ŁĄCZENIE, PODZIAŁ I PRZEKSZTAŁCANIE SPÓŁEK HANDLOWYCH

Transkrypt

1

2 BIBLIOTEKA PRAWA HANDLOWEGO redakcja naukowa Andrzej Kidyba ŁĄCZENIE, PODZIAŁ I PRZEKSZTAŁCANIE SPÓŁEK HANDLOWYCH Antoni Witosz 3. wydanie Warszawa 2013

3 Stan prawny na 1 lipca 2013 r. Wydawca Magdalena Stojek-Siwińska Redaktor prowadzący Joanna Cybulska Opracowanie redakcyjne Agata Czuj Łamanie Andrzej Gudowski Projekt graficzny okładki i stron tytułowych Maciej Sadowski Copyright by Wolters Kluwer Polska SA, 2013 ISBN: wydanie Wydane przez: Wolters Kluwer Polska SA Redakcja Książek Warszawa, ul. Płocka 5a tel , fax ksiazki@wolterskluwer.pl księgarnia internetowa

4 Spis treści Wykaz skrótów Wstęp Część 1 Zagadnienia ogólne Rozdział 1. Potrzeba kompleksowej regulacji prawnych form restrukturyzacji spółek handlowych Rozdział 2. Odrębność regulacji prawnej restrukturyzacji spółek handlowych Rozdział 3. Założenia legislacyjne regulacji prawnej restrukturyzacji w kodeksie spółek handlowych Prawo europejskie a regulacja restrukturyzacji spółek handlowych w kodeksie spółek handlowych Doświadczenia praktyki a regulacja prawna restrukturyzacji spółek handlowych Rozdział 4. Podstawowe zasady procesów restrukturyzacyjnych Uwagi ogólne Zasada racjonalnie najpełniejszej możliwości zabiegów restrukturyzacyjnych spółek handlowych Łączenie Podział Przekształcenie

5 Spis treści 3. Zasada sądowej kontroli procesów restrukturyzacyjnych Zasada jawności procesów restrukturyzacyjnych wewnątrz i na zewnątrz Zasada bezpieczeństwa prawnego wierzycieli Łączenie Podział Przekształcenie Zasada zachowania szczególnych uprawnień nabytych przez wspólników albo akcjonariuszy spółek restrukturyzowanych Łączenie się i podział Przekształcenie Zasada ograniczonej zaskarżalności uchwał restrukturyzujących Łączenie się i podział Przekształcenie Rozdział 5. Zdolność restrukturyzacyjna spółek handlowych Zdolność łączenia się Zdolność dzielenia się Zdolność restrukturyzacyjna spółek kapitałowych w organizacji Spółki kapitałowe w organizacji jako trzecia kategoria podmiotów prawa Treść i zakres odesłania z art k.s.h Odpowiednie stosowanie przepisów tytułu IV kodeksu spółek handlowych do spółek kapitałowych w organizacji Rozdział 6. Granice zdolności restrukturyzacyjnej spółek w kodeksie spółek handlowych Uwagi ogólne Likwidacja spółki Upadłość spółki

6 Spis treści 4. Wniesienie wkładów i pokrycie kapitału zakładowego Uwagi ogólne Termin wniesienia wkładów w spółkach osobowych Wniesienie wkładów i pokrycie kapitału zakładowego w spółkach kapitałowych Część 2 Łączenie się i podział spółek Rozdział 1. Zagadnienia terminologiczne Rozdział 2. Sposoby łączenia się spółek Rozdział 3. Postępowanie połączeniowe i działowe Fazy postępowania modelowego uwagi ogólne Faza czynności przygotowawczych Podział fazy czynności przygotowawczych Faza przygotowawcza sensu largo (czynności inicjujące) Wspólnik i akcjonariusz w fazie przygotowawczej sensu largo Faza czynności przygotowawczych sensu stricto A. Łączenie się B. Podział Wspólnik i akcjonariusz a plan połączenia lub podziału Charakter prawny, funkcje i rola planów łączenia się i podziału spółek handlowych Obowiązek zawiadomienia o planie Prawo przeglądania planów restrukturyzacyjnych Prawo żądania odpisów planów restrukturyzacyjnych Rozdział 4. Faza właścicielska Uwagi ogólne Właściwość podmiotowa do powzięcia uchwały

