INFLACJA Wróg Publiczny Nr 1
|
|
- Dawid Małecki
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 INFLACJA Wróg Publiczny Nr 1 1
2 2
3 Henry Hazlitt INFLACJA Wróg Publiczny Nr 1 Przek³ad Jan M. Fijor 3
4 Tytu³ orygina³u: The Inflation Crisis, And How To Resolve It T³umaczenie: Jan M. Fijor Redakcja: Anna Œwitalska-Jopek Projekt ok³adki: Barbara Bernardyn Model dolara: Kacper Smoter Copyright 1995 The Foundation for Economic Education, Inc. Oryginally published by Arlington House, Copyright for the Polish edition by Fijorr Publishing Company 2007 Wszystkie prawa zastrze one. adna czêœæ tej ksi¹ ki nie mo e byæ reprodukowana jakimkolwiek sposobem mechanicznie, elektronicznie, drog¹ fotokopii czy tp. bez pisemnego zezwolenia wydawcy, z wyj¹tkiem recenzji i referatów, kiedy to osoba recenzuj¹ca lub referuj¹ca ma prawo przytaczaæ krótkie wyj¹tki z ksi¹ ki, z podaniem Ÿród³a pochodzenia. ISBN x Dystrybucja wysy³kowa za poœrednictwem Internetu: fijorr@fijorr.com lub Wydanie pierwsze Warszawa
5 Spis treœci S³owo wstêpne... 7 Wstêp... 9 Wstêp do wydania polskiego...13 Przedmowa Czêœæ pierwsza PODEJŒCIE OGÓLNE 1. Co to jest inflacja? Dane z ostatnich czterdziestu lat Presja na wzrost kosztów Regulacja cen fa³szywe lekarstwo Czym jest polityka monetarna? Oszust zwany Wujem Samem Dlaczego akurat z³oto Lekarstwo na inflacjê
6 Czêœæ druga INFLACJA Z BLISKA 9. Czemu s³u ¹ wydatki, a czemu deficyt Do czego prowadz¹ wydatki i deficyt Inflacja w Niemczech i lekcja z niej p³yn¹ca Dlaczego monetaryœci siê myl¹ Co determinuje wartoœæ pieni¹dza? Inflacja a bezrobocie Widmo niewykorzystanych mocy Inflacja kontra Zyski Inflacja a oprocentowanie pieni¹dza Fiasko tanich pieniêdzy Indeksacja jeszcze jedna œlepa uliczka Inflacja a moralnoœæ Czy inflacjê mo na pobiæ? Inflacja nie zna granic W poszukiwaniu pieni¹dza idealnego Wolny wybór waluty
7 S³owo o autorze i jego amerykañskim Wydawcy Henry Hazlitt ( ) rozpocz¹³ sw¹ wyj¹tkow¹ karierê w roku 1913, w dzienniku Wall Street Journal. Z czasem publikowa³ w wielu innych gazetach, w³¹czaj¹c w to The New York Evening Post, The New York Evening Mail, The New York Herald i The Sun. W latach trzydziestych ubieg³ego wieku by³ redaktorem i kierownikiem literackim The Nation, a póÿniej nastêpc¹ H. L. Menckena na stanowisku redaktora naczelnego American Mercury. W latach nale a³ do œcis³ego kierownictwa The New York Times. W trakcie swej pracy w NYT napisa³ szereg artyku³ów krytykuj¹cych nawrót do radykalnego interwencjonizmu na wszystkich szczeblach administracji rz¹dowej. W latach mia³ swój sta³y felieton (Business Tides) w Newsweeku. Henry Hazlitt zapisa³ siê w dziejach literatury ekonomicznej jako autor wyj¹tkowo twórczy, wnikliwy myœliciel i niestrudzony obroñca wolnoœci. Ksi¹ k¹, która przynios³a mu œwiatowe uznanie i rozg³os, by³a wydana w 1946 roku Ekonomia w jednej lekcji, sprzedana w nak³adzie ponad miliona egzemplarzy 1. Hazlitt napisa³ b¹dÿ opracowa³ co najmniej 17 innych ksi¹ ek, w tym The Failure of the New Economics (1959) i The Foundation of Morality (1964). By³ organizatorem i wspó³za³o ycielem The Foundation for Economic Education (FEE). 1 Dane te pochodz¹ z koñca lat siedemdziesi¹tych. Od tego czasu sprzedano co najmniej drugie tyle. 7
8 Pierwszym wydawc¹ tej ksi¹ ki by³a The Foundation for Economic Education, powsta³a w 1946 roku z inicjatywy Leonarda E. Reada ( ). Jest to najstarsza organizacja zajmuj¹ca siê badaniami ekonomicznymi i dzia³aniami w obronie wolnoœci osobistej i prawa w³asnoœci. Jej celem s¹ studia nad moralnymi i intelektualnymi fundamentami wolnego spo³eczeñstwa i przekazywanie tej wiedzy na ca³y œwiat. Aby unikn¹æ jakichkolwiek kontrowersji politycznych, FEE skupia siê w swych dzia³aniach wy³¹cznie na celach edukacyjnych, publikuj¹c i sponsoruj¹c seminaria czy wyk³ady poœwiêcone popularyzacji tematyki ograniczonego rz¹du oraz zwi¹zanych z ni¹ zasad prywatnej w³asnoœci. Prócz publikacji ksi¹ kowych, jak choæby ta, FEE wydaje miesiêcznik The Freeman. 8
9 Wstêp W 1977 roku, kiedy Henry Hazlitt koñczy³ pisanie tej ksi¹ ki i kierowa³ j¹ do Wydawcy, dolar traci³ swoj¹ si³ê nabywcz¹ w tempie dwucyfrowym 1, z³oto osi¹gnê³o cenê 550 dolarów za uncjê 2 i dro a³o, oprocentowanie kredytów gwa³townie ros³o, zaœ dolar pod wp³ywem polityki Rezerwy Federalnej traci³ swoje znaczenie jako waluta œwiatowa. Lata siedemdziesi¹te by³y okresem inflacji na skalê niespotykan¹ od czasu likwidacji Continentala 3. Ekonomiœci ca³ego œwiata pracowali w pocie czo³a w cieniu myœli najwybitniejszego z ekonomistów stulecia, Johna Maynarda Keynesa. Odcisn¹³ on swoje piêtno zarówno na teorii ekonomicznej, jak i polityce gospodarczej i mia³ ogromny wp³yw na przywódców niemal e wszystkich krajów strefy kapitalizmu, którzy papugowali jego doktrynê, wprowadzaj¹c energicznie, z fanatycznym zapa³em i gorliwoœci¹ w ycie: planowany kapitalizm, wyrównywanie dochodów, wydatki maj¹ce przeciwdzia³aæ skutkom istnienia cykli koniunkturalnych, mno niki i przyspieszacze, finansowanie deficytu bud etowego i tak dalej. 1 Dok³adnie to samo dzieje siê dzisiaj, trzydzieœci lat póÿniej przyp. t³um. 2 Dzisiaj jest po ok. 660 dol. przyp. t³um. 3 Waluta amerykañska, istniej¹ca od 1775 roku, przez ok. piêæ lat, zlikwidowana z powodu gwa³townej utraty swej si³y nabywczej przyp. t³um. 9
10 W Stanach Zjednoczonych zarówno uczniowie Lorda Keynesa z Tilton, jak i jego krytycy zmagali siê z jego doktrynami. Wybitni autorzy, jak choæby Paul A. Samuelson, John Kenneth Galbraith czy Milton Friedman, tworzyli grunt pod dyskusjê, wskazuj¹c w³adzom monetarnym sposoby kierowania systemem. Paul A. Samuelson, profesor ekonomii w Massachusetts Institute of Technology, wyznawa³ teoriê, któr¹ nazwa³ eklektycznym spojrzeniem wiêkszoœci na tzw. post-keynesowskie systemy neoklasyczne. W centrum polityki monetarnej umieœci³ bank centralny, wspieraj¹c optymalny rzeczywisty wzrost gospodarczy i politykê stabilnoœci cenowej. Polityka monetarna prowadzona jest pod wiatr dominuj¹cego nadmiernego lub niedostatecznego zagregowanego popytu. Jeœli biznes podupada i roœnie bezrobocie, System Rezerwy Federalnej (FED) powinien prowadziæ politykê zwiêkszonej ekspansji kredytowej i monetarnej. Jeœli pojawia siê zagro enie zwi¹zane z nadmiarem wydatków, co powoduje wzrost cen i niedobory si³y roboczej na rynku, wówczas FED powinien nacisn¹æ hamulec i zredukowaæ poda pieni¹dza. Jeœli systemem tym zarz¹dzaj¹ prawid³owo dobrani i mianowani przez prezydenta gubernatorzy banku centralnego, polityka monetarna dzia³a skutecznie, prowadz¹c nie tylko do wzrostu gospodarczego i pe³nego zatrudnienia, lecz tak e do stabilizacji cen (Economics, wyd. X, 1976). John Kenneth Galbraith, wieloletni profesor ekonomii w Harvardzie, a tak e prezes Amerykañskiego Stowarzyszenia Ekonomistów, odrzuci³ zdecydowanie to rozwi¹zanie, nazywaj¹c je postkeynesowskim. Zwykle bezlitosny dla nieub³agalnych zasad ekonomii, Galbraith wola³ siêgn¹æ po rozwi¹zania polityczne, pos³uguj¹c siê nimi przy regulowaniu rynku, przedk³adaj¹c dzia³ania rz¹du nad wolnoœæ i wolny wybór. W wydanej w 1975 roku ksi¹ ce Money:Whence It Came, Where It Went (Houghton Mifflin Co.) wezwa³ ustawodawców do przyjêcia na siebie odpowiedzialnoœci za pieni¹dz krajowy, proponuj¹c równoczeœnie, aby traktowaæ bud et federalny jako czynnik równowagi w zarz¹dzaniu gospodark¹, dopatruj¹c siê w kontroli p³ac funkcji zaworu bezpieczeñstwa. Zda- 10
