Część III praktyczna. Część I badawcza. Część II merytoryczna. Whistleblowing etyczne donosicielstwo (?) Agenda prezentacji. będzie interesownie

Transkrypt

1 Whistleblowing etyczne donosicielstwo (?) Piotr Hans CIA CFE Audytor Wewnętrzny GK Agenda prezentacji Część I badawcza będzie interesownie Część II merytoryczna nie będzie za długo Część III praktyczna będzie zabawnie (?) 1

2 Firma NOVOL Część I badawcza Zadaj to samo pytanie pięciu ekonomistom, a uzyskasz pięć róŝnych odpowiedzi. Sześć, jeśli jeden z nich studiował na Harvardzie. Edgar R. Fiedler Sygnalizowanie zachowań nieetycznych w organizacjach Dr Marek Arszułowicz 2

3 Część I badawcza cd. Czy ujawnienie posiadanej informacji w następującej sytuacji byłoby właściwe? 1. Firma zrzuca ścieki do rzeki 2. Kolega ściąga na egzaminie 3. Kierownictwo załamało zasady bezpieczeństwa pracy (zagroŝenie zdrowia). Brat chce jechać samochodem po pijaku. Współpracownik okradł firmę 6. Ktoś obcy ukradł w sklepie papierosy i kilka piw 7. Pracownicy złamali zasady bezpieczeństwa pracy (zagroŝenie Ŝycia) 8. Firma celowo wprowadza klientów w błąd Część I badawcza cd. Czy ujawnienie posiadanej informacji w następującej sytuacji byłoby właściwe? 9. Firma fałszuje raporty okresowe publikowane na giełdzie 10. Kolega jedzie autobusem bez biletu 11. Pracownicy złamali zasady bezpieczeństwa pracy (zagroŝenie zdrowia) 12. Współpracownik okradł firmę naleŝącą do Twoich rodziców 13. Firma ukrywa dochody przed urzędem skarbowym 1. Kolega chce jechać samochodem po pijaku 3

4 Część I badawcza cd. Skala: zdecydowanie nie 1; zdecydowanie tak Lp. Sytuacja Średnia Mediana Odchylenie st Zmienność Najczęstsza 1 12,86 0,8 12% 2 1,33 1,00 23% 3,30 0,90 21% 3,19 0,83 20%,17 1,33 32% 6 1,17 1,26 30% 7 9 3,87 1,18 30% 8 8 3,8 1,07 28% 9 6 3,79 1,06 28% ,72 1,03 28% ,71 1,00 27% ,00 3 1,18 39% , 1 0,7 8% ,23 1 0, % 1 Część I badawcza cd. Najczęściej wskazywana sytuacja i uzasadnienie Dlaczego ujawnienie posiadanej informacji w sytuacji byłoby właściwe? Brat chce jechać samochodem po pijaku (38% z 81 wskazań) To moŝe się bardzo źle skończyć, nawet wypadkiem śmiertelnym ( ) ZagroŜenie Ŝycia i zdrowia dla brata oraz dla innych uŝytkowników drogi ( ) NaleŜy to ujawnić, bo naleŝy chronić swoją rodzinę ( ) ( ) W przypadku jakiejś stłuczki lub katastrofy czulibyśmy się winni

5 Część I badawcza cd. Najczęściej wskazywana sytuacja i uzasadnienie Dlaczego ujawnienie posiadanej informacji w sytuacji byłoby niewłaściwe? Kolega jedzie autobusem bez biletu (33% z 33 wskazań) Bo to biedny student Niech robi co chce, jak go złapią to jego wina Bezsensowne i bezcelowe Mała szkodliwość czynu ( ) ucierpiałaby na tym przyjaźń Kolega ściąga na egzaminie (33% z 33 wskazań) Ktoś mógł mieć gorszy dzień Bo mi teŝ się zdarza nie raz i nie dwa Lojalność wobec grupy rówieśników jest waŝna Jak zdemaskować szwindel? Czyli krótki przewodnik po whistle-blowingu Anna Wojciechowska-Nowak, Fundacja Batorego

