Szlakiem czarownic po czesko polskim pograniczu Paczków - Pomianów Dolny Lubiatów

Transkrypt

1 Szlakiem czarownic po czesko polskim pograniczu Kolor oznakowania po stronie polskiej czarny Długość łączna: 233 km (95 km po stronie polskiej, 138 km po stronie czeskiej) Przebieg: Paczków Pomianów Dolny - Lubiatów Ligota Wielka Sarnowice Otmuchów Ulanowice Grądy Rysiowice Karłowice Wielkie Słupice Nowaki Radzikowice Sękowice Nysa Konradowa Wyszków Śląski Niwnica Domaszkowice Wierzbięcice Kępnica Stary Las Nowy Las Charbielin Jarnołtówek Skowronków Konradów Głuchołazy Zlaté Hory Rejvíz Česká Ves Jeseník Vernířovice Sobotín Velké Losiny Rapotín Šumperk Mírov Mohelnice Szlak czarownic po stronie czeskiej powstał w 2006 roku a jego pomysłodawcą było Stowarzyszenie Ruchu Turystycznego - Jeseniky. W 2009 roku na zlecenie Starostwa Powiatowego w Nysie wytyczony i oznakowany został szlak po polskiej stronie w ramach realizacji projektu Szlakiem czarownic po czesko-polskim pograniczu w ramach programu POWT Czechy-Polska Dodatkowo, na przebiegu polskiej części szlaku, ustawiono 10 tablic informacyjnych dotyczących historii procesów czarownic na pograniczu polsko-czeskim oraz wydany został przewodnik z mapą. Ważnym elementem projektu było wykonanie stałej ekspozycji muzealnej dotyczącej procesów czarownic w Muzeum w Nysie. W 2010 roku Starostwo Powiatowe w Nysie oraz Klub Turystyki Kolarskiej KTUKOL z Głuchołaz ustanowili Regionalną Kolarską Odznakę Turystyczną Szlakiem czarownic w dwóch stopniach. Regulamin odznaki oraz warunki jej zdobycia znajdują się na stronach Powiatu Nyskiego oraz KTK Ktukol Paczków - miasto założone na początku XIII wieku. W 1254 roku powstał tu warowny gród, strzegący granicy nysko otmuchowskiego księstwa przed Czechami i księstwami śląskimi. Miasto lokowane było na prawie flamandzkim i wraz z aktem lokacyjnym uzyskało szereg przywilejów (m.in. prawo warzenia piwa). Powstało miasto o klasycznym, średniowiecznym układzie ulic, otoczone kamiennymi murami wraz z 19 basztami łupinowymi o długości ok metrów i wysokości 9 metrów. Paczkowskie obwarowania do dziś stanowią jedne z najlepiej zachowanych w Polsce fortyfikacji miejskich. Wjazdu do renesansowej części miasta strzegą wieże bramne: Kłodzka, Wrocławska (obecnie widokowa), Ziębicka oraz późniejsza, renesansowa Nyska. Kompleks obronny sprawia, że Paczków zwany jest polskim Carcassonne. Inne zabytki to: powstały w poł. XVI wieku na polecenie biskupa Baltazara Promnitza ratusz z 48-metrową renesansową wieżą, renesansowe, barokowe i klasycystyczne kamienice, kościół św. Jana Ewangelisty z XIV wieku, stanowiący przykład gotyckiej świątyni obronnej z unikatową studnią kościelną zwaną Tatarską oraz zbudowany z muru pruskiego Dom Kata (obecnie Informacja Turystyczna). Jedną z największych atrakcji miasta jest Muzeum Gazownictwa z unikalną kolekcją gazomierzy. Pomianów Dolny wieś wzmiankowana w 1261 roku, do połowy XVIII wieku należała do księstwa nyskiego, dziś leży na terenie Województwa Dolnośląskiego. Najważniejsze obiekty: kościół św. Franciszka Ksawerego wzniesiony jako barokowy w 1725 roku, a w 1803 roku przebudowany na klasycystyczny, przed kościołem późnobarokowa figura św. Jana Nepomucena z XIX wieku, przy drogach XIX wieczne kapliczki, ruiny pałacu barokowego z XVIII wieku z ruinami mauzoleum z końca XIX wieku, zespół dawnego młyna z XIX wieku obecnie magazyn i wytwórnia pasz. Lubiatów wieś wzmiankowana w 1335 roku z cennym zespołem zabytków: kościół śś. Wawrzyńca i Mikołaja wzmiankowany w 1302 roku, na jego miejscu z częściowym wykorzystaniem jego fragmentów wzniesiono w 2. poł. XVIII wieku późnobarokową okazałą budowlę, w wieży kościoła znajduje się gotycki dzwon z 1497 roku a w otaczającym kościół murze krzyż pokutny. Niedaleko kościoła znajdują się ruiny renesansowego dworu z ok roku,

