4.2. Podsumowanie badań przeprowadzonych wśród uczniów. szkół zawodowych...70

Transkrypt

1 Wstęp...7 Część I Uczniowie szkół ponadgimnazjalnych oraz studenci z obszaru województwa śląskiego wobec zmian na rynku pracy 1. Wstęp i założenia metodologiczne badań uczniów oraz studentów Cechy społeczno-demograficzne respondentów Charakterystyka badanych uczniów zasadniczych szkół zawodowych Charakterystyka badanych uczniów szkół średnich Charakterystyka badanych studentów wyższych uczelni Analiza zgromadzonego materiału empirycznego Motywy wyboru kierunku kształcenia Sukces życiowy w opiniach badanych Strategie zachowania w sytuacji braku pracy Plany edukacyjne i zawodowe respondentów Opinie na temat czynników ułatwiających znalezienie pracy młodym osobom Ocena poziomu dostępności do usług poradnictwa zawodowego Proces dostosowywania kwalifikacji zawodowych do popytu rynkowego Mobilność przestrzenna badanych Oczekiwania pracodawców wobec kandydatów do pracy w opiniach badanych Opinie badanych na temat praktyk zawodowych Opinie badanych na temat dostępu w szkole/na uczelni do pracowni komputerowej, Internetu i pracowni językowej Opinie respondentów na temat wybranych aspektów kształcenia Zakończenie Podsumowanie badań przeprowadzonych wśród uczniów szkół zawodowych Podsumowanie badań przeprowadzonych wśród uczniów szkół średnich Podsumowanie badań przeprowadzonych wśród studentów Spis tabel i wykresów...79

2 Część II System edukacji wobec zmian na rynku pracy w opiniach zarządzających szkołami ponadgimnazjalnymi oraz uczelniami 1. Wstęp i zagadnienia metodologiczne Badania przeprowadzone wśród dyrektorów szkół ponadgimnazjalnych Charakterystyka badanych szkół Analiza zgromadzonego materiału empirycznego Badania przeprowadzone wśród osób zarządzających wyższymi uczelniami Charakterystyka badanych uczelni Analiza zgromadzonego materiału empirycznego Zakończenie Spis tabel i wykresów Część III Diagnoza rynku pracy w świetle przeprowadzonych badań wśród przedsiębiorców 1. Wprowadzenie Ogólna charakterystyka badanych podmiotów Zatrudnianie pracowników Zatrudnianie absolwentów Ocena przygotowania absolwentów Szkolenia i planowanie kariery pracowników Zakończenie Spis tabel i wykresów...163

3 Część IV System edukacji a rynek pracy województwa śląskiego w opiniach publicznych służb zatrudnienia 1. Wstęp i zagadnienia metodologiczne Analiza zebranego materiału empirycznego Problemy dostosowania kierunków kształcenia do potrzeb rynku pracy Dostępność do informacji o rynku pracy Poszukiwane zawody, kwalifikacje i kompetencje na współczesnym rynku pracy Analiza rynków pracy na poziomie poszczególnych podregionów województwa śląskiego w opiniach badanych Powiatowych Urzędów Pracy Zakończenie Spis tabel i wykresów Aneks Kwestionariusze ankiet wykorzystane podczas badań...213

4 Diagnoza eduk acji i r ynku prac y na Śląsku

5 Wstęp Prezentowana praca zawiera wyniki wielopłaszczyznowego projektu badawczego Diagnoza edukacji i rynku pracy na Śląsku. Badania realizowane w okresie od 1 stycznia 2009 do 30 czerwca 2010 roku współfinansowane były ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego (Priorytet IX: Rozwój wykształcenia i kompetencji w regionach, Działanie 9.3.: Upowszechnianie formalnego kształcenia ustawicznego). Głównym celem badań była próba zdiagnozowania poziomu zbieżności pomiędzy oczekiwaniami przedsiębiorców a ofertą edukacyjną szkół ponadgimnazjalnych oraz wyższych uczelni z województwa śląskiego. Dynamicznie następujące zmiany w obszarze rynku pracy są jednym z powodów problemów dostosowywania kierunków i treści kształcenia do rzeczywistego popytu na kompetencje zasobów ludzkich. Skutkuje to m.in. wzrostem wskaźników bezrobocia w szczególności wśród absolwentów szkół i uczelni. Projekt miał również odpowiedzieć na pytania dotyczące kwalifikacji i umiejętności szczególnie pożądanych na współczesnym rynku pracy, a także wskazać kompetencje, na które będzie popyt w perspektywie kilku najbliższych lat. Wypracowana na potrzeby realizacji projektu metodologia badań zakładała dotarcie do czterech grup respondentów na obszarze województwa śląskiego: 3840 uczniów i studentów kończących naukę w szkołach ponadgimnazjalnych lub w ramach studiów I bądź II stopnia; 96 osób zarządzających szkołami ponadgimnazjalnymi i wyższymi uczelniami; 33 przedstawicieli kadry zarządzającej publicznymi służbami zatrudnienia w województwie śląskim; 3200 przedsiębiorców. Publikacja prezentująca wyniki badań składa się z czterech zasadniczych części. W części pierwszej Uczniowie szkół ponadgimnazjalnych oraz studenci z obszaru województwa śląskiego wobec zmian na rynku pracy opisano plany zawodowe i edukacyjne młodzieży, potencjalne strategie zachowania w sytuacji braku pracy, sposoby poszukiwania pracy oraz oczekiwania finansowe względem podejmowanego zatrudnienia. Uczniowie i studenci oceniali jakość i przydatność praktyk zawodowych. Próbowano także poznać opinie uczniów i studentów na temat możliwości podjęcia pracy w wyuczonym zawodzie, diagnozowano dostępność do doradców zawodowych, i motywację do podnoszenia kwalifikacji zawodowych.

6 Część druga System edukacji wobec zmian na rynku pracy w opiniach zarządzających szkołami ponadgimnazjalnymi oraz uczelniami to próba diagnozy barier dostosowywania kierunków kształcenia do potrzeb rynku pracy. Analizie poddano także opinie dyrektorów szkół ponadgimnazjalnych oraz rektorów wyższych uczelni dotyczące mocnych i słabych stron absolwentów kończących ich szkoły, bądź uczelnie. Tę grupę respondentów pytano również m.in. o szanse ich absolwentów na rynku pracy na znalezienie zatrudnienia w wyuczonym zawodzie. Natomiast w części trzeciej Diagnoza rynku pracy w świetle przeprowadzonych badań wśród przedsiębiorców zwrócono uwagę na kwestie popytu na kwalifikacje zasobów ludzkich w perspektywie najbliższych lat. Ponadto analizowano m.in. opinie przedsiębiorców o przygotowaniu absolwentów do pełnienia roli pracownika. Akcentowano też możliwości rozwoju kwalifikacji zawodowych wśród osób zatrudnionych w badanych przedsiębiorstwach. Publikację zamyka część czwarta System edukacji a rynek pracy województwa śląskiego w opiniach publicznych służb zatrudnienia, w której przedstawiono opinie dyrektorów urzędów pracy dotyczące sposobów i barier dostosowywania kierunków kształcenia do potrzeb współczesnego rynku pracy. Ponadto diagnozowano aktualną sytuację na rynku pracy oraz przewidywane trendy zmian, identyfikowano branże, które obecnie odgrywają najistotniejszą rolę na lokalnym rynku pracy, oraz te, które w największym stopniu potencjalnie przyczyniłyby się do jego rozwoju. Oprócz tego, opierając się na opiniach osób zarządzających publicznymi służbami zatrudnienia, opisano mocne i słabe strony poszczególnych rynków pracy oraz zaobserwowane pozytywne i negatywne zmiany. Wyniki badań empirycznych mają charakter aplikacyjny i mogą zostać praktycznie wykorzystane przez szkoły i uczelnie w procesie dostosowywania kierunków kształcenia do potrzeb rynku pracy. Dla instytucji rynku pracy wyniki analiz mogą stanowić podstawę planowania działań aktywizujących zasoby ludzkie na rynkach lokalnych. Natomiast jednostki samorządowe prezentowany materiał mogą wykorzystać przy tworzeniu/modyfikacji dokumentów strategicznych związanych z kwestiami zatrudnienia i przedsiębiorczości. Jednakże co należy wyraźnie podkreślić aby trafnie identyfikować kierunki rozwoju zmiennego rynku pracy,należy prowadzić jego cykliczne, powtarzalne analizy. Podsumowanie odbyło się na konferencji bilansującej rezultaty projektu, zrealizowanej 25 maja 2010 roku w Jastrzębiu Zdroju. Redaktorzy

