AKTA ODDZIAŁÓW PIECHOTY Sprawy organizacyjne

Transkrypt

1 Tadeusz Wawrzyński AKTA ODDZIAŁÓW PIECHOTY Sprawy organizacyjne Organizowanie oddziałów piechoty Wojska Polskiego II Rzeczypospolitej było procesem długim i dość skomplikowanym. Pierwsze pułki piechoty zaczęto formować w końcu października i na początku listopada 1918 roku w Galicji oraz na terenie części b. Królestwa Polskiego okupowanej przez Austro-Węgry. Wówczas to powstały następujące pułki: 10 (Ziemi Cieszyńskiej), 11 (Zagłębia Dąbrowskiego), 12 (Ziemi Wadowickiej), 13 (pułk piechoty nr 8), 14 (Ziemi Jarosławskiej), 15 (Ziemi Bocheńskiej), 16 (Ziemi Tarnowskiej), 17 (Ziemi Rzeszowskiej), 18 (Ziemi Rzeszowskiej), 20 (Ziemi Krakowskiej), 23 (lubelski), 24 (radomski), 25 (kielecki), 26 (piotrkowski), 35 (chełmski), 37 (Ziemi Przemyskiej), 1 pułk strzelców podhalańskich (Ziemi Sądeckiej), 2 pułk strzelców podhalańskich 1. W drugiej połowie listopada 1918 roku utworzono z Oddziałów Obrony Lwowa trzy pułki strzelców lwowskich, które w kwietniu 1919 roku przemianowano na 38, 39 i 40 pułki piechoty 2. Następny etap formowania jednostek piechoty rozpoczął się z chwilą rozbrojenia okupantów niemieckich na terenie b. Królestwa Polskiego w listopadzie 1918 roku Utworzono wówczas kolejne pułki: 19 (oddziały odsieczy Lwowa), 21 (warszawski), 22 (siedlecki), 27 (częstochowski), 28 (łódzki), 29 (kaliski), 30 1 Księga Chwały Piechoty, Warszawa , s W nawiasach podano nazwy pierwotne. 2 Tamże, Metryki chwały pułków piechoty.

2 (łowicki), 31 (włocławski), 32 (ciechanowski), 33 (łomżyński), 34, 36 (Legia Akademicka). W grudniu 1918 roku przystąpiono do organizowania kadr sześciu pułków piechoty, które weszły w skład dywizji piechoty litewsko-białoruskiej. Powstały z nich następujące pułki: 41 (suwalski pułk strzelców), 77 (kowieński pułk strzelców), 79 (białostocki pułk strzelców), 81 (grodzieński pułk strzelców), 85 (wileński pułk strzelców), 86 (miński pułk strzelców) 3. W styczniu 1919 roku został wydany rozkaz Naczelnego Wodza o sformowaniu oddziałów o nazwach legionowych. Zgodnie z tym rozkazem tworzone, bądź też już wcześniej zorganizowane przez byłych legionistów oraz powstałe jeszcze w ramach Polskiej Siły Zbrojnej w maju 1918 roku pułki otrzymały nazwy: pułki piechoty legionów o numeracji Kolejnych piętnaście pułków piechoty wywodziło się z Armii Wielkopolskiej, formowanej od stycznia 1919 roku pod dowództwem gen. Józefa Dowbór- Muśnickiego. Pułki te po zjednoczeniu Armii Wielkopolskiej z armią ogólnopaństwową na mocy rozkazu Ministerstwa Spraw Wojskowych z 10 grudnia 1919 roku otrzymały następujące nazwy 5 : 1 pułk strzelców wielkopolskich 55 pułk piechoty 2 pułk strzelców wielkopolskich 56 pułk piechoty 3 pułk strzelców wielkopolskich 57 pułk piechoty 4 pułk strzelców wielkopolskich 58 pułk piechoty 5 pułk strzelców wielkopolskich 59 pułk piechoty 6 pułk strzelców wielkopolskich 60 pułk piechoty 7 pułk strzelców wielkopolskich 61 pułk piechoty 8 pułk strzelców wielkopolskich 62 pułk piechoty 9 pułk strzelców wielkopolskich 67 pułk piechoty 10 pułk strzelców wielkopolskich 68 pułk piechoty 11 pułk strzelców wielkopolskich 69 pułk piechoty 3 Tamże, s Tamże oraz Metryki chwały pułków piechoty. Por. także Spis władz wojskowych, Warszawa 1936 (maszynopis), cz. 4a, s. 1. Dwa pułki piechoty Polskiej Siły Zbrojnej (1 i 2) powstały w oparciu o rozkaz inspektora wyszkolenia gen. Bartha z roku. (Por. B. W o s z c z y ń s k i, Ministerstwo Spraw Wojskowych , Warszawa 1972, s. 39), zaś 3 pp został utworzony roku. 5 Rozkaz Departamentu I MSWojsk. z roku. (Przeprowadzenie zjednoczenia Armii Wielkopolskiej z armią krajową). CAW, Oddział I Naczelnego Dowództwa WP, t. 35.

3 12 pułk strzelców wielkopolskich 70 pułk piechoty 1 pułk manewrowy 73 pułk piechoty (do marca 1921 roku 155 pp) 2 pułk manewrowy 75 pułk piechoty (do marca 1921 roku 167 pp) pułk bytomski 74 pułk piechoty (do marca 1921 roku 159 pp). Z terenu Wielkopolski wywodziły swój rodowód także pułki piechoty formowane dla dywizji strzelców pomorskich (późniejsza dywizja piechoty). I tak 63 pułk piechoty (toruński) utworzony tał w maju 1919 roku w Poznaniu, zaś 66 pułk piechoty (kaszubski) w październiku tegoż roku również w Poznaniu. Następne dwa pułki piechoty dywizji strzelców pomorskich powstały na innym terenie: 64 (grudziądzki) w Inowrocławiu w sierpniu 1919 roku, 65 (starogardzki) w m. Pakość k. Torunia w październiku 1919 roku 6. Siedemnaście pułków piechoty wywodziło się z Armii gen. Halera (Armii Polskiej we Francji), utworzonej 4 czerwca 1917 roku. Poczynając od kwietnia 1919 roku oddziały tej armii zaczęły przybywać do Polski i następnie, na mocy rozkazu wykonawczego Ministerstwa Spraw Wojskowych z dnia 1 września 1919 roku, zostały zjednoczone z armią utworzoną w kraju. W rezultacie tego pułki Armii gen. Hallera otrzymały ostatecznie następujące nazwy 7 : 1 pułk strzelców polskich 43 pułk piechoty 2 pułk strzelców polskich 44 pułk piechoty 3 pułk strzelców polskich 45 pułk piechoty 4 pułk strzelców polskich 5 pułk strzelców podhalańskich (do października 1921 roku 46 pp) 5 pułk strzelców polskich 6 pułk strzelców podhalańskich (do października 1921 roku 47 pp) 6 pułk strzelców polskich 48 pułk piechoty 6 Księga Chwały Piechoty..., Metryki chwały pułków piechoty. 7 Por.: Rozkaz Departamentu I MSWojsk. z roku. (Zjednoczenie Armii gen. Hallera z armią krajową i związana z tym reorganizacja). CAW, Oddział I Naczelnego Dowództwa WP, t. 15; Księga Chwały Piechoty..., s. 215.

