków, alkoholu i papierosów. Używki Wszystkie używki stanowią

Bardziej szczegółowo

10 potraw dla zdrowej wątroby

10 potraw dla zdrowej wątroby 10 potraw dla zdrowej wątroby Tłumaczenie: Paweł Demidowski COPYRIGHT RAWPEOPLE.COM Wszstkie prawa zastrzeżone Można dyskutować, że wątroba jest jednym z najważniejszych organów w naszym ciele. Ciąży na

Bardziej szczegółowo

GENODIET ZDROWIE ZAPISANE W GENACH

GENODIET ZDROWIE ZAPISANE W GENACH GENODIET ZDROWIE ZAPISANE W GENACH Rodzaje testów Genodiet Test Genodiet składają się z 3 uzupełniających się modułów, stanowiących 3 kroki do poznania indywidualnych zasad zdrowia. Identyfikacja typu

Bardziej szczegółowo

PROGRAM STUDIÓW PODYPLOMOWYCH ŻYWIENIE KLINICZNE

PROGRAM STUDIÓW PODYPLOMOWYCH ŻYWIENIE KLINICZNE 1. Ramowe treści kształcenia PROGRAM STUDIÓW PODYPLOMOWYCH ŻYWIENIE KLINICZNE L.p. DATA TEMAT ZAJĘĆ LICZBA GODZIN: FORMA ZALI- CZENIA PUNKTY ECTS 1. 2. 22.09.2012 23.09.2012 20.10.2012 21.10.2012 Żywienie

Bardziej szczegółowo

PAKIET KONSULTACJI GENETYCZNYCH GENODIET ZDROWIE ZAPISANE W GENACH

PAKIET KONSULTACJI GENETYCZNYCH GENODIET ZDROWIE ZAPISANE W GENACH PAKIET KONSULTACJI GENETYCZNYCH GENODIET ZDROWIE ZAPISANE W GENACH Rodzaje pakietów Genodiet Pakiet konsultacji genetycznych Genodiet składaja się z 3 uzupełniających się modułów, stanowiących 3 kroki

Bardziej szczegółowo

WYNIKI. typu 2 są. Wpływ linagliptyny na ryzyko sercowo-naczyniowe i czynność nerek u pacjentów z cukrzycą typu 2 z ryzykiem

WYNIKI. typu 2 są. Wpływ linagliptyny na ryzyko sercowo-naczyniowe i czynność nerek u pacjentów z cukrzycą typu 2 z ryzykiem Wpływ linagliptyny na ryzyko sercowo-naczyniowe i czynność nerek u pacjentów z cukrzycą typu 2 z ryzykiem sercowo-naczyniowym (badanie CARMELINA, 1218.22) Osoby z cukrzycą typu 2 są narażone na 2 do 4-krotnie

Bardziej szczegółowo

POSTĘPOWANIE W CUKRZYCY I OPIEKA NAD DZIECKIEM W PLACÓWKACH OŚWIATOWYCH

POSTĘPOWANIE W CUKRZYCY I OPIEKA NAD DZIECKIEM W PLACÓWKACH OŚWIATOWYCH POSTĘPOWANIE W CUKRZYCY I OPIEKA NAD DZIECKIEM W PLACÓWKACH OŚWIATOWYCH CUKRZYCA.? cukrzyca to grupa chorób metabolicznych charakteryzujących się hiperglikemią (podwyższonym poziomem cukru we krwi) wynika

Bardziej szczegółowo

NOWOTWORY TRZUSTKI KLUCZOWE DANE, EPIDEMIOLOGIA. Dr n. med. Janusz Meder Prezes Polskiej Unii Onkologii 4 listopada 2014 r.

NOWOTWORY TRZUSTKI KLUCZOWE DANE, EPIDEMIOLOGIA. Dr n. med. Janusz Meder Prezes Polskiej Unii Onkologii 4 listopada 2014 r. NOWOTWORY TRZUSTKI KLUCZOWE DANE, EPIDEMIOLOGIA Dr n. med. Janusz Meder Prezes Polskiej Unii Onkologii 4 listopada 2014 r. Najczęstsza postać raka trzustki Gruczolakorak przewodowy trzustki to najczęstsza

Bardziej szczegółowo

BEZPIECZEŃSTWO FARMAKOLOGICZNE

BEZPIECZEŃSTWO FARMAKOLOGICZNE BEZPIECZNY SENIOR - edukacja dla bezpieczeństwa osób starszych w Kuźni Raciborskiej BEZPIECZEŃSTWO FARMAKOLOGICZNE Leczenie farmakologiczne osób starszych wymaga dużej wiedzy, rozwagi i doświadczenia.

