Program Erasmus w opinii. polskich studentów

Transkrypt

1 Program Erasmus w opinii polskich studentów Rok akademicki 2010/11 Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji Narodowa Agencja Programu Uczenie się przez całe życie Warszawa 2013

2 Wydanie publikacji sfinansowano przy wsparciu Komisji Europejskiej ze środków programu Uczenie się przez całe życie. Komisja Europejska nie ponosi odpowiedzialności za zawartość merytoryczną publikacji. Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji Warszawa 2013 Opracowanie i tekst: Tomasz Szubert Współpraca: Aleksandra Skrętowska Redakcja: Małgorzata Członkowska-Naumiuk Korekta: Agnieszka Pawłowiec Projekt okładki: Małgorzata Członkowska-Naumiuk Wydawca: Fundacja Rozwoju Systemu edukacji Narodowa Agencja Programu Uczenie się przez całe życie ul. Mokotowska Warszawa tel.: faks:

3 Spis treści Od wydawcy 3 1. Charakterystyka badanej zbiorowości stypendystów Erasmusa 5 2. Czynniki determinujące wybór kraju docelowego Długość pobytu na stypendium Ocena pobytu pod kątem czasu trwania Czynniki, które wpłynęły na decyzję o wyjeździe Źródła informacji o wyjeździe w ramach programu Erasmus Ocena przydatności informacji o wyjeździe Oferta powitalna na uczelni partnerskiej Organizowanie na uczelniach partnerskich spotkań z myślą o stypendystach Erasmusa Ocena wsparcia otrzymanego z uczelni macierzystej i partnerskiej Ocena poziomu integracji ze środowiskiem studenckim na uczelni partnerskiej Ocena przygotowania nauczycieli akademickich na uczelniach partnerskich Typ zakwaterowania podczas pobytu za granicą Znajdowanie zakwaterowania Dostęp do zasobów bibliotecznych, materiałów dydaktycznych, komputera i poczty elektronicznej Przystępowanie do egzaminów na uczelni partnerskiej Zaliczenie przez uczelnię macierzystą okresu studiów odbytych za granicą Otrzymywanie punktów za ukończenie kursów językowych Języki, w jakich były prowadzone zajęcia na uczelni partnerskiej Przygotowanie językowe przed wyjazdem i w trakcie pobytu Podmioty odpowiedzialne za kursy językowe Czas trwania kursów językowych Znajomość języka kraju pobytu (przed wyjazdem i po powrocie ze stypendium) Koszty poniesione w czasie pobytu na stypendium 79 1

4 25. Stopień, w jakim stypendium pozwalało pokryć koszty utrzymania podczas pobytu za granicą Wzrost wydatków podczas pobytu na stypendium w stosunku do studiów na uczelni macierzystej Liczba rat wypłaty stypendium Erasmusa Wypłata części kwoty stypendium przed wyjazdem Inne źródła finansowania pobytu na stypendium Łączna wysokość środków finansowych z dodatkowych źródeł Otrzymywanie dodatkowych stypendiów krajowych podczas pobytu za granicą Problemy z ciągłością wypłat stypendiów krajowych Ocena korzyści akademickich i osobistych wynikających z pobytu na stypendium Rozważanie możliwości podjęcia pracy w innym kraju europejskim po zakończeniu studiów Szczególnie cenione aspekty pobytu na stypendium Przydatność wyjazdu na stypendium Erasmusa w przyszłej karierze zawodowej Ogólna ocena okresu studiów w ramach stypendium Erasmusa 123 2

5 Od wydawcy Sprawozdania polskich studentów Erasmusa, pochodzące z roku akademickiego 2010/11 i wypełniane w formie ankiety online, posłużyły autorom niniejszego opracowania do przeprowadzenia szczegółowej analizy różnych aspektów wyjazdów studenckich w ramach programu Erasmus. W zamierzeniu autorów analiza ta miała ukazać te aspekty mobilności, o których niewiele mówią zbiorcze dane statystyczne i liczbowe, standardowo zamieszczane w raportach i podsumowaniach dotyczących tego programu. Chodziło głównie o sprawdzenie, jak wyjazdy erasmusowe są oceniane przez samych studentów. W badaniu zajęto się więc przede wszystkim subiektywnymi ocenami, opiniami i odczuciami młodych ludzi, co pozwoliło przedstawić pewne elementy jakościowej oceny mobilności w programie Erasmus. Opracowanie powstało w wyniku współpracy dr. Tomasza Szuberta z Katedry Statystyki i Demografii na Wydziale Ekonomii Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu oraz Aleksandry Skrętowskiej, która w roku 2012 jako studentka UEP napisała pracę licencjacką właśnie na temat wyjazdów studentów w ramach programu Erasmus. Większość wykresów, tabel i map pochodzi z tej pracy, a koncepcja szerszego i bardziej szczegółowego opracowania wyników badań jest dziełem dr. T. Szuberta, pomysłodawcy wydania niniejszego tekstu. Dane do analizy w postaci sprawozdań studentów, niezawierających oczywiście ich danych osobowych, zostały udostępnione autorom przez Zespół Erasmusa w Fundacji Rozwoju Systemu Edukacji, która podjęła się również roli wydawcy i zapewniła przygotowanie redakcyjne oraz edytorskie całego tekstu. 3

6

7 1.. Charrakt terryst tyka badanejj zzbi iorrowości i stypendystów Errasmusa W niniejszej pracy przedstawiono wyniki szczegółowej analizy reprezentatywnej próby sprawozdań polskich studentów, którzy wyjechali na studia w ramach programu Erasmus w roku akademickim 2010/11. Badanie nie obejmowało studentów wyjeżdżających na praktyki. Ogółem w roku 2010/11 na zagraniczne uczelnie wyjechało w programie Erasmus polskich studentów. Badanie objęło 95,6 proc. tej grupy studentów, którzy wypełnili sprawozdania z wyjazdu w formie ankiet online. Przedmiotem analizy nie były natomiast sprawozdania studentów wypełnione w formie tradycyjnej 1. Strukturę badanej zbiorowości według płci przedstawia wykres 1. Większość badanej grupy stypendystów (69,7 proc.) stanowiły kobiety (dane te są bardzo zbliżone do danych dotyczących ogółu polskich stypendystów Erasmusa w roku 2010/11: kobiety stanowiły 70,6 proc. wyjeżdżających [red.]). Wykres 1. Struktura badanej grupy stypendystów Erasmusa według płci 30,3% 69,7% Mężczyźni Kobiety Wśród osób uczestniczących w wymianie zdecydowanie przeważali studenci szkół publicznych (92,8 proc. wszystkich respondentów). Studenci szkół niepublicznych stanowili zaledwie 7,2 proc. zbiorowości (wykres 2). Wykres 2. Struktura badanej grupy stypendystów Erasmusa według typu uczelni macierzystej 7,2% Uczelnie publiczne 92,8% Uczelnie prywatne Jeśli chodzi o poziom studiów (licencjackie lub inżynierskie I stopnia, magisterskie II stopnia oraz doktoranckie III stopnia), to, jak wynika z wykresu 3, program Erasmus jest szczególnie popularny wśród studentów studiów I i II stopnia. Studentów obu tych poziomów studiów w całej badanej zbiorowości było aż 98,5 proc. Zdecydowanie mniej, bo tylko 1,5 proc., było doktorantów jadących na wymianę (dane dla ogółu 1 Ogółem w roku 2010/11na studia oraz na praktyki Erasmusa wyjechało polskich studentów. Podstawowe dane statystyczne dotyczące ogółu stypendystów Erasmusa z polskich uczelni zostały zaprezentowane w publikacji Erasmus w Polsce w roku akademickim 2010/11, Warszawa 2012, wydanej przez Fundację Rozwoju Systemu Edukacji ( 5

8 stypendystów z roku 2010/11 są następujące: wyjazdy osób na studiach I stopnia 47,8 proc., wyjazdy osób na studiach II stopnia 50,5 proc., wyjazdy doktorantów 1,7 proc.). Wykres 3. Struktura badanej grupy stypendystów Erasmusa według poziomów studiów 1,5% 53,7% 44,8% Studia licencjackie Studia magisterskie Studia doktoranckie Wykres 4. również pokazuje strukturę płci respondentów, ale tym razem z uwzględnieniem typu uczelni (publiczne, prywatne). Jak się okazuje, zarówno wśród stypendystów ze szkół publicznych, jak i niepublicznych, zdecydowaną większość (około 70 proc.) stanowią kobiety. Typ uczelni nie różnicuje zatem odsetka stypendystów Erasmusa z podziałem na płeć. Wykres 4. Struktura badanej grupy stypendystów Erasmusa według płci i typu uczelni 10% 8% 6% 4% 2% 69,7 70,5 30,3 29,5 Kobiety Mężczyźni % Uczelnie publiczne Uczelnie prywatne Nieco inaczej wygląda struktura płci badanych stypendystów, gdy uwzględni się poziom studiów (licencjackie, magisterskie, doktoranckie; wykres 5). Jeśli w tych dwóch pierwszych kategoriach odsetki kształtują się podobnie jak dla ogółu zbiorowości (około 70 proc. kobiet, 30 proc. mężczyzn), to nieco wyższy wskaźnik zanotowano dla mężczyzn wśród uczestników studiów doktoranckich, w przypadku których mężczyzn jest 36,4 proc., a kobiet 63,6 proc. Wykres 5. Struktura badanej grupy stypendystów Erasmusa według płci i poziomu studiów 12% 10% 8% 6% 4% 2% 69,7 70,5 63,6 30,3 29,5 36,4 Kobiety Mężczyźni % Studia licencjackie Studia magisterskie Studia doktoranckie 6

9 filologia zarządzanie ekonomia prawo stosunki międzynarodowe finanse i rachunkowość turystyka i rekreacja kierunek lekarski informatyka architektura i urbanistyka biotechnologia zarządzanie i inżynieria produkcji socjologia europeistyka psychologia budownictwo kulturoznawstwo politologia elektronika i telekomunikacja pedagogika filologia polska historia dziennikarstwo i komunikacja społeczna automatyka i robotyka mechanika i budowa maszyn Liczba studentów Strukturę respondentów według poziomów studiów z podziałem na typ uczelni prezentuje natomiast wykres 6. Na uczelniach publicznych 42,8 proc. badanych kształciło się na studiach I stopnia, zaś 55,7 proc. na studiach magisterskich (wynik zbliżony do struktury całej zbiorowości). Ale już w przypadku uczelni niepublicznych aż 71,1 proc. stypendystów wywodziło się spośród studentów I stopnia (licencjat), a tylko 28,2 proc. II stopnia (wynika to przede wszystkim z faktu, że większość uczelni niepublicznych oferuje jedynie studia I stopnia [red.]). Odsetek stypendystów Erasmusa będących doktorantami w obu typach uczelni był znikomy. Wykres 6. Struktura badanej grupy stypendystów Erasmusa według typu uczelni i poziomu studiów 12% 10% 8% 6% 4% 2% 55,7 42,8 28,2 71,1 Studia doktoranckie Studia magisterskie Studia licencjackie % Uczelnie publiczne Uczelnie prywatne Kolejny wykres (7) pokazuje, jakie kierunki reprezentowali studenci wyjeżdżający na wymianę. Zamieszczono na nim tylko najbardziej popularne kierunki, z których wyjechało co najmniej 100 osób. Pozostałe były zdecydowanie mniej reprezentowane, aczkolwiek nieuwzględniona na poniższym wykresie grupa studentów kształcących się na tych kierunkach stanowiła ogółem aż 2,5 tys. osób. Zasada otwartości Erasmusa na wszelkie dziedziny i kierunki studiów znajduje więc konkretne potwierdzenie Wykres 7. Struktura badanej grupy stypendystów Erasmusa według kierunku studiów

10 automatyka i robotyka elektronika i telekomunikacja mechanika i budowa maszyn informatyka budownictwo historia zarządzanie i inżynieria produkcji finanse i rachunkowość prawo ekonomia zarządzanie politologia kierunek lekarski europeistyka biotechnologia architektura i urbanistyka stosunki międzynarodowe turystyka i rekreacja socjologia filologia polska dziennikarstwo i komunikacja społeczna psychologia kulturoznawstwo filologia pedagogika Wśród analizowanych kierunków najliczniej reprezentowane były: filologie (1603 studentów), następnie zarządzanie (788 osób), ekonomia (587), prawo (574) oraz stosunki międzynarodowe (550). Tak duża przewaga tej pierwszej kategorii wynika zapewne ze specyfiki studiów filologicznych wymagających kontaktu z żywym językiem innego kraju. Wykres 8 obrazuje, jak kształtuje się struktura badanej grupy stypendystów pod względem płci na poszczególnych kierunkach studiów. Występują pod tym względem spore różnice. Np. na kierunku automatyka i robotyka aż 96,1 proc. stypendystów Erasmusa to mężczyźni. Z drugiej strony wśród studentów pedagogiki mężczyzn było zaledwie 6,6 proc. Z innych kierunków, które odznaczają się sporym odsetkiem mężczyzn, warto wymienić elektronikę i telekomunikację (90,6 proc.) oraz mechanikę i budowę maszyn (89,0 proc.), a więc kierunki typowo techniczne, wykładane na politechnikach. Domeną kobiet są natomiast takie kierunki, jak filologia (89,6 proc.), kulturoznawstwo (86,8 proc.) czy psychologia (86,0 proc.), wymagające w znacznie większym stopniu umiejętności społecznych, w których kobiety przejawiają większe zdolności od mężczyzn. Wykres 8. Struktura badanej grupy stypendystów Erasmusa według kierunku studiów i płci 100% 80% 60% 40% 20% 0% Mężczyźni Kobiety Przyglądając się strukturze respondentów według typu uczelni i kierunku studiów (wykres 9), warto zauważyć, że w przypadku wszystkich uwzględnionych w analizie kierunków większość stanowią studenci szkół publicznych (co wynika przede wszystkim ze znacznie większej liczby studentów kształcących się na uczelniach publicznych [red.]). Najwyższy odsetek studentów uczelni prywatnych wystąpił na kierunku: psychologia (27,5 proc.), dziennikarstwo i komunikacja społeczna (22,0 proc.), turystyka i rekreacja (18,8 proc.) oraz zarządzanie (17,1 proc.). Struktura badanej zbiorowości stypendystów według kierunku i poziomu studiów przedstawiona została na wykresie 10. Ukazuje on, na jakich kierunkach zdecydowaną większość stanowią studenci studiów I stopnia (np. architektura i urbanistyka 83,0 proc.), a na jakich studenci studiów magisterskich (np. kierunek lekarski, 89,7 proc.). Studentów I stopnia wyjeżdżających na stypendium Erasmusa jest też wielu na europeistyce (70,1 proc.), dziennikarstwie (66,1 proc.) oraz budownictwie (63,1 proc.), a studentów II stopnia uczestniczących w wymianie zagranicznej najwięcej można było spotkać również wśród osób studiujących prawo (87,3 proc.), historię (77,6 proc.) oraz psychologię (74,5 proc.). Jeśli chodzi o uczestników studiów doktoranckich, najwięcej było ich na mechanice i budowie maszyn (6,0 proc.), automatyce i robotyce (4,9 proc.) oraz historii (4,0 proc.). 8

11 architektura i urbanistyka europeistyka dziennikarstwo i komunikacja budownictwo zarządzanie i inżynieria produkcji filologia mechanika i budowa maszyn zarządzanie informatyka stosunki międzynarodowe turystyka i rekreacja pedagogika elektronika i telekomunikacja ekonomia finanse i rachunkowość kulturoznawstwo politologia socjologia automatyka i robotyka biotechnologia filologia polska psychologia historia prawo kierunek lekarski kierunek lekarski architektura i urbanistyka zarządzanie i inżynieria produkcji elektronika i telekomunikacja filologia polska automatyka i robotyka mechanika i budowa maszyn biotechnologia budownictwo historia socjologia prawo europeistyka pedagogika informatyka kulturoznawstwo politologia ekonomia filologia finanse i rachunkowość stosunki międzynarodowe zarządzanie turystyka i rekreacja dziennikarstwo i komunikacja społeczna psychologia Wykres 9. Struktura badanej grupy stypendystów Erasmusa według kierunku studiów i typu uczelni 10% 8% 6% 4% 2% % Uczelnie publiczne Uczelnie prywatne Wykres 10. Struktura badanej grupy stypendystów Erasmusa według kierunku i poziomu studiów 10% 8% 6% 4% 2% % Studia licencjackie Studia magisterskie Studia doktoranckie Poniżej (wykres 11) zaprezentowano natomiast strukturę badanych respondentów według województwa, w którym mieści się ich uczelnia macierzysta (istnieje oczywista zależność między liczbą stypendystów a liczbą i wielkością uczelni znajdujących się na obszarze danego województwa [red.]). Najlepiej reprezentowane było województwo mazowieckie (2434 studentów), następnie małopolskie (1536), wielkopolskie (1279) oraz dolnośląskie (1232). Najmniej studentów wyjechało z województwa lubuskiego (zaledwie 51 osób), świętokrzyskiego (82) oraz warmińsko-mazurskiego (139). 9

12 35,0 34,1 33,7 33,3 32,7 32,6 31,0 30,9 30,6 28,6 27,9 27,6 26,5 23,0 22,6 15,7 65,0 65,9 66,3 66,7 67,3 67,4 69,0 69,1 69,4 71,4 72,1 72,4 73,5 77,0 77,4 84,3 Liczba studentów Wykres 11. Struktura badanej grupy stypendystów Erasmusa według województwa, w którym studiowali Wykres 12 ukazuje strukturę respondentów według płci w poszczególnych województwach. I tak, procentowo najwięcej kobiet wyjechało w ramach programu Erasmus z województwa lubuskiego (aż 84,3 proc.), sporo też z lubelskiego (77,4 proc.) oraz kujawsko-pomorskiego (77,0 proc.). Procentowo najwięcej mężczyzn korzystających z wyjazdów Erasmusa było natomiast w województwie łódzkim (35,0 proc.), świętokrzyskim (34,1 proc.) oraz podlaskim (33,7 proc.). Wykres 12. Struktura badanej grupy stypendystów Erasmusa według województwa, w którym studiowali oraz płci Mężczyźni Kobiety Wykres 13. Struktura badanej grupy stypendystów Erasmusa według województwa, w którym studiowali i poziomu studiów 10% 8% 6% 4% 2% % Studia licencjackie Studia magisterskie Studia doktoranckie 10

13 Następny wykres (13) pokazuje, jak wygląda struktura respondentów według poziomów studiów z uwzględnieniem województwa, w którym studiują. Tym razem zróżnicowanie wyników jest nieco większe niż w przypadku płci. Przykładowo w woj. lubuskim aż 76,5 proc. stanowili studenci studiów I stopnia, a w warmińskomazurskim było ich tylko 31,7 proc. W tym województwie najwięcej było natomiast studentów II stopnia (64,7 proc.), których najmniej było z kolei w województwie lubuskim (23,5 proc.). Jeśli chodzi o studia doktoranckie, takich studentów najwięcej było w województwie warmińsko-mazurskim (3,6 proc.). Strukturę respondentów według województwa, w którym studiują i typu uczelni przedstawia wykres 14. W trzech województwach (lubuskim, opolskim oraz warmińsko-mazurskim) nie było żadnego studenta uczelni niepublicznej, który wyjechałby na stypendium Erasmusa. Z kolei najwięcej studentów Erasmusa ze szkół niepublicznych było w województwie świętokrzyskim (12,2 proc.). Wykres 14. Struktura badanej grupy stypendystów Erasmusa według województwa, w którym studiowali i typu uczelni 10% 8% 6% 4% 2% % Uczelnie publiczne Uczelnie prywatne Wykres 15 pokazuje, do których krajów najczęściej udawali się polscy studenci 2. Zdecydowanie dominowały dwa kierunki wyjazdów: Hiszpania (do której wyjechało 1771 studentów) oraz Niemcy (1485 stypendystów). Dosyć dużo osób podjęło też studia we Włoszech (953 osoby), Francji (923) oraz w Portugalii (905). Najmniej Polaków studiowało w Liechtensteinie (tylko 1 osoba), Luksemburgu (4 studentów), na Islandii (17) oraz na Malcie (19). Ponieważ te dwa najmniej licznie reprezentowane kraje powodowały pewne trudności w dalszej części analizy (np. odsetki w przypadku Liechtensteinu mogły wynosić tylko 0 proc. albo 100 proc.), od tego momentu ograniczono się jedynie do badania 28 państw (od Hiszpanii do Islandii na poniższej liście przy osi X). Na mapie 1 zaznaczono miasta, do których wyjechało najwięcej polskich studentów. Uwzględniono tylko uczelnie, które przyjęły co najmniej 50 stypendystów, aby pokazać, w których ośrodkach akademickich najczęściej studiowali polscy studenci w ramach Erasmusa. Wielkość naniesionego na mapie koła symbolizuje liczbę studentów goszczących w danym mieście. Najwięcej studentów studiowało w Walencji (do dwóch tamtejszych uczelni wyjechało razem 225 osób), następnie w Kopenhadze (144) i Horsens (112), Pradze (110), Granadzie (102) i Bari (100 osób). 2 Należy pamiętać, że popularność krajów docelowych w przypadku wyjazdów Erasmusa zależy nie tylko od preferencji studentów, lecz także od kierunków współpracy międzynarodowej uczelni, ponieważ studenci mogą wyjechać jedynie do tych uczelni, z którymi ich macierzysty wydział ma podpisane umowy o wymianie w programie Erasmus. 11

14 Hiszpania Niemcy Włochy Francja Portugalia Dania Turcja W. Brytania Czechy Belgia Holandia Austria Szwecja Finlandia Węgry Słowacja Grecja Norwegia Słowenia Litwa Bułgaria Irlandia Cypr Łotwa Estonia Rumunia Malta Islandia Luksemburg Lichtenstein Liczba studentów Wykres 15. Struktura badanej grupy stypendystów Erasmusa według kraju, do którego wyjechali Mapa 1. Uczelnie, do których wyjechało co najmniej 50 polskich stypendystów Erasmusa z badanej grupy Uwaga: Wielkość koła symbolizującego dane miasto akademickie zależy od liczby przyjętych studentów z Polski. Jak okaże się w dalszej części opracowania, przedstawiona tutaj charakterystyka badanej zbiorowości będzie miała decydujące znaczenie w kilku poruszanych kwestiach. Od płci, typu uczelni, poziomu i kierunku studiów, województwa, w którym studiowali studenci Erasmusa oraz kraju, do którego się udali będzie bowiem zależało, jakich odpowiedzi udzielają na poszczególne pytania zawarte w sprawozdaniu stypendysty, co pozwoli odkryć kilka ciekawych prawidłowości dotyczących mobilności w ramach Erasmusa w roku akademickim 2010/11. 12

15 2.. Czzynni ikii deterrmi inujące wybórr krraj ju docelowego W tej części opracowania zajęto się cechami badanych stypendystów programu Erasmus, które mogły mieć wpływ na wybór kraju docelowego. Przyjęto, że wybór ten może zależeć od następujących czynników: płeć, województwo, w którym studiują, poziom i kierunek studiów, typ uczelni oraz znajomość języka obcego (należy jednak przypomnieć, że wybór kraju docelowego przez studenta zależy w dużej mierze od tego, z którymi zagranicznymi szkołami wyższymi ma podpisane umowy jego macierzysta uczelnia [red.]). Przed przystąpieniem do szczegółowej analizy warto jeszcze raz przypomnieć (wykres 15), do których krajów najchętniej wyjeżdżali polscy studenci. Mapa 2 doskonale pokazuje, że najwięcej osób (żeby sprawdzić, ile dokładnie, należy zerknąć na wcześniejszy wykres) wyjechało do Hiszpanii, całkiem sporo też do Niemiec, a następnie do Włoch, Francji i Portugalii. Świadczy o tym grubość strzałek pokazujących, w którym kierunku stypendyści Erasmusa się udali. Mapa 2. Najpopularniejsze kierunki wyjazdów stypendystów Erasmusa z badanej grupy Uwaga: Większa grubość oraz ciemniejszy odcień strzałek na mapie oznacza większą liczbę studentów wyjeżdżających do danego kraju. Sprawdzono, czy występuje zróżnicowanie odsetka kobiet i mężczyzn wyjeżdżających do poszczególnych krajów (wykres 16), a zatem czy płeć może odgrywać rolę przy wyborze państwa, w którym będzie się studiować. Pewna prawidłowość pod tym względem występuje, bowiem są kraje, do których wyjeżdża zdecydowanie więcej kobiet (np. Cypr, Włochy, Malta), ale są też takie, gdzie ten odsetek jest bardziej wyrównany (Dania, Litwa, Finlandia). Co ciekawe, nie ma żadnego państwa, w którym studenci-mężczyźni stanowiliby większość stypendystów, ale wynika to ze struktury całej zbiorowości według płci (aż 70 proc. wszystkich stypendystów to kobiety). 13