7 CZĘŚĆ I UCZNIOWIE SZKÓŁ PONADGIMNAZJALNYCH ORAZ STUDENCI Z OBSZARU WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO WOBEC ZMIAN NA RYNKU PRACY Raport z badań ankietowych przeprowadzonych wśród 3840 uczniów szkół ponadgimnazjalnych oraz studentów ze szkół i uczelni województwa śląskiego Rafał Muster Instytut Socjologii Uniwersytet Śląski w Katowicach

8 10 Diagnoza eduk acji i r ynku prac y na Śląsku

9 1. Wstęp i założenia metodologiczne badań uczniów oraz studentów Na etapie formułowania założeń badań ankietowych uczniów kończących szkoły zawodowe i średnie oraz studentów ostatnich lat studiów przyjęto, że przebadanych zostanie łącznie 3840 osób kształcących się w szkołach ponadgimnazjalnych/wyższych uczelniach województwa śląskiego. Materiał empiryczny gromadzony był przez przeszkolonych ankieterów w okresie od maja 2009 do marca 2010 roku zastosowano technikę standaryzowanej ankiety audytoryjnej. Kwestionariusze były rozdawane podczas zajęć dydaktycznych uczniom/studentom, a po ich wypełnieniu zbierane przez ankieterów. Standaryzowany kwestionariusz ankiety składał się z trzech części. Część pierwsza formalno-ewidencyjna informowała respondentów o głównych celach badań. W części drugiej zasadniczej części kwestionariusza postawiono kształcącym się respondentom 28 pytań. Pytania miały charakter zamknięty i półotwarty, część pytań zadano w formie tabel. Kwestionariusz ankiety kończył się metryczką, w której pytano respondentów m.in. o kierunek kształcenia, szkołę, płeć, wiek i miejsce zamieszkania. Zgodnie z przyjętymi założeniami udało się przeankietować łącznie 3840 osób kształcących się w ostatnich klasach szkół ponadgimnazjalnych (zawodowych i średnich) oraz wyższych (studenci ostatnich lat studiów I i II stopnia uczelni państwowych i niepublicznych). Łącznie przeankietowano 1036 uczniów zasadniczych szkół zawodowych, 1818 uczniów szkół średnich oraz 986 studentów wyższych uczelni. Badania przeprowadzone wśród uczniów i studentów kształcących się w szkołach oraz uczelniach województwa śląskiego miały pomóc w uzyskaniu odpowiedzi na kilka podstawowych pytań badawczych. Starano się m.in. poznać plany zawodowe i edukacyjne respondentów, potencjalne strategie zachowania w sytuacji braku pracy, sposoby poszukiwania pracy, oczekiwania finansowe względem pierwszej pracy. Oceniano jakość i przydatność praktyk zawodowych. Próbowano również poznać opinie uczniów i studentów na temat możliwości podjęcia pracy w wyuczonym zawodzie, diagnozowano poziom dostępu do doradców zawodowych, a także motywację do podnoszenia kwalifikacji zawodowych. Następnie zgromadzony materiał empiryczny w oparciu o technikę ankiety audytoryjnej został zakodowany. Utworzona baza danych z zakodowanych 11

10 3840 kwestionariuszy ankiet była podstawą do dokonania obliczeń statystycznych i ukazania korelacji zmiennych. Oddzielne dane w raporcie pobadawczym przedstawiono dla trzech różnych respondentów: uczniów szkół zawodowych, uczniów szkół średnich oraz studentów wyższych uczelni. 2. Cechy społeczno-demograficzne respondentów W niniejszym podrozdziale dokonano charakterystyki badanych uczniów zasadnich szkół zawodowych i szkół średnich oraz studentów wyższych uczelni z województwa śląskiego. Do podstawowych zmiennych różnicujących respondentów (oprócz poziomu pobierania przez nich nauki: zawodowy, średni, wyższy) zaliczono: miejsce zamieszkania, miejscowość, w której pobierana jest nauka, płeć, rok urodzenia, kierunek kształcenia, rodzaj szkoły. W części metryczkowej kwestionariusza ankiety uczących się respondentów pytano również o sytuację materialną, a także o to, czy wśród członków ich najbliższej rodziny znajdują się osoby bezrobotne Charakterystyka badanych uczniów zasadniczych szkół zawodowych Analiza odpowiedzi uczniów zasadniczych szkół zawodowych identyfikujących ich miejsce zamieszkania wykazała, że najczęściej wskazywano na gminę wiejską (17,7%), miasto od 50,1 do 100 tys. mieszkańców oraz gminę miejsko- -wiejską (12,0%). Zatem okazało się, że niemal co trzeci respondent pobierający naukę w zasadniczej szkole zawodowej mieszka w gminie wiejskiej lub miejsko- -wiejskiej. Jedynie 3,6% badanych uczniów szkół zawodowych mieszka w dużych miastach województwa śląskiego, których liczba mieszkańców przekracza 200,1 tys. osób. Jednocześnie należy zaznaczyć, że co czwarty z tej grupy respondentów w części metryczkowej nie wskazał miejsca zamieszkania (tabela 1). 12

11 Tabela 1 Miejsce zamieszkania badanych uczniów szkół zawodowych Miejsce zamieszkania N % gmina wiejska ,7 gmina miejsko-wiejska ,0 miasto do 25 tys. mieszkańców 85 8,2 miasto od 25,1 do 50 tys. mieszkańców 99 9,6 miasto od 50,1 do 100 tys. mieszkańców ,5 miasto od 100,1 do 200 tys. mieszkańców 91 8,8 miasto powyżej 200,1 tys. mieszkańców 37 3,6 nie podano ,6 suma ,0 Źródło: badania własne Wap-Tour Sp. z o.o. W kolejnej tabeli (nr 2) przedstawiono wykaz miejscowości, w których kształcą się badani uczniowie szkół zawodowych z województwa śląskiego. Tabela 2 Miejscowość, w której pobierana jest nauka przez badanych uczniów szkół zawodowych Miejscowość N % Będzin 77 7,6 Bieruń 40 4,0 Cieszyn 74 7,3 Czechowice-Dziedzice 11 1,1 Czerwionka-Leszczyny 14 1,4 Częstochowa 17 1,7 Dąbrowa Górnicza 29 2,9 Gliwice 33 3,3 Jastrzębie Zdrój ,2 Jaworzno 37 3,7 Kłobuck 70 7,0 Knurów 37 3,7 Koniecpol 67 6,7 Mikołów 34 3,4 Pszczyna 53 5,3 Pyskowice 38 3,8 13