6 Definicja whistleblowingu / whistleblowerów Donosiciel Kapuś Denuncjator Sprzedawczyk Ujawniający w dobrej wierze Ten, który bije na alarm Informator Demaskator Sygnalista StraŜnik wartości Definicja whistleblowingu / whistleblowerów cd. Qui tam pro domino rege quam pro sic ipso in hoc parte sequitur Ludzie, którzy zwracają uwagę na wykroczenia popełniane w przedsiębiorstwie, informując o nich swych przełoŝonych lub nawet wychodząc poza firmę. Kompendium terminów z zakresu rachunkowości po polsku i angielsku Ludzie, którzy - wykazując odwagę cywilną ujawniają opinii publicznej nielegalne praktyki rządów, administracji, przedsiębiorstw albo teŝ prywatnych stowarzyszeń i zrzeszeń po to, aby połoŝyć kres tym nieprawidłowościom w danej chwili i na przyszłość. Sport bez korupcji. Podręcznik dobrych praktyk 6

7 Definicja whistleblowingu / whistleblowerów cd. Osoba, która zgłasza w dobrej wierze i na racjonalnych podstawach właściwemu organowi wszelkie zdarzenia związane z przestępstwami określonymi zgodnie z niniejszą Konwencją. Konwencja Narodów Zjednoczonych przeciwko korupcji (art.33) Jednocześnie pasywny i aktywny instrument zwalczania przestępczości korporacyjnej. Dr Wojciech Rogowski, NBP Aktywny obywatel, który będąc świadkiem bezprawnego działania, zabiega o jego wyeliminowanie. Gregory R. Watchman, Government Accountability Project Cechy whistleblowingu Sensacyjne odkrycie Szlachetne pobudki Wszczęcie alarmu ZagroŜenie własnej egzystencji Sport bez korupcji. Podręcznik dobrych praktyk red. Holger-Michael Arndt, Dieter Miebach Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji 7

8 Zalety whistleblowingu Dzięki tipsom wykrywa się najwięcej, bo ponad 0% przypadków naduŝyć w skali globalnej (od 37,8% w USA do 9,% w Afryce) przegląd kierowniczy ponad 1% przypadków audyt wewnętrzny niecałe 1% w 8% spraw wykrycie przez przypadek ( ) audyt zewnętrzny,6% ( ) ( ) działania policji 1,8% ( ) Report to the Nations 2010 The Association of Certified Fraud Examiners Zalety whistleblowingu cd. Linie etyczne mogą przyczyniać się do: zmniejszenia strat (o niemal 60%) skrócenia czasu występowania (średnio z 20 do 13 miesięcy) Report to the Nations 2010 The Association of Certified Fraud Examiners 8

9 Zalety whistleblowingu cd. NaduŜycia niewidzialny wróg przedsiębiorstw 2008 Deloitte Opinie o whistleblowingu NaduŜycia niewidzialny wróg przedsiębiorstw 2008 Deloitte 9

10 Popularność whistleblowingu w Polsce NaduŜycia niewidzialny wróg przedsiębiorstw 2008 Deloitte Kto zostaje whistleblowerem? pracownicy (9,2%) klienci (17,8%) źródła anonimowe (13,%) dostawcy (12,1%) Report to the Nations 2010 The Association of Certified Fraud Examiners 10

11 Przykład BP Prawie 17 mld dol. w ciągu dwóch miesięcy straciła firma BP na katastrofie w Zatoce Meksykańskiej - poinformowały władze koncernu. Szacuje się, Ŝe łączne straty z tego powodu mogą być znacznie wyŝsze - mówi się nawet o 32,2 mld dolarów. Jednocześnie BP zapowiedziało, iŝ Ŝegna się z dyrektorem generalnym Tonym Haywardem. ( ) To była największa w historii USA katastrofa ekologiczna. ( ) Wybuch na platformie wydobywczej Deepwater Horizon, który nastąpił 20 kwietnia i spowodował śmierć 11 osób. Gigantyczne straty BP po wycieku ropy Przykład BP cd. "Były współpracownik koncernu BP Kenneth Abbot powiedział, Ŝe UE moŝe obawiać się katastrofy podobnej do wycieku ropy w Zatoce Meksykańskiej. ( ) Abbott pracował dla BP, jako menadŝer platformy wiertniczej "Atlantis" w Zatoce Meksykańskiej. Jak powiedział dziennikarzom, został zwolniony w 2009 r. po zakwestionowaniu podejścia koncernu do procedur bezpieczeństwa. "Jak podał w czwartek "New York Times", poufny sondaŝ przeprowadzony wśród pracowników na kilka tygodni przed katastrofą wykazał, Ŝe dostrzegali oni zaniedbania w systemie zabezpieczeń urządzeń wiertniczych, ale obawiali się nieprzyjemności, gdyby poskarŝyli się na to u zwierzchników. "Systemy alarmowe i mechanizmy bezpieczeństwa na platformie wiertniczej Deepwater Horizon, która uległa katastrofie w Zatoce Meksykańskiej, były wyłączone, by nie przeszkadzały pracownikom spać - podał "Guardian". Ujawnił to główny technik Mike Williams, zatrudniony przez szwajcarską firmę wiertniczą Transocean, będącą właścicielem platformy eksploatowanej przez koncern BP. (...) Williams twierdzi, Ŝe dał wyraz swoim obawom w kontaktach z nadzorcami, ale nie potraktowano go powaŝnie." Wprost.pl, WNP.pl, Onet.pl 11