Bardziej szczegółowo

Zadanie pytania klinicznego (PICO) Wyszukanie i selekcja wiarygodnej informacji. Ocena informacji o metodzie leczenia

Zadanie pytania klinicznego (PICO) Wyszukanie i selekcja wiarygodnej informacji. Ocena informacji o metodzie leczenia Praktykowanie EBM Krok 1 Krok 2 Krok 3 Krok 4 Zadanie pytania klinicznego (PICO) Wyszukanie i selekcja wiarygodnej informacji Ocena informacji o metodzie leczenia Podjęcie decyzji klinicznej na podstawie

Bardziej szczegółowo

Cukrzyca Epidemia XXI wieku Debata w Wieliczce www.seniorizdrowie.pl

Cukrzyca Epidemia XXI wieku Debata w Wieliczce www.seniorizdrowie.pl Projekt jest współfinansowany ze środków Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w ramach Programu Operacyjnego Fundusz Inicjatyw Obywatelskich na lata 2014 2020 Cukrzyca Epidemia XXI wieku Debata w Wieliczce

Bardziej szczegółowo

NIEDOBÓR ALFA-1 ANTYTRYPSYNY

NIEDOBÓR ALFA-1 ANTYTRYPSYNY NIEDOBÓR ALFA-1 ANTYTRYPSYNY Diagnoza. I co dalej? POMOC CHORYM LECZENIE PROFILAKTYKA CO TO JEST NIEDOBÓR A1AT OBJAWY NIEDOBORU A1AT DZIEDZICZENIE CHOROBY NIEDOBÓR A1AT Niedobór alfa-1 antytrypsyny (A1AT)

Bardziej szczegółowo

TIENS Kubek H-Cup. Wybór doskonałości

TIENS Kubek H-Cup. Wybór doskonałości TIENS Kubek H-Cup Wybór doskonałości Woda jest niezbędna do życia Badania nad wysoce uwodornioną wodą Rok 2007 Prof. Ohsawa z Uniwersytetu Medycznego w Japonii opublikował pracę na temat wodoru jako przeciwutleniacza,

Bardziej szczegółowo

BIOLOGICZNE UWARUNKOWANIA PODATNOŚCI NA ALKOHOL. GRUPY SPECJALNEGO RYZYKA

BIOLOGICZNE UWARUNKOWANIA PODATNOŚCI NA ALKOHOL. GRUPY SPECJALNEGO RYZYKA BIOLOGICZNE UWARUNKOWANIA PODATNOŚCI NA ALKOHOL. GRUPY SPECJALNEGO RYZYKA Wprowadzenie Alkohol towarzyszy ludzkości od zarania dziejów. Większość ludzi pije w sposób odpowiedzialny, doświadczając przyjemnych

Bardziej szczegółowo

Skale i wskaźniki jakości leczenia w OIT

Skale i wskaźniki jakości leczenia w OIT Skale i wskaźniki jakości leczenia w OIT Katarzyna Rutkowska Szpital Kliniczny Nr 1 w Zabrzu Wyniki leczenia (clinical outcome) śmiertelność (survival) sprawność funkcjonowania (functional outcome) jakość

Bardziej szczegółowo

WZW TYPU B CO POWINIENEŚ WIEDZIEĆ? CZY WYKORZYSTAŁEŚ WSYSTKIE DOSTĘPNE ŚRODKI ABY USTRZEC SIĘ PRZED WIRUSOWYM ZAPALENIEM WĄTROBY TYPU B?

WZW TYPU B CO POWINIENEŚ WIEDZIEĆ? CZY WYKORZYSTAŁEŚ WSYSTKIE DOSTĘPNE ŚRODKI ABY USTRZEC SIĘ PRZED WIRUSOWYM ZAPALENIEM WĄTROBY TYPU B? WZW TYPU B CO POWINIENEŚ WIEDZIEĆ? CZY WYKORZYSTAŁEŚ WSYSTKIE DOSTĘPNE ŚRODKI ABY USTRZEC SIĘ PRZED WIRUSOWYM ZAPALENIEM WĄTROBY TYPU B? ZDOBĄDŹ INFORMACJE! ZASZCZEP SIĘ! ZDOBĄDŹ OCHRONĘ! szczepionka przeciw

Bardziej szczegółowo

Używki- to produkty spożywcze nie mające właściwości odżywczych, zawierające substancje, które działają pobudzająco na układ nerwowy.

Używki- to produkty spożywcze nie mające właściwości odżywczych, zawierające substancje, które działają pobudzająco na układ nerwowy. Używki- to produkty spożywcze nie mające właściwości odżywczych, zawierające substancje, które działają pobudzająco na układ nerwowy. Uzależnienie nałóg - to silne pragnienie zażywania konkretnych środków,

Bardziej szczegółowo

Polacy a ich wątroba Raport z badania realizowanego przez GfK Polonia Sp. z o.o.

Polacy a ich wątroba Raport z badania realizowanego przez GfK Polonia Sp. z o.o. Polacy a ich wątroba Raport z badania realizowanego przez GfK Polonia Sp. z o.o. METODOLOGIA I CELE BADANIA Metodologia i cele badania 1 Metoda badania CAPI (Computer Assisted Personal Interviews): wywiady

Bardziej szczegółowo

HD jest chorobą mózgu, prawda?

HD jest chorobą mózgu, prawda? Wiadomości naukowe o chorobie Huntingtona. Prostym językiem. Napisane przez naukowców. Dla globalnej społeczności HD. Zmiany w wątrobie u pacjentów z chorobą Huntingtona sugerują potrzebę 'ogólnoustrojowych'

Bardziej szczegółowo

Lek BI w porównaniu z lekiem Humira u pacjentów z umiarkowaną lub ciężką łuszczycą plackowatą

Lek BI w porównaniu z lekiem Humira u pacjentów z umiarkowaną lub ciężką łuszczycą plackowatą Lek w porównaniu z lekiem u pacjentów z umiarkowaną lub ciężką łuszczycą plackowatą Jest to podsumowanie badania klinicznego dotyczącego łuszczycy plackowatej. Podsumowanie sporządzono dla ogółu społeczeństwa.

