Elżbieta Korzeniowska Krzysztof Puchalski

Transkrypt

1 Elżbieta Korzeniowska Krzysztof Puchalski Aktywność zakładów pracy na rzecz ograniczania konsumpcji tytoniu, alkoholu i innych substancji psychoaktywnych przez pracowników wybrane wyniki audytu początkowego w firmach uczestniczących w Projekcie Łódź 2014

2 Wyniki tej analizy powstały na podstawie wstępnego audytu w 218 firmach z terenu całej Polski uczestniczących w Projekcie, przeprowadzonego kwestionariusz w oparciu przygotowany o przez Krajowe Centrum Promocji Zdrowia w Miejscu Pracy przed ich przystąpieniem do implementacji działań projektowych. W każdym uczestniczącym zakładzie pracy kwestionariusz ten wypełniany był przez kilkuosobowy zespół osób odpowiedzialnych w nim za szeroko pojęte kwestie zasobów ludzkich, zdrowia, bezpieczeństwa pracy itp. (w kwestionariuszu udzielano odpowiedzi uzgodnionych w zespole). Audyt ten miał dwa główne cele. Pierwszym było stymulowanie zainteresowania każdej z firm kwestią konsumpcji tytoniu, alkoholu i innych substancji psychoaktywnych przez jej personel oraz pośrednio motywowanie kadry do działań związanych z zarządzaniem problemami wynikającymi z konsumpcji tych substancji (poprzez pomoc w uświadomieniu stanu tych problemów w firmie i stosunku firmy do nich przed przystąpieniem do Projektu, a także w zaplanowaniu odpowiednich działań zarządczych). Drugim celem było zgromadzenie wyjściowych danych do oceny efektów wdrożenia Projektu zarówno w skali poszczególnych firm, jak ogółu zakładów pracy. Ocena ta będzie możliwa poprzez zestawienie ustaleń audytu początkowego z informacjami uzyskanymi w audycie zaplanowanym na koniec wdrożenia. Poniżej przedstawione są najważniejsze ustalenia dotyczące ogółu zakładów pracy uczestniczących w Projekcie, ukazujące ich podejście do kwestii używania przez pracowników substancji psychoaktywnych w czasie przed przystąpieniem tych firm do Projektu.

3 PAPIEROSY Działania w zakresie ograniczania palenia tytoniu przez pracowników a) Zainteresowanie firm skalą zjawiska palenia tytoniu przez pracowników i jego konsekwencjami Tylko co piąty zakład pracy posiada aktualne informacje na temat liczby pracowników palących tytoń. Jedynie co około dziesiątym kadra analizuje skutki, jakie palenie tytoniu przez personel powoduje dla funkcjonowania firmy, efektywności pracy, wizerunku itp. Połowa firm (48%) nie analizuje także skutków wprowadzania na swoim terenie różnych uregulowań i innych działań dotyczących palenia tytoniu, natomiast co trzecia (35%) czyni to jedynie rzadko. Szczegółowe analizy takich skutków miały miejsce tylko w 2% zakładów pracy. b) Regulacje dotyczące palenia tytoniu obowiązujące w firmach Ustawa antytytoniowa zobowiązuje wszystkie zakłady pracy do wprowadzenia zakazu palenia w ich pomieszczeniach (dopuszczając palenie, z wyłączeniem niektórych branż, jedynie w wyodrębnionych i specjalnie przygotowanych palarniach jeżeli pracodawca zdecyduje się na takie rozwiązanie). Najwięcej zakładów pracy uczestniczących w Projekcie (69%) wprowadziło zakaz palenia w swoich pomieszczeniach (ale pracownicy mogą palić w czasie pracy na wolnym powietrzu, np. przed budynkami). Zgoda na palenie wyłącznie w palarniach, spełniających wymagania ustawy antytytoniowej obowiązuje w 17%, natomiast w 8%