12 Racibórz 15 1,5 Rybnik ,5 Sosnowiec 15 1,5 Wodzisław Śląski 30 3,0 Żory 52 5,2 nie podano 26 2,6 suma ,0 Źródło: badania własne Wap-Tour Sp. z o.o. W tabeli 3 przedstawiono kierunki kształcenia ankietowanych uczniów szkół zawodowych. Dominowali uczniowie kształcący się w następujących zawodach: kucharz (13,3%), fryzjer (11,7%), mechanik pojazdów samochodowych (11,6%), sprzedawca (8,6%), cukiernik (3,9%), elektryk (3,4%), murarz (3,1%) oraz monter instalacji i urządzeń sanitarnych (3,0%). Łącznie w tych zawodach kształciło się niemal 60% badanej młodzieży szkół zawodowych. Tabela 3 Kierunki kształcenia ankietowanych uczniów szkół zawodowych Kierunki kształcenia N % kucharz ,3 fryzjer ,7 mechanik pojazdów samochodowych ,6 sprzedawca 89 8,6 cukiernik 40 3,9 elektryk 35 3,4 murarz 32 3,1 monter instalacji i urządzeń sanitarnych 31 3,0 górnik 28 2,7 mechanik automatyki 27 2,6 monter elektronik 22 2,1 operator obrabiarek stosowanych numerycznie 21 2,0 krawiec 20 1,9 monter maszyn 20 1,9 piekarz 20 1,9 posadzkarz 20 1,9 blacharz samochodowy 17 1,6 14

13 stolarz 15 1,4 elektromechanik pojazdów samochodowych 14 1,3 mechanik 14 1,3 ślusarz 14 1,3 rzeźnik wędliniarz 10 0,9 lakiernik samochodowy 8 0,8 ogrodnik 6 0,6 spawacz 4 0,4 malarz tapeciarz 3 0,3 rolnik 3 0,3 elektronik 1 0,1 fotograf 1 0,1 hydraulik 1 0,1 nie podano ,9 suma ,0 Źródło: badania własne Wap-Tour Sp. z o.o. Badania wśród uczniów zasadniczych szkół zawodowych zostały przeprowadzone w następujących placówkach edukacyjnych: Powiatowy Zespół Szkół w Bieruniu (N=40); Zespół Szkół w Czerwionce-Leszczynach (N=14); Zespół Szkół w Pyskowicach (N=38); Zespół Szkół Budowlano-Ceramicznych w Gliwicach (N=33); Zespół Szkół Budowlanych i Rzemiosł Różnych w Raciborzu (N=15); Zespół Szkół Ekonomicznych w Dąbrowie Górniczej (N=29); Zespół Szkół Gastronomicznych w Częstochowie (N=17); Zespół Szkół Handlowo-Usługowych w Czechowicach-Dziedzicach (N=4); Zespół Szkół Handlowych w Jastrzębiu Zdroju (N=35); Zespół Szkół Mechaniczno-Elektrycznych w Rybniku (N=57); Zespół Szkół Mechaniczno-Elektrycznych w Sosnowcu (N=3); Zespół Szkół nr 1 w Będzinie (N=27); Zespół Szkół nr 1 w Kłobucku (N=70); Zespół Szkół nr 1 w Żorach (N=52); Zespół Szkół nr 2 w Będzinie (N=35); Zespół Szkół nr 2 w Jastrzębiu Zdroju (N=30); Zespół Szkół nr 5 w Rybniku (N=50); 15

14 Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych w Jaworznie (N=37); Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych w Koniecpolu (N=67); Zespół Szkół Projektowania i Stylizacji Ubrań w Sosnowcu (N=12); Zespół Szkół Rolniczych w Pszczynie (N=7); Zespół Szkół Technicznych w Cieszynie (N=74); Zespół Szkół Technicznych w Mikołowie (N=34); Zespół Szkół Technicznych w Rybniku (N=22); Zespół Szkół Technicznych i Licealnych w Czechowicach-Dziedzicach (N=7); Zespół Szkół Zawodowych w Będzinie (N=17); Zespół Szkół Zawodowych w Jastrzębiu Zdroju (N=73); Zespół Szkół Zawodowych w Pszczynie (N=46); Zespół Szkół Zawodowych w Wodzisławiu Śląskim (N=30); Zespół Szkół Zawodowych nr 2 w Knurowie (N=37). Biorąc pod uwagę płeć ankietowanych uczniów zasadniczych szkół zawodowych, okazało się, że w próbie przeważali mężczyźni, którzy stanowili 65,3% ogółu badanych. Udział kobiet kształtował się na poziomie 27,6% (tabela 3). Tabela 4 Płeć badanych uczniów szkół zawodowych Płeć N % kobiety ,6 mężczyźni ,3 nie podano 74 7,1 suma ,0 Źródło: badania własne Wap-Tour Sp. z o.o. W tabeli 5 przedstawiono z kolei rok urodzenia badanych uczniów zasadniczych szkół zawodowych. Dominowały osoby urodzone w 1990 roku (48,3%), niemal 20% respondentów stanowiły osoby urodzone w 1989 roku, podobny odsetek uczniów urodził się w 1991 roku. 16

15 Tabela 5 Rok urodzenia badanych uczniów szkół zawodowych Rok urodzenia N % 1987 i wcześniej 6 0, , , , , , i później 2 0,2 nie podano 94 9,1 suma ,0 Źródło: badania własne Wap-Tour Sp. z o.o. W części metryczkowej uczniów zasadniczych szkół zawodowych pytano także o opinie na temat swojej sytuacji materialnej. Okazało się, że niemal 72% z tej grupy respondentów swoją sytuację materialną postrzega na poziomie bardzo dobrym i dobrym. Niemal 10% tę sytuację ocenia jako złą, a jedynie 1,9% jako bardzo złą (tabela 6). Tabela 6 Opinie badanych uczniów szkół zawodowych na temat ich sytuacji materialnej Sytuacja materialna N % bardzo dobra ,8 dobra ,9 zła 103 9,9 bardzo zła 20 1,9 trudno powiedzieć 70 6,8 nie podano 100 9,7 suma ,0 Źródło: badania własne Wap-Tour Sp. z o.o. Kolejnym pytaniem było to, czy respondenci obecnie bądź kiedykolwiek pracowali, otrzymując za to gratyfikację finansową. Okazało się, że wyraźna większość uczniów szkół zawodowych (71,4%) wykonywała już pracę, za którą otrzymywała pieniądze. Jeżeli chodzi o aktualne wykonywanie pracy, to połowa 17

16 z grupy badanych uczniów szkół zawodowych (50,2%) nie pracuje. Co dziesiąty uczeń (10,5%) pracuje na pełny etat, a 8,9% ogółu na część etatu. Natomiast 17,6% uczniów przyznało się do wykonywania pracy, ale bez jakiejkolwiek formalnej umowy. Niewielki odsetek uczniów (1,4%) prowadzi własną działalność gospodarczą (tabela 7). Tabela 7 Podział uczniów szkół zawodowych ze względu na wykonywanie pracy (w %) Wskazania % tak, pracuję na pełny etat 10,5 tak, pracuję na część etatu 8,9 tak, pracuję dorywczo na umowę 9,7 tak, pracuję dorywczo bez umowy 17,6 prowadzę działalność gospodarczą 1,4 nie, nie pracuję 50,2 Źródło: badania własne Wap-Tour Sp. z o.o. Respondentów w części metryczkowej zapytano również o to, czy wśród ich najbliższych członów rodziny są osoby bezrobotne. Szczegółowa analiza zgromadzonego materiału badawczego wykazała, że w rodzinie niemal co trzeciego ucznia zasadniczej szkoły zawodowej znajdują się osoby bezrobotne. Najczęściej były to matki badanych (18,3%), rodzeństwo (9,3%). Niespełna 5% ankietowanych uczniów szkół zawodowych wskazało, że osobami bezrobotnymi są ich ojcowie Charakterystyka badanych uczniów szkół średnich Szczegółowa analiza zgromadzonego materiału empirycznego wykazała, że niemal co czwarty spośród badanych uczniów szkół średnich (24,1%) mieszka w gminie wiejskiej lub wiejsko-miejskiej. Prawie 17% respondentów kształcących się w szkołach średnich w części metryczkowej kwestionariusza ankiety nie określiło miejsca zamieszkania, pozostałe 59% ankietowanych zamieszkuje obszar miast, z czego najczęściej (15,6%) wskazywano na miasta liczące od 50,1 do 100 tys. mieszkańców (tabela 8). 18