Bardziej szczegółowo

PROMOCJA ZDROWIA TO PROCES

PROMOCJA ZDROWIA TO PROCES STAROSTWO POWIATOWE W ŚWIDNICY WYDZIAŁ ZDROWIA 2007 r. Opracowała Barbara Świętek PROMOCJA ZDROWIA TO PROCES UMOŻLIWIAJĄCY JEDNOSTKOM, GRUPOM, SPOŁECZNOŚCIĄ ZWIĘKSZENIE KONTROLI NAD WŁASNYM ZROWIEM I JEGO

Bardziej szczegółowo

Lekarz wobec pacjenta palącego tytoń?

Lekarz wobec pacjenta palącego tytoń? Lekarz wobec pacjenta palącego tytoń? Palenie jest najważniejszym, pojedynczym, możliwym do wyeliminowania czynnikiem odpowiedzialnym za szereg chorób i zgonów. Jest przyczyną większej liczby zgonów niż

Bardziej szczegółowo

Dieta może być stosowana również przez osoby chorujące na nadciśnienie tętnicze, zmagające się z hiperlipidemią, nadwagą oraz otyłością.

Dieta może być stosowana również przez osoby chorujące na nadciśnienie tętnicze, zmagające się z hiperlipidemią, nadwagą oraz otyłością. Dieta może być stosowana również przez osoby chorujące na nadciśnienie tętnicze, zmagające się z hiperlipidemią, nadwagą oraz otyłością. Jadłospis 14-dniowy Anna Piekarczyk Dieta nie jest dietą indywidualną

Bardziej szczegółowo

Źródło: Alcohol Alert, nr: 20, Kwiecień 1993, National Institute on Alcohol Abuse and alcoholism.

Źródło: Alcohol Alert, nr: 20, Kwiecień 1993, National Institute on Alcohol Abuse and alcoholism. tłum. Anna Tabaczyńska Rok: 2000 Czasopismo: Alkohol i Nauka Numer: 9 Źródło: Alcohol Alert, nr: 20, Kwiecień 1993, National Institute on Alcohol Abuse and alcoholism. http://www.niaaa.nih.gov Pojęcie

Bardziej szczegółowo

EDUKACJA PACJENTA I JEGO RODZINY MAJĄCA NA CELU PODNIESIENIE ŚWIADOMOŚCI NA TEMAT CUKRZYCY, DOSTARCZENIE JAK NAJWIĘKSZEJ WIEDZY NA JEJ TEMAT.

EDUKACJA PACJENTA I JEGO RODZINY MAJĄCA NA CELU PODNIESIENIE ŚWIADOMOŚCI NA TEMAT CUKRZYCY, DOSTARCZENIE JAK NAJWIĘKSZEJ WIEDZY NA JEJ TEMAT. EDUKACJA PACJENTA I JEGO RODZINY MAJĄCA NA CELU PODNIESIENIE ŚWIADOMOŚCI NA TEMAT CUKRZYCY, DOSTARCZENIE JAK NAJWIĘKSZEJ WIEDZY NA JEJ TEMAT. Prowadząca edukację: piel. Anna Otremba CELE: -Kształtowanie

Bardziej szczegółowo

CIBA-GEIGY Sintrom 4

CIBA-GEIGY Sintrom 4 CIBA-GEIGY Sintrom 4 Sintrom 4 Substancja czynna: 3-[a-(4-nitrofenylo-)-0- -acetyloetylo]-4-hydroksykumaryna /=acenocoumarol/. Tabletki 4 mg. Sintrom działa szybko i jest wydalany w krótkim okresie czasu.

Bardziej szczegółowo

Wirusowe Zapalenie Wątroby typu C WZW typu C

Wirusowe Zapalenie Wątroby typu C WZW typu C Powiatowa Stacja Sanitarno Epidemiologiczna w m. st. Warszawie ul. Kochanowskiego 21, Oddział Promocji Zdrowia, ul. Cyrulików 35; tel. 22/311-80-07 08; e-mail: oswiatazdrowotna@pssewawa.pl Wirusowe Zapalenie

Bardziej szczegółowo

WZW TYPU B CO POWINIENEŚ WIEDZIEĆ? CZY WYKORZYSTAŁEŚ WSZYSTKIE DOSTĘPNE ŚRODKI ABY USTRZEC SIĘ PRZED WIRUSOWYM ZAPALENIEM WĄTROBY TYPU B?

WZW TYPU B CO POWINIENEŚ WIEDZIEĆ? CZY WYKORZYSTAŁEŚ WSZYSTKIE DOSTĘPNE ŚRODKI ABY USTRZEC SIĘ PRZED WIRUSOWYM ZAPALENIEM WĄTROBY TYPU B? SZCZEPIONKA WZW TYPU B CO POWINIENEŚ WIEDZIEĆ? CZY WYKORZYSTAŁEŚ WSZYSTKIE DOSTĘPNE ŚRODKI ABY USTRZEC SIĘ PRZED WIRUSOWYM ZAPALENIEM WĄTROBY TYPU B? ZDOBĄDŹ INFORMACJE! ZASZCZEP SIĘ! ZDOBĄDŹ OCHRONĘ!