7 Spis treści 1. Spółki kapitałowe Spółki osobowe Prawo do informacji przed powzięciem uchwał restrukturyzacyjnych Rozdział 5. Uproszczone łączenie się spółek Łączenie się bez powzięcia uchwały Ochrona wspólników lub akcjonariuszy w łączeniu się bez powzięcia uchwały Łączenie się małych spółek z ograniczoną odpowiedzialnością Przejęcie własnej spółki Rozdział 6. Wspólnicy i akcjonariusze a łączenie się spółek i podział spółki Uwagi ogólne Zasada równoważności praw Zachowanie praw równoważnych w spółce przejmującej lub nowo zawiązanej Znaczenie formuły prawa co najmniej równoważne Środki ochrony prawa do równoważności szczególnych uprawnień Wspólnik albo akcjonariusz jako posiadacz papierów wartościowych innych niż akcje spółki przejmowanej lub łączących się przez zawiązanie nowej albo spółki dzielonej Prawo do nieuczestniczenia w spółce przejmującej lub nowo zawiązanej Prawo do uczestnictwa w zysku spółki przejmującej lub nowo zawiązanej Prawo do przyznania udziałów lub wydania akcji spółki przejmującej lub nowo zawiązanej Prawo i obowiązek dopłat

8 Spis treści Rozdział 7. Odpowiedzialność wspólników lub akcjonariuszy za zobowiązania zrestrukturyzowanych spółek Uwagi ogólne Odpowiedzialność za zobowiązania spółki osobowej uczestniczącej w łączeniu się spółek Rozdział 8. Skutki prawne łączenia się lub podziału spółek Uwagi ogólne Skutki cywilnoprawne łączenia się lub podziału Następstwo prawne Odpowiedzialność następcy prawnego za zobowiązania w łączeniu się spółek kapitałowych Odpowiedzialność następcy prawnego za zobowiązania w łączeniu się z udziałem spółek osobowych Wierzyciel a odrębny zarząd majątkami połączonych spółek w przypadku niewypłacalności spółki Transgraniczne łączenie się spółek Uwagi ogólne Ochrona wspólników lub akcjonariuszy w transgranicznym łączeniu się spółek Ochrona wierzycieli w transgranicznym łączeniu się spółek Odpowiedzialność następców prawnych za zobowiązania spółki dzielonej Odpowiedzialność następców prawnych za zobowiązania w przypadku podziału przez wydzielenie Zabezpieczenie roszczeń wierzycieli spółki dzielonej Część 3 Przekształcanie spółek handlowych Rozdział 1. Zagadnienia terminologiczne Rozdział 2. Zakres przekształcania się spółek

9 Spis treści Rozdział 3. Przyczyny przekształcenia się spółek Rozdział 4. Przekształcenie spółki cywilnej w spółkę handlową Rozdział 5. Postępowanie przekształceniowe Fazy postępowania przekształceniowego Czynności przygotowawcze sensu largo Czynności przygotowawcze sensu stricto Rozdział 6. Faza właścicielska Prawo do informacji przed powzięciem uchwały przekształceniowej Przesłanki skuteczności uchwały przekształceniowej Uchwała o przekształceniu spółki Faza rejestracji i ogłoszenia o przekształceniu spółki Skutki przekształcenia Ciągłość prawna A. W zakresie stosunków cywilnoprawnych B. W zakresie stosunków administracyjnoprawnych C. Ograniczona ciągłość korporacyjna Odpowiedzialność za zobowiązania przekształcanej spółki osobowej Restrukturyzacja spółek handlowych w świetle przepisów prawa pracy Rozdział 7. Przekształcenie przedsiębiorcy w spółkę kapitałową Przekształcenie jednoosobowego przedsiębiorcy a systematyka kodeksu spółek handlowych Postępowanie przekształceniowe Dzień przekształcenia Skutki przekształcenia Odpowiedzialność za szkody wyrządzone przekształceniem jednoosobowego przedsiębiorcy

10 Spis treści 6. Odpowiedzialność za zobowiązania powstałe przed dniem przekształcenia Rozdział 8. Przekształcenie spółdzielni pracy w spółkę handlową Przyczyny przekształcania się spółdzielni Zakres przekształcania się spółdzielni pracy Faza przygotowawcza (postępowanie przekształceniowe) Faza właścicielska Faza rejestracji i ogłoszenia o przekształceniu Skutki przekształcenia Uwagi ogólne Objęcie udziałów lub akcji Sukcesja w zakresie prawa cywilnego i administracyjnego Ciągłość personalna (korporacyjna) Ciągłość pracownicza Rozdział 9. Sytuacja członka spółdzielni nieuczestniczącego w spółce przekształconej Rozdział 10. Skarżenie uchwały o przekształceniu spółdzielni Rozdział 11. Odpowiedzialność za szkody wyrządzone członkom spółdzielni procesem przekształcania spółdzielni Część 4 Skarżenie uchwał restrukturyzacyjnych Rozdział 1. Uwagi ogólne Rozdział 2. Podstawa prawna skarżenia uchwał restrukturyzacyjnych Rozdział 3. Przesłanki przedmiotowe powództwa o uchylenie uchwały restrukturyzacyjnej Rozdział 4. Przesłanki przedmiotowe powództwa o stwierdzenie nieważności uchwały restrukturyzacyjnej