17 Tabela 8 Miejsce zamieszkania badanych uczniów szkół średnich Miejsce zamieszkania N % gmina wiejska ,9 gmina miejsko-wiejska 133 7,2 miasto do 25 tys. mieszkańców 163 9,0 miasto od 25,1 do 50 tys. mieszkańców 150 8,3 miasto od 50,1 do 100 tys. mieszkańców ,6 miasto od 100,1 do 200 tys. mieszkańców ,1 miasto powyżej 200,1 tys. mieszkańców ,0 nie podano ,9 suma ,0 Źródło: badania własne Wap-Tour Sp. z o.o. Kolejna tabela (nr 9) przedstawia podział badanej młodzieży kształcącej się w średnich szkołach województwa śląskiego ze względu na miejscowość, w której pobierana jest nauka. Tabela 9 Miejscowość, w której pobierana jest nauka przez badanych uczniów szkół średnich Miejscowość N % Będzin 5 0,3 Bielsko-Biała 49 2,7 Bytom 110 6,1 Chorzów 41 2,3 Cieszyn 32 1,7 Czechowice-Dziedzice 49 2,7 Czerwionka-Leszczyny 50 2,8 Częstochowa 123 6,7 Jastrzębie Zdrój 29 1,8 Kalety 18 1,0 Katowice 72 4,0 Lubliniec 60 3,3 Mysłowice 110 5,8 Myszków 60 3,3 Pawłowice 5 0,3 19

18 Piekary Śląskie 70 3,9 Pszczyna 129 7,1 Ruda Śląska 77 4,2 Siemianowice Śląskie 77 4,2 Sosnowiec 70 3,9 Świętochłowice 40 2,2 Tarnowskie Góry 68 3,7 Tychy 80 4,4 Wodzisław Śląski 17 0,9 Zabrze 52 2,9 Zawiercie 61 3,4 Złoty Potok 58 3,2 Żory 52 2,9 Żywiec 121 6,4 nie podano 35 1,9 suma ,0 Źródło: badania własne Wap-Tour Sp. z o.o. W następnej tabeli (nr 10) zaprezentowano kierunki kształcenia badanych uczniów szkół średnich z województwa śląskiego. Dominowały osoby kończące szkoły średnie w następujących zawodach: technik ekonomista (12,8%), technik mechanik (6,6%), technik mechanik pojazdów samochodowych (6,4%), technik architektury krajobrazu (6,4%), technik informatyk (6,1%), technik żywienia i gospodarstwa domowego (4,7%), technik budownictwa (4,0%), technik elektronik, a także technik ochrony środowiska (3,0%). W badaniach uczestniczyły również osoby kończące licea ogólnokształcące uczniowie ci stanowili 7,2% ogółu respondentów ze szkół średnich. W sumie w wymienionych powyżej zawodach (razem z uczniami liceów ogólnokształcących) kształci się ponad 60% ankietowanych. 20

19 Tabela 10 Kierunki kształcenia ankietowanych uczniów szkół średnich Kierunki kształcenia N % technik ekonomista ,8 liceum ogólnokształcące 131 7,2 technik mechanik 120 6,6 technik mechanik pojazdów samochodowych 116 6,4 technik architektury krajobrazu 116 6,4 technik informatyk 110 6,1 technik żywienia i gospodarstwa domowego 85 4,7 technik budownictwa 72 4,0 technik elektronik 55 3,0 technik ochrony środowiska 54 3,0 technik kucharz 53 2,9 technik analityk 48 2,6 technik logistyk 46 2,5 technik górnictwa 43 2,4 technik informatyk 42 2,3 technik geodeta 42 2,3 technik elektryk 37 2,0 technik mechatronik 36 2,0 przysposobienie obronne 32 1,8 technik hotelarz 30 1,7 technik hotelarz 20 1,1 technik obsługi ruchu turystycznego 20 1,1 technik agrobiznesu 20 1,1 technik rachunkowości 20 1,1 technik teleinformatyk 18 1,0 technik mechanik maszyn i urządzeń przem. 17 0,9 technik transportu kolejowego 16 0,9 technik ogrodnik 15 0,8 technik ogrodnik 15 0,8 technik technologii żywności 15 0,8 technik teleinformatyk 15 0,8 technik handlowiec 13 0,7 ratownik medyczny 12 0,7 technik organizacji usług gastronomicznych 12 0,7 21

20 technik cyfrowych procesów graficznych 11 0,6 technik elektryk 10 0,6 technik przetwórstwa tworzyw sztucznych 4 0,2 masażysta 2 0,1 technik rolnik 2 0,1 nie podano 59 3,2 suma ,0 Źródło: badania własne Wap-Tour Sp. z o.o. Badania wśród uczniów szkół średnich zostały przeprowadzone w następujących placówkach edukacyjnych: II Liceum Ogólnokształcące w Cieszynie (N=16); II Liceum Ogólnokształcące w Wodzisławiu Śląskim (N=17); III Liceum Ogólnokształcące w Jastrzębiu Zdroju (N=19); V Liceum Ogólnokształcące w Katowicach (N=32); Liceum Ogólnokształcące i Ekonomiczne w Cieszynie (N=16); Liceum Ogólnokształcące im. Jana Pawła II w Pawłowicach (N=5); Państwowe Szkoły Budownictwa w Bytomiu (N=39); Policealne Medyczne Studium Zawodowe w Bielsku-Białej (N=14); Powiatowy Zespół Szkół w Pszczynie (N=77); Szkoła Policealna w Świętochłowicach (N=20); Technikum nr 1 w Lublińcu (N=20); Technikum nr 1 w Mysłowicach (N=36); Technikum nr 2 w Lublińcu (N=40); Zespół Szkół w Czerwionce-Leszczynach (N=46); Zespół Szkół w Pszczynie (N=13); Zespół Szkół Budowlano-Informatycznych w Żorach (N=73); Zespół Szkół Drzewnych i Leśnych w Żywcu (N=40); Zespół Szkół Ekonomiczno-Gastronomicznych w Żywcu (N=41); Zespół Szkół Ekonomiczno-Informatycznych w Świętochłowicach (N=20); Zespół Szkół Ekonomicznych w Bytomiu (N=40); Zespół Szkół Elektroniczno-Ekonomicznych w Kaletach (N=18); Zespół Szkół Handlowo-Usługowych w Czechowicach-Dziedzicach (N=28); Zespół Szkół im. B. Prusa w Częstochowie (N=58); Zespół Szkół im. gen. W. Andersa w Częstochowie (N=63); 22