2 przebudowanego ok. połowy XIX wieku. Na terenie wsi zachowało się także wiele kapliczek i krzyży przydrożnych. Już poza wsią, przy drodze w kierunku północno-wschodnim, stoi krzyż pokutny. Ligota Wielka wieś wzmiankowana w 1261 roku. W latach 30-tych XX wieku, w związku z budową Jeziora Otmuchowskiego, dolna część wsi została zalana. W okresie II wojny światowej istniał tu niewielki obóz pracy dla jeńców jugosłowiańskich. We wsi znajduje się nawiązujący do architektury barokowej kościół Matki Boskiej Bolesnej z 1929 roku z kopią Piety Michała Anioła. Sarnowice wieś wzmiankowana w 1261 roku. Dziś stanowi centrum turystyczno-wypoczynkowe nad Jeziorem Otmuchowskim z licznymi gospodarstwami agroturystycznymi. Nad jeziorem znajduje się siedziba Jachtklubu OPTY oraz Stanica Wędkarska PZW. We wsi kaplica Matki Boskiej Różańcowej z XIX wieku. Otmuchów - historia miasta, a przede wszystkim jego początki, łączą się nierozerwalnie z dziejami Śląska i biskupów wrocławskich. Już w 1155 roku mieściła się tu wzmiankowana w bulli wrocławskiej kasztelania, z której rozwinęło się, lokowane na prawie flamandzkim w roku 1374, miasto Otmuchów. Do roku 1810 pozostawał w rękach biskupów wrocławskich i stanowił część biskupiego księstwa nyskiego. Wielokrotnie najeżdżany i niszczony przez husytów, czego skutkiem była utrata wielu umocnień obronnych i konieczność przeniesienia kolegiaty do pobliskiej Nysy. Zniszczenia wywołane wojnami śląskimi oraz sąsiedztwo Nysy i Paczkowa spowodowało, że Otmuchów nigdy nie stał się znaczącym ośrodkiem miejskim. Jego rozkwit związany jest z okresem międzywojennym, kiedy to wybudowany w pobliżu zbiornik wodny przyciągał licznych turystów i ukształtował miasto jako centrum turystyczne. Będąc w Otmuchowie, warto zwrócić uwagę na ciekawą architekturę i cenne, zabytkowe budowle. Jednym z najważniejszych jest gotycko-renesansowy zamek biskupi. W 2. poł. XVII wieku przekształcono zamek w barokową rezydencję biskupów wrocławskich. Pozostałością tej przebudowy są m.in. unikatowe końskie schody w krytej klatce schodowej. Częściowo zniszczony podczas wojen śląskich został po raz kolejny przebudowany w połowie XIX wieku przez Wilhelma Humboldta. Przed II wojną światową zaadaptowany dla potrzeb turystyki, pełni tę rolę do dziś. Innym cennym zabytkiem Otmuchowa jest renesansowy ratusz zbudowany w roku 1538 z fundacji biskupa Jakuba von Salza. Jego obecny wygląd pochodzi z roku W narożniku ratusza znajdują się zegary słoneczne z 1575 roku ufundowane przez biskupa Marcina Gerstmanna, na których widnieją dwa herby: miasta i biskupów. Niezwykła jest również architektura sakralna, którą reprezentują m.in.: barokowy kościół śś. Mikołaja i Franciszka Ksawerego z obrazami Michaela Willmanna i polichromiami Karola Dankwarta, neogotycki kościół cmentarny św. Anny czy wykonana przez Antoniego Jorga w 1734 roku Kolumna Maryjna stojąca na otmuchowskim rynku. Pozostałością średniowiecznych murów miejskich jest zachowana do czasów dzisiejszych gotycka wieża bramna zwana Nyską lub Wróblą, będąca niegdyś miejskim więzieniem. O tym, że miasto posiadało swojego kata świadczy unikatowy pomnik żony kata kolumna stojąca przy ul. 1-go Maja. Zatarta inskrypcja głosi: Ja, Krzysztof Kuhn, kat, kazałem zbudować na wieczną chwałę Boga na cześć Anny Katarzyny Helbranin mojej żony i gospodyni. Od 1620 roku istniała w Otmuchowie katownia, a kat należał do cechu w Nysie. Pierwszym katem był Wolf Bohmichen. Fach przechodził przez wiele pokoleń z ojca na syna aż do połowy XIX wieku. Z tego rzemiosła utrzymywały się w Otmuchowie dwie rodziny. Ulanowice stara wieś słowiańska lokowana przed 1300 rokiem na prawie polskim. Znajduje się tu zespół pałacowy złożony z barokowego pałacu, folwarku i parku z barokową kolumną z 1724 roku zwieńczoną figurą Chrystusa. Grądy wieś wzmiankowana w 1300 roku jako Hermansdorf, Herzmantowitz, Eherzen. Nad stawem, w kierunku Laskowic, znajduje się łowisko z zapleczem gastronomicznym.