12 Przykład BP cd. "NaleŜy zgłaszać jakiekolwiek zaistniałe lub potencjalne naruszenia reguł etyki postępowania i przestrzegania zasad w BP, które są znane, niezaleŝnie od tego, czy dotyczą one Ciebie, Twoich podwładnych, czy osób trzecich." "MoŜe wydawać się, Ŝe łatwiej jest milczeć i przymykać oko. Ale zasada rzetelność ponad wszystko oznacza brak zgody na lekcewaŝenie kwestii prawnych czy etycznych, z którymi trzeba się zmierzyć." "DołoŜymy wszelkich starań, aby kaŝde pytanie doczekało się szybkiej odpowiedzi, a kaŝda zgłoszona wątpliwość sprawnego rozpatrzenia, szczególnie, gdy okoliczności wymagają szybkiej reakcji." "Działania odwetowe nie będą tolerowane Pracownik, który w dobrej wierze prosi o radę, wyraŝa wątpliwość lub zgłasza nieprawidłowość, postępuje zgodnie z Kodeksem i postępuje właściwie. BP nie będzie tolerować działań odwetowych wobec takiej osoby." "RównieŜ w wielkich firmach ludzie czasem robią rzeczy niewłaściwe. Natrafiłeś na sprawę, która wydaje Ci się powaŝna. Kodeks mówi, Ŝe jeśli coś komuś nie wydaje się właściwe, to naleŝy to zgłosić. (...) Zgłaszanie wątpliwości to zawsze właściwe rozwiązanie." Kodeks postępowania BP Dlaczego pracownicy nie gwiŝdŝą? brak równości ustanawia pewne zaleŝności hierarchiczne i determinuje zachowania. MoŜe powodować niechęć do kwestionowania autorytetu lidera i skłaniać do przyjmowania załoŝenia o konieczności bezwzględnego posłuszeństwa odgórnym decyzjom. Tym samym członkowie nie zadają pytań, nie wyraŝają szczerych opinii, tracą niejako swoją niezaleŝność w roli obserwatora i analityka sytuacji lider moŝe teŝ zmniejszać poziom bezpieczeństwa psychologicznego podwładnych, gdy wyraźnie daje do zrozumienia, Ŝe nie będzie tolerował róŝnicy zdań, przyjmował uwag ani prosił o rady bezpieczeństwu psychologicznemu w grupie sprzyja wysoki stopień zgrania i spójności zespołu. Więzi oparte na szacunku i zaufaniu będą ułatwiać wyraŝanie kontrowersyjnych poglądów i stawianie niepopularnych tez Nieodrobione lekcje, czyli jak nie uczymy się błędach dr K. Bachnik Harvard Business Review Polska 12

13 Dlaczego pracownicy nie gwiŝdŝą? (cd.) dostępność anonimowość podejście koszty bezpieczeństwo wielojęzyczność Jakiego rodzaju nieprawidłowości zgłaszać? nieprawidłowości księgowe / audytowe konflikt interesów dyskryminacja fałszowanie (dokumentów, zapisów) naduŝycie pracownicze (w tym kradzieŝ gotówki i innych zasobów) nieuprawnione poŝyczki dla kierownictwa (np. pobieranie i przetrzymywanie nadmiernych zaliczek) wykorzystywanie informacji poufnych ( insider trading ) 13