11 niem Galbraitha, wa nym aspektem polityki monetarnej powinno byæ centralne planowanie w dziedzinie poda y i ochrony zu ycia istotnych dla gospodarki produktów i us³ug, co w nieunikniony sposób sprowadza³o siê do znacznie wa niejszego problemu dystrybucji dochodu. Milton Friedman, champion monetaryzmu, odrzuci³ ten pogl¹d. W swoim eseju z 1968 roku, zamieszczonym w International Encyclopedia of the Social Science (The Macmillan Co. And Free Press, NY) zaproponowa³ w³asn¹ teoriê iloœciow¹, opart¹ na za- ³o eniu, e iloœæ pieni¹dza jest w polityce zmienn¹ kluczow¹, która wp³ywa na kontrolê poziomu cen i p³ac pieniê nych. Na przekór doktrynom Johna Maynarda Keynesa i jego naœladowców, nie proponowa³ on aktywnego kierowania polityk¹ monetarn¹. Nie domaga³ siê tak e ³atwego pieni¹dza, który by mia³ stymulowaæ gospodarkê, ani trudnego pieni¹dza, maj¹cego zwalczaæ inflacjê. Chodzi³o mu o pieni¹dz neutralny, u³atwiaj¹cy d³ugoterminowy proces wzrostu gospodarczego. Profesor Friedman by³ zwolennikiem sta³ego wzrostu poda y pieni¹dza regulowanego w oparciu o sta³y wskaÿnik; innymi s³owy, pieni¹dz papierowy drukowany w z góry za³o onym tempie. Przygotowa³ w tej sprawie nawet projekt zamiany konstytucji Stanów Zjednoczonych. Oto jego fragment: Kongres bêdzie mia³ prawo ustanawiania nieoprocentowanych obligacji rz¹dowych, czy to w formie waluty, czy salda (depozytu) gotówkowego, pod warunkiem, e ca³kowita iloœæ pieniêdzy (dolarów) znajduj¹cych siê na rynku nie wzroœnie o wiêcej ni piêæ procent rocznie, i nie mniej ni trzy procent rocznie. Kiedy wiêc Henry Hazlitt zdecydowa³ siê na aktualizacjê swojej publikacji z 1960 roku, zatytu³owanej What You Should Know About Inflation, stan¹³ przed koniecznoœci¹ napisania ca³kiem nowej ksi¹ ki. Zbyt wiele trzeba by by³o zmieniaæ w stosunku do orygina³u. Fiasko genialnej terapii aplikowanej przez keynesistów sta³o siê dla wszystkich oczywistoœci¹, w miarê jak wraz ze wzrostem bezrobocia ros³y ceny, obni aj¹c równoczeœnie standard ycia. Kiedy ekonomiœci g³ównego nurtu i monetaryœci lamentowali, krytyku- 11
12 j¹c fataln¹ politykê monetarn¹ w wykonaniu miernot z Rezerwy Federalnej, i niecierpliwie oczekiwali powo³ania ich przez rz¹d do w³adzy, Hazlitt postawi³ temu systemowi zarzuty, krytykuj¹c go za to, i zbudowany jest na polityce, ustawodawstwie, regulacjach s³owem na brutalnej sile. Odrzuci³ keynesowsk¹ sofistykê i b³êdne konstrukcje monetarystów, wskazuj¹c, e droga do rozwi¹zania wiedzie poprzez indywidualn¹ wolnoœæ i prywatny pieni¹dz. W oparciu o tradycjê myœli austriackiej, opartej na teorii u ytecznoœci i teorii wartoœci, Henry Hazlitt wzywa³ wszystkich œwiat³ych obywateli, aby skierowali swoje wysi³ki w celu zmuszenia rz¹du do obalenia istniej¹cego prawa, nadaj¹cego rz¹dowi monopol na drukowanie pieni¹dza. Œwiat³o, które wtedy zapali³, rozjaœnia drogê naszych poszukiwañ do dziœ. Hans F. Sennholz 12
13 Wstêp do wydania polskiego Napisanie publikacji ekonomicznej przeznaczonej dla nieokreœlonego czytelnika, dla ka dego autora jest ciê k¹ prób¹. Poszczególne terminy ekonomiczne kryj¹ w sobie ró ne znaczenia. Inaczej rozumie siê dany termin, analizuj¹c jego potoczne znaczenie, i inaczej jego ekonomiczny sens a i ten mo e byæ ró ny w zale noœci od szko³y ekonomicznej, która dany termin definiuje. Dlatego autor musi przede wszystkim zdecydowaæ o tym, dla kogo przeznaczona jest dana publikacja. Inaczej mo e odebraæ tê sam¹ ksi¹ kê zwyk³y œmiertelnik a inaczej ekonomista b¹dÿ strateg polityczny. Odbiór mo e byæ uzale niony od czasu i panuj¹cych systemów politycznogospodarczych. W zale noœci od rodzaju odbiorcy mo na stosowaæ okreœlony stopieñ uproszczeñ. Dodatkow¹ trudnoœci¹ jest fakt, e publikacja powstaje w okreœlonych uwarunkowaniach gospodarczych i politycznych, które mog¹ rodziæ bardziej lub mniej uzasadnione podejrzenia o stronniczoœæ jej autora. Ten gospodarczo polityczny aspekt staje siê szczególnie zasadny w przypadku terminów, które wywieraj¹ znacz¹cy wp³yw polityczny czy ekonomiczny. Do takich terminów niew¹tpliwie nale y inflacja. Pewien poziom inflacji mo e staæ siê dla spo³eczeñstwa nie do zniesienia. W okresie wielkiej inflacji miêdzywojennej kr¹ y³ dowcip o nieszczêœniku, któremu wypad³ przez okno banknot stuz³oto- 13
14 wy. Kiedy zbieg³ po schodach na dó³, znalaz³ ju tylko z³otówkê. W takich przypadkach spo³eczeñstwo szuka winnych. Wskazanie rz¹du jako jedynego bezpoœredniego sprawcy tego nieszczêœcia mo e mieæ decyduj¹cy wp³yw na wynik najbli szych wyborów lub wrêcz wrêcz natychmiastow¹ zmianê rz¹dz¹cych. Trudne zdanie przypada tak e autorowi wstêpu, szczególnie wtedy gdy, tak jak ja sam, jest autorem publikacji o podobnej tematyce. Moje pogl¹dy s¹ z zasady zbie ne z pogl¹dami autora, jednak e pojawiaj¹ siê kwestie, w których nie w pe³ni siê z nim zgadzam. Dlatego musia³em dok³adaæ maksymalnej ostro noœci, eby wstêp nie przeistoczy³ siê w polemikê z autorem. Tym bardziej, e ró nice s¹ przejœciowe i chwilowe, natomiast w skali d³ugofalowej jesteœmy co do skutków zgodni. Uznajmy jednak, e publikacja przeznaczona zosta³a dla zwyk³ych œmiertelników i wzbogacono j¹ o fragmenty dedykowane równie ekonomistom, zapewne w celu obronienia siê przed krytyk¹ wynik³¹ ze stosowania uproszczeñ. Autor wi¹ e termin inflacja wy- ³¹cznie z iloœci¹ pieniêdzy, pomijaj¹c kwestiê cen. Zaznacza jednak, e coraz czêœciej termin ten jest, szczególnie potocznie, ³¹czony z poziomem cen. Stanowisko autora pozwala zatem w pe³ni i w prosty sposób przerzuciæ odpowiedzialnoœæ za inflacjê wy³¹cznie na rz¹dy pañstw. Autor pisze: w dawnych czasach rz¹dy wywo³ywa³y inflacje poprzez oszustwa przy biciu monet albo redukowanie ich wartoœci. PóŸniej odkry³y jednak, e ten sam efekt mo na osi¹gn¹æ znacznie taniej i szybciej poprzez drukowanie pieniêdzy papierowych. Inflacja zosta³a powo³ana do ycia przez naszych przywódców, którzy obiecuj¹ nam, e praw¹ rêk¹ bêd¹ zwalczaæ to, co podaj¹ nam lew¹ rêk¹. Nale y zwróciæ uwagê, e zanim powsta³ pieni¹dz papierowy, bankierzy, zwani wtedy z³otnikami, wypuszczali kwity (pierwowzory czeków) na kwoty znacz¹co przewy szaj¹ce depozyty w z³ocie. By³a to bezsprzecznie kreacja pieni¹dza i Ÿród³o inflacji, za które trudno winiæ rz¹dy. Obecnie równie poda pieni¹dza to nie tylko jego druk dokonywany przez pañstwo, ale 14
15 i kreacja dokonywana przez banki. Udzielaj¹ one kredytów, wzorem dawnych z³otników, tylko w jego wiêkszej skali, znacznie przekraczaj¹cej posiadane przez nie pieniê ne depozyty. Czy mo na za to winiæ rz¹dy pañstw? A jeœli masowo zaczêlibyœmy nabywaæ dobra, wystawiaj¹c weksle p³atne za rok? Sprzedawca pokrywa³by tymi wekslami swoje nale noœci, co uczyni³oby z nich surogat pieni¹dza i zwiêkszy³o jego ogóln¹ poda. Oczywiœcie taka zap³ata i udzielanie kredytów dokonywane jest w ramach przepisów stanowionych przez pañstwo. Jednak e przy takim podejœciu wszelkie niekorzystne zjawiska w gospodarce i polityce mo na przypisaæ pañstwu. Zreszt¹, je eli pañstwo wprowadzi³oby w tym zakresie prawne ograniczenia natychmiast mo na by postawiæ mu zarzut ograniczania wolnoœci gospodarczej. Nie chcia³bym byæ uznany za obroñcê pañstwa, które sam uwa- am za Ÿród³o wielu ekonomicznych nieszczêœæ. Ale nie samo pañstwo jest winne. Przecie integraln¹ czêœæ pañstwa stanowimy my! To w³aœnie my jesteœmy winni temu, e stoj¹c przy urnie wyborczej, niew³aœciwie oddajemy swój g³os. Przyczyn¹ tego jest nasza niska œwiadomoœæ ekonomiczna. Ka da publikacja ekonomiczna, szczególnie tak zrozumiale napisana jak ta ksi¹ ka, mo e mieæ wp³yw na jej zmianê. Jednak e podejrzenie o subiektywnoœæ polityczno-gospodarcz¹ autora mo e os³abiæ wyraz takiego opracowania. Autor podkreœla, e s³owo «inflacja» odnosi³o siê pocz¹tkowo wy³¹cznie do iloœci pieni¹dza i pisze ( ) domagam siê powrotu oryginalnego znaczenia terminu «inflacja». Przy takim rozumieniu terminu inflacja winnym jej zaistnienia mo e byæ tylko rz¹d. Je eli jednak weÿmiemy pod uwagê inn¹ definicjê inflacji, to wy³¹czna wina rz¹dów mo e wzbudziæ w¹tpliwoœæ. Profesorowie David R. Kamerschen, Richard B. McKenzie i Clark Nardelli definiuj¹ inflacjê jako trwa³y wzrost ogólnego poziomu cen przy uwzglêdnieniu jakoœci towarów. Wydaje mi siê s³uszne wspomnieæ o zasadach mierzenia inflacji. Pomiaru jej dokonuje siê, okreœlaj¹c tempo zmian cen. Do tego celu wykorzystuje siê indeksy cenowe okreœlaj¹ce zmiany procentowe 15
