Wielkie gruczoły trawienne
|
|
- Barbara Wróblewska
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Naczynia chłonne okrężnicy kierują się do węzłów krezkowych górnych (przez węzły okrężnicze prawe i środkowe) oraz do węzłów krezkowych dolnych przez węzły okrężnicze lewe. Z węzłów krezkowych chłonka odpływa do pni jelitowych. Do kątnicy i okrężnicy dochodzą nerwy układu autonomicznego. Włókna przywspółczulne pochodzą od nerwu błędnego oraz od nerwów trzewnych miednicznych. Granica unerwienia leży w 1 / 3 lewej okrężnicy poprzecznej. Od tego punktu aż po odbytnicę jelito jest unerwione przez część krzyżową S II S IV układu przywspółczulnego. Włókna współczulne pochodzą z dolnych segmentów piersiowych i górnych lędźwiowych rdzenia kręgowego. Do wyrostka robaczkowego, kątnicy, części wstępującej i 2 / 3 prawych okrężnicy poprzecznej włókna autonomiczne przechodzą przez splot trzewny i krezkowy górny, a następnie wzdłuż odpowiednich gałęzi t. krezkowej górnej do jelita. Do pozostałych odcinków okrężnicy włókna przechodzą przez splot międzykrezkowy i krezkowy dolny, a potem wzdłuż gałęzi t. krezkowej dolnej. O unaczynieniu odbytnicy częściowo mówiono wyżej. Od tętnicy krezkowej dolnej dochodzi do odbytnicy t. odbytnicza górna. Od tętnicy biodrowej wewnętrznej dochodzi t. odbytnicza środkowa, wreszcie za pośrednictwem t. sromowej wewnętrznej t. odbytnicza dolna. Naczynia żylne tworzą splot odbytniczy (plexus rectalis), leżący między błoną śluzową i mięśniową. Od splotu prowadzą żyły odbytnicze: górna do żyły krezkowej dolnej, środkowa i dolna do żyły biodrowej wewnętrznej. W ten sposób wytwarza się połączenie między układem żyły wrotnej i żyły głównej dolnej. Drogi chłonne ściany odbytnicy prowadzą do węzłów krzyżowych i dalej do węzłów lędźwiowych. Naczynia idące od kanału odbytniczego prowadzą do węzłów chłonnych biodrowych wewnętrznych. Wreszcie drogi chłonne okolicy odbytu biegną do węzłów pachwinowych powierzchownych. Unerwienie odbytnicy pochodzi z układu autonomicznego. Włókna przywspółczulne odchodzą od II do IV segmentu krzyżowego rdzenia kręgowego. Włókna współczulne dochodzą przez splot podbrzuszny (p. Układ autonomiczny). 318 Wielkie gruczoły trawienne Przy opisie przewodu pokarmowego omówiliśmy szereg gruczołów trawiennych, związanych z jego kolejnymi odcinkami. W żołądku i jelitach znajdują się liczne małe gruczoły, z którymi zaznajamia nas mikromorfologia. Obecnie zapoznamy się z wielkimi gruczołami trawiennymi, jakimi są wątroba i trzustka, które powstają z nabłonka entodermalnego zawiązka dwunastnicy i z nią też są związane przewodami. Wątroba Kształt i wymiary Wątroba (hepar) jest największym gruczołem ciała ludzkiego, o masie około 1,5 kg u mężczyzn i 1,3 kg u kobiet. Wydzielanie żółci jest jej głównym zadaniem, wypełnia ona ponadto wiele innych złożonych czynności, związanych nie tylko z przewodem pokarmowym.
2 W rozwoju ontogenetycznym wątroba nie nadąża za rozwojem ustroju i u dorosłego jest stosunkowo mniejsza niż u płodu, u którego stanowi w późniejszych okresach 1 / 18 masy ciała, spadając do 1 / 42 tej masy u dorosłego. Z dużą masą narządu wiążą się również duże wymiary. Największy wymiar, poprzeczny, wynosi 20 22,5 cm. Wymiar pionowy wynosi 15 17,5 cm, największy strzałkowy 10 12,5 cm. Kształt wątroby jest dostosowany do sąsiednich narządów. Leżąc pod przeponą, głównie po stronie prawej, stanowi ona jakby odlew kopulasto wysklepionej przepony. Ta wypukła powierzchnia nosi nazwę powierzchni przeponowej (facies diaphragmatica). Powierzchnia dolna, stykająca się z trzewami jamy brzusznej, nosi nazwę powierzchni trzewnej (facies visceralis). Tworzą się na niej wyciski przylegających narządów (ryc. 236). Opisane kształty przybiera wątroba dzięki swej plastyczności. Konsystencja żywej wątroby jest miękka, jak gdyby półstała. Świeżo wyjęta ze zwłok i położona na twardej podstawie spłaszcza się, przystosowując się do kształtu podstawy. Jest ona jednocześnie dość krucha i łatwo pęka. Barwa wątroby jest czerwonobrązowa. Zależy ona od dużej zawartości krwi. Kształt wątroby utrwalonej można przyrównać do skośnie ściętego jaja z zachowanym tępym końcem. Ten koniec leży po stronie prawej i wraz z przylegającą częścią wypełnia podżebrze prawe. Jednak dzięki swym wymiarom wątroba końcem przeciwległym dochodzi również do przestrzeni podprzeponowej lewej. Części te, leżące po obu stronach ciała, noszą nazwę płatów wątroby (lobi hepatis). Odpowiednio do położenia odróżniamy większy płat prawy (lobus dexter) i mniejszy płat lewy (lobus sinister). Wątroba rozwija się w krezce brzusznej żołądka (p. Embriologia) i zajmuje położenie wewnątrzotrzewnowe. Z tego względu jest ona pokryta otrzewną, która łączy ją z żołądkiem i z sąsiednimi odcinkami przewodu pokarmowego, z przednią ścianą jamy brzusznej i z przeponą szeregiem więzadeł. Będą one opisane przy poszczególnych powierzchniach wątroby. Powierzchnia przeponowa Powierzchnia przeponowa wątroby ogranicza ją ze wszystkich stron, z wyjątkiem dołu. Dla ułatwienia opisu dzielimy tę powierzchnię na części: a) górną, b) przednią, c) prawą i d) tylną. Część górna powierzchni przeponowej (pars superior faciei diaphragmaticae) jest połączona z przeponą więzadłem wieńcowym (lig. coronarium hepatis). Składa się ono, jak wszystkie więzadła otrzewnowe, z dwóch blaszek otrzewnej. Więzadło to rozciąga się w płaszczyźnie czołowej. Po stronie lewej kończy się ono na powierzchni górnej wolnym brzegiem, tworząc więzadło trójkątne lewe (lig. triangulare sinistrum), po prawej zaś więzadło trójkątne prawe (lig. triangulare dextrum), które leży na granicy powierzchni prawej i tylnej, znacznie niżej od lewego. W części środkowej, leżącej między obu więzadłami trójkątnymi, blaszki przednia i tylna oddzielają się od siebie. Blaszka tylna schodzi na część tylną powierzchni przeponowej wątroby i tam też będzie opisana. Blaszka przednia po dojściu do przepony przechodzi na nią i zawracając do przodu, łączy się z otrzewną ścienną, pokrywającą przeponę od strony jamy brzusznej. Blaszka ta, po odejściu od wątroby, otrzymuje nazwę więzadła wątrobowo-przeponowego (lig. hepatophrenicum). 319
3 V. cava inferior Lobus sinister Lobus dexter Lig. falciforme hepatis Margo inferior Vesica fellea Ryc Wątroba, powierzchnia przeponowa od przodu. Odpowiednio do kształtów przepony, wątroba ma na powierzchni górnej wklęśnięcie, zwane wyciskiem sercowym (impressio cardiaca). W tym miejscu nad przeponą położone jest serce otoczone workiem osierdziowym. Po stronie lewej powierzchnia górna wątroby kończy się na linii sutkowej pasmem łącznotkankowym, zwanym przyczepkiem włóknistym wątroby (appendix fibrosa hepatis). Jest to pozostałość zanikłej wątroby, która w życiu płodowym i jeszcze u dziecka jest stosunkowo większa. Z więzadłem wieńcowym łączy się leżące na powierzchni przedniej więzadło sierpowate wątroby. Część przednia powierzchni przeponowej wątroby (pars anterior faciei diaphragmaticae hepatis), przylega do przepony, a w linii środkowej ciała również i do ściany przedniej brzucha. Na powierzchni tej znajduje się więzadło sierpowate wątroby (lig. falciforme hepatis). Przebiega ono prawie pionowo, łącząc wątrobę z przeponą i ścianą przednią jamy brzusznej. U góry dochodzi ono do więzadła wieńcowego, z którym się łączy, u dołu zaś kończy się wolnym brzegiem na wysokości pępka. W tym brzegu biegnie od pępka w kierunku wątroby więzadło obłe wątroby (lig. teres hepatis). Jest ono pozostałością żyły pępkowej, która prowadzi krew tętniczą od łożyska do płodu (p. Narządy płciowe żeńskie). Część przednia powierzchni przeponowej u dołu jest ograniczona ostrym brzegiem dolnym wątroby (margo inferior hepatis). Po stronie prawej część przednia przechodzi w część prawą powierzchni przeponowej (pars dextra faciei diaphragmaticae), która bez wyraźnej granicy przechodzi w część górną i tylną, natomiast u dołu jest ostro oddzielona od powierzchni trzewnej brzegiem dolnym. Część tylna powierzchni przeponowej wątroby (pars posterior faciei diaphragmaticae hepatis) jest bardziej urozmaicona. Przebiega na niej 320