4 zdecydowano się na wprowadzenie całkowitego zakazu palenia tytoniu w czasie pracy. Nie wszystkie zakłady pracy przestrzegają obowiązującego prawa (dzieje się tak blisko w co dziesiątej organizacji). W 7% firm w budynkach zostały oznakowane i wyposażone w popielniczki miejsca, gdzie wolno palić (np. w szatniach, korytarzach, klatkach schodowych itp.). Najbardziej liberalne rozwiązanie polegające na tym, że palić można wszędzie tam, gdzie nie powoduje to zagrożeń (np. związanych z pożarem) lub problemów (np. konfliktów z niepalącymi) odnotowano w 2% organizacji uczestniczących w Projekcie. c) Sposoby wprowadzenia regulacji dotyczących palenia tytoniu Regulacje dotyczące palenia tytoniu, m.in. te wprowadzające ograniczenia swobody palenia, na ogół mają większą moc oddziaływania na zachowania pracowników, gdy są wyrażone nie tylko w ogólnych zapisach ustawy, ale także zostaną ogłoszone i precyzyjnie opisane w wewnętrznych dokumentach organizacji. Co szósta firma (ok. 16%) nie ma w swoich wewnętrznych dokumentach żadnych regulacji dotyczących palenia tytoniu. Pozostałe zakłady pracy umieszczają te uregulowania w dokumentach różnej rangi. Najczęściej (w ok. 54% firm) zostały one przedstawione w zarządzeniu dyrektora (prezesa, kierownika). W 17% firm nadano im wyższą rangę zapisując je w regulaminach pracy. W 14% uregulowania te zostały ujęte w innych dokumentach. W ponad trzech czwartych firm (78%) powyższe uregulowania przed ich wprowadzeniem nie były w żaden sposób konsultowane z pracownikami. Zaledwie w 14% regulacje uzgodniono z organizacjami pracowniczymi lub z innymi przedstawicielami załogi. Wszystkich pracowników zapytano o opinię na temat planowanych rozwiązań prawnych jedynie w 4% organizacji. W co dziesiątym zakładzie pracy na tle palenia występowały konflikty pomiędzy kierownictwem a personelem. Ponadto częściej niż w co piątej firmie konflikty pojawiły się pomiędzy palącymi a niepalącymi pracownikami. Sytuacja ta może być efektem mankamentów w zarządzaniu problemem palenia (m.in. niskiej rangi wewnętrznych uregulowań, ich słabej znajomości i akceptacji wśród personelu, słabości egzekwowania obowiązujących reguł).

5 d) Respektowanie uregulowań dotyczących palenia tytoniu przez personel i ich egzekwowanie przez kadrę Tylko 29% firm wykonujących audyt odpowiedziało zdecydowanie tak na pytanie o to, czy pracownicy stosują się do obowiązujących regulacji dotyczących palenia tytoniu. W zachowaniach personelu pozostałych zakładów pracy odnotowano mniejszą lub większą niesubordynację. 46% firm twierdzi, że pracownicy raczej przestrzegają obowiązujących uregulowań. W co piątym zakładzie pracy oceniono, że z przestrzeganiem tych regulacji bywa różnie (pracownicy czasami stosują się do nich, a czasami nie). W około 4% firm oceniono, że istnieje problem z niestosowaniem się załogi do obowiązujących rozwiązań. Działania kierownictwa w wyegzekwowaniu od pracowników przestrzegania uregulowań dotyczących palenia w ponad połowie firm były oceniane jako zdecydowane. Jednakże w co trzeciej kierownictwo raczej stara się wyegzekwować od pracowników przestrzeganie obowiązujących uregulowań. W pozostałych podejście było jeszcze bardziej liberalne w tym zakresie. e) Inne działania firm na rzecz ograniczania palenia tytoniu W poniższej tabeli zamieszczono rozkład częstości podejmowania w firmach innych działań dotyczących ograniczania palenia tytoniu, poza ustaleniami miejsc, w których palenie w czasie pracy jest dozwolone.

6 Tabela 1. Rozpowszechnienie w firmach działań służących ograniczaniu palenia tytoniu Odsetek firm Działania realizujących Działania edukacyjne a kolportaż materiałów (ulotek, plakatów, poradników itp.) na temat 64 szkodliwości palenia tytoniu lub metod rzucenia palenia b szkolenia pracowników (wykłady, prelekcje) na temat problemu palenia 42 c zachęcanie pracowników do udziału w akcjach antytytoniowych (np. 35 Dzień bez papierosa ) Działania wspierające d zorganizowanie (np. w czasie badań okresowych) indywidualnych porad 43 lekarza (tzw. minimalna interwencja lekarska), zachęcających pracowników do niepalenia e sponsorowanie pracownikom zakupu leków ułatwiających rzucenie palenia 6 f organizowanie dla pracowników, sponsorowanie im niefarmakologicznych 3 usług odzwyczajania od palenia, (np. treningów lub grup wsparcia dla chcących rzucić palenie, zabiegów medycyny niekonwencjonalnej itp) g jednorazowe nagrody dla pracowników decydujących się nie palić 2 h działania angażujące rodziny pracowników (np. konkursy antytytoniowe dla dzieci, festyny promujące niepalenie) i regularne gratyfikacje finansowe za niepalenie tytoniu (dla wszystkich niepalących pracowników) 2 1