Bardziej szczegółowo

,,BĄDŹ CZUJNY, NIE ULEGAJ NAŁOGOM

,,BĄDŹ CZUJNY, NIE ULEGAJ NAŁOGOM ,,BĄDŹ CZUJNY, NIE ULEGAJ NAŁOGOM UZALEŻNIENIE UZALEŻNIENIE TO NABYTA SILNA POTRZEBA WYKONYWANIA JAKIEJŚ CZYNNOŚCI LUB ZAŻYWANIA JAKIEJŚ SUBSTANCJI. WSPÓŁCZESNA PSYCHOLOGIA TRAKTUJE POJĘCIE UZALEŻNIENIA

Bardziej szczegółowo

Depresja a uzależnienia. Maciej Plichtowski Specjalista psychiatra Specjalista psychoterapii uzależnień

Depresja a uzależnienia. Maciej Plichtowski Specjalista psychiatra Specjalista psychoterapii uzależnień Depresja a uzależnienia Maciej Plichtowski Specjalista psychiatra Specjalista psychoterapii uzależnień Alkoholizm w chorobach afektywnych Badania NIMH* (1990) (uzależnienie + nadużywanie) Badania II Kliniki

Bardziej szczegółowo

Niedożywienie a wyniki leczenia chorych po przeszczepieniu narządów co możemy poprawić?

Niedożywienie a wyniki leczenia chorych po przeszczepieniu narządów co możemy poprawić? Niedożywienie a wyniki leczenia chorych po przeszczepieniu narządów co możemy poprawić? Które narzędzia oceny stanu odżywienia wybrać monitorując chorego w okresie okołoprzeszczepowym? dr. n. zdr. Magdalena

Bardziej szczegółowo

266 milionów dorosłych Europejczyków pije średnio dziennie alkohol w ilości nieprzekraczającej 20g (kobiety) lub 40g (mężczyźni), Ponad 58 milionów

266 milionów dorosłych Europejczyków pije średnio dziennie alkohol w ilości nieprzekraczającej 20g (kobiety) lub 40g (mężczyźni), Ponad 58 milionów 266 milionów dorosłych Europejczyków pije średnio dziennie alkohol w ilości nieprzekraczającej 20g (kobiety) lub 40g (mężczyźni), Ponad 58 milionów dorosłych (15 %) przekracza ten poziom; 20 milionów (6

Bardziej szczegółowo

MASZ DAR UZDRAWIANIA DRUGIE ŻYCIE

MASZ DAR UZDRAWIANIA DRUGIE ŻYCIE MASZ DAR UZDRAWIANIA DRUGIE ŻYCIE Organizm człowieka jest zbudowany z narządów i tkanek. Czasem mogą być uszkodzone od urodzenia (np. w skutek wad genetycznych), częściej w ciągu życia może dojść do poważnego

Bardziej szczegółowo

Odżywianie osób starszych (konspekt)

Odżywianie osób starszych (konspekt) Prof. dr hab. med. Tomasz Kostka Odżywianie osób starszych (konspekt) GŁÓWNE CZYNNIKI RYZYKA CHOROBY WIEŃCOWEJ (CHD) wg. Framingham Heart Study (Circulation, 1999, 100: 1481-1492) Palenie papierosów Nadciśnienie

Bardziej szczegółowo

Spis treści. śelazo... 46 Wapń i witamina D... 47 Cynk... 47

Spis treści. śelazo... 46 Wapń i witamina D... 47 Cynk... 47 Spis treści Przedmowa... 9 1. Ustalanie zapotrzebowania energetycznego w róŝnych stanach chorobowych (Danuta Gajewska)... 11 Wiadomości ogólne... 11 Całkowita przemiana materii... 12 Wprowadzenie... 12

Bardziej szczegółowo

Pakiet konsultacji genetycznych zawierający spersonalizowane zalecenia żywieniowe dla pacjenta

Pakiet konsultacji genetycznych zawierający spersonalizowane zalecenia żywieniowe dla pacjenta Pakiet konsultacji genetycznych zawierający spersonalizowane zalecenia żywieniowe dla pacjenta CHOROBY DIETOZALEŻNE W POLSCE 2,150,000 osób w Polsce cierpi na cukrzycę typu II 7,500,000 osób w Polsce cierpi

Bardziej szczegółowo

Zobacz wywiad z Pacjentem Ośrodka

Zobacz wywiad z Pacjentem Ośrodka Leczenie alkoholizmu to leczenie ciała, umysłu i duszy. Oznacza to, że alkoholizm nie wynika z żadnej innej choroby czy zaburzenia, ale sam w sobie jest chorobą, z której wypływają dalsze konsekwencje,

Bardziej szczegółowo

Porcja standardowa alkoholu

Porcja standardowa alkoholu Porcja standardowa alkoholu Porcja standardowa to 10 gramów czystego alkoholu etylowego czyli: 200 ml piwa o zaw.alk. 5% 100 ml wina o zaw.alk. 10% 25 ml wódki o zaw.alk. 40% Czas usuwania z organizmu

Bardziej szczegółowo

Co Polacy wiedzą na temat żywienia w chorobach onkologicznych?