4 żyła główna dolna, leżąca w głębokiej bruździe żyły głównej (sulcus venae cavae). Żyła jest bardziej lub mniej zagłębiona w miąższu wątroby, czasem od tyłu przerzuca się nad nią poprzeczny mostek tkanki wątrobowej. Po stronie lewej żyły głównej leży część wątroby zwana płatem ogoniastym (lobus caudatus). Dolna jego część zachodzi na powierzchnię trzewną. Po stronie lewej jest on ograniczony szczeliną więzadła żylnego (fissura ligamenti venosi), w której to więzadło przebiega. Jest ono pozostałością przewodu żylnego, który jest dalszym ciągiem żyły pępkowej, uchodzącej do żyły głównej dolnej. Lig. coronarium Lobus caudatus V. cava inferior Lig. hepatophrenicum Area nuda Lig. triangulare dextrum Ryc Wątroba, powierzchnia przeponowa od tyłu. Więzadło wieńcowe, opisane wyżej, łączy się z przeponą w ten sposób, że tworzące je blaszki otrzewnej oddalają się od siebie. Blaszka tylna schodzi na powierzchnię tylną części przeponowej aż do jej granicy z powierzchnią trzewną i przechodzi z wątroby na tylną ścianę jamy brzusznej. Tutaj biegun górny nerki prawej, sięgający poziomu XI żebra, leży wyżej od przyczepu przepony, która sięga XII żebra. Wobec tego wspomniana blaszka tylna więzadła wieńcowego przechodzi w otrzewną ścienną, pokrywającą nerkę. Stąd też blaszka ta otrzymała nazwę więzadła wątrobowo-nerkowego (lig. hepatorenale). W ten sposób więzadło wieńcowe na prawym płacie wątroby składa się właściwie z dwóch więzadeł: wątrobowo-przeponowego i wątrobowo-nerkowego. Zawarta między nimi część powierzchni tylnej wątroby nie jest pokryta otrzewną (p. ryc. 235). Nosi ona nazwę pola nagiego (area nuda). Pole to jest połączone luźną tkanką z przeponą, w której przebiegają drobne naczynia żylne, łączące układ żyły wrotnej z układem żyły głównej dolnej. 321
5 V. cava inferior Lobus caudatus Fissura lig. venosi Vena portae A. hepatica propria Tuber omentale Impressio gastrica Lig. hepatorenale Impressio renalis Ductus choledochus Ductus cysticus Ductus hepaticus commun. Impressio colica Vesica fellea Lig. teres hepatis Lobus quadratus Ryc Wątroba, powierzchnia trzewna. Powierzchnia trzewna Powierzchnia trzewna wątroby (facies visceralis hepatis) styka się z szeregiem narządów, które w znacznej mierze kształtują jej rzeźbę. Na powierzchni tej odróżniamy trzy bruzdy, ułożone w kształcie litery H. Dłuższe ramiona tej litery to bruzdy strzałkowe: prawa i lewa (sulcus sagittalis dexter et sinister). Ramię poprzeczne to wnęka wątroby, zwana wrotami wątroby (porta hepatis). Oddziela ona płat ogoniasty od płata czworobocznego (lobus quadratus), zawartego między dołem pęcherzyka żółciowego a szczeliną więzadła obłego. Bruzda strzałkowa prawa składa się z dwóch dołów, nie pokrytych otrzewną. W części brzusznej bruzdy mieści się dół pęcherzyka żółciowego (fossa vesicae felleae). Leżący w nim pęcherzyk jest połączony z wątrobą luźną tkanką łączną, natomiast od dołu pokrywa go otrzewna, przechodząca z powierzchni wątroby. W części grzbietowej bruzdy strzałkowej prawej przebiega żyła główna dolna, od której otrzymała ta część nazwę bruzdy żyły głównej (sulcus venae cavae). Bruzda ta również nie jest pokryta otrzewną, gdyż leży w obrębie pola nagiego wątroby. Bruzda strzałkowa lewa (sulcus sagittalis sinister) składa się z dwóch szczelin, oddzielonych od siebie wrotami wątroby. W części przedniej bruzdy leży szczelina więzadła obłego (fissura ligamenti teretis). Część tylną bruzdy zajmuje szczelina więzadła żylnego (fissura ligamenti venosi; p. Embriologia). Wrota stanowią jej wnękę, czyli miejsce, przez które przechodzą naczynia i przewody narządu. Środkowe miejsce zajmuje żyła wrotna (vena portae), prowadząca krew z trzew nieparzystych jamy brzusznej. Po stronie prawej biegnie przewód wątrobowy wspólny (ductus hepaticus communis), po lewej tętnica wątrobowa właściwa (a. hepatica propria). Naczynia otacza tkanka łączna, leżąca między blaszkami otrzewnej tworzącej więzadło wątrobowo-dwunastnicze (lig. hepatoduodenale). Więzadło stanowi wolny 322
6 brzeg krezki brzusznej żołądka. Jak wspomniano wyżej, krezka kończy się na wysokości pępka. Jej wolny brzeg na przestrzeni między pępkiem i wątrobą, leżącą w krezce brzusznej żołądka, zawiera pozostałość żyły pępkowej w postaci więzadła obłego wątroby. Dalszy ciąg brzegu wolnego krezki między wątrobą i początkiem dwunastnicy zawiera wspomniane przewody. Ciąg dalszy krezki brzusznej w kierunku części górnej tułowia to więzadło wątrobowo-żołądkowe (lig. hepatogastricum). Narządy przylegające do powierzchni trzewnej wątroby pozostawiają na niej wyciski. Okolica wnęki sąsiaduje z odźwiernikiem, a początek dwunastnicy przylega do szyjki pęcherzyka żółciowego. Na powierzchni trzewnej płata lewego znajduje się dość duży wycisk żołądkowy (impressio gastrica). Na brzegu tylnym wątroby, przy końcu bruzdy strzałkowej lewej, znajduje się wycisk przełykowy (impressio esophagea). Między wyciskiem żołądkowym a bruzdą strzałkową lewą powierzchnia wątroby tworzy uwypuklenie, zwane guzem sieciowym (tuber omentale), dotykające sieci mniejszej. Na płacie prawym znajdujemy od przodu wycisk okrężniczy (impressio colica), a ku tyłowi od niego wycisk nerkowy i nadnerczowy (impressio renalis et suprarenalis). Położenie Wątroba leży głównie w podżebrzu prawym. Jedna piąta jej część sięga do podżebrza lewego. Po stronie prawej ku górze dochodzi ona w linii sutkowej do IV międzyżebrza, po stronie lewej w linii przymostkowej leży Hepar Vesica fellea Flexura coli sinistra Flexura coli dextra Colon ascendens Colon descendens V. iliaca communis Cecum Colon sigmoideum Ryc Położenie wątroby (wg Corninga). 323
7 o jedno międzyżebrze niżej. Brzeg dolny w linii pachowej prawej leży na X żebrze. W linii sutkowej prawej leży na granicy łuku żebrowego i zwykle spod łuku nie wychodzi. Jeżeli wątroba w tej linii daje się wyczuć czy wypukać poniżej łuku, to jest ona opuszczona lub powiększona. Pole stłumienia bezwzględnego odgłosu opukowego normalnie sięga wysokości VI żebra w linii sutkowej prawej. Jeżeli wątroba wychodzi spod łuku żebrowego, a górna granica stłumienia bezwzględnego jest odpowiednio obniżona, to musiało nastąpić opuszczenie wątroby, jakie np. obserwuje się w wieku starczym. Jeżeli natomiast górna granica pozostała na VI żebrze, a brzeg dolny wyszedł spod łuku żebrowego, to wątroba uległa powiększeniu. Dolny brzeg wątroby wychodzi spod łuku żebrowego prawego na lewo od linii sutkowej i przebiega przez okolicę nadpępkową skośnie, kierując się do końca bocznego VI chrząstki żebrowej lewej. Na jej poziomie w linii przymostkowej łączy się z brzegiem górnym. W linii pośrodkowej przedniej leży w połowie odległości między wyrostkiem mieczykowatym i pępkiem. Wątroba zajmuje opisane położenie przy głębokim wydechu. Na ogół porusza się ona zgodnie z ruchami przepony, z którą jest zrośnięta na pewnej przestrzeni. W pozycji stojącej nieco się obniża, w leżącej zaś podnosi. Budowa wewnętrzna Wątroba jest pokryta otrzewną, która stanowi jej błonę surowiczą (tunica serosa). Pod nią znajduje się cienka tkanka podsurowicza (tela subserosa), a następnie błona włóknista (tunica fibrosa), zwana często torebką włóknistą wątroby lub torebką Glissona. Błona włóknista u człowieka jest cienka, zwłaszcza na powierzchni przeponowej. Na powierzchni trzewnej grubieje, głównie w okolicy wrót wątroby. Tu otacza ona naczynia i jako torebka włóknista okołonaczyniowa (capsula fibrosa perivascularis) wchodzi z nimi do miąższu wątrobowego, dzieląc go na coraz mniejsze części, dochodzące aż do podziału na zraziki. Aby zrozumieć niezwykle złożoną czynność wątroby, należy poznać budowę wewnętrzną tego gruczołu, na którą składa się miąższ złożony z komórek wątrobowych oraz liczne, różnej wielkości naczynia krwionośne i przewody żółciowe. Żyła wrotna po wejściu do wrót wątroby dzieli się na dwie gałęzie: prawą i lewą (ramus dexter et sinister), te zaś oddają gałęzie segmentowe. Prawa gałąź żyły wrotnej dzieli się na gałąź przednią (r. anterior) i gałąź tylną (r. posterior), dla odpowiednich segmentów wątroby. Lewa gałąź żyły wrotnej oddaje gałęzie płata ogoniastego (rr. caudati) do płata ogoniastego oraz gałęzie boczne i przyśrodkowe (rr. laterales et mediales), dochodzące do segmentów płata lewego wątroby. Gałęzie segmentowe żyły wrotnej rozgałęziają się stopniowo na coraz mniejsze żyły i kończą się wreszcie żyłami międzyzrazikowymi (vv. interlobulares), które biegną między przylegającymi do nich zrazikami wątroby. Żyły międzyzrazikowe przechodzą w żyły okołozrazikowe, a te w gęstą sieć naczyń włosowatych typu zatokowego zrazika wątroby. W zraziku wątroby (lobulus hepatis) naczynia włosowate biegną między komórkami wątrobowymi promienisto, od jego obwodu do środka. Krew naczyń włosowatych oddaje komórkom wątroby składniki wchłonięte do naczyń włosowatych przewodu pokarmowego (m.in. aminokwasy i cukry) oraz składniki pobrane w śledzionie i trzustce (insulina). 324