11 Spis treści Rozdział 5. Powództwo o stwierdzenie nieistnienia uchwały restrukturyzacyjnej Rozdział 6. Legitymacja bierna do wytoczenia powództwa Część 5 Odpowiedzialność za szkody wyrządzone wspólnikom lub akcjonariuszom procesami restrukturyzacyjnymi Rozdział 1. Uwagi ogólne Rozdział 2. Podmiotowy zakres odpowiedzialności odszkodowawczej Odpowiedzialność z tytułu nierzetelnego ustalenia parytetu wymiany udziałów lub akcji Odpowiedzialność osób działających za spółkę z tytułu szkód wyrządzonych działaniem lub zaniechaniem sprzecznym z prawem, postanowieniami umowy albo statutu Rozdział 3. Przesłanki przedmiotowe odpowiedzialności odszkodowawczej Przesłanki przedmiotowe dochodzenia odszkodowania z tytułu nierzetelnego ustalenia parytetu wymiany udziałów lub akcji Przesłanki przedmiotowe dochodzenia odszkodowania za szkody wyrządzone działaniem lub zaniechaniem sprzecznym z prawem, postanowieniami umowy albo statutu Rozdział 4. Przesłanki uwolnienia się od odpowiedzialności osób działających za spółkę Rozdział 5. Środki ochrony przed nieuzasadnionymi powództwami odszkodowawczymi Literatura Indeks rzeczowy

12 Wykaz skrótów 1. Źródła prawa k.c. k.h. k.p.c. k.s.h. ord. pod. pr. spółdz. pr. u. i n. u.obl. ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.) rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 czerwca 1934 r. (Dz. U. Nr 57, poz. 502 z późn. zm.) ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 z późn. zm.) ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz. U. Nr 94, poz z późn. zm.) ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r. poz. 749 z późn. zm.) ustawa z dnia 16 września 1982 r. Prawo spółdzielcze (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 188, poz z późn. zm.) ustawa z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r. poz z późn. zm.) ustawa z dnia 29 czerwca 1995 r. o obligacjach (tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 120, poz z późn. zm.) 13

13 Wykaz skrótów u.rach. ustawa o KRS ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 330 z późn. zm.) ustawa z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 168, poz z późn. zm.) 2. Czasopisma i organy publikacyjne Dz. U. Dz. Urz. KPP Mon. Praw. Mon. Pr. Hand. Mon. Pod. OSN OSNC OSNCP OSP PiP PiZS PPH PPW Pr. Sp. Prz. Pod. PS PUG RPEiS Dziennik Ustaw Dziennik Urzędowy Kwartalnik Prawa Prywatnego Monitor Prawniczy Monitor Prawa Handlowego Monitor Podatkowy Orzecznictwo Sądu Najwyższego Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna i Administracyjna oraz Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Orzecznictwo Sądów Polskich Państwo i Prawo Praca i Zabezpieczenie Społeczne Przegląd Prawa Handlowego Prawo Papierów Wartościowych Prawo Spółek Przegląd Podatkowy Przegląd Sądowy Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 14