Co Polacy wiedzą na temat żywienia w chorobach onkologicznych? Co Polacy wiedzą na temat żywienia w chorobach onkologicznych? Wprowadzenie do raportu Choroba nowotworowa ma bardzo duży wpływ na odżywianie się pacjentów. Terapia często powoduje osłabienie apetytu,

Bardziej szczegółowo

Ważne informacje nie wyrzucać! Agolek. w leczeniu dużych epizodów depresyjnych u dorosłych. Broszura dla Pacjenta

Ważne informacje nie wyrzucać! Agolek. w leczeniu dużych epizodów depresyjnych u dorosłych. Broszura dla Pacjenta Ważne informacje nie wyrzucać! Agolek w leczeniu dużych epizodów depresyjnych u dorosłych Broszura dla Pacjenta 1 Agolek jest lekiem przeciwdepresyjnym, który pomaga leczyć depresję. Aby zoptymalizować

Bardziej szczegółowo

PROKALCYTONINA infekcje bakteryjne i sepsa. wprowadzenie

PROKALCYTONINA infekcje bakteryjne i sepsa. wprowadzenie PROKALCYTONINA infekcje bakteryjne i sepsa wprowadzenie CZĘŚĆ PIERWSZA: Czym jest prokalcytonina? PCT w diagnostyce i monitowaniu sepsy PCT w diagnostyce zapalenia dolnych dróg oddechowych Interpretacje

Bardziej szczegółowo

jest podniesienie wśród ludzi świadomości znaczenia naszych nerek dla zdrowia i życia oraz

jest podniesienie wśród ludzi świadomości znaczenia naszych nerek dla zdrowia i życia oraz Światowy Dzień Nerek Światowy Dzień Nerek jest ogólnoświatową kampanią, której celem jest podniesienie wśród ludzi świadomości znaczenia naszych nerek dla zdrowia i życia oraz informowanie o powszechności

Bardziej szczegółowo

TERAPEUTYCZNE ASPEKTY ŻYWIENIA PACJENTÓW W SZPITALACH czy obecne stawki na żywienie są wystarczające

TERAPEUTYCZNE ASPEKTY ŻYWIENIA PACJENTÓW W SZPITALACH czy obecne stawki na żywienie są wystarczające TERAPEUTYCZNE ASPEKTY ŻYWIENIA PACJENTÓW W SZPITALACH czy obecne stawki na żywienie są wystarczające dr hab. inż. Monika Bronkowska, prof. nadzw. UP Konferencja firm cateringowych - CATERING SZPITALNY

Bardziej szczegółowo

Zadbaj o swoje zdrowie już dziś

Zadbaj o swoje zdrowie już dziś Zadbaj o swoje zdrowie już dziś Jurata Jurkun Specjalista ds. odżywiania i kontroli wagi Centrum Zdrowego Odżywiania i Kontroli Wagi w Suwałkach Zmiany cywilizacyjne Zmiany cywilizacyjne Transport Zbiory

Bardziej szczegółowo

Rzadkie Młodzieńcze Pierwotne Układowe Zapalenie Naczyń Krwionośnych

Rzadkie Młodzieńcze Pierwotne Układowe Zapalenie Naczyń Krwionośnych www.printo.it/pediatric-rheumatology/pl/intro Rzadkie Młodzieńcze Pierwotne Układowe Zapalenie Naczyń Krwionośnych Wersja 2016 2. DIAGNOZA I LECZENIE 2.1 Jakie są rodzaje zapalenia naczyń? Jak klasyfikuje

Bardziej szczegółowo

WZW co to jest? Wirusowe Zapalenie Wątroby (WZW) to bardzo groźna i jedna z najczęstszych chorób zakaźnych na świecie.

WZW co to jest? Wirusowe Zapalenie Wątroby (WZW) to bardzo groźna i jedna z najczęstszych chorób zakaźnych na świecie. WZW co to jest? Wirusowe Zapalenie Wątroby (WZW) to bardzo groźna i jedna z najczęstszych chorób zakaźnych na świecie. Ma zasięg globalny. Wywołana jest zakażeniem wirusowym czynnikami sprawczymi zarówno

Bardziej szczegółowo

STRESZCZENIE PRACY DOKTORSKIEJ

STRESZCZENIE PRACY DOKTORSKIEJ mgr Bartłomiej Rospond POSZUKIWANIE NEUROBIOLOGICZNEGO MECHANIZMU UZALEŻNIENIA OD POKARMU - WPŁYW CUKRÓW I TŁUSZCZÓW NA EKSPRESJĘ RECEPTORÓW DOPAMINOWYCH D 2 W GRZBIETOWYM PRĄŻKOWIU U SZCZURÓW STRESZCZENIE

Bardziej szczegółowo

ALKOHOLIZM NA CZYM POLEGA ALKOHOLIZM?