14 Jakiego rodzaju nieprawidłowości zgłaszać? (cd.) łamanie procedur wewnętrznych lub przepisów prawa zagroŝenie dla jakości produktów dyskryminowanie whistleblowerów molestowanie seksualne złamanie zasad BHP przyjmowanie narkotyków, picie alkoholu w czasie pracy marnowanie czasu pracy (np. cyberslacking) niewłaściwe opusty/rabaty przemoc fizyczna Jakie informacje przekazać? nazwa organizacji, której dotyczy zgłoszenie, lokalizacja firmy (oddziału), którego dotyczy zgłoszenie, pytanie o preferencje dotyczące zachowania anonimowości pytanie o rodzaj nieprawidłowości dane kontaktowe sprawcy (sprawców), jeśli są znane informatorowi, pytanie o wcześniejsze przekazanie informacji pytanie o inne osoby zaangaŝowane w sprawę lub posiadające informacje pytanie o opis zdarzenia (data, lokalizacja, źródło wiedzy o zdarzeniu, posiadane dowody, dokładny opis zdarzenia / zdarzeń), pytanie o moŝliwość powtórzenia się zdarzenia w niedalekiej przyszłości pytanie o moŝliwość poufnego kontaktu 1

15 Ochrona prawna whistleblowerów w Polsce W obecnym stanie prawnym nie ma moŝliwości skutecznej ochrony osób, które wskazują na nieprawidłowości lub patologie w ich organizacjach. ( ) Osoby, które nie są w stanie funkcjonować w patologicznych organizacjach są zwalniane pod pozornymi powodami lub same rezygnują z pracy. Taka sytuacja nie tylko sankcjonuje patologie, ale daje takŝe poczucie bezkarności. Projekt załoŝeń do projektu ustawy Prawo antykorupcyjne, 26 lutego 2010 roku Ochrona prawna whistleblowerów w Polsce cd. Zmniejszenie stanu zatrudnienia w zakładzie pracy stanowi uzasadnioną przyczynę wypowiedzenia. Organ rozpatrujący spory pracownicze nie jest powołany do badania zasadności i celowości zmniejszenia stanu zatrudnienia Wyrok SN III PZP 10/8, OSNC 198/11/16 za Jak zdemaskować szwindel? Czyli krótki przewodnik po whistle-blowingu Anna Wojciechowska-Nowak, Fundacja Batorego 1

16 Na co jeszcze mogą liczyć whistleblowerzy? mobbing / ostracyzm społeczny zawodowa śmierć groźba utraty Ŝycia i zdrowia konieczność relokacji długotrwały stres trudności finansowe wysokie nagrody finansowe i tytuł Człowieka roku Część III praktyczna Dwa scenariusze Dwie niezwykle odwaŝne osoby Dwie nagrody 16

17 Część III praktyczna cd. Scenariusz 1 jesteś pracownikiem średniej wielkości firmy pracujesz w dziale zakupów podejrzewasz swojego szefa o uzyskiwanie łapówek w zamian za kierowanie zamówień na surowce do konkretnego dostawcy kolega, który pracuje u innego dostawcy widział twojego szefa w towarzystwie dyrektora najczęściej wybieranego dostawcy dzielisz się swoimi wątpliwościami z prezesem firmy Część III praktyczna cd. Scenariusz 2 jesteś byłym pracownikiem firmy ze scenariusza 1 zostałeś zwolniony kilka dni po rozmowie z prezesem oficjalna przyczyna zwolnienia brzmi redukcja etatów próbujesz przekonać sędziego, Ŝe zostałeś zwolniony za whistleblowing 17

18 Wsparcie Program Przeciw korupcji Projekt Sygnaliści pod ochroną prawa Więcej informacji i wyniki badania 18

19 Podziękowania Dziękuję wszystkim uczestnikom wykładu za wypełnienie ankiet. Szczególne podziękowania naleŝą się 27 osobom (z 90ciu 30%), które wypełniły oba warianty (do wyboru! ) w pytaniu 2 oraz dwóm Panom Sz. Dane kontaktowe Piotr Hans CIA CFE Audytor Wewnętrzny Grupy Kapitałowej NOVOL p.hans@novol.pl tel kom