16 Dania Litwa Finlandia Holandia W. Brytania Irlandia Turcja Szwecja Rumunia Słowenia Czechy Norwegia Grecja Belgia Estonia Słowacja Portugalia Łotwa Niemcy Austria Hiszpania Islandia Węgry Francja Bułgaria Malta Włochy Cypr Odsetek studentów (w %) 44,8 44,6 44,2 40,8 40,1 39,7 36,8 35,9 35,8 34,9 34,8 33,5 33,1 32,1 31,5 30,4 29,8 28,1 27,9 26,8 25,7 23,5 23,0 22,9 22,7 21,1 20,8 18,3 55,2 55,4 55,8 59,2 59,9 60,3 63,2 64,1 64,2 65,1 65,2 66,5 66,9 67,9 68,5 69,6 70,2 71,9 72,1 73,2 74,3 76,5 77,0 77,1 77,3 78,9 79,2 81,7 Wykres 16. Struktura badanej grupy stypendystów Erasmusa według płci i kraju, do którego wyjechali Mężczyźni Kobiety Sprawdzono również, czy województwo, w którym studiują stypendyści Erasmusa, ma jakikolwiek wpływ na wybór kraju, do którego się udają. Dane na ten temat przedstawia tabela 1 oraz mapa 3 (należy jednak wziąć pod uwagę fakt, że wyniki odzwierciedlają także, z którymi krajami prowadzą wymianę uczelnie danego województwa [red.]). Z tabeli wynika, że studenci z większości województw (w 9 na 16) najczęściej wyjeżdżali w ramach Erasmusa do Hiszpanii. Popularne były też Włochy (województwo kujawsko-pomorskie i warmińsko-mazurskie), Niemcy (lubuskie) oraz Portugalia (podlaskie, świętokrzyskie). Podane odsetki pokazują, ile procent studentów z danego województwa wyjechało do danego kraju. Tabela 1. Najpopularniejsze kraje docelowe stypendystów Erasmusa według województw, w których studiują Województwo 1. miejsce 2. miejsce 3. miejsce Dolnośląskie ES 19,2 proc. DE 15,7 proc. PT 8,2 proc. Kujawsko-Pomorskie IT 14,5 proc. DE 13,9 proc. ES 13,2 proc. Lubelskie ES 16,1 proc. CZ 9,9 proc. HU 9,2 proc. Lubuskie DE 49,0 proc. FR 17,6 proc. CZ 07,8 proc. Łódzkie ES 13,7 proc. DE 10,7 proc. FR09,5 proc. Małopolskie ES 17,3 proc. DE 13,0 proc. FR 12,0 proc. Mazowieckie ES 14,5 proc. DE 13,0 proc. FR 9,9 proc. Opolskie ES 22,3 proc. PT 18,0 proc. DE 14,6 proc. Podkarpackie ES 25,2 proc. PT 17,1 proc. DE 9,8 proc. Podlaskie PT 29,7 proc. ES 14,6 proc. IT 9,6 proc. Pomorskie ES 17,5 proc. DE 14,8 proc. PT 9,3 proc. Śląskie ES 17,3 proc. DK 11,0 proc. TR 8,7 proc. Świętokrzyskie PT 23,2 proc. ES 22,0 proc. IT, SK 8,5 proc. Warmińsko-Mazurskie IT 30,2 proc. DE 14,4 proc. ES 14,4 proc. Wielkopolskie DE 20,8 proc. ES 14,1 proc. FR 8,8 proc. Zachodniopomorskie DE 21,0 proc. IT 14,2 proc. ES 10,9 proc. 14

17 Aby w podanym zestawieniu dostrzec pewne prawidłowości, lepiej jest przyjrzeć się flagom umieszczonym na mapie 3. Ich wielkość symbolizuje procentowy udział studentów udających się do danego kraju. Zdecydowanie rzuca się w oczy województwo lubuskie, z którego do Niemiec wyjechało aż 49,0 proc. wszystkich studentów Erasmusa kształcących się w tym regionie. Ponadto na mapie odpowiednimi kolorami (żółty Hiszpania, szary Niemcy, zielony Włochy oraz czerwony Portugalia) zaznaczono też województwa, w których dany kraj dominował, jeśli chodzi o odsetek tam wyjeżdżających. Dzięki temu widać, że trzy północno-zachodnie województwa (wspomniane lubuskie oraz zachodniopomorskie i wielkopolskie) są rejonem, z którego najwyższy odsetek studentów wybiera Niemcy jako kraj wyjazdu. Włochy preferowane są głównie w województwie warmińsko-mazurskim oraz kujawsko-pomorskim, a Portugalia w podlaskim i świętokrzyskim. Mapa 3. Trzy najpopularniejsze kraje docelowe w każdym z województw Polski Czechy CZ Dania DK Francja FR Hiszpania ES Niemcy DE Portugalia PT Słowacja SK Turcja TR Węgry HU Włochy IT Uwaga: Im większa flaga, tym większy odsetek studentów danego województwa wyjeżdżających do oznaczonego tą flagą kraju Na dalszym etapie analizy sprawdzono, czy kierunek studiów również wpływa na to, dokąd studenci udają się na studia zagraniczne w ramach Erasmusa. I tym razem zauważono pewne zróżnicowanie ich wyborów. Najpopularniejszą Hiszpanię wybierali głównie studenci dziennikarstwa i komunikacji społecznej (31,4 proc. studentów tego fakultetu udało się do Hiszpanii) oraz elektroniki i telekomunikacji (27,1 proc.). Niemcy były najbardziej popularne wśród studentów filologii (22,4 proc.), Włochy politologii (15,3 proc.), a Portugalia budownictwa (21,0 proc.). Na liście pojawiły się też Czechy, do których chętnie wyjeżdżali studenci pedagogiki, filologii polskiej oraz historii, a także Dania, dokąd udali się głównie studenci automatyki i robotyki oraz mechaniki i budowy maszyn, a więc kierunków ściśle technicznych. Tabela 2. Najpopularniejsze kraje docelowe według kierunku studiów Kierunek studiów 1. miejsce 2. miejsce 3. miejsce Architektura i urbanistyka DE 19,5 proc. ES 16,4 proc. IT 14,3 proc. Automatyka i robotyka DK 15,7 proc. ES 15,7 proc. DE 14,7 proc. Biotechnologia ES 12,6 proc. BE 11,8 proc. FR 9,8 proc. 15

18 Odsetek studentów (w %) 3,7 7,6 7,1 7,1 6,8 9,7 9,5 9,4 9,9 12,4 13,0 15,0 14,1 17,3 21,0 Budownictwo PT 21,0 proc. ES 19,0 proc. DK 15,9 proc. Dziennikarstwo i komunikacja społeczna ES 31,4 proc. IT 9,3 proc. PT 8,5 proc. Ekonomia DE 15,0 proc. ES 14,5 proc. FR 08,7 proc. Elektronika i telekomunikacja ES 27,1 proc. FI 12,4 proc. DE 9,4 proc. Europeistyka ES 17,4 proc. DE 11,9 proc. FR, IT09,5 proc. Filologia DE 22,4 proc. ES 19,4 proc. FR 10,1 proc. Filologia polska CZ 15,5 proc. IT 14,1 proc. DE, HU 11,3 proc. Finanse i rachunkowość DE 14,1 proc. FR 12,3 proc. ES 10,7 proc. Historia CZ 17,6 proc. FR 14,4 proc. DE, IT 13,6 proc. Informatyka ES 22,0 proc. DE 11,1 proc. TR 11,1 proc. Kierunek lekarski DE 19,3 proc. ES 17,3 proc. IT 16,8 proc. Kulturoznawstwo ES 20,1 proc. DE 13,2 proc. PT 11,1 proc. Mechanika i budowa maszyn DK 16,0 proc. UK 16,0 proc. ES 15,0 proc. Pedagogika CZ 11,2 proc. ES 10,5 proc. SK 10,5 proc. Politologia IT 15,3 proc. ES 11,3 proc. FR 9,0 proc. Prawo ES 15,3 proc. FR 15,3 proc. DE 13,9 proc. Psychologia ES 24,5 proc. BE 1 proc. FR 8,0 proc. Socjologia ES 13,8 proc. DE 11,3 proc. PT 9,9 proc. Stosunki międzynarodowe ES 15,1 proc. FR 12,7 proc. DE 10,7 proc. Turystyka i rekreacja ES 24,8 proc. PT 18,3 proc. TR 8,7 proc. Zarządzanie ES 15,1 proc. PT 15,1 proc. DE 11,8 proc. Zarządzanie i inżynieria produkcji PT 17,0 proc. UK 15,0 proc. ES 14,1 proc. Wykres 17 pokazuje z kolei związek poziomów studiów z wyborem kraju docelowego. Wynika z niego, że im wyższy stopień studiów, tym mniejszy odsetek tych, którzy udali się do Hiszpanii (17,3 proc. na studiach licencjackich i już tylko 13,0 proc. na studiach doktoranckich). Doktoranci wyjeżdżali najczęściej do Niemiec do tego kraju udał się co piąty doktorant (21,0 proc.). Jeżeli zauważy się, że wraz z wiekiem (czyli ze wzrostem stopnia studiów) maleje też udział studentów wybierających np. Portugalię, to łatwo stwierdzić, że studenci na kolejnych etapach nauczania rzadziej wybierają kraje, które przyciągają swoimi walorami turystycznymi i kulturowymi, a częściej kraje mające reputację oferujących kształcenie na wysokim poziomie. Wykres 17. Najpopularniejsze kraje wyjazdu według poziomu studiów 25,0 2 Hiszpania 15,0 Niemcy 1 Włochy Francja 5,0 Portugalia Studia licencjackie Studia magisterskie Studia doktoranckie 16

19 Odsetek wyjeżdżających studentów (w %) Na kolejnym wykresie (18) zaprezentowano zależność między odsetkiem wyjeżdżających do danego kraju a tym, jak wyjeżdżający tam studenci oceniali znajomość języka, w którym prowadzone będą zajęcia. Przypuszczano, że chętniej będą wybierane te kraje, których język studenci mają już choć trochę opanowany, aby łatwiej poradzić sobie podczas pobytu na uczelni partnerskiej. Prawidłowość taka nie zawsze jednak występuje, m.in. w przypadku Wielkiej Brytanii. Mimo że ogromna większość studentów nieźle zna język angielski, odsetek wyjazdów do tego kraju nie jest najwyższy. Ma to związek m.in. z uwarunkowaniami wewnętrznymi w Wielkiej Brytanii, strategią, liczbą umów i możliwościami absorpcyjnymi uczelni brytyjskich, które przyjmują ogromną liczbę studentów z całego świata, mogą więc zaoferować tylko ograniczoną liczbę miejsc studentom Erasmusa. Związek między dobrą znajomością języka danego kraju a znaczną liczbą wyjazdów można natomiast zaobserwować w przypadku Niemiec i Włoch (przeciętna ocena znajomości języka i średni odsetek wyjeżdżających), ale już np. Hiszpania i Portugalia należą do krajów, w przypadku których znajomość języka nie była najwyższa, choć pojechało tam dość dużo (Portugalia) lub wręcz bardzo dużo (Hiszpania) studentów. Na wykresie zaznaczono przerywaną linię rozgraniczającą kraje, których znajomość języka jest stosunkowo mała, a pojechało tam proporcjonalnie dużo stypendystów (punkty usytuowane w lewym górnym rogu wykresu) oraz te, gdzie sytuacja jest odwrotna (prawy dolny róg wykresu), a więc studenci dobrze znają język, ale mniej chętnie wybierają ten kraj. Podpisano tylko najważniejsze kraje, które charakteryzują się jakimiś ciekawymi zależnościami, a pozostałe państwa (szare kropki) są do siebie na tyle podobne, że nie opisywano ich tak szczegółowo. Wykres 18. Znajomość języka a odsetek stypendystów wyjeżdżających do danego kraju 18,0 16,0 14,0 ES DE 12,0 1 PT IT FR 8,0 6,0 4,0 AU UK 2,0 MT IR 0 0,50 1,00 1,50 2,00 2,50 3,00 3,50 4,00 4,50 Ocena znajomości języka przed wyjazdem (w punktach) Legenda: j. angielski j. niemiecki j. francuski j. hiszpański j. włoski j. portugalski Na koniec tej części analizy sprawdzono, czy wybór kraju, do którego wyjeżdżają stypendyści Erasmusa, zależy też od tego, z jakiej uczelni (państwowej czy prywatnej) pochodzą 3. Analiza pozwoliła m.in. stwierdzić, że studenci szkół niepublicznych wyjeżdżali w większym stopniu do krajów, które w ogólnym zestawieniu dla wszystkich studentów nie były tak chętnie wybierane. Stosunkowo wysoki był odsetek studentów uczelni 3 Trzeba kolejny raz podkreślić, że wyniki analizy obrazują w dużym stopniu sytuację dotyczącą umów o wymianie, podpisywanych przez uczelnie publiczne i niepubliczne, nie zaś indywidualnych wyborów studentów, którzy jak zostało powiedziane wyżej mają możliwość wyjechać tylko do uczelni, z którymi współpracuje ich wydział. 17

20 Cypr Irlandia Malta Węgry W. Brytania Łotwa Portugalia Turcja Hiszpania Słowacja Szwecja Litwa Słowenia Belgia Dania Islandia Włochy Rumunia Finlandia Grecja Francja Bułgaria Holandia Norwegia Czechy Niemcy Estonia Austria Odsetek studentów (w %) 6,3 5,9 5,9 5,9 5,7 5,7 4,8 4,8 4,7 4,5 4,4 4,2 4,0 3,7 3,6 8,0 7,7 7,4 11,0 10,5 10,1 9,6 9,5 9,4 14,1 15,8 17,9 22,5 niepublicznych wyjeżdżających na Cypr. Spośród wszystkich uczących się przebywających tam na stypendium, blisko 1/4 (22,5 proc.) to studenci właśnie uczelni prywatnych. Dość wysoki ich udział zanotowano też w Irlandii (17,9 proc.), na Malcie (15,8 proc.) oraz na Węgrzech (14,1 proc.), a więc w krajach, które w ogólnym zestawieniu dla wszystkich studentów nie były tak chętnie wybierane. 25,0 Wykres 19. Odsetek studentów uczelni prywatnych, według kraju wyjazdu 2 15,0 1 5,0 Na mapie 4 czerwonym kolorem zaznaczono kraje o wyższym niż średnia odsetku studentów Erasmusa przyjeżdżających z uczelni niepublicznych, zaś niebieskim odcieniem oznaczono kraje, w których wyraźnie dominują przyjezdni studenci szkół publicznych. Można zauważyć, że studenci uczelni niepublicznych wyjeżdżają częściej do krajów usytuowanych na południowych krańcach kontynentu (do Portugalii, Hiszpanii, Turcji i szczególnie na Cypr) oraz na Wyspy Brytyjskie. Centrum oraz północ Europy są natomiast obszarem, w którym dominują studenci szkół publicznych. Mapa 4. Kraje, w których odnotowano największy i najmniejszy odsetek studentów przyjeżdżających z polskich uczelni niepublicznych Uwaga: Odcieniem czerwonym zaznaczono kraje o największym, a niebieskim o najmniejszym odsetku przyjeżdżających studentów uczelni niepublicznych. 18

21 Czas trwania pobytu (w miesiącach Liczba stypendystów 3.. Długość pobytu na stypendium Wyniki analizy czasu trwania pobytu na stypendium Erasmusa na uczelni przyjmującej 4 pozwoliły stwierdzić, że najwięcej studentów (1918) przebywało na wymianie od 141 do 150 dni, natomiast średni czas wyjazdu trwał 179 dni (czyli około 6 miesięcy), z odchyleniem standardowym ± 71 dni. Wykres 20 pokazuje, jak rozkładała się liczba dni spędzonych na wymianie przez wszystkich stypendystów Erasmusa. Wynika z niego, że dominowały dwa okresy wyjazdu: semestralny (trwający zazwyczaj dni) oraz roczny dwusemestralny, który najczęściej trwał od 301 do 310 dni. Wykres 20. Długość pobytu na stypendium Liczba dni pobytu Prześledzono czynniki, od których mogło zależeć zróżnicowanie czasu pobytu respondentów za granicą: płeć, typ uczelni, poziom i kierunek studiów, województwo, w którym studiują oraz kraj, do którego wyjechali studenci. Wykres 21 pokazuje zróżnicowanie długości pobytu w zależności od kilku z tych czynników, jednak tylko jeden z nich (typ uczelni) wpływa na zróżnicowanie tego czasu. Studenci uczelni publicznych przebywali na stypendium średnio 6,0 miesięcy (tyle, ile wynosi wynik dla całej zbiorowości), a ich koledzy z uczelni prywatnych nieco krócej, bo 5,4 miesiąca. Płeć nie różnicuje czasu trwania pobytu (i mężczyźni i kobiety wyjechali na średnio 6 miesięcy), podobnie poziom studiów, choć nieco krócej na wymianie przebywali doktoranci (o około 3 dni krócej niż studenci I i II stopnia).. Wykres 21. Średni czas trwania pobytu według płci, typu uczelni i poziomu studiów 6,0 6,0 6,0 6,0 6,0 6,0 6,0 5,9 5,8 5,6 5,4 5,4 5,2 5,0 4 Długość zagranicznego pobytu w ramach programu Erasmus zależy przede wszystkim od ustaleń między uczelniami podpisującymi umowy o wymianie w ramach Erasmusa, a w mniejszym stopniu od preferencji studentów oraz innych czynników. Zasadą programu Erasmus jest wysyłanie studentów na okres, który zostanie uznany za równoważny z okresem studiów na uczelni macierzystej, najczęściej jest to semestr lub rok akademicki [przyp. red.]. 19

22 Niemcy Holandia Włochy Hiszpania Dania W. Brytania Francja Austria Szwecja Portugalia Norwegia Belgia Węgry Czechy Estonia Litwa Słowacja Rumunia Grecja Łotwa Finlandia Malta Bułgaria Słowenia Turcja Irlandia Islandia Cypr Długość pobytu (w miesiącach) 4,6 4,6 6,3 6,3 6,2 6,2 6,1 6,1 6,0 6,0 5,8 5,8 5,7 5,6 5,4 5,3 5,2 5,2 5,2 5,2 5,2 5,1 5,1 5,0 5,0 5,0 4,9 6,8 Czas trwania pobytu (w miesiącach) 6,1 6,1 6,1 6,0 6,0 5,8 5,7 5,6 5,5 5,4 5,3 5,3 6,9 6,8 6,8 6,6 Jeśli chodzi o województwo, w którym studiują stypendyści Erasmusa, okazało się, że najdłuższe pobyty na stypendium odnotowano w przypadku studentów z województwa warmińsko-mazurskiego (średnio 6,9 miesiąca), łódzkiego i lubuskiego (po 6,8 miesiąca). O 1,5 miesiąca krócej na stypendium przebywali studenci z województwa świętokrzyskiego i opolskiego (po 5,3 miesiąca). Wykres 22. Średni czas pobytu według województw, w których studiują stypendyści Erasmusa 8,0 7,0 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 Analiza czasu trwania pobytu według kraju wyjazdu wykazała, że stypendyści Erasmusa najdłużej przebywali w Niemczech (średnio 6,8 miesiąca), w Holandii i we Włoszech (6,3 mies.) oraz w Hiszpanii i Danii (6,2 mies.). Najkrócej studenci przebywali na Cyprze i na Islandii (4,6 miesiąca). Wykres 23. Średni czas trwania pobytu według kraju docelowego 8,0 7,0 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 Na mapie 5 doskonale widać, że najdłużej (czerwony kolor) studenci przebywali w Niemczech, najkrócej (kolor niebieski) na Cyprze i na Islandii. Ponadto odcienie czerwieni i niebieskiego pokazują, jakie są geograficzne prawidłowości związane z czasem trwania pobytu. Łatwo zauważyć, że dłużej pobyt trwał w krajach Europy Południowo-Zachodniej (z wyjątkiem Belgii), krócej na wschodzie i północy kontynentu. 20

23 kierunek lekarski architektura i urbanistyka mechanika i budowa maszyn zarządzanie i inżynieria elektronika i telekomunikacja budownictwo psychologia automatyka i robotyka prawo kulturoznawstwo filologia polska filologia informatyka europeistyka socjologia zarządzanie biotechnologia historia politologia dziennikarstwo i stosunki międzynarodowe ekonomia turystyka i rekreacja pedagogika finanse i rachunkowość Długość pobytu (w miesiącach) 7,2 7,2 7,0 6,8 6,7 6,5 6,5 6,5 6,5 6,2 6,1 5,9 5,8 5,8 5,7 5,7 5,6 5,6 5,4 5,4 5,4 5,4 5,3 5,1 8,4 Mapa 5. Kraje, w których stypendyści Erasmusa przebywali najdłużej i najkrócej Uwaga: Odcieniem czerwonym zaznaczono kraje, do których studenci Erasmusa wyjeżdżali na najdłuższe okresy, a niebieskim - na najkrótsze. Na koniec sprawdzono, czy czas pobytu różni się w zależności od kierunku studiów. Okazało się, że pewne różnice występują. Zdecydowanie najdłużej na stypendium przebywali przyszli lekarze (8,4 miesiąca). Siedem lub więcej miesięcy trwał też pobyt zagraniczny studentów architektury i urbanistyki, mechaniki i budowy maszyn oraz zarządzania i inżynierii produkcji, a więc kierunków zdecydowanie technicznych (dla podkreślenia różnic zaznaczono je ciemniejszym kolorem słupków). Z drugiej strony najkrócej (nieco ponad 5 miesięcy) na stypendium przebywali studenci kierunków bardziej humanistycznych (pedagogika, turystyka i rekreacja, ekonomia itp. jasny odcień słupków), a najkrótszy czas pobytu zaobserwowano wśród przyszłych absolwentów finansów i rachunkowości (5,1 miesiąca). Wykres 24. Średni czas trwania pobytu według kierunku studiów 9,0 8,0 7,0 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 21

24 Odsetek wskazań (w %) 4.. Ocena pobytu pod kątem czzasu trrwani t ia Kolejnym etapem badania było przeanalizowanie oceny pobytu stypendystów programu Erasmus pod kątem jego czasu trwania (wykres 25). Mogli oni ocenić go jako: zbyt krótki, w sam raz lub zbyt długi. Okazało się, że najmniej popularna była ostatnia odpowiedź, którą wskazało jedynie 1,5 proc. respondentów, a zatem większości studentów pobyt na studiach za granicą nie wydawał się zbyt długi. 58,5 proc. oceniło go jako w sam raz, a 40,1 proc. stwierdziło, że ich wyjazd był trochę za krótki, co może świadczyć o tym, że ta grupa respondentów była najbardziej zadowolona z wyjazdu. Wykres 25. Ocena czasu trwania pobytu 1,5% 58,5% 40,1% zbyt krótki w sam raz zbyt długi Jeśli chodzi o ocenę czasu trwania pobytu przez kobiety i mężczyzn (wykres 26), to kobiety częściej twierdziły, że ich pobyt był zdecydowanie za krótki. Taką odpowiedź dało 42,4 proc. kobiet, a wśród mężczyzn odsetek ten wyniósł 34,7 proc. Mężczyźni częściej niż kobiety twierdzili zatem, że ich wyjazd trwał w sam raz (63,1 proc. wskazań wśród mężczyzn i 56,4 proc. wśród kobiet). Nie zauważono natomiast zbyt dużej różnicy, jeśli chodzi o odsetek tych, którzy twierdzili, że czas wyjazdu był za długi, aczkolwiek mężczyzn tak twierdzących było nieco więcej niż kobiet. Wykres 26. Ocena czasu trwania pobytu według płci ,1 56,4 42,4 34,7 2,2 1,2 zbyt krótki w sam raz zbyt długi Mężczyźni Kobiety Następnie sprawdzono, ile procent respondentów wskazało, że czas ich pobytu był zbyt krótki w zależności od kraju, w którym przebywali. Najwięcej osób zadowolonych z wyjazdu znalazło się w Bułgarii (53,1 proc.) i na Malcie (52,6 proc.). W innych krajach odsetek ten był mniejszy niż 50 proc., najniższy natomiast na Słowacji (31,5 proc.), w Irlandii (32,1 proc.) i Danii (33,3 proc.). 22

