Ochrona lasu 1. Ochrona lasu przed czynnikami biotycznymi a- Ochrona lasu przed owadami

Transkrypt

1 Ochrona lasu jest szerokim pojęciem obejmującym bardzo różnorodne działania w ramach działalności prowadzonej przez Lasy Państwowe. Zabiegi ochrony lasu zgrupowane są w kilku działach, w zależności od celu działania i przyczyn: 1. Ochrona lasu przed czynnikami biotycznymi - czyli działania wynikające z wpływu organizmów żywych na środowisko leśne posiadają bardzo szerokie spektrum sprawców : a- Ochrona lasu przed owadami -Masowe gradacyjne wystąpienie korników świerka w minionym pięćdziesięcioleciu zawsze miało miejsce po okresie długotrwałej suszy lub w wyniku powstania klęskowych szkód pohuraganowych, albo np. silnej okiści. Szczególnie silne gradacje tych szkodników odnotowano w latach np , i Największa w ostatnich latach gradacja przypadła na lata , kiedy to w wyniku silnego huraganu, w listopadzie 1981 roku i marcu 1983 na terenie RDLP powstało ponad 4 mln m3 wywrotów i złomów. Nie było nadleśnictwa, w którym rozmiar powstałych szkód pohuraganowych nie osiągnąłby masy przynajmniej równej jednorocznemu rozmiarowi pozyskania. Największe szkody powstały w drzewostanach świerkowych, ale i nie ominęły także sosnowych, dębowych czy bukowych. W latach , w ramach usuwania skutków klęski huraganu oraz gradacyjnego wystąpienia korników świerka pozyskano ogółem ok. 7,5 mln m3 drewna. Praktycznie na terenie RDLP przestały istnieć większe zwarte kompleksy drzewostanów świerkowych, zwłaszcza na obszarze uznanym za teren ich naturalnego występowania. W ostatnich latach zasiedlony posusz świerkowy występuje w ilościach nieprzekraczających 100 tys. m3 rocznie w całej RDLP Olsztyn (w 2006 roku usunięto 60 tys. m3 zasiedlonego posuszu świerkowego). Na terenie olsztyńskiej RDLP notowano również masowe występowanie przypłaszczka granatka np. w i ostatnio w latach Szkody powstałe w wyniku rozmnoży tego owada nie miały charakteru klęskowego. Dosyć często w ciągu ostatnich suchych lat przypłaszczek zasiedlał stare drzewostany sosnowe w wieku lat. Większość tych drzew była wcześniej żywicowana. W drzewostanach sosnowych na gruntach porolnych, zwłaszcza opanowanych miejscami przez hubę korzeniową, problemem jest masowe występowanie smolików. Silne gradacje brudnicy mniszki opisywane są na tym terenie już od osiemnastego wieku. W ostatnich dziesięcioleciach tj. np. w latach wystąpiło bardzo silne masowe rozmnoże tego owada, skutkiem, czego tylko w jednym nadleśnictwie obumarły drzewa o masie 162 tys.m3. Kolejna gradacja szkodnika na tym terenie miała miejsce w latach Swym zasięgiem w kulminacji objęła praktycznie cały obszar RDLP, a zabiegi ratownicze zastosowano wówczas na powierzchni ha. Tylko na terenie Nadleśnictwa Srokowo owad ten nie wystąpił w ilości wymagającej podjęcia zabiegów ratowniczych. Początkiem tej ogromnej gradacji było masowe wystąpienie strzygoni choinówki, której