4 7 pułk strzelców polskich połączony z 65 pułkiem piechoty (do marca 1920 roku 49 pułk strzelców kresowych) 8 pułk strzelców polskich 50 pułk piechoty 9 pułk strzelców polskich 51 pułk piechoty 10 pułk strzelców polskich 52 pułk piechoty 11 pułk strzelców polskich 53 pułk piechoty 12 pułk strzelców polskich 54 pułk piechoty 19 pułk strzelców polskich 4 pułk strzelców podhalańskich (do marca 1920 roku 143 pułk strzelców kresowych) 20 pułk strzelców polskich 71 pułk piechoty (do lutego 1921 roku 144 pułk strzelców kresowych) 21 pułk strzelców polskich 72 pułk piechoty (do marca 1921 roku 145 pułk strzelców kresowych) 1 pułk instrukcyjny 42 pułk piechoty (do stycznia 1920 roku 150 pułk strzelców kresowych) 2 pułk instrukcyjny 3 pułk strzelców podhalańskich (do marca 1920 roku 151 pułk strzelców kresowych) 3 pułk instrukcyjny 49 pułk piechoty (do marca 1920 roku 149 pułk strzelców kresowych). Z Armii gen. Hallera wywodził się także 3 batalion strzelców. Utworzono go ze szkolnej grupy manewrowej, a w czerwcu 1920 roku przekształcono na batalion manewrowy; ostateczną nazwę otrzymał 1 września 1931 roku 8. W latach powstały kolejne pułki piechoty litewsko-białoruskiej: w czerwcu 1919 roku 76 (lidzki pułk strzelców) w lipcu 1919 roku 80 (nowogródzki pułk strzelców), w kwietniu 1920 roku 78 (słucki pułk strzelców). W roku 1920 utworzono ponadto jeszcze trzy pułki piechoty: w czerwcu 84 (początkowo roku. 8 Księga Chwały Piechoty..., Metryki chwały pułków piechoty; Dz. Rozk. MSWojsk. nr 23, poz. 292

5 101 rezerwowy pułk piechoty, zaś od stycznia 1921 roku 3 pułk syberyjski), w lipcu 82 (1 syberyjski pułk piechoty) i 83 (2 syberyjski pułk piechoty) 9. W okresie wojny roku powstało także wiele pułków piechoty rezerwowych i ochotniczych. Jednakże po przejściu siły zbrojnej na stopę pokojową w roku 1921 pułki te zostały rozformowane. Ostatecznie więc w latach istniały 84 pułki piechoty o numeracji 1 45 i oraz 6 pułków strzelców podhalańskich o numeracji 1 6, a ponadto 3 batalion strzelców (do roku 1931 batalion manewrowy). W marcu 1926 roku utworzono 1 i 2 batalion strzelców 10 oraz 1 batalion ciężkich karabinów maszynowych (ckm) 11, zaś w listopadzie 1927 roku 2 batalion ckm 12. Wreszcie kwietniu 1936 roku został sformowany batalion stołeczny Zawartość aktowa Grupa zespołów akt oddziałów piechoty z lat liczy 3081 jednostek archiwalnych. Stan zachowania akt poszczególnych zespołów jest bardzo różny. I tak np. zespoły archiwalne 34, 35 i 42 pułków piechoty liczą zaledwie po 1 j.a., zaś akta pułków 2, 5, 17, 19, 26, 40, 41 i 52 zawierają od 2 do 4 j.a. Stosunkowo najpełniej zachowały się natomiast akta 10, 28, 39, 57, 68 i 69 pułków piechoty; każdy z tych zespołów liczy ponad 100 j.a. Nie zachował się zupełnie wytwór kancelaryjny 1 i 51 pułków piechoty. Szczegółowy stan zachowania akt jednostek piechoty przedstawia tabela. 9 Księga Chwały Piechoty..., Metryki chwały pułków piechoty 10 1 bs powstał z III batalionu 66 pp, zaś 2 bs z III batalionu 65 pp. Tamże. 11 Do kwietnia 1926 roku nosił nazwę batalion ckm Okręgu Korpusu nr VII. Por. rozkaz dzienny batalionu ckm nr 1/26 (CAW, 1 batalion ckm, t. 3) oraz rozkaz DOK VII nr 43, poz roku. W marcu 1930 roku 1 batalion ckm został rozwiązany. Rozkaz 1 batalionu ckm nr 59/30. CAW, 1 batalion ckm, t. 6. W okresie lipiec wrzesień 1925 roku istniał batalion ckm w Grudziądzu. Por. rozkazy dzienne batalionu ckm z roku CAW, 1 batalion ckm, t Rozkaz wykonawczy Departamentu Piechoty MSWojsk. z roku w sprawie sformowania 2 batalionu ckm. CAW, Sztab Główny Kancelaria szefa, t batalion ckm został rozwiązany w marcu 1930 roku. 13 Zasady organizacyjne batalionu stołecznego Departamentu Dowodzenia Ogólnego MSWojsk. z roku. CAW, Sztab Główny, Oddział I Wydz. Ogólno-Mobilizacyjny, t. 157.