8 Wytwarzane w komórkach wątrobowych liczne substancje, np. białka, dostają się z nich do sieci włosowatej zrazika, a następnie do żyły środkowej. Żyła środkowa (v. centralis) biegnie w osi długiej zrazika i stanowi początek układu żylnego odprowadzającego krew z wątroby. Żyły środkowe uchodzą do żył podzrazikowych (vv. sublobulares), te zaś do żył wątrobowych. Ze względu na to, że naczynia tworzące żyłę wrotną powstały z naczyń włosowatych, na które żyła wrotna w wątrobie ponownie się rozpada, ta druga sieć włosowata została nazwana siecią dziwną (rete mirabile). A ponieważ naczynia zarówno dochodzące do sieci, jak i odchodzące od niej są żyłami, otrzymała ona nazwę sieci żylno-żylnej (rete venosovenosum). Rozgałęzieniom żyły wrotnej w wątrobie towarzyszą gałęzie tętnicy wątrobowej, które po kilku podziałach przechodzą w tętnice międzyzrazikowe (aa. interlobulares). Odżywiają one torebkę włóknistą okołonaczyniową i przewody żółciowe oraz oddają krew do sieci włosowatej, podobnie jak żyły międzyzrazikowe. Żyły wątrobowe Żyły wątrobowe (vv. hepaticae) odprowadzają krew z wątroby do żyły głównej dolnej. Ich najmniejsze dopływy rozpoczynają się w zrazikach wątroby żyłami środkowymi, które uchodzą do żył podzrazikowych, te zaś stanowią dopływy międzysegmentowych żył wątrobowych prawych, środkowych i lewych. Żyły wątrobowe prawe zbierają krew z segmentu przedniego i tylnego. Żyły wątrobowe środkowe leżą na granicy płata prawego i lewego, zaś żyły wątrobowe lewe zbierają krew z segmentu bocznego i przyśrodkowego. Łącząc się ze sobą, uchodzą one do żyły głównej dolnej przeważnie dwoma lub trzema większymi pniami. Kształty i wymiary zrazika wątrobowego są podyktowane przez procesy fizykochemiczne, zachodzące w komórkach wątrobowych Ryc Rozgałęzienia żyły wrotnej w wątrobie: 1 pień żyły wrotnej; 2 gałąź prawa ż. wrotnej; 3 gałąź lewa ż. wrotnej; 4 gałąź przednia; 5 gałąź tylna; 6 gałęzie przyśrodkowe; 7 gałęzie ogoniaste; 8 gałęzie boczne (wg Aleksandrowicza). 325
9 Ramus v. hepaticae V. interlobularis Vasa sanguinea capillaria V. centralis V. interlobularis V. centralis Ductus biliferi Ramus a. hepaticae Ductulus interlobularis Ramus venae portae Ryc Schemat wzajemnego ułożenia zrazików wątroby (wg Brausa). Zadaniem komórek wątrobowych jest przede wszystkim wchłonięcie z krwi produktów trawienia oraz oddanie do krwi produktów przemiany materii. Wobec tego, że krew stale płynie w naczyniach włosowatych, nie może ona przejść do żyły środkowej, zanim procesy wymiany między krwią i komórkami nie zostaną zakończone. Okazuje się, że wobec posiadanej przez włośniczki średnicy i w określonej szybkości przepływu krwi potrzebna jest do tego droga długości 0,5 mm. Stąd też wymiary poprzeczne zrazików wynoszą około 1 mm. Trzeci wymiar, wysokość zrazika, mierzona długością żyły środkowej, wynosi 1,5 2 mm. Wymiana produktów między komórkami wątrobowymi a krwią nie wyczerpuje wszystkich zadań wątroby. Jak wiemy, jest ona gruczołem wydzielającym żółć potrzebną do wchłaniania tłuszczów. Żółć jest produktem komórek wątrobowych, między którymi zaczynają się przewodziki żółciowe (ductuli biliferi), wychodzące ze zrazika do przewodzików międzyzrazikowych (ductuli interlobulares). Te biegną wraz z żyłami i tętnicami międzyzrazikowymi, łącząc się wielokrotnie ze sobą, i wytwarzają dwa duże przewody żółciowe przewód wątrobowy prawy (ductus hepaticus dexter) i przewód wątrobowy lewy (ductus hepaticus sinister). Oba przewody otrzymują dopływy z segmentów wątroby. Przewód wątrobowy prawy ma dwa dopływy segmentowe gałąź przednią (r. anterior) i gałąź tylną (r. posterior). Do przewodu wątrobowego lewego uchodzą przewody segmentowe z płata lewego wątroby gałąź boczna (r. lateralis) oraz gałąź przyśrodkowa (r. medialis). Przewody płata ogoniastego (ductus lobi caudati) uchodzą do obu przewodów wątrobowych, prawego i lewego. Z połączenia przewodu wątrobowego prawego z lewym powstaje poniżej wrót wątroby przewód wątrobowy wspólny (ductus hepaticus communis), wyprowadzający całą żółć z wątroby. Segmenty wątroby Opisane wyżej płaty wątroby, prawy większy i lewy mniejszy, wyróżnione zostały na podstawie szczegółów budowy zewnętrznej przyczepu więzadła sierpowatego na powierzchni przeponowej oraz szczeliny na powierzchni trzewnej wątroby. 326
10 Ten stary podział opisowy wątroby nie pokrywa się z podziałem strukturalnym. Biorąc pod uwagę przebieg naczyń i przewodów, w wątrobie wyróżniono również dwa płaty, prawy i lewy, lecz prawie tej samej wielkości. Niektórzy dla odróżnienia od płatów opisowych nazywają je częściami wątroby, prawą i lewą. Do płata prawego wątroby (lobus hepatis dexter) dochodzi prawa gałąź żyły wrotnej i tętnicy wątrobowej właściwej, zaś przewód wątrobowy prawy z niego wychodzi. Do płata lewego wątroby (lobus hepatis sinister) wchodzi lewa gałąź żyły wrotnej i tętnicy wątrobowej, wychodzi przewód wątrobowy lewy. Płaty (strukturalne) stanowią dwa odrębne, nie łączące się ze sobą obszary naczyniowe i przewodowe. Granicę między nimi wyznacza płaszczyzna zbliżona do strzałkowej, przechodząca przez dół pęcherzyka żółciowego i bruzdę żyły głównej dolnej. Wzdłuż płaszczyzny podziału można dokonać chirurgicznego oddzielenia chorego płata, np. w nowotworze wątroby. Dokładna znajomość budowy wewnętrznej wątroby pozwoliła wyróżnić w niej segmenty wątroby (segmenta hepatis). Są to części płatów zaopatrzone przez gałęzie segmentowe żyły wrotnej, tętnicy wątrobowej właściwej i przewodów żółciowych. W podręcznikach spotyka się różne klasyfikacje. Przeważnie wyróżniano osiem segmentów, jak na ryc Mianownictwo anatomiczne wyróżnia cztery segmenty. W płacie prawym: segment przedni (segmentum anterius; I i II na ryc. 240) i segment tylny (segmentum posterius; III i IV na ryc. 240). W płacie lewym: segment boczny (segmentum laterale; III i IV na ryc. 240) oraz segment przyśrodkowy (segmentum mediale; I i II na ryc. 240). Czynności wątroby Zaliczana do gruczołów trawiennych, wątroba nie jest jedynie narządem wytwarzającym żółć, chociaż ta czynność jest najbardziej widoczna. Jako gruczoł trawienny wątroba wydziela na dobę 1 1,5 l żółci, która może być magazynowana w woreczku żółciowym. Żółć (fel s. bilis) jest płynem barwy żółtobrunatnej, smaku gorzkiego, ciągliwym z powodu zawartości składników śluzowych. Zawiera ona kwasy i barwniki żółciowe, powstałe z rozpadu krwinek czerwonych. Wydalane z kałem barwniki nadają mu charakterystyczne zabarwienie, którego brak w przypadku zatrzymania odpływu żółci do dwunastnicy, np. spowodowanego obecnością kamienia żółciowego w przewodzie żółciowym wspólnym. Przyjmując krew z jelit, do której zostały wchłonięte cukry i aminokwasy, wątroba reguluje stężenie glukozy we krwi, które jest dość stałe i wynosi około 5,55 mmol/l (100 mg%). IV III III IV I II I a b Ryc Segmenty wątroby: a powierzchnia trzewna, b powierzchnia przeponowa. Liczby rzymskie oznaczają segmenty płata prawego i lewego (wg Aleksandrowicza). I I II III IV IV III 327