ALKOHOLIZM NA CZYM POLEGA ALKOHOLIZM? ALKOHOLIZM NA CZYM POLEGA ALKOHOLIZM? Termin "alkoholizm" odnosi się do choroby zwanej także zespołem uzależnienia od alkoholu. Jest to najcięższe stadium grupy problemów alkoholowych, do której należą

Bardziej szczegółowo

Dlaczego potrzebne było badanie?

Dlaczego potrzebne było badanie? Badanie mające na celu zbadanie czy lek BI 409306 polepsza sprawność umysłową u osób z chorobą Alzheimera we wczesnym stadium Jest to podsumowanie badania klinicznego przeprowadzonego z udziałem pacjentów

Bardziej szczegółowo

TIENS OLEJ Z WIESIOŁKA

TIENS OLEJ Z WIESIOŁKA TIENS OLEJ Z WIESIOŁKA WIESIOŁEK ZINC and its influence on human body Pliniusz Starszy, rzymski historyk i pisarz, w swoim dziele Historia Naturalna tak pisze o wiesiołku: Zioło dobre jak wino, aby uradować

Bardziej szczegółowo

NAPOJE ENERGETYCZNE- DZIECIAKOM TAKA MOC NIEPOTRZEBNA!

NAPOJE ENERGETYCZNE- DZIECIAKOM TAKA MOC NIEPOTRZEBNA! NAPOJE ENERGETYCZNE- DZIECIAKOM TAKA MOC NIEPOTRZEBNA! NAPOJE ENERGETYCZNE, ZWANE TEŻ ENERGY DRINKAMI, NAPOJAMI ENERGETYZUJĄCYMI LUB PSYCHODRINKAMI, SĄ BARDZO POPULARNE WŚRÓD POLSKIEJ MŁODZIEŻY. GŁÓWNYM

Bardziej szczegółowo

Wpływ substancji psychoaktywnych na zdrowie kobiety i płodu

Wpływ substancji psychoaktywnych na zdrowie kobiety i płodu Wpływ substancji psychoaktywnych na zdrowie kobiety i płodu Literatura Alkohol a zdrowie, Kobiety i alkohol, PARPA, Warszawa 1997. Alkohol a zdrowie, Pacjenci z problemami alkoholowymi w podstawowej opiece

Bardziej szczegółowo

#brighterfuture. Kliniczne badanie naukowe dla młodych pacjentów w wieku lat z cukrzycą typu 2

#brighterfuture. Kliniczne badanie naukowe dla młodych pacjentów w wieku lat z cukrzycą typu 2 #brighterfuture Kliniczne badanie naukowe dla młodych pacjentów w wieku 10-17 lat z cukrzycą typu 2 T2NOW_Patient-Parent Brochure_V1.0_04May2017_Poland Polish PRA3436 T2NOW Patient Parent Brochure_Master_PL_POLISH.indd

Bardziej szczegółowo

Minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid

Minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid http://www.maggiedeblock.be/2005/11/18/resolutie-inzake-de-klinischebiologie/ Minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid Obecna Minister Zdrowia Maggy de Block wraz z Yolande Avontroodt, i Hilde Dierickx

Bardziej szczegółowo

ALKOHOLIZM. jako kwestia społeczna. Anna Siry

ALKOHOLIZM. jako kwestia społeczna. Anna Siry ALKOHOLIZM jako kwestia społeczna Anna Siry Czym jest alkoholizm? Zespół uzależnienia od alkoholu Choroba demokratyczna Chroniczna, postępująca i potencjalnie śmiertelna choroba Podstawowe pojęcia związane

Bardziej szczegółowo

Interwencje żywieniowe u dzieci otyłych aktualne spojrzenie

Interwencje żywieniowe u dzieci otyłych aktualne spojrzenie Interwencje żywieniowe u dzieci otyłych aktualne spojrzenie H. Dyląg, 1 H. Weker 1, M. Barańska 2 1 Zakład Żywienia 2 Zakład Wczesnej Interwencji Psychologicznej karmienie na żądanie 7-5 posiłków 3 posiłki

Bardziej szczegółowo

Aneks IV. Wnioski naukowe

Aneks IV. Wnioski naukowe Aneks IV Wnioski naukowe 1 Wnioski naukowe W dniu 7 czerwca 2017 r. Komisja Europejska (KE) otrzymała informację o przypadku zabójczej niewydolności wątroby u pacjenta po zastosowaniu leczenia daklizumabem

Bardziej szczegółowo

Problem uzależnień w kontekście domów pomocy społecznej

Problem uzależnień w kontekście domów pomocy społecznej Problem uzależnień w kontekście domów pomocy społecznej Jadwiga Fudała PARPA www.parpa.pl 1 Problemy wynikające ze spożywania alkoholu przez mieszkańców DPS zdrowotne (w tym zdrowotne konsekwencje spożywania

Bardziej szczegółowo

Badania wskazujące na niektóre pozytywne aspekty umiarkowanego picia alkoholu

Badania wskazujące na niektóre pozytywne aspekty umiarkowanego picia alkoholu Rok: 2002 Czasopismo: Alkohol i Nauka Numer: Wprowadzenie Picie umiarkowane definiuje się jako picie, które generalnie nie powoduje problemów ani w odniesieniu do samego pijącego ani w stosunku do społeczeństwa.