6 Lp. Numer pułku (batalionu) Dywizja a Oka a Siedziba Ilość jed. arch. Granice chronologiczne pp 1 III Wilno 2 2 pp 2 X Sandomierz b pp 2 X Jarosław pp 2 X Kielce pp 1 III Wilno pp 1 III Wilno pp 3 II Chełm pp 3 II Lublin pp 3 II Zamość pp 26 IV Łowicz pp 23 V Tarnowskie Góry pp 6 V Wadowice pp 8 I Pułtusk pp 4 VIII Włocławek pp 28 I Dęblin pp 6 V Tarnów pp 24 X Rzeszów pp 26 IV Skierniewice pp 5 VI Lwów pp 6 V Kraków pp 8 I Warszawa pp 9 IX Siedlce pp 27 II Włodzimierz pp 27 II Łuck pp 7 IV Piotrków a Dane dotyczące dyslokacji oraz przynależności do dywizji piechoty i okręgu korpusu odnoszą się do lat b Do marca 1931 roku Pińczów.

7 26 26 pp 5 VI Gródek Jagielloński c pp 7 IV Częstochowa pp 10 IV Łódź pp 25 VII Kalisz pp 10 I Warszawa pp 10 IV Łódź pp 8 I Modlin pp 18 I Łomża pp 9 IX Biała Podlaska pp 9 IX Brześć n. B pp 28 I Warszawa pp 26 IV Kutno pp 24 X Przemyśl pp 24 X Jarosław pp 5 VI Lwów pp 29 III Suwałki pp 18 III Białystok pp 13 II Dubno pp 13 II Równe pp 13 II Równe pp 11 VI Stanisławów pp 11 VI Kołomyja pp 27 II Kowel pp 12 VI Brzeżany pp 12 VI Złoczów pp 11 VI Stryj pp 12 VI Tarnopol pp 14 VII Leszno pp 25 VII Krotoszyn c Do listopada 1934 roku Lwów.

8 55 57 pp 14 VII Poznań pp 14 VII Poznań pp 15 VIII Inowrocław pp 25 VII Ostrów Wikp pp 15 VIII Bydgoszcz pp 15 VIII Bydgoszcz pp 4 VIII Toruń pp 16 VIII Grudziądz pp 16 VIII Grudziądz pp 4 VIII Chełmno pp 4 VIII Brodnica pp 17 VII Września pp 17 VII Gniezno pp 17 VII Pleszew pp 18 I Zambrów pp 28 I Radom pp 23 V Katowice pp 7 V Lubliniec pp 23 V Chorzów pp 29 III Grodno pp 19 III Lida pp 20 IX Baranowicze pp 20 IX Słonina pp 20 IX Słonina pp 29 III Grodno pp 30 IX Brześć n. B pp 30 IX Kobryń pp 30 IX Pińsk pp 19 III Nowowilejka pp 19 III Mołodeczno psp 21 V Nowy Sącz

9 86 2 psp 22 X Sanok psp 21 V Bielsko-Biała psp 21 V Cieszyn psp 22 X Przemyśl psp 22 X Sambor d bs VIII Chojnice bs VIII Tczew e bs I Rembertów b.ckm VII Biedrusko b.ckm I Różan batalion stołeczny I Warszawa * Wśród zawartości aktowej jednostek piechoty z lat można wyodrębnić następujące grupy: 1) rozkazy dzienne, tajne, oficerskie 2) organizacja 3) sprawy wojskowo-polityczne 4) wyszkolenie 5) przysposobienie wojskowe i wychowanie fizyczne 6) oświata, kultura i wychowanie 7) odprawy 8) wykazy uposażenia. R o z k a z y dzienne stanowią najpełniej zachowaną grupę akt jednostek piechoty i występują we wszystkich zespołach z wyjątkiem 34, 35, 41, 42 i 52 pułków piechoty. Ich wartość dla badacza polega na tym, iż umożliwiają one ustalenie obsady personalnej i zapoznanie się z codziennym życiem jednostki. Ponadto rozkazy dzienne d Do grudnia 1930 roku Stryj. e Do marca 1930 roku Starogard.

10 stanowią często jedyną podstawę do ustalenia przebiegu służby wojskowej dla celów emerytalnych. Akta o charakterze o r g a n i z a c y j n y m są skromnie reprezentowane i występują tylko w kilku zespołach. Wymienić tu można: etaty dowództwa batalionu piechoty z roku 1939 oraz kompanii karabinów maszynowych i broni towarzyszącej na stopie wojennej z roku 1938 (67 pp, t. 79), schemat organizacji pułku artylerii polowej (69 pp, t. 129), a także rozkaz Wykonawczy o wprowadzeniu w życie organizacji formacji taborów na stopie pokojowej z roku 1930 (12 pp, t. 49). Interesujące są dwa zarządzenia Dowództwa Okręgu Korpusu nr X (Przemyśl) dotyczące organizacji Korpusu Ochrony Pogranicza: 1) z lutego 1925 roku w sprawie sformowania dwóch brygad (4 i 5) oraz 9 baonów i 9 szwadronów KOP; 2) z grudnia 1924 roku w sprawie sformowania 11 baonu i 11 szwadronu KOP (39 pp, t. 84). Znacznie więcej jest materiałów związanych z organizacją oddziałów Obrony Narodowej. Wymienić tu należy zarządzenia dowódcy Okręgu Korpusu nr VIII (Toruń) gen. bryg. Edmunda Knolla z 9 grudnia 1936 roku w sprawie utworzenia baonów, ON przy 55 i 57 pp (69 pp, t. 129) oraz dowódcy 57 pp płka dypl. Stanisława Grodzkiego z 16 grudnia 1936 roku dotyczące zorganizowania Poznańskiego Baonu ON przy 57 pp, a także sprawozdanie dowództwa 57 pp z 9 stycznia 1937 roku z formowania tegoż baonu (57 pp, t. 131). Badacza tej problematyki zainteresować mogą ponadto zarządzenia dowódcy Okręgu Korpusu nr IV (Łódź) gen. bryg. Władysława Langnera z 9 grudnia 1936 roku i dowództwa 18 pp z 2 stycznia 1937 roku w sprawie zorganizowania specjalnych oddziałów ON w okresie największego nasilenia bezrobocia (styczeń marzec 1937 roku; 18 pp, t. 53) oraz wytyczne i zarządzenia (Departamentu Zdrowia MSWojsk., dowódcy OK nr IV, Okręgowego Urzędu WF i PW DOK IV) z grudnia 1936 roku w sprawie określania zdolności do służby wojskowej i przeprowadzenia selekcji kandydatów do oddziałów ON (18 pp, t. 53; 57 pp, t. 131). Jedno z tych zarządzeń dowódcy Okręgu Korpusu nr IV wydane w oparciu o rozkaz Departamentu Piechoty MSWojsk. z 5 grudnia 1936 roku miało na celu uniemożliwienie przedostania się do oddziałów ON... jednostek antypaństwowych, państwowo niepewnych, względnie skomunizowanych. Zakazywało ono również przyjmowania do tych oddziałów kandydatów z mniejszości