25 Bułgaria Malta Cypr Łotwa Finlandia Turcja Niemcy Austria Norwegia Litwa Czechy Portugalia Szwecja Słowenia Francja W. Brytania Holandia Hiszpania Belgia Włochy Węgry Estonia Rumunia Islandia Grecja Dania Irlandia Słowacja Odsetek wskazań (w %) 46,0 45,0 43,0 42,0 41,8 41,5 41,4 41,2 40,9 39,6 39,4 39,3 38,8 38,8 38,4 37,8 37,6 37,0 35,8 35,3 34,3 33,3 32,1 31,5 49,3 49,1 53,1 52,6 Wykres 27. Odsetek studentów, którzy twierdzą, że czas trwania ich pobytu był za krótki (według kraju wyjazdu) Mapa 6. Kraje, w których było najwięcej i najmniej studentów twierdzących, że ich pobyt był za krótki Uwaga: Odcieniem czerwonym zaznaczono kraje o największym, a niebieskim o najmniejszym odsetku respondentów, którzy twierdzą, że ich pobyt był za krótki. Na dalszym etapie badania sprawdzono, na których kierunkach studiów było najwięcej studentów oceniających czas pobytu na stypendium jako zbyt krótki. Okazało się, że takich osób najwięcej było na pedagogice (52,0 proc.) oraz na turystyce i rekreacji (50,2 proc.). Z drugiej strony studentów kierunku lekarskiego, którzy uznali, że ich pobyt za granicą był zbyt krótki było tylko 23,5 proc., ale należy w tym miejscu przypomnieć wykres 24, z którego wynikało, że właśnie oni przebywali na stypendium Erasmusa najdłużej (8,4 miesięcy). Logiczne jest zatem, że po tak długim czasie studiowania za granicą nie żałowali, że muszą już wracać do Polski. Ponadto warto zauważyć, że częściej na zbyt krótki pobyt na stypendium narzekali studenci kierunków humanistycznych (jaśniejszy odcień słupków na wykresie) niż ścisłych, a więc to oni bardziej chcieliby przedłużyć swój pobyt za granicą. 23

26 Długość pobytu (w miesiącach) pedagogika turystyka i rekreacja filologia stosunki międzynarodowe historia finanse i rachunkowość zarządzanie europeistyka ekonomia socjologia kulturoznawstwo psychologia zarządzanie i inżynieria biotechnologia budownictwo dziennikarstwo i komunikacja elektronika i telekomunikacja informatyka politologia automatyka i robotyka filologia polska mechanika i budowa maszyn prawo architektura i urbanistyka kierunek lekarski Odsetek wskazań (w %) 23,5 45,1 44,9 43,2 43,1 42,0 41,8 41,7 40,4 39,7 39,0 38,8 38,6 37,4 37,3 37,1 35,1 35,0 33,3 32,4 31,0 30,1 28,9 52,0 50,2 Wykres 28. Odsetek studentów, którzy twierdzili, że czas trwania ich pobytu był za krótki (według kierunku studiów) Wspomnianą kwestią oceny czasu pobytu w zależności od czasu jego trwania zajęto się w następnej kolejności. Na wykresie 29 widać, że studenci, którzy twierdzili, że na stypendium przebywali za krótko, spędzili na nim tylko 5,4 miesiąca, a ci, którzy odpowiedzieli, że ich wyjazd trwał zbyt długo, za granicą byli średnio miesiąc dłużej (6,4 miesiąca). Ciekawe, że ci, którzy twierdzili, że ich wyjazd trwał w sam raz, spędzili tam 6,3 miesiąca. Można zatem sądzić, że mniej więcej po 6 miesiącach (czyli tylu, ile najczęściej trwają wyjazdy Erasmusa) studentom zaczyna się już nieco dłużyć, a więc pomysł z wysyłaniem ich standardowo na jeden semestr jest jak najbardziej słuszny. Wykres 29. Ocena a średni czas trwania pobytu 6,6 6,4 6,2 6,0 5,8 5,6 5,4 5,2 5,0 4,8 6,3 6,4 5,4 zbyt krótki w sam raz zbyt długi Nie stwierdzono, aby ocena czasu trwania pobytu zależała od typu uczelni, z jakiej wyjeżdżają studenci (wykres 30). Odsetki dla poszczególnych odpowiedzi są na tyle podobne, że nie można uznać, że studentom uczelni publicznych bardziej się dłużyło (lub bardziej podobało) niż im kolegom ze szkół prywatnych. Minimalne różnice zaobserwowano natomiast w odpowiedziach na to pytanie w zależności od poziomu studiów (wykres 31). Przykładowo uczestnicy studiów doktoranckich dwa razy częściej niż ich koledzy ze studiów licencjackich bądź magisterskich twierdzili, że ich wyjazd był zbyt długi. 24

27 Odsetek wskazań (w %) 1,6 1,4 3,7 41,3 39,1 40,1 57,2 59,6 56,2 Odsetek wskazań (w %) 1,5 1,8 40,1 39,0 58,4 59,3 Wykres 30. Ocena czasu trwania pobytu według typu uczelni zbyt krótki w sam raz zbyt długi Uczelnie publiczne Uczelnie prywatne Wykres 31. Ocena czasu trwania pobytu według poziomów studiów zbyt krótki w sam raz zbyt długi Studia licencjackie Studia magisterskie Studia doktoranckie 5.. Czzynni iki,, którre wpłynęły na decyzzj ję o wyjeźźdzzi ie Kolejna część opracowania dotyczy czynników, które wpłynęły na decyzję o wyjeździe na stypendium Erasmusa. W sprawozdaniu stypendysty zaproponowane były następujące warianty odpowiedzi na to pytanie: czynnik akademicki, kulturowy, znajomi mieszkający za granicą, plany zawodowe, nowe środowisko, doświadczenie/wymiar europejski oraz kategoria inne. Wykres 32. Najważniejsze czynniki, które wpłynęły na decyzję o wyjeździe Odsetek wskazań (w %) doświadczenie / wymiar europejski 80,3 kulturowy 67,0 nowe środowisko akademicki 51,1 49,6 plany zawodowe 37,6 inne znajomi mieszkający za granicą 8,4 11,8 Uwaga: Odsetki nie sumują się do 100 proc., ponieważ respondenci mogli wskazać kilka wariantów jednocześnie. 25

28 Okazało się, że dla studentów Erasmusa najważniejsze jest doświadczenie, jakie zdobyli, przebywając w innym kraju europejskim (taką odpowiedź dało 80,3 proc. respondentów), a także czynnik kulturowy (67,0 proc. wskazań). Dosyć ważne było też dla nich nowe środowisko, jakie mogli poznać dzięki wyjazdowi (51,1 proc. wskazań) oraz czynnik akademicki (49,6 proc.). Ponadto 37,6 proc. wskazało, że dla nich ważne były plany zawodowe, jakie wiążą z miejscem, do którego się udali. Zdecydowanie najmniej istotnym czynnikiem byli znajomi mieszkający za granicą. Tylko 8,4 proc. respondentów stwierdziło, że decydując się na wyjazd, brało właśnie ten czynnik pod uwagę. Porównując odpowiedzi mężczyzn i kobiet w tej kwestii, zauważono, że kobiety częściej niż mężczyźni wskazywały następujące czynniki decydujące o ich wyjeździe: doświadczenie/wymiar europejski (różnica 1,4 pkt proc.), kulturowy (6,0), plany zawodowe (2,3) oraz znajomi mieszkający za granicą (1,3). Mężczyźni częściej wybierali natomiast nowe środowisko (różnica 4,4 pkt proc.), czynnik akademicki (4,2) oraz kategorię inny (4.1). Wykres 33. Czynniki, które wpłynęły na decyzję o wyjeździe, według płci stypendystów Odsetek wskazań (w %) doświadczenie / wymiar europejski 79,3 80,7 kulturowy 62,8 68,8 nowe środowisko akademicki 54,2 49,8 52,5 48,3 Mężczyźni Kobiety plany zawodowe 36,0 38,3 inne znajomi mieszkający za granicą 14,7 10,5 7,5 8,8 Uwaga: Odsetki nie sumują się do 100 proc., ponieważ respondenci mogli wskazać kilka wariantów jednocześnie. Następnie sprawdzono, czy studenci różnych kierunków studiów, decydując się na wyjazd na stypendium za granicę, brali pod uwagę podobne, czy różne czynniki. Na wykresie 34 przedstawiono najpierw trzy czynniki: akademicki, kulturowy oraz plany zawodowe jako te, które powinny najbardziej różnicować odpowiedzi respondentów według kierunków studiów. Pewne różnice pod tym względem rzeczywiście występują. Przykładowo czynnik kulturowy był ważny aż dla 86,8 proc. studentów kulturoznawstwa, co zważywszy na nazwę i przedmiot studiów, nie jest żadnym zaskoczeniem. Aspekty kulturowe ważne były też dla studentów dziennikarstwa (82,2 proc. wskazań), ale mniej istotne dla studentów mechaniki i budowy maszyn (45,0 proc. wskazań). Ten ostatni kierunek jako jedyny charakteryzował się tym, że więcej wskazań niż czynnik kulturowy uzyskał czynnik akademicki oraz plany zawodowe. Dla studentów wszystkich innych kierunków bardziej liczył się czynnik kulturowy. Czynnik akademicki najwięcej wskazań uzyskał wśród studentów historii (61,6 proc. odpowiedzi), elektroniki (58,2 proc.) oraz psychologii (57,5 proc.), natomiast plany zawodowe dla wspomnianej mechaniki i budowy maszyn (51,0 proc.) oraz biotechnologii (50,4 proc.) i budownictwa (45,6 proc.). 26

29 kulturoznawstwo dziennikarstwo i socjologia psychologia filologia polska filologia historia pedagogika architektura i urbanistyka stosunki międzynarodowe informatyka budownictwo prawo kierunek lekarski zarządzanie elektronika i telekomunikacja europeistyka turystyka i rekreacja zarządzanie i inżynieria ekonomia politologia finanse i rachunkowość automatyka i robotyka biotechnologia mechanika i budowa maszyn Odsetek wskazań (w %) 45,0 86,8 82,2 78,3 78,0 76,1 73,9 73,6 71,7 69,9 69,5 68,9 68,7 67,2 66,8 66,8 65,3 64,7 63,8 62,6 61,2 60,5 60,1 54,9 53,3 Wykres 34. Wybrane czynniki, które wpłynęły na decyzję o wyjeździe, według kierunku studiów kulturowy akademicki plany zawodowe Najwyższe i najniższe odsetki wskazań dotyczące innych czynników zamieszczono w tabeli 3. Przykładowo, znajomi mieszkający za granicą byli ważni dla 13,7 proc. studentów automatyki i tylko 2,8 proc. filologii polskiej. Nowe środowisko liczyło się dla 60,6 proc. studentów elektroniki, ale tylko dla 36,7 proc. politologów, natomiast doświadczenie europejskie było ważne dla 88,0 proc. studentów psychologii, a najmniejszy odsetek wskazań tego czynnika zanotowali studenci kulturoznawstwa (73,5 proc.). Przyglądając się jeszcze raz przedstawionym wynikom z uwzględnieniem typu kierunku studiów (ścisłe humanistyczne), zauważono, że dla studentów kierunków ścisłych ważniejsze niż dla humanistów były plany zawodowe, zaś dla humanistów bardziej liczył się czynnik kulturowy. W przypadku innych czynników odpowiedzi według kierunku studiów bardziej się przemieszały. Tabela 3. Kierunki studiów, na których dany czynnik decydujący o wyjeździe okazał się najważniejszy oraz najmniej ważny Czynnik Najwyższe odsetki wskazań Najniższe odsetki wskazań Ogółem 1. miejsce 2. miejsce 3 miejsce 3. miejsce 2. miejsce 1. miejsce Akademicki Historia (61,6 proc.) Elektronika (58,2 proc.) Psychologia (57,5 proc.) 50,7 proc. Zarządzanie (42,6 proc.) Europeistyka (40,8 proc.) Turystyka (32,6 proc.) Kulturowy Kulturozn. (86,8 proc.) Dziennikarstwo (82,2 proc.) Socjologia (78,3 proc.) 76,1 proc. Automatyka (54,9 proc.) Biotechnologia (53,3 proc.) Mechanika (45,0 proc.) Znajomi za granicą Automatyka (13,7 proc.) Budownictwo (13,3 proc.) K. lekarski (13,1 proc.) 2,8 proc. Biotechnologia (5,7 proc.) Mechanika (4,0 proc.) Fil. polska (2,8 proc.) Plany zawodowe Mechanika (51,0 proc.) Biotechnologia (50,4 proc.) budownictwo (45,6 proc.) 23,9 proc. Informatyka (26,9 proc.) Socjologia (26,1 proc.) Pedagogika (25,7 proc.) Nowe środowisko Elektronika (60,6 proc.) Dziennikarstwo (60,2 proc.) K. lekarski (59,2 proc.) 59,2 proc. Historia (4 proc.) Mechanika (39,0 proc.) Politologia (36,7 proc.) Doświadczenie/ wymiar europejski Psychologia (88,0 proc.) Budownictwo (87,7 proc.) Inż. produk. (85,9 proc.) 83,1 proc. Historia (76,0 proc.) Politologia (75,1 proc.) Kulturozn. (73,5 proc.) Uwaga: Kolorem czerwonym oznaczono kierunki ścisłe, zaś niebieskim - humanistyczne. 27

30 Rumunia Turcja Hiszpania Malta Cypr Bułgaria Włochy Portugalia Austria Czechy Łotwa Grecja Francja Finlandia Słowenia Estonia Szwecja Węgry Litwa Irlandia Norwegia Islandia Belgia Niemcy W. Brytania Dania Holandia Słowacja Odsetek wskazań (w %) 81,1 79,8 79,3 78,9 76,1 75,0 72,8 71,5 69,6 69,2 68,4 68,1 68,0 67,5 66,4 64,8 63,4 62,0 61,5 61,5 60,8 58,8 57,7 57,4 53,8 53,0 52,7 51,4 W pierwszej kolejności przyjrzano się trzem z czynników badanych według kraju docelowego: czynnikowi akademickiemu, kulturowemu oraz planom zawodowym (wykres 35). Zauważono, że czynnik kulturowy był najważniejszy dla stypendystów wyjeżdżających do Rumunii (81,1 proc. wskazań), Turcji (79,8 proc.), Hiszpanii (79,3 proc.) i na Maltę (78,9 proc.). Najmniej liczył się on wśród studentów jadących na Słowację (51,4 proc. wskazań), do Holandii (52,7 proc.), Danii (53,0 proc.) i Wielkiej Brytanii (53,8 proc.). Prawidłowości te potwierdza mapa 7b, na której doskonale widać, w przypadku których regionów Europy zwraca się uwagę na czynnik kulturowy (ciemny pomarańczowy kolor), a w przypadku których jest on mniej istotny (jasny odcień). Wykres 35. Wybrane czynniki, które wpłynęły na decyzję o wyjeździe, według kraju pobytu kulturowy akademicki plany zawodowe Jeśli chodzi o czynnik akademicki (wykres 35 oraz tabela 3), to najważniejszy był on dla stypendystów przebywających w Irlandii (65,4 proc. wskazań), Holandii (63,7 proc.) oraz Austrii (63,0 proc.). Najmniej liczył się dla studentów wyjeżdżających na Islandię (35,3 proc.), Maltę (36,8 proc.) i do Turcji (38,8 proc.). Mapa 7a pokazuje tymczasem, że występuje tu odwrotna tendencja niż w przypadku czynnika kulturowego. Tym razem krajami, w przypadku których zwracano szczególną uwagę na kwestię nauki, były głównie państwa Europy Północnej (ciemny odcień koloru zielonego). Czynnik plany zawodowe był najważniejszy dla stypendystów jadących do Niemiec (54,0 proc. wskazań), Austrii (48,9 proc.) i Francji (45,3 proc.). Można przypuszczać, że to właśnie te kraje interesują najbardziej młodych Polaków, jeśli chodzi o potencjalny rynek pracy poza ojczyzną. Mapa 7c pokazuje również inne państwa, które przyciągają uwagę respondentów pod kątem przyszłych planów zawodowych. Są to też kraje skandynawskie, kraje Beneluksu oraz Wielka Brytania (ciemniejszy niebieski odcień na mapie). Najmniej zainteresowania w tej kwestii wzbudzają z kolei Malta i Rumunia. Wykres 35 pokazuje, w jaki sposób powiązane są te trzy czynniki. Zazwyczaj jest tak, że czynnik akademicki idzie w parze z planami zawodowymi, ale nie z czynnikiem kulturowym. Można zatem sądzić, że studenci, wybierając kraj docelowy, kierują się bądź chęcią poznania nowego, ciekawego miejsca o interesującej kulturze, bądź też wybierają taki kraj, w którym wiele się nauczą i być może w przyszłości spróbują poszukać tam pracy. Tabela 4 przedstawia rozkład wskazań dotyczących pozostałych czynników. Znajomi mieszkający za granicą byli szczególnie ważni dla studentów jadących do Rumunii (11,3 proc. wskazań), natomiast mało istotni dla wyjeżdżających do Irlandii (tylko 1,3 proc. wskazań). Nowe środowisko najczęściej wskazywali stypendyści przebywający w Rumunii (71,7 proc.), najrzadziej ci będący w Wielkiej Brytanii (42,6 proc.). 28

31 Mapa 7. Kraje docelowe, w przypadku których dany czynnik wpływający na decyzję o wyjeździe był najważniejszy oraz najmniej ważny a) Akademicki b) Kulturowy c) Plany zawodowe Uwaga: Ciemniejszym odcieniem zaznaczono kraje o największym odsetku wskazań, a jaśniejszym - o najmniejszym odsetku odpowiedzi. Tabela 4. Kraje docelowe, w przypadku których dany czynnik wpływający na decyzję o wyjeździe okazał się dla studentów najważniejszy oraz najmniej ważny Czynnik Najwyższe odsetki wskazań Najniższe odsetki wskazań Ogółem 1. miejsce 2. miejsce 3. miejsce 3. miejsce 2. miejsce 1. miejsce Akademicki IE 65,4 proc. NL 63,7 proc. AT 63,0 proc. 50,7 proc. TR 38,8 proc. MT 36,8 proc. IS 35,3 proc. Kulturowy RO 81,1 proc. TR 79,8 proc. ES 79,3 proc. 76,1 proc. DK 53,0 proc. NL 52,7 proc. SK 51,4 proc. Znajomi mieszkający za granicą RO 11,3 proc. SI 10,7 proc. TR 9,6 proc. 2,8 proc. LV 3,5 proc. CY 2,8 proc. IE 1,3 proc. Plany zawodowe DE 54,0 proc. AT 48,9 proc. FR 45,3 proc. 23,9 proc. LV 21,1 proc. RO 11,3 proc. MT 10,5 proc. Nowe środowisko RO 71,7 proc. MT 63,2 proc. BG 62,5 proc. 59,2 proc. FR 45,2 proc. NO 43,7 proc. UK 42,6 proc. Doświadczenie/ wymiar europejski IS 94,1 proc. IE 92,3 proc. RO 88,7 proc. 83,1 proc. NO 74,1 proc. SI 1,1 proc. TR 65,6 proc. Jeśli wziąć pod uwagę najważniejsze czynniki, które zdecydowały o wyjeździe w zależności od poziomu studiów (wykres 36), to zwraca uwagę przede wszystkim różnica w rozkładzie odpowiedzi studentów studiów doktoranckich. To oni najczęściej wskazywali czynnik akademicki (62,3 proc. odpowiedzi), częściej niż studenci I i II stopnia myśleli też nad planami zawodowymi, zdecydowanie rzadziej zaś o zdobyciu doświadczenia europejskiego, czynniku kulturowym i nowym środowisku. Wyraźnie rysuje się więc obraz doktoranta, który wyjeżdża na stypendium Erasmusa z myślą o nauce i przyszłości, a nie o poznawaniu nowych, atrakcyjnych miejsc, jak często czynią to studenci studiów licencjackich i magisterskich. W nieco mniejszym stopniu odpowiedzi respondentów na temat badanych czynników różnicuje typ uczelni, na jakiej studiują w Polsce. Obrazuje to wykres

32 Odsetek wskazań (w %) 11,8 11,7 8,3 1 42,0 37,7 36,6 51,1 50,7 50,2 67,2 64,6 80,1 82,6 Odsetek wskazań (w %) 8,7 8,1 8,0 12,8 11,0 11,1 33,3 37,7 37,4 40,7 48,1 52,2 50,7 48,3 50,3 64,2 67,4 67,1 62,3 79,3 81,5 Wykres 36. Czynniki, które wpłynęły na decyzję o wyjeździe, według poziomów studiów Studia licencjackie Studia magisterskie Studia doktoranckie Uwaga: Odsetki nie sumują się do 100 proc., ponieważ respondenci mogli wskazać kilka wariantów jednocześnie. Wykres 37. Czynniki, które wpłynęły na decyzję o wyjeździe, według typu uczelni Uczelnie publiczne Uczelnie prywatne 6.. Źrródł ła infi forrmacj jii o wyjeźźdzzi ie w rramach prrogrramu Errasmus Następnym aspektem, który wzięto pod uwagę w badaniu były źródła informacji o możliwości wyjazdu w ramach programu Erasmus oraz o ofercie danej uczelni partnerskiej. W sprawozdaniu stypendysty na pytanie: Gdzie znalazłeś informacje ogólne i/lub dotyczące programu studiów w uczelni partnerskiej? można było odpowiedzieć: na uczelni macierzystej, na uczelni partnerskiej, od innych studentów, od byłych uczestników programu, w Internecie, inne. Z analizy odpowiedzi respondentów (wykres 38) wynika, że stypendyści informacje takie czerpali najczęściej z uczelni macierzystej (54,9 proc. wskazań) oraz z Internetu (52,7 proc.). Najmniej popularne (pomijając kategorię inne) było zdobywanie informacji od innych studentów (czynił tak co czwarty stypendysta), przy czym chodzi tutaj nie o tych, którzy wrócili z wymiany (taką odpowiedź dała 1/3 respondentów), lecz ogólnie o kolegów i koleżanki z uczelni macierzystej. Na uczelni partnerskiej uzyskało informacje o programie studiów i innych kwestiach związanych z wyjazdem 37,8 proc. studentów. 30

33 Wykres 38. Źródła informacji o wyjeździe w programie Erasmus Odsetek wskazań (w %) w uczelni macierzystej 54,9 w Internecie 52,7 w uczelni partnerskiej 37,8 od byłych uczestników programu 33,7 od innych studentów 26,3 inne 0,6 Uwaga: Odsetki nie sumują się do 100 proc., ponieważ respondenci mogli wskazać kilka wariantów jednocześnie. Po sprawdzeniu, czy płeć respondentów różnicuje ich sposoby szukania informacji o wyjeździe w programie Erasmus, okazało się, że są pewne różnice pod tym względem. Mężczyźni częściej niż kobiety korzystali w tym celu z informacji dostępnych na uczelni macierzystej (różnica 4,5 pkt proc.) oraz z wiedzy innych studentów (4,2 pkt proc.). Kobiety częściej preferowały natomiast zdobywanie informacji bezpośrednio na uczelni partnerskiej (różnica 1,8 pkt proc.) oraz od byłych uczestników programu (1,0 pkt proc.). Z kolei Internet był w bardzo podobny stopniu wykorzystywany zarówno przez mężczyzn, jak i kobiety (prawie 53 proc. wskazań). Wykres 39. Źródła informacji o wyjeździe w programie Erasmus, według płci stypendystów Odsetek wskazań (w %) w uczelni macierzystej 53,5 58,0 w Internecie 52,9 52,6 Mężczyźni w uczelni partnerskiej 36,5 38,3 Kobiety od byłych uczestników programu 33,0 34,0 od innych studentów 25,0 29,2 Uwaga: Odsetki nie sumują się do 100 proc., ponieważ respondenci mogli wskazać kilka wariantów jednocześnie. Porównując odpowiedzi respondentów według województwa, w którym mieści się ich uczelnia (wykres 40), zauważono, że ze źródeł na uczelni macierzystej najczęściej korzystali studenci z województwa świętokrzyskiego (81,7 proc. z nich), najrzadziej z mazowieckiego (48,6 proc.). Nie zauważono natomiast większych różnic, jeśli chodzi o zdobywanie informacji z Internetu. Zaprezentowane odsetki oscylują wokół 50 proc. 31