3 Rysiowice wieś założona w 1. połowie XIII wieku jako posiadłość rycerska. W 1860 roku wzniesiono tu okazały pałac o cechach architektury romantycznej i eklektycznej z elementami architektury neorenesansowej, neobarokowej a nawet neoromańskiej. Pałac otacza park z XIX wieku, w którym znajduje się mauzoleum z przełomu XVIII i XIX wieku. Pałac stanowi własność prywatną i jest niedostępny do zwiedzania. Karłowice Wielkie wieś wzmiankowana w 1244 roku jako villa Karlouicz. Znajduje się tu kościół św. Marii Magdaleny należący do najcenniejszych w regionie. Pierwotny był wzmiankowany w 1244 roku, obecny barokowy wzniesiony w 1758 roku. Wnętrze posiada bogaty barokowo-rokokowy wystrój i wyposażenie. Na murze kościoła renesansowa płyta nagrobna z 2. poł. XVI wieku i epitafium z 1820 roku. Przy drodze do Kamiennika barokowa figura św. Jana Nepomucena z XVIII wieku. W Karłowicach Wielkich urodził się Edward von Grützner autor portretów, martwych natur, ilustracji do dzieł Szekspira. Jego obrazy do dziś cieszą się powodzeniem wśród koneserów, znajdują się w wielu kolekcjach i muzeach. Słupice wieś powstała jako osada słowiańska, przed 1300 rokiem przeniesiona na prawo niemieckie. We wsi znajduje się kapliczka z XIX wieku o cechach neogotyckich. Nowaki wieś wzmiankowana w 1291 roku. Nad rzeką Korzkiew w pobliżu wsi odkryto cmentarzysko kultury łużyckiej oraz osadę wczesnośredniowieczną, datowaną na X-XIII wiek. W centrum wsi znajduje się kościół św. Andrzeja, wzmiankowany w 1335 roku. W 1505 roku na jego miejscu wzniesiono nowy, wielokrotnie później przebudowywany z zatarciem części cech stylowych. Spalony w 1945 roku, odbudowany w Kościół otacza wzniesiony w XVI wieku mur kamienno-ceglany. Przy drodze, naprzeciwko kościoła średniowieczny krzyż pokutny. We wsi osiemnastowieczny dom z wmurowanym kamiennym kartuszem z herbem bpa Filipa Schaffgotscha i datą Radzikowice wieś wzmiankowana w 1145 roku jako Radzicowvicz lub Steffensdorf. We wsi znajduje się kościół św. Bartłomieja, wzmiankowany w 1335 roku. Wzniesiony jako gotycki, przebudowany na renesansowy ok roku. Kościół otacza kamienny mur z XVI/XVII wieku, obok głównego wejścia barokowa kolumna maryjna z 1686 roku. Przy ogrodzeniu plebanii jeden z dwóch krzyży pokutnych, drugi znajduje się przy murze kościoła. Przed II wojną światową istniało tu lotnisko a w czasie wojny istniały tu małe obozy pracy, w których trzymano jeńców polskich i brytyjskich. Sękowice murowana, jednonawowa kaplica z połowy XIX wieku. Nysa lokację nowego miasta na prawie flamandzkim datuje się na rok 1223, obok starszej wczesnośredniowiecznej osady, której założenie przypisuje się Bolesławowi Krzywoustemu. Punktem zwrotnym w dziejach miasta było przejęcie kasztelanii otmuchowsko-nyskiej przez biskupów wrocławskich. Całkowite przejęcie władzy, również świeckiej, nad ziemią nyską i otmuchowską nastąpiło w roku 1290, co stanowiło początek księstwa nyskiego biskupów wrocławskich, które przetrwało do roku 1810, tzn. do sekularyzacji dóbr kościelnych prze króla pruskiego Fryderyka Wilhelma III. Wiek XV przyniósł ogromny rozkwit miasta, także pod względem architektonicznym. Powstało wiele budowli, m.in. kościół św. Jakuba i Agnieszki, 90- metrowa wieża ratuszowa, kościół św. Barbary. Już od średniowiecza Nysa była ważnym ośrodkiem edukacyjnym i naukowym. Od 1417 roku istniała tu szkoła parafialna, przekształcona później w gimnazjum. W roku 1622 sprowadzono do miasta jezuitów i rozpoczęto starania o utworzenie w mieście uniwersytetu. Dokumenty podają, że biskup zamierzał wybudować duże kolegium, które miało posiadać wszystkie wydziały uniwersytetu jezuickiego. Bezpośrednia opieka biskupów wrocławskich miała pomóc w tworzeniu i działaniu przyszłego uniwersytetu. Niestety