21 Zespół Szkół im. W. Szafera w Złotym Potoku (N=59); Zespół Szkół Mechaniczno-Elektrycznych w Sosnowcu (N=56); Zespół Szkół Mechaniczno-Samochodowych w Bytomiu (N=31); Zespół Szkół Mechaniczno-Samochodowych w Zabrzu (N=33); Zespół Szkół nr 1 w Jastrzębiu Zdroju (N=10); Zespól Szkół nr 1 w Piekarach Śląskich (N=41); Zespół Szkół nr 1 w Pszczynie (N=32); Zespół Szkół nr 2 w Katowicach (N=40); Zespół Szkół nr 2 w Myszkowie (N=60); Zespół Szkół nr 2 w Piekarach Śląskich (N=29); Zespół Szkół nr 6 w Tychach (N=80); Zespół Szkół Ogólnokształcących im. O. Langego w Zawierciu (N=61); Zespół Szkół Ogrodniczych im. S. Szumca w Bielsku-Białej (N=35); Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych w Mysłowicach (N=34); Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych w Rudzie Śląskiej (N=39); Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych nr 2 w Mysłowicach (N=40); Zespól Szkół Ponadgimnazjalnych nr 6 w Rudzie Śląskiej (N=40); Zespół Szkół Rolniczych w Pszczynie (N=7); Zespół Szkół Samochodowych w Żywcu (N=40); Zespół Szkół Spożywczych w Zabrzu (N=19); Zespól Szkół Techniczno-Usługowych w Siemianowicach Śląskich (N=38); Zespół Szkół Techniczno-Usługowych w Tarnowskich Górach (N=31); Zespół Szkół Technicznych w Chorzowie (N=40); Zespół Szkół Technicznych i Licealnych w Czechowicach-Dziedzicach (N=22); Zespół Szkół Technicznych i Licealnych w Sosnowcu (N=14); Zespól Szkół Technicznych i Ogólnokształcących Meritum w Siemianowicach Śląskich (N=39); Zespół Szkół Technicznych i Ogólnokształcących w Tarnowskich Górach (N=40). Z analizy podziału badanej młodzieży ze względu na kryterium płci wynika, że przeważali mężczyźni (58,4%), udział kobiet w badaniach kształtował się na poziomie 38,3% (tabela 11). 23

22 Tabela 11 Płeć badanych uczniów szkół średnich Płeć N % kobiety ,3 mężczyźni ,4 nie podano 60 3,3 suma ,0 Źródło: badania własne Wap-Tour Sp. z o.o. W tabeli 12 zaprezentowano podział badanych uczniów ze względu na rok urodzenia. Szczegółowa analiza statystyczna zgromadzonego materiału badawczego wykazała, że w przypadku tej grupy respondentów dominowały osoby urodzone w 1989 (43,6%) oraz 1990 roku (33,1%). Tabela 12 Rok urodzenia badanych uczniów szkół średnich Rok urodzenia N % 1986 i wcześniej 22 1, , , , , , , i później 14 0,9 nie podano 71 3,8 suma ,0 Źródło: badania własne Wap-Tour Sp. z o.o. Swoją sytuację materialną jako bardzo dobrą i dobrą postrzega 72,3% uczestniczących w badaniach uczniów średnich szkół ponadgimnazjalnych. Odmienne zdanie na temat sytuacji finansowej (zła i bardzo zła) miało 13% ankietowanych uczniów (tabela 13). 24

23 Tabela 13 Opinie badanych uczniów szkół średnich na temat ich sytuacji materialnej Sytuacja materialna N % bardzo dobra ,1 dobra ,2 zła ,7 bardzo zła 41 2,3 trudno powiedzieć 166 9,1 nie podano 103 5,6 suma ,0 Źródło: badania własne Wap-Tour Sp. z o.o. Okazało się, że podobnie jak w przypadku uczniów szkół zawodowych wyraźna większość uczniów szkół średnich (72,1%) wykonywała już pracę, za którą otrzymywała pieniądze. Jeżeli chodzi o aktualne wykonywanie pracy, to ponad połowa grupy badanych uczniów szkół średnich (66,7%) nie pracuje. Jedynie co trzydziesty uczeń (3,4%) pracuje na pełny etat, a 5,4% ogółu na część etatu. Natomiast 14,7% uczniów przyznało się do wykonywania pracy, ale bez jakiejkolwiek formalnej umowy. Niewielki odsetek uczniów (1,0%) prowadzi własną działalność gospodarczą (tabela 14). Tabela 14 Podział uczniów szkół średnich ze względu na wykonywanie pracy (w %) Wskazania % tak, pracuję na pełny etat 3,4 tak, pracuję na część etatu 5,4 tak, pracuję dorywczo na umowę 13,1 tak, pracuję dorywczo bez umowy 14,7 prowadzę działalność gospodarczą 1,0 nie, nie pracuję 66,7 Źródło: badania własne Wap-Tour Sp. z o.o. Szczegółowa analiza zgromadzonego materiału badawczego wykazała, że w rodzinie niemal co czwartego ucznia szkoły średniej znajdują się osoby bezrobotne. Najczęściej były to matki badanych (13,6%), rodzeństwo (7,5%). Niespełna 5% badanych uczniów szkół średnich wskazało, że osobami bezrobotnymi są ich ojcowie. 25

24 2.3. Charakterystyka badanych studentów wyższych uczelni Badanych studentów podobnie jak pozostałe dwie grupy respondentów (uczniów szkół zawodowych i średnich) w części metryczkowej kwestionariusza ankiety pytano m.in. o miejsce zamieszkania, miejscowość, w której pobierają naukę, płeć i rok urodzenia, a także o ich kierunek studiów, uczelnię, percepcję własnej sytuacji materialnej, o to, czy wśród ich najbliższych członków rodziny znajdują się osoby bezrobotne. W tabeli 15 przedstawiono podział ze względu na miejsce zamieszkania respondentów kształcących się na poziomie wyższym w uczelniach usytuowanych na obszarze województwa śląskiego. Badani najczęściej wskazywali na miasto od 100,1 do 200 tys. mieszkańców (19,7%). Mniej więcej co szósty ankietowany student (15,9%) mieszka w dużym mieście powyżej 200,1 tys. mieszkańców. Podobny odsetek respondentów (16,0%) zamieszkuje gminy wiejskie. Tabela 15 Miejsce zamieszkania badanych studentów wyższych uczelni Miejsce zamieszkania N % gmina wiejska ,0 gmina miejsko-wiejska 79 8,0 miasto do 25 tys. mieszkańców 99 10,0 miasto od 25,1 do 50 tys. mieszkańców ,6 miasto od 50,1 do 100 tys. mieszkańców ,9 miasto od 100,1 do 200 tys. mieszkańców ,7 miasto powyżej 200,1 tys. mieszkańców ,9 nie podano 48 4,9 suma ,0 Źródło: badania własne Wap-Tour Sp. z o.o. W kolejnej tabeli (nr 16) przedstawiono wykaz miejscowości, w których znajdują się uczelnie, które wyraziły zgodę na uczestniczenie w badaniach ankietowych. Jeżeli weźmiemy pod uwagę liczebną reprezentację badanych studentów, to okazuje się, że wyraźnie dominują cztery ośrodki miejskie: Częstochowa (29,3%), Bielsko-Biała (18,6%), Katowice (18,0%) oraz Gliwice (12,0%). Łącznie z tych czterech miast akademickich rekrutowało się 77,9% badanych studentów (tabela 16). 26

25 Tabela 16 Miejscowość, w której pobierana jest nauka przez badanych studentów wyższych uczelni Miejscowość N % Bielsko-Biała ,6 Chorzów 72 7,3 Cieszyn 43 4,4 Częstochowa ,3 Gliwice ,0 Katowice ,0 Mysłowice 40 4,1 Tychy 20 2,0 Zabrze 40 4,1 nie podano 2 0,2 suma ,0 Źródło: badania własne Wap-Tour Sp. z o.o. W tabeli 17 zaprezentowano kierunki kształcenia ankietowanych studentów. Najliczniej reprezentowane były następujące kierunki: ekonomia (13,2%), informatyka (11,3%), zarządzanie (11,3%), filologia angielska (9,6%), energetyka (6,0%), pedagogika (6,0%), inżynieria produkcji (5,2%), zarządzanie i marketing (4,7%), a także finanse i rachunkowość (3,5%). Łącznie na tych kierunkach kształci się 70,8% ogółu badanych studentów. Tabela 17 Kierunki kształcenia ankietowanych studentów Kierunki kształcenia N % ekonomia ,2 informatyka ,3 zarządzanie ,3 filologia angielska 95 9,6 energetyka 59 6,0 pedagogika 59 6,0 inżynieria produkcji 51 5,2 zarządzanie i marketing 46 4,7 finanse i rachunkowość 35 3,5 fizjoterapia 28 2,8 27