7 Działania dyscyplinujące j upomnienia i nagany za łamanie w firmie przepisów dotyczących palenia 32 k kary finansowe związane z niedozwolonym paleniem w pracy 10 Firmy prowadzące audyt zazwyczaj nie mają rozeznania, jak podejmowane przez nich przedsięwzięcia antytytoniowe (lub ich brak) są odbierane przez personel. Typowe jest także to, że nie tworzą wewnętrznych regulacji dotyczących zasad i procedur prowadzenia tych działań. f) Motywy podejmowania przez firmę działań dotyczących palenia tytoniu Wśród najważniejszych powodów (można było wskazać trzy), dla których zakłady uczestniczące w Projekcie prowadzą działania dotyczące palenia tytoniu znalazły się (tab. 2): Tabela 2. Motywy podejmowania przez firmę działań dotyczących palenia tytoniu Lp. Motywacja % firm a Troska o zdrowie niepalących, narażonych na wdychanie dymu 73 b Przepisy ustawy o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu 57 c Troska o zdrowie palących pracowników 53 d Troska o bezpieczeństwo związane z zagrożeniem pożarem 52 e Negatywna postawa kierownictwa firmy wobec palenia tytoniu 16 f Dążenie do ograniczania strat ekonomicznych (skutków zwiększonej absencji 15 palących, przerw na papierosa i in.) g Chęć wykorzystania działań antytytoniowych w budowaniu publicznego wizerunku firmy 4

8 g) Kompetencje personelu firm w zakresie wdrażania polityk i programów antytytoniowych w zakładzie pracy Dla blisko 70% firm podstawowym źródłem wiedzy na ten temat wdrażania polityk i programów antytytoniowych w zakładzie pracy było szkolenie zrealizowane przez Krajowe Centrum Promocji Zdrowia w Miejscu Pracy, przeprowadzone w ramach Projektu Profilaktyczny program w zakresie przeciwdziałania uzależnieniu od alkoholu, tytoniu i innych środków psychoaktywnych. Tylko niespełna co dziesiąta firma miała przedstawiciela, który uczestniczył w jakimś innym kursie. Podobny odsetek zadeklarował potrzebę skierowania kogoś na szkolenie poświęcone tej problematyce, gdyż jak dotąd nikt z personelu nie został przygotowany w tym zakresie.

9 ALKOHOL Działania podejmowane przez firmy w zakresie ograniczania szkodliwego picia alkoholu przez pracowników a) Wiedza firm na temat skali zjawiska konsumpcji alkoholu przez pracowników i jego konsekwencji dla zakładu pracy Zdecydowana większość firm (ponad 85%) przyznaje, że nie posiada aktualnych informacji na temat tego, ilu pracowników ma problemy wynikające ze szkodliwego picia alkoholu oraz jakie skutki dla funkcjonowania zakładu pracy powoduje ryzykowne używanie alkoholu. b) Wdrożenie w firmach regulacji dotyczących picia alkoholu, wynikających z prawa krajowego Firmy na ogół deklarowały, że wdrożyły te działania/procedury odnoszące się do alkoholu, które przewidziane są w polskich rozwiązaniach prawnych. Jednak nie wszystkie spośród tych obligacji realizowane były równie często. Najrzadziej zostały w pełni wdrożone przepisy dotyczące depozytów (czyli zapewnienia miejsc do przechowania napojów alkoholowych przekazanych przez osoby wchodzące na teren zakładu, ewidencji tych depozytów, ich niszczenia w przypadku nieodebrania) blisko połowa firm nie stosowała któregoś z wymaganych rozwiązań tego rodzaju.

10 c) Działania firm na rzecz ograniczania szkodliwej konsumpcji alkoholu wśród personelu Poniższa tabela (tab. 3) prezentuje rozkład częstości działań antyalkoholowych (podejmowanych lub przewidzianych do wdrożenia gdyby zaistniała taka potrzeba) w firmach wykonujących audyt. Wyróżniono dwie grupy tych działań: (1) takie, które miały na celu przede wszystkim dostarczanie wiedzy pracownikom z zakresu problematyki picia alkoholu oraz (2) takie, które stwarzały warunki społeczno-organizacyjne stymulujące do ograniczania szkodliwych wzorów konsumpcji tej substancji. Tabela 3. Rozpowszechnienie w firmach działań służących ograniczaniu szkodliwego picia alkoholu i problemów związanych z jego konsumpcją Lp. Działania % firm realizujących a b c Działania edukacyjne Szkolenia pracowników na temat szkodliwości picia alkoholu, sposobów radzenia sobie z piciem ryzykownym, form pomocy uzależnionym itp. Informowanie personelu (na tablicach informacyjnych, ulotkach, w intranecie) na temat miejsc poza zakładem pracy, gdzie osoby nadmiernie pijące lub uzależnione mogą uzyskać pomoc (np. adresy poradni, miejsc spotkań grup AA) Kolportaż wśród pracowników materiałów (ulotek, plakatów, broszur) na temat szkodliwości nadużywania alkoholu, metod pomocy osobom nadmiernie pijącym, opisujących sygnały świadczące o piciu prowadzącym do uzależnienia itp