4 wojna 30-letnia przerwała działania biskupów i jezuitów. Zamiast ogromnego jezuickiego uniwersytetu powstało kolegium zwane Carolinum", w którym wykładał m.in. Christoph Scheiner, odkrywca plam na słońcu. Na liście uczniów możemy znaleźć m.in. Michała Korybuta Wiśniowieckiego, późniejszego króla Polski. Na przełomie XVII i XVIII wieku nastąpiła rozbudowa miasta w stylu barokowym, czego przykładem jest kościół św. Piotra i Pawła z klasztorem Bożogrobców. Od 1740 roku miastem rządzili Prusacy, którzy przekształcili Nysę w jedną z najważniejszych śląskich twierdz. W 1807 roku miasto było oblegane przez wojska napoleońskie. Pamiątką tych wydarzeń są wmurowane kule armatnie m.in. w ścianę Domu Wagi Miejskiej. Kres Nysy jako twierdzy przyniósł rok Od tego czasu miasto staje się ośrodkiem administracyjnym i kulturalnym południowej Opolszczyzny. Dziś Nysa jest jednym z najpiękniejszych miast śląskich z licznymi zabytkami. Bazylika Mniejsza św. Jakuba i św. Agnieszki Jej historia sięga początków Nysy. Obecny, gotycki kształt nadał jej mistrz Piotr z Ząbkowic w latach W świątyni znajduje się m.in. najcenniejszy na Śląsku zespół rzeźby nagrobnej oraz relikwie błogosławionej Marii Luisy Merkert. Obok kościoła stoi niedokończona dzwonnica, na szczycie której znajduje się otwarty dla zwiedzających na początku 2005 roku Skarbiec św. Jakuba prezentujący unikatowe wyroby sztuki złotniczej. Nysa była bowiem w okresie od XII do XVIII wieku centrum sztuki złotniczej na Śląsku. Wśród złotych skarbów w dzwonnicy obejrzeć można m.in. kielichy, pateny, cyboria, monstrancje. Kościół Wniebowzięcia NMP Wzniesiony w latach Kościół Wniebowzięcia NMP stanowi wraz z kolegium i gimnazjum jeden z najnowocześniejszych i największych barokowych kompleksów jezuickich na Śląsku. We wnętrzu znajduje się interesujący ołtarz główny oraz pozostałości polichromii Karola Dankwarta. Seminarium św. Anny Najstarsza zachowana część zespołu jezuickiego powstała w latach , stanowi interesujący przykład obiektu wczesnobarokowego. Budowniczym seminarium i autorem projektu był Melchior Werner. W 1802 roku przekształcono je w szpital, a w 1809 uruchomiono w nim fabrykę broni. Zniszczone podczas ostatniej wojny zostało odbudowane w 1969 roku. Obecnie mieści się tutaj Państwowa Szkoła Muzyczna I i II stopnia. Kolegium Jezuitów Powstało w latach z inicjatywy biskupa Karola Habsburga. Na dziedzińcu budynku zachowane są fragmenty murów obronnych. W budynku Kolegium znajduje się niezwykle piękna aula i bogata biblioteka. Tutaj mieściła się jedna z pierwszych aptek prowadzona przez zakonników. Obecnie jest siedzibą Zespołu Szkół nazwanego na cześć fundatora Carolinum". Klasztor Sióstr Elżbietanek Dom Macierzysty Zgromadzenia Sióstr św. Elżbiety. Budowla eklektyczna powstała w latach Założycielką Zgromadzenia była błogosławiona w 2007 roku Nysanka - Maria Luisa Merkert, nazywana Śląską Samarytanką. Znajduje się tu pokój pamięci pełniący za życia Matki funkcję jej sekretariatu. Do dziś zachowało się biurko, przy którym pracowała, skrzynia do przechowywania ważnych dokumentów, w gablotach cenne pamiątki, a wśród nich listy, pierwsze statuty, krzyż zasługi, talerz z posagu, pieczęcie lakowe używane przez Matkę, pierwszy relikwiarzyk z grudnia 1872 roku. Do budynku klasztoru przylega jedna z najcenniejszych kamienic nyskich (ul. Kramarska), zbudowana w 1. połowie XVI wieku. Kościół św. Apostołów Piotra i Pawła Dzieje tej, powstałej w XVIII wieku świątyni związane są z zakonem kanoników regularnych

5 Strażników Grobu Świętego w Jerozolimie, zwanych Bożogrobcami. Na szczególną uwagę zasługują stworzone w 1730 roku przez braci Tomasza Krzysztofa i Feliksa Antoniego Schefflerów polichromie iluzjonistyczne, późnobarokowy ołtarz główny z 1730 roku, ambona regencyjna, organy zbudowane przez Wilhelma Schefflera w 1766 roku, kaplica Bożego Grobu oraz sześć barokowych konfesjonałów. Wieża Bramy Ziębickiej Wzniesiona w roku 1350 wieża jest kamienno-ceglaną budowlą gotycką, która pierwotnie stała na linii murów obronnych. W 2. poł. XIX wieku została odnowiona. Nad wejściem znajduje się kamienny lew, który został przywieziony w 1488 roku z zamku ziębickiego po zwycięskiej bitwie. Obecnie wieża stanowi punkt widokowy. Wieża Bramy Wrocławskiej Zbudowana w roku 1351, w XVI i XVII wieku podwyższona i przebudowana. W 1550 roku została otynkowana i otrzymała nowe ozdoby w postaci wycinanych trójkątnych szczytów i krętych wieżyczek w narożach. Wejście od strony ul. Kolejowej ozdobione portalem z jednej z kamienic przyrynkowych. Zwieńczenie stanowią trzy tarcze herbowe ( na środkowej herb bp. Jana Sitscha, fundatora Domu Wagi