26 medycyna 23 2,3 filologia germańska 22 2,2 politologia 21 2,1 pedagogika resocjalizacyjna 18 1,8 ratownictwo medyczne 17 1,7 budownictwo 16 1,6 mechanika i budowa maszyn 16 1,6 handel i transport 13 1,3 gospodarka przestrzenna 12 1,2 inżynieria środowiska 12 1,2 logistyka 12 1,2 kulturoznawstwo 10 1,0 pielęgniarstwo 10 1,0 filologia polska 9 0,9 architektura i urbanistyka 7 0,7 turystyka i rekreacja 7 0,7 biologia 6 0,6 matematyka 6 0,6 zarządzanie zasobami ludzkimi 5 0,5 praca socjalna 4 0,4 prewencja 3 0,3 biotechnologia 1 0,1 historia 1 0,1 nie podano 13 1,3 suma ,0 Źródło: badania własne Wap-Tour Sp. z o.o. Badania ankietowe zostały przeprowadzone na populacji 986 studentów z 22 następujących uczelni: Akademia im. J. Długosza w Częstochowie (N=40); Akademia Ekonomiczna w Katowicach (N=60); Akademia Polonijna w Częstochowie (N=40); Akademia Techniczno-Humanistyczna w Bielsku-Białej (N=42); Górnośląska Wyższa Szkoła Handlowa w Katowicach (N=42); Górnośląska Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Mysłowicach (N=40); Politechnika Częstochowska w Częstochowie (N=103); 28

27 Politechnika Śląska w Gliwicach (N=119); Śląska Międzynarodowa Szkoła Handlowa w Katowicach (N=10); Śląska Wyższa Szkoła Zarządzania w Katowicach (N=31); Śląski Uniwersytet Medyczny w Zabrzu (N=40); Uniwersytet Śląski w Katowicach (N=60); Wyższa Szkoła im. J. Tyszkiewicza w Bielsku-Białej (N=25); Wyższa Szkoła Administracji w Bielsku-Białej (N=28); Wyższa Szkoła Bankowości w Chorzowie (N=72); Wyższa Szkoła Bankowości i Finansów w Bielsku-Białej (N=28); Wyższa Szkoła Bankowości i Finansów w Katowicach (N=18); Wyższa Szkoła Ekonomiczno-Humanistyczna w Bielsku-Białej (N=28); Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Bielsku-Białej (N=33); Wyższa Szkoła Lingwistyczna w Częstochowie (N=87); Wyższa Szkoła Zarządzania w Częstochowie (N=20); Wyższa Szkoła Zarządzania i Nauk Społecznych w Tychach (N=20). Kolejna ważna zmienna różnicująca badanych studentów śląskich uczelni kryterium płci pokazuje, że dominują kobiety, które stanowiły 55,9% ogółu grupy respondentów. Większość (60,0%) badanych studentów kształci się w uczelniach prywatnych, pozostali (40,0%) to studenci uczelni państwowych. Tabela 18 Płeć badanych studentów wyższych uczelni Płeć N % kobiety ,9 mężczyźni ,2 nie podano 9 0,9 suma ,0 Źródło: badania własne Wap-Tour Sp. z o.o. Wśród badanych studentów biorąc pod uwagę ich wiek wyraźnie dominują osoby urodzone w latach (64,5%). Osoby urodzone w latach stanowiły 29,7% populacji ankietowanych. 29

28 Tabela 19 Rok urodzenia badanych studentów wyższych uczelni Rok urodzenia N % 1970 i wcześniej 13 1, , , , , i później 2 0,2 nie podano 9 0,9 suma ,0 Źródło: badania własne Wap-Tour Sp. z o.o. Szczegółowa analiza części metryczkowej badań zrealizowanych wśród studentów wyższych uczelni wykazała, że wyraźna większość z nich (79,6%) swoją sytuację materialną postrzega jako bardzo dobrą i dobrą. Odmiennego zdania było 9,1% ankietowanych z czego jedynie 0,8% oceniło tę sytuację jako bardzo złą (tabela 20). Tabela 20 Opinie badanych studentów wyższych uczelni na temat ich sytuacji materialnej Sytuacja materialna N % bardzo dobra 84 8,4 dobra ,2 zła 83 8,3 bardzo zła 8 0,8 trudno powiedzieć 97 9,7 nie podano 16 1,6 suma ,0 Źródło: badania własne Wap-Tour Sp. z o.o. Blisko 82% badanych studentów ma za sobą doświadczenia wykonywania odpłatnej pracy. Natomiast aktualnie jedynie co piąty (20%) pracuje w ramach pełnego etatu, aż 13,4% świadczy pracę bez umowy. Jedynie 1,8% studentów prowadzi własną działalność gospodarczą. Blisko połowa z tej grupy respondentów w momencie prowadzenia badań nie wykonywała pracy. 30

29 Tabela 21 Podział studentów ze względu na wykonywanie pracy (w %) Wskazania % tak, pracuję na pełny etat 20,0 tak, pracuję na część etatu 5,9 tak, pracuję dorywczo na umowę 12,3 tak, pracuję dorywczo bez umowy 13,4 prowadzę działalność gospodarczą 1,8 nie, nie pracuję 46,6 Źródło: badania własne Wap-Tour Sp. z o.o. Ze szczegółowej analizy zgromadzonego materiału badawczego wynika, że w rodzinie co piątego studenta znajdują się osoby bezrobotne. Najczęściej były to matki badanych (10,9%), rodzeństwo (7,5%). Niespełna 3% ankietowanych studentów wskazało, że osobami bezrobotnymi są ich ojcowie. 3. Analiza zgromadzonego materiału empirycznego 3.1. Motywy wyboru kierunku kształcenia Analizie poddano motywy wyboru szkoły bądź uczelni przez respondentów. Populacja ankietowanych studentów wskazywała najczęściej na takie czynniki, jak: zainteresowania (52,8%), dobra opinia o uczelni (39,8%), możliwość zdobycia zawodu (36,4%), a także łatwy dojazd (28,5%). Młodzież szkół zawodowych i średnich wymieniała te same czynniki co studenci jednak w odmiennej kolejności. W przypadku uczniów szkół średnich kluczowymi czynnikami okazały się: możliwość zdobycia zawodu (51,4%), zainteresowania (50,5%), łatwy dojazd (38,6%) oraz dobra opinia o szkole (29,6%). Taką samą kolejność w zakresie identyfikacji najistotniejszych motywów wyboru szkoły wskazywali uczniowie kształcący się w zasadniczych szkołach zawodowych. Szczegółowy rozkład odpowiedzi przedstawiono na wykresie 1. 31