Bardziej szczegółowo

Czynniki genetyczne sprzyjające rozwojowi otyłości

Czynniki genetyczne sprzyjające rozwojowi otyłości Czynniki genetyczne sprzyjające rozwojowi otyłości OTYŁOŚĆ Choroba charakteryzująca się zwiększeniem masy ciała ponad przyjętą normę Wzrost efektywności terapii Czynniki psychologiczne Czynniki środowiskowe

Bardziej szczegółowo

ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 9 SECTIO D 2004

ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 9 SECTIO D 2004 ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 9 SECTIO D 2004 Zakład Pielęgniarstwa Internistycznego z Pracownią Pielęgniarstwa Onkologicznego Wydziału Pielęgniarstwa

Bardziej szczegółowo

Standardy leczenia wirusowych zapaleń wątroby typu C Rekomendacje Polskiej Grupy Ekspertów HCV - maj 2010

Standardy leczenia wirusowych zapaleń wątroby typu C Rekomendacje Polskiej Grupy Ekspertów HCV - maj 2010 Standardy leczenia wirusowych zapaleń wątroby typu C Rekomendacje Polskiej Grupy Ekspertów HCV - maj 2010 1. Leczeniem powinni być objęci chorzy z ostrym, przewlekłym zapaleniem wątroby oraz wyrównaną

Bardziej szczegółowo

Polacy a ich wątroba Raport z badania realizowanego przez GfK Polonia Sp. z o.o.

Polacy a ich wątroba Raport z badania realizowanego przez GfK Polonia Sp. z o.o. Polacy a ich wątroba Raport z badania realizowanego przez GfK Polonia Sp. z o.o. METODOLOGIA I CELE BADANIA Metodologia i cele badania 1 Metoda badania CAPI (Computer Assisted Personal Interviews): wywiady

Bardziej szczegółowo

CMC/2015/03/WJ/03. Dzienniczek pomiarów ciśnienia tętniczego i częstości akcji serca

CMC/2015/03/WJ/03. Dzienniczek pomiarów ciśnienia tętniczego i częstości akcji serca CMC/2015/03/WJ/03 Dzienniczek pomiarów ciśnienia tętniczego i częstości akcji serca Dane pacjenta Imię:... Nazwisko:... PESEL:... Rozpoznane choroby: Nadciśnienie tętnicze Choroba wieńcowa Przebyty zawał

Bardziej szczegółowo

jest zbudowany i które są niezbędne do jego prawidłowej (fizjologicznej pracy) a taką zapewniają mu zgodnie z badaniami nnkt EPA+DHA omega-3.

jest zbudowany i które są niezbędne do jego prawidłowej (fizjologicznej pracy) a taką zapewniają mu zgodnie z badaniami nnkt EPA+DHA omega-3. Opis publikacji Tomasz Pawełczyk, Marta Grancow-Grabka, Magdalena Kotlicka-Antczak, Elżbieta Trafalska, Agnieszka Pawełczyk. A randomized controlled study of the efficacy of six-month supplementation with

Bardziej szczegółowo

Łukasz Supronowicz ZASTOSOWANIE NIEINWAZYJNYCH BIOMARKERÓW DO DIAGNOSTKI ALKOHOLOWYCH CHORÓB WĄTROBY

Łukasz Supronowicz ZASTOSOWANIE NIEINWAZYJNYCH BIOMARKERÓW DO DIAGNOSTKI ALKOHOLOWYCH CHORÓB WĄTROBY Wydział Farmaceutyczny z Oddziałem Medycyny Laboratoryjnej Uniwersytet Medyczny w Białymstoku Łukasz Supronowicz ZASTOSOWANIE NIEINWAZYJNYCH BIOMARKERÓW DO DIAGNOSTKI ALKOHOLOWYCH CHORÓB WĄTROBY Rozprawa

Bardziej szczegółowo

Brak dolegliwości świadczy o tym, że ciśnienie krwi na pewno jest w normie.

Brak dolegliwości świadczy o tym, że ciśnienie krwi na pewno jest w normie. Codziennie miliony serc na całym świecie pompują krew zbyt mocno, narażając tętnice na groźne uszkodzenia. To zjawisko, nazywane nadciśnieniem tętniczym, jest najczęściej występującą chorobą układu krążenia.

Bardziej szczegółowo

ZALECENIA ŻYWIENIOWE, LECZENIE. dr n. med. Małgorzata Kaczkan dietetyk Katedra Żywienia Klinicznego GUMed

ZALECENIA ŻYWIENIOWE, LECZENIE. dr n. med. Małgorzata Kaczkan dietetyk Katedra Żywienia Klinicznego GUMed ZALECENIA ŻYWIENIOWE, LECZENIE dr n. med. Małgorzata Kaczkan dietetyk Katedra Żywienia Klinicznego GUMed AKTUALNE ZALECENIA I NOWE MOŻLIWOŚCI LECZENIA NIEDOŻYWIENIA CELE LECZENIA ŻYWIENIOWEGO: zapobieganie

Bardziej szczegółowo

Naturalne składniki stale potrzebne milionom naszych komórek organizmu do życia i optymalnego działania

Naturalne składniki stale potrzebne milionom naszych komórek organizmu do życia i optymalnego działania 1. Czym są komórki? Budulec naszego organizmu i jego narządów Jednostki, których funkcjonowanie jest uzależnione wyłącznie od narządów Najmniejsze jednostki budulcowe i funkcyjne w ludzkim organizmie 2.