Miejskiej). Mury obronne Pierwsze urządzenia obronne były drewniano - ziemne (1259 lub1261). Dopiero za czasów biskupa Przecława z Pogorzeli powstały mury kamienno - ceglane. Istniało siedem bram: Ziębicka, Wrocławska, Bracka i Celna Nowe Miasto oraz Bialska, Mikołajska i Zbójnicka na Starym Mieście. Do dziś pozostały dwie z nich Wrocławska i Ziębicka. Zachowane fragmenty murów obronnych znajdują się przy: Dworze Biskupim, klasztorze i kościele Bożogrobców, odnodze rzeki Białej, wieży Bramy Wrocławskiej, w sąsiedztwie południowej baszty zamku biskupiego i w ogrodzie kolegium jezuickiego. Piękna Studnia" Barokowe arcydzieło sztuki kowalskiej, wykonane w roku 1686 przez Wilhelma Hellewega, ufundowane przez ówczesnego burmistrza Kaspra Naasa. Studnia zasłynęła na Śląsku dzięki swojej wspaniałej, żelaznej, ornamentalnie zdobionej kracie. Fontanna Trytona" Perła nyskiego baroku wykonana w latach z marmuru sławniowickiego na wzór znajdującej się w Rzymie fontanny Berniniego - Fontanna del Tritone na Piazza del Tritone. Mieszkańcy Nysy, nawiązując do tradycji rzymskiej polegającej na umieszczaniu na frontonach wielu budowli napis S.P.Q.R. - "Senatus Populusque Romanus" czyli "senat i lud rzymski", wyryli na fontannie inskrypcję S.P.Q.N. - "Senatus Populusque Nissiensis" - "senat i lud nyski". Pałac Biskupi Budowę tej okazałej rezydencji biskupów wrocławskich rozpoczął biskup Karol Habsburg w 1620 roku a ukończona została w 1729 za panowania biskupa Franciszka Ludwika Neuburga. Na ścianach dziedzińca znajdują się stare zegary słoneczne, a na samym dziedzińcu można obejrzeć kule armatnie, fragmenty nieistniejącego dziś ratusza oraz dwa słupy graniczne księstwa nyskiego. Obecnie mieści się tu muzeum a w nim m.in. ekspozycja poświęcona procesom czarownic na pograniczu nysko - jesenickim. Obok pałacu wcześniejsza siedziba biskupów tzw. dwór biskupi. Dom Wagi Miejskiej Powstał w latach w stylu renesansu północnego. Symbolizuje kwitnący niegdyś w mieście handel, był siedzibą izby miar i wag. Zniszczony podczas wojen napoleońskich w 1807 roku. Po kilkudziesięciu latach odbudowany. Na pamiątkę czasów napoleońskich wmurowano w

6 południową elewację budynku kamienną kulę armatnią. W 1945 roku ponownie zniszczony, zrekonstruowany w 1947 roku. Obecnie mieści się tu Miejska i Gminna Biblioteka Publiczna. Nyskie fortyfikacje Okresem przełomowym dla nyskich fortyfikacji było panowanie pruskiego króla Fryderyka II, który postanowił uczynić z Nysy twierdzę. Zastosowane rozwiązania architektoniczne fortyfikacji o kilkadziesiąt lat wyprzedzały swoje czasy i spowodowały, że Nysa stała się jedną z najsilniejszych i najnowocześniejszych w ówczesnej Europie twierdz. Do dziś zachowała się co najmniej połowa XVIII-wiecznych budowli. W 2007 roku dokonano rewitalizacji części obiektów, w tym Bastionu św. Jadwigi oraz Fortu Wodnego. Będąc w Nysie w okresie wakacyjnym, na przełomie lipca i sierpnia warto obejrzeć niezwykłą inscenizację Bitwy o Twierdzę Nysa. Na skraju miasta, tuż przy linii kolejowej znajduje się Hexenberg (Góra Czarownic), na której według podań odbywały się sabaty nyskich wiedźm. W niewielkim lochu, na dziedzińcu i w jednej z sal dawnego Pałacu Biskupiego (obecnie siedziba Muzeum) znajduje się stała ekspozycja dokumentująca historię procesów o czary w księstwie nyskim. Ekspozycja podzielona jest na trzy części, na salę sądową, izbę zielarki oraz więzienie. Można tam obejrzeć repliki XVIIwiecznych narzędzi tortur, m.in. dziewicę norymberską, tron czarownicy, hiszpańskie buty, widełki heretyka i wiele innych. Wystawa czynna jest w godzinach pracy Muzeum ( Konradowa - kościół filialny św. Konrada, wybudowany w 1940 roku z inicjatywy parafian. Jest to jedyny kościół pod tym wezwaniem w tej części Europy. Św. Konrad z Parzham (właśc. Jan Birndorfer) urodził się w Bawarii, nazywany Bratem modlitwą, prawie całe życie spędził na posłudze pielgrzymom, biednym i żebrakom, beatyfikowany w 1930 roku przez Piusa XI, kanonizowany w 1934 roku. Wyszków Śląski neogotycka kaplica św. Jerzego wzniesiona w latach , XIX-wieczne spichlerze. Niwnica wieś powstała XIII wieku. W 1297 roku wzmiankowany był we wsi kościół Podwyższenia Krzyża Świętego, obecny