2 oczywiście towarzyszyły szkodniki pierwotne drzewostanów liściastych. Wówczas nie zaobserwowano tak dużej gamy jednocześnie występujących różnych gatunków foliofagów (owadów liściożernych), jak podczas tego ostatniego, wcześniej wymienionego, masowego wystąpienia brudnicy. W latach , , 1988 stosowano zabiegi ratownicze w celu ochrony lasów przed strzygonią choinówką. W 1988 roku zwalczano ją na powierzchni ha. Od roku 1991 podczas jesiennych poszukiwań zaczęto obserwować wzmożone występowania szkodników i z dużym niedowierzaniem przyjmowano informacje o obecności samic brudnicy. Na terenie tym odnotowano również masowe wystąpienie innych szkodników pierwotnych, głównie boreczników i barczatki sosnówki. Dotąd owady te zawsze występowały jednak na mniejszym obszarze. Należy tu też wymienić zawodnicę świerkową, której masowy pojaw wystąpił w latach (pierwsze żery stwierdzono w 1975 r.) oraz szkodniki drzewostanów liściastych zarówno we wcześniej wymienionym, jak i późniejszym okresie. Wyniki jesiennych poszukiwań szkodników pierwotnych sosny w 1992 r. wskazały na zdecydowane zagęszczenie populacji strzygoni choinówki, poprocha cetyniaka, osnui gwiaździstej, barczatki sosnówki i boreczników. Natomiast obserwacje lotów brudnicy mniszki potwierdziły dalsze zagęszczanie się populacji również i tego szkodnika. Ogółem zagrożenie (w różnym nasileniu) drzewostanów przez omawiane owady stwierdzono na terenie 25 nadleśnictw, na powierzchni ok. 20 tys. ha. W 1993 roku przeprowadzono zabiegi ratownicze przeciwko brudnicy mniszce na powierzchni 6255ha ; barczatce ha, borecznikom pierwszej generacji ha i drugiej generacji na ha. Należy podkreślić obserwowaną w latach 1992 i 1993 bardzo wysoką dynamikę rozrodu większości gatunków szkodników opisanych w podręcznikach entomologii, np. hurmaka olchowca Agelastica alni L., znamionówki tarniówki Orgyia antigua L., zawisaka borowca Hyloicus pinastri L., susówki dębówki Halitica guercetorum Foudr., skoczonosa bukowca Orchestes fagi L. i dębowca Orchestes guercus L., rynnicy topolówki Melasoma populi L. i rynnicy ceglastej Melasoma tremulae Fabr., czy towarzyszącego brudnicy podczas jej gradacji opaślika sosnowca Barbitistes constrictus Br., w ilościach zbliżonych do liczb krytycznych. W 1993 roku w drzewostanach sosnowych były powierzchnie, gdzie można było zaobserwować w różnych stadiach wszystkie gatunki najgroźniejszych foliofagów sosny. W południowej części RDLP stwierdzono wystąpienie w bardzo dużym nasileniu czerwca z rodziny Leucaspis sp. Obserwacje lotów brudnicy mniszki latem 1993 roku potwierdziły występowanie motyli owada w różnym nasileniu praktycznie na terenie całej RDLP. Szczegółowe badania prognostyczne wskazały na konieczność przeprowadzenia w 1994 roku zabiegów ratowniczych na powierzchni ok. 230 tys. ha. W ostatnich latach ( ) głównym problemem stały się zwójki i miernikowce atakujące drzewostany liściaste, przede wszystkim dąb. Aktualnie szkodniki pierwotne drzewostanów iglastych znajdują się w uśpieniu, a zagrożenie w stopniu silnym brudnicą mniszką w ostatnim roku nie przekroczyło 75 ha.

3 samica brudnicy mniszki egzuwium brudnicy mniszki na pniu sosny kuprówka złotnica wylęg brudnicy mniszki w lusterku narożnica zbrojówka

4 złoże jaj brudnicy mniszki Owady leśne Rodzeje pułapek b- Ochrona lasu przed grzybami -Grzyby patogeniczne największe szkody powodują na szkółkach leśnych powodując, czasem bardzo rozległe wypady siewek i sadzonek oraz na gruntach porolnych, gdzie korzeniowiec wieloletni (Heterobasidion annosum) bywa przyczyną zamierania całych gniazd w drzewostanach sosnowych. Lokalnie uciążliwe są problemy z działalnością opieńki, głównie na uprawach sosnowych. Walka z grzybami na szkółkach opiera się przede wszystkim na stosowaniu ratowniczych zabiegów chemicznych w przypadku wystąpienia określonego patogena, natomiast w drzewostanach stosuje się na szeroką skalę (w roku ha w całej RDLP Olsztyn) profilaktykę polegającą na infekowaniu w zagrożonych miejscach (głównie grunty porolne) pni po ściętych sosnach konkurencyjnym grzybem Phlebia gigantea, który nie pozwala się rozwijać hubie korzeniowej. Na uprawach stosuje się wyrywanie i palenie zaatakowanych przez opieńkę drzewek. Chemiczne zwalcznie grzybów w lesie stosowane jest sporadycznie (w 2006 roku na 18ha w skali całej Regionalnej Dyrekcji). ryzomorfy opieńki na pniu dębu