14 Wstęp Niniejsze opracowanie jest odpowiedzią na zapotrzebowanie kompleksowego omówienia i analizy wszystkich procesów restrukturyzacyjnych, w jakie mogą wchodzić spółki handlowe zgodnie z regulacją zawartą w kodeksie spółek handlowych, a także procesów przekształcenia jednoosobowych przedsiębiorców i spółdzielni pracy w spółki handlowe, które również posiadają swoją regulację ustawową. Poza zakresem opracowania znalazły się tzw. przekształcenia gospodarcze (nieuregulowane przepisami prawa), które występują także w praktyce. Problematyka procesów restrukturyzacyjnych spotkała się z dużym zainteresowaniem zarówno w piśmiennictwie prawniczym, jak i w praktyce obrotu gospodarczego. Wydaje się, że te elementy dodatkowo dowodzą znaczenia i wagi tego zagadnienia. Istniejące publikacje posiadają jednak w przeważającej mierze charakter komentarza lub stanowią element prawnoporównawczy z innymi regulacjami w pracach o odmiennym charakterze. Są to opracowania ważne i cenne dla polskiego piśmiennictwa prawniczego, ale dokonana w nich analiza dotyczy poszczególnych instytucji mieszczących się w pojęciu restrukturyzacji. Publikacja niniejsza stara się ująć wszystkie procesy restrukturyzacyjne, tj. łączenie się, podział i przekształcenie, w sposób łączny i komplementarny z próbą wskazania elementów wspólnych założeń konstrukcyjnych i wyjaśnieniem zasadności (lub jej braku) w odmienności i różnicach w poszczególnych elementach tych konstrukcji, zwłaszcza w poszczególnych fazach tych procesów. Z założenia zaprezentowane poglądy to wyraz zapatrywań autora opracowania, niemniej z dość znacznym odniesieniem do tych poglądów doktryny, które stoją w opozycji do przyjmowanych w niniejszej 15

15 Wstęp publikacji. Poglądy akceptujące stanowisko autora nie zawsze są w tej monografii sygnalizowane, zostały jednak wskazane w zestawionej bibliografii. Katowice, czerwiec 2013 r. prof. zw. dr hab. Antoni Witosz 16

16 Część 1 Zagadnienia ogólne Rozdział 1. Potrzeba kompleksowej regulacji prawnych form restrukturyzacji spółek handlowych Ustawodawca w ustawie z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych zdaje się przyjmować założenie, iż wybór typu spółki, w ramach którego ma być prowadzona działalność, zwłaszcza gospodarcza, nie musi być dokonany raz na zawsze. Na różnych etapach działalności lub z powodu rodzaju prowadzonej działalności przydatne mogą być różne typy spółek, bądź też założony cel może zostać osiągnięty poprzez takie zabiegi organizacyjne, które mogą doprowadzić do zmian organizacyjnych, a nawet ustania bytu prawnego, zaś działalność prowadzona będzie nadal. W doktrynie prawa, a także w doktrynie nauk ekonomicznych, na określenie instytucji łączenia się, podziału albo przekształcenia się spółek handlowych używany bywa zbiorczy termin przekształcenia sensu largo, w odróżnieniu od przekształcenia sensu stricto, jako instytucji regulowanej w kodeksie spółek handlowych. Wprowadzenie jednego terminu w dwóch różnych znaczeniach nie jest jednak, jak się wydaje, uzasadnione ani metodologicznie, ani językowo. Zakres pojęciowy jednego terminu zawiera się bowiem w zakresie pojęciowym drugiego terminu, co może prowadzić do niepotrzebnego powstawania problemów rozumienia tekstu prawniczego. W dalszej części pracy pojęcie przekształcenie stosowane będzie jedynie do przekształcenia sensu stricto, jako jednej z trzech instytucji, obok łączenia się i podziału, uregulowanej w tytule IV kodeksu spółek handlowych. W dotychczasowych wypowiedziach doktryny prawa handlowego zaproponowane zostały także inne terminy na tę zbiorczą kategorię: restrukturyzacja przedsiębiorstwa spółki 1 ; przemiany ustrojowe 1 Por. uzasadnienie rządowego projektu ustawy Kodeks spółek handlowych, druk sejmowy nr 1687, s