16 w stosunku do roku bazowego i wyliczaj¹c œredni¹ procentow¹ zmiany cen pewnej iloœci dóbr tak dobranych, eby odzwierciedla³y udzia³ tych dóbr w ca³kowitych wydatkach przeciêtnej rodziny. Wydaje mi siê, e taki sposób mierzenia inflacji przecina spór o jej definicjê, przes¹dzaj¹c, e inflacja to trwa³y wzrost cen, a nie wzrost iloœci pieniêdzy jak twierdzi autor. Wzrost poda y pieniêdzy to g³ówna, ale nie jedyna przyczyna. Tê nieœcis³oœæ k³adê na karb uproszczeñ i niekonsekwencji przy definiowaniu inflacji. Szczególnie, e autor pisze: u ywanie terminu «inflacja» w znaczeniu wzrost cen odwraca uwagê od prawdziwej przyczyny inflacji oraz od lekarstwa, które mog³oby j¹ uleczyæ. Zmiany cen mog¹ byæ wywo³ane wieloma czynnikami. D³ugotrwa³y wzrost cen bez zwiêkszenia poda y pieni¹dza jest niemo liwy. Jednak e po krótkotrwa³ym wzroœcie cen spowodowanym innymi przyczynami ni pieni¹dze, zanim kotwica pieniê na mog³aby zadzia³aæ, w niektórych przypadkach gospodarka musia³aby funkcjonowaæ w warunkach niedoboru pieni¹dza. Ka de zachwianie iloœci pieni¹dza wzglêdem wartoœci strumienia dóbr, który ma byæ przez ten pieni¹dz obs³u ony, jest dla gospodarki szkodliwe. Pieni¹dza w gospodarce musi byæ tyle, ile byæ powinno, a ka de zachwianie w tym zakresie jest dla gospodarki niekorzystne. Precyzyjne dostosowanie jego iloœci, pozwalaj¹ce unikn¹æ zatorów p³atniczych, i jednoczesne unikniêcie inflacji wydaje siê nierealne. Pañstwo chroni¹c siê przed jednym z³em, wpada w drugie. Zarz¹dzaj¹cy gospodark¹ maj¹ zbyt ma³o informacji, które i tak docieraj¹ do nich z opóÿnieniem. Tak wiêc pogl¹d wskazuj¹cy na winê rz¹dów za zaistnienie inflacji bez wzglêdu na metodologiê zjawiska staje siê prawdziwy, gdy jest ona d³ugotrwa³a. Milton Friedman twierdzi m.in.: nie znam przypadków z historii, aby wysokiej inflacji, utrzymuj¹cej siê przez pewien czas, nie towarzyszy³ odpowiednio gwa³towny wzrost iloœci pieni¹dza; nie znam tak e przyk³adu wskazuj¹cego na to, eby gwa³townemu zwiêkszeniu iloœci pieni¹dza nie towarzyszy³a odpowiednio wysoka inflacja. Jest to prawda. Podkreœlam jednak: utrzymuj¹cej siê przez 16
17 pewien czas, czyli, gdy pañstwo zd¹ y³o ju zareagowaæ na pojawiaj¹cy siê brak pieni¹dza na rynku. Jednak e walka z inflacj¹ to nie walka z przypadkami choroby pieni¹dza, ale przede wszystkim zapobieganie jej. Dlatego, moim zdaniem, nale y analizowaæ nie tylko znane z praktyki powszechne zjawiska, ale i zjawiska nieznane, b¹dÿ ma³o znane, których zaistnienie mog³oby tê chorobê spowodowaæ. Tego mi w tej ksi¹ ce zabrak³o. Ten brak mo na sk³adaæ na karb subiektywnoœci politycznej autora. Mo na te uznaæ go za celowe uproszczenie, do którego ka dy pisz¹cy ma prawo. Jako autor, z w³asnego doœwiadczenia wiem, e pisz¹c dla zwyk³ych œmiertelników, ma siê potrzebê wskazania przyczyn, niekorzystnie wp³ywaj¹cych na nich, zjawisk ekonomicznych. Bezspornie najwiêksza odpowiedzialnoœæ za wyst¹pienie i funkcjonowanie inflacji spoczywa na rz¹dzie. Dlatego wskazuj¹cy palec autora zostaje skierowany na w³adzê. Inne przyczyny, na które rz¹d nie ma wp³ywu wprost, jako rozmydlaj¹ce wyrazistoœæ tekstu, pomija siê w ramach zastosowanych uproszczeñ. Reasumuj¹c, jest to znakomita publikacja bêd¹ca swoistym przewodnikiem po d ungli trudnych zjawisk ekonomicznych zwi¹zanych z inflacj¹ najgroÿniejsz¹ chorob¹ gospodarki. Mo na j¹ poleciæ wszystkim, których ten temat interesuje. Uczniom i studentom szkó³ ekonomicznych publikacja ta w jasny sposób przybli y tajemnice inflacji. Równie zawodowi ekonomiœci znajd¹ tu dla siebie interesuj¹ce informacje. Zwyk³y œmiertelnik pozna zagro enia i ewentualne korzyœci p³yn¹ce dla niego z inflacji, które mog¹ byæ podstaw¹ analizy decyzyjnej w wielu kwestiach dotycz¹cych jego i jego rodziny. Warto wiêc pamiêtaæ s³owa ekonomisty, e poprzez nieustann¹ inflacjê rz¹d potrafi niepostrze enie skonfiskowaæ wiêksz¹ czêœæ maj¹tku swych obywateli. Równie rz¹dy, zdaj¹c sobie sprawê, e mog¹ byæ uznane za sprawców inflacji, szukaj¹ innych jej przyczyn. Potrafi¹ nawet tworzyæ nowe definicje. Wydana w Polsce w 1974 roku Encyklopedia Powszechna zawiera definicjê inflacji, w myœl której polega ona na 17
18 zwiêkszeniu siê dochodów pieniê nych ludnoœci w stopniu silniejszym od wzrostu masy towarowej. Oznacza to, e socjalistyczne pañstwo po³¹czy³o inflacjê z uzyskiwaniem przez pracowników zarobków wy szych ni wynosi wartoœæ (cena) wytworzonego przez nich towaru. I ju widaæ winnych Krzysztof Habich 18
19 Przedmowa Ksi¹ kê tê planowa³em, pocz¹tkowo, jako rozwiniêcie i uzupe³nienie wydanej po raz pierwszy w 1960 roku mojej pracy zatytu- ³owanej What You Should Know About Inflation 1. Jednak e od czasu jej wydania inflacja nie tylko ros³a, ale wrêcz nasila³a siê i rozszerza³a tak w Stanach Zjednoczonych, jak i w reszcie œwiata. Problem, jaki stwarza inflacja, stawa³ siê w wielu aspektach coraz powa niejszy i pilniejszy, st¹d wymaga³o to g³êbszej i szerszej analizy. Z tego powodu niniejsza ksi¹ ka jest w rzeczywistoœci publikacj¹ ca³kowicie now¹. Tylko ok. jednej siódmej materia³u pochodzi z wydania oryginalnego z 1960 roku, a i ta czêœæ zosta³a poddana gruntownej aktualizacji. Pozosta³e szeœæ siódmych jest zupe³nie nowe. Aby nie wprowadzaæ zamieszania w g³owach tych, którzy czytali oryginaln¹ pracê, podzieli³em ksi¹ kê na dwie czêœci. Ca³y materia³ pochodz¹cy z orygina³u zawarty zosta³ w Czêœci Pierwszej i zatytu³owany Podejœcie Ogólne. Nie znaczy to, e zawiera on tylko to, co znajdowa³o siê w oryginale. Rozdzia³ 2, na przyk³ad, przedstawia dane dotycz¹ce poziomu inflacji, obejmuj¹ce okres czterdziestu lat, a nie jak w oryginale, tylko dwudziestu. Ca³a Czêœæ Druga, zatytu³owana Inflacja z bliska, jest nowa. Niektóre z rozdzia³ów tej ksi¹ ki prezentowane s¹ w nieco innej formie ni artyku³y, które publikowa³em w The Freeman, mimo i pisane by³y z myœl¹ o tej ksi¹ ce. 1 Ang. Co powinniœmy wiedzieæ na temat inflacji przyp. t³um. 19
20 What You Should Know About Inflation by³a jedynie elementarzem zagadnienia. Ta ksi¹ ka jest bardziej ambitna. Stara³em siê zawrzeæ w niej g³êbsz¹ analizê ca³oœciow¹ wielu wa nych problemów zwi¹zanych z inflacj¹, a tak e przedstawiæ podstawowe mity i chroniczne sofizmaty, które w znacznej mierze odpowiedzialne s¹ za jej istnienie. W ten sposób, obie czêœci uzupe³niaj¹ siê wzajemnie, co zreszt¹ sugeruj¹ ich tytu³y; pierwsza daje spojrzenie ogólne, druga to seria rozwa añ szczegó³owych, ka dego z osobna. Poniewa zaj¹³em siê poszczególnymi zagadnieniami i sofizmatami w oddzielnych rozdzia³ach, staraj¹c siê przedyskutowaæ ka de z nich z osobna, konieczne by³y pewne powtórzenia. Usi³uj¹c bowiem zrozumieæ w pe³ni ka d¹ ze sk³adowych problemu, musia³em tak e przeanalizowaæ ich wp³yw na jego ca³oœæ. Tylko w ten sposób, poprzez nieustanne podkreœlanie i odmienianie pewnych prawd, jesteœmy w stanie dokonaæ postêpu w stosunku do nagminnego fa³szu i k³amstw, prowadz¹cych od przesz³o pó³ wieku do dzia³añ politycznych, których skutkiem jest ci¹g³a presja inflacyjna. Henry Hazlitt Luty
21 CZÊŒÆ PIERWSZA PODEJŒCIE OGÓLNE 21
22 22
23 Rozdzia³ 1 Co to jest inflacja? Nie ma dziœ zagadnienia energiczniej dyskutowanego, a jednoczeœnie tak Ÿle rozumianego, jak inflacja. Politycy w Waszyngtonie rozmawiaj¹ o niej, jak gdyby by³a jak¹œ straszliw¹ zjaw¹ pochodz¹c¹ z zaœwiatów, czymœ jak powódÿ, zaraza czy najazd wrogich wojsk nad czym nie maj¹ adnej kontroli. Inflacja to coœ, z czym obiecuj¹ nam walczyæ, rzecz jasna pod warunkiem, e Kongres, czy sam naród, dostarcz¹ im odpowiedniej broni albo silnego prawa, które w tej walce pomog¹. Tymczasem prawda jest taka, e inflacja zosta³a powo³ana do ycia przez naszych przywódców, przez ich w³asn¹ politykê monetarn¹ i fiskaln¹. Obiecuj¹ nam zatem, e praw¹ rêk¹ bêd¹ zwalczaæ to, co podaj¹ nam lew¹ rêk¹. To, co nazywaj¹ inflacj¹, jest, zawsze i wszêdzie, wywo³ane g³ównie poprzez wzrost poda y pieni¹dza i kredytu. Prawdê mówi¹c, inflacja jest w³aœnie wzrostem poda y pieni¹dza i wielkoœci kredytu. Pos³u my siê, przyk³adowo, American College Dictionary 1. Znajdziemy w nim nastêpuj¹c¹ definicjê inflacji: Szkodliwa ekspansja 2 lub wzrost iloœci waluty krajowej, wywo³any w szczególnoœci drukiem pieni¹dza papierowego, nie daj¹cego siê wymieniæ na twardy pieni¹dz. 1 Popularny s³ownik jêzyka angielskiego przyp. t³um. 2 Podkreœlenia pochodz¹ od Henry'ego Hazlitta. 23
24 Jednak e w ostatnich latach pojêcia tego zaczêto u ywaæ w radykalnie odmiennym znaczeniu. Przedstawione jest ono w drugiej definicji podawanej przez American College Dictionary, mianowicie: Znaczny wzrost cen wywo³any szkodliw¹ ekspansj¹ pieni¹dza papierowego lub ekspansj¹ kredytu. Widzimy wiêc, e wzrost cen spowodowany ekspansj¹ poda y pieni¹dza nie jest to samy z sam¹ ekspansj¹ poda y pieni¹dza. Przyczyna lub warunek nie jest przecie identyczny ze swoj¹ konsekwencj¹. Te dwie definicje inflacji, ró ni¹ce siê ca³kowicie swoim znaczeniem, s¹ Ÿród³em niekoñcz¹cych siê nieporozumieñ. S³owo inflacja odnosi³o siê pocz¹tkowo wy³¹cznie do iloœci pieni¹dza. Mówi³o siê, e wolumen pieni¹dza jest napompowany, nadmuchany, przesadny. To, e domagam siê powrotu do oryginalnego znaczenia terminu inflacja, nie ma nic wspólnego z moj¹ pedantycznoœci¹. U ywanie terminu inflacja w znaczeniu: wzrost cen odwraca uwagê od prawdziwej przyczyny inflacji oraz od lekarstwa, które mog³oby j¹ uleczyæ. (Jednakowo muszê tu ostrzec czytelników, e s³owo inflacja jest dziœ powszechnie stosowane w znaczeniu wzrost cen. I z tego powodu bezowocnym i czasoch³onnym wydaje siê unikanie tego znaczenia lub poprawianie go na ka dym kroku. Termin ten u ywany jest, jeœli chodzi o œcis³oœæ, niemal powszechnie w dwóch znaczeniach; raz w znaczeniu pierwszym, to znaczy, gdy chodzi o wzrost wolumenu pieni¹dza, i drugi raz, z tym e znacznie czêœciej, gdy chodzi o wzrost cen. Osobiœcie stwierdzam, e uchronienie siê od popadania w tê dwuznacznoœæ jest zajêciem beznadziejnie trudnym. Jedynym do przyjêcia kompromisem, w tym drugim znaczeniu, zw³aszcza dla tych, którzy odczuwaj¹ potrzebê odró nienia rozmaitych sensów terminu inflacja, bêdzie u ycie pojêcia inflacji cenowej dla odró nienia od zwyk³ej inflacji. Stara³em siê to czyniæ w kolejnych rozdzia³ach, choæ obawiam siê, e pewnie nie zawsze konsekwentnie). Zobaczmy teraz, co siê dzieje pod wp³ywem inflacji, i dlaczego tak siê dzieje. 24