30 Uczniowie szkó ponadgimnazjalnych oraz studenci z obszaru województwa l skiego wobec zmian na rynku pracy Diagnoza eduk acji i r ynku prac y na Śląsku Wykres 1 Motywy Wykres 1 wyboru szkoły/uczelni przez respondentów (w %) Motywy wyboru szko y/ uczelni przez respondentów zainteresowania 52,8 50,5 50,7 dobra opinia o szkole/uczelni 22,1 29,6 39,8 mo liwo zdobycia zawodu 36,4 51,4 57,3 atwy dojazd 28,5 38,6 36,2 sugestie rodziców/opiekunów 12,2 18,0 14,7 brak konktetnych powodów 14,8 14,0 14,4 sugestie kolegów/kole anek 5,6 8,0 8,5 inne 2,3 1,5 1,7 Uwaga: procenty nie sumuj si do 100, gdy badani mogli wskaza maksymalnie 3 odpowiedzi ród o: badania w asne Wap-Tour Sp. z o.o. Źródło: Ankietowani badania stosunkowo własne Wap-Tour rzadko wskazywali Sp. z o.o. na sugestie kolegów, b d kole anek jako na istotny czynnik, który w ich opiniach móg potencjalnie wp yn na wybór ankietowanych studentów uczniowie szkó zawodowych uczniowie szkó rednich studenci Uwaga: procenty nie sumują się do 100, gdyż badani mogli wskazać maksymalnie trzy odpowiedzi. Ankietowani okre lonej szko y/ stosunkowo uczelni. rzadko Szczegó owa wskazywali analiza na zgromadzonego sugestie kolegów materia u bądź ko- empirycznego wykaza a jednak pewn prawid owo : im wy szy poziom kszta cenia, leżanek jako na istotny czynnik, który w ich opiniach mógł potencjalnie wpłynąć tym rzadziej wskazywano na sugestie kole anek i kolegów jako na istotny motyw na wybór określonej szkoły/uczelni. Szczegółowa analiza zgromadzonego materiału empirycznego pokazała jednak pewną prawidłowość: im wyższy poziom wyboru jednostki edukacyjnej, w której aktualnie zdobywaj wykszta cenie. Niezbyt cz sto wskazywano tak e na sugestie rodziców/ opiekunów, jako na czynnik mog cy kształcenia, tym rzadziej wskazywano na sugestie koleżanek i kolegów jako na determinowa wybór szko y lub uczelni. Jednak opinie rodziców, b d opiekunów istotny motyw wyboru jednostki edukacyjnej, w której badani aktualnie zdobywają okaza y si wa niejsze ni sugestie kolegów/ kole anek zosta y one wskazane wykształcenie. przez 14,7% Niezbyt uczniów często szkó zawodowych, wskazywano 18% także uczniów na szkó sugestie rednich rodziców/opiekunów jako na czynnik mogący determinować wybór szkoły lub uczelni. oraz 12,2% Jednak opinie rodziców i opiekunów okazały się ważniejsze niż sugestie kolegów i koleżanek zostały one wskazane przez 14,7% uczniów szkół zawodowych, 18% uczniów szkół średnich oraz 12,2% ankietowanych studentów Sukces życiowy w opiniach badanych 24 Jedno z pierwszych pytań kwestionariusza ankiety, który był skierowany do uczniów szkół zawodowych i średnich oraz studentów wyższych uczelni, dotyczyło systemu wartości respondentów. Analiza zgromadzonego materiału empirycznego wykazała, że wskazania tych trzech grup w dużym stopniu są zbieżne ze sobą. 32

31 Pięcioma wartościami o podstawowym znaczeniu dla badanych uczniów szkół zawodowych okazały się: posiadanie kochającej rodziny, posiadanie przyjaciół, na których można liczyć, zdobycie pracy, która jest interesująca i daje satysfakcję, zdobycie pracy, która daje wysokie zarobki, zdobycie określonego poziomu wykształcenia. Dla uczniów szkół średnich najistotniejszymi wartościami są: posiadanie kochającej rodziny, zdobycie pracy, która jest interesująca i daje satysfakcję, zdobycie pracy, która daje wysokie zarobki, posiadanie przyjaciół, na których można liczyć, zdobycie określonego poziomu wykształcenia. Natomiast studenci najczęściej wskazywali na: posiadanie kochającej rodziny, zdobycie pracy, która jest interesująca i daje satysfakcję, zdobycie pracy, która daje wysokie zarobki, posiadanie przyjaciół, na których można liczyć, poczucie sensu własnego życia. Uczniowie szkó ponadgimnazjalnych oraz studenci z obszaru województwa l skiego wobec zmian na rynku pracy Wykres 2 Czynniki, Wykres 2 które w opinii respondentów decydują o osiągnięciu Czynniki, które w opinii respondentów decyduj o osi gni ciu sukcesu zawodowego sukcesu zawodowego (w %) (w%) posiadanie kochaj cej rodziny zdobycie pracy, która jest interesuj ca i daje satysfakcj zdobycie pracy, która daje wysokie zarobki posiadanie przyjació, na których mo na liczy poczucie sensu w asnego ycia bycie dobrym cz owiekiem zdobycie okre lonego poziomu wykszta cenia wygranie na loterii kwoty z i wi cej ycie w dostatku, bez konieczno ci podejmowania pracy zdobycie jakiejkolwiek, ale wzgl dnie sta ej pracy inne 32,9 32,0 35,2 30,5 27,6 30,5 34,4 22,3 19,2 13,8 21,5 18,6 20,9 19,7 24,1 24,3 8,0 13,7 13,7 4,8 9,1 7,8 3,7 6,3 8,1 0,4 0,7 1,1 45,6 58,1 76,0 71,7 72, uczniowie szkó zawodowych uczniowie szkó rednich studenci Uwaga: procenty nie sumuj si do 100, gdy ankietowani mogli wskaza maksymalnie trzy odpowiedzi ród o: badania w asne Wap-Tour Sp. z o.o. Uwaga: procenty nie sumują się do 100, gdyż ankietowani mogli wskazać maksymalnie trzy odpowiedzi. Źródło: Zatem badania ankietowane własne osoby Wap-Tour niezale nie Sp. od z o.o. poziomu kszta cenia bardzo wyra nie akcentowa y potrzeb zachowania tradycyjnych warto ci, zwi zanych z ch ci posiadania kochaj cej rodziny. Niezwykle cenion warto ci przez badanych okaza a si tak e praca. Jednak, co nale y podkre li dla respondentów o wiele wa niejsza od pracy, która jest jakakolwiek, ale wzgl dnie sta a, czy daje wzgl dnie 33