11 narodowych (18 pp, t. 53). Na uwagę zasługują również wydane przez Departament Piechoty MSWojsk. 17 czerwca 1938 roku wytyczne przygotowania kontyngentu dla oddziałów ON (69 pp, t. 126) oraz wyciągi z rozkazów MSWojsk. w sprawie utworzenia jednostek ON, zestawione w lutym 1939 roku przez Wydział Mobilizacji i Uzupełnień DOK VII Poznań (58 pp, t. 45). Dotyczą one organizacji, obsady personalnej, techniki powoływania do służby w oddziałach ON, szkolenia, zaopatrzenia oraz organizacji pracy przysposobienia wojskowego i wychowania fizycznego. W omawianej grupie można jeszcze wymienić sprawozdania z działalności Ligi Obrony Przeciwlotniczej i Przeciwgazowej Poznańskiego Okręgu Wojewódzkiego za rok 1933 (68 pp, t. 188) i Kieleckiego Okręgu Wojewódzkiego za rok 1937 (4 pp Leg., t. 11) oraz biuletyn nr 7 Biura Dokumentacji LOPP z maja 1930 roku, zawierający informacje o broni chemicznej, obronie przeciwgazowej i organizacji zbiorowej obrony ludności (18 pp, t. 53). Z materiałów dotyczących organizacji wojsk obcych na uwagę zasługuje opracowanie Departamentu Piechoty MSWojsk. z roku 1937 pt. Organizacja i działania bojowe piechoty radzieckiej i niemieckiej (9 pp Leg., t. 21), a także Komunikat Informacyjny nr 1 Niemcy z roku 1921, zawierający dane dotyczące organizacji niemieckich sił zbrojnych i nieoficjalnych organizacji wojskowych oraz sytuacji wojskowej na Górnym Śląsku (10 pp, t. 100). Liczna grupa materiałów archiwalnych zawiera informacje o sprawach w o j s k o w o - p o l i t y c z n y c h. Występują tu m.in. zarządzenia przeciwstrajkowe, instrukcje asystencyjne, statystyki przestępczości i przewinień dyscyplinarnych, zarządzenia i korespondencja w sprawie zwalczania agitacji komunistycznej w wojsku, meldunki i raporty sytuacyjne, raporty wojskowonarodowościowe oraz komunikaty informacyjne omawiające nastroje wojska oraz działalność organizacji i partii politycznych. W aktach 60 pp zachowało się wiele zarządzeń, instrukcji i wytycznych związanych z sytuacją polityczno-wojskową w Małopolsce Wschodniej w roku Na tym terenie wytworzyła się wówczas bardzo napięta sytuacja, gdyż ukraińskie partie polityczne na znak protestu przeciwko przyłączeniu do Polski Galicji

12 Wschodniej ogłosiły bojkot wyborów do sejmu i senatu. Władze wojskowe obawiając się zbrojnych wystąpień ze strony organizacji ukraińskich nakazały wzmożenie czujności oddziałom stacjonującym na tym terenie. Sprawy te znajdują odbicie w zarządzeniach dowódcy 11 dywizji piechoty (DP) pika Albina Jasińskiego z 3 i 17 listopada 1922 roku na wypadek zaburzeń ukraińskich, depeszy dowódcy Okręgu Korpusu nr VI (Lwów) gen. dyw. Władysława Jędrzejewskiego ze stycznia 1923 roku, informującej o stwierdzonych przygotowaniach ukraińskich organizacji bojowych do powstania w Małopolsce Wschodniej, w zarządzeniu dowództwa 11 DP z 31 października 1922 roku dotyczącym zmiany dyslokacji oddziałów wojskowych oraz wytycznych asystencji wojskowej w okresie wyborów (60 pp, t. 43). Archiwalia zachowane w zespole akt 60 pp odzwierciedlają również sytuację w Małopolsce Wschodniej w roku Przeprowadzony wówczas pobór wojskowy wywołał zdecydowany opór ze strony ludności ukraińskiej. Wymienić tu można następujące przekazy źródłowe: instrukcję dowódcy OK nr VI ze stycznia 1923 roku dotyczącą postępowania przy wcieleniu rekruta pobranego w Małopolsce Wschodniej; zarządzenie Inspektoratu Armii nr V gen. dyw. Stanisława Hallera z 20 lutego 1923 roku w sprawie konsekwentnego i bezwzględnego ścigania osób, które uchyliły się od poboru oraz wytyczne dowództwa OK nr VI z 14 grudnia 1922 roku i 15 stycznia 1923 roku dotyczące postępowania wobec tych gmin, z których rekruci nie stawią się do poboru (60 pp, t. 43). Z sytuacją zaistniałą na terenie Małopolski Wschodniej w początkach lat dwudziestych związane są również zarządzenia wojewody stanisławowskiego z 18 stycznia 1923 roku oraz zarządzenie dowódcy 11 DP z 7 marca 1923 roku dotyczące zmian w organizacji rejonów bezpieczeństwa (60 pp, t. 43). Następny dział w omawianej grupie akt stanowią instrukcje i zarządzenia przeciwstrajkowe. Na uwagę zasługują m.in.: instrukcja akcji przeciwstrajkowej dowództwa 39 pp z 16 lutego 1938 roku (39 pp, t. 96); szczegółowa instrukcja przeciwstrajkowa dowódcy 3 pp Leg. płka Mieczysława Łukoskiego z 4 marca 1938 roku (3 pp Leg., t. 6); instrukcja i wykaz świadczeń na wypadek strajków Komendy Garnizonu Leszno z 21 września 1936 roku (55 pp, t. 69); zarządzenie oraz instrukcja 9 pp Leg. z roku 1934 dotyczące udziału wojska na wypadek rozruchów i strajków (9