25 Z chwil¹ wzrostu poda y pieni¹dza ludzie posiadaj¹ wiêcej pieniêdzy, za które mog¹ nabywaæ dobra. Jeœli w tym samym czasie iloœæ dóbr nie wzroœnie albo nie wzroœnie w stopniu równym wzrostowi poda y pieni¹dza ceny dóbr wzrosn¹. Ka dy jeden dolar stanie siê mniej wart, gdy teraz jest tych dolarów wiêcej. Z tego powodu, powiedzmy, za ka d¹ parê butów czy sto buszli pszenicy oferowanych bêdzie wiêcej dolarów. Cena jest wskaÿnikiem wymiany (exchange ratio) miêdzy dolarem a jednostk¹ danego dobra. Posiadaj¹c wiêcej dolarów, ludzie ceni¹ ka dy z nich mniej. Prowadzi to do wzrostu cen dóbr, nie dlatego, e jest ich (dóbr) mniej ni przedtem, lecz dlatego, e dolarów jest wiêcej, a st¹d s¹ one warte mniej. W dawnych czasach rz¹dy wywo³ywa³y inflacjê poprzez oszustwa przy biciu monet albo redukowanie ich wartoœci. PóŸniej odkry³y jednak, e ten sam efekt mo na osi¹gn¹æ znacznie taniej i szybciej poprzez drukowanie pieniêdzy papierowych. To w³aœnie sta³o siê z francuskimi asygnatami w 1789 roku, a tak e z nasz¹ w³asn¹ 3 walut¹ w czasie amerykañskiej rewolucji. Wspó³czesne metody s¹ nieco bardziej subtelne. Nasze rz¹dy sprzedaj¹ bankom swoje obligacje lub inne papiery d³u ne (IOU). W zamian za nie banki p³ac¹ rz¹dowi, tworz¹c w swoich ksiêgach depozyty bankowe, z których ten ostatni mo e korzystaæ. Bank ze swej strony mo e te obligacje rz¹dowe czy inne papiery d³u ne sprzedaæ bankowi Rezerwy Federalnej 4, który p³aci za nie albo poprzez stworzenie kredytu depozytowego, albo poprzez druk banknotów Rezerwy Federalnej. Taki jest w³aœnie mechanizm produkowania pieni¹dza. Zasadnicz¹ czêœci¹ poda y pieni¹dza w Stanach Zjednoczonych nie jest gotówka, któr¹ p³acimy z r¹k do r¹k, lecz depozyty bankowe, z których czerpie siê zasoby, wystawiaj¹c w oparciu o nie czeki. St¹d, kiedy ekonomiœci mówi¹ o wielkoœci naszej poda y pieni¹dza (money supply), sumuj¹ depozyty na ¹danie (a ostatnio tak- 3 Chodzi rzecz jasna o Stany Zjednoczone przyp. t³um. 4 Amerykañski bank centralny, prywatny bank zarz¹dzany przez mianowanych przez prezydenta USA gubernatorów przyp. t³um. 25
26 e depozyty czasowe) z wolumenem gotówki znajduj¹cej siê w obiegu (poza bankami). Ca³kowita wartoœæ pieniêdzy i tak mierzonego kredytu, wliczaj¹c w to depozyty czasowe, w koñcu grudnia 1939 roku wynosi³a 63,3 miliardy dolarów, w koñcu grudnia 1963 roku 308,8 miliardy dolarów i 806,5 miliardy dolarów w koñcu grudnia 1977 roku. Ten wzrost poda y pieni¹dza wynosz¹cy 1174 procent jest zasadniczym powodem, dla którego ceny hurtowe, w omawianym okresie, wzros³y o 398 procent. Pewne zastrze enia Panuje przekonanie, e traktowanie wzrostu iloœci pieni¹dza jako wy³¹cznego winowajcy powstania inflacji jest grubym uproszczeniem. To prawda. Trzeba zatem pamiêtaæ o szeregu zastrze eñ. Przyk³adowo, nale y pamiêtaæ, e poda pieni¹dza to nie tylko iloœæ gotówki w obiegu, lecz tak e poda kredytu bankowego. Odnosi siê to szczególnie do Stanów Zjednoczonych, gdzie wiêkszoœæ p³atnoœci dokonywana jest przy u yciu czeków. Uproszczeniem jest tak e mówienie, e wartoœæ jednostki pieniê nej (dolara) zale y wy³¹cznie od aktualnej iloœci pieni¹dza znajduj¹cego siê w obiegu. Otó, wartoœæ ta zale y tak e od poda y dolara oczekiwanej w przysz³oœci. Jeœli du a liczba ludzi obawia siê, e przyk³adowo poda dolara za rok, w stosunku do poda y dzisiaj, wzroœnie 5 jeszcze bardziej, wówczas aktualna wartoœæ dolara (mierzona jego si³¹ nabywcz¹) bêdzie ni sza, ni by to wynika³o z obecnej iloœci pieni¹dza w warunkach wolnych od takich obaw czy przewidywañ. Co wiêcej, wartoœæ jednostki monetarnej, takiej jak dolar, zale y nie tylko od iloœci dolarów, lecz tak e od ich jakoœci. Z chwil¹, gdy jakiœ kraj odchodzi, przyk³adowo, od standardu z³ota, znaczy to, e jego z³oto, lub prawo zamiany pieniêdzy na z³oto, uleg³o przekszta³ceniu w papier. W takich przypadkach wartoœæ jednostki monetarnej 5 Tak jak to ma miejsce chocia by teraz, to jest w 2007 roku przyp. t³um. 26
27 natychmiast spada, nawet jeœli nie nast¹pi³ wzrost poda y pieni¹dza. Dzieje siê tak, poniewa ludzie maj¹ wiêcej zaufania do z³ota ni do obietnic rz¹dowych lub do pogl¹dów urzêdników pañstwowych zarz¹dzaj¹cych polityk¹ monetarn¹. Nie znamy chyba ani jednego przypadku, który by dowodzi³ czegoœ przeciwnego; odejœciu od standardu z³ota towarzyszy zwykle wzrost poda y kredytu bankowego i iloœci drukowanych pieniêdzy papierowych. Krótko mówi¹c, wartoœæ pieni¹dza zmienia siê zasadniczo z tych samych powodów, co wartoœæ ka dego innego towaru. Tak jak wartoœæ buszla pszenicy zale y nie tylko od jej obecnej poda y, lecz tak e od poda y oczekiwanej w przysz³oœci i jakoœci ziarna, tak wartoœæ dolara zale y od zmiany podobnych czynników. Wartoœæ pieni¹dza, podobnie jak wartoœæ innych towarów, nie zale y wy³¹cznie od czynników mechanicznych czy fizycznych, lecz przede wszystkim od skomplikowanych czynników natury psychologicznej. Zajmuj¹c siê przyczynami inflacji czy sposobami jej likwidacji, nale y pamiêtaæ o tym, aby nie daæ siê zmyliæ lub zdominowaæ przez zbêdne lub nieistniej¹ce komplikacje. Przyk³adowo, mówi siê czêsto, e wartoœæ dolara zale y nie tylko od iloœci tej jednostki pieniê nej, lecz tak e od szybkoœci jej cyrkulacji. Jednak e wzrost szybkoœci cyrkulacji pieni¹dza nie wp³ywa na dalszy spadek jego wartoœci; szybkoœæ ta jest jedn¹ z konsekwencji lêku o to, e wartoœæ dolara spadnie (albo ujmuj¹c to inaczej, lêku o to, e nast¹pi wzrost cen towarów). To w³aœnie takie przekonanie sprawia, e ludzie chêtniej wymieniaj¹ dolary (pieni¹dze) na towary. Podkreœlanie, przez niektórych autorów, znaczenia szybkoœci cyrkulacji jest kolejnym przyk³adem b³êdnego przypisania realnej przyczynie psychologicznej charakteru mechanicznego. A oto inna œlepa œcie ka: w odpowiedzi tym, którzy uwa aj¹, e inflacja cenowa spowodowana jest g³ównie wzrostem poda y pieni¹dza i kredytu, przedstawia siê argument, e wzrost cen towarów ma czêsto miejsce, zanim nast¹pi poda pieni¹dza. To prawda. Tak siê dzia³o, na przyk³ad, zaraz po wybuchu wojny koreañskiej. Ceny strategicznych materia³ów i surowców posz³y 27
28 w górê z obawy o to, e mo e ich zabrakn¹æ. Spekulanci i producenci zaczêli je wykupywaæ i przetrzymywaæ dla zysku lub zapewnienia sobie odpowiedniego stanu zapasów. eby to jednak uczyniæ, musieli oni po yczyæ w bankach wiêcej pieniêdzy. Wzrostowi cen towarzyszy³ proporcjonalny wzrost wielkoœci kredytów bankowych i depozytów. Od 31 maja 1950 roku do 30 maja 1951 roku wolumen po yczek wzrós³ o 12 miliardów dolarów. Gdyby tych dodatkowych po yczek nie udzielono, i gdyby do koñca stycznia 1951 roku nie wypuszczono na rynek nowych 6 miliardów dolarów, z których po yczek tych udzielano, wzrostu cen by nie utrzymano. By³ on mo liwy, krótko mówi¹c, wy³¹cznie dziêki wzrostowi poda y pieni¹dza. Niektóre popularne sofizmaty Jednym z najczêœciej powtarzanych sofizmatów 6 na temat inflacji jest za³o enie, e nie jest ona wywo³ana wzrostem poda y pieni¹dza, lecz niedoborem towarów. Prawd¹ jest, e wzrost cen (który, jak ju wspominaliœmy, nie powinien byæ uto samiany z inflacj¹) mo e byæ spowodowany albo wzrostem poda y pieni¹dza, albo niedoborami dóbr a czêœciowo i jednym, i drugim. Przyk³adowo, cena pszenicy mo e wzrosn¹æ, poniewa nast¹pi³ wzrost poda y pieni¹dza, albo mamy do czynienia z nieurodzajem pszenicy. Jednak e z ogólnym wzrostem cen, spowodowanym ogólnym niedostatkiem towarów, mamy do czynienia bardzo rzadko i to nawet w warunkach wojennych. Mimo niew¹tpliwych dowodów na fa³szywoœæ tezy, e inflacja jest spowodowana wzrostem cen, trzyma siê ona dzielnie. Nie pomaga nawet przyk³ad Niemiec z 1923 roku, kiedy przywódcy rz¹dowi, ale i miliony obywateli, win¹ za wzrost cen setki miliardów razy obarczali ogólny niedobór towarów, zapominaj¹c uparcie, e w tym samym czasie do Niemiec przyje d a³y rzesze cudzoziemców wykupuj¹cych za w³a- 6 G³ównie w ten sposób t³umaczono w PRL spadek si³y nabywczej pieni¹dza przyp. t³um. 28