5 ryzomorfy opieńki wyrastające spod kory dębu c- Ochrona lasu przed szkodami wyrządzanymi przez zwierzynę leśną Działania związane z ochroną upraw, młodników i drzewostanów przed szkodami wyrządzanymi przez zwierzynę leśną w RDLP Olsztyn stanowią % całkowitych kosztów ponoszonych na ochronę lasu i corocznie sięgają kilkuset tysięcy zł. Mimo corocznie ponoszonych wysokich nakładów powierzchnia uszkodzeń upraw, młodników i drzewostanów w RDLP Olsztyn w 2006 roku osiągnęła powierzchnię 7270 ha, przy czym większość stanowią szkody gospodarczo znośne (do 20%) 4980 ha, a pozostała powierzchnia to szkody wymagające podjęcia dodatkowych czynności gospodarczych (poprawki, dolesienia, powtórne odnowienia zniszczonych upraw). Zabezpieczanie wykonuje się metodami : a) mechaniczną, np. : - grodzenie upraw - zakładanie pakuł lub owczej wełny na sadzonki, przede wszystkim gatunków iglastych - palikowanie sadzonek modrzewia - osłanianie i przykrywanie różnego rodzaju płotkami i gałęziami - zakładanie różnego rodzaju osłonek na sadzonki i pnie drzewek b) chemiczne, np. : - smarowanie końców pędów głównych sadzonek repelentami odstraszającymi zwierzynę, zabezpieczające przed zgryzaniem pączków szczytowych - smarowanie pni drzewek w celu zabezpieczenia przed spałowaniem c) działania hodowlane ukierunkowane na zminimalizowanie szkód wyrządzanych przez zwierzynę, np. : - dodatkowe siewy na uprawach - sadzenie modrzewia w osłonie gatunków biocenotycznych - wzbogacanie składu gatunkowego upraw o gatunki mające zaspokajać potrzeby zwierzyny leśnej

6 'blizna' na sośnie po spałowniu wierzchołek sadzonki sosnowej zabezpieczony wełną owczą uszkodzenie sosny w wyniku spałowania przez jeleniowate 2. Ochrona lasu przed czynnikami abiotycznymi - czyli działania wynikające z wpływu czynników nieożywionych środowiska, na których powstanie człowiek z reguły nie ma wpływu : a- Ochrona lasu przed pożarami Skutki pożaru ściółki w lesie nad jeziorem Pierty

7 Gorące lato to z jednej strony wymarzona pora na urlopy, z drugiej zaś nerwowy okres dla leśników, dbających o bezpieczeństwo pożarowe lasu. Wzniecić pożar, gdy w lesie jest sucho, jest bardzo łatwo. O wiele trudniej jest go ugasić, a kiedy pożar lasu wymyka się spod kontroli staje się kataklizmem. W płomieniach giną rośliny i zwierzęta, a niekiedy także i ludzie. W Polsce, w ciągu roku występuje ok. 5,7 tys. pożarów lasu na powierzchni ponad 5,6 tys. ha. (średnia za okres ). W WPN-ie rocznie powstają 2-3 pożary leśne, które dzięki sprawności jednostek straży pożarnych i własnych służb są szybko lokalizowane i zazwyczaj gaszone w zarodku. Pomimo to każdego roku ryzyko powstania wielkopowierzchniowego, trudnego do opanowania pożaru, jest duże. Podczas wakacji wzmaga się penetracja obszarów leśnych przez turystów, którzy ciesząc się z obcowania z przyrodą często zapominają, że należy być ostrożnym i czujnym szczególnie wtedy, gdy rozpalamy na biwaku ognisko lub grilla, nie mówiąc już o paleniu papierosów. Zastanów się czy Twoja wiedza jest wystarczająca, aby bezpiecznie móc odpocząć wśród leśnych ostępów. Czy znasz aktualny stopień zagrożenia pożarowego? Czy wiesz gdzie znajduje się najbliższa osada leśna i czy znasz numery telefonów alarmowych, których należy użyć w sytuacji zagrożenia? Czy znasz zasady bezpiecznego zachowania się w lesie? Aktualny stopień zagrożenia pożarowego lasu leśnicy określają na podstawie wilgotności ściółki sosnowej i wilgotności powietrza. W okresie od 1 kwietnia do 30 października pomiary dokonywane są codziennie i podawane do wiadomości służb leśnych, a w okresie wysokiego zagrożenia pożarowego również do radia i telewizji.wyróżnia się następujące stopnie zagrożenia pożarowego lasu: 0 - brak zagrożenia, I - zagrożenie małe, II - zagrożenie duże, III - zagrożenie katastrofalne. Tablica informująca o aktualnym stopniu zagrożenia pożarowego lasu Po wystąpieniu 5 dniowego okresu, w którym wilgotność ściółki mierzona o godz jest niższa od 10%, dyrektor parku narodowego lub nadleśniczy zobowiązany jest do wprowadzenia zakazu wstępu do lasu. Zwróć uwagę na tablice informujące o zakazie i dostosuj się do niego, gdyż chodzi tu również o Twoje bezpieczeństwo.