Bardziej szczegółowo

Choroby somatyczne, izolacja społeczna, utrata partnera czy nadużywanie leków to główne przyczyny częstego występowania depresji u osób starszych

Choroby somatyczne, izolacja społeczna, utrata partnera czy nadużywanie leków to główne przyczyny częstego występowania depresji u osób starszych Choroby somatyczne, izolacja społeczna, utrata partnera czy nadużywanie leków to główne przyczyny częstego występowania depresji u osób starszych 23 lutego, przypada obchodzony po raz szósty, ogólnopolski

Bardziej szczegółowo

POWIKŁANIA. Personal solutions for everyday life.

POWIKŁANIA. Personal solutions for everyday life. POWIKŁANIA Personal solutions for everyday life. Powikłania Cukrzyca występuje u osób, w przypadku których organizm nie potrafi sam kontrolować poziomu glukozy we krwi (określanego również jako poziom

Bardziej szczegółowo

Zapraszamy do oglądania

Zapraszamy do oglądania Zapraszamy do oglądania 1.Odżywiaj się regularnie Należy spożywać przynajmniej 3 podstawowe posiłki dziennie (śniadanie, obiad, kolacja), a jeszcze zdrowiej będzie dołączyć dwie przekąski (II śniadanie

Bardziej szczegółowo

10 FAKTÓW NA TEMAT CUKRZYCY

10 FAKTÓW NA TEMAT CUKRZYCY 10 FAKTÓW NA TEMAT CUKRZYCY FAKT 1. Około 347 mln ludzi na świecie choruje na cukrzycę. Istnieje rosnąca globalna epidemia cukrzycy, u której podłoża leży szybki przyrost przypadków nadwagi i otyłości

Bardziej szczegółowo

DIETA W PRZEWLEKŁEJ CHOROBIE NEREK

DIETA W PRZEWLEKŁEJ CHOROBIE NEREK KURS 15.04.2016 Szczecinek DIETA W PRZEWLEKŁEJ CHOROBIE NEREK dr hab. n. med. Sylwia Małgorzewicz, prof.nadzw. Katedra Żywienia Klinicznego Klinika Nefrologii, Transplantologii i Chorób Wewnętrznych Gdański

Bardziej szczegółowo

JAK DBAĆ O ZDROWIE czyli EUROPEJSKI KODEKS WALKI Z RAKIEM

JAK DBAĆ O ZDROWIE czyli EUROPEJSKI KODEKS WALKI Z RAKIEM JAK DBAĆ O ZDROWIE czyli EUROPEJSKI KODEKS WALKI Z RAKIEM Europejski Kodeks Walki z Rakiem Zawiera 11 zaleceń,, których stosowanie może przyczynić się do: zmniejszenia ryzyka zachorowania na nowotwory

Bardziej szczegółowo

Wszystkie prawa zastrzeżone

Wszystkie prawa zastrzeżone Wszystkie prawa zastrzeżone CALIVITA INTERNATIONAL-POLSKA 2006 NIE MA śycia BEZ ENZYMÓW dr Edward Howell ENZYMY TRAWIENNE ENZYMY PRODUKOWANE PRZEZ ŚLINIANKI, śołądek, TRZUSTKĘ I KOMÓRKI JELITA CIENKIEGO,

Bardziej szczegółowo

Zachowania zdrowotne kobiet w ciąży w 2009 i 2012 roku Przedstawione poniżej wyniki badań opracowano na podstawie: Zachowania zdrowotne kobiet w ciąży. Ekspertyza oparta na wynikach ogólnopolskich badań

Bardziej szczegółowo

Zachowania zdrowotne kobiet w ciąży w 2009 i 2012 roku

Zachowania zdrowotne kobiet w ciąży w 2009 i 2012 roku Zachowania zdrowotne kobiet w ciąży w 2009 i 2012 roku Przedstawione poniżej wyniki badań opracowano na podstawie: Zachowania zdrowotne kobiet w ciąży. Ekspertyza oparta na wynikach ogólnopolskich badań

Bardziej szczegółowo

11 produktów dla zdrowej skóry

11 produktów dla zdrowej skóry 11 produktów dla zdrowej skóry COPYRIGHT RAWPEOPLE.COM Wszstkie prawa zastrzeżone Twoja skóra jest największym organem w twoim ciele. Posiada wiele funkcji, w tym inicjuje produkcję witaminy D po ekspozycji

Bardziej szczegółowo

Wpływ zanieczyszczeń powietrza na zdrowie, najnowsze wyniki badań

Wpływ zanieczyszczeń powietrza na zdrowie, najnowsze wyniki badań Wpływ zanieczyszczeń powietrza na zdrowie, najnowsze wyniki badań Łukasz Adamkiewicz Health and Environment Alliance (HEAL) 10 Marca 2014, Kraków HEAL reprezentuje interesy Ponad 65 organizacji członkowskich

Bardziej szczegółowo