pochodzi z XV wieku, wielokrotnie przebudowywany, gotycki, z niemal całkowitym zatarciem cech stylowych. Obok kościoła znajduje się murowana dzwonnica, wzniesiona w latach Inne zabytki to kapliczka z 1 poł. XIX wieku z barokową rzeźba św. Jana Nepomucena oraz dawny renesansowy dwór, zbudowany w 1618 roku, przebudowany w Domaszkowice wieś wzmiankowana w 1136 roku jako Rucherswalde, od 1838 roku Ritterswalde. We wsi znajduje się kościół św. Jerzego wzniesiony w XIII wieku, przebudowany w 1694 roku, wewnątrz kościoła polichromia ścienna z przełomu XVII i XVIII wieku. Wokół kościoła fragmenty średniowiecznego muru, przy którym znajduje się potężny krzyż pokutny, wiązany tradycją z zabójstwem księdza w czasie najazdu husytów w XV wieku. We wsi znajduje się także barokowa figura św. Jana Nepomucena z płaskorzeźbioną sceną zrzucenia świętego do Wełtawy na kamiennym postumencie. W lesie, niedaleko wsi kaplica św. Anny z kapliczkami ze stacjami Drogi Krzyżowej z 1877 roku. Wierzbięcice stara wieś, której korzenie sięgają XIII wieku. Znajdujący się we wsi kościół św. Mikołaja pochodzi z połowy XIII wieku. W XVI wieku otrzymał renesansową wieżę zwieńczoną attyką. Przy drodze łączącej Nysę z Prudnikiem znajdują się dwa krzyże pokutne. Na jednym z nich znajduje się zatarta inskrypcja (1623/DEN27/MARZ ). Kępnica jedna z najstarszych wsi w księstwie nyskim, wzmiankowana w XIII wieku. W 1286 roku wzmiankowany kościół Wniebowzięcia NMP. Przebudowany w XVIII wieku, odnawiany w

7 1883 i 1958 roku, późnoromański, z niemal całkowitym zatarciem cech stylowych. W zewnętrznym fragmencie muru okalającego kościół wmurowany krzyż pokutny. Stary Las wieś wzmiankowana w 1249 roku jako Waldow, Antiquum Waldow. We wsi znajduje się neobarokowy, wzniesiony na początku XIV wieku kościół św. Marcina. Na wysokości znaku oznaczającego koniec wsi widoczne są pozostałości średniowiecznego grodziska z XIII wieku. W 1945 roku wiodła tędy trasa marszu śmierci, czyli ewakuacji więźniów KL Auschwitz. Nowy Las wieś wzmiankowana w 1249 roku jako Silva Nostra. Najstarszym obiektem we wsi jest wzmiankowany w 1302 roku kościół św. Jadwigi (pierwotnie NMP). Obecny przebudowany w latach , częściowo spalony w 1945 roku, odbudowany w 1949, późnoklasycystyczny. Charbielin wieś wzmiankowana w 1263 roku jako villa Ludvigi a w 1268 roku jako Ludwigsdorff. W 1302 roku wzmiankowany był tu kościół, obecny, św. Jana Chrzciciela wzniesiony w 1780 roku, barokowo-klasycystyczny o zatartych cechach stylowych na zewnątrz. W styczniu 1945 roku przez wieś przebiegał szlak, tzw. marszu śmierci. Jarnołtówek - wieś wzmiankowana w 1248 roku jako Arnoltowicz. Jako miejscowość letniskowa Jarnołtówek znany jest od okresu międzywojennego, kiedy to powstało wiele okazałych pensjonatów. Dziś znajdują się tu liczne ośrodki wypoczynkowe, gospodarstwa agroturystyczne. Przez Jarnołtówek prowadzi czerwony szlak z Głuchołaz na Kopę Biskupią a także szlaki (niebieski i żółty) z Pokrzywnej. We wsi na uwagę zasługuje zespół dworski z połowy XIX wieku, dawny młyn wodny (papierniczy), wybudowana przez Włochów na początku XX wieku zapora przeciwpowodziowa oraz kościół św. Bartłomieja Apostoła z 1907 roku. Na cmentarzu stoi odnowiony obelisk upamiętniający wizytę ( r.) w zniszczonej powodzią wsi cesarzowej Augusty Wiktorii. Na terenie wsi zachowały się także liczne kapliczki i krzyże przydrożne. W połowie XIX wieku na strychu gospody znaleziono fotel czarownicy - powstałe około 1650 roku narzędzie tortur. Był to trójnogi zydel z kloca bukowego, okuty żelaznymi taśmami i najeżony 150 gwoździami. Przełęcz pod Zamkową Górą z Grobem Czarownicy - leży na granicy polsko czeskiej, na wysokości 580 m n.p.m. Na wschód od przełęczy znajduje się kwarcytowy głaz zwany Grobem Czarownicy. Według miejscowej legendy w 1614 roku miała tu zostać pochowana, podejrzewana o czary i stracona z tego powodu, żona sołtysa z Janova. Inna legenda mówi, że w miejscu tym została pochowana pewna kobieta z Jarnołtówka, która także podejrzewana o czary, popełniła samobójstwo. Skowronków wieś powstała w 1786 roku, do 1958 roku leżała na terytorium Czechosłowacji. W wyniku przeprowadzonej korekty granicy polsko-czechosłowackiej została