8 Informacje o stopniach zagrożenia pożarowego znajdziesz na specjalnych tablicach zawieszonych przy leśniczówkach parku. Pracownicy Wigierskiego Parku Narodowego podejmują szereg działań zmierzających do zapobiegania powstawaniu pożarów. Do głównych zadań w ochronie przeciwpożarowej lasu zalicza się odpowiednie przygotowanie i wyposażenie techniczne służb i terenu tak, aby powstający pożar mógł być szybko lokalizowany i gaszony w zarodku. Na terenie parku działa Służba Ochrony Przeciwpożarowej Parku, której zadaniem jest patrolowanie obszarów leśnych WPN i szybkie podejmowanie działań ratowniczych do czasu przybycia jednostek Państwowej Straży Pożarnej. Większość stałych bywalców parku zapewne nie raz spotkała patrol SOPP poruszający się oznakowanym, czerwonym samochodem terenowym wyposażonym w specjalistyczny sprzęt do gaszenia niewielkich pożarów. Patrol chętnie udziela informacji o zagrożeniu pożarowym, obowiązującym w danym dniu i zapoznaje turystów z zasadami bezpiecznego zachowania się w lesie. Jego obecność powoduje, że możesz czuć się bezpieczniej. W sytuacji zagrożenia do dyspozycji turystów, oprócz telefonu do Straży Pożarnej 998, jest również telefon alarmowy SOPP Służba Ochrony Przeciwpożarowej Parku A oto kilka podstawowych zasad bezpiecznego zachowania się w lesie: 1. W lasach oraz na terenach śródleśnych, jak również w odległości do 100 m od granicy lasu zabrania się działań i czynności mogących wywołać niebezpieczeństwo pożaru, a w szczególności: a) rozniecania ognia poza miejscami wyznaczonymi do tego celu. Pamiętaj jednak, że przy III stopniu zagrożenia pożarowego palenie ognisk jest zabronione, b) korzystania z otwartego płomienia, c) wypalania wierzchniej warstwy gleby i pozostałości roślinnych, d) palenia tytoniu, z wyjątkiem dróg utwardzonych i miejsc wyznaczonych do pobytu ludzi. 2. Gdy odwiedzisz WPN poruszaj się tylko po wyznaczonych szlakach. Wcześniej jednak dowiedz się czy nie ogłoszono zakaz wstępu do lasu!