11 Poza przemianą cukrową wątroba bierze udział w przemianie azotu. W niej jest wytwarzany mocznik, wprowadzany do krwi. Z krwi wątroba pobiera również pewne substancje trujące, które przemienia w związki nieszkodliwe, znowu powracające do krwi. Tę czynność wątroby nazywamy czynnością odtruwającą. W niektórych zatruciach (np. fosforem) wątroba zatrzymuje w swych komórkach związki trujące (rola bariery), a przy ich nadmiarze, nie mogąc dalej ich wiązać, ulega zwyrodnieniu, co może pociągnąć za sobą śmierć całego organizmu. Również przewlekłe zatrucia organizmu małymi dawkami (np. alkohol) wpływają szkodliwie na czynność wątroby, prowadząc do nieodwracalnych często zmian patologicznych (marskość). W wątrobie znajdują się komórki siateczkowo-śródbłonkowe gwiaździste (Kupffera), które wychwytują stare lub zużyte krwinki czerwone i rozkładając je dają materiał do wytwarzania żółci. W wątrobie powstają też ciała zapobiegające niedokrwistości przez pobudzenie krwinek czerwonych w szpiku kostnym. Wątroba wytwarza protrombinę oraz fibrynogen, odgrywające zasadniczą rolę w procesie krzepnięcia krwi. W niej również jest wytwarzana heparyna, obniżająca krzepliwość krwi. Wreszcie wątroba, podobnie jak śledziona, magazynuje krew, jeżeli ta ostatnia nie jest niezbędna w obwodzie. Poza tym ma ona również zdolność syntetyzowania i magazynowania małych ilości białka, możemy więc uznać jej rolę w przemianie materii za pierwszoplanową. Stąd też choroby wątroby zazwyczaj odbijają się szkodliwie na czynnościach wielu narządów. Fundus Corpus Collum Ductus cysticus cum plica spiralis Pęcherzyk żółciowy Trawienie jest procesem rytmicznym, związanym z czasem przyjmowania posiłków. Po przyjęciu pokarmu, zależnie od rodzaju, przebywa on przez pewien czas w żołądku, gdzie zostaje poddany procesom mechanicznym i chemicznym, ale nie zachodzi jeszcze wchłanianie. W tym okresie żółć nie jest potrzebna, natomiast zapotrzebowanie na nią pojawia się z chwilą przejścia papki pokarmowej do dwunastnicy i trwa do czasu przejścia całej treści do dalszych odcinków jelita cienkiego. Jednocześnie rozpoczyna się wchłanianie produktów trawienia do krwi, która przez żyłę wrotną trafia do wątroby. Teraz przychodzi okres syntezy glikogenu i białek w komórkach wątrobowych, który trwa do czasu zrównoważenia składu krwi. Ze względu na ten rytm zachodzi konieczność magazynowania żółci w pewnych okresach. Zadanie to spełnia pęcherzyk żółciowy (vesica fellea). Ductus choledochus Ryc Pęcherzyk żółciowy. Kształt i położenie Ten narząd w kształcie spłaszczonej gruszki leży w dole pęcherzyka żółciowego na powierzchni trzewnej wątroby. Dół ten, jak wspomniano, nie jest pokryty 328
12 Margo inferior hepatis Fundus vesicae felleae Margo lateralis m. recti abdominis Curvatura major ventriculi Ryc Położenie pęcherzyka żółciowego (wg Corninga). otrzewną, która z brzegów dołu przechodzi na pęcherzyk i pokrywa jego powierzchnię dolną jako błona surowicza pęcherzyka żółciowego (tunica serosa vesicae felleae). Pęcherzyk ma dno (fundus) zwrócone ku przodowi i wychodzące spod brzegu dolnego wątroby. Trzon pęcherzyka (corpus vesicae felleae) przechodzi w szyjkę (collum), której dalszym ciągiem jest przewód pęcherzykowy (ductus cysticus). Łączy się on z przewodem wątrobowym wspólnym, tworząc przewód żółciowy wspólny (ductus choledochus). Części pęcherzyka żółciowego stykają się z sąsiednimi narządami. Dno pęcherzyka przylega do okrężnicy poprzecznej. W stanach zapalnych pęcherzyka mogą w tym miejscu powstawać zrosty. Również przy przebiciu w tych miejscach zrośniętych ścian pęcherzyka i okrężnicy kamienie żółciowe mogą przedostawać się do jelita. Szyjka pęcherzyka żółciowego przylega do opuszki dwunastnicy. Narządy te na zwłokach są zielonkawo zabarwione na skutek przenikania żółci przez martwą ścianę pęcherzyka. Dość często ulegający schorzeniom pęcherzyk żółciowy może być badany dotykiem, jak również promieniami Roentgena. Dno pęcherzyka żółciowego rzutuje się na ścianę przednią jamy brzusznej w miejscu skrzyżowania brzegu zewnętrznego mięśnia prostego brzucha z prawym łukiem żebrowym. Przy podaniu badanemu preparatu jodu, wydzielającego się z żółcią, można uzyskać obraz pęcherzyka żółciowego na zdjęciu rentgenowskim. Budowa Ściana pęcherzyka żółciowego składa się z: a) błony surowiczej, b) błony mięśniowej i c) błony śluzowej. Błona surowicza to wspomniana już wyżej otrzewna. Budowa jej jest podobna do innych odcinków otrzewnej trzewnej. Zapobiega ona ocieraniu się ściany pęcherzyka o powierzchnię narządów jamy brzusznej. Błona mięśniowa składa się ze skośnie krzyżujących się ze sobą włókien mięśni gładkich. Ryc Błona śluzowa pęcherzyka żółciowego powiększenie (wg Brausa). 329
13 Błona śluzowa (tunica mucosa) ma długie cienkie fałdy, przypominające swym wyglądem plaster wosku. Na tych fałdach leżą drobniejsze fałdziki, co razem znacznie powiększa powierzchnię błony śluzowej (ryc. 243). Czynność Pęcherzyk żółciowy jest zbiornikiem magazynującym żółć. Jednak nie odegrałby on większej roli jako zbiornik, gdyż pojemność jego wynosi cm 3, gdyby nie szczególna właściwość jego błony śluzowej. Mianowicie ma ona zdolność odwadniania żółci i przez to zagęszczania jej kilkakrotnie (do 10 razy). Biorąc pod uwagę, że wątroba wydziela na dobę ponad litr żółci, pęcherzyk żółciowy staje się ważnym narządem, który magazynuje stosunkowo duże ilości tej wydzieliny. Drogi żółciowe Szyjka pęcherzyka żółciowego przechodzi w bagnetowato wygięty przewód pęcherzykowy (ductus cysticus), łączący się z przewodem wątrobowym. Błona śluzowa przewodu tworzy fałd spiralny (plica spiralis). Fałd ten, uważany przez niektórych za zastawkę, nie stanowi przeszkody dla spokojnego przepływu żółci w jedną lub drugą stronę. Jedynie przy nagłym wzroście ciśnienia w górnej części jamy brzusznej może on nieco hamować szybkość przepływu żółci. Ductus hepaticus sinister Ductus hepaticus communis Ductus choledochus Ductus pancreaticus accessorius Ductus hepaticus dexter Ductus cysticus Vesica fellea Duodenum Ductus pancreaticus Processus uncinatus Ryc Schemat przewodów wątroby i trzustki, od tyłu (wg Brausa). Od miejsca połączenia się przewodu wątrobowego wspólnego z przewodem pęcherzykowym rozpoczyna się przewód żółciowy wspólny (ductus choledochus). Biegnie on ku dołowi i nieco w lewo, leżąc w wolnym brzegu więzadła wątrobowo-dwunastniczego, poniżej którego krzyżuje się z tętnicą żołądkowo-dwunastniczą albo trzustkowo-dwunastniczą górną i układa się do tyłu od opuszki dwunastnicy, dążąc następnie do głowy trzustki. W dalszym przebiegu przewód ten dąży do ściany przyśrodkowej części 330
14 zstępującej dwunastnicy, uwypuklając jej błonę śluzową i tworząc fałd podłużny dwunastnicy. Na końcu dolnym tego fałdu leży brodawka większa dwunastnicy, na której otwiera się ujście przewodu żółciowego wspólnego i trzustkowego. Najczęściej uchodzą one wspólnie na brodawce większej dwunastnicy. W większości przypadków przed ujściem do dwunastnicy przewód żółciowy wspólny tworzy rozszerzenie, zwane bańką wątrobowo- -trzustkową (ampulla hepatopancreatica). U jej podstawy istnieje zwieracz bańki wątrobowo-trzustkowej (m. sphincter ampullae hepatopancreaticae), utworzony z włókien błony mięśniowej okrężnej dwunastnicy. Również przy końcu przewodu żółciowego wspólnego występuje błona mięśniowa okrężna. Mechanizm przechodzenia żółci przez przewody nie jest wyjaśniony całkowicie. Jednak istnienie zwieracza bańki pozwala na ułożenie takiego schematu. Przy zamkniętym zwieraczu i wypełnionym przewodzie żółciowym wspólnym żółć ma jedyną drogę z przewodu żółciowego wspólnego do przewodu pęcherzykowego i pęcherzyka. Żółć wypełnia pęcherzyk, w którym z powodu jej zagęszczania powstaje wciąż nowe miejsce dla nowych porcji żółci. W czasie przechodzenia treści żołądka do dwunastnicy otwiera się zwieracz bańki i żółć spływa do jelita. Ze względu na to, że błona mięśniowa pęcherzyka i przewodu żółciowego wspólnego jest słaba, można przypuszczać, że w narządach tych ciśnienie żółci wzrasta jedynie w małym stopniu. Dlatego też pęcherzyk żółciowy nie opróżnia się całkowicie, a najwyżej do połowy. Naczynia i nerwy dróg żółciowych Do pęcherzyka żółciowego dochodzi tętnica pęcherzykowa (a. cystica), odchodząca od prawej gałęzi tętnicy wątrobowej. Żyły pęcherzykowe (vv. cysticae) wnikają do miąższu wątroby, uchodząc do rozgałęzień, a czasami bezpośrednio do pnia żyły wrotnej. Naczynia chłonne rozpoczynają się w przestrzeniach okołonaczyniowych sieci naczyń włosowatych zrazika. Między zrazikami występują naczynia, które towarzyszą naczyniom krwionośnym i kierują się do wnęki wątroby. Łącząc się z naczyniami chłonnymi powierzchni wątroby uchodzą one do węzłów chłonnych wątrobowych (nodi lymphatici hepatici), leżących we wnęce wątroby. Powiększone węzły mogą uciskać przewody żółciowe lub żyłę wrotną. Z węzłów wątrobowych chłonka płynie przez naczynia przebiegające w sieci mniejszej do węzłów chłonnych trzewnych (nodi lymphatici celiaci), leżących na drodze do zbiornika mleczu i przewodu piersiowego. Z powierzchni przeponowej wątroby naczynia chłonne biegną w więzadłach wątroby do przepony i po przejściu przez nią uchodzą do węzłów śródpiersiowych przednich (nodi lymphatici mediastinales anteriores, p. Naczynia klatki piersiowej). Wątroba jest unerwiona przez układ autonomiczny. Włókna zazwojowe do pęcherzyka żółciowego pochodzą ze zwoju trzewnego. Pobudzenie nerwu błędnego wywołuje u zwierząt otwarcie zwieracza bańki wątrobowo- -trzustkowej i skurcz błony mięśniowej pęcherzyka żółciowego. Przy pobudzeniu układu współczulnego zachodzi rozkurcz błony mięśniowej pęcherzyka i skurcz zwieracza. Podanie atropiny, która poraża nerw błędny, może znieść bolesny atak kolki wątrobowej na tle skurczu błony mięśniowej pęcherzyka. 331