13 pp Leg., t. 22). Dział trzeci obejmuje instrukcje, wytyczne i zarządzenia dotyczące oddziałów asystencyjnych. Wymienić tu należy zwłaszcza Instrukcję dla oddziałów asystencyjnych i wartowniczych z roku 1921, opracowaną przez MSWojsk. (10 pp, t. 100) oraz Wytyczne przy udzielaniu asystencji wojskowych (przepisy zatwierdzone przez Radę Ministrów) z 9 września 1922 roku (39 pp, t. 96). Ponadto na uwagę zasługują: zarządzenie komendanta garnizonu Września i dowódcy 68 pp płka Tomasza Mazurkiewicza z 28 sierpnia 1934 roku w sprawie przygotowania oddziałów asystencyjnych i ochronnych (68 pp, t. 179); zarządzenie Komendy Garnizonu Poznań z 9 lipca il936 roku w sprawie zorganizowania oddziałów asystencyjnych na okres pobytu oddziałów i formacji na ćwiczeniach (57 pp, t. 131); zarządzenia dowódcy 55 pp płka dypl. Stefana Roweckiego z lat l w sprawie organizacji oddziałów asystencyjnych oraz ogólna instrukcja asystencyjna 55 pp z roku 1932 (55 pp, t. 69); instrukcja asystencyjna 58 pp z 29 kwietnia 1937 roku (58 pp, t. 45); Zarządzenie na dzień 1 maja dowódcy 73 pp płka dypl. Bronisława Ducha z-23 kwietnia 1936 roku nakazujące zaostrzenie kontroli nad politycznie podejrzanymi, ograniczenie wydawania przepustek oraz zapewnienie szybkiego uruchomienia oddziałów asystencyjnych (73 pp, t. 38). Kolejny dział zawiera komunikaty informacyjne dowództw okręgów korpusów, raporty wojskowo-narodowościowe dowódców pułków, a także meldunki i sprawozdania sytuacyjne dowódców pułków oraz komendantów obwodowych i powiatowych pw. Tygodniowe komunikaty informacyjne DOK nr IV (Łódź) o numeracji 5 i 7 10 z okresu listopad grudzień 1936 roku obrazują działalność Stronnictwa Narodowego, Polskiej Partii Socjalistycznej, Komunistycznej Partii Polski, Stronnictwa Ludowego, Związku Młodzieży Wiejskiej oraz Jungdeutsche Partei (10 pp, t. 100). I tak np. komunikat nr 6 z 28 listopada 1936 roku informuje o akcji KPP w obronie pokoju. Komuniści polscy stwierdzając, że byt Polski zagrożony jest hitlerowską agresją, uważali, iż należy dążyć do zbliżenia z krajami broniącymi pokoju, a przede wszystkim z ZSRR, jako ostoją pokoju i niepodległości narodów. Natomiast komunikaty nr 8 i 9 z grudnia 1936 roku informują o wystąpieniach KPP na

14 rzecz likwidacji obozu w Berezie Kartuskiej. Raporty wojskowo-narodowościowe przedstawiają charakterystykę szeregowych zawodowych i niezawodowych, skład narodowościowy i wyznaniowy, uświadomienie polityczne szeregowych poszczególnych narodowości oraz stosunek do przełożonych; zawierają ponadto wykazy politycznie podejrzanych i dezerterów. W omawianych aktach zachowały się cztery raporty 10 pp z lat 1933, 1935 i 1938 (10 pp, t. 100), trzy 57 pp z lat i (57 pp, t. 131 i 135), dwa 73 pp z roku 1938 (73 pp, t. 58) oraz jedenaście raportów 9 pp Leg. za okres od 26 listopada 1938 roku do 24 maja 1939 roku (9 pp Leg., t. 22). Kwartalne i półroczne sprawozdania sytuacyjne omawiają: ogólny stan moralny wojska, dyscyplinę i przestępczość, objawy rozpolitykowania, życie pozasłużbowe korpusu oficerskiego i podoficerskiego, nastroje społeczeństwa i jego stosunek do wojska, sytuację na terenie pw i wf. Zachowały się, niestety, tylko trzy sprawozdania: 9 pp Leg. za I kwartał 1938 roku oraz okres półroczny od 1 października 1938 roku do 31 marca 1939 roku (9 pp Leg., t. 22) i 39 pp za I kwartał 1938 roku (39 pp, t. 96). Na uwagę zasługuje także meldunek sytuacyjny dowódcy 73 pp płka Piotra Sosialuka z 5 kwietnia 1939 roku omawiający zachowanie się Niemców i działalność organizacji niemieckich w następujących miejscowościach: Orzesze, Knurów, Gierałtowice i Przyszowice (73 pp, t. 58). Sprawozdania sytuacyjne komendantów powiatowych, miejskich oraz obwodowych pw występują jedynie w zespołach akt 4 pp Leg., 9 pp Leg. i 39 pp. Najwięcej z nich (31) zachowało się w 4 pp Leg. (t. 11). Są to sprawozdania z lat dotyczące Kielc, Stopnicy, Jędrzejowa i Pińczowa. Zawierają one charakterystykę nastrojów politycznych wśród młodzieży oraz informacje o działalności organizacji społecznych, politycznych, młodzieżowych i paramilitarnych. W zespole akt 9 pp Leg. (t. 22) zachowały się sprawozdania z okresu grudzień 1936 wrzesień 1937 omawiające nastroje społeczeństwa oraz działalność partii politycznych i organizacji młodzieżowych na terenie Lubelszczyzny. Informują one także o rozrzuceniu ulotek komunistycznych w Jurowie i Jaraczowie (pow. tomaszowski) oraz o silnych wpływach komunistycznych w powiecie zamojskim i wschodniej części powiatu tomaszowskiego. Natomiast w zespole akt 39 pp (t. 96) zachował się meldunek sytuacyjny komendanta obwodowego