29 sne waluty, lub z³oto, niemieckie produkty po cenach ni szych ni w swoich w³asnych krajach. Pocz¹wszy od 1939 roku, wzrost cen w Stanach Zjednoczonych przypisywany jest nieustannie niedoborom towarów. Tymczasem statystyki dowodz¹, e wskaÿnik produkcji przemys³owej w 1977 roku by³ szeœciokrotnie wy szy ni w roku Nie ma te wiêkszego sensu twierdzenie, e wzrost cen w czasie dzia³añ wojennych wywo³any jest wy³¹cznie niedoborami produktów cywilnych. Mimo i w czasie wojny poda produktów cywilnych znacznie spada, powsta³y niedobór nie powoduje jakiegoœ znaczniejszego wzrostu cen, gdy podatki poch³aniaj¹ tak¹ sam¹ czêœæ dochodów ludnoœci, o jak¹ zbrojenia i dzia³ania militarne ograniczaj¹ produkcjê na cele cywilne. W ten sposób dochodzimy do kolejnego nieporozumienia. Ludzie czêsto utrzymuj¹, e deficyt bud etowy jest sam w sobie wystarczaj¹cym i koniecznym powodem powstania inflacji. Tymczasem, jeœli deficyt bud etowy jest w ca³oœci finansowany ze sprzeda- y obligacji rz¹dowych, za które p³acimy pieniêdzmi pochodz¹cymi z oszczêdnoœci ludnoœci, inflacji nie spowoduje. Z drugiej strony, nawet nadwy ka bud etowa nie chroni nas przed inflacj¹. Dowodzi tego sytuacja, jaka mia³a miejsce w roku fiskalnym zakoñczonym 30 czerwca 1951 roku kiedy pomimo nadwy ki bud etowej w wysokoœci 3,5 miliarda dolarów mieliœmy do czynienia ze znaczn¹ inflacj¹. To samo zjawisko obserwowaliœmy w latach rozrachunkowych 1956 i (Od 1957 roku mamy ju tylko do czynienia z deficytem bud etowym, z jednym wyj¹tkiem 7, w 1969 roku, ale mimo to nawet wtedy ceny ros³y.) Deficyt bud etowy ma charakter inflacjogenny o tyle, o ile powoduje wzrost w poda y pieni¹dza. Inflacja natomiast mo e siê pojawiæ nawet przy nadwy ce bud etowej, jeœli towarzyszy jej wzrost poda y pieni¹dza. 7 Nadwy ka bud etowa, jaka mia³a miejsce rzekomo w czasie prezydentury Billa Clintona, w latach , by³a iluzj¹ wywo³an¹ najprawdopodobniej wykorzystaniem funduszy emerytalnych z tzw. Social Security Trust na cele bud etowe przyp. t³um. 29
30 Podobny ³añcuch przyczynowo-skutkowy stosowany jest do tzw. presji inflacyjnej, a w szczególnoœci do rosn¹cej spirali p³acowo-cenowej. Jeœli zjawiska te nie by³y poprzedzone poda ¹ pieni¹dza, jeœli nie towarzyszy³a im ona lub nie nast¹pi³a bezpoœrednio po nich, inflacji one nie spowoduj¹, a co najwy ej wzroœnie bezrobocie. Wzrost cen, któremu nie towarzyszy wzrost gotówki w portfelach obywateli, mo e co najwy ej wywo³aæ spadek wolumenu sprzeda y. Wzrost p³ac i cen jest zwykle konsekwencj¹ inflacji. Mog¹ j¹ one wywo³aæ jedynie wtedy, gdy wywo³aj¹ wzrost poda y pieni¹dza. 30
1. Domowa gospodarka, czyli jak u³o yæ bud et
Ekonomia w twoim yciu 207 1. Domowa gospodarka, czyli jak u³o yæ bud et Gospodarstwa domowe z jednej strony s¹ g³ównym podmiotem dostarczaj¹cym zasobów pracy, a z drugiej najwa niejszym motorem konsumpcji.
Bardziej szczegółowoMIÊDZYNARODOWY STANDARD REWIZJI FINANSOWEJ 250 UWZGLÊDNIENIE PRAWA I REGULACJI PODCZAS BADANIA SPRAWOZDAÑ FINANSOWYCH
MIÊDZYNARODOWY STANDARD REWIZJI FINANSOWEJ 250 UWZGLÊDNIENIE PRAWA I REGULACJI Wprowadzenie (Stosuje siê przy badaniu sprawozdañ finansowych sporz¹dzonych za okresy rozpoczynaj¹ce siê 15 grudnia 2009 r.
Bardziej szczegółowoKONFERENCJE PRZEDZJAZDOWE
KONFERENCJE PRZEDZJAZDOWE XXXIV Nadzwyczajny Zjazd ZHP, okreœlany mianem Zjazdu Programowego, ma byæ podsumowaniem ogólnozwi¹zkowej dyskusji na temat aktualnego rozumienia Prawa Harcerskiego, wartoœci,
Bardziej szczegółowoUmiejscowienie trzeciego oka
Umiejscowienie trzeciego oka Tilak czerwony, cynobrowy znak, wprowadzono jako wskaÿnik i symbol nieznanego œwiata. Nie mo na go na³o yæ gdziekolwiek i tylko ktoœ, kto potrafi przy³o yæ rêkê do czo³a i
Bardziej szczegółowoOgólna charakterystyka kontraktów terminowych
Jesteś tu: Bossa.pl Kurs giełdowy - Część 10 Ogólna charakterystyka kontraktów terminowych Kontrakt terminowy jest umową pomiędzy dwiema stronami, z których jedna zobowiązuje się do nabycia a druga do
Bardziej szczegółowoSYSTEM INFORMACJI GEOGRAFICZNEJ JAKO NIEZBÊDNY ELEMENT POWSZECHNEJ TAKSACJI NIERUCHOMOŒCI**
GEODEZJA l TOM 12 l ZESZYT 2/1 l 2006 Piotr Cichociñski*, Piotr Parzych* SYSTEM INFORMACJI GEOGRAFICZNEJ JAKO NIEZBÊDNY ELEMENT POWSZECHNEJ TAKSACJI NIERUCHOMOŒCI** 1. Wstêp Nieunikniona zapewne w przysz³oœci
Bardziej szczegółowoPrzekszta³cenie spó³ki cywilnej w spó³kê
Przekszta³cenie spó³ki cywilnej w spó³kê jawn¹ Lucyna Ksi¹ ek-sperka (lucyna@kamsoft.com.pl) Za nami rok 2001, a przed nami kolejnych dwanaœcie miesiêcy, które mieliœmy rozpocz¹æ od wejœcia w ycie Prawa
Bardziej szczegółowoStrategia rozwoju kariery zawodowej - Twój scenariusz (program nagrania).
Strategia rozwoju kariery zawodowej - Twój scenariusz (program nagrania). W momencie gdy jesteś studentem lub świeżym absolwentem to znajdujesz się w dobrym momencie, aby rozpocząć planowanie swojej ścieżki
Bardziej szczegółowoFed musi zwiększać dług
Fed musi zwiększać dług Autor: Chris Martenson Źródło: mises.org Tłumaczenie: Paweł Misztal Fed robi, co tylko może w celu doprowadzenia do wzrostu kredytu (to znaczy długu), abyśmy mogli powrócić do tego,
Bardziej szczegółowoFinanse przedsiêbiorstw Katedra Strategii Gospodarczych dr Helena Baraniecka
KARTA MODU U / KARTA PRZEDMIOTU Kod moduùu Nazwa moduùu MAKROEKONOMIA Nazwa moduùu w jêzyku angielskim Macroeconomics Obowi¹zuje od roku akademickiego 2012/2013 A. USYTUOWANIE MODU U W SYSTEMIE STUDIÓW
Bardziej szczegółowoZAWODOWIEC HARCERZ. Ten artyku³ jest rozszerzeniem krótkiego tekstu, który ukaza³ siê w grudniowym wydaniu internetowego Na tropie.
HARCERZ Ten artyku³ jest rozszerzeniem krótkiego tekstu, który ukaza³ siê w grudniowym wydaniu internetowego Na tropie. ZAWODOWIEC Zwi¹zek Harcerstwa Polskiego jest jedn¹ z organizacji pozarz¹dowych, które
Bardziej szczegółowoZadania ćwiczeniowe do przedmiotu Makroekonomia I
Dr. Michał Gradzewicz Zadania ćwiczeniowe do przedmiotu Makroekonomia I Ćwiczenia 3 i 4 Wzrost gospodarczy w długim okresie. Oszczędności, inwestycje i wybrane zagadnienia finansów. Wzrost gospodarczy
Bardziej szczegółowojêzyk rosyjski Poziom podstawowy i rozszerzony Halina Lewandowska Ludmi³a Stopiñska Halina Wróblewska
rosyjski jêzyk Poziom podstawowy i rozszerzony Halina Lewandowska Ludmi³a Stopiñska Halina Wróblewska Wydawnictwo Szkolne OMEGA Kraków 2011 5 Spis treœci Wstêp 7 Przed egzaminem 9 Poziom podstawowy 11
Bardziej szczegółowoKOMUNIKATY. Anita Wojtaœ* Pracownicy z internetu. Kandydat w sieci
KOMUNIKATY Anita Wojtaœ* Pracownicy z internetu Oferty pracy umieszczane online to tylko jeden z wielu sposobów poszukiwania pracowników przez internet. Gama us³ug e-rekrutacyjnych stale siê poszerza,
Bardziej szczegółowoSPIS TREŒCI. (Niniejszy MSRF stosuje siê przy badaniu sprawozdañ finansowych sporz¹dzonych za okresy rozpoczynaj¹ce siê 15 grudnia 2009 r. i póÿniej.
MIÊDZYNARODOWY STANDARD REWIZJI FINANSOWEJ 805 BADANIE POJEDYNCZYCH SPRAWOZDAÑ FINANSOWYCH ORAZ OKREŒLONYCH ELEMENTÓW, KONT LUB POZYCJI SPRAWOZDANIA FINANSOWEGO UWAGI SZCZEGÓLNE (Niniejszy MSRF stosuje
Bardziej szczegółowoPolityka pienięŝna NBP kamienie milowe
Polityka pienięŝna NBP kamienie milowe Kamień 1: stłumienie hiperinflacji Warunki początkowe: hiperinflacja ponad 250% średniorocznie w 1989 r. niedobory na rynku załamanie produkcji niskie zaufanie do
Bardziej szczegółowoCykl koniunkturalny. Gabriela Przesławska Uniwersytet Wrocławski Instytut Nauk Ekonomicznych Zakład Polityki gospodarczej
Cykl koniunkturalny Gabriela Przesławska Uniwersytet Wrocławski Instytut Nauk Ekonomicznych Zakład Polityki gospodarczej Cykl koniunkturalny - definicja Cykl koniunkturalny to powtarzające się okresowo
Bardziej szczegółowoMIÊDZYNARODOWY STANDARD REWIZJI FINANSOWEJ 530 BADANIE WYRYWKOWE (PRÓBKOWANIE) SPIS TREŒCI
MIÊDZYNARODOWY STANDARD REWIZJI FINANSOWEJ 530 BADANIE WYRYWKOWE (PRÓBKOWANIE) (Stosuje siê przy badaniu sprawozdañ finansowych sporz¹dzonych za okresy rozpoczynaj¹ce siê 15 grudnia 2009 r. i póÿniej)
Bardziej szczegółowoNiniejszy ebook jest własnością prywatną.