9 3. Poruszaj się pojazdami mechanicznymi i zaprzęgowymi tylko drogami oznakowanymi drogowskazami. Zapamiętaj, że w lesie obowiązuje generalna zasada - OSTROŻNIE Z OGNIEM! b- Ochrona lasu przed szkodami powodowanymi przez wiatry i śnieg polega głównie na usuwaniu szkód powodowanych przez te czynniki oraz działaniach zmierzających do uzyskania jak największej odporności drzewostanów na skutki oddziaływania wiatru i opadów śniegu. 3. ochrona lasu- wywołana przez czynniki antropogeniczne powodowane za przyczyną działalności człowieka np. zanieczyszczenie środowiska: fabryki, samochody itp. Istotny jest poziom defoliacji aparatu asymilacyjnego, który sukcesywnie jest badany i kontrolowany jak również porównywany z latami ubiegłymi. Ochrona przyrody - działania obejmują inwentaryzację walorów przyrodniczych terenu RDLP oraz identyfikację zagrożeń przyrody, a także plan działań zestawienie prac objętych programem ochrony przyrody i wskazania kolejnych obiektów do objęcia szczególnymi formami ochrony. Ochrona przyrody - ogół działań zmierzających do zachowania w niezmienionym lub optymalnym stanie przyrody ożywionej i nieożywionej, a także krajobrazu. Głównym celem ochrony przyrody jest utrzymanie stabilności ekosystemów i procesów ekologicznych oraz zachowanie różnorodności biologicznej. Geneza i pierwsze formy ochrony przyrody Genezą pierwszych form ochrony przyrody były religie i wierzenia ludów pierwotnych. Niektórym drzewom, roślinom i zwierzętom nadawano magiczne znaczenie co czyniło je nietykalnymi, a odnoszące się do nich przymiotniki jak czarodziejski, czy diabelski odstraszały człowieka od dewastacji. Wraz z coraz większym wykorzystaniem zasobów przyrody oraz powiększaniem się wiedzy przyrodniczej pojawiały się inne motywy ochrony środowiska naturalnego. W 1353 roku w Zurychuwydano rozporządzenie chroniące ptaki śpiewające.zdecydowano się na to wiedząc iż tępią one szkodniki w lasach, sadach i na polach (do dziś ptaki śpiewające stanowią w krajach niemieckojęzycznych tabu pokarmowe). Najstarszym, polskim dokumentem dotyczącym ochrony zasobów przyrody jest Statut wiślicki (1347). Przykładem jest określenie kar za wyrąb dębów i innych drzew w cudzych lasach. Pierwszym znanym prawem w Polsce, chroniącym środowisko naturalne był zakaz polowania na bobry wydany Bolesława Chrobrego wynikający z rozszerzenia regaliów. Kolejne polskie prawa chroniące przyrodę to zakaz wycinania cisów wydany przez Władysława Jagiełłę. Monarcha ten wprowadził również ograniczenia w polowaniu na jelenie, dziki, konie leśne i łososie. Podobne rozporządzenia wprowadził w Danii Chrystian V Oldenburg (m. in. zakaz wycinania lasów z 1671 roku.. W Rosji rozporządzenia o

10 takim charakterze wydał Piotr I Wielki. W kraju tym w roku 1763 wydano pierwsze zarządzenie o ochronie fauny łownej w wiosennym okresie rozmnażania. Pierwsze chroniące przyrodę rozporządzenia o charakterze estetycznym oprócz zakazu zabijania ptaków śpiewających w Szwajcarii, to zakaz zabijania tychże ptaków w Norymberdze z końca XV wieku i zakaz niszczenia kwiatów wiosennych w okresie Wielkanocy w księstwie Münster pochodzący z XVII wieku. W XVIII wieku motywy estetyczne ochrony przyrody stały się popularne dzięki sentymentalizmowi i ideałom głoszonym przez Jana Jakuba Rousseau. W XIX wieku do rozpropagowania idei ochrony środowiska przyczynił się niemiecki przyrodnik Aleksander von Humboldt, który wprowadził pojęcie pomnik przyrody. Rozwój wiedzy przyrodniczej w XIX wieku przyczynił sie do powstania idei parku narodowego. Pierwszym takim obiektem był Park Narodowy Yellowstone powołany ustawą amerykańskiego Kongresu w 1872 roku. W 1887 roku powołano Park Narodowy Banff w Kanadzie, a w 1894 roku w Nowej Zelandii Park Narodowy Tongariro. Łowiectwo - działania z zakresu gospodarki łowieckiej są ściśle powiązane z działalnością ochronną, przede wszystkim w zakresie ochrony przed szkodami wyrządzanymi przez zwierzynę łowną zwłaszcza głównie na uprawach, w młodnikach. Łowiectwo to jeden z najstarszych sposobów wykorzystania przyrody przez człowieka, pozostaje do dziś dla bardzo wielu ludzi pasją i najlepszym sposobem na aktywne spędzanie wolnego czasu. Jest ono także istotnym elementem gospodarki leśnej, którego celem jest przynoszące dochód pozyskanie zwierzyny, ściśle powiązane z zapewnieniem jej dobrych warunków bytowania i utrzymywaniem jej stanu na poziomie nie powodującym nadmiernych szkód w lasach i uprawach rolnych. Lasy Państwowe są w tej chwili odpowiedzialne za wiele zadań mających na celu koordynację i nadzór nad łowiectwem w Polsce. Kontrola zagospodarowania łowisk, ustalanie planów sowieckich, zwalczanie kłusownictwa to tylko niektóre z nich. Także działania na rzecz ochrony lasu przed zwierzyną to zadanie Administracji Lasów Państwowych, prowadzone we wszystkich lasach niezależnie od tego kto zarządza obwodem łowieckim. Grodzenie i inne formy zabezpieczenia upraw przez zgryzaniem wymagają dużych nakładów finansowych -w roku 2001 pochłonęły one aż 70% całkowitych kosztów ochrony lasu.