17 Część 1. Zagadnienia ogólne spółki 2 ; transformacje podmiotowo-przedmiotowe spółek osobowych i kapitałowych 3 ; reorganizacja prawna spółek handlowych 4. W terminie reorganizacja jest jednak zawarta konotacja w postaci zmian struktur organizacyjnych i (lub) procesów w nich przebiegających w celu podwyższenia stopnia ich zorganizowania. Reorganizacja posiada więc leczniczy charakter, mający na celu usunięcie defektów i niedociągnięć oraz rozwiązywanie problemów, które mogłyby się pojawić w przyszłości. Pojawia się również termin restrukturyzacja spółek handlowych. W dalszej części pracy dla określenia zbiorczej kategorii łączenia się, podziału i przekształcenia używany będzie termin restrukturyzacja spółek handlowych. Kodeks spółek handlowych wprowadził do swej treści i uregulował wiele nowych instytucji nieznanych kodeksowi handlowemu. Liczne z nich stanowią kontynuację dotychczasowych rozwiązań albo zmodyfikowanych, albo znacznie rozbudowanych czy też doprecyzowujących jedynie poprzednie regulacje. Zasada ta znajduje swoje potwierdzenie w całej treści kodeksu spółek handlowych. Jednakże w stopniu najpowszechniejszym twierdzenie to jest trafne w odniesieniu do trzech instytucji, których zasadniczym celem jest umożliwienie prawnej restrukturyzacji spółek handlowych. Chodzi o instytucje zawarte w tytule IV kodeksu spółek handlowych. Są to łączenie się, podział oraz przekształcenie spółek handlowych. Ustawodawca kodeksu spółek handlowych czyni to po raz pierwszy w formie odrębnego tytułu tego kodeksu Łączenie, podział i przekształcanie spółek (art k.s.h.), który dzieli się na działy regulujące poszczególne procesy restrukturyzacyjne. W tym więc zakresie zasada kontynuacji, tj. przejmowania rozwiązań z kodeksu handlowego, ma najmniejsze zastosowanie. Trafność i konieczność tego zabiegu ustawodawcy stanowiącego także w istocie rozszerzenie zakresu zabiegów restrukturyzacyjnych przez spółki handlowe jest, jak się wydaje, oczywista i uzasadniona 2 Por. A. Szajkowski, Refleksje nad nowym kodeksem spółek handlowych, PUG 2001, nr 1, s Por. J. Jacyszyn, Projekt ustawy Prawo spółek handlowych (ogólna charakterystyka), Rejent 1999, nr 1, s G. Miś, Przekształcenie spółek handlowych, Warszawa 2005, s. 14. Por. A. Witosz, Restrukturyzacja spółek handlowych, Bydgoszcz Katowice 2005, s ; pojęcie to używane jest we wszystkich publikacjach tego autora. 18

18 Rozdział 1. Potrzeba kompleksowej regulacji prawnych form restrukturyzacji... głównie potrzebami praktyki gospodarczej, w której do istoty procesów gospodarczych należy zaliczyć koncentrację, dekoncentrację, a także dopasowywanie formy prowadzenia działalności gospodarczej ze względu na uwarunkowania przede wszystkim ekonomiczne. W obecnych bowiem warunkach gospodarczych procesy łączenia się, podziału bądź przekształcenia, o ile nie będą zjawiskiem dominującym, to z pewnością staną się one jednym z normalnych czynników życia gospodarczego, nie zaś zjawiskami o wyjątkowym lub nadzwyczajnym charakterze. Charakterystyczną bowiem cechą życia gospodarczego jest jego ciągła zmienność, co wymusza na przedsiębiorcach konieczność dopasowywania się do nowych realiów. Dla utrzymania się na rynku, dla prawidłowego funkcjonowania lub podwyższenia swojej konkurencyjności przedsiębiorca musi dokonywać takich zabiegów, by wybrać optymalną formę prowadzenia działalności gospodarczej. Zmiana ta sprowadzać się bowiem może zarówno do zmian ilościowych, z którymi mamy do czynienia w przypadku łączenia się i podziału spółek, jak i do zmian jakościowych, które występują przy przekształceniach spółek. Kodeks spółek handlowych reguluje jednak problematykę restrukturyzacji w płaszczyźnie prawa prywatnego, choć nie w pełnym jego zakresie. Spółki osobowe nie mogą wchodzić i wszczynać wszystkich procesów restrukturyzacyjnych, lecz tylko niektóre 6. Oznacza to, że poza jego zakresem problematyka ta jest przedmiotem zainteresowania innych jeszcze dyscyplin prawa. Należy tu wymienić prawo podatkowe, bilansowe, antymonopolowe, prawo pracy oraz przepisy o rachunkowości. Przyjęte przez ustawodawcę kodeksu spółek handlowych rozwiązanie nie odbiega jednak w tym zakresie od rozwiązań stosowanych w innych ustawodawstwach. Jest to raczej ogólniejsza tendencja, choć nie zawsze procesy restrukturyzacyjne regulowane są przepisami z zakresu prawa spółek w ścisłym tego słowa znaczeniu. Nawet jednak w tych państwach, w których prawne zagadnienia restrukturyzacji regulowane są odrębną ustawą, jest to regulacja kompleksowa obejmująca swoją treścią poszczególne procesy restrukturyzacyjne od okresu inicjacyjnego poprzez procedurę aż po skutki prawne każdego z tych procesów i zagadnienia odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną procesami restrukturyzacyjnymi. 6 Por. A. Witosz, Zdolność restrukturyzacyjna spółek osobowych, PPH 2012, nr 9, s. 31 i n. 19

19