Niniejszy ebook jest własnością prywatną. Niniejsza publikacja, ani żadna jej część, nie może być kopiowana, ani w jakikolwiek inny sposób reprodukowana, powielana, ani odczytywana w środkach publicznego
Bardziej szczegółowoWarszawska Giełda Towarowa S.A.
KONTRAKT FUTURES Poprzez kontrakt futures rozumiemy umowę zawartą pomiędzy dwoma stronami transakcji. Jedna z nich zobowiązuje się do kupna, a przeciwna do sprzedaży, w ściśle określonym terminie w przyszłości
Bardziej szczegółowoSPIS TREŒCI. (Niniejszy MSRF stosuje siê przy badaniu sprawozdañ finansowych sporz¹dzonych za okresy rozpoczynaj¹ce siê 15 grudnia 2009 r. i póÿniej.
MIÊDZYNARODOWY STANDARD REWIZJI FINANSOWEJ 800 BADANIE SPRAWOZDAÑ FINANSOWYCH SPORZ DZONYCH ZGODNIE Z RAMOWYMI ZA O ENIAMI SPECJALNEGO PRZEZNACZENIA UWAGI SZCZEGÓLNE (Niniejszy MSRF stosuje siê przy badaniu
Bardziej szczegółowoDZIENNIK URZĘDOWY NARODOWEGO BANKU POLSKIEGO. Warszawa, dnia 7 listopada 1998 r. UCHWA Y:
Indeks 35659X ISSN 0239 7013 cena 3 z³ 30 gr DZIENNIK URZĘDOWY NARODOWEGO BANKU POLSKIEGO Warszawa, dnia 7 listopada 1998 r. Nr 24 TREŒÆ: Poz.: UCHWA Y: 54- nr 11/98 w sprawie ustalenia norm dopuszczalnego
Bardziej szczegółowoNasz kochany drogi BIK Nasz kochany drogi BIK
https://www.obserwatorfinansowy.pl/tematyka/bankowosc/biuro-informacji-kredytowej-bik-koszty-za r Biznes Pulpit Debata Biuro Informacji Kredytowej jest jedyną w swoim rodzaju instytucją na polskim rynku
Bardziej szczegółowoSpis treêci. www.wsip.com.pl
Spis treêci Jak by tu zacząć, czyli: dlaczego ekonomia?........................ 9 1. Podstawowe pojęcia ekonomiczne.............................. 10 1.1. To warto wiedzieć już na początku.............................
Bardziej szczegółowoWYROK z dnia 7 wrzeœnia 2011 r. III AUa 345/11
WYROK z dnia 7 wrzeœnia 2011 r. III AUa 345/11 Sk³ad orzekaj¹cy:ssa Maria Sa³añska-Szumakowicz (przewodnicz¹cy) SSA Daria Stanek (sprawozdawca) SSA Gra yna Czy ak Teza Podanie przez p³atnika sk³adek, o
Bardziej szczegółowoPolityka monetarna. Wykład 11 WNE UW Jerzy Wilkin. J. Wilkin - Ekonomia
Polityka monetarna Wykład 11 WNE UW Jerzy Wilkin Pieniądz i jego funkcje Pieniądz powszechny ekwiwalent towarów i usług. Kategoria ekonomiczna, w której możemy wyrazić wartość wszelkich towarów i usług.
Bardziej szczegółowoPieni¹dze wspólnoty mieszkaniowej
NIERUCHOMOŒCI Pieni¹dze wspólnoty mieszkaniowej Wspó³praca z bankiem Analiza inwestycyjna Windykacja d³ugów Pieni¹dze wspólnoty mieszkaniowej Wspó³praca z bankiem Analiza inwestycyjna Windykacja d³ugów
Bardziej szczegółowojakoœæ bazy danych. AUTOMATYKA 2005 Tom 9 Zeszyt 3 1. Wprowadzenie 2. Pojêcie jakoœci bazy danych Wojciech Janicki *
AUTOMATYKA 2005 Tom 9 Zeszyt 3 Wojciech Janicki * Jakoœæ bazy danych 1. Wprowadzenie Powszechny rozwój informatyki sprawia, e wkracza ona w coraz to nowe dziedziny ycia, systemy informatyczne staj¹ siê
Bardziej szczegółowoByć albo nie być produktów strukturyzowanych na polskim
Być albo nie być produktów strukturyzowanych na polskim rynku Wall Street 2009 Robert Raszczyk Główny Specjalista Dział Instrumentów Finansowych, GPW Zakopane, 06.06.2009 Program Czy wciąż potrzebna edukacja?
Bardziej szczegółowoTemat: Zasady pierwszej pomocy
LEKCJA 1 Temat: Zasady pierwszej pomocy Formy realizacji: œcie ka edukacyjna. Cele szczegółowe lekcji: rozwijanie umiejêtnoœci dostrzegania niebezpiecznych sytuacji i zachowañ w otoczeniu i yciu codziennym
Bardziej szczegółowoAdam Dusiñski* Metody zmieniania kultury organizacyjnej: Hutmen S.A.
ORUM LIDERÓW Adam Dusiñski* Metody zmieniania kultury organizacyjnej: Hutmen S.A. orum liderówartyku³ przedstawia kszta³towanie siê kultury organizacyjnej w polskich realiach na przestrzeni ostatnich kilkudziesiêciu
Bardziej szczegółowoWykorzystaj szans na wi kszy zysk Inwestuj w metale szlachetne. Inwestycyjne ubezpieczenie na ycie subskrypcja Z OTO i PLATYNA
Wykorzystaj szans na wi kszy zysk Inwestuj w metale szlachetne Inwestycyjne ubezpieczenie na ycie subskrypcja Z OTO i PLATYNA Inwestycyjne ubezpieczenie na ycie to: mo liwoêç udzia u w zyskach z inwestycji
Bardziej szczegółowoAktualne informacje pomocne w pełnieniu funkcji opiekuna stażu
Awans zawodowy nauczycieli VERLAG DASHÖFER Jaros³aw Kordziñski PRAKTYCZNE INFORMACJE DLA OPIEKUNA STAŻU Aktualne informacje pomocne w pełnieniu funkcji opiekuna stażu Copyright 2006 ISBN 83-88-285-22-X
Bardziej szczegółowoZarządzanie jakością
Zarządzanie jakością VERLAG DASHÖFER Wydawnictwo VERLAG DASHOFER Sp. z o.o. Świat profesjonalnej wiedzy VERLAG DASHÖFER Wydawnictwo VERLAG DASHOFER Sp. z o.o. Œwiat profesjonalnej wiedzy al. Krakowska
Bardziej szczegółowoWOJEWÓDZTWO OPOLSKIE SYTUACJA SPO ECZNO-GOSPODARCZA W LATACH 2002 2005
WOJEWÓDZTWO OPOLSKIE SYTUACJA SPO ECZNO-GOSPODARCZA W LATACH 2002 2005 URZ D MARSZA KOWSKI WOJEWÓDZTWA OPOLSKIEGO Departament Rozwoju Regionalnego Referat Badañ i Analiz Strategicznych WOJEWÓDZTWO OPOLSKIE
Bardziej szczegółowoukasz Sienkiewicz* Zarz¹dzanie kompetencjami pracowników w Polsce w œwietle badañ
Komunikaty 97 ukasz Sienkiewicz* Zarz¹dzanie kompetencjami pracowników w Polsce w œwietle badañ W organizacjach dzia³aj¹cych na rynku polskim w ostatnim czasie znacz¹co wzrasta zainteresowanie koncepcj¹
Bardziej szczegółowoSpis treœci. Księgarnia PWN: Marian Podstawka (red.) - Finanse. Wstêp... 13. 1. Pojêcie i funkcje finansów... 17. 2. Pieni¹dz...
Księgarnia PWN: Marian Podstawka (red.) - Finanse Spis treœci Wstêp..................................................... 13 1. Pojêcie i funkcje finansów....................................... 17 1.1.
Bardziej szczegółowoPieniądz i system bankowy
Pieniądz i system bankowy 0 Pieniądz 0 pewien powszechnie akceptowany towar, za pomocą którego dokonujemy płatności za dostarczone dobra i usługi lub wywiązujemy się ze zobowiązań (np. spłata długu) 0
Bardziej szczegółowoGlosa. do wyroku S¹du Najwy szego z dnia 11 stycznia 2001 r. IV CKN 150/00*
Rejent * rok 11 * nr 12(128) grudzieñ 2001 r. Glosa do wyroku S¹du Najwy szego z dnia 11 stycznia 2001 r. IV CKN 150/00* Si³a wy sza wyznacza granicê odpowiedzialnoœci na zasadzie ryzyka, a nie na zasadzie
Bardziej szczegółowoCharakterystyka ma³ych przedsiêbiorstw w województwach lubelskim i podkarpackim w 2004 roku
42 NR 6-2006 Charakterystyka ma³ych przedsiêbiorstw w województwach lubelskim i podkarpackim w 2004 roku Mieczys³aw Kowerski 1, Andrzej Salej 2, Beata Æwierz 2 1. Metodologia badania Celem badania jest
Bardziej szczegółowoPKO Stabilnego Wzrostu - fundusz inwestycyjny otwarty. wyspecjalizowanych programów inwestycyjnych, o których mowa w art.
Warszawa, dnia 28 lutego 2011 roku Ogłoszenie o zmianie w treści statutów (nr 3/2011) I. PKO ZrównowaŜony - fundusz inwestycyjny otwarty 1. w artykule 21 w ustępie 4 po zdaniu pierwszym dodaje się zdanie
Bardziej szczegółowoRozdzia³ 1 ROZPOZNANIE
Rozdzia³ 1 ROZPOZNANIE Dolegliwoœci i objawy Co siê ze mn¹ dzieje? Co mo e wskazywaæ na problem z tarczyc¹? Prawdê mówi¹c, trudno to jednoznacznie stwierdziæ. Niektórzy pacjenci czuj¹ siê zmêczeni i przygnêbieni,
Bardziej szczegółowo*** Przeczytaj najpierw, ponieważ to WAŻNE: ***
*** Przeczytaj najpierw, ponieważ to WAŻNE: Niniejszy materiał możesz dowolnie wykorzystywać. Możesz rozdawać go na swoim blogu, liście adresowej, gdzie tylko chcesz za darmo lub możesz go dołączyć, jako
Bardziej szczegółowoMikroekonomia Microeconomics
KARTA MODU U / KARTA PRZEDMIOTU Kod moduùu Nazwa moduùu Nazwa moduùu w jêzyku angielskim Obowi¹zuje od roku akademickiego 2012/2013 Mikroekonomia Microeconomics A. USYTUOWANIE MODU U W SYSTEMIE STUDIÓW
Bardziej szczegółowoSmart Beta Święty Graal indeksów giełdowych?