34 turystyka i rekreacja mechanika i budowa maszyn budownictwo finanse i rachunkowość dziennikarstwo i komunikacja społeczna elektronika i telekomunikacja zarządzanie ekonomia automatyka i robotyka pedagogika filologia polska informatyka zarządzanie i inżynieria produkcji filologia europeistyka historia stosunki międzynarodowe architektura i urbanistyka biotechnologia politologia prawo kierunek lekarski kulturoznawstwo psychologia socjologia Odsetek wskazań (w %) 45,0 42,5 39,4 67,9 65,0 62,1 62,0 60,2 6 59,8 58,6 57,8 57,2 55,6 54,6 53,9 53,4 53,2 51,2 50,9 50,8 5 49,2 48,8 48,6 Odsetek wskazań (w %) 67,5 65,0 64,7 62,8 60,7 59,7 57,3 56,8 56,1 54,3 51,8 51,6 49,5 48,6 72,5 81,7 Wykres 40. Wybrane źródła informacji o wyjeździe w programie Erasmus, według województwa studiowania z uczelni macierzystej z Internetu Badając to zagadnienie w ujęciu kierunków studiów, zauważono, że z informacji pochodzących z uczelni macierzystej najchętniej korzystali studenci turystyki i rekreacji (67,9 proc. z nich), najrzadziej studenci socjologii (39,4 proc.). Jeśli chodzi o wykorzystanie w tym celu Internetu, tym razem różnice w odsetkach studentów korzystających z tego źródła informacji są większe niż w przypadku województwa studiowania. Z Internetu często korzystali np. studenci psychologii i socjologii, rzadziej turystyki i rekreacji, automatyki i robotyki, europeistyki oraz kierunku lekarskiego. Wykres 41. Wybrane źródła informacji o wyjeździe w programie Erasmus, według kierunku studiów z uczelni macierzystej z Internetu 32

35 Islandia Irlandia Szwecja Estonia Austria Belgia Norwegia Holandia Finlandia Malta Węgry Francja Niemcy Grecja W. Brytania Hiszpania Dania Włochy Cypr Litwa Czechy Słowenia Łotwa Turcja Portugalia Bułgaria Słowacja Rumunia Odsetek wskazań (w %) 50,7 48,1 46,0 45,7 45,6 44,2 42,3 42,1 40,8 39,8 39,7 38,0 37,8 36,7 36,5 36,0 35,2 33,8 33,5 32,2 31,6 30,2 30,2 29,7 29,3 28,3 64,7 62,8 Podczas badania wskazań stypendystów Erasmusa według kraju, do którego się udali, sprawdzono dwa źródła informacji o wyjeździe w ramach Erasmusa: Internet oraz tym razem uczelnię partnerską, a nie macierzystą. To źródło informacji było szczególnie popularne wśród studentów jadących na Islandię (64,7 proc. wskazań) oraz do Irlandii (62,8 proc.). Z kontaktów z uczelnią partnerską rzadziej korzystali natomiast studenci wyjeżdżający do Rumunii (zaledwie 28,3 proc. z nich), na Słowację (29,3 proc.) oraz do Bułgarii (29,7 proc.) Wykres 42. Wybrane źródła informacji o programie Erasmus, według kraju pobytu z uczelni partnerskiej z Internetu Z Internetu bardzo chętnie korzystali natomiast studenci udający się na Maltę i do Irlandii, najrzadziej korzystali z niego studenci, którzy wyjechali na Litwę, do Bułgarii i na Węgry. Po raz kolejny barierą mogła być (nie)znajomość języków tamtejszych krajów. Prawidłowości dotyczące zasięgania informacji na uczelni partnerskiej zaprezentowano też na mapie 8. Czerwonymi kolorami zaznaczono kraje, z których uczelniami udający się na wymianę studenci chętnie się kontaktowali przed wyjazdem, natomiast na niebiesko zaznaczono te państwa, w przypadku których odnotowano przeciwną tendencję studenci rzadziej dowiadywali się z uczelni tamtych krajów o pobycie na stypendium Erasmusa. Okazuje się, że do pierwszej grupy należą głównie kraje północno-zachodniej części kontynentu, druga grupa jest reprezentowana przez kraje wschodnie i południowe. Mapa 8. Kraje o największym i najmniejszym odsetku przyjeżdżających stypendystów, którzy uzyskiwali informacje o wyjeździe bezpośrednio z uczelni partnerskich Uwaga: Odcieniem czerwonym zaznaczono kraje o największym, a niebieskim o najmniejszym odsetku przyjeżdżających stypendystów, którzy zaciągali informacje o wyjeździe na uczelniach partnerskich. 33

36 0,6 0,3 Odsetek wskazań (w %) 23,2 26,6 22,7 27,9 38,9 34,2 42,7 53,4 53,2 76,4 Odsetek wskazań (w %) 0,5 0,6 17,3 25,5 27,2 34,3 40,6 39,5 31,9 35,3 32,7 57,9 52,3 56,8 52,6 52,8 52,5 Następnie sprawdzono, czy popularność źródeł informacji o programie Erasmus jest taka sama, czy różna w przypadku słuchaczy studiów licencjackich, magisterskich i doktoranckich. Po pierwsze, można zauważyć, że ci ostatni mniej chętnie niż ich młodsi koledzy korzystali z tych źródeł, tak jakby podczas wcześniejszego okresu studiów wystarczająco poznali możliwości, jakie daje im wzięcie udziału w tym programie. Np. rzadko dowiadywali się na ten temat od innych studentów (17,3 proc. wskazań), być może dlatego, że nie mieli zbyt wielu kolegów na studiach III stopnia. Jeśli chodzi o różnice między studiami licencjackimi i magisterskimi, to uczestnicy tych pierwszych częściej niż ci drudzy preferowali zdobywanie informacji się na uczelni macierzystej, a we wszystkich innych źródłach informacji wyższe odsetki wykazują ich starsi koledzy, tak jakby byli bardziej doświadczeni, skąd takie dane mogą zdobyć. Wykres 43. Źródła informacji o wyjeździe w programie Erasmus, według poziomów studiów Studia licencjackie Studia magisterskie Studia doktoranckie w uczelni macierzystej w Internecie w uczelni partnerskiej od byłych uczestników programu od innych studentów Uwaga: Odsetki nie sumują się do 100 proc., ponieważ respondenci mogli wskazać kilka wariantów jednocześnie. Na koniec tego fragmentu opracowania zajęto się analizą źródeł informacji o programie Erasmus według typu uczelni macierzystych stypendystów. Tym razem różnice we wskazaniach poszczególnych źródeł są większe. Przykładowo, studenci uczelni publicznych częściej niż studenci szkół prywatnych korzystali w tym celu z Internetu (różnica 10,7 pkt proc.), z informacji dostępnych na uczelni partnerskiej (15,7), informacji uzyskanych od byłych uczestników programu (6,3) oraz od innych studentów (3,9). Studenci szkół prywatnych, podobnie jak wcześniej studenci studiów licencjackich, wydają się bardziej zagubieni, jeśli chodzi o możliwości szukania informacji o programie; przewyższają studentów szkół publicznych tylko w jednej kwestii szukaniu tych informacji w uczelni macierzystej (różnica 23,2 pkt proc.). Wykres 44. Źródła informacji o programie Erasmus, według typu uczelni inne uczelnie publiczne uczelnie prywatne w Internecie w uczelni macierzystej w uczelni partnerskiej od byłych uczestników programu od innych studentów Uwaga: Odsetki nie sumują się do 100 proc., ponieważ respondenci mogli wskazać kilka wariantów jednocześnie. inne 34

37 7.. Ocena prrzzydat tnościi infi forrmacj jii o wyjeźźdzzi ie Stypendyści Erasmusa w jednym z pytań kwestionariusza sprawozdania z pobytu mieli również ocenić przydatność informacji, jakie uzyskali z konkretnych źródeł na temat wyjazdu na stypendium i programu studiów uczelni partnerskiej. Sprawdzono więc, czy źródła te są oceniane podobnie, czy niektóre z nich były bardziej przydatne niż inne. Wykres 45 pokazuje, jaką ocenę (na skali od 1 do 5) uzyskało każde źródło informacji. Najlepiej oceniana była uczelnia macierzysta (średni wynik na poziomie 3,96), następnie inni uczestnicy programu (3,94). W dalszej kolejności uplasowali się inni studenci (3,88), uczelnia partnerska (3,84), natomiast najniżej oceniano Internet (3,77). Zważywszy na skalę (1-5) zaprezentowane oceny nie są zbyt wysokie, nie przekraczają pułapu 4,0, co świadczy niestety o nie do końca zadowalającej wartości poznawczej omawianych źródeł informacji 5. Wykres 45. Ocena przydatności poszczególnych źródeł informacji o programie Erasmus Średnia ocena (w punktach) 3,65 3,70 3,75 3,80 3,85 3,90 3,95 4,00 z uczelni macierzystej od byłych uczestników programu 3,94 3,96 od innych studentów 3,88 z uczelni partnerskiej 3,84 z Internetu 3, Oferrt ta powitalna po prrzzyj jeźźdzzi ie na uczzel lnię parrt tnerrską W dalszej kolejności sprawdzono, jakie zajęcia wstępne i spotkania informacyjne zaoferowano studentom Erasmusa po ich przyjeździe na uczelnie partnerskie. Uczelnie przygotowują zwykle dla przyjmowanych stypendystów spotkania powitalne, sesje informacyjne, program orientacyjny i kursy językowe. To, które z tych form przygotowania są proponowane, zależy od konkretnych uczelni. Podczas badania prześledzono, czy występuje pod tym względem jakieś zróżnicowanie. Najczęściej studenci twierdzili, że zaoferowano im spotkanie powitalne (82,2 proc. otrzymało takie wsparcie), następnie kurs językowy (73,1 proc.), sesję informacyjną (61,8 proc.), a najrzadziej program orientacyjny (57,7 proc.) (wykres 46; możliwy był wybór kilku odpowiedzi). Tylko 4,0 proc. stypendystów twierdziło, że nie otrzymało żadnego wsparcia z uczelni partnerskiej w postaci omówionych spotkań i kursów. 5 Należy jednak wziąć pod uwagę fakt, że często można się spotkać z pewną nieporadnością studentów w poszukiwaniu informacji, nawet w Internecie, jak również z oczekiwaniem, że wszystkie informacje zostaną im przekazane przez uczelnię, co jest założeniem błędnym, gdyż studenta wyjeżdżającego na stypendium zagraniczne powinien cechować duży stopień samodzielności i umiejętność aktywnego poszukiwania informacji [przyp. red.]. 35

38 Norwegia Holandia Finlandia Austria Dania Malta Słowenia Szwecja Słowacja Estonia Łotwa Belgia Niemcy Litwa Irlandia Czechy Turcja Cypr Węgry W. Brytania Islandia Francja Hiszpania Portugalia Rumunia Bułgaria Grecja Włochy Odsetek wskazań (w %) 64,8 62,0 60,2 91,8 90,7 90,2 89,9 89,6 89,5 89,3 88,4 88,4 87,0 86,0 85,9 85,7 85,4 83,3 80,9 80,4 78,9 78,9 78,2 76,5 76,1 74,7 73,7 71,7 Odsetek wskazań (w %) Wykres 46. Wsparcie, jakie zaoferowano studentom po przyjeździe na uczelnię partnerską ,2 spotkanie powitalne 73,1 kurs językowy 61,8 sesję informacyjną 57,7 program orientacyjny Uwaga: Odsetki nie sumują się do 100 proc., ponieważ respondenci mogli wskazać kilka wariantów jednocześnie. Interesujące było też sprawdzenie, w których krajach otrzymywane wsparcie jest lepiej zorganizowane, a w których państwach oferta ta jest uboższa (wykres 47). Tym razem porównano tylko dwie kategorie: ofertę powitalną, do której zaliczono poprzednie trzy elementy takiego przywitania (spotkanie powitalne, sesja informacyjna, program orientacyjny) oraz kurs językowy (potraktowany osobno). Okazało się, że występują pod tym względem duże różnice. Przykładowo Norwegia (91,8 proc. wskazań), Holandia (90,7 proc.) czy Finlandia (90,2 proc.) często zapewniały ofertę powitalną, natomiast rzadziej oferowały taką ofertę Włochy (60,2 proc. stypendystów dostało takie wsparcie), Grecja (62,0 proc.) oraz Bułgaria (64,8 proc.). Wykres 47. Wsparcie, jakie zaoferowano studentom po przyjeździe na uczelnię partnerską, według kraju pobytu "oferta powitalna" kurs językowy Na mapie 9 czerwonym kolorem zaznaczono kraje, które według opinii studentów starały się jak najlepiej przygotować ofertę powitalną. Są to kraje Skandynawii, kraje bałtyckie (Litwa, Łotwa, Estonia) oraz kraje Europy Centralnej. Na niebiesko pokazano natomiast kraje, w których stypendyści rzadziej mogli liczyć na taką ofertę (wśród nich wspomniane wcześniej Włochy, Grecja i Bułgaria oraz inne państwa leżące na południu kontynentu). Jeśli chodzi o kursy językowe 6, to krajem, w którym najwięcej stypendystów mogło skorzystać z takiej oferty była Litwa (80,8 proc. studentów miało możliwość skorzystania tam z kursów językowych). Dobrze z tego wsparcia 6 Standardowe przygotowawcze kursy językowe dla przyjeżdżających studentów Erasmusa mogą być dofinansowywane przez uczelnie z funduszy programu Erasmus. Ponadto w krajach, których języki należą do rzadziej nauczanych, organizowane są specjalne Intensywne kursy językowe Erasmusa (EILC), dofinansowywane z wydzielonego budżetu programu. Kursy EILC nie są organizowane w następujących krajach, których język urzędowy należy do języków często nauczanych: Wielka Brytania, Irlandia, Niemcy, Austria, Francja, Belgia część francuskojęzyczna. W Hiszpanii oferowane są kursy EILC języków 4 regionów (baskijski, galicyjski, kataloński, walencki), a w Szwajcarii jedynie kursy języka włoskiego w regionie Ticino. Informacje podane przez studentów w analizowanych ankietach dotyczą wszelkich typów przygotowania językowego, w tym wymienionych wyżej kursów [przyp. red.]. 36

39 wywiązały się też Włochy, Austria, Niemcy oraz kraje Półwyspu Iberyjskiego, a najgorzej wypadła Bułgaria (tylko 33,6 proc. stypendystom zaoferowano taki kurs), Wielka Brytania, Łotwa i Holandia. Jeżeli w przypadku Wielkiej Brytanii nie wydaje się aż tak ważne, aby uzyskać możliwość doszkolenia się z języka angielskiego, który należy do języków najczęściej nauczanych, to może dziwić niski odsetek wskazań dotyczący oferty kursów językowych w Bułgarii, na Łotwie i w Holandii. Prawidłowości te potwierdza mapa 10 ukazująca, w których krajach stypendyści często korzystali z kursów językowych (kraje zaznaczono na czerwono), a w których rzadziej (odcień niebieski). Do pierwszej grupy należą Niemcy i Austria, a także Włochy, kraje Półwyspu Iberyjskiego oraz Litwa. W drugiej grupie znalazły się kraje położone w północno-zachodniej i południowo-wschodniej części kontynentu. Mapa 9. Kraje, które najczęściej i najrzadziej organizowały ofertę powitalną dla stypendystów Erasmusa Uwaga: Odcieniem czerwonym zaznaczono kraje, które najczęściej, a niebieskim najrzadziej organizowały ofertę powitalną dla stypendystów Erasmusa. Mapa 10. Kraje, które najczęściej i najrzadziej organizowały kursy językowe dla stypendystów Erasmusa Uwaga: Odcieniem czerwonym zaznaczono kraje, które najczęściej, a niebieskim najrzadziej organizowały kursy językowe dla stypendystów Erasmusa. 37

40 Islandia Estonia Austria Finlandia Norwegia Litwa Czechy Słowenia Niemcy Dania Szwecja Belgia Łotwa Irlandia Holandia Cypr Turcja Portugalia Słowacja Węgry Francja Hiszpania Rumunia Włochy Malta Bułgaria Grecja W. Brytania Odsetek wskazań (w %) 67, ,1 97,1 97,0 96,8 93,8 93,8 93,3 92,9 92,0 91,7 91,6 89,5 88,5 87,8 85,9 85,8 83,8 82,9 82,2 80,6 79,6 77,4 76,6 73,7 73,4 72,3 9.. Orrgani izzowani ie na uczzel lniach parrt tnerrski ich spotkań zz myślą o stypendystach Errasmusa Kolejna część pracy dotyczy organizowania spotkań na uczelniach zagranicznych z myślą o studentach Erasmusa. Spotkania omawiane w tym rozdziale nie miały charakteru powitalnego, lecz były organizowane bardziej regularnie podczas pobytu studentów na stypendium. Najpierw sprawdzono, czy odsetek studentów, którzy deklarowali fakt organizowania takich spotkań, jest zróżnicowany geograficznie tzn. według kraju, w którym studiowali (wykres 48). Okazało się, że są pewne rozbieżności we wskazaniach poszczególnych grup studentów. Przykładowo, wszyscy studenci goszczący na Islandii potwierdzili, że takie spotkania były tam organizowane, natomiast ci przebywający w Wielkiej Brytanii mogli na to liczyć jedynie w 67,2 proc. przypadków. Wykres 48. Odsetek studentów, którym zaoferowano spotkania dla stypendystów Erasmusa na uczelni partnerskiej, według kraju pobytu Mapa 11. Kraje, w których najczęściej i najrzadziej organizowano spotkania z myślą o stypendystach Erasmusa Uwaga: Odcieniem czerwonym zaznaczono kraje, które najczęściej, a niebieskim najrzadziej organizowały takie spotkania. Na mapie 11 czerwonymi odcieniami zaznaczono kraje, które charakteryzowały się wysokim odsetkiem respondentów potwierdzających fakt organizowania takich spotkań, natomiast kolorem niebieskim oznaczono państwa, w których według wskazań stypendystów uczelnie rzadziej organizowały tego typu pomoc. 38

41 Średnia ocena (w pkt) 3,53 3,81 3,74 3,81 3,80 3,89 3,87 3,82 3,83 3,82 3,76 3,69 4,05 3,96 4,03 4,03 4,00 3,98 3,96 3,90 4,06 4,00 4,00 3,99 3,99 3,98 4,24 4,22 4,20 4,19 4,13 4,13 Z odpowiedzi studentów wynika, że kraje leżące na północy i w centrum Europy częściej oferują spotkania dla stypendystów Erasmusa, zaś te usytuowane na południu kontynentu rzadziej. Wyjątkiem jest wspomniana Wielka Brytania, gdzie odsetek wskazań respondentów na ten temat był najniższy Ocena wsparrci ia otrrzzymanego zz uczzel lnii macierrzzyst tejj i parrt tnerrski iejj Wiedząc już, jakie wsparcie oferowały uczelnie partnerskie oraz w jaki sposób uczelnie macierzyste mogły pomóc swoim studentom np. w wyborze uczelni zagranicznej, można było przyjrzeć się opiniom stypendystów na temat wartości tego wsparcia. Początkowo sprawdzono, jak studenci z poszczególnych województw Polski oceniają wsparcie otrzymane z jednostek administracyjnych uczelni macierzystej (np. z dziekanatu, działu współpracy z zagranicą) oraz z jednostek merytorycznych (wydział, instytut, koordynator wydziałowy, inne osoby zaangażowane w organizację wyjazdu od strony merytorycznej, m.in. w zakresie ustalenia Porozumienia o programie zajęć). Okazało się że we wszystkich 16 województwach lepiej oceniane są jednostki administracyjne i co ciekawe, rozkład kolejności tych ocen pokrywa się z ocenami jednostek merytorycznych. Obie jednostki najlepiej oceniali studenci z województwa świętokrzyskiego (4,24 j. administracyjna i 4,06 merytoryczna), najgorzej z lubuskiego (odpowiednio 3,80 i 3,53). Wykres 49. Ocena wsparcia, jakie otrzymali stypendyści Erasmusa z uczelni macierzystej, według województw 4,40 4,20 4,00 3,80 3,60 3,40 3,20 3,00 jednostka administracyjna jednostka merytoryczna Zróżnicowanie ocen widoczne jest też w przypadku podziału badanych stypendystów według typu uczelni, z jakiej się wywodzą. Tym razem dodatkowo oprócz analizy ocen wsparcia uczelni macierzystej sprawdzono też, jak studenci szkół publicznych i prywatnych oceniają wsparcie, jakie otrzymali, przebywając za granicą z uczelni partnerskiej. Okazało się, że w przypadku każdego z trzech rodzajów wsparcia różnice są widoczne, a najbardziej wyraźne wystąpiły w przypadku jednostki merytorycznej uczelni macierzystej. Zdecydowanie lepiej oceniają ją studenci uczelni prywatnych, podobnie jak wsparcie z jednostki administracyjnej, aczkolwiek w tym przypadku różnica nie jest już tak wyraźna. Zupełnie w przeciwnym kierunku ukształtowały się natomiast oceny wsparcia otrzymanego z uczelni partnerskiej. Tym razem wyższą ocenę wystawili uczniowie szkół publicznych. Można więc wywnioskować, że szkoły prywatne lepiej spełniają swoją rolę we wspomaganiu stypendystów, natomiast studenci szkół publicznych bardziej liczą w tej kwestii na uczelnie partnerskie. 39

42 Średnia ocena (w pkt) Średnia ocena (w pkt) Wykres 50. Ocena wsparcia, jakie otrzymali stypendyści Erasmusa (według źródła pomocy i typu uczelni) 4,10 4,05 4,00 3,95 3,90 3,85 3,80 3,75 3,70 4,01 4,07 jednostka administracyjna 3,85 4,04 jednostka merytoryczna 4,05 3,92 uczelnia partnerska uczelnia publiczna uczelnia prywatna Wykres 51. Ocena wsparcia, jakie otrzymali stypendyści Erasmusa, według źródła pomocy i płci respondentów 4,2 4,1 4,0 3,9 3,8 3,7 3,6 3,5 4,04 4,00 jednostka administracyjna 3,94 3,83 jednostka merytoryczna 4,09 4,02 uczelnia partnerska Mężczyźni Kobiety Ciekawie ukształtowały się też oceny stypendystów według ich płci. Każdy rodzaj wsparcia lepiej jest oceniany przez mężczyzn. Choć różnice nie są duże (największa w przypadku oceny jednostki merytorycznej uczelni macierzystej 0,11 pkt) to potwierdza się wcześniejszy wniosek, że kobiety są bardziej krytyczne w dostrzeganiu oferowanej im pomocy i wsparcia, jakie uzyskały z uczelni macierzystej i partnerskiej. Przeanalizowano następnie ocenę wsparcia ze strony uczelni macierzystej i partnerskiej według kierunku studiów. Jeśli chodzi o wsparcie udzielane przez uczelnię partnerską, to najlepszą ocenę wystawili studenci automatyki i robotyki (średnio 4,37), najgorszą kierunku lekarskiego (3,71). Różnica jest więc spora i wynosi 0,66 pkt. Co ciekawe, zupełnie odwrotnie w przypadku tych dwóch kierunków ułożyły się oceny wsparcia otrzymanego z uczelni macierzystej. Studenci kierunku lekarskiego prawie najlepiej ze wszystkich oceniają wsparcie z jednostki administracyjnej (4,10), dość wysoka jest też ich ocena wsparcia z jednostki merytorycznej (3,91). Studenci automatyki i robotyki najgorzej natomiast na tle innych specjalizacji ocenili właśnie jednostkę merytoryczną (3,53). Potwierdza to w pewien sposób konkurencyjność obu typów uczelni lepsza ocena uczelni macierzystej nie idzie w parze z lepszym ocenianiem uczelni partnerskich. Następnym etapem analizy było sprawdzenie, czy poziom studiów wpływa na kształtowanie się ocen wsparcia uzyskanego z uczelni macierzystej i partnerskiej. Okazało się, że taka zależność ma miejsce, bowiem każdy rodzaj wsparcia był oceniany najlepiej przez doktorantów, następnie studentów studiów magisterskich, a zawsze gorzej wsparcie to oceniali licencjaci. Największa różnica w ocenie wsparcia przez studentów studiów I stopnia i doktorantów dotyczy jednostki merytorycznej i wynosi 0,33 pkt proc. 40