DLA PLACÓWKI EDUKACJI USTAWICZNEJ EFIB mgr Weronika Szaj, wszelkie prawa zastrzeżone
Układ pokarmowy przewód pokarmowy wątroba trzustka DLA PLACÓWKI EDUKACJI USTAWICZNEJ EFIB Przewód pokarmowy: ściany: błona śluzowa nabłonek wielowarstwowy płaski jama ustna, gardło, przełyk nabłonek jednowarstwowy
Bardziej szczegółowoPytania na zaliczenie II-gie poprawkowe z anatomii prawidłowej człowieka dla studentów Oddziału Stomatologicznego
Pytania na zaliczenie II-gie poprawkowe z anatomii prawidłowej człowieka dla studentów Oddziału Stomatologicznego KOŃCZYNA GÓRNA Kości i ich połączenia 1. Stałe i niestałe składniki stawów 1. Połączenia
Bardziej szczegółowoANATOMIA wykład 2 Układ Sercowo - Naczyniowy. 18 października 2006
1. Naczynia krwionośne. tętnice krew płynie od serca do tkanek (sieci naczyń kapilarnych / włosowatych) bez względu na to czy zawierają krew natlenowaną czy odtlenowaną) krew od serca grube ściany oddają
Bardziej szczegółowoISBN 978-83-7277-626-6
Copyright by Wydawnictwo ASTRUM Sp. z o.o. Wszelkie prawa zastrzeżone Redakcja Jolanta Tkaczyk Redakcja techniczna Elżbieta Bursztynowicz Projekt okładki Teresa Bielecka Wydanie I Żadna część tej pracy
Bardziej szczegółowoTułów człowieka [ BAP_ doc ]
Tułów człowieka [ ] Prezentacja Wstep Ciało człowieka jest najpiękniejszym i najbardziej skomplikowanym mechanizmem na świecie. W naszym ciele rozgrywa się bez przerwy tysiące zdarzeń. Nasze płuca pracują,
Bardziej szczegółowoSkóra mm. prosty. Wątroba lewy płat. Żołądek - artefakty. Żyła wrotna. Trzustka - trzon. ŻGD Żyła śledzionowa. Aorta
Skóra mm. prosty Wątroba lewy płat Żyła wrotna Żołądek - artefakty Trzustka - trzon ŻGD Żyła śledzionowa Aorta Fig. 1. Przekrój poprzeczny przez nadbrzusze ŻGD - Żyła główna dolna Fig. 1. Przekrój poprzeczny
Bardziej szczegółowoSlajd 1. Slajd 2. Slajd 3 OGÓLNA BUDOWA I MECHANIKA KLATKI PIERSIOWEJ ŻEBRO
Slajd 1 Slajd 2 Slajd 3 OGÓLNA BUDOWA I MECHANIKA KLATKI PIERSIOWEJ W skład szkieletu klatki piersiowej wchodzi: 12 kręgów piersiowych, 12 par żeber i mostek. trzon mostka ŻEBRO Jest kością długą w kształcie
Bardziej szczegółowoUkład pokarmowy. Układ pokarmowy
Układ pokarmowy Układ pokarmowy Układ pokarmowy przekształca pokarm spożywany przez psa, dostarczając jego organizmowi energii i składników odżywczych, których potrzebuje do spełnienia różnorodnych funkcji
Bardziej szczegółowoWykłady z anatomii dla studentów pielęgniarstwa i ratownictwa medycznego
Wykłady z anatomii dla studentów pielęgniarstwa i ratownictwa medycznego Tchawica Tchawica, będąca przedłużeniem krtani, ma długość 10-11 cm, rozciąga się w dół do około poziomu Th5, gdzie ostroga tchawicy
Bardziej szczegółowoSZKIELET KOŃCZYNY DOLNEJ
Slajd 1 Slajd 2 Slajd 3 SZKIELET KOŃCZYNY DOLNEJ SZKIELET KOŃCZYNY DOLNEJ DZIELI SIĘ NA: kości obręczy kończyny dolnej, który stanowią kości miedniczne, kości części wolnej kończyny dolnej: - kość udowa
Bardziej szczegółowoOGÓLNA BUDOWA I MECHANIKA KLATKI PIERSIOWEJ
OGÓLNA BUDOWA I MECHANIKA KLATKI PIERSIOWEJ SZKIELET KLATKI PIERSIOWEJ W skład szkieletu klatki piersiowej wchodzi: 12 kręgów piersiowych, 12 par żeber i mostek. trzon mostka ŻEBRO Jest kością długą w
Bardziej szczegółowoSlajd 1 KOŃCZYNA DOLNA: MIĘŚNIE OBRĘCZY. Slajd 2. Slajd 3 MM WEWNĘTRZNE
Slajd 1 Slajd 2 Slajd 3 KOŃCZYNA DOLNA: MIĘŚNIE OBRĘCZY Do tej grupy należą mięśnie działające na staw biodrowy jako: zginacze, prostowniki, odwodziciele, przywodziciele oraz rotatory uda. Otaczają one
Bardziej szczegółowoDziennik Urzędowy Ministra Zdrowia 1097 Poz. 42 Załącznik C.35. IRINOTECANUM
Dziennik Urzędowy Ministra Zdrowia 1097 Poz. 42 Załącznik C.35. IRINOTECANUM 1. IRINOTECANUM C15 RAK PRZEŁYKU 2. IRINOTECANUM C15.0 SZYJNA CZĘŚĆ PRZEŁYKU 3. IRINOTECANUM C15.1 PIERSIOWA CZĘŚĆ PRZEŁYKU
Bardziej szczegółowoAdam Zborowski. ATLAS anatomii człowieka
Adam Zborowski ATLAS anatomii człowieka Kraków 2007 SPIS TREŚCI schemat komórki ludzkiej...12 rodzaje komórek...13 składniki komórkowe krw i... 14 rodzaje komórek...15 rodzaje nabłonków jednowarstwowych...
Bardziej szczegółowoTEMOZOLOMIDUM. Załącznik C.64. NAZWA SUBSTANCJI CZYNNEJ ORAZ, JEŻELI DOTYCZY- DROGA PODANIA. Lp.
Załącznik C.64. TEMOZOLOMIDUM 1. TEMOZOLOMIDUM C16 2. TEMOZOLOMIDUM C16.0 3. TEMOZOLOMIDUM C16.1 4. TEMOZOLOMIDUM C16.2 5. TEMOZOLOMIDUM C16.3 6. TEMOZOLOMIDUM C16.4 7. TEMOZOLOMIDUM C16.5 8. TEMOZOLOMIDUM
Bardziej szczegółowoUkład nerwowy. /Systema nervosum/
Układ nerwowy /Systema nervosum/ Autonomiczny układ nerwowy Autonomiczny układ nerwowy = = wegetatywny -jest częścią UN kontrolującą i wpływającą na czynności narządów wewnętrznych, w tym mięśni gładkich,
Bardziej szczegółowoWielkością i kształtem przypomina dłoń zaciśniętą w pięść. Położone jest w klatce piersiowej tuż za mostkiem. Otoczone jest mocnym, łącznotkankowym
Wielkością i kształtem przypomina dłoń zaciśniętą w pięść. Położone jest w klatce piersiowej tuż za mostkiem. Otoczone jest mocnym, łącznotkankowym workiem zwanym osierdziem. Wewnętrzna powierzchnia osierdzia
Bardziej szczegółowoDwupłciowy tułów ludzki do ćwiczeń [ BAP_2009554.doc ]
Dwupłciowy tułów ludzki do ćwiczeń [ ] OPIS Rozkładany, 24-częściowy tułów z niełamliwego, nieulegającego odkształceniom plastiku, przystosowanego do mycia. Wysokość: 85 cm. Głowa jest odłączalna. Dla
Bardziej szczegółowoMIĘŚNIE KLATKI PIERSIOWEJ
Slajd Slajd 2 Slajd 3 MIĘŚNIE KLATKI PIERSIOWEJ Podział mięśni klatki piersiowej Wyróżnia się trzy grupy mm klatki piersiowej: mięśnie powierzchowne, mięśnie głębokie, przepona Mięśnie powierzchowne Związane
Bardziej szczegółowoJAMA BRZUSZNA ZALICZENIE PRAKTYCZNE- STOMATOLOGIA ZAKŁAD ANATOMII PRAWIDŁOWEJ UM w LUBLINIE 2017/2018
JAMA BRZUSZNA ZALICZENIE PRAKTYCZNE- STOMATOLOGIA ZAKŁAD ANATOMII PRAWIDŁOWEJ UM w LUBLINIE 2017/2018 ŚCIANA JAMY BRZUSZNEJ 1. Mięsień skośny zewnętrzny brzucha, prawy i lewy External oblique muscle, right
Bardziej szczegółowoŚCIANY KLATKI PIERSIOWEJ 2.3.1.2 ŻEBRA
133 2.3.1.2 ŻEBRA U człowieka występuje 12 par żeber. Są to długie, płaskie i wygięte listwy kostne, zwane też kośćmi żebrowymi. Z przodu ich przedłużeniami są chrząstki żebrowe. Tylny koniec żebra (costa)
Bardziej szczegółowoPublikacja objęta jest prawem autorskim. Wszelkie prawa zastrzeżone. Kopiowanie i rozpowszechnianie zabronione. Publikacja przeznaczona jedynie dla
RECENZENT Prof. dr hab. med. Janina Sokołowska-Pituchowa PROJEKT OKŁADKI Marcin Bruchnalski Na okładce preparat anatomiczny ze zbiorów Muzeum Anatomii Uniwersytetu Jagiellońskiego Collegium Medicum Fot.
Bardziej szczegółowoOkrężnica Leży między kątnicą a odbytnicą. Dzieli się na trzy części: wstępującą, poprzeczną i zstępującą.
Jelito grube stanowi końcowy odcinek przewodu pokarmowego. Składa się z kątnicy, okrężnicy, odbytnicy i odbytu. Rozpoczyna się w prawej dolnej części jamy brzusznej (w tak zwanym dole biodrowym), w miejscu
Bardziej szczegółowoIRINOTECANUM. Załącznik C.35.a. NAZWA SUBSTANCJI CZYNNEJ ORAZ, JEŻELI DOTYCZY- DROGA PODANIA
Załącznik C.35.a. IRINOTECANUM Lp 1. IRINO TECANUM C15 RAK PRZEŁYKU 2. IRINO TECANUM C15.0 SZYJNA CZĘŚĆ PRZEŁYKU 3. IRINO TECANUM C15.1 PIERSIOWA CZĘŚĆ PRZEŁYKU 4. IRINO TECANUM C15.2 BRZUSZNA CZĘŚĆ PRZEŁYKU
Bardziej szczegółowoCzynność wątroby. Fizjologia człowieka
Czynność wątroby Fizjologia człowieka Wątroba (hepar) Jest największym gruczołem, Zbudowana jest w 80% z komórek miąższowych hepatocytów, w 16% z komórek siateczkowo-śródbłonkowych gwieździstych Browicza-Kupffera
Bardziej szczegółowoFLUOROURACILUM. Załącznik C.26. NAZWA SUBSTANCJI CZYNNEJ ORAZ, JEŻELI DOTYCZY- DROGA PODANIA. Dziennik Urzędowy Ministra Zdrowia 1039 Poz.