15 pw mjra Mariana Dzierzbickiego z 28 lutego 1938 roku omawiający działalność Stronnictwa Ludowego i Wici w powiatach: Jarosław, Lubaczów, Przeworsk. Ponadto wymienić należy Charakterystykę powiatu Słupca pod względem położenia geograficznego, stosunków gospodarczych, ludności, pracy pw i sportu z roku 1926 (68 pp, t. 185) oraz wykaz klubów sportowych mniejszości niemieckiej na terenie Poznania, opracowany przez Obwodową Komendę PW 57 pp w grudniu 1933 roku wraz z odpisem pisma Państwowego Urzędu Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego, w którym podano ogólną informację o niemieckich organizacjach sportowych w Polsce (57 pp, t. 129). W omawianej grupie są także archiwalia dotyczące przestępczości w wojsku, w tym również dezercji i szpiegostwa. W zespole 69 pp (t. 129) zachowały się dwa przekazy źródłowe opracowane przez DOK nr VII (Poznań): wyciąg ze statystyki przestępstw, przekroczeń dyscyplinarnych i nieszczęśliwych wypadków w wojsku za I półrocze 1934 roku oraz statystyka przestępczości i przewinień dyscyplinarnych w wojsku za rok 1936 i Dezercji dotyczą materiały zachowane w aktach 73 pp (t. 58) odpis rozkazu tajnego nr 9 23 DP z 26 stycznia 1939 roku w sprawie dezercji w od działach tej dywizji w okresie od 3 do 12 grudnia 1938 roku (zbiegło w tym czasie 8 żołnierzy) oraz statystyka zbiegostw za czas od 15 marca do 30 maja 1939 roku i zarządzenie w sprawie usuwania przyczyn dezercji, wydane przez dowódcę 23 DP gen. bryg. Jana Sadowskiego w czerwcu 1939 roku Jako przyczyny znacznej liczby przypadków dezercji (w wymienionym okresie zbiegło 64 żołnierzy) dowódca 23 DP wskazywał m.in.: bezrobocie, destrukcyjny wpływ środowisk cywilnych, zły stosunek dowódców do żołnierzy oraz nieudzielanie przepustek. Ze sprawami bezpieczeństwa wiążą się również następujące przekazy źródłowe: zarządzenie szefa sztabu DOK nr V (Kraków) ppłka dypl. Alojzego Horaka z 13 marca 1937 roku dotyczące zwalniania podoficerów narodowości ukraińskiej (73 pp, t. 58), zarządzenie Samodzielnego Referatu Bezpieczeństwa DOK nr VIII (Toruń) z 10 lipca 1939 roku w sprawie przeciwdziałania szerzeniu defetyzmu, wśród żołnierzy 14, odpis rozkazu dowódcy 23 DP z 24 lipca 1939 roku dotyczącego 14 CAW, 2 bs, t. 33. Zarządzenie zostało wydane w związku ze stwierdzeniem, iż żołnierze podają w listach do rodzin nieprawdziwe wiadomości o wojsku i panujących w nim stosunkach, rodziny zaś rozgłaszają te wieści w szerszych środowiskach miejscowej ludności.

16 przeciwdziałania akcji obcego wywiadu, który jak stwierdzono wykorzystuje obecność żołnierzy na przepustkach. dla swoich celów (wyciąganie wiadomości o wojsku, namawianie do ucieczek za granicę; 73 pp, t. 58). Dalej wymienić można odpis zarządzenia wojewody pomorskiego z 14 lipca 1939 roku w sprawie przeprowadzenia akcji odebrania nielegalnie posiadanej przez Niemców broni i amunicji 15 oraz opracowanie zastępcy dowódcy 65 pp ppłka Aleksandra Naganowskiego z marca 1926 roku pt. Metody zwalczania pracy destrukcyjnej w armii (65 pp, t. 40). Archiwalia dotyczące działalności KPP w wojsku występują w zespołach akt 10 pp, 68 pp, 69 pp i 73 pp. Najwięcej przekazów źródłowych związanych z tą problematyką zachowało się w zespole 10 pp (t. 100). Są to: rozkaz i zarządzenie dowódcy 26 DP gen. bryg. Mieczysława Mackiewicza z marca 1928 roku 16, informacja Oddziału II Sztabu DOK nr IV (Łódź) z 19 maja 1921 roku o nasileniu agitacji komunistycznej w wojsku poprzez kolportowanie odezw KC Związku Młodzieży Komunistycznej nawołujących do przeciwstawienia się poborowi oraz zarządzenie Komendy Garnizonu Łódź z 6 listopada 1931 roku 17. Ponadto wymienić należy odpis uchwały III Zjazdu KPP, który odbył się w marcu 1925 roku oraz zarządzenie DOK nr IV z 24 lutego 1932 roku w sprawie ustosunkowania się wobec faktów rozpowszechniania... wśród młodzieży szkolnej starszych klas biorących udział w hufcach szkolnych, ulotek agitacyjnych komunistycznych, występujących przeciwko pw i popieraniu LOPP, Ligi Morskiej i innych organizacji pracujących w szkole. W zespole akt 68 pp (t. 179) występują cztery przekazy źródłowe z lat Trzy z nich to pisma Samodzielnego Referatu Informacyjnego DOK nr VII 15 CAW, 2 bs, t. 33. Zarządzenie głosi, że posiadanie przez Niemców broni jest bardzo niepożądane i niebezpieczne w razie ogłoszenia mobilizacji, a tym bardziej w razie wybuchu wojny. Akcja odebrania broni Niemcom miała być przeprowadzona do roku. 16 Rozkaz z roku został wydany po odebraniu szeregowcom 26 pułku artylerii polowej w dniach 21 i roku większej ilości egzemplarzy wydawnictwa komunistycznego Nowiny żołnierskie, zaś zarządzenie z roku wydano w związku z uchwałami VII Plenum KPP zalecającymi przystąpienie do ożywienia agitacji w szeregach armii, a specjalnie wśród poborowych. W załączniku do zarządzenia znajduje się wyciąg z jednodniówki Wojna Wojnie nr 2 3 wydanej przez KC Związku Młodzieży Komunistycznej. 17 Zarządzenie zostało wydane w związku z zapowiedzianą przez KC Międzynarodowej Organizacji Pomocy Rewolucjonistom uroczystością z okazji XIV rocznicy Rewolucji Październikowej; w programie uroczystości przewidziano demonstracje uliczne oraz agitację wśród żołnierzy.