43 Średnia ocena (w pkt) 3,81 3,89 3,96 4,05 4,01 4,06 4,14 4,23 4,25 automatyka i robotyka pedagogika filologia polska mechanika i budowa maszyn biotechnologia historia informatyka finanse i rachunkowość socjologia europeistyka stosunki międzynarodowe prawo elektronika i telekomunikacja filologia zarządzanie ekonomia budownictwo kulturoznawstwo psychologia politologia turystyka i rekreacja zarządzanie i inżynieria produkcji dziennikarstwo i komunikacja społeczna architektura i urbanistyka kierunek lekarski Średnia ocena (w pkt) Wykres 52. Ocena wsparcia, jakie otrzymali stypendyści Erasmusa, według źródła pomocy i kierunku studiów 4,3 4,1 3,9 3,7 3,5 uczelnia partnerska jednostka administracyjna jednostka merytoryczna Wykres 53. Ocena wsparcia, jakie otrzymali stypendyści Erasmusa, według źródła pomocy i poziomu studiów 4,4 4,3 4,2 4,1 4,0 3,9 3,8 3,7 3,6 jedn. administracyjna jedn. merytoryczna ucz. partnerska Studia licencjackie Studia magisterskie Studia doktoranckie Kolejnym krokiem było sprawdzenie, jak kształtuje się rozkład ocen dotyczących wsparcia uzyskanego z uczelni partnerskiej według kraju pobytu. Najlepsze oceny uzyskały uczelnie estońskie (średnio 4,63), następnie norweskie (4,58) oraz fińskie (4,54). Na drugim końcu skali ocen znalazły się uczelnie z Bułgarii (3,62) i Włoch (3,63). Co ciekawe, różnica między ich ocenami a tymi przyznanymi szkołom w Estonii wynosi aż 1 punkt, co wskazuje na to, jak różne może być wsparcie otrzymywane przez stypendystów podczas przebywania na wymianie w innym kraju. Na mapie 12 pokazano, które kraje oferowały najlepsze wsparcie (kolor czerwony), a które mniej się starały w tym względzie (niebieski odcień). Po raz kolejny rysuje się podział na kraje północy i centrum kontynentu (które oferowały wsparcie na bardzo dobrym poziomie) oraz na kraje południa (gdzie ocena wsparcia była najniższa). 41

44 Estonia Norwegia Finlandia Austria Litwa Słowenia Czechy Szwecja Dania Islandia Belgia Słowacja Łotwa Holandia Irlandia Niemcy W. Brytania Cypr Węgry Malta Rumunia Turcja Portugalia Grecja Francja Hiszpania Włochy Bułgaria Średnia ocena (w pkt) 3,63 3,62 3,95 3,92 3,87 3,85 3,84 3,84 3,80 4,63 4,58 4,54 4,51 4,50 4,43 4,39 4,37 4,34 4,29 4,27 4,27 4,25 4,22 4,21 4,17 4,15 4,13 4,08 Wykres 54. Ocena wsparcia, jakie otrzymali stypendyści Erasmusa na uczelni partnerskiej, według kraju pobytu 4,8 4,6 4,4 4,2 4,0 3,8 3,6 3,4 3,2 Mapa 12. Kraje o najwyższych i najniższych ocenach wsparcia uzyskanego z uczelni partnerskiej Uwaga: Odcieniem czerwonym zaznaczono kraje o najwyższych, a niebieskim o najniższych ocenach wsparcia uzyskanego z uczelni partnerskiej. Wykres 55 ukazuje sposób kształtowania się ocen wsparcia uzyskanego z uczelni partnerskiej w zależności od rodzaju tego wsparcia. Po pierwsze należy zauważyć, że studenci, którym nie zaoferowano żadnej oferty powitalnej (spotkań powitalnych, sesji informacyjnej czy programu orientacyjnego) ani kursu językowego i tak podjęli się oceny wsparcia uzyskanego być może w jeszcze inny sposób (np. pomoc pracowników uczelni podczas załatwienia jakiejś konkretnej sprawy), ale ocena taka była zdecydowanie najniższa (3,18). Można zatem śmiało uznać, że przygotowanie przez uczelnię partnerską oferty powitalnej lub kursów językowych wyraźnie polepsza jej pozytywny wizerunek. 42

45 Średnia ocena (w pkt) Odsetek wskazań (w %) Średnia ocena (w pkt) Wykres 55. Ocena wsparcia, jakie otrzymali stypendyści Erasmusa na uczelni partnerskiej w zależności od rodzaju oferty 4,4 4,2 4,0 3,8 3,6 3,4 3,2 3,0 4,17 spotkanie powitalne 4,26 4,29 sesja informacyjna 4,11 program kurs językowy orientacyjny 3,18 nic nie zaoferowano Oprócz omówionych wyżej spotkań powitalnych i kursów językowych studenci Erasmusa mogli też uczestniczyć w regularnych spotkaniach organizacyjnych, jeżeli oczywiście dana uczelnia je oferowała. Podobnie jak wcześniej to, czy były one oferowane radykalnie wpłynęło na ocenę otrzymanego wsparcia. Przykładowo, wśród respondentów, którzy uczestniczyli w takich spotkaniach 41,3 proc. bardzo dobrze oceniało takie wsparcie, natomiast wśród tych, którym nie oferowano takich spotkań odsetek ten wyniósł już tylko 17,4 proc. Poza tym w przypadku tych ostatnich wyższe są odsetki wskazań dla ocen minimalne i niedostateczne (kolor pomarańczowy i czerwony na skali ocen), co również świadczy o tym, jak brak spotkań organizacyjnych pogarsza wizerunek uczelni partnerskich. Wykres 56. Ocena wsparcia otrzymanego przez stypendystów Erasmusa na uczelni partnerskiej w zależności od organizowania regularnych spotkań informacyjnych ,4 41,3 nie było spotkań tak, były spotkania (5) bardzo dobre (4) dobre (3) dostateczne (2) minimalne (1) niedostateczne Warto na koniec podsumować, że stypendyści Erasmusa nieco wyżej ocenili pomoc udzielaną przez uczelnię partnerską (wykres 57; średnia ocena 4,04), ale równie dobrze oceniają oni wsparcie ze strony jednostki administracyjnej uczelni macierzystej (4,01). Nieco gorzej wypadła natomiast jednostka merytoryczna, której pomoc oceniano średnio na 3,86. Wykres 57. Porównanie oceny wsparcia uzyskanego z jednostek uczelni macierzystej i partnerskiej 4,05 4,00 3,95 3,90 3,85 3,80 3,75 4,01 jednostka administracyjna 3,86 jednostka merytoryczna 4,04 uczelnia partnerska 43

46 Bułgaria Rumunia Węgry Turcja Irlandia Łotwa Słowacja Finlandia Cypr Niemcy W. Brytania Czechy Holandia Grecja Szwecja Portugalia Litwa Słowenia Austria Włochy Dania Hiszpania Norwegia Belgia Francja Estonia Malta Islandia Średnia ocena (w pkt) 3,21 3,18 3,30 3,65 3,65 3,64 3,64 3,63 3,62 3,62 3,59 3,56 3,55 3,54 3,54 3,47 3,46 3,46 3,43 3,40 3,79 3,76 3,73 4,09 4,02 3,97 3,94 3,92 Odsetek wskazań (w %) 11.. Ocena pozzi iomu inti tegrracj jii zze śrrodowi iskiem studenckim na uczzel lnii parrt tnerrski iejj Następny obszar tematyczny dotyczył oceny poziomu integracji stypendystów Erasmusa ze studentami miejscowymi, którzy na co dzień studiują na uczelniach partnerskich. Większość respondentów (31,9 proc.) oceniała poziom integracji jako dobry (wykres 58). Co czwarty stypendysta (25,4 proc.) bardzo dobrze ocenia taką integrację, ale niewiele mniej, bo 22,5 proc., dało ocenę dostateczną. Jeśli dodać do tego 16,2 proc. ocen minimalnych oraz 3,9 proc. niedostatecznych, to uznać można, że integracja z innymi studentami z zagranicy nie była najwyżej oceniana przez polskich stypendystów Erasmusa. Wykres 58. Ocena poziomu integracji z miejscowymi studentami uczelni partnerskiej (niebędącymi stypendystami Erasmusa) 35,0 3 25,0 2 15,0 1 5,0 3,9 (1) niedostateczny 16,2 (2) minimalny 22,5 (3) dostateczny 31,9 (4) dobry 25,4 (5) bardzo dobry Interesujące było sprawdzenie, w przypadku których krajów docelowych ocena ta jest najwyższa, a gdzie integracja pozostawia wiele do życzenia (wykres 59). Okazało się, że najlepiej studenci oceniali integrację z lokalnym środowiskiem studenckim w krajach położonych na południowym wschodzie kontynentu, w Bułgarii (średnia ocena 4,09), Rumunii (4,02), na Węgrzech (3,97) oraz w Turcji (3,94). Prawidłowość tę potwierdza mapa 13, na której wspomniane kraje zaznaczone są najciemniejszym kolorem czerwonym, symbolizującym właśnie najwyższe noty przyznawane za poziom integracji z innymi studentami. Wykres 59. Ocena poziomu integracji z miejscowymi studentami uczelni partnerskiej (niebędącymi stypendystami Erasmusa), według kraju pobytu 4,4 4,2 4,0 3,8 3,6 3,4 3,2 3,0 Państwa, gdzie stypendyści Erasmusa najgorzej integrowali się z innymi studentami to Islandia (ocena wyniosła tu jedynie 3,18), Malta (3,21) i Estonia (3,30). Kraje te zaznaczono na mapie 13 odcieniem niebieskim. Tym samym kolorem zaznaczono inne kraje, gdzie poziom integracji był niższy od ogólnej, średniej noty przyznanej 44

47 pedagogika turystyka i rekreacja mechanika i budowa maszyn budownictwo zarządzanie i inżynieria architektura i urbanistyka biotechnologia automatyka i robotyka elektronika i telekomunikacja politologia filologia zarządzanie europeistyka kierunek lekarski stosunki międzynarodowe informatyka ekonomia kulturoznawstwo filologia polska historia prawo dziennikarstwo i finanse i rachunkowość psychologia socjologia Średnia ocena (w pkt) 3,34 3,30 3,28 3,26 3,87 3,81 3,78 3,74 3,72 3,67 3,66 3,62 3,61 3,61 3,61 3,60 3,60 3,57 3,51 3,49 3,48 3,47 3,46 3,44 3,41 przez wszystkich stypendystów. Dzięki temu łatwo można zauważyć, w których państwach tamtejsi studenci i polscy stypendyści najmniej się integrowali. Są to głównie kraje południowo-zachodniej części Europy oraz wspomniana Islandia i Estonia. Mapa 13. Kraje z najwyższą i najniższą oceną poziomu integracji ze środowiskiem studenckim Uwaga: Odcieniem czerwonym zaznaczono kraje o najwyższej, a niebieskim o najniższej ocenie poziomu integracji ze środowiskiem studenckim. W wyniku analizy tego, jak kształtowały się oceny poziomu integracji ze środowiskiem studenckim według kierunku studiów (wykres 60), okazało sie, że najlepiej oceniają tę kwestię studenci pedagogiki (ocena 3,87), turystyki i rekreacji (3,81) oraz mechaniki i budowy maszyn (3,78), a najgorzej co może dziwić socjologii (3,26), psychologii (3,28) oraz finansów i rachunkowości (3,30). Przyglądając się wszystkim kierunkom umieszczonym w kolejności od najlepszej do najgorszej oceny, można zauważyć, że przeważnie lepszą ocenę wystawiali studenci kierunków ścisłych (zaznaczonych ciemniejszymi słupkami na wykresie), gorszą humanistycznych. Wykres 60. Ocena poziomu integracji ze studentami uczelni partnerskiej (niebędącymi stypendystami Erasmusa), według kierunku studiów 4,0 3,9 3,8 3,7 3,6 3,5 3,4 3,3 3,2 3,1 3,0 45

48 Odsetek wskazań (w %) Średnia ocena (w pkt) Jeśli wziąć pod uwagę ocenę wystawioną przez stypendystów Erasmusa według typu uczelni, z jakiej się wywodzą oraz poziomów studiów, okazuje się, że integrację ze środowiskiem studenckim nieco lepiej oceniali studenci szkół niepublicznych (średnia ocena 3,79), a nieco gorzej publicznych (3,57). Co do poziomów studiów, to zauważono, że doktoranci ocenili poziom integracji najwyżej (3,74), natomiast najgorszą notę wystawili studenci studiów magisterskich (3,56). Wykres 61. Ocena poziomu integracji z miejscowymi studentami uczelni partnerskiej (innymi niż stypendyści Erasmusa), według typu uczelni macierzystej i poziomów studiów 3,8 3,79 3,74 3,7 3,6 3,57 3,61 3,56 3,5 3,4 3,3 Uczelnie publiczne Uczelnie prywatne Studia licencjackie Studia magisterskie Studia doktoranckie 12.. Ocena prrzzygot towania nauczzyci ielii akademickich na uczzel lniach parrt tnerrski ich Następną kwestią poruszoną w badaniu była ocena przygotowania nauczycieli akademickich wykładających na uczelniach partnerskich. Rozkład ocen dla wszystkich respondentów ogółem pokazuje wykres 62. Wynika z niego, że najczęściej wystawili oni ocenę bardzo dobrą (45,2 proc. wskazań), 4 na 10 studentów wystawiło ocenę dobrą, zaś oceny 1, 2 oraz 3 pojawiały się stosunkowo rzadko (np. ocenę niedostateczny wskazało tylko 0,9 proc. studentów). Świadczy to o naprawdę dobrym poziomie przygotowania nauczycieli, czyli o zadowoleniu studentów z prowadzonych zajęć i rzetelnie przekazywanej wiedzy. Można zatem uznać, że wyjazd przynosi stypendystom wymierne korzyści naukowe, skoro mieli możliwość współpracy z tak dobrze ocenianą kadrą nauczycielską. Wykres 62. Ocena przygotowania nauczycieli akademickich na uczelni partnerskiej ,0 45, ,0 1 0,9 2,9 (1) niedostateczny (2) minimalny (3) dostateczny (4) dobry (5) bardzo dobry 46

49 Holandia Norwegia Austria Niemcy Islandia Estonia Szwecja Dania Belgia Finlandia W. Brytania Czechy Węgry Łotwa Słowenia Malta Cypr Litwa Irlandia Francja Słowacja Bułgaria Hiszpania Włochy Turcja Rumunia Grecja Portugalia Średnia ocena (w pkt) 3,74 3,92 3,87 3,87 4,05 4,05 4,62 4,59 4,58 4,55 4,53 4,50 4,50 4,50 4,48 4,45 4,42 4,39 4,38 4,37 4,35 4,32 4,28 4,25 4,21 4,20 4,19 4,15 Wykres 63. Ocena przygotowania nauczycieli akademickich na uczelni partnerskiej, według kraju pobytu 4,9 4,7 4,5 4,3 4,1 3,9 3,7 3,5 Zbadano również oceny przygotowania nauczycieli według kraju pobytu. Najwyżej oceniano nauczycieli pracujących w Holandii (średnia ocena 4,62), Norwegii (4,59) oraz Austrii (4,58), najniżej w Portugalii (3,74), Grecji (3,87) i Rumunii (3,87). Na mapie 14 kolorem czerwonym zaznaczono kraje, w których przygotowanie nauczycieli do prowadzenia zajęć dla studentów Erasmusa oceniono jako dobre, na niebiesko pokazano zaś państwa, w których kadra nauczycielska zdaniem stypendystów Erasmusa była gorzej przygotowana. Mapa 14. Kraje, w przypadku których ocena przygotowania nauczycieli była najwyższa i najniższa Uwaga: Odcieniem czerwonym zaznaczono kraje o najwyższej, a niebieskim o najniższej ocenie przygotowania nauczycieli. Z badania oceny przygotowania nauczycieli według kierunków, na jakich studiują stypendyści Erasmusa, wynika, że zagraniczni wykładowcy najlepiej byli oceniani przez studentów biotechnologii (4,46), filologii (4,41) i filologii polskiej (4,37), najgorzej przez słuchaczy architektury i urbanistyki (3,96), kulturoznawstwa (4,07) oraz turystki i rekreacji (4,07). Tym razem nie można mówić o wyraźnej prawidłowości, że lepsze oceny wystawiają studenci kierunków ścisłych bądź humanistycznych, bo na obu końcach skali ocen plasują się zarówno jedne, jak i drugie specjalizacje. Ciekawe jest natomiast to, że wysokie noty przyznali studenci obu typów filologii (nowożytnej i polskiej), co znaczyłoby, że są oni najczęściej zadowoleni z poziomu prowadzonych zajęć związanych z nauką języka. 47

50 Średnia ocena (w pkt) biotechnologia filologia filologia polska prawo automatyka i robotyka mechanika i budowa maszyn stosunki międzynarodowe historia pedagogika finanse i rachunkowość elektronika i telekomunikacja europeistyka informatyka socjologia politologia ekonomia budownictwo zarządzanie i inżynieria psychologia zarządzanie dziennikarstwo i kierunek lekarski turystyka i rekreacja kulturoznawstwo architektura i urbanistyka Średnia ocena (w pkt) 3,96 4,07 4,07 4,46 4,41 4,37 4,36 4,33 4,32 4,31 4,27 4,26 4,26 4,24 4,23 4,23 4,23 4,21 4,19 4,18 4,17 4,17 4,15 4,14 4,14 Wykres 64. Ocena przygotowania nauczycieli akademickich na uczelni partnerskiej, według kierunku studiów 4,5 4,4 4,3 4,2 4,1 4,0 3,9 3,8 3,7 Przypatrując się rozkładom ocen według typu uczelni macierzystej i poziomu studiów, zauważono, że lepiej przygotowanie nauczycieli oceniają tym razem studenci szkół publicznych (średnia nota wyniosła 4,26 przy ocenie studentów szkół prywatnych 4,11) oraz że im wyższy jest poziom studiów (w kolejności licencjackie, magisterskie, doktoranckie), tym wyższa ocena przygotowania nauczycieli. Studenci studiów I stopnia wystawili ocenę 4,19, II stopnia 4,28, zaś doktoranci 4,46. Wykres 65. Ocena przygotowania nauczycieli akademickich na uczelni partnerskiej, według typu uczelni macierzystej wyjeżdżających studentów i poziomu studiów 4,50 4,46 4,40 4,30 4,20 4,26 4,11 4,19 4,28 4,10 4,00 3,90 Uczelnie publiczne Uczelnie prywatne Studia licencjackie Studia magisterskie Studia doktoranckie 13.. Typ zzakwat terrowani ia podczzas pobytu zza grrani icą Następną analizowaną kwestią był typ zakwaterowania, jakie zorganizowali sobie uczestnicy programu Erasmus, jadąc na wymianę do uczelni partnerskiej. W sprawozdaniu stypendysty widniały cztery możliwe warianty wyboru: akademik, pokój lub dom razem z innymi studentami poza uczelnią, prywatne mieszkanie wynajmowane samodzielnie oraz kategoria inne. Należy zaznaczyć, że nie są one rozłączne, czyli np. ktoś mógł mieszkać połowę czasu, jaki spędził na stypendium samodzielnie w wynajętym mieszkaniu (opcja nr 3), a pozostały okres w domu z innymi studentami (opcja nr 2). Okazało się, że najpopularniejszym miejscem zamieszkania podczas pobytu na stypendium był jednak akademik. Taki wariant zadeklarowało 47,8 proc. respondentów (wykres 66). Co trzeci stypendysta (33,5 proc.) mieszkał 48

51 Odsetek wskazań (w %) Odsetek wskazań (w %) w pokoju lub domu razem z innymi studentami, a co piąta osoba (19,3 proc.) w wynajmowanym samodzielnie prywatnym mieszkaniu. Wykres 66. Struktura zakwaterowania podczas pobytu na uczelni partnerskiej 47,8 5 45,0 4 35,0 3 25,0 2 15,0 1 5,0 akademik 33,5 pokój lub dom razem z innymi studentami poza uczelnią 19,3 prywatne mieszkanie wynajmowane samodzielnie inne 3,5 Sprawdzono również, czy rodzaj zakwaterowania podczas pobytu był zróżnicowany w zależności od płci respondentów. W analizie pominięto kategorię inny typ zakwaterowania, gdyż była ona stosunkowo rzadko wskazywana przez ankietowanych (tylko w 3,5 proc. przypadków). Jeśli chodzi o mieszkanie samodzielnie, to nie zauważono różnic w odsetkach wskazań, natomiast mężczyźni częściej niż kobiety mieszkali w akademiku (aczkolwiek różnica jest niewielka 1,5 pkt proc.), zaś kobiety częściej deklarowały mieszkanie z innymi studentami (różnica 1,1 pkt proc.). Wykres 67. Struktura zakwaterowania studentów Erasmusa podczas pobytu za granicą, według płci 5 48,9 47,4 4 32,7 33, ,3 19,3 Mężczyźni Kobiety 1 akademik pokój lub dom razem z innymi studentami poza uczelnią prywatne mieszkanie wynajmowane samodzielnie Większe zróżnicowanie odpowiedzi, szczególnie jeśli chodzi o mieszkanie w akademiku, zaobserwowano po ich przeanalizowaniu pod kątem kraju pobytu (wykres 68). Przykładowo, na Słowacji w domach studenckich oferowanych przez tamtejsze uczelnie mieszkało aż 97,2 proc. stypendystów, w Norwegii 94,3 proc., w Estonii 90,7 proc., a w Hiszpanii zaledwie 3,0 proc. studentów. Na mapie 15 ukazano kraje, w których znaczny lub bardzo niewielki odsetek przyjeżdżających studentów mieszkał w akademiku. W krajach na południu Europy oraz na Islandii, w Irlandii i w Wielkiej Brytanii w akademikach mieszkało mniej studentów, niż wynosił ogólny odsetek (47,8 proc.). 49

52 Słowacja Norwegia Estonia Czechy Litwa Łotwa Bułgaria Słowenia Rumunia Niemcy Austria Szwecja Finlandia Francja Holandia Dania Węgry Irlandia W. Brytania Malta Grecja Belgia Portugalia Włochy Islandia Turcja Cypr Hiszpania 3,0 Odsetek wskazań (w %) 12,7 23,5 19,0 31,1 30,2 29,3 46,2 42,8 42,1 39,8 51,6 97,2 94,3 90,7 89,6 86,9 82,5 81,3 79,2 77,4 76,8 75,0 71,0 66,0 62,3 58,1 57,8 Wykres 68. Struktura zakwaterowania studentów Erasmusa podczas pobytu za granicą, według kraju pobytu akademik pokój lub dom razem z innymi studentami poza uczelnią prywatne mieszkanie wynajmowane samodzielnie Mapa 15. Kraje, w których procentowo najwięcej i najmniej studentów mieszkało w akademikach Uwaga: Odcieniem czerwonym zaznaczono kraje o najwyższym, a niebieskim o najniższym odsetku stypendystów mieszkających w akademiku. Nieco mniejsze różnice w odpowiedziach studentów dotyczących rodzaju zakwaterowania podczas pobytu na stypendium zauważono również, kiedy rozpatrywano je pod kątem kierunku studiów. Jeśli chodzi o zakwaterowanie w akademikach, mieszkało w nich najwięcej studentów: historii (68,0 proc.), filologii polskiej (65,5 proc.) oraz budownictwa (65,1 proc.), a najmniej studentów z informatyki (34,6 proc.), turystyki i rekreacji (35,6 proc.) oraz zarządzania i inżynierii produkcji (35,9 proc.). 50