32 Zatem ankietowane osoby niezależnie od poziomu kształcenia bardzo wyraźnie akcentowały potrzebę zachowania tradycyjnych wartości, związanych z chęcią posiadania kochającej rodziny. Wartością niezwykle cenioną przez badanych okazała się także praca. Jednak, co należy podkreślić, dla respondentów o wiele ważniejsza od pracy, która jest jakakolwiek, ale względnie stała czy daje względnie wysokie zarobki, jest praca interesująca oraz dająca satysfakcję. Dla młodzieży bardzo istotna okazała się potrzeba wykonywania pracy, która daje subiektywne poczucie zadowolenia. Na podstawie zgromadzonego materiału badawczego można przypuszczać, że respondenci, mogąc wybrać pomiędzy pracą, która jest interesująca i daje poczucie satysfakcji, a pracą dobrze płatną, wybiorą pracę wpływającą na subiektywne poczucie zadowolenia. Co ciekawe, niewielu uczących się respondentów wskazywało na znaczenie takich czynników, jak życie w dostatku, bez konieczności podejmowania pracy czy wygranie na loterii zł lub większej kwoty. Uczniowie szkó ponadgimnazjalnych oraz studenci z obszaru województwa l skiego wobec zmian na rynku pracy Na kolejnym wykresie (nr 3) zaprezentowano z kolei opinie ankietowanej uczącej się młodzieży na temat czynników, od których według ich wskazań zależy kwoty. Na kolejnym wykresie (nr 3) zaprezentowano z kolei opinie ankietowanej, osiągnięcie sukcesu życiowego. ucz cej si m odzie y na temat czynników, od których wg ich wskaza zale y osi gni cie sukcesu yciowego. Wykres 3 Czynniki, od których zależy osiągnięcie sukcesu życiowego w opiniach Wykres 3 Czynniki badanych od których (w %) zale y osi gni cie sukcesu yciowego w opiniach badanych (w%) w asna ci ka praca, po wi cenie i ambicja 72,0 69,0 63,9 w asne starania w d eniu do celu 67,5 69,5 77,1 posiadanie znajomo ci 28,9 37,2 41,8 pomoc ze strony najbli szych 28,2 26,2 29,6 przypadek losowy, przeznaczenie 7,6 16,0 23,5 dzia ania pa twa, polityków 8,2 10,6 7,1 pomoc ró nych instytucji (np PUP, OPS) 7,0 10,5 8,6 inne 0,2 0,6 0, uczniowie szkó zawodowych uczniowie szkó rednich studenci 34 Uwaga: procenty nie sumuj si do 100, gdy ankietowani mogli wskaza maksymalnie trzy odpowiedzi ród o: badania w asne Wap-Tour Sp. z o.o. Uwaga: procenty nie sumują się do 100, gdyż ankietowani mogli wskazać maksymalnie trzy odpowiedzi. Źródło: badania własne Wap-Tour Sp. z o.o. Badani (praktycznie niezale nie od poziomu na którym odbywa si proces kszta cenia) okazali si osobami wewn trzsterownymi, którzy sukces definiuj po pierwsze przez pryzmat w asnej, ci kiej pracy i ambicji a po drugie poprzez konsekwencj w d eniu do celu. W tym rankingowym zestawieniu na trzeciej

33 Badani (praktycznie niezależnie od poziomu, na którym odbywa się proces kształcenia) okazali się osobami wewnątrzsterownymi, które sukces definiują po pierwsze przez pryzmat własnej ciężkiej pracy i ambicji, a po drugie poprzez konsekwencję w dążeniu do celu. W tym rankingowym zestawieniu na trzeciej pozycji wskazywano na znaczenie takiego czynnika, jak posiadanie znajomości, a na czwartym miejscu znalazła się pomoc ze strony najbliższych. Bardzo rzadko badani na zaproponowanej liście kafeteryjnej zaznaczali działania polityków, rolę państwa oraz pomoc różnych instytucji (np. PUP, OPS). Zatem sukces jednostkowy utożsamiany jest przede wszystkim ze skutkiem własnych, indywidualnych działań, wykazywanej inicjatywy i konsekwencji w dążeniu do celu. Młode osoby (pobierające naukę na poziomie zawodowym, średnim i wyższym) są świadome tego, że sukces w życiu to głównie efekt ciężkiej, systematycznej i wytężonej pracy. Choć dość często pojawiały się również opinie, że w osiągnięciu sukcesu jednostce pomóc mogą rekomendacje, czyli tzw. znajomości. Rzadko akcentowano, że działania państwa, polityków czy różnych instytucji (np. PUP, OPS) mogą wspomóc osiągnięcie życiowego sukcesu. Częściej już pojawiały się wskazania na przypadek losowy jako na źródło sukcesu niż na wsparcie ze strony państwa i instytucji Strategie zachowania w sytuacji braku pracy Uczących się respondentów poproszono także o ustosunkowanie się (poprzez akceptację bądź nie) do potencjalnych strategii zachowania się w przypadku pozostawania bez pracy (tabele 22 24, wykresy 4 6). Szczegółowa analiza zgromadzonego materiału empirycznego pokazała, że uczniowie kończący naukę w zasadniczych szkołach zawodowych w hipotetycznej sytuacji pozostawania bez pracy w pierwszej kolejności zaakceptują (suma odpowiedzi: zdecydowanie tak i tak) rejestrację w Powiatowym Urzędzie Pracy jako osoba bezrobotna (64,2%). W dalszej kolejności wskazywano na chęć podjęcia pracy w innej miejscowości w kraju z czym wiązałaby się konieczność codziennego dojazdu do pracy (55,2%) oraz na podjęcie każdej pracy nawet poniżej posiadanych kwalifikacji (52,7%). Okazało się również, że co dziesiąty badany z tej grupy respondentów (10,5%) odpowiedział, że nie wie, co by zrobił. 35

34 Tabela 22 Potencjalne strategie zachowania uczniów szkół zawodowych w przypadku pozostawania bez pracy Strategie zachowania zmiana kwalifikacji zawodowych założenie własnej firmy podjęcie każdej pracy nawet poniżej kwalifikacji podjęcie pracy w innej miejscowości w kraju codzienny dojazd podjęcie pracy w innej miejscowości w kraju przeprowadzka wyjazd do pracy za granicę rejestracja w PUP jako bezrobotny nie wiem, co bym zrobiła/zrobił zdecydowanie tak tak wanie nie powiedzieć raczej raczej nie zdecydo- trudno N % N % N % N % N % , , ,9 72 6, , , , ,3 64 6, , , , ,5 98 9,5 94 9, , , ,8 84 8, , , , , , , , , , , , , , ,3 97 9,4 83 8,0 46 4,4 63 6, , , ,4 Źródło: badania własne Wap-Tour Sp. z o.o. 36

35 granic rejestracja w PUP jako , , ,3 97 9, bezrobotny nie wiem co bym zrobi a/ 46 4,4 63 6, , , ,4 Diagnoza zrobi eduk acji i r ynku prac y na Śląsku ród o: badania w asne Wap-Tour Sp. z o.o. Wykres 4 Akceptowane strategie zachowania uczniów szkół zawodowych w sytuacji pozostawania bez pracy (w %) Wykres 4 Akceptowane strategie zachowania uczniów szkó zawodowych w sytuacji pozostawania bez pracy (w%) rejestracja w PUP jako bezrobotny 64,2 podj cie pracy w innej miejscowo ci w kraju codzienne dojazdy podj cie ka dej pracy nawet poni ej kwalifikacji 52,7 55,2 zmiana kwalifikacji zawodowych 49,4 za o enie w asnej firmy 45,9 wyjazd do pracy za granic 42,3 podj cie pracy w innej miejscowo ci w kraju przeprowadzka 34,5 nie wiem, co bym zrobi a/zrobi 10, Uwaga: procenty nie sumuj si do 100, gdy badani osobno oceniali ka d strategi zachowania w hipotetycznej sytuacji breku pracy ród o: badania w asne Wap-Tour Sp. z o.o. Uwaga: procenty nie sumują się do 100, gdyż badani osobno oceniali każdą strategię zachowania w hipotetycznej sytuacji braku pracy. Źródło: badania własne Wap-Tour Sp. z o.o. W przypadku analizy odpowiedzi udzielonych przez uczniów szkó rednich okaza o si, e w sytuacji braku pracy najcz ciej aprobowano podj cie pracy w innej miejscowo ci w kraju, gdyby wi za a si z tym konieczno codziennego dojazdu do pracy (61,5%). Nast pnie ta grupa respondentów wskazywa a na ch za o enia W przypadku analizy odpowiedzi udzielonych przez uczniów szkół średnich okazało się, że w sytuacji braku pracy najczęściej aprobowano podjęcie pracy w innej miejscowości w kraju, gdyby wiązała się z tym konieczność codzienne- 29 go dojazdu do pracy (61,5%). Następnie ta grupa respondentów wskazywała na chęć założenia własnej firmy (52,1%) oraz zmianę kwalifikacji zawodowych (51,5%). Mniej więcej co dziesiąty badany zaakceptował stwierdzenie, że w przypadku braku pracy nie wie, co by zrobił. 37