17 (Poznań) z 20 maja 1936 roku oraz 9 kwietnia i 28 maja 1937 roku donoszące o dyrektywach i instrukcjach KPP i KZMP dotyczących agitacji komunistycznej w wojsku; czwarty zaś to informacja dowództwa 68 pp z 3 marca 1936 roku o nowych zasadach propagandy komunistycznej w wojsku, opracowanych przez Wydział Wojskowy KPP. W aktach 69 pp (t. 135) zachował się meldunek dowódcy tego pułku, płka Wacława Kluczyńskiego z 20 marca 1935 roku w sprawie znalezienia w rejonie koszar kilkudziesięciu ulotek komunistycznych. W zespole 73 pp na uwagę zasługuje pismo Oddziału II Samodzielnej Grupy Operacyjnej Śląsk z 21 października 1938 roku informujące o przygotowaniach do wystąpień manifestacyjnych w XXI rocznicę Rewolucji Październikowej. Kolejny dział materiałów źródłowych dotyczy III powstania śląskiego. W aktach 10 pp (t. 100) zachowały się m.in.: rozkaz dowódcy Okręgu Generalnego Kielce gen. Por. Franciszka Latinika z 4 czerwca 1921 roku o ochronie granicy górnośląskiej (podział odcinków granicznych, zadania ochrony wojskowej, zasady ruchu granicznego), rozkaz operacyjny nr 1 dowódcy 10 pp, ppłka Kazimierza Topolińskiego z 24 czerwca 1921 roku 18, odpis rozkazu Dowództwa Okręgu Generalnego Kielce z 7 lipca 1921 roku w sprawie rozbrajania powstańców śląskich przekraczających granicę polską, zarządzenie dowódcy 7 DP, gen. Ppor. Eugeniusza Pogorzelskiego z 13 lipca 1921 roku dotyczące przeciwdziałania w zakłócaniu porządku publicznego przez oddziały Górnoślązaków 19 oraz zarządzenie dowództwa 7 DP z 16 lipca 1921 roku w sprawie zabezpieczenia porządku publicznego w pasie nadgranicznym zakłócanego przez luźne oddziały, wprowadzenia ścisłej kontroli oraz odstawiania powstańców na Górny Śląsk. Akta dotyczące w y s z k o l e n i a stanowią dość pokaźną grupę, jednakże na uwagę badacza zasługuje tylko kilka przekazów źródłowych. Wymienić należy przede wszystkim następujące: studium Departamentu Piechoty MSWojsk. z roku 1937 pt. Działanie broni pancernej i jej zwalczanie (4 psp, t. 23); Zasady walki 18 Rozkaz został wydany w związku z zakończeniem III powstania śląskiego. Przedstawia on sytuację ogólną (m.in. sprawę przejścia wojsk powstańczych Grupy Północ na teren Polski), sytuację i zadania pułku oraz podaje wytyczne w sprawie zachowania się wobec oddziałów powstańczych. 19 Zarządzenie wydano w celu uniemożliwienia przekraczania granicy przez oddziały powstańcze poza określonymi punktami, a także z obawy przed rozruchami komunistycznymi.

18 przeciwpancernej, opracowane przez dowództwo 17 DP w czerwcu 1937 roku (69 pp, t. 125); Tymczasową instrukcję o zwalczaniu broni pancernej przez artylerię, opracowaną przez Departament Artylerii MSWojsk. w maju 1939 roku, Tymczasową instrukcję taktycznego użycia i działania plutonów kolarzy, opracowaną przez Departament Piechoty MSWojsk. w czerwcu 1939 roku (12 pp, t. 47); studium Departamentu Piechoty MSWojsk. z marca 1932 roku pt. Zagadnienie organizacji grup wyszkoleniowych (12 pp, t. 43) oraz rozkaz O mapach generalnego inspektora sił zbrojnych, marsz. Józefa Piłsudskiego z 30 marca 1929 roku (10 pp, t. 117) 20. Interesującym przekazem źródłowym jest także zarządzenie szefa sztabu 16 DP, ppłka Mieczysława Garlińskiego z 14 czerwca 1939 roku w sprawie zgłoszenia przez dowódców 64, 65 i 66 pułków piechoty oraz 2 batalionu strzelców kandydatów na kurs spadochronowy (2 bs, t. 33). Kurs ten miał się odbyć w Wojskowym Ośrodku Spadochronowym w Bydgoszczy w okresie od 26 czerwca do 5 sierpnia 1939 roku. Znacznie ciekawiej prezentuje się grupa akt dotyczących p r z y s p o s o b i e n i a w o j s k o w e g o i w y c h o w a n i a f i z y c z n e g o. Na uwagę zasługują zwłaszcza materiały związane z organizacją pw. Wymienić można m.in. rozkazy Państwowego Urzędu Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego w sprawie organizacji pw lotniczego z 8 lipca 1935 roku (57 pp, t. 129), pw konnego z roku 1929 (10 pp, t. 109) i 1936 (11 pp, t. 12; 39 pp, t. 95), instrukcję w sprawie podziału terytorialnego pracy pw z roku 1929 wraz z tabelą przedstawiającą komendy obwodowe i powiatowe pw oraz ich liczebną obsadę personalną (10 pp, t. 109), a także zarządzenie Okręgowego Urzędu WF i PW DOK nr VII (Poznań) z roku 1933 dotyczące zasad organizacji i prowadzenia pracy przysposobienia wojskowego przez Związek Rezerwistów i powiązania tej działalności z władzami wojskowymi (57 pp, t. 153). Ponadto na uwagę zasługują trzy przekazy źródłowe poświęcone współpracy wojska ze stowarzyszeniami prowadzącymi pracę wf i pw odpis rozkazu Departamentu Piechoty MSWojsk. z 6 listopada 1926 roku (68 pp, t. 185), wytyczne DOK nr VII (Poznań) z 27 września 1933 roku (57 pp, t. 123) oraz zarządzenie zastępcy dowódcy OK nr VIII (Toruń), 20 Rozkaz podkreśla ważną rolę map w pracy oficera i jednocześnie zwraca uwagę na brak umiejętności posługiwania się nimi. W związku z tym nakazuje wprowadzenie obowiązkowych ćwiczeń z mapą dla oficerów.