włączona do gminy Głuchołazy. Przez Skowronków prowadzi czerwony szlak na Kopę Biskupią. Konradów wieś wzmiankowana w 1263 roku jako Villa Conradi. Znajduje się tu kościół Chrystusa Króla z 1937 roku a także liczne murowane kapliczki oraz krzyże przydrożne. Głuchołazy - miasto założył biskup Wawrzyniec między 1220 a 1232 rokiem jako warowną osadę graniczną. W dokumentach zachowała się łacińska oraz niemiecka nazwa miasta Capraecolium i Cygenhals (1249), którą ludność tłumaczyła jako Kozia Szyja. Lokowane na prawie flamandzkim Głuchołazy były wielokrotnie niszczone przez pożary i powodzie. Miasto to znane jest z kopalń złota. W 1683 roku zatrzymały się tu wojska Hieronima Lubomirskiego ciągnące pod Wiedeń. W XIX wieku utworzono w Głuchołazach uzdrowisko wykorzystujące tutejsze wody i leczniczy klimat. W mieście zachowało się wiele zabytków m.in.: barokowy kościół św. Wawrzyńca z wczesnogotyckim portalem ozdobionym maskami mnichów czy fragmenty murów miejskich z

8 wieżą Bramy Górnej wzniesioną w XIV wieku. Głuchołazy kojarzą się jednak przede wszystkim z wydobyciem złota. Jeszcze dziś znajdziemy tutaj relikty eksploatacji tego kruszcu: szyby, działki górnicze, hałdy płonnego nadkładu i przepłukanego urobku, relikty płuczek oraz sztolnie górnicze. Ważnym elementem krajobrazu Głuchołaz nierozerwalnie związanym ze złotem są Góry Opawskie. To tutaj w 1988 roku utworzono Park Krajobrazowy Góry Opawskie. Na szczególną uwagę zasługują malownicze przełomy Białej Głuchołaskiej, Złotego i Bystrego Potoku oraz zachęcające do długich wędrówek niezbyt wysokie góry. Podczas spacerów licznymi szlakami turystycznymi bądź ścieżkami przyrodniczo dydaktycznymi można podziwiać liczne pomniki przyrody, sztolnie po eksploatacji złota, ciekawe grupy odsłonięć skalnych czy kamieniołomy po eksploatacji łupków. Głuchołazy w okresie procesów czarownic zasłynęły tym, że oskarżonych o czary nie palono na stosie, lecz wieszano na wzgórzu za miastem. Dziś wzgórze to nosi nazwę Szubienicznej Góry. Na wzgórzu tym zakopywano także prochy ofiar, które wcześniej przesłuchiwano w piwnicy nieistniejącego już dziś głuchołaskiego ratusza. Z procesami czarownic związana jest także nazwa położonego kilkadziesiąt metrów od Szubienicznej Góry urwiska skalnego, tzw. Czarciej Skały. Zlaté Hory założenie miasta związane jest z wydobyciem tutaj złota, co potwierdza jego wcześniejsza nazwa Edelstadt. Najciekawsze zabytki to Stara Poczta z 1698 roku - obecnie siedziba Muzeum Miejskiego z ekspozycją prezentującą procesy czarownic w regionie jesenickim oraz ekspozycją dotyczącą historii wydobycia złota, klasycystyczny ratusz, barokowa kaplica św. Krzyża, Zlatorudné mlýny (skansen górniczy), ruiny zamku Edelštejn, znane miejsce pielgrzymkowe do Matki Boskiej Nieustającej Pomocy. Procesy domniemanych czarownic w Zlatých Horách rozpoczęły się podczas wojny trzydziestoletniej po wielkiej epidemii dżumy, w latach 30. XVII wieku, kiedy to oskarżono kilku mieszkańców o spowodowanie tej klęski. W wyniku procesów czarownic w Zlatých Horách życie straciło 85 osób. O wydarzeniach tych przypomina płyta pamiątkowa umieszczona na budynku Muzeum Miejskiego a także pomnik w miejscu egzekucji. Rejvíz - osada górska, obecnie część Zlatych Hor. Znajduje się tu narodowy rezerwat przyrody o powierzchni 329,14 ha. Obejmuje największy na Morawach zespół torfowiska wierzchołkowego, podmokłych świerczyn i łąk torfowych. Środek obszaru zajmuje aktywne torfowisko z dwoma połączonymi ze sobą Jeziorkami Mchowymi - Małym i Dużym (Malé a Velké mechové jezírko). Česká Ves właścicielami tej miejscowości były rody Schrothów oraz Priessnitzów, z których pochodzili założyciele uzdrowiska w Dolní Lipové (Johann Schroth) oraz w Jeseníku (Vincenz Priessnitz). Najważniejsze zabytki to kościół św. Józefa, rodzinny dom Johanna Schrotha, Muzeum Auto-Moto-Weteranów. W Českiej Vsi na skutek procesów czarownic zginęło 16 osób. Dla upamiętnienia ofiar umieszczono na budynku Urzędu Gminy specjalną płytę. Jeseník niegdyś centrum biskupiego majątku, dziś centrum gospodarcze i kulturalne regionu jesenickiego. Najważniejsze zabytki miasta to renesansowa twierdza na wodzie z XVI wieku z fosą oraz kamiennym mostem