11 Działanie wspierające d Zapewnienie pracownikom możliwości dostępu do alkomatu (np. na portierni), gdy sami chcą sprawdzić swój stan trzeźwości przed podjęciem pracy e Rozmowa z pracownikiem podejrzanym o nadużywanie alkoholu, w czasie której zwraca się mu uwagę, że pije ryzykownie i skłania się go do zmiany zachowania, sprawdzenia w poradni, czy nie ma problemu alkoholowego, zachęca do ewentualnego podjęcia terapii f Rozmowa z pracownikiem, który złamał obowiązujące w pracy przepisy dotyczące alkoholu i jest podejrzewany o uzależnienie, w czasie której dostaje on ultimatum, że albo podejmie leczenie odwykowe, albo zostanie dyscyplinarnie zwolniony z pracy g Włączenie lekarza medycyny pracy w działania firmy dotyczące rozwiązywania problemów związanych z alkoholem h Eliminowanie lub ograniczanie picia alkoholu w czasie wyjazdów integracyjnych, wycieczek, festynów firmowych itp. np. zachęcanie pracowników do niepicia w tych sytuacjach, niepodawanie napojów alkoholowych na koszt firmy podczas takich wydarzeń i Zapewnienie pracownikom opłacanego przez firmę dostępu do indywidualnych konsultacji, porad psychologa lub specjalisty od uzależnień (np. w ramach employeeasistant program) j Zawieranie kontraktu z pracownikiem uzależnionym od alkoholu, w którym on zobowiązuje się do podjęcia i kontynuacji leczenia odwykowego, natomiast firma w zamian gwarantuje mu zachowanie miejsca pracy i ułatwia leczenie (np. zwalnia na terapię) k Działanie w firmie opiekuńczej służby pracowniczej czyli grupy pracowników różnych szczebli przeszkolonych w zakresie rozpoznawania sygnałów świadczących o problemie alkoholowym, proponowania osobom z problemem specjalistycznej pomocy i wsparcia podczas korzystania z terapii Tylko kilka procent firm podejmujących przedsięwzięcia wspierające (inne niż wynikające z obowiązujących przepisów prawa krajowego) miały je zapisane w wewnętrznych dokumentach, co może sugerować iż nie do końca są one wdrażane regularnie i według zdefiniowanych procedur, zapewniających ich właściwą jakość.

12 d) Konsultacje z personelem działań firmy dotyczących alkoholu Podobnie jak w przypadku tytoniu, działania antyalkoholowe w zdecydowanej większości zakładów pracy (niemal w 73%) nie były konsultowane z pracownikami ani ich przedstawicielami. Jedynie w 3 na 218 firm zdecydowano się zapytać wszystkich pracowników o opinię na temat wprowadzanych regulacji. e) Egzekwowanie przez kadrę przestrzegania obowiązujących w firmie uregulowań dotyczących konsumpcji alkoholu Inaczej niż w przypadku palenia tytoniu, powszechnie uznawano, że kierownictwo egzekwuje od personelu przestrzeganie przepisów dotyczących picia alkoholu. Jedynie w 2 na 218 firm oceniono, że przestrzeganie obowiązujących uregulowań zazwyczaj nie jest egzekwowane. f) Kompetencje personelu firm w zakresie wdrażania polityk i programów antyalkoholowych w zakładzie pracy Zdecydowana większość zakładów (65%) skorzystała za szkolenia w ramach Szwajcarsko- Polskiego Programu Współpracy ( Profilaktyczny program w zakresie przeciwdziałania uzależnieniu od alkoholu, tytoniu i innych środków psychoaktywnych ). Przedstawiciele tylko ok. 10% firm odbyli szkolenie w zakresie wdrażania polityk i programów związanych z rozwiązywaniem problemów alkoholowych w zakładzie pracy przy innej okazji niż ten Projekt. Co dziesiąta firma rozważa uczestnictwo swojego reprezentanta w szkoleniu o tej tematyce w nieodległej przyszłości. Z drugiej strony również 10% firm nie widzi takiej potrzeby.

13 INNE SUBSTANCJE PSYCHOAWKTYWNE Działania firm w zakresie innych substancji psychoaktywnych Problemy związane z używaniem przez personel innych substancji psychoaktywnych niż alkohol etylowy i tytoń (np. tzw. dopalaczy, marihuany, innych narkotyków) w zdecydowanej większości (93%) nie były obserwowane w firmach prowadzących audyty. W kilkunastu zakładach pracy (7%) pojawiły się jedynie przypuszczenia co do możliwości ich stosowania przez pracowników.