Dziennik Urzędowy Ministra Zdrowia 1039 Poz. 42 Załącznik C.26. FLUOROURACILUM 1 FLUOROURACILUM C00 NOWOTWORY ZŁOŚLIWE WARGI 2 FLUOROURACILUM C00.0 POWIERZCHNIA ZEWNĘTRZNA WARGI GÓRNEJ 3 FLUOROURACILUM
Bardziej szczegółowoInformacje podstawowe - anatomia i fizjologia jelita grubego
Informacje podstawowe - anatomia i fizjologia jelita grubego Anatomia Jelito grube stanowi końcowy odcinek przewodu pokarmowego. Składa się z kątnicy, okrężnicy, odbytnicy i odbytu. Rozpoczyna się w prawej
Bardziej szczegółowoPodział układu naczyniowego
Układ naczyniowy Podział układu naczyniowego Część krwionośna: serce, naczynia krwionośne, krew. Część chłonna (limfatyczna): naczynia chłonne, węzły chłonne, chłonka (limfa). Rola układu naczyniowego:
Bardziej szczegółowoPOŁĄCZENIA KRĘGOSŁUPA
POŁĄCZENIA KRĘGOSŁUPA KRĘGOSŁUP (columna vertebralis) Kręgosłup nie jest sztywnym słupem kostnym składa się z kręgów zrośniętych ze sobą w odcinkach krzyżowym i guzicznym oraz ruchomych połączeo w części
Bardziej szczegółowomgr Grzegorz Witkowski Układ sercowo-naczyniowy
mgr Grzegorz Witkowski Układ sercowo-naczyniowy - Położone w worku osierdziowym w śródpiersiu dolnym środkowym w klp miedzy workami opłucnej - Oddzielone od kręgosłupa przełykiem i aortą - Od j brzusznej
Bardziej szczegółowoAnatomia mózgu. Kacper Łukasiewicz
Anatomia mózgu cz. 4 Plan prezentacji Międzymózgowie - podział Podwzgórze - opis struktur Wzgórzomózgowie - opis struktur Podział międzymózgowia Międzymózgowie (diencephalon) dzielimy na dwie części: -
Bardziej szczegółowoAutonomiczny układ nerwowy - AUN
Autonomiczny układ nerwowy - AUN AUN - różnice anatomiczne część współczulna część przywspółczulna włókna nerwowe tworzą odrębne nerwy (nerw trzewny większy) wchodzą w skład nerwów czaszkowych lub rdzeniowych
Bardziej szczegółowoSlajd 1. Slajd 2. Slajd 3 PODZIAŁ MIĘŚNI GRZBIETU MIĘŚNIE GRZBIETU POWIERZCHOWNE
Slajd 1 Slajd 2 Slajd 3 PODZIAŁ MIĘŚNI GRZBIETU Mięśnie grzbietu dzieli się na dwie grupy: - warstwę bardziej powierzchowną stanowią mięśnie związane ze szkieletem kończyny górnej - do warstwy głębokiej
Bardziej szczegółowoSZKIELET KOOCZYNY DOLNEJ
SZKIELET KOOCZYNY DOLNEJ SZKIELET KOOCZYNY DOLNEJ DZIELI SIĘ NA: kości obręczy kooczyny dolnej, który stanowią kości miedniczne, kości części wolnej kooczyny dolnej: - kośd udowa, - kości goleni, - kości
Bardziej szczegółowoKarty pracy dla grup Przykładowe odpowiedzi
Jama ustna Karty pracy dla grup Przykładowe odpowiedzi Karta pracy I 1. Wykonaj schematyczny rysunek zęba i podpisz jego najważniejsze części. 2. Uzupełnij tabelę. Zęby Rozdrabnianie pokarmu Język Gruczoły
Bardziej szczegółowoSZKIELET KOŃCZYNY GÓRNEJ
Slajd 1 Slajd 2 Slajd 3 SZKIELET KOŃCZYNY GÓRNEJ SZKIELET Szkielet kończyny górnej dzieli się na: 1. Kości obręczy kończyny górnej: - obojczyk, - łopatka 2. Kości części wolnej kończyny górnej: - kość
Bardziej szczegółowoCZĘŚĆ 1 PIES DOMOWY vii
SPIS TREŚCI Wprowadzenie... xii Przedmowa do wydania polskiego... xiii Mianownictwo i orientacja anatomiczna... xv Klasyfikacja zwierząt... xv Zasady mianownictwa... xviii Miana oznaczające położenie,
Bardziej szczegółowoREGULAMIN I ZASADY BHP OSTEOLOGIA OSTEOLOGIA (CIĄG DALSZY) SYNDESMOLOGIA I ARTROLOGIA
TEMATYKA ĆWICZEŃ Z PRZEDMIOTU "ANATOMIA CZŁOWIEKA" REALIZOWANA PRZEZ STUDENTÓW I ROKU WYDZIAŁU NAUK MEDYCZNYCH KIERUNEK DIETETYKA W SEMESTRZE ZIMOWYM 2010/2011 I 04. 10. 2010 05. 10. 2010 II 11. 10. 2010
Bardziej szczegółowoANATOMIA FUNKCJONALNA
BOGUSŁAW MARECKI ANATOMIA FUNKCJONALNA TOM II UKŁADY: naczyniowy, oddechowy, trawienny, moczowy, płciowy, nerwowy, wewnątrzwydzielniczy, narządów zmysłów, powłoka wspólna Akademia Wychowania Fizycznego
Bardziej szczegółowobiologia w gimnazjum UKŁAD KRWIONOŚNY CZŁOWIEKA
biologia w gimnazjum 2 UKŁAD KRWIONOŚNY CZŁOWIEKA SKŁAD KRWI OSOCZE Jest płynną częścią krwi i stanowi 55% jej objętości. Jest podstawowym środowiskiem dla elementów morfotycznych. Zawiera 91% wody, 8%
Bardziej szczegółowoSpis treści. Rozwój zarodkowy i zarys budowy układów narządów. 1 Układy narządów i rozwój jam ciała. 5 Układ moczowy. 6 Układ płciowy, układ rozrodczy
Spis treści Rozwój zarodkowy i zarys budowy układów narządów 1 Układy narządów i rozwój jam ciała 1.1 Definicje, przegląd i ewolucja jam ciała... 2 1.2 Różnicowanie listków zarodkowych (organogeneza) i
Bardziej szczegółowoPOŁĄCZENIA KOŃCZYNY GÓRNEJ
Slajd 1 Slajd 2 Slajd 3 POŁĄCZENIA KOŃCZYNY GÓRNEJ POŁĄCZENIE Z TUŁOWIEM Kończyna górna jest połączona z kośćcem tułowia za pomocą obręczy złożonej z obojczyka i łopatki. W tym połączeniu znajdują się
Bardziej szczegółowoANATOMIA. mgr Małgorzata Wiśniewska Łowigus
ANATOMIA mgr Małgorzata Wiśniewska Łowigus Wśród nauk biologicznych, zajmujących się wszelkimi formami życia, wyróżnia się dwa podstawowe działy: morfologię, fizjologię. MORFOLOGIA - zajmuje się poznaniem
Bardziej szczegółowoSkroń. Czaszka. Oczodół Szczęka górna. Zęby Szczęka dolna Obojczyk. Kość jarzmowa. Kręg szyjny. Łopatka. Mostek. Żebra/klatka piersiowa Humerus
Czaszka Skroń Kość jarzmowa Kręg szyjny Oczodół Szczęka górna Zęby Szczęka dolna Obojczyk Łopatka Żebra/klatka piersiowa Humerus Mostek Kręgosłup piersiowy Kręg lędźwiowy Łokieć Kość promieniowa Miednica
Bardziej szczegółowomgr Grzegorz Witkowski Układ oddechowy
mgr Grzegorz Witkowski Górne drogi odd: - Jama nosowa - Gardło Dolne drogi odd: - Krtań - Tchawica - Oskrzela - Płuca Jama nosowa Nos zewnętrzny: - Trójścienna piramida - Koniec górny: nasada nosa - Boczne
Bardziej szczegółowoGrzegorz Lewandowski. Wydanie poprawione
Grzegorz Lewandowski O Wydanie poprawione GRZEGORZ LEWANDOWSKI Masaż leczniczy Wydanie poprawione i uzupełnione Łódź 2012 4 Spis treści W prowadzenie... 3 Rozdział I. Okolice ciała ludzkiego... 11 Rozdział
Bardziej szczegółowoUkład oddechowy. Drogi oddechowe. + płuca + opłucna
Układ oddechowy Układ oddechowy Drogi oddechowe + płuca + opłucna I. Górne drogi oddechowe: nos i gardło 1. Nos - szkielet nosa zewnętrznego: kostny - kości nosowe, wyrostki czołowe szczęk chrzęstny -
Bardziej szczegółowoSZKIELET KOOCZYNY GÓRNEJ
SZKIELET KOOCZYNY GÓRNEJ SZKIELET Szkielet kooczyny górnej dzieli się na: 1. Kości obręczy kooczyny górnej: - obojczyk, - łopatka 2. Kości części wolnej kooczyny górnej: - kośd ramienna, - kości przedramienia,
Bardziej szczegółowoObraz kliniczny chorych z venectazjami lub żyłami siatkowatymi.
1 Obraz kliniczny przewlekłej niewydolności żylnej Autor: Marek Ciecierski Na obraz kliniczny składają się dolegliwości związane z zaburzonym odpływem krwi z żył kończyn dolnych. Jest to całe spectrum
Bardziej szczegółowoKlatka piersiowa. 5. Ściany klatki piersiowej. 8. Płuca i opłucna. 6. Jama klatki piersiowej. 7. Śródpiersie. 9. Anatomia powierzchniowa
Grzbiet 1. Kości, więzadła i stawy Kręgosłup: opis ogólny...................................... 2 Budowa kręgosłupa......................................... 4 Odcinek szyjny kręgosłupa..................................
Bardziej szczegółowoTablica 18. Głowa szyja tułów. 18 Mięśnie właściwe (głębokie) grzbietu ( ryc , , 2.96) I Pasmo boczne
Tablica 18 Głowa szyja tułów 18 Mięśnie właściwe (głębokie) grzbietu ( ryc. 2.76 2.79, 2.81 2.84, 2.96) I Pasmo Pasmo mięśni właściwych grzbietu pokrywa w odcinku szyjnym i lędźwiowym pasmo przyśrodkowe,
Bardziej szczegółowoKOŃCZYNA GÓRNA. Slajd 1. Slajd 2. Slajd 3. Położenie mm przedramienia
Slajd Slajd Slajd KOŃCZYNA GÓRNA MIĘŚNIE PRZEDRAMIENIA Położenie mm przedramienia Mięśnie przedramienia rozpoczynają się na nadkłykciach kości ramiennej oraz na kościach przedramienia. Należą do nich m.in.