obecnie mieści się tu muzeum, kościół Wniebowzięcia NMP z 1882 roku, renesansowy ratusz, klasycystyczny dom z 1782 roku tzw. katownia, pomnik Priessnitza z 1909 roku, dom rodzinny Priessnitza w Jeseníku Zdroju. Ulubionym miejscem wycieczek jest Křížový vrch z kaplicą św. Anny. W Jeseníku w latach stracono ponad 100 osób. W 1966 roku dla upamiętnienia tych zbrodniczych procesów w miejscu odbywających się ówcześnie egzekucji umieszczono kamienny pomnik w kształcie dużego płomienia. Na tzw. katowni, w której według podań miał mieszkać ostatni jesenicki i vidnavski kat Michał Wachsmann znajduje się płyta pamiątkowa. Vernířovice znany ośrodek rekreacyjny z licznymi punktami gastronomii i bogatą bazą

9 noclegową. Najciekawsze zabytki to barokowa rzeźba św. Jana Nepomucena z 1727 roku, późnobarokowy kościół św. Mateusza przebudowany w stylu klasycystycznym w 1. połowie XIX wieku. Początki procesów czarownic na losinskiej ziemi oraz w samym Šumperku związane są właśnie z Vernířovicami. To tutaj 7 sierpnia 1679 roku spalono żywcem miejscową żebraczkę Marinę Schuchovą, oskarżoną o kradzież hostii w kościele we wsi Sobotín. W parku przed Urzędem Gminy znajduje się pomnik ofiar procesów czarownic. Sobotín późnorenesansowy kościół św. Wawrzyńca z 1607 roku, były XIX-wieczny zamek oraz mauzoleum rodziny Kleinów z 1887 roku. Na cmentarzu, obok kościoła św. Wawrzyńca znajduje się pomnik poświęcony ofiarom procesów czarownic. Velké Losiny perła północno zachodnich Moraw z renesansowym zamkiem z końca XVI wieku z barokowymi przybudówkami i okazałym parkiem, uzdrowiskiem termalnym, unikatową papiernią ręczną oraz późnorenesansowym kościołem św. Jana Chrzciciela z początku XVII wieku, z kamiennymi czarnoksięskimi ołtarzami z końca XVII wieku. W parku uzdrowiskowym, przed pawilonem Šárka znajduje się pomnik 36 ofiar procesów czarownic. Na žerotínskim zamku, w którym w latach więziono, torturowano i skazano na śmierć 38 niewinnych ofiar procesów czarownic, umieszczono płytę pamiątkową. Rapotín barokowa kaplica św. Michała, neogotycki kościół Wniebowzięcia NMP z 1874 roku, obok kościoła znajduje się pomnik 7 pochodzących z Rapotína ofiar procesów czarownic, kamienna kapliczka czarownic z końca XVII wieku. Kapliczki czarownic wznoszone były prawdopodobnie przez krewnych skazanych w procesach czarownic. Šumperk miasto założone w XIII wieku na terenach królewskich, związane z wydobyciem metali szlachetnych, dziś najważniejszy ośrodek gospodarczy i kulturalny północno-zachodnich Moraw. Najciekawsze zabytki: były klasztorny barokowy kościół Zwiastowania NMP, barokowy kościół św. Barbary z bogatymi freskami, pozostałości obwarowań miejskich, kapliczki czarownic, pomnik w pobliżu jeziorka upamiętniający wykonywane tu w latach egzekucje 23 niewinnych ofiar procesów czarownic z Šumperka, płyta pamiątkowa przy ulicy Černohorskiej umieszczona w miejscu dawnego więzienia, w którym w latach więziono, torturowano i skazano na śmierć 22 ofiary procesów czarownic, płyta pamiątkowa poświęcona šumperskiemu dziekanowi i proboszczowi Krzysztofowi Alojzemu Lautnerowi na byłej plebanii (Kostelní nám.) spalonemu żywcem w Mohelnicach w 1685 roku. W piwnicach Domu Geshadera (ul. Kladská 1) znajduje się ekspozycja prezentująca historię procesów czarownic w regionie jesenicko- šumperskim. Mírov pierwsza wzmianka o Mírovie jako zamku pochodzi z 1266 roku, od 1465 roku stanowił majątek biskupstwa ołomunieckiego. Najważniejsze obiekty zabytkowe: zamek z połowy XIII wieku, barokowy kościół św. Marii Magdaleny, zespół czterech kapliczek, rzeźby oraz pomniki poświęcone pamięci więźniów politycznych oraz ofiar faszyzmu. W przyzamkowym parku, miejscu więzienia proboszcza Lautnera, znajduje się pomnik ofiar procesów czarownic. Mohelnice do XIV wieku siedziba prowincji lennej biskupstwa ołomunieckiego i ważne centrum handlu i rzemiosła. Miasto wielokrotnie palone i niszczone podczas wojen husyckich i wojny trzydziestoletniej. Najważniejsze zabytki: gotycki kościół św. Stanisława z końca XVI wieku, pozostałości obwarowań miejskich z basztami, muzeum z bogatymi zbiorami archeologicznymi a także pomnik w miejscu spalenia księdza Lautnera oraz płyta pamiątkowa na domu czarownic.