Smart Beta Święty Graal indeksów giełdowych? Agenda Smart Beta w Polsce Strategie heurystyczne i optymalizacyjne Strategie fundamentalne Portfel losowy 2 Agenda Smart Beta w Polsce Strategie heurystyczne
Bardziej szczegółowoBogdan Nogalski*, Anna Wójcik-Karpacz** Sposoby motywowania pracowników ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw
Bogdan Nogalski*, Anna Wójcik-Karpacz** Sposoby motywowania pracowników ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw Artyku³ zawiera rozwa ania zwi¹zane ze sposobami motywowania pracowników w sektorze MŒP. Autorzy
Bardziej szczegółowo3. Gdyby w gospodarce kraju X funkcja inwestycji (4) miała postać I = f (R)
1. W ostatnich latach w Polsce dochody podatkowe (bez cła) stanowiły A. Około 60% dochodów budżetu B. Około 30% dochodów budżetu C. Około 90% dochodów budżetu D. Około 99% dochodów budżetu E. Żadne z powyższych
Bardziej szczegółowoUSA: 40 mld dolarów miesięcznie z Fed ma pobudzić konsumpcję 29 września 2012
Richard Fischer, prezes oddziału Rezerwy Federalnej w Dallas, skrytykował obecną politykę amerykańskiego banku centralnego, by wykupować zabezpieczone hipotecznie papiery wartościowe. Ma to być element
Bardziej szczegółowoMakroekonomia I ćwiczenia 4 Pieniądz
Makroekonomia I ćwiczenia 4 Pieniądz Tomasz Gajderowicz Agenda Przyporządkowanie tematów Pieniądz Co to jest Inflacja? Zadania Wykorzystując informacje z omawianych na zajęciach źródeł danych empirycznych,
Bardziej szczegółowoPrzeszczepienie nerek Najczêœciej zadawane pytania
Przeszczepienie nerek Najczêœciej zadawane pytania Witamy w naszej Stacji Dializ Dlaczego potrzebujê przeszczepienia nerki? Kiedy nerki przestaj¹ funkcjonowaæ istniej¹ trzy dostêpne metody leczenia: Hemodializa
Bardziej szczegółowo1. Oprocentowanie LOKATY TERMINOWE L.P. Nazwa Lokaty Okres umowny Oprocentowanie w skali roku. 4. Lokata CLOUD-BIZNES 4 miesiące 3,00%/2,00% 1
Duma Przedsiębiorcy 1/6 TABELA OPROCENTOWANIA AKTUALNIE OFEROWANYCH LOKAT BANKOWYCH W PLN DLA OSÓB FICZYCZNYCH PROWADZĄCYCH DZIAŁALNOŚĆ GOSPODARCZĄ (Zaktualizowana w dniu 24 kwietnia 2015 r.) 1. Oprocentowanie
Bardziej szczegółowoZagregowany popyt i wielkość produktu
Zagregowany popyt i wielkość produktu Realny PKB Burda & Wyplosz MACROECONOMICS 4/e Fluktuacje cykliczne Rys.4.01 (+) odchylenie Trend długookresowy Faktyczny PKB (-) odchylenie 0 Czas Oxford University
Bardziej szczegółowoT. Łuczka Kapitał obcy w małym i średnim przedsiębiorstwie. Wybrane aspekty mikro i makroekonomii
Teresa Łuczka Godziny konsultacji: 12 13.30 poniedziałek 15 16 wtorek p. 306 Strzelecka T. Łuczka Kapitał obcy w małym i średnim przedsiębiorstwie. Wybrane aspekty mikro i makroekonomii WYKŁAD 1 (26.02)
Bardziej szczegółowosiê na produkcji ksi¹ ek. Czy rosn¹ca sprzeda e-booków Pana nie martwi?
t DRUKARNIA PERFEKT Na ksi kach da si zarobi Warszawsk¹ drukarniê Perfekt Janusza Banasiewicza od lat stawiamy jako przyk³ad w³aœciwie prowadzonego biznesu poligraficznego. Firma wyspecjalizowa³a siê w
Bardziej szczegółowoTwoja droga do zysku! Typy inwestycyjne Union Investment TFI
Twoja droga do zysku! Typy inwestycyjne Union Investment TFI Co ma najwyższy potencjał zysku w średnim terminie? Typy inwestycyjne na 12 miesięcy Subfundusz UniStrategie Dynamiczny UniKorona Pieniężny
Bardziej szczegółowoEGZAMIN MATURALNY Z WIEDZY O SPO ECZEÑSTWIE
Miejsce na naklejkê z kodem (Wpisuje zdaj¹cy przed rozpoczêciem pracy) KOD ZDAJ CEGO MWO-W2A1P-021 EGZAMIN MATURALNY Z WIEDZY O SPO ECZEÑSTWIE Instrukcja dla zdaj¹cego Czas pracy 90 minut 1. Proszê sprawdziæ,
Bardziej szczegółowoWYBRANE ZAGADNIENIA NORMALIZACJI W DZIEDZINIE JAKOŒCI
MARIAN GO ÊBIOWSKI WYBRANE ZAGADNIENIA NORMALIZACJI W DZIEDZINIE JAKOŒCI STUDIA I PRACE WYDZIA U NAUK EKONOMICZNYCH I ZARZ DZANIA NR 12 211 Marian Go³êbiowski WYBRANE ZAGADNIENIA NORMALIZACJI W DZIEDZINIE
Bardziej szczegółowoMIÊDZYNARODOWY STANDARD REWIZJI FINANSOWEJ 520 PROCEDURY ANALITYCZNE SPIS TREŒCI
MIÊDZYNARODOWY STANDARD REWIZJI FINANSOWEJ 520 PROCEDURY ANALITYCZNE (Stosuje siê przy badaniu sprawozdañ finansowych sporz¹dzonych za okresy rozpoczynaj¹ce siê 15 grudnia 2009 r. i póÿniej) Wprowadzenie
Bardziej szczegółowoRegulamin Uczelnianego Funduszu Úwiadczeñ Socjalnych Politechniki Radomskiej im. Kazimierza Puùaskiego. I. Podstawy prawne Regulaminu
Zaù¹cznik do zarz¹dzenia R-4/2006 z dnia 5.05.2006 r. Regulamin Uczelnianego Funduszu Úwiadczeñ Socjalnych Politechniki Radomskiej im. Kazimierza Puùaskiego Regulamin opracowano na podstawie: I. Podstawy
Bardziej szczegółowo============================================================================
Czy po fiskalizacji nale y rejestrowaæ sprzeda Autor: Sylwek - 2015/01/27 21:24 Czy zaraz po fiskalizacji nale y obowi±zkowo rejestrowaæ sprzeda na kasie? Za³o enia: 1. podatnik traci zwolnienie z obowi±zku
Bardziej szczegółowoKatowice, dnia 29 kwietnia 2005 r. Nr 3 ZARZ DZENIA PREZESA WY SZEGO URZÊDU GÓRNICZEGO:
DZIENNIK URZÊDOWY WY SZEGO URZÊDU GÓRNICZEGO Katowice, dnia 29 kwietnia 2005 r. Nr 3 TREŒÆ: Poz.: ZARZ DZENIA PREZESA WY SZEGO URZÊDU GÓRNICZEGO: 7 nr 1 z dnia 22 marca 2005 r. zmieniaj¹ce zarz¹dzenie
Bardziej szczegółowoZasady wyboru promotorów, tematów prac i ustalania oceny końcowej ze studiów:
STUDIA PODYPLOMOWE MECHANIZMY FUNKCJONOWANIA STREFY EURO Projekt realizowany z Narodowym Bankiem Polskim w ramach programu edukacji ekonomicznej VII edycja Rok akademicki 2015/2016 Zasady wyboru promotorów,
Bardziej szczegółowoKreacja pieniądza: mity i rzeczywistość Czy banki centralne kreują pieniądze? Czy QE to masowe drukowanie pieniędzy?
Andrzej Sławiński Kreacja pieniądza: mity i rzeczywistość Czy banki centralne kreują pieniądze? Czy QE to masowe drukowanie pieniędzy? 1. Czy banki centralne emitują pieniądze? Warszawa.gazeta.pl Bilans
Bardziej szczegółowoWspółczesna makroekonomia a teoria dynamicznej gospodarki / Józef Chmiel. Warszawa, cop Spis treści
Współczesna makroekonomia a teoria dynamicznej gospodarki / Józef Chmiel. Warszawa, cop. 2017 Spis treści Przedmowa 9 Wprowadzenie 10 Część I. Główne kierunki ekonomii a teoria dynamicznej gospodarki 25
Bardziej szczegółowoAnaliza Fundamentalna. Co dalej z USA? Perspektywy polityki monetarnej, głównych indeksów oraz dolara.
Analiza Fundamentalna Co dalej z USA? Perspektywy polityki monetarnej, głównych indeksów oraz dolara. USA Agenda PKB rynek pracy inflacja Fed giełdy dolar główne wyzwania 2 Główne pytania dotyczące gospodarki
Bardziej szczegółowoDANE MAKROEKONOMICZNE (TraderTeam.pl: Rafa Jaworski, Marek Matuszek) Lekcja IV
DANE MAKROEKONOMICZNE (TraderTeam.pl: Rafa Jaworski, Marek Matuszek) Lekcja IV Stopa procentowa Wszelkie prawa zastrze one. Kopiowanie i rozpowszechnianie ca ci lub fragmentu niniejszej publikacji w jakiejkolwiek
Bardziej szczegółowoZAŁOŻENIA. STRONA POPYTOWA (ZAGREGOWANY POPYT P a ): OGÓLNA RÓWNOWAGA RYNKU. STRONA PODAŻOWA (ZAGREGOWANA PODAŻ S a )
przeciętny poziom cen MODEL ZAGREGOWANEGO POPYTU I ZAGREGOWANEJ PODAŻY ZAŁOŻENIA Dochód narodowy (Y) jest równy produktowi krajowemu brutto (PKB). Y = K + I + G Neoklasycyzm a keynesizm Badamy zależność
Bardziej szczegółowoPieniądz. Polityka monetarna
Pieniądz. Polityka monetarna Definicja Pieniądz można więc najogólniej zdefiniować jako powszechnie akceptowany w danym kraju środek płatniczy. Istota pieniądza przejawia się w jego funkcjach: środka wymiany
Bardziej szczegółowoMarsza³ek Longin Pastusiak:
(Pocz¹tek posiedzenia o godzinie 9 minut 03) (Posiedzeniu przewodnicz¹ marsza³ek Longin Pastusiak oraz wicemarsza³kowie Jolanta Danielak, Ryszard Jarzembowski i Kazimierz Kutz) Marsza³ek Longin Pastusiak:
Bardziej szczegółowoPOMOC PSYCHOLOGICZNO-PEDAGOGICZNA Z OPERONEM. Vademecum doradztwa edukacyjno-zawodowego. Akademia
POMOC PSYCHOLOGICZNO-PEDAGOGICZNA Z OPERONEM PLANOWANIE DZIAŁAŃ Określanie drogi zawodowej to szereg różnych decyzji. Dobrze zaplanowana droga pozwala dojechać do określonego miejsca w sposób, który Ci
Bardziej szczegółowoWarunki Oferty PrOmOcyjnej usługi z ulgą
Warunki Oferty PrOmOcyjnej usługi z ulgą 1. 1. Opis Oferty 1.1. Oferta Usługi z ulgą (dalej Oferta ), dostępna będzie w okresie od 16.12.2015 r. do odwołania, jednak nie dłużej niż do dnia 31.03.2016 r.
Bardziej szczegółowoPowszechność nauczania języków obcych w roku szkolnym 2001/2002
Jadwiga Zarębska 1) Warszawa Powszechność nauczania języków obcych w roku szkolnym 2001/2002 Ö Powszechność nauczania języków obcych według typów szkół Dane przedstawione w tym opracowaniu dotycz¹ uczniów
Bardziej szczegółowoSpis treœci 1. Istotne dla realizowanej w praktyce polityki gospodarczej osi¹gniêcia szkó³ ekonomicznych
Spis treœci Wstêp... 9 1. Istotne dla realizowanej w praktyce polityki gospodarczej osi¹gniêcia szkó³ ekonomicznych... 11 1.1. Merkantylizm... 11 1.2. Fizjokratyzm... 12 1.3. Klasyczna myœl ekonomiczna...