19 płka dypl. Aleksandra Myszkowskiego z 5 czerwca 1939 roku (2 bs, t. 33). Interesujące dla badacza mogą być również dwa przekazy źródłowe dotyczące pw i osłony pogranicza na terenie Wielkopolski komunikat urzędowy nr 1 DOK VII z 10 maja 1926 roku 21 oraz wytyczne organizacyjne i wyszkoleniowe dowódcy OK nr VII wz. gen. bryg. Stanisława Taczaka z 16 marca 1927 roku (68 pp, t. 185). W zespołach akt 57 pp (t. 129) i 69 pp (t. 128) zachowały się protokoły z odpraw komendantów obwodowych i powiatowych pw z lat Na odprawach tych omawiano m.in. sprawy ogólno-organizacyjne, wyszkoleniowe, zaopatrzeniowe, pw kobiet, oświaty pozaszkolnej i wychowania obywatelskiego w organizacjach wf i pw oraz zasady współpracy z władzami wojskowymi i administracji ogólnej. Kolejna grupa obejmuje, materiały źródłowe dotyczące o ś w i a t y, k u l t u r y i w y c h o w a n i a w wojsku. Na uwagę zasługuje instrukcja MSWojsk. z roku 1931 o pracy oświatowo-kulturalnej i wychowawczej w wojsku 22 oraz komunikat nr 11 Wojskowego Instytutu Naukowo-Oświatowego z 1 listopada 1936 roku zawierający m.in. wytyczne pracy oświatowo-kulturalnej i wychowawczej na okres jesienno-zimowy , a także program pracy Wychowawczej nad strzelcami narodowości niemieckiej i ruskiej ukraińskiej), opracowany przez dowódcę 68 pp, płka dypl. Adolfa Nykulaka w marcu 1939 roku (68 pp, t. 180). Z innych materiałów wymienić należy opracowania ppor. Roberta Hoppe (61 pp, t. 38) i kpt. Mariana Jankowskiego (63 pp, t. 47) z roku 1926 pt. Wychowanie żołnierza znaczenie dla Państwa oraz Charakterystykę oficerów produkcji polskiej, opracowaną przez dowódcę 57 pp, ppłka dypl. Stanisława Grodzkiego w listopadzie 1935 roku CAW, 68 pp, t Komunikat przedstawia obsadę personalną oficerów pw na terenie OK nr VII oraz organizację osłony pogranicza. W załączeniu opracowanie pt. Przysposobienie wojskowe w Niemczech Stahlhelm. 22 CAW, 38 pp, t. 96. Instrukcja składa się z następujących rozdziałów: 1. Postanowienia ogólne, 2. Żołnierska szkoła początkowa, 3. Rozkład godzin nauczania, 4. Program nauczania, 5. Pogadanki wychowawcze, 6. Zwalczanie haseł komunistycznych, 7. Czytelnictwo, 8. Dokształcanie ogólne i zawodowe, 9. Świetlice, 10. Teatry, 11. Wycieczki. 23 CAW, 28 pp, t Wytyczne obejmują następujące zagadnienia: zakres i organizacja pracy oświatowej na różnych szczeblach, zwalczanie analfabetyzmu, świetlice żołnierskie, nauka obywatelska, prasa wojskowa, audycje radiowe, filmy, teatry, chóry, propaganda, zagadnień obrony narodowej, współpraca z Polskim Białym Krzyżem. 24 CAW, 57 pp, t Oficerowie zostali scharakteryzowani pod względem wartości wojskowej, ideowej, moralnej, intelektualnej i fizycznej. Ponadto w uwagach ogólnych przedstawiono cechy dodatnie i ujemne każdego rocznika. Opracowanie zostało sporządzone na żądanie dowódcy 14 DP, gen. bryg. Franciszka

20 Należy jeszcze wspomnieć o m a t e r i a ł a c h z o d p r a w dowódców wielkich jednostek. W zespołach akt oddziałów piechoty zachowały się trzy przekazy źródłowe tego rodzaju: Zestawienie odpowiedzi i wyjaśnień na wnioski i dezyderaty, przedstawione przez dowódców formacji na odprawie dowódcy OK nr VII (Poznań) w dniu 30 września 1936 roku (57 pp, t. 131; 69 pp, t. 129); Odpowiedzi na zapytania dowódców wielkich jednostek, dowódców formacji (komendantów szkół i samodzielnych oddziałów) oraz komendantów garnizonów z okazji odprawy w DOK nr VII w lutym 1938 roku (69 pp, t. 129); Odpowiedzi na zapytania dowódców wielkich jednostek i jednostek administracyjnych na odprawie w i DOK nr X (Przemyśl) w styczniu 1938 roku (39 pp, t. 99). Odpowiedzi dotyczyły spraw organizacyjnych, dyslokacyjnych, wyszkoleniowych, oświatowych, personalnych, stanów liczebnych i uzupełnień, materiałowych oraz budownictwa. Ponadto na odprawie w DOK nr VII w lutym 1938 roku poruszono także kwestie bezpieczeństwa, komunizmu i obrony przeciwlotniczej, zaś na odprawie w DOK nr X sprawy liczby szeregowych mniejszości narodowych w plutonach specjalnych. W y k a z y u p o s a ż e n i a oficerów, podoficerów i pracowników cywilnych występują w 66 zespołach, najpełniej zaś zachowały się w aktach następujących pułków: 10, 18, 21, 25, 27, 28, 30, 31, 36, 37, 39, 67, 68, 69 i 71. * Oprócz materiałów wytworzonych przez kancelarie oddziałów piechoty z lat przechowywane są w Centralnym Archiwum Wojskowym również zespoły akt jednostek piechoty, które działały jedynie w roku 1920, a więc pułków Obrony Warszawy (1, 2, 3, 101, 105, 132, 201, 202, 205, 208), 1 pułku piechoty Małopolskich Oddziałów Armii Ochotniczej i batalionu harcerskiego WP. Zespoły te liczą w sumie 75 jednostek archiwalnych (w tym 201 pp 40 j.a.) i zawierają prawie wyłącznie akta. o charakterze ewidencyjnym (spisy oraz listy imienne oficerów i szeregowych, księgi ewidencyjne, skorowidze imienne). Jedynie w 201 pp zachowały się w niewielkim stopniu akta organizacyjne oraz rozkazy operacyjne, meldunki Włada, który prowadził studia nad zagadnieniem wychowania młodego pokolenia.

21 sytuacyjne i raporty bojowe. * Jakkolwiek przedstawione materiały archiwalne oddziałów piechoty z lat z uwagi na ich stan ilościowy nie mogą stanowić podstawowej bazy źródłowej dla badacza, to jednak nie należy ich zupełnie pomijać przy opracowywaniu wielu zagadnień z historii Drugiej Rzeczypospolitej. Zwłaszcza grupa akt dotyczących spraw wojskowo-politycznych stanowi cenne uzupełnienie przekazów źródłowych występujących w innych zespołach przechowywanych w Centralnym Archiwum Wojskowym. Omówione materiały są znacznie rozproszone w kilkudziesięciu zespołach i dotarcie do nich poprzez opracowany inwentarz kartkowy jest poważnie utrudnione. Należy więc sądzić, że informacja o zawartości tych zespołów pozwoli na przybliżenie badaczom występujących w nich niekiedy interesujących i bardzo wartościowych archiwaliów.