53 Odsetek wskazań (w %) 18,9 19,5 24,1 22,8 35,1 32,4 46,5 48,8 51,9 historia filologia polska budownictwo filologia prawo biotechnologia ekonomia architektura i urbanistyka pedagogika kierunek lekarski finanse i rachunkowość mechanika i budowa maszyn stosunki międzynarodowe politologia kulturoznawstwo europeistyka socjologia zarządzanie psychologia automatyka i robotyka dziennikarstwo i komunikacja społeczna elektronika i telekomunikacja zarządzanie i inżynieria produkcji turystyka i rekreacja informatyka Odsetek wskazań (w %) 54,6 53,8 52,0 50,8 50,5 48,7 48,6 46,5 46,0 45,1 44,6 43,4 42,8 42,4 42,3 42,0 40,2 39,8 38,8 35,9 35,6 34,6 68,0 65,5 65,1 Wykres 69. Struktura zakwaterowania podczas pobytu za granicą, według kierunku studiów akademik 7 6 pokój lub dom razem z innymi studentami poza uczelnią prywatne mieszkanie wynajmowane samodzielnie Jeśli chodzi o poziom studiów (wykres 70), to w akademiku najczęściej mieszkali doktoranci (51,9 proc. z nich), a najrzadziej studenci studiów licencjackich (46,5 proc.); w pokoju lub domu z innymi studentami mieszkały najczęściej osoby studiujące na studiach I stopnia (35,1 proc.), a najrzadziej doktoranci (24,1 proc.), zaś w pojedynkę mieszkanie najczęściej wynajmowali uczestnicy studiów doktoranckich (22,8 proc.), a najrzadziej studenci studiów I stopnia (18,9 proc.). Wykres 70. Struktura zakwaterowania podczas pobytu za granicą, według poziomu studiów Studia licencjackie Studia magisterskie Studia doktoranckie akademik pokój lub dom razem z innymi studentami poza uczelnią prywatne mieszkanie wynajmowane samodzielnie Analizując typ zakwaterowania w powiązaniu z typem uczelni, na jakiej studiowali studenci w kraju (wykres 71), zauważono, że w akademikach mieszkało procentowo więcej studentów uczelni publicznych (49,0 proc.) niż ich kolegów z uczelni niepublicznych (33,4 proc.). Ci drudzy częściej musieli zatem wynajmować mieszkanie z innymi studentami (36,9 proc. z nich i 33,2 proc. wśród uczniów szkół publicznych) lub samodzielnie (odpowiednio 28,2 proc. i 18,6 proc.). 51

54 Odsetek wskazań (w %) 13,1 12,8 9,6 15,0 26,5 26,6 54,3 49,6 Odsetek wskazań (w %) Odsetek wskazań (w %) Wykres 71. Struktura zakwaterowania podczas pobytu za granicą, według typu uczelni ,0 33,4 33,2 36,9 Uczelnie publiczne Uczelnie prywatne 18,6 28,2 1 akademik pokój lub dom razem z innymi studentami poza uczelnią prywatne mieszkanie wynajmowane samodzielnie 14.. Znajdowanie zzakwat terrowani ia Analiza sprawozdań stypendystów Erasmusa pozwoliła również stwierdzić, w jaki sposób studenci znajdowali zakwaterowanie w kraju, do którego się udali. W formularzu sprawozdania stypendysty można było wybrać jedną z pięciu opcji: przez biuro uniwersyteckie, przez znajomych lub rodzinę, na rynku prywatnym, przez Internet lub kategorię inne. Najwięcej wskazań uzyskało biuro uniwersyteckie. Z jego pomocy przy szukaniu zakwaterowania skorzystało 51,0 proc. respondentów. Na drugim miejscu uplasował się Internet, który wskazało 26,6 proc. stypendystów. 14,4 proc. korzystało z pomocy znajomych i/lub rodziny, a 10,6 proc. szukało mieszkania na rynku prywatnym. Wykres 72. Sposoby znajdowania zakwaterowania za granicą 6 51,0 4 26,6 2 14,4 10,6 8,1 przez biuro uniwersyteckie przez Internet przez znajomych / rodzinę na rynku prywatnym inne Wykres 73. Sposoby znajdowania zakwaterowania za granicą, według płci przez biuro uniwersyteckie przez Internet przez znajomych / rodzinę Mężczyźni Kobiety na rynku prywatnym Sprawdzono następnie, czy płeć stypendystów ma wpływ na sposób, w jaki poszukiwali oni zakwaterowania. Okazało się, że nie ma różnic, jeśli chodzi o użycie Internetu, ale już np. biuro uniwersyteckie było częściej 52

55 Słowenia Estonia Norwegia Słowacja Finlandia Litwa Rumunia Islandia Szwecja Dania Czechy Niemcy Bułgaria Łotwa Holandia Francja Cypr Belgia Grecja Austria Irlandia Portugalia Węgry W. Brytania Włochy Turcja Hiszpania Malta Odsetek wskazań (w %) 15,7 10,5 35,5 32,9 49,3 48,8 46,4 44,2 43,6 43,2 43,2 42,8 85,2 83,3 82,9 81,2 79,6 79,2 77,4 76,5 75,4 75,3 74,3 69,8 69,5 63,2 60,6 60,4 wskazywane przez mężczyzn (54,3 proc.) niż przez kobiety (49,6 proc.). Mężczyźni częściej prowadzili też poszukiwania na rynku prywatnym (12,8 proc. mężczyzn, 9,6 proc. kobiet), natomiast kobiety częściej korzystały z pomocy znajomych lub rodziny (15,0 proc. kobiet, 13,1 proc. mężczyzn). Większe różnice niż w przypadku płci respondentów zauważono, badając sposób szukania zakwaterowania w powiązaniu z krajem docelowym. Przez biuro uczelniane informacje o zakwaterowaniu wyszukiwali najczęściej stypendyści wyjeżdżający do Słowenii (85,2 proc.), Estonii (83,3 proc.) oraz do Norwegii (82,9 proc.), najrzadziej wyjeżdżający na Maltę (tylko 10,5 proc.), do Hiszpanii (15,7 proc.), Turcji (32,9 proc.) oraz Włoch (35,5 proc.). Mapa 16 ukazuje kraje, w przypadku których odnotowano wysoki lub niski odsetek przyjeżdżających studentów, którzy korzystali z pomocy biura uniwersyteckiego. Wykres 74. Sposoby znajdowania zakwaterowania za granicą, według kraju pobytu przez biuro uniwersyteckie na rynku prywatnym przez znajomych / rodzinę przez Internet Poszukiwanie mieszkania przez Internet było najpopularniejsze wśród studentów udających się na Maltę (68,4 proc.) i do Irlandii (48,7 proc.), na pomoc znajomych i/lub rodziny najczęściej liczyli stypendyści wyjeżdżający na Maltę (36,8 proc.) i do Turcji (32,3 proc.), a na rynku prywatnym szukało zakwaterowania najwięcej tych, którzy przebywali w Hiszpanii (21,8 proc.) oraz we Włoszech (18,0 proc.). Mapa 16. Kraje o największym i najmniejszym odsetku przyjeżdżających studentów Erasmusa, którym pomogło znaleźć zakwaterowanie biuro uniwersyteckie Uwaga: Odcieniem czerwonym zaznaczono kraje o największym, a niebieskim o najmniejszym odsetku takich stypendystów. 53

56 Odsetek wskazań (w %) 13,8 10,2 14,8 10,8 12,3 19,8 27,1 26,4 22,8 51,3 50,9 49,4 budownictwo filologia polska ekonomia historia pedagogika biotechnologia elektronika i telekomunikacja filologia finanse i rachunkowość informatyka zarządzanie europeistyka prawo automatyka i robotyka mechanika i budowa maszyn dziennikarstwo i komunikacja społeczna zarządzanie i inżynieria produkcji architektura i urbanistyka socjologia stosunki międzynarodowe kierunek lekarski politologia turystyka i rekreacja kulturoznawstwo psychologia Odsetek wskazań (w %) 38,0 6 58,5 58,3 57,6 57,2 56,1 55,3 55,0 54,4 52,0 51,0 51,0 50,2 5 48,0 47,5 47,1 46,8 46,8 45,8 45,5 45,2 45,1 45,0 Podobną analizę przeprowadzono w odniesieniu do kierunków studiów. Tym razem różnice między odsetkami poszczególnych wskazań były mniejsze. Przez biuro uniwersyteckie szukało mieszkania najwięcej studentów budownictwa (6 proc.), a najmniej psychologii (38,0 proc.). Poszukiwanie przez Internet było najbardziej popularne wśród studentów psychologii (4 proc.), a najmniej wśród studentów pedagogiki (19,1 proc.). Z pomocy znajomych i/lub rodziny najczęściej korzystali studenci kierunku lekarskiego (20,7 proc.), a najrzadziej słuchacze historii (7,2 proc.), zaś zakwaterowania na rynku prywatnym szukało najwięcej studentów elektroniki i telekomunikacji (17,6 proc.), a najmniej filologii polskiej (4,2 proc.). Wykres 75. Sposoby znajdowania zakwaterowania za granicą, według kierunku studiów przez biuro uniwersyteckie na rynku prywatnym przez znajomych / rodzinę przez Internet Jeśli chodzi o poziom studiów, to w Internecie informacji o zakwaterowaniu częściej szukali studenci I i II stopnia (odpowiednio 27,1 proc. i 26,4 proc. z nich), rzadziej doktoranci (19,8 proc.), którzy częściej korzystali z pomocy znajomych i/lub rodziny (22,8 proc.). Prawie dwa razy rzadziej czynili to studenci studiów licencjackich (13,8 proc.) oraz magisterskich (14,8 proc.). W przypadku dwóch pozostałych sposobów wyszukiwania informacji nie zauważono znaczących różnic. Wykres 76. Sposoby znajdowania zakwaterowania za granicą, według poziomu studiów przez biuro uniwersyteckie przez Internet przez znajomych / rodzinę Studia licencjackie Studia magisterskie Studia doktoranckie na rynku prywatnym 54

57 Odsetek wskazań (w %) Odsetek wskazań (w %) Sposób szukania zakwaterowania różnił się nieco również w zależności od typu uczelni macierzystej stypendystów. Poszukując zakwaterowania, osoby ze szkół publicznych częściej korzystały z pomocy biura na uczelni (51,7 proc., zaś 42,9 proc. studentów uczelni niepublicznych). Pozostałe trzy kategorie były bardziej typowe dla studentów szkół niepublicznych. Największa różnica wystąpiła w przypadku poszukiwań przez Internet (odpowiednio 32,0 proc. i 26,2 proc.). Wykres 77. Sposoby znajdowania zakwaterowania za granicą, według typu uczelni ,7 42,9 Uczelnie publiczne Uczelnie prywatne ,2 32, ,3 15,9 10,5 10,8 przez biuro uniwersyteckie przez Internet przez znajomych / rodzinę na rynku prywatnym Na wykresie 78 ukazano związek typu znalezionego lokum ze sposobem jego poszukiwania. Aż 81,9 proc. studentów, którzy ostatecznie zamieszkali w akademiku, znalazło ten typ zakwaterowania przez biuro uniwersyteckie. Miejsc w domu studenckim próbowano też szukać przez Internet tę drogę wybrało 13,9 proc. respondentów. Z Internetu korzystali natomiast najczęściej ci studenci, którzy ostatecznie zamieszkali samodzielnie lub z innymi studentami w wynajmowanym domu lub mieszkaniu. Odsetki wskazań wyniosły odpowiednio 41,8 proc. i 37,5 proc. Biuro uniwersyteckie z reguły pomaga więc znaleźć miejsce w akademiku, a studenci, którzy nie chcieli lub nie mogli zamieszkać w domu studenckim (np. z braku wystarczającej liczby miejsc), przeszukiwali przede wszystkim Internet lub szukali mieszkania na rynku prywatnym albo przez znajomych czy rodzinę. Wykres 78. Typ zakwaterowania za granicą a sposób jego poszukiwania ,9 37,5 41, ,9 przez Internet na rynku prywatnym przez znajomych / rodzinę 2 akademik 29,0 pokój lub dom razem z innymi studentami poza uczelnią 15,1 prywatne mieszkanie wynajmowane samodzielnie przez biuro uniwersyteckie W nieco innym ujęciu pokazuje te zależności wykres 79. Przedstawia on sposób szukania mieszkania (oś X), a zaprezentowane dane pokazują, ile procent studentów zamieszkało ostatecznie w tego typu lokum, jakiego szukali (legenda). Spośród tych, którzy zakwaterowania szukali przez biuro uniwersyteckie, 76,7 proc. zamieszkało ostatecznie w akademiku. Z kolei ci, którzy szukali mieszkania na własną rękę, najczęściej zamieszkiwali wówczas samodzielnie w wynajętym mieszkaniu (44,5 proc. przypadków) lub jeszcze częściej z 55

58 Odsetek wskazań (w %) Odsetek wskazań (w %) innymi studentami (55,3 proc. wskazań). Potwierdził się więc fakt, że jeżeli ktoś decyduje się szukać zakwaterowania przez biuro uniwersyteckie, to chce przede wszystkim trafić do akademika (lub ewentualnie biuro to pomoże mu znaleźć mieszkanie z innymi studentami), ale jeżeli komuś zależy, aby mieszkać samodzielnie, musi poszukać takiego zakwaterowania na własną rękę. Wykres 79. Sposób poszukiwania mieszkania za granicą w zależności od typu zakwaterowania ,6 44,5 30,3 47,3 76,7 53,4 55,3 prywatne mieszkanie wynajmowane samodzielnie pokój lub dom razem z innymi studentami poza uczelnią akademik przez biuro uniwersyteckie przez znajomych / rodzinę na rynku prywatnym przez Internet 15.. Dostęp do zzasobów bibliot teczznych,, materri iałów dydaktyczznych,, komputerra i poczzt ty elektrroni iczznej j Kolejną analizowaną kwestią była ocena dostępu do zasobów bibliotecznych i materiałów dydaktycznych oraz do komputera osobistego i poczty elektronicznej na uczelni partnerskiej. Rozkład ocen stypendystów (na skali 1-5) pokazuje wykres 80. Zarówno zasoby biblioteczne, jak i dostęp do komputera najczęściej były oceniane jako bardzo dobre, aczkolwiek notę taką przyznawano nieco częściej za dostęp do komputera (65,5 proc. wskazań) niż za dostęp do materiałów dydaktycznych (56,1 proc.). Wykres 80. Ocena dostępu do zasobów bibliotecznych oraz do komputera i poczty elektronicznej ,5 56, ,9 1,1 2,6 2,7 (1) niedostateczny (2) minimalny 9,9 7,7 (3) dostateczny 30,6 23,0 (4) dobry (5) bardzo dobry Dostęp do zasobów bibliotecznych i materiałów dydaktycznych Dostęp do komputera PC i poczty elektronicznej Stwierdzono, że występują różnice w średnich ocenach dostępu do obu tych zasobów naukowych w zależności od kraju, w którym przebywali stypendyści. Co ciekawe, im wyższa jest ocena dostępu do zasobów bibliotecznych, tym wyżej oceniano też dostęp do komputera. Oznacza to, że uczelnie w danym kraju są albo bardzo dobrze wyposażone w oba te typy udogodnień, albo w opinii stypendystów nie była to ich najmocniejsza strona. 56

59 Islandia Norwegia Finlandia Holandia Szwecja Estonia W. Brytania Dania Austria Irlandia Niemcy Belgia Czechy Słowenia Hiszpania Cypr Malta Francja Łotwa Portugalia Grecja Węgry Litwa Turcja Słowacja Rumunia Bułgaria Włochy Średnia ocena (w pkt) 3,79 3,78 4,02 4,25 4,22 4,19 4,17 4,15 4,41 4,39 4,34 5,00 4,92 4,91 4,90 4,89 4,85 4,85 4,81 4,72 4,68 4,66 4,62 4,58 4,56 4,54 4,54 4,53 Dostęp do komputera i poczty elektronicznej był najlepiej oceniany przez studentów goszczących na Islandii (średnia nota 5,00), w Norwegii (4,92) oraz Finlandii (4,91), najgorzej przez tych przebywających we Włoszech (3,78), w Bułgarii (3,79) i Rumunii (4,02). Jednak większość krajów zapewniła odpowiedni dostęp do komputerów, skoro tylko 2 kraje na 28 otrzymały notę niższą niż 4,00. Jeśli chodzi o dostęp do zasobów bibliotecznych, to najlepiej w tym zestawieniu wypadła Irlandia (średnia ocena 4,86), następnie Norwegia (4,81) oraz Wielka Brytania (4,80), a najgorzej Bułgaria (3,83), Włochy (3,89) i Łotwa (4,02). Wykres 81. Ocena dostępu do zasobów bibliotecznych oraz komputera i poczty elektronicznej, według kraju pobytu 4,90 4,70 4,50 4,30 4,10 3,90 3,70 3,50 Dostęp do komputera PC i poczty elektronicznej Dostęp do zasobów bibliotecznych i materiałów dydaktycznych Z uwagi na powiązanie obu ocen (za dostęp do zasobów bibliotecznych i komputera), kolejno uśredniono obie noty i sporządzono mapę 17, na której czerwonym kolorem zaznaczono kraje, które są pod tym względem lepiej przygotowane, a niebieskimi odcieniami oznaczono kraje o gorszym dostępie do tych zasobów. Po raz kolejny widoczny jest podział na dwa obszary, aczkolwiek tym razem w najbardziej niekorzystnej sytuacji są państwa leżące w południowo-wschodniej części kontynentu, a także dwa kraje bałtyckie (Litwa, Łotwa), a nie jak najczęściej do tej pory tylko kraje południowe. Najlepsze oceny otrzymały oprócz wspomnianej Irlandii i Wielkiej Brytanii także Islandia i kraje skandynawskie. Mapa 17. Kraje o najwyższej i najniższej ocenie dostępu do zasobów bibliotecznych oraz komputera i poczty elektronicznej Uwaga: Odcieniem czerwonym zaznaczono kraje o najwyższej, a niebieskim o najniższej ocenie dostępu do tych zasobów. 57

60 mechanika i budowa maszyn elektronika i telekomunikacja automatyka i robotyka biotechnologia budownictwo zarządzanie i inżynieria produkcji informatyka finanse i rachunkowość ekonomia pedagogika zarządzanie stosunki międzynarodowe filologia socjologia filologia polska europeistyka turystyka i rekreacja historia psychologia architektura i urbanistyka dziennikarstwo i komunikacja społeczna prawo kulturoznawstwo politologia kierunek lekarski Średnia ocena (w pkt) 4,24 4,61 4,60 4,57 4,53 4,52 4,52 4,51 4,50 4,50 4,48 4,46 4,46 4,45 4,45 4,43 4,42 4,40 4,39 4,38 4,36 4,65 4,72 4,70 4,70 Podobne zestawienie sporządzono również w podziale na kierunki studiów. Dostęp do komputera i poczty elektronicznej najlepiej oceniali studenci: mechaniki i budowy maszyn (4,72), elektroniki i telekomunikacji (4,70) oraz automatyki i robotyki (4,70). Można zauważyć, że dostęp do komputera i poczty elektronicznej najlepiej oceniali studenci kierunków ścisłych i technicznych, a więc tych, na których korzystanie z komputera jest powszechne i dlatego prawdopodobnie studenci tych kierunków mieli zapewniony do nich tak dobry dostęp na uczelniach partnerskich. Stosunkowo najniżej oceniali dostęp do komputera PC przyszli lekarze (4,24). Dostęp do zasobów bibliotecznych najlepiej ocenili studenci automatyki i robotyki (nota 4,58), filologii (4,53) oraz elektroniki i telekomunikacji (4,51), najgorzej zaś kierunku lekarskiego (4,23), turystyki i rekreacji (4,23) oraz filologii polskiej (4,26). Ciekawe jest zatem, że właśnie przyszli lekarze najgorzej ocenili zarówno dostęp do komputera, jak i do zasobów bibliotecznych. Wykres 82. Ocena dostępu do zasobów bibliotecznych oraz komputera i poczty elektronicznej, według kierunku studiów 5,00 4,90 4,80 4,70 4,60 4,50 4,40 4,30 4,20 4,10 4,00 Dostęp do komputera PC i poczty elektronicznej Dostęp do zasobów bibliotecznych i materiałów dydaktycznych Analiza średniej oceny dostępności tych zasobów według poziomu studiów wykazała, że z materiałów dydaktycznych najłatwiej mogli korzystać doktoranci (średnia ocena 4,56), natomiast studenci studiów licencjackich i magisterskich mieli pod tym względem większe ograniczenia, skoro wystawili średnią ocenę 4,38. W ich przypadku lepiej oceniany był dostęp do komputera i poczty elektronicznej, ale może to wynikać np. stąd, że jako osoby najmłodsze nie byli tak bardzo zainteresowani siedzeniem w bibliotekach i nauką, a bardziej zależało im np. na możliwości sprawdzenia poczty elektronicznej, wysłania wiadomości do znajomych lub rodziny itp. 58

61 Średnia ocena dostepu do PC i poczty elektronicznej (w pkt) Średnia ocena (w pkt) Wykres 83. Ocena dostępu do zasobów bibliotecznych oraz komputera i poczty elektronicznej, według poziomu studiów 4,60 4,55 4,50 4,45 4,40 4,35 4,30 4,25 4,52 4,38 4,38 Studia licencjackie 4,46 Studia magisterskie 4,56 4,56 Studia doktoranckie Dostęp do zasobów bibliotecznych i materiałów dydaktycznych Dostęp do komputera PC i poczty elektronicznej Wyraźną zależność między obiema badanymi ocenami potwierdza wykres 84, na którym pokazano, jak kształtuje się średnia ocena dostępu do komputera i poczty elektronicznej w zależności od oceny wystawionej za dostęp do zasobów bibliotecznych i materiałów dydaktycznych. Osoby, które za dostęp do zasobów bibliotecznych wystawiły ocenę bardzo dobrą, za dostęp do komputera postawiły średnią ocenę 4,80, zaś te, które dostęp do zasobów bibliotecznych oceniły jako niedostateczny lub minimalny, możliwości korzystania z komputera i poczty elektronicznej oceniły także znacznie gorzej, ale jednak na poziomie powyżej 3,0. Wykres 84. Ocena dostępu do komputera i poczty elektronicznej w zależności od oceny dostępu do zasobów bibliotecznych 5,00 4,80 4,50 4,00 3,83 4,28 3,50 3,24 3,26 3,00 Ocena dostępu do zasobów bibliotecznych i materiałów dydaktycznych 16.. Prrzzyst tępowanie do egzzami inów na uczzel lnii parrt tnerrski iejj Kolejna część analizy dotyczyła zdawania egzaminów przez studentów przebywających na stypendium za granicą (wykres 85). Badanie wykazało, że zdecydowana większość studentów (91,7 proc.) przystępowała do egzaminów na uczelniach partnerskich. Wykres 85. Procent stypendystów Erasmusa przystępujących i nieprzystępujących do egzaminów na uczelni partnerskiej 8,3% 91,7% tak nie 59

62 Łotwa Malta Słowenia Estonia Litwa Rumunia Turcja Dania Bułgaria Norwegia Szwecja Cypr Włochy Islandia Hiszpania Węgry Czechy Belgia Słowacja Finlandia Francja Austria Portugalia Niemcy Grecja Holandia Irlandia W. Brytania Odsetek wskazań (w %) 78,6 88,7 87,7 87,3 86,4 85, ,3 98,1 96,9 96,2 95,8 95,6 95,3 94,9 94,9 94,4 94,3 94,1 94,1 93,9 93,6 93,0 91,7 91,7 91,4 90,9 Rozpatrując odsetek zdających egzaminy w poszczególnych krajach docelowych, zauważono, że do egzaminów przystąpili wszyscy studenci przebywający na Łotwie i na Malcie, zaś najmniej stypendystów podchodziło do egzaminów w Wielkiej Brytanii (78,6 proc. osób). Wykres 86. Odsetek studentów przystępujących do egzaminów na uczelni partnerskiej, według kraju pobytu 10 95,0 9 85,0 8 75,0 7 Uwzględniając ogólny odsetek zdających egzaminy studentów (91,7 proc.), podzielno badane kraje na dwie grupy i zaprezentowano ten podział na mapie 18. Pierwszą grupę (zaznaczoną odcieniem czerwonym) stanowiły kraje, w których odsetek zdających był wyższy od ogólnego wyniku, zaś na niebiesko pokazano kraje, gdzie zdających było mniej. Nie uwidacznia się tym razem podział na uczelnie północne i południowe. Najwięcej studentów zdających egzaminy było w krajach bałtyckich (szczególnie na Łotwie) oraz w krajach basenu Morza Czarnego (Rumunia, Bułgaria, Turcja), a najmniej na Wyspach Brytyjskich, w Holandii, Niemczech, Grecji i Portugalii. Mapa 18. Kraje o największym i najmniejszym odsetku studentów zdających egzaminy podczas pobytu na uczelni partnerskiej Uwaga: Odcieniem czerwonym zaznaczono kraje o największym, a niebieskim o najmniejszym odsetku takich stypendystów. Odsetek zdających egzaminy według kierunku studiów przedstawiono na wykresie 87. Najczęściej egzaminy zdawali studenci finansów i rachunkowości (99,1 proc. wskazań), najrzadziej biotechnologii (76,4 proc.) oraz architektury i urbanistyki (79,3 proc.). Egzaminy za granicą zdawali rzadziej studenci kierunków technicznych (oznaczonych ciemniejszym kolorem słupków). 60

63 Odsetek wskazań (w %) finanse i rachunkowość prawo kierunek lekarski ekonomia turystyka i rekreacja dziennikarstwo i komunikacja społeczna zarządzanie stosunki międzynarodowe europeistyka psychologia politologia socjologia kulturoznawstwo filologia zarządzanie i inżynieria produkcji informatyka elektronika i telekomunikacja mechanika i budowa maszyn pedagogika filologia polska automatyka i robotyka historia budownictwo architektura i urbanistyka biotechnologia Odsetek wskazań (w %) 76,4 79,3 85,1 91,7 91,1 90,6 9 88,8 88,7 88,2 88,0 96,8 96,6 96,4 96,4 96,0 95,5 95,5 94,1 93,7 93,4 99,1 98,6 98,3 98,3 Wykres 87. Odsetek przystępujących do egzaminów na uczelni partnerskiej, według kierunku studiów 10 95,0 9 85,0 8 75,0 7 Jeśli chodzi o typ uczelni macierzystej oraz poziom studiów, zauważono, że egzaminy najrzadziej zdawali studenci studiów doktoranckich. Jedynie 2/3 z nich przystępowało na uczelniach partnerskich do takich zaliczeń. Jest to najniższy z omawianych do tej pory poziom wskazań, a wynika zapewne z charakterystyki studiów, które nie wymagają regularnego podchodzenia do egzaminów. Inną prawidłowością było nieco częstsze podchodzenie do egzaminów przez studentów studiów I stopnia (93,6 proc.) oraz przez studentów uczelni niepublicznych (94,3 proc.). Wykres 88. Odsetek przystępujących do egzaminów na uczelni partnerskiej, według typu uczelni macierzystej i poziomu studiów 10 91,4 94,3 93,6 90, ,0 6 5 Uczelnie publiczne Uczelnie prywatne Studia licencjackie Studia magisterskie Studia doktoranckie 61

64 17.. Zaliczzeni ie prrzzezz uczzel lnię macierrzzyst tą okrresu studiów odbytych zza grrani icą Bardzo istotną kwestią w przypadku wyjazdów w ramach programu Erasmus jest zaliczenie zagranicznego okresu studiów przez uczelnię macierzystą. W sprawozdaniu z wyjazdu studenci odpowiadali więc także na pytanie, czy okres ich studiów odbytych za granicą zostanie uznany przez uczelnię macierzystą. Chodzi m.in. o przepisanie ocen z przedmiotów, które wykładane są w obu krajach. Wykres 89. Struktura odpowiedzi na pytanie, czy okres studiów odbytych za granicą zostanie zaliczony przez uczelnię macierzystą 1,0% 11,8% 23,6% 63,5% tak, w całości częściowo jeszcze nie wiem nie Jak wynika z wykresu 89, zaliczenie studiów odbytych za granicą zadeklarowało 75,3 proc. studentów (63,5 proc. zaliczenie w całości, a 11,8 proc. częściowe), a tylko co setny stypendysta (1,0 proc.) wie, że nie będzie miał takiej możliwości. Ponadto prawie co czwarty student (23,6 proc.) nie wiedział jeszcze podczas wypełniania sprawozdania, czy uczelnia macierzysta przynajmniej częściowo uzna mu studia odbyte na zagranicznej uczelni. Różnice występują także w odniesieniu do kierunków studiów (wykres 90). W najlepszej sytuacji byli studenci automatyki i robotyki. 73,5 proc. z nich stwierdziło, że będą mieli uznany zagraniczny okres studiów. Dobry wynik odnotowano też w przypadku studentów informatyki (72,9 proc.) oraz dziennikarstwa i komunikacji (70,3 proc.), a najgorzej w tym rankingu wypadają studenci pedagogiki, wśród których mniej niż połowa (49,3 proc.) zadeklarowała, że będzie miała uznany okres studiów. Można także zauważyć, że inaczej do kwestii zaliczenia studiów zagranicznych podchodzi się na uczelniach publicznych i niepublicznych na różnych poziomach studiów (wykres 91). Najbardziej liberalne podejście stosuje się w odniesieniu do doktorantów 2/3 z nich okres studiów odbytych za granicą będzie miało w całości uznany przez uczelnię macierzystą. Gorsza pod tym względem jest sytuacja studentów studiów I stopnia, wśród których ten odsetek wyniósł 62,3 proc. Z ankiet studentów wynika także, że nie zawsze przestępowanie do egzaminów na uczelniach partnerskich zwiększa szanse na zaliczenie okresu studiów przez uczelnię macierzystą. Studenci, którzy nie zdawali żadnych egzaminów częściej deklarowali, że okres studiów będzie w ich przypadku na pewno i w całości zaliczony (65,6 proc. odpowiedzi w porównaniu z 63,3 proc. tych, którzy zdawali egzaminy). Co prawda odwrotna sytuacja wystąpiła w przypadku częściowego zaliczenia, ale mimo wszystko zdawanie egzaminów na uczelni partnerskiej wcale nie gwarantuje, że okres studiów będzie automatycznie uznany przez uczelnie krajowe. 62

65 Odsetek wskazań (w %) Odsetek wskazań (w %) automatyka i robotyka informatyka dziennikarstwo i komunikacja społeczna biotechnologia prawo elektronika i telekomunikacja kierunek lekarski europeistyka architektura i urbanistyka finanse i rachunkowość zarządzanie i inżynieria produkcji zarządzanie budownictwo kulturoznawstwo psychologia socjologia politologia filologia ekonomia stosunki międzynarodowe filologia polska turystyka i rekreacja mechanika i budowa maszyn historia pedagogika Odsetek wskazań (w %) 73,5 72,9 70,3 68,7 68,3 68,2 68,2 67,5 66,3 64,7 64,6 64,5 64,1 64,0 63,5 62,6 61,6 61,2 61,0 60,5 57,0 55,2 55,0 54,4 49,3 Wykres 90. Odsetek stypendystów Erasmusa, którym okres studiów odbytych za granicą zostanie zaliczony przez uczelnię macierzystą (według kierunku studiów) tak, w całości częściowo Wykres 91. Odsetek stypendystów Erasmusa, którym okres studiów odbytych za granicą zostanie zaliczony przez uczelnię macierzystą (według typu uczelni i poziomu studiów) tak, w całości częściowo ,5 16,5 13,5 10,6 6,2 Uczelnie publiczne 63,6 62,0 Uczelnie prywatne 62,3 64,4 66,7 Studia licencjackie Studia Studia magisterskie doktoranckie Wykres 92. Odsetek stypendystów Erasmusa, którzy zadeklarowali, że ich okres studiów za granicą zostanie zaliczony przez uczelnię macierzystą (w zależności od zdawania egzaminów) ,3 65,6 23,4 25,7 12,3 7,0 1,0 1,7 tak częściowo nie jeszcze nie wiem Czy okres studiów zostanie zaliczony tak, zdawałem egzaminy nie zdawałem egzaminów 63

66 Odsetek wskazań (w %) 18.. Ottrrzzymywani ie punktów zza ukończzeni ie kurrsów jęzzykowych j Spośród stypendystów, którzy uczestniczyli w kursach językowych 48,1 proc. zadeklarowało, że będzie miało przyznane punkty ECTS (wykres 93), 27,3 proc. jeszcze nie wiedziało, zaś pozostałe 24,6 proc. nie otrzymało tych punktów. Wykres 93. Struktura odpowiedzi na pytanie, czy zostaną przyznane punkty za ukończenie kursów językowych na uczelni partnerskiej 24,6% 27,3% 48,1% tak jeszcze nie wiem nie Jeśli chodzi o przyznawanie punktów ECTS w podziale na typ uczelni i poziom studiów (wykres 94), punkty mieli przyznawane nieco częściej studenci uczelni niepublicznych (50,3 proc.) oraz studenci studiów licencjackich (50,3 proc.). Nieco niższy procent studentów (47,9 proc.) otrzymał punkty za kursy językowe na uczelniach państwowych, a najniższy odsetek wskazań wystąpił wśród doktorantów (37,6 proc.), czyli była to grupa, która najrzadziej miała przyznawane punkty za naukę języków obcych. Wykres 94. Odsetek stypendystów Erasmusa, którzy deklarowali otrzymanie punktów za ukończenie kursów językowych (według typu uczelni i poziomu studiów) ,9 50,3 50,3 46,5 37, Uczelnie publiczne Uczelnie prywatne Studia licencjackie Studia magisterskie Studia doktoranckie 19.. Jęzzyki i,, w jakij ich były prrowadzzone zzaj jęcia na uczzel lnii parrt tnerrski iejj Interesującym zagadnieniem związanym ze studiami w ramach programu Erasmus jest kwestia języków, w jakich oferowane były zajęcia na uczelniach partnerskich. Zdecydowanie najpopularniejszym językiem pod tym względem był język angielski (wykres 95). Aż 72,6 proc. respondentów uczęszczało na zajęcia prowadzone w tym języku. Drugi w kolejności najpopularniejszy język hiszpański zyskał już tylko 16,2 proc. wskazań, a dosyć często nauczany w polskich szkołach język niemiecki 15,3 proc. wskazań. 64

67 Dania W. Brytania Irlandia Islandia Malta Holandia Finlandia Węgry Turcja Szwecja Norwegia Rumunia Belgia Litwa Grecja Słowenia Estonia Portugalia Czechy Łotwa Austria Cypr Słowacja Bułgaria Niemcy Francja Hiszpania Włochy Odsetek wskazań (w %) angielski hiszpanski niemiecki francuski wloski portugalski inny czeski polski turecki slowacki grecki niderlandzki szwedzki bulgarski finski norweski slowenski wegierski dunski litewski rumunski estonski lotewski islandzki irlandzki maltanski 3,1 2,9 2,5 2,3 1,3 1,2 1,1 0,9 0,8 0,8 0,7 0,5 0,4 0,4 0,3 0,3 0,2 0,1 0,1 Odsetek wskazań (w %) 9,2 8,6 6,6 16,2 15,3 72,6 Wykres 95. Najpopularniejsze języki, w jakich były prowadzone zajęcia na uczelni partnerskiej Ważnym czynnikiem w analizie zagadnienia nauki języków obcych jest oczywiście kraj pobytu. Na wykresie 96 umiejscowiono kraje, w których bardzo często używało się języka angielskiego. Odsetki te pokazuje niebieska linia na wykresie. W większości państw angielski był językiem dominującym jako język, w którym prowadzono zajęcia. Oprócz języka angielskiego na wykresie zaznaczono też dwa inne najczęściej stosowane podczas wyjazdów języki: hiszpański i niemiecki. Co ciekawe, ten pierwszy był stosowany nie tylko w Hiszpanii, ale też np. w Irlandii, na Islandii, w Portugali czy we Francji. Zdecydowanie najwięcej stypendystów używało go jednak w Hiszpanii. Spośród przebywających tam studentów aż 92,3 proc. miało zajęcia właśnie w tym języku. Jeśli chodzi o język niemiecki, to pod kątem częstości jego używania na zajęciach przodują oczywiście dwa kraje niemieckojęzyczne: Niemcy (90,3 proc. respondentów stosowało go na uczelni) oraz Austria (83,3 proc.). Wykres 96. Najpopularniejsze języki, w jakich były prowadzone zajęcia na uczelni partnerskiej, według kraju pobytu ,3 90,3 92,3 j. hiszpanski j. niemiecki j. angielski Analizując użycie języków obcych przez studentów poszczególnych kierunków (wykres 97), zauważono, że języka angielskiego najczęściej używali studenci mechaniki i budowy maszyn (używało go 92,0 proc. z nich), informatyki (90,6 proc.) oraz zarządzania i inżynierii produkcji (90,3 proc.). Jest to język często stosowany przez studentów kierunków technicznych, na których jest on standardem, jak chociażby w informatyce. Jeśli chodzi o język hiszpański, to najczęściej używali go studenci dziennikarstwa i komunikacji (32,2 proc.), najrzadziej filologii polskiej (4,9 proc.). Język niemiecki był zaś najczęściej stosowany przez studentów filologii (28,5 proc.), najrzadziej zarządzania i inżynierii produkcji (6,8 proc.). 65

68 Odsetek wskazań (w %) 3,7 6,2 5,4 7,4 8,8 7,9 8,0 9,6 9,3 11,7 15,0 14,8 15,6 17,7 23,5 Odsetek wskazań (w %) mechanika i budowa maszyn informatyka zarządzanie i inżynieria produkcji biotechnologia automatyka i robotyka finanse i rachunkowość elektronika i telekomunikacja zarządzanie ekonomia stosunki międzynarodowe politologia turystyka i rekreacja europeistyka budownictwo pedagogika prawo socjologia architektura i urbanistyka kulturoznawstwo filologia polska psychologia dziennikarstwo i komunikacja historia filologia kierunek lekarski Odsetek wskazań (w %) 40,2 92,0 90,6 90,3 89,4 87,3 87,2 85,9 85,4 84,5 82,0 79,7 78,4 78,0 73,3 69,7 68,6 67,0 66,6 64,6 63,4 59,5 58,5 54,4 52,1 Wykres 97. Najpopularniejsze języki, w jakich były prowadzone zajęcia na uczelni partnerskiej, według kierunku studiów j. angielski j. hiszpanski j. niemiecki Badając częstotliwość nauki w językach obcych według poziomu studiów (wykres 98), zauważono, że język angielski najczęściej stosowali studenci studiów I stopnia (73,8 proc. z nich), aczkolwiek studenci II i III stopnia też często posługiwali się tym językiem (odpowiednio po 71,6 proc. wskazań). Jeśli chodzi o inne języki, to zauważalne jest, że doktoranci częściej niż inni studenci używali języka niemieckiego (23,5 proc., a więc blisko 1/4 z nich), natomiast język hiszpański był bardziej popularny wśród młodszych studentów (np. licencjaci używali go w 17,7 proc. przypadków, magistranci 15,0 proc., a doktoranci już tylko w 11,7 proc.). Ta sama tendencja dotyczy języka portugalskiego. Wykres 98. Najpopularniejsze języki, w jakich były prowadzone zajęcia na uczelni partnerskiej, według poziomu studiów 74,0 73,8 j. angielski 73,0 72,0 71,0 7 71,6 71,6 Studia licencjackie Studia magisterskie Studia doktoranckie 25,0 2 15,0 1 5,0 j. hiszpanski j. niemiecki j. francuski j. wloski j. portugalski Studia licencjackie Studia magisterskie Studia doktoranckie 66

69 Odsetek wskazań (w %) 5,8 7,3 6,4 9,5 8,7 8,6 10,1 15,8 15,7 20,4 Odsetek wskazań (w %) Jeśli chodzi o typ uczelni macierzystej studentów Erasmusa, to język angielski dużo częściej stosowali studenci uczelni niepublicznych (81,6 proc. z nich). Studenci szkół publicznych używali go w 71,9 proc., ale za to częściej niż studenci szkół niepublicznych używali języka niemieckiego (różnica 5,6 pkt proc.), francuskiego (3,7 pkt) i włoskiego (1,4 pkt). Więcej studentów uczelni niepublicznych używało natomiast języka hiszpańskiego (różnica 4,6 pkt proc.) i portugalskiego (2,2 pkt). Wykres 99. Najpopularniejsze języki, w jakich były prowadzone zajęcia na uczelni partnerskiej, według typu uczelni macierzystej 85,0 8 75,0 7 65,0 j. angielski 71,9 81,6 25,0 Uczelnie publiczne Uczelnie prywatne 2 15,0 1 5,0 j. hiszpanski j. niemiecki j. francuski j. wloski j. portugalski Uczelnie publiczne Uczelnie prywatne 20.. Prrzzygot towanie jęzzykowe j prrzzed wyjazzdem i w trrakci t ie pobytu Kolejnym krokiem analizy sprawozdań było sprawdzenie, jaki odsetek stypendystów Erasmusa korzystał z przygotowania językowego przed wyjazdem (nauka języka ojczystego kraju, do którego się udawali) lub uczył się go podczas pobytu (wykres 100). Okazało się, że 60,6 proc. respondentów miało okazję zapoznać się przed wyjazdem z językiem, który miał być używany podczas pobytu, 9,1 proc. nie miało takiego przygotowania, zaś 30,3 proc. odpowiedziało, że kwestia ta ich nie dotyczy, gdyż np. nie zamierzali stosować języka ojczystego kraju, do którego jadą, a zamiast tego zamierzali używać języka obcego, który już znali. Wykres 100. Struktura odpowiedzi na pytanie, czy przygotowanie językowe miało miejsce przed wyjazdem lub w trakcie pobytu na stypendium 9,1% 30,3% 60,6% tak nie nie dotyczy 67

70 Hiszpania Włochy Niemcy Litwa Austria Francja Czechy Portugalia Irlandia Szwecja Grecja Słowacja Bułgaria Finlandia Estonia Węgry Słowenia Norwegia Belgia Turcja Rumunia Łotwa Islandia Dania W. Brytania Cypr Holandia Malta Odsetek wskazań (w %) 33,3 58,9 57,1 52,6 70,4 66,7 66,4 93,3 93,1 92,9 91,7 91,2 88,9 88,5 88,3 87,9 86,6 86,2 85,4 84,9 84,6 84,2 84,1 82,5 78,5 77,6 77,5 75,9 Odsetek wskazań (w %) Sprawdzono także, czy wystąpiły różnice w odpowiedziach w zależności od płci respondentów. Jak się okazało, częściej z takiego przygotowania korzystały kobiety (62,6 proc. w stosunku od 56,0 proc. mężczyzn). Z kolei więcej mężczyzn (33,8 proc.) twierdziło, że nauka języka kraju pobytu nie była im potrzebna, gdyż np. mieli zamiar używać języka już im znanego. Wykres 101. Odsetek studentów, którzy korzystali z przygotowania językowego przed wyjazdem lub w trakcie pobytu na stypendium, według płci ,6 56,0 33,8 28,7 10,2 8,7 tak nie nie dotyczy Mężczyźni Kobiety Analiza ankiet studentów pozwoliła również odpowiedzieć na pytanie, w przypadku wyjazdów do których krajów studenci najczęściej zamierzali uczyć się języka miejscowego. Co ciekawe, najwyższy odsetek studentów zainteresowanych nauką języka lokalnego odnotowano w grupie studentów wyjeżdżających do: Hiszpanii (93,3 proc.), Włoch (93,1 proc.), Niemiec (92,9 proc.) oraz na Litwę (91,7 proc.). Wykres 102. Odsetek studentów, którzy uczyli się miejscowego języka przed wyjazdem lub w trakcie pobytu na stypendium, według kraju docelowego Na mapie 19 kolorem czerwonym zaznaczono kraje, których języków studenci częściej się uczyli, zaś na niebiesko te, w których studenci uczyli się tych języków rzadziej. Najbardziej popularna była nauka języków krajów południowo-zachodniej Europy. Wyjątkiem jest Litwa, ponieważ aż 91,7 proc. studentów rozpoczęło naukę języka tego kraju przed wyjazdem lub w trakcie pobytu na stypendium. 68

71 kulturoznawstwo kierunek lekarski filologia filologia polska pedagogika historia socjologia budownictwo turystyka i rekreacja europeistyka informatyka architektura i urbanistyka elektronika i telekomunikacja prawo psychologia dziennikarstwo i komunikacja społeczna zarządzanie politologia stosunki międzynarodowe finanse i rachunkowość ekonomia mechanika i budowa maszyn automatyka i robotyka zarządzanie i inżynieria produkcji biotechnologia Odsetek wskazań (w %) 97,8 94,8 92,9 90,8 90,7 90,6 90,2 88,3 88,1 87,9 87,7 87,3 86,6 86,1 85,5 85,4 85,3 85,1 84,6 83,4 82,7 82,4 79,5 79,2 78,9 Mapa 19. Kraje o największym i najmniejszym odsetku przyjeżdżających studentów, którzy uczyli się miejscowego języka przed wyjazdem lub w trakcie pobytu na stypendium Uwaga: Odcieniem czerwonym zaznaczono kraje o największym, a niebieskim o najmniejszym odsetku takich studentów. Jeśli chodzi o kierunki studiów, to najczęściej języka kraju, do którego wyjeżdżali uczyli się studenci kulturoznawstwa (97,8 proc. z nich), kierunku lekarskiego (94,8 proc.) i filologii (92,9 proc.). O ile nie dziwi, dlaczego studenci kulturoznawstwa i filologii chętnie rozpoczynają naukę innych języków, o tyle w przypadku kierunku lekarskiego niezbędny jest krótki komentarz. Jak wynika z wcześniejszych analiz, był to kierunek, na którym najrzadziej posługiwano się językiem angielskim, stąd przyszli lekarze musieli też stosować inne języki obce, te mniej popularne. Warto też zauważyć, że zróżnicowanie odsetków w przypadku poszczególnych kierunków studiów jest zdecydowanie mniejsze niż według kraju pobytu (wcześniejszy wykres). Wykres 103. Odsetek studentów, którzy uczyli się miejscowego języka przed wyjazdem lub w trakcie pobytu na stypendium, według kierunku studiów

72 Irlandia Litwa Austria Niemcy Słowacja Francja Norwegia Portugalia Islandia Turcja Czechy Grecja Belgia Włochy Estonia Łotwa Węgry Szwecja Rumunia Malta Hiszpania Finlandia Słowenia Cypr W. Brytania Dania Bułgaria Holandia Odsetek wskazań (w %) 53,8 90,9 89,8 87,3 87,1 84,8 84,1 83,9 83,4 83,3 82,8 82,3 81,0 79,4 79,0 78,9 78,3 77,6 77,4 76,9 75,0 72,9 72,2 7 68,4 64,2 62,6 62,0 Odsetek wskazań (w %) Na wykresie 104 pokazano, jak kształtowały się odpowiedzi na ten temat w zależności od typu uczelni macierzystej i rodzaju studiów. Częściej na naukę języka kraju docelowego decydowali się studenci szkół publicznych (87,3 proc. z nich), rzadziej niepublicznych (81,3 proc.). Nie stwierdzono dużych różnic, jeśli chodzi o poziomy studiów, aczkolwiek nieco częściej nauką języka obcego byli zainteresowani studenci II i III stopnia studiów niż ich młodsi koledzy. Wykres 104. Odsetek studentów, którzy korzystali z przygotowania językowego przed wyjazdem lub w trakcie pobytu na stypendium, według typu uczelni i poziomu studiów 88,0 86,0 87,3 86,1 87,6 87,4 84,0 81,3 82,0 8 78,0 Uczelnie publiczne Uczelnie prywatne Studia licencjackie Studia Studia magisterskie doktoranckie 21.. Podmioty odpowiedzzi ialne zza kurrsy jęzzykowe j Znając już procent studentów, którzy uczyli się języka kraju, do którego wyjechali, sprawdzono następnie, jaka część studentów uczęszczała na kursy językowe na uczelni macierzystej, a jaka na uczelni partnerskiej. Przede wszystkim zbadano, jak rozkładają się odsetki wskazań według kraju pobytu. Najwięcej studentów korzystało z kursów oferowanych przez uczelnie partnerskie w Irlandii (90,9 proc.) i na Litwie (89,8 proc.), a zdecydowanie najmniej w Holandii (53,8 proc.). Jeżeli spojrzeć na natężenie tych wskazań w ujęciu geograficznym (mapa 20), to nie da się zauważyć wyraźnego podziału na grupy państw. Można tylko stwierdzić, że kursy miejscowego języka danego kraju często oferowały uczelnie partnerskie w krajach sąsiadujących z Polską (szczególnie na Litwie). Z kolei na uczelni macierzystej najczęściej przygotowywali się językowo do wyjazdu studenci, którzy wybierali się do Holandii (29,5 proc.), na Maltę (25,0 proc.), do Wielkiej Brytanii (23,6 proc.) i Danii (22,8 proc.). Najrzadziej z tego typu kursów korzystali studenci wyjeżdżający na Litwę (3,4 proc.), którzy uczyli się raczej języka litewskiego na uczelni partnerskiej. Wykres 105. Podmioty odpowiedzialne za kursy językowe, według kraju pobytu 10 ucz. partnerska ucz. macierzysta

73 Odsetek wskazań (w %) Mapa 20. Kraje, w których najwięcej i najmniej przyjeżdżających studentów Erasmusa uczęszczało na kursy językowe oferowane przez uczelnie partnerskie (przyjmujące) Uwaga: Odcieniem czerwonym zaznaczono kraje o największym, a niebieskim o najmniejszym odsetku takich stypendystów. Dane dotyczące organizacji przygotowania językowego studentów oferowanego przez uczelnię macierzystą lub przyjmującą zostały także przeanalizowane w podziale na poziomy studiów. Okazało się, że najczęściej z oferty uczelni partnerskiej korzystali stypendyści na studiach doktoranckich (82,4 proc.), natomiast z pomocy uczelni macierzystej najchętniej korzystali studenci studiów licencjackich (10,6 proc. z nich). Wykres 106. Podmioty oferujące kursy językowe, według typu uczelni i poziomu studiów ,4 79,0 Uczelnie publiczne 83,8 10,6 7,8 8,4 Uczelnie prywatne ucz. macierzysta ucz. partnerska inne nie dotyczy ,8 78,8 82,4 10,6 9,6 9,9 11,2 8,2 9,4 Studia licencjackie Studia magisterskie Studia doktoranckie 22.. Czzas trrwani t ia kurrsów jęzzykowych j Następnym etapem badania było sprawdzenie, jak długo trwały kursy językowe organizowane na uczelniach przyjmujących (wykres 107). Z danych wynika, że najdłużej (średnio 6,7 miesiąca) trwały one w Wielkiej Brytanii, następnie w Rumunii (6,3 mies.) oraz w Niemczech (6,23 mies.). Zdecydowanie najkrócej kursy te trwały na Malcie, bo tylko 1,2 miesiąca. Krótkie szkolenie mieli też studenci w Słowenii (2,5 miesiąca). 71

74 W. Brytania Rumunia Niemcy Francja Norwegia Czechy Węgry Szwecja Islandia Irlandia Grecja Cypr Austria Słowacja Turcja Dania Belgia Hiszpania Łotwa Portugalia Finlandia Holandia Bułgaria Litwa Włochy Estonia Słowenia Malta Średni czas trwania kursów (w mies.) 1,2 2,5 4,1 3,9 3,9 3,7 6,3 6,2 6,1 6,0 5,9 5,8 5,6 5,5 5,4 5,3 5,2 5,1 5,1 5,1 5,0 4,8 4,8 4,8 4,7 4,6 4,6 6,7 Wykres 107. Czas trwania kursów językowych według kraju pobytu 8,0 7,0 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 Mapa 21 pokazuje, w których regionach Europy studenci korzystali z dłuższych kursów językowych (zaznaczonych kolorem czerwonym), a w których z kursów trwających krócej (odcień niebieski). Mapa 21. Kraje, w których przyjeżdżający studenci korzystali z najdłużej i najkrócej trwających kursów językowych Uwaga: Odcieniem czerwonym zaznaczono kraje o najdłuższym, a niebieskim o najkrótszym czasie trwania kursów językowych. Analiza czasu trwania kursów językowych według kierunku studiów wykazała, że najdłużej uczyli się studenci automatyki i robotyki (6,4 miesiąca) oraz budownictwa (6,0 mies.). W następnej kolejności pojawiają się kierunki bardziej humanistyczne (filologia, prawo, historia), ale nie ma pod tym względem specjalnie dużej różnicy między badanymi kierunkami ścisłymi i humanistycznymi. Rozpatrując aspekt długości kursów językowych według typu uczelni i poziomu studiów (wykres 109) można zauważyć, że najdłużej takie kursy odbywali doktoranci (średnio 5,6 miesiąca), a czas nauki studentów I i II stopnia był nieco krótszy i wyniósł odpowiednio 5,2 i 5,1 miesięcy. Z nieco dłuższych kursów języka obcego korzystali studenci uczelni publicznych (5,2 miesiąca), zaś ci z uczelni prywatnych szkolili się o 0,3 miesiąca, a więc około 10 dni krócej (4,9 miesiąca). 72

75 Średni czas trwania kursów (w mies.) automatyka i robotyka budownictwo filologia prawo historia psychologia europeistyka informatyka mechanika i budowa maszyn biotechnologia kulturoznawstwo socjologia pedagogika elektronika i telekomunikacja dziennikarstwo i komunikacja społeczna finanse i rachunkowość kierunek lekarski zarządzanie filologia polska architektura i urbanistyka politologia ekonomia zarządzanie i inżynieria produkcji stosunki międzynarodowe turystyka i rekreacja Średni czas trwania kursów (w mies.) 6,0 5,8 5,7 5,6 5,5 5,5 5,5 5,4 5,3 5,3 5,3 5,1 5,1 4,9 4,9 4,9 4,9 4,9 4,8 4,8 4,8 4,8 4,7 4,6 6,4 Wykres 108. Czas trwania kursów językowych według kierunku studiów 7,0 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 Wykres 109. Czas trwania kursów językowych, według typu uczelni i poziomu studiów 5,8 5,6 5,6 5,4 5,2 5,0 5,2 4,9 5,2 5,1 4,8 4,6 4,4 Uczelnie publiczne Uczelnie prywatne Studia licencjackie Studia magisterskie Studia doktoranckie 23.. Znajomość jęzzyka j krraj ju pobytu (prrzzed ( wyjazzdem i po powrroci ie zze stypendium) ) Interesującym aspektem podjętego badania była też ocena znajomości języka obcego przed wyjazdem studentów na stypendium i zaraz po powrocie, co pozwalało stwierdzić, czy podczas pobytu na wymianie nastąpiła u nich wyraźna poprawa kompetencji językowych. Stypendyści mieli do dyspozycji 4-stopniową skalę oceny swoich umiejętności: bardzo dobra, dobra, słaba i brak znajomości danego języka. Wykres 110 pokazuje, jak stypendyści Erasmusa oceniali znajomość swojego poziomu znajomości języka obcego przed wyjazdem i tuż po powrocie. Okazało się, że występują w tej kwestii znaczące różnice. Przykładowo, aż 39,0 proc. stypendystów stwierdziło, że przed wyjazdem nie znało języka kraju, do którego się udawali, a tylko 10,7 proc. wskazało, że znało już ten język bardzo dobrze. Z kolei po powrocie proporcje zupełnie się odwróciły. Już tylko 6,5 proc. stypendystów 73

76 Odsetek wskazań (w %) twierdziło, że nadal w ogóle nie zna języka kraju, z którego wrócili (mogli np. przebywać na Malcie, ale na uczelni używać języka angielskiego, który znali, ale nie oceniali go w ankiecie), a 32,8 proc. wskazało, że zna ten język bardzo dobrze. Ponadto dość znacznie zwiększył się odsetek tych, którzy znali język dobrze z 24,1 proc. przed wyjazdem, do 33,2 proc. po powrocie. Wszystko to wpłynęło na średnią ocenę 1 : jeżeli przed wyjazdem studenci oceniali swoją znajomość języka obcego na 2,02 punktu, to po powrocie nota ta wynosiła już 3,52 punktu. Wykres 110. Ocena znajomości języka kraju pobytu przed wyjazdem i po powrocie 10 10, ,1 26,1 32,8 33,2 bardzo dobra dobra ,0 27,5 słaba brak Znajomość języka obcego przed wyjazdem 6,5 Znajomość języka obcego po powrocie Ciekawe było również to, jak kształtowała się znajomość języka obcego przed wyjazdem i po powrocie w zależności od kraju, do którego udali się stypendyści Erasmusa. Na wykresie 111 kolorem jasnoniebieskim zaprezentowano średnią znajomość przed wyjazdem, zaś na granatowo zaznaczono przyrost znajomości po powrocie. Faktyczna znajomość po powrocie jest więc sumą obu wartości i symbolizuje ją cały pasek (i jasno- i ciemnoniebieski). Z wykresu wynika, że najlepszą znajomość języka przed wyjazdem wskazywali studenci udający się do Wielkiej Brytanii i Irlandii, co jest zrozumiałe, zważywszy na rozpowszechnienie języka angielskiego. W przypadku wyjazdów do Wielkiej Brytanii ocena znajomości wyniosła 4,23, a wyjazdów do Irlandii 4,19. Stosunkowo dobra była też znajomość języka niemieckiego w Niemczech nota wyniosła 3,49, a w Austrii 3,36. Dość dobry wynik uzyskała również Malta (3,26), ale wynika to stąd, że zajęcia prowadzone są tam najczęściej po angielsku, wystawiona ocena najprawdopodobniej dotyczy więc właśnie tego języka, a nie maltańskiego. Oceny powyżej poziomu 2,0 (oznaczającego słabą znajomość języka) miały jeszcze Francja (3,01), Hiszpania (2,41) i Włochy (2,21), można zatem powiedzieć, że studenci jadący do tych krajów byli już w pewnym stopniu przygotowani do udziału w zajęciach prowadzonych w języku obcym. Gorzej sytuacja wyglądała w pozostałych krajach, bowiem ocena nie przekroczyła tam 1,50, a więc znajomość lokalnych języków była raczej niewielka lub, jak w przypadku państw zajmujących ostatnie miejsca w tym rankingu (Estonia 0,30, Rumunia 0,43 czy Turcja 0,53), studenci właściwie wcale nie znali miejscowego języka. Bardzo interesujące jest zestawienie oceny znajomości języka wystawionej przez studentów przed wyjazdem i po powrocie ze stypendium. Okazało się, że w przypadku gdy ocena znajomości języka danego kraju przed wyjazdem była wysoka, nie zwiększyła się ona znacząco po powrocie. Natomiast studenci wracający z tych krajów, których język znali słabo lub wcale przed wyjazdem, po powrocie umieli już stosować go co najmniej na poziomie podstawowym. Choć po powrocie nadal najlepszą znajomością języka cechowali się studenci, którzy wyjechali do Wielkiej Brytanii i Irlandii, znajomość języka u osób wyjeżdżających do innych krajów bardziej się wyrównała, a największy przyrost wiedzy zaobserwowano w przypadku studentów wyjeżdżających na Słowację 1 Za odpowiedź bardzo dobrze przyznano 5 punktów, ocenę dobrą wyceniono na 4 punkty, słabą na 2 punkty, zaś brak znajomości oznacza ocenę równą 0. 74

77 (o 2,59 pkt), do Bułgarii (+2,24) i do Portugalii (+2,14). W trzech innych krajach (Czechy, Rumunia i Turcja) ocena poprawy znajomości języka przekroczyła także 2 punkty. Wykres 111. Znajomość języka kraju pobytu przed wyjazdem i po powrocie, według kraju pobytu na stypendium Średnia ocena (w punktach) 0 1,00 2,00 3,00 4,00 5,00 W. Brytania Irlandia Niemcy Austria Malta Francja Hiszpania Włochy Czechy Cypr Bułgaria Belgia Słowacja Grecja Holandia Łotwa Norwegia Szwecja Dania Węgry Islandia Finlandia Portugalia Słowenia Litwa Turcja Rumunia Estonia 1,37 1,44 1,24 1,69 1,11 1,60 1,73 1,64 0,92 1,53 1,71 1,63 2,14 1,76 1,80 2,06 2,09 2,09 2,24 2,59 1,84 1,74 1,13 0,79 0,86 0,91 0,53 0,62 Znajomość języka obcego przed wyjazdem Przyrost znajomości języka obcego w trakcie pobytu na stypendium Omówione wcześniej prawidłowości zobrazowano graficznie na mapach 22a, b i c. Pierwsza z nich pokazuje języki, których krajów studenci tam wyjeżdżający znali najlepiej przed wyjazdem, a mapa 22b przedstawia języki, których krajów były najlepiej znane po powrocie. Ciemnoczerwony kolor oznacza wysoką notę, mówiącą o wysokiej samoocenie wiedzy językowej, jasny kolor symbolizuje zaś brak znajomości tego języka. Intensywność czerwonego koloru na mapie 22b znacznie wzrosła, co potwierdza tezę, że znajomość języka obcego znacznie się poprawia po odbyciu stypendium. Jeżeli przed wyjazdem najlepszą znajomością cechowali się studenci jadący do krajów Europy Zachodniej (wspomniana Wielka Brytania, Irlandia, Niemcy, Austria, Francja, Hiszpania i Włochy), to w odniesieniu do znajomości języka po powrocie z wyjazdu większość państw oznaczonych jest już intensywniejszym czerwonym kolorem, co oznacza, że poziom znajomości języka jest zadowalający. Poprawę znajomości danego języka zobrazowano na mapie 22c. Ciemnozielony kolor oznacza znaczną poprawę znajomości języka po powrocie, jaśniejszy odcień wskazuje niewielką poprawę. Największy postęp wykazali studenci wracający ze Słowacji, krajów skandynawskich, Portugalii oraz z państw położonych w sąsiedztwie Morza Czarnego, których języki nie są tak popularne wśród Polaków. 75

78 Mapa 22. Najlepsza i najsłabsza znajomość języka poszczególnych krajów wśród studentów tam goszczących a) Znajomość języka przed wyjazdem b) Znajomość języka po powrocie c) Różnica znajomości języka przed wyjazdem i po powrocie Uwaga: Ciemniejszym odcieniem zaznaczono kraje, w przypadku których znajomość języka po powrocie polepszyła się najbardziej, a jaśniejszym kraje, w przypadku których znajomość języka polepszyła się w mniejszym stopniu. Sprawdzono także, czy studenci danego kierunku studiów wykazują zróżnicowanie w ocenie swojej znajomości języka obcego przed wyjazdem i po powrocie (wykres 112). Jak można się było spodziewać, najlepszą znajomość przed wyjazdem wskazywali studenci filologii (3,29), w dodatku przyrost ich wiedzy też był na tyle duży (1,01 pkt), że przodują oni w tym rankingu również jeśli chodzi o znajomość języka po powrocie. Przed wyjazdem dość dobrze język obcy znali też studenci prawa (2,50) i kulturoznawstwa (2,45), zaś najgorzej pod tym względem prezentowali się studenci biotechnologii (1,38), informatyki (1,40) i filologii polskiej (1,46). Największą poprawę znajomości języka obcego stwierdzono u studentów filologii polskiej, a najmniejszą u osób studiujących inne filologie, ale w ich przypadku znajomość języka przed wyjazdem była na tyle dobra, że trudno byłoby się spodziewać, aby ich samoocena po powrocie z zagranicy znacząco wzrosła. 76

79 Wykres 112. Znajomość języka kraju pobytu przed wyjazdem i po powrocie, według kierunku studiów Średnia ocena (w pkt) 0 1,00 2,00 3,00 4,00 5,00 filologia prawo kulturoznawstwo psychologia kierunek lekarski stosunki międzynarodowe europeistyka dziennikarstwo i komunikacja społeczna politologia finanse i rachunkowość historia mechanika i budowa maszyn budownictwo ekonomia architektura i urbanistyka zarządzanie i inżynieria produkcji socjologia zarządzanie turystyka i rekreacja elektronika i telekomunikacja automatyka i robotyka pedagogika filologia polska informatyka biotechnologia 1,39 1,52 1,39 1,72 1,37 1,44 1,42 1,66 1,37 1,80 1,53 1,59 1,45 1,60 1,66 1,54 1,58 1,86 1,44 1,40 1,89 1,94 1,56 1,50 1,01 Znajomość języka obcego przed wyjazdem Przyrost znajomości języka obcego w trakcie pobytu na stypendium Sprawdzając, jak wyglądała znajomość języków obcych u studentów w zależności od poziomu studiów, zauważono, że przed wyjazdem najlepszą znajomością cechowali się doktoranci (2,30), a oceny studentów studiów I i II stopnia były podobne (odpowiednio 2,03 i 2,01). Ciekawe jest, że oceny znajomości języka po powrocie w przypadku wszystkich trzech poziomów studiów były bardzo podobne i oscylowały wokół oceny 3,5, a więc poziom studiów nie wpływa zbytnio na możliwości nauki i poprawy znajomości języka obcego podczas pobytu na stypendium zagranicznym. Wykres 113. Znajomość języka kraju pobytu przed wyjazdem i po powrocie, według poziomu studiów Średnia ocena (w pkt) 0 0,50 1,00 1,50 2,00 2,50 3,00 3,50 4,00 Studia licencjackie 2,03 1,50 Studia magisterskie 2,01 1,50 Studia doktoranckie 2,30 1,23 Znajomość języka obcego przed wyjazdem Przyrost znajomości języka obcego w trakcie pobytu na stypendium Nieco inaczej kształtował się natomiast poziom znajomości języka obcego w podziale na studentów uczelni publicznych i niepublicznych. Ci pierwsi cechowali się lepszą znajomością języka przed wyjazdem 77

80 (2,03 w stosunku do oceny 1,90 na uczelniach prywatnych), jak i po powrocie (odpowiednio 3,53 i 3,33). Przyrost wiedzy podczas pobytu na stypendium w ich przypadku również był większy i wynosił 1,50 pkt, zaś dla studentów szkół niepublicznych przyrost ten wynosi nieco mniej, bo 1,43 pkt. Wykres 114. Znajomość języka kraju pobytu przed wyjazdem i po powrocie, według typu uczelni Średnia ocena (w pkt) 0 0,50 1,00 1,50 2,00 2,50 3,00 3,50 4,00 Uczelnie publiczne 2,03 1,50 Uczelnie prywatne 1,90 1,43 Znajomość języka obcego przed wyjazdem Przyrost znajomości języka obcego w trakcie pobytu na stypendium Jeśli chodzi o związek znajomości języka z przygotowaniem językowym (jeszcze na uczelni macierzystej lub już na uczelni partnerskiej w postaci specjalnych kursów), logiczne jest, że ci, którzy takie przygotowanie mieli, charakteryzowali się lepszą znajomością języka obcego. Średnia ocena wyrażająca poziom ich wiedzy wynosiła 2,07, zaś ci, którzy takiego przygotowania nie mieli, oceniali swoją wiedzę na 1,68 pkt. Rozbieżności między obiema grupami studentów wzrosły jeszcze bardziej w przypadku oceny znajomości języka po powrocie. Studenci, którzy korzystali z przygotowania, zwiększyli swoje kompetencje językowe o 1,73 pkt i po powrocie mogli się poszczycić znajomością języka na poziomie 3,80, zaś ci, którzy nie uczęszczali na żadne kursy, zwiększyli wiedzę o 1,27 pkt, a swoje umiejętności językowe oceniali na 2,94. Przed wyjazdem na stypendium warto więc zdecydować się na udział w kursie językowym, bowiem zwiększa to jeszcze bardziej szanse lepszego opanowania języka obcego. Wykres 115. Znajomość języka kraju pobytu przed wyjazdem i po powrocie w zależności od przygotowania językowego Średnia ocena (w pkt) 0 1,00 2,00 3,00 4,00 z przygotowaniem językowym 2,07 1,73 bez przygotowania językowego 1,68 1,27 Znajomość języka obcego przed wyjazdem Przyrost znajomości języka obcego w trakcie pobytu na stypendium Studenci, którzy skorzystali z kursów językowych oferowanych przez uczelnię macierzystą jeszcze w Polsce przed wyjazdem, znali dość dobrze język obcy (ocena na poziomie 2,00), ale przyrost ich wiedzy był mniejszy (o 1,52) niż studentów korzystających z kursów organizowanych przez uczelnie partnerskie (o 1,75). Zatem po powrocie język obcy nieco lepiej znają studenci korzystający z kursów organizowanych przez uczelnie partnerskie. 78

81 Wykres 116. Znajomość języka kraju pobytu przed wyjazdem i po powrocie, według podmiotu oferującego kursy językowe Średnia ocena (w pkt) 0 1,00 2,00 3,00 4,00 uczelnia macierzysta 2,03 1,52 uczelnia partnerska 1,98 1,75 Znajomość języka obcego przed wyjazdem Przyrost znajomości języka obcego w trakcie pobytu na stypendium Znamienna jest też zależność znajomości języków obcych od czasu trwania ich nauki na uczelni partnerskiej. Ci, którzy zdecydowali się na naukę przez cały rok, przed wyjazdem byli już dość dobrze przygotowani (wystawili ocenę 2,44), a przyrost ich wiedzy wyniósł 1,74, dzięki czemu nadal najlepiej spośród studentów znali język obcy. Z kolei osoby, które zdecydowały się na semestr nauki języka obcego, zwiększyły swoją wiedzę bardzo podobnie (o 1,73), choć nieco gorzej znały język obcy przed wyjazdem (ocena 2,00). Ciekawe jest też, że nawet u studentów, którzy uczyli się zaledwie 1 lub 2 miesiące, nastąpiła podobna poprawa znajomości języka jak u tych, którzy uczęszczali na kursy pół roku lub rok (odpowiednio o 1,75 i 1,78 miesiąca). Ponieważ jednak osoby te nieco gorzej znały język przed wyjazdem, po powrocie ich znajomość języka również była najmniejsza. Trzeba zatem stwierdzić, co jest pewnym zaskoczeniem, że czas trwania kursów językowych nie wpłynął znacząco na polepszenie kompetencji językowych. W przypadku wszystkich 4 okresów trwania takich kursów poziom znajomości zwiększył się o około 1,75 pkt. Wykres 117. Znajomość języka kraju pobytu przed wyjazdem i po powrocie, według czasu trwania kursów językowych Średnia ocena (w pkt) 0 1,00 2,00 3,00 4,00 5,00 cały rok 2,44 1,74 cały semestr do 2 miesięcy do 1 miesiąca 2,00 1,72 1,86 1,78 1,73 1,75 Znajomość języka obcego przed wyjazdem Przyrost znajomości języka obcego w trakcie pobytu na stypendium 24.. Koszzt ty poniesione w czzasi ie pobytu na stypendium W sprawozdaniu stypendysty w odpowiedzi na pytanie, jakie koszty ponieśli średnio miesięcznie stypendyści podczas swojego pobytu za granicą, można było wybrać jedną z trzech opcji: do 330 euro, euro oraz powyżej 500 euro. Z wykresu 118 wynika, że najwięcej, bo ponad połowa respondentów (51,0 proc.), średnio ponosiła koszty w przedziale od 300 do 500 euro na miesiąc, 42,8 proc. wydawało powyżej 500 euro, a tylko 6,1 proc. stypendystów poświęcało na utrzymanie mniej niż 300 euro miesięcznie. Z takiego rozkładu wskazań wynika, że średni koszt poniesiony na wyjeździe wyniósł 473 euro miesięcznie. 79

82 Norwegia Islandia Irlandia Holandia Szwecja Dania Finlandia W. Brytania Belgia Austria Francja Cypr Włochy Malta Hiszpania Niemcy Portugalia Grecja Turcja Węgry Słowenia Łotwa Estonia Czechy Rumunia Bułgaria Litwa Słowacja Średni koszt (w euro) Odsetek wskazań (w %) Wykres 118. Średnie miesięczne koszty poniesione w czasie pobytu na stypendium 6,1% 42,8% do 300 euro 51,0% euro powyżej 500 euro Analiza odpowiedzi kobiet i mężczyzn (wykres 119) pokazuje, że jeśli chodzi o dwie pierwsze kategorie kosztów (do 300 oraz euro), to w tych przedziałach jest więcej wskazań kobiet, co znaczyłoby, że nieco częściej niż mężczyźni radziły sobie, mając do dyspozycji mniejszą kwotę pieniędzy. Potwierdza to także ostatnia kategoria (powyżej 500 euro), którą częściej wskazywali z kolei mężczyźni (46,8 proc. z nich przy 41,4 proc. wskazań kobiet), co oznacza, że mężczyźni potrzebowali więcej pieniędzy, aby pokryć koszty swojego utrzymania podczas stypendium. Średnio wydawali 484 euro, podczas gdy kobiety 469 euro. Wykres 119. Średnie miesięczne koszty poniesione w czasie pobytu na stypendium, według płci ,2 48,2 46,8 41, ,0 6,6 Mężczyźni Kobiety do 300 euro euro powyżej 500 euro Badając koszty poniesione przez stypendystów przebywających w poszczególnych krajach Europy, zamiast posługiwać się odsetkami wskazań w poszczególnych przedziałach kosztów, zastąpiono je średnimi miesięcznymi kosztami (wykres 120). Największe koszty ponosili studenci wyjeżdżający do Norwegii (średnio co miesiąc 568 euro) oraz na Islandię (565 euro), a najmniejsze (335 euro) studenci przebywający na Słowacji. Wykres 120. Średnie miesięczne koszty poniesione w czasie pobytu na stypendium, według kraju pobytu

83 Średni koszt (w euro) Na mapie 23