Bardziej szczegółowoProgram zajęć z Anatomii kierunek: Pielęgniarstwo, studia stacjonarne
Program zajęć z Anatomii kierunek: Pielęgniarstwo, studia stacjonarne DATA Ćwiczenie 1 04.10.2017 SZCZEGÓŁY Regulamin zajęć. Obowiązuje nomenkatura pojęć anatomicznych w języku polskim. Podstawy anatomii.
Bardziej szczegółowoAnatomia jamy opłucnej i płuc
Anatomia jamy opłucnej i płuc Wirginia Likus Zakład Anatomii Katedra Nauk Podstawowych WNoZ w Katowicach zmienione 1 KLATKA PIERSIOWA JAMA KLATKI PIERSIOWEJ: lewa i prawa jama opłucnowa - otacza płuca
Bardziej szczegółowoEPIRUBICINUM. Załącznik C.23. NAZWA SUBSTANCJI CZYNNEJ ORAZ, JEŻELI DOTYCZY- DROGA PODANIA. Dziennik Urzędowy Ministra Zdrowia 1009 Poz.
Dziennik Urzędowy Ministra Zdrowia 1009 Poz. 66 Załącznik C.23. EPIRUBICINUM 1 EPIRUBICINUM C11 NOWOTWÓR ZŁOŚLIWY CZĘŚCI NOSOWEJ GARDŁA (NASOPHARYNX) 2 EPIRUBICINUM C11.0 ŚCIANA GÓRNA CZĘŚCI NOSOWEJ GARDŁA
Bardziej szczegółowoZaawansowany. Podstawowa wiedza z zakresu biologii ogólnej na poziomie szkoły średniej. Poznanie podstawowych układów budowy anatomicznej człowieka
Kierunek PILĘGNIARSTWO Nazwa przedmiotu Anatomia Kod przedmiotu Poziom przedmiotu Rok studiów Semestr Liczba punktów Metody nauczania Język wykładowy Imię i nazwisko wykładowcy Wymagania wstępne Zaawansowany
Bardziej szczegółowoI. Część nadprzeponowa przewodu pokarmowego: 1. Jama ustna. a/ przedsionek jamy ustnej b/ jama ustna właściwa c/ cieśń gardzieli
Układ trawienny I. Część nadprzeponowa przewodu pokarmowego: 1. Jama ustna a/ przedsionek jamy ustnej b/ jama ustna właściwa c/ cieśń gardzieli 2. Gardło (część ustna i krtaniowa) 3. Przełyk (część szyjna
Bardziej szczegółowoSpis treści. 1 Anatomia ogólna 1. 2 Głowa i szyja Czaszka i mięśnie głowy Nerwy czaszkowe 64
1 Anatomia ogólna 1 Ogólne zasady budowy ciała ludzkiego 1 Położenie narządów wewnętrznych, punkty palpacyjne i linie topograficzne 2 Płaszczyzny i kierunki ciała 4 Osteologia 6 Kościec ciała ludzkiego
Bardziej szczegółowoWykaz mian anatomicznych obowiązujących na zaliczeniu praktycznym z Anatomii dla Kierunku Ratownictwo Medyczne i Pielęgniarstwo 2014/15
Wykaz mian anatomicznych obowiązujących na zaliczeniu praktycznym z Anatomii dla Kierunku Ratownictwo Medyczne i Pielęgniarstwo 2014/15 Kolokwium I: Klatka piersiowa, grzbiet i kończyna górna Typowy kręg
Bardziej szczegółowoUkład pokarmowy. czyli jak bułeczka przekracza barierę jelitową
Układ pokarmowy czyli jak bułeczka przekracza barierę jelitową Układ pokarmowy jest zbudowany z przewodu pokarmowego oraz gruczołów dodatkowych czyli narządów wspomagających jego pracę. Przewód pokarmowy:
Bardziej szczegółowoPytania na II-gi termin poprawkowy z anatomii prawidłowej człowieka dla studentów Oddziału Stomatologicznego
Pytania na II-gi termin poprawkowy z anatomii prawidłowej człowieka dla studentów Oddziału Stomatologicznego CZASZKA 1. Połączenia ścisłe kości czaszki. Ciemiączka 2. Staw szczytowo-potyliczny 3. Staw
Bardziej szczegółowoJest to test przeznaczony dla klas II gimnazjum z tematu: Układ wydalniczy. Publikuję go celem dzielenia się doświadczeniem z innymi nauczycielami.
Literka.pl Układ wydalniczy Data dodania: 2011-06-13 21:44:58 Autor: Iwona Ewa Wiśniewska Jest to test przeznaczony dla klas II gimnazjum z tematu: Układ wydalniczy. Publikuję go celem dzielenia się doświadczeniem
Bardziej szczegółowoPACLITAXELUM. Załącznik C.47. NAZWA SUBSTANCJI CZYNNEJ ORAZ, JEŻELI DOTYCZY- DROGA PODANIA
Załącznik C.47. PACLITAXELUM Lp 1. PACLITAXELUM C00 NOWOTWORY ZŁOŚLIWE WARGI 2. PACLITAXELUM C00.0 POWIERZCHNIA ZEWNĘTRZNA WARGI GÓRNEJ 3. PACLITAXELUM C00.1 POWIERZCHNIA ZEWNĘTRZNA WARGI DOLNEJ 4. PACLITAXELUM
Bardziej szczegółowoOPIS MODUŁU KSZTAŁCENIA
Załącznik nr 9 do Zarządzenia Rektora ATH Nr 514/2011/2012z dnia 14 grudnia 2011 r. Druk DNiSS nr PK_IIIF OPIS MODUŁU KSZTAŁCENIA NAZWA PRZEDMIOTU/MODUŁU KSZTAŁCENIA: Anatomia Kod przedmiotu: 3 Rodzaj
Bardziej szczegółowoDNO ŻOŁ DKA TRZON ŻOŁ DKA UJŚCIE ODŹWIERNIKA ODŹWIERNIK KRZYWIZNA MNIEJSZA ŻOŁ DKA, NIEOKREŚLONA KRZYWIZNA WIĘKSZA ŻOŁ DKA, NIEOKREŚLONA
Zał cznik C.64. TEMOZOLOMIDUM L.p. 1. TEMOZOLOMIDUM C16 2. TEMOZOLOMIDUM C16.0 3. TEMOZOLOMIDUM C16.1 4. TEMOZOLOMIDUM C16.2 5. TEMOZOLOMIDUM C16.3 6. TEMOZOLOMIDUM C16.4 7. TEMOZOLOMIDUM C16.5 8. TEMOZOLOMIDUM
Bardziej szczegółowoUkład wydalniczy (moczowy) Osmoregulacja to aktywne regulowanie ciśnienia osmotycznego płynów ustrojowych w celu utrzymania homeostazy.
Układ wydalniczy (moczowy) Osmoregulacja to aktywne regulowanie ciśnienia osmotycznego płynów ustrojowych w celu utrzymania homeostazy. Wydalanie pozbywanie się z organizmu zbędnych produktów przemiany
Bardziej szczegółowotel:
Miękki model mózgu, 8 części Nr ref: MA00741 Informacja o produkcie: Miękki model mózgu, 8 części Wysokiej jakości, realistyczny model mózgu człowieka, wykonany z miękkiego materiału, przypominającego
Bardziej szczegółowoOpracował: Arkadiusz Podgórski
Opracował: Arkadiusz Podgórski Serce to pompa ssąco-tłocząca, połoŝona w klatce piersiowej. Z zewnątrz otoczone jest workiem zwanym osierdziem. Serce jest zbudowane z tkanki mięśniowej porzecznie prąŝkowanej
Bardziej szczegółowoGRUCZOLAKOWŁÓKNIAK (fibroadenoma mammae) ZWYRODNIENIE WŁÓKNISTPTORBIELOWATE (mastopathia fibrocystica,morbus Kronig, morbus Reclus)
NOWOTWORY PIERSI NOWOTWORY ŁAGODNE SUTKA: GRUCZOLAKOWŁÓKNIAK (fibroadenoma mammae) TORBIEL (cystis mammae) ZWYRODNIENIE WŁÓKNISTPTORBIELOWATE (mastopathia fibrocystica,morbus Kronig, morbus Reclus) BRODAWCZAK
Bardziej szczegółowoMECHANIKA KOŃCZYNY GÓRNEJ OBRĘCZ I STAW ŁOKCIOWY
MECHANIKA KOŃCZYNY GÓRNEJ OBRĘCZ I STAW ŁOKCIOWY POŁĄCZENIA KOŃCZYNY GÓRNEJ OBRĘCZ KOŃCZYNY GÓRNEJ Kończyna górna jest połączona ze szkieletem tułowia za pomocą obręczy. W tym połączeniu znajdują się trzy
Bardziej szczegółowob c a. serce b. tętnica c. żyła
Spis treści: 1.Budowa układu krwionośnego. 2.Porównanie budowy naczyń krwionośnych. 3.Serce. 4.Budowa wewnętrzna serca. 5.Praca serca. 6.Tętno i ciśnienie krwi. 7.Krążenie krwi. 8.Krążenie wrotne. 9.Bibliografia
Bardziej szczegółowoKolokwium II: Brzuch, miednica i kończyna dolna
Wykaz mian anatomicznych obowiązujących na zaliczeniu praktycznym z Anatomii dla Kierunku Ratownictwo Medyczne i Pielęgniarstwo 2014/15 Mięśnie brzucha m. prosty brzucha * smugi ścięgniste * pochewka m.
Bardziej szczegółowoSpis Tabel i rycin. Spis tabel
Spis Tabel i rycin Spis tabel 1. Podział stawów ze względu na ilość osi ruchów i ukształtowanie powierzchni stawowych. 20 2. Nazwy ruchów w stawach człowieka w pozycji anatomicznej..... 21 3. Zestawienie
Bardziej szczegółowoNarządy płciowe Gruczoły płciowe Drogi przewodzące komórki płciowe Narządy płciowe zewnętrzne
Narządy płciowe Gruczoły płciowe Drogi przewodzące komórki płciowe Narządy płciowe zewnętrzne Męskie narządy płciowe prącie: moszna Zewnętrzne narządy płciowe: Wewnętrzne narządy płciowe : jądra męski
Bardziej szczegółowoUkłady: oddechowy, krążenia,
Układy: oddechowy, krążenia, Kurs Kynologia ESPZiWP Układ oddechowy Układ oddechowy jest odpowiedzialny za utrzymanie stałej wymiany gazów między organizmem a środowiskiem. Składa się z dróg oddechowych
Bardziej szczegółowoGEMCYTABINUM. Załącznik C.28. NAZWA SUBSTANCJI CZYNNEJ ORAZ, JEŻELI DOTYCZY- DROGA PODANIA. Dziennik Urzędowy Ministra Zdrowia 1050 Poz.
Dziennik Urzędowy Ministra Zdrowia 1050 Poz. 42 Załącznik C.28. GEMCYTABINUM 1 GEMCYTABINUM C11 NOWOTWÓR ZŁOŚLIWY CZĘŚCI NOSOWEJ GARDŁA (NASOPHARYNX) 2 GEMCYTABINUM C11.0 ŚCIANA GÓRNA CZĘŚCI NOSOWEJ GARDŁA
Bardziej szczegółowoPOŁĄCZENIA KOOCZYNY GÓRNEJ
POŁĄCZENIA KOOCZYNY GÓRNEJ POŁĄCZENIE Z TUŁOWIEM Kooczyna górna jest połączona z kośdcem tułowia za pomocą obręczy złożonej z obojczyka i łopatki. W tym połączeniu znajdują się 3 stawy: 1. mostkowo obojczykowy,
Bardziej szczegółowoOSTEOPATIA GINEKOLOGICZNA OSTEOPATA EWELINA TYSZKO-BURY
OSTEOPATIA GINEKOLOGICZNA OSTEOPATA EWELINA TYSZKO-BURY MIEDNICA- budowa Żródło: grafika google MIEDNICA- kość biodrowa TRZON KOŚCI BIODROWEJ- stanowi część panewki stawu biodrowego (ok 2/5 panewki) TALERZ
Bardziej szczegółowo5. Powstawanie dwulistkowej tarczki zarodkowej. Drugi tydzień rozwoju 107 Zaburzenia w rozwoju w pierwszych dwóch tygodniach...
SPIS TREŚCI CZĘŚĆ OGÓLNA 1. Zarys historii embriologii................ 16 2. Układ rozrodczy................... 26 Układ rozrodczy męski.................. 26 Narządy rozrodcze wewnętrzne...............
Bardziej szczegółowoWykłady z anatomii dla studentów pielęgniarstwa i ratownictwa medycznego
Wykłady z anatomii dla studentów pielęgniarstwa i ratownictwa medycznego Układ krążenia Serce Naczynia krwionośne Układ krążenia Prawa strona serca tłoczy krew do płuc (krążenia płucnego), gdzie odbywa
Bardziej szczegółowoAndrew Laughin. Zdrowa. Wątroba. dieta profilaktyka. e-book ASTRUM. www.astrummedia.pl W R O C Ł A W
Zdrowa Wątroba Andrew Laughin Zdrowa Wątroba dieta profilaktyka e-book ASTRUM M E D I A www.astrummedia.pl W R O C Ł A W Copyright by Wydawnictwo ASTRUM Sp. z o.o. Wszelkie prawa zastrzeżone Redakcja Jolanta
Bardziej szczegółowoWykłady z anatomii dla studentów pielęgniarstwa i ratownictwa medycznego
Wykłady z anatomii dla studentów pielęgniarstwa i ratownictwa medycznego Układ moczowy Dwie nerki wydzielające mocz Dwa moczowody prowadzące mocz z nerek do pęcherza moczowego Pęcherz moczowy, gdzie jest
Bardziej szczegółowoSZKIELET OSIOWY. Slajd 1. Slajd 2. Slajd 3
Slajd 1 Slajd 2 Slajd 3 SZKIELET OSIOWY Szkielet osiowy zbudowany jest z czaszki, kręgosłupa, żeber i mostka. CZASZKA (cranium) Czaszka składa się z dwóch części: tylno górnej, która stanowi czaszkę mózgową
Bardziej szczegółowoOSTEOPATIA WISCERALNA II
OSTEOPATIA WISCERALNA II 1 SPIS TREŚCI 1. Przepona... 2 2. Wątroba...5 3. Pęcherzyk żółciowy..10 4. Okrężnica.13 4.1. Kątnica (jelito ślepe) i wyrostek robaczkowy 4.2. Wstępnica, zagięcie wątrobowe, zstępnica,
Bardziej szczegółowoPodstawy fizjologii i patofizjologii nurkowania
Podstawy fizjologii i patofizjologii nurkowania Układ krążenia, krwionośny Układ krążenia (krwionośny) zbudowany jest z zamkniętego systemu naczyń krwionośnych, które pod wpływem rytmicznych impulsów serca
Bardziej szczegółowoĆwiczenie 7. ZABURZENIA W KRĄŻENIU cz. I: Przekrwienie, jego przyczyny i następstwa.
Ćwiczenie 7. ZABURZENIA W KRĄŻENIU cz. I: Przekrwienie, jego przyczyny i następstwa. 1. Hyperaemia passiva s. venosa hepatis recens (3) - barwienie hematoksyliną i eozyną. Wycinek z wątroby mężczyzny lat
Bardziej szczegółowoUkład pokarmowy człowieka
Układ pokarmowy człowieka Odżywianie się, a więc proces pobierania i asymilowania pokarmu, jest jedną z podstawowych funkcji życiowych, od których zależy funkcjonowanie całego organizmu. Zespół narządów
Bardziej szczegółowoMIĘŚNIE UDA. Slajd 1. Slajd 2. Slajd 3
Slajd 1 Slajd 2 Slajd 3 MIĘŚNIE UDA Podział mięśni uda Mięśnie położone na udzie stanowią najsilniejszy i największy objętościowo zespół w organizmie ludzkim. Trzy grupy mięśni oddzielone są od siebie
Bardziej szczegółowoWprowadzenie. ROZDZIAŁ 2 Neuroanatomia. Wprowadzenie 85 Układ ruchowy 86 Układ czuciowy 90 Układ wzrokowy 93 Pień mózgu 96 Móżdżek 100 Kora mózgu 103
ROZDZIAŁ 2 Neuroanatomia Wprowadzenie 85 Układ ruchowy 86 Układ czuciowy 90 Układ wzrokowy 93 Pień mózgu 96 Móżdżek 100 Kora mózgu 103 Wprowadzenie Udar mózgu jest schorzeniem uszkadzającym mózg. W związku
Bardziej szczegółowoGEMCYTABINUM. Załącznik C.28. NAZWA SUBSTANCJI CZYNNEJ ORAZ, JEŻELI DOTYCZY- DROGA PODANIA. Lp. Dziennik Urzędowy Ministra Zdrowia 1260 Poz.
Dziennik Urzędowy Ministra Zdrowia 1260 Poz. 71 Załącznik C.28. GEMCYTABINUM 1 GEMCYTABINUM C11 NOWOTWÓR ZŁOŚLIWY CZĘŚCI NOSOWEJ GARDŁA (NASOPHARYNX) 2 GEMCYTABINUM C11.0 ŚCIANA GÓRNA CZĘŚCI NOSOWEJ GARDŁA
Bardziej szczegółowoRozdział 6 Jama brzuszna
Rozdział 6 Jama brzuszna Przegląd pojęć 194 Ogólny opis 194 Funkcje 195 Ochrona dużych narządów 195 Oddychanie 197 Zmiany ciśnienia wewnątrzbrzusznego 197 Części składowe 198 Ściana 198 Jama brzuszna 199
Bardziej szczegółowoSpis treści. Wstęp... 7
Wstęp.............................................................. 7 I. Plan budowy ciała ludzkiego... 9 Okolice ciała ludzkiego........................................................................
Bardziej szczegółowoUkład trawienny. Klasyfikuj prace ogólne dotyczące układu trawiennego i zaburzeń układu trawiennego u dzieci w WS 310-312.
WI Układ trawienny Klasyfikuj prace ogólne dotyczące układu trawiennego i zaburzeń układu trawiennego u dzieci w WS 310-312. Opieka pielęgniarska w chorobach układu trawiennego w WY 156.5. Klasyfikuj prace:
Bardziej szczegółowoNowotwory u dzieci we wskazaniach innych niż wymienione w Charakterystyce Produktu Leczniczego zakwalifikowanych do poniższych rozpoznań wg ICD-10
Załącznik C.64. TEMOZOLOMIDUM Nowotwory u dzieci we wskazaniach innych niż wymienione w Charakterystyce Produktu Leczniczego zakwalifikowanych do poniższych rozpoznań wg ICD-10 L.p. 1 TEMOZOLOMIDUM C22.0
Bardziej szczegółowoBól w klatce piersiowej. Klinika Hipertensjologii i Chorób Wewnętrznych PUM
Ból w klatce piersiowej Klinika Hipertensjologii i Chorób Wewnętrznych PUM Patomechanizm i przyczyny Źródłem bólu mogą być wszystkie struktury klatki piersiowej, z wyjątkiem miąższu płucnego: 1) serce
Bardziej szczegółowoWznowa raka gardła. Możliwości rekonstrukcji.
Wznowa raka gardła. Możliwości rekonstrukcji. A. Rzepakowska, prof. K. Niemczyk Katedra i Klinika Otolaryngologii Pacjentka 65 lat, w lipcu 2015r. Przyjęta do Kliniki z powodu raka ustnej i krtaniowej
Bardziej szczegółowoK. PISZCZELOWA TIBIA. wzrost: k. piszczelowa kostnieje z 3 centrów kostnienia. Pierwotny punkt kostnienia kostnieje w 7 tyg. ż. pł.
K. PISZCZELOWA TIBIA wzrost: k. piszczelowa kostnieje z 3 centrów kostnienia. Pierwotny punkt kostnienia kostnieje w 7 tyg. ż. pł. K. STRZAŁKOWA FIBULA b a a. głowa k. strzałkowej caput fibulae b. wierzchołek
Bardziej szczegółowoUKŁAD KRĄŻENIA SYSTEMOWY I PŁUCNY
UKŁAD KRĄŻENIA SYSTEMOWY I PŁUCNY Podział układu naczyniowego Część krwionośna Część chłonna albo limfatyczna Układ naczyniowy Serce Szpik kostny Naczynia chłonne i krwionośne Węzły chłonne Śledziona (grasica)
Bardziej szczegółowoKARTA ODPOWIEDZI konkurs z biologii dla uczniów szkół podstawowych ETAP SZKOLNY
KARTA ODPOWIEDZI konkurs z biologii dla uczniów szkół podstawowych ETAP SZKOLNY nr zad. max punktów 1. 4 pkt. A. ośrodek dotyku płat ciemieniowy ośrodek ruchowy płat czołowy ośrodek Wernickiego płat skroniowy
Bardziej szczegółowo