Bardziej szczegółowoSprawozdanie Stenograficzne
Senat Rzeczypospolitej Polskiej V kadencja Sprawozdanie Stenograficzne z 26. posiedzenia Senatu Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 30 paÿdziernika 2002 r. Warszawa 2002 Porz¹dek obrad 26. posiedzenia Senatu
Bardziej szczegółowoWK AD RANCJI I NIEMIEC DO PRAC KONWENTU EUROPEJSKIEGO DOTYCZ CYCH ARCHITEKTURY INSTYTUCJONALNEJ UNII EUROPEJSKIEJ
WK AD RANCJI I NIEMIEC DO PRAC KONWENTU EUROPEJSKIEGO DOTYCZ CYCH ARCHITEKTURY INSTYTUCJONALNEJ UNII EUROPEJSKIEJ Pary i Berlin, 15 stycznia 2003 r. Podczas posiedzenia Rady Europejskiej w Kopenhadze,
Bardziej szczegółowoPOLITECHNIKA WARSZAWSKA Wydział Chemiczny LABORATORIUM PROCESÓW TECHNOLOGICZNYCH PROJEKTOWANIE PROCESÓW TECHNOLOGICZNYCH
POLITECHNIKA WARSZAWSKA Wydział Chemiczny LABORATORIUM PROCESÓW TECHNOLOGICZNYCH PROJEKTOWANIE PROCESÓW TECHNOLOGICZNYCH Ludwik Synoradzki Jerzy Wisialski EKONOMIKA Zasada opłacalności Na początku każdego
Bardziej szczegółowodoskona³y_obywatel.pl
TEMAT Z OK ADKI CZY HARCERSTWO JEST DZIŒ JESZCZE POTRZEBNE? CZY RUCH, KTÓRY WKRÓTCE BÊDZIE OBCHODZIÆ STULECIE SWOJEGO ISTNIENIA, ZACHOWA IDEOW ŒWIE OŒÆ? CZY LUDZIE WYCHOWANI W HARCERSTWIE ODNAJD SIÊ W
Bardziej szczegółowopo.tk.krakow.pl Sprawd¼ oddech próbuj±c wyczuæ go na policzku i obserwuj±c ruchy klatki piersiowej poszkodowanego.
Reanimacja REANIMACJA A RESUSCYTACJA Terminów reanimacja i resuscytacja u ywa siê czêsto w jêzyku potocznym zamiennie, jako równoznacznych okre leñ zabiegów ratunkowych maj±cych na celu przywrócenie funkcji
Bardziej szczegółowoINFORMACJE O INSTRUMENTACH FINANSOWYCH WCHODZĄCYCH W SKŁAD ZARZADZANYCH PRZEZ BIURO MAKLERSKIE PORTFELI Z UWZGLĘDNIENIEM ZWIĄZANYCH Z NIMI RYZYK
INFORMACJE O INSTRUMENTACH FINANSOWYCH WCHODZĄCYCH W SKŁAD ZARZADZANYCH PRZEZ BIURO MAKLERSKIE PORTFELI Z UWZGLĘDNIENIEM ZWIĄZANYCH Z NIMI RYZYK Akcje Akcje są papierem wartościowym reprezentującym odpowiedni
Bardziej szczegółowoEkonomia wykład 03. dr Adam Salomon
Ekonomia wykład 03 dr Adam Salomon Ekonomia: GOSPODARKA RYNKOWA. MAKROEKONOMICZNE PODSTAWY GOSPODAROWANIA Ekonomia dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki, WN AM w Gdyni 2 Rynki makroekonomiczne
Bardziej szczegółowoPRZYK AD 4: PROGRAM BBC O NIEWIARYGODNYCH MOCACH SAMOUZDRAWIANIA
Gry i zabawy umys³owe PRZYK AD 4: PROGRAM BBC O NIEWIARYGODNYCH MOCACH SAMOUZDRAWIANIA A = Autonomiczne mechanizmy samouzdrawiania (np. spadek ciœnienia krwi, zaœlepki z krwi) B = Brak tlenu: maksymalnie
Bardziej szczegółowoUniwersytet Warszawski Organizacja rynku dr Olga Kiuila LEKCJA 12
LEKCJA 12 KOSZTY WEJŚCIA NA RYNEK Inwestując w kapitał trwały zwiększamy pojemność produkcyjną (czyli maksymalną wielkość produkcji) i tym samym możemy próbować wpływać na decyzje konkurencyjnych firm.
Bardziej szczegółowoZP.271.1.71.2014 Obsługa bankowa budżetu Miasta Rzeszowa i jednostek organizacyjnych
Załącznik nr 3 do SIWZ Istotne postanowienia, które zostaną wprowadzone do treści Umowy Prowadzenia obsługi bankowej budżetu miasta Rzeszowa i jednostek organizacyjnych miasta zawartej z Wykonawcą 1. Umowa
Bardziej szczegółowoPrzedmowa. Nauczyciele mog¹ stosowaæ ró ne gry i zabawy matematyczne:
Przedmowa Ksi¹ ka jest kontynuacj¹ mojej poprzedniej ksi¹ ki Gry i zabawy matematyczne dla uczniów szko³y podstawowej. Tak jak i ona adresowana jest do nauczycieli, uczniów szkó³ podstawowych i ich rodziców.
Bardziej szczegółowoEkonomia rozwoju. dr Piotr Białowolski Katedra Ekonomii I
Ekonomia rozwoju wykład 1 dr Piotr Białowolski Katedra Ekonomii I Plan wykładu Ustalenie celu naszych spotkań w semestrze Ustalenie technikaliów Literatura, zaliczenie Przedstawienie punktu startowego
Bardziej szczegółowoDLACZEGO WARTO G OSOWAÆ NA PSL?
DLACZEGO WARTO G OSOWAÆ NA PSL? 1. Bo jest Stronnictwem politycznym, którego g³ówne idee programowe siêgaj¹ bogatej, nieprzerwanej tradycji ruchu ludowego. Ma za sob¹ najd³u sz¹ spoœród wszystkich polskich
Bardziej szczegółowoinstrukcja obs³ugi EPI NO Libra Zestaw do æwiczeñ przepony miednicy skutecznoœæ potwierdzona klinicznie Dziêkujemy za wybór naszego produktu
P O L S K A instrukcja obs³ugi EPI NO Libra Zestaw do æwiczeñ przepony miednicy skutecznoœæ potwierdzona klinicznie Dziêkujemy za wybór naszego produktu created & made in Germany Opis produktu Zestaw do
Bardziej szczegółowo(na przyk³adzie ofert wybranych banków detalicznych)
Proces podejmowania decyzji kredytowej (na przyk³adzie ofert wybranych banków detalicznych) Joanna Wróblewska, mgr,bnpparibasfortis Wstêp Niniejszy artyku³ podejmuje problematykê czynników kszta³tuj¹cych
Bardziej szczegółowoNie racjonalnych powodów dla dopuszczenia GMO w Polsce
JANUSZ WOJCIECHOWSKI POSEŁ DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO WICEPRZEWODNICZĄCY KOMISJI ROLNICTWA I ROZWOJU WSI Tekst wystąpienia na Konferencji: "TRADYCYJNE NASIONA - NASZE DZIEDZICTWO I SKARB NARODOWY. Tradycyjne
Bardziej szczegółowo1. Oprocentowanie LOKATY TERMINOWE L.P. Nazwa Lokaty Okres umowny Oprocentowanie w skali roku. 9 miesięcy 2,30%
Duma Przedsiębiorcy 1/5 TABELA OPROCENTOWANIA AKTUALNIE OFEROWANYCH LOKAT BANKOWYCH W PLN DLA OSÓB FICZYCZNYCH PROWADZĄCYCH DZIAŁALNOŚĆ GOSPODARCZĄ (Zaktualizowana w dniu 27 kwietnia 2015 r.) 1. Oprocentowanie
Bardziej szczegółowoBo ena Kaniuczak Ma³gorzata Kruczek. Abstrakt. Biblioteka G³ówna Politechniki Rzeszowskiej wypozycz@prz.rzeszow.pl
221 Bo ena Kaniuczak Ma³gorzata Kruczek Biblioteka G³ówna Politechniki Rzeszowskiej wypozycz@prz.rzeszow.pl Wp³yw nowoczesnych technologii na podniesienie standardu us³ug biblioteki (na podstawie badañ
Bardziej szczegółowo- potrafi wymienić. - zna hierarchię podział. - zna pojęcie konsumpcji i konsumenta, - zna pojęcie i rodzaje zasobów,
WYMAGANIA EDUKACYJNE PRZEDMIOT: Podstawy ekonomii KLASA: I TH NUMER PROGRAMU NAUCZANIA: 2305/T-5 T-3,SP/MEN/1997.07.16 L.p. Dział programu 1. Człowiek - konsument -potrafi omówić podstawy ekonomii, - zna
Bardziej szczegółowoMateria³y konferencyjne
Materia³y konferencyjne 1 Dariusz K. Rosati Polityka kursu walutowego w Polsce Poznañ, 2001 Ksi¹ ka wydana dziêki pomocy finansowej Powszechnej Kasy Oszczêdnoœci Bank Polski SA oraz Wy szej Szko³y Bankowej
Bardziej szczegółowoMiędzynarodowe stosunki gospodarcze. I.Teoria handlu międzynarodowego
Adam Budnikowski Międzynarodowe stosunki gospodarcze 1 1. Wprowadzenie 1.1. Powstanie i rozwój gospodarki światowej 1.2. Pojęcie i zakres msg. I I.Teoria handlu międzynarodowego 2. Klasyczne teorie handlu
Bardziej szczegółowoProjekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Renata Andrzejewska JAK SKUTECZNIE RADZIĆ SOBIE Z FINANSAMI DOMOWYMI? Projekt realizowany w ramach Działania
Bardziej szczegółowoI = O s KLASYCZNA TEORIA RÓWNOWAGI PRAWO RYNKÓW J. B. SAYA WNIOSKI STOPA RÓWNOWAGI STOPA RÓWNOWAGI TEORIA REALNEJ STOPY PROCENTOWEJ
realna stopa procentowa KLASYCZNA TEORIA RÓWNOWAGI PRAWO RYNKÓW J. B. SAYA koszty produkcji ponoszone przez producentów są jednocześnie wynagrodzeniem za czynniki produkcji (płaca, zysk, renta), a tym
Bardziej szczegółowoPrzygotowały: Magdalena Golińska Ewa Karaś
Przygotowały: Magdalena Golińska Ewa Karaś Druk: Drukarnia VIVA Copyright by Infornext.pl ISBN: 978-83-61722-03-8 Wydane przez Infornext Sp. z o.o. ul. Okopowa 58/72 01 042 Warszawa www.wieszjak.pl Od
Bardziej szczegółowoZespó³ Dandy-Walkera bez tajemnic
Zespó³ Dandy-Walkera bez tajemnic www.fundacja.dandy-walker.org.pl Fundacja chorych na zespó³ Dandy-Walkera 64-100 Leszno ul. Bu³garska 5/10 tel./fax +48 65 520 02 33 mob. +48 662 015 362 fundacja@dandy-walker.org.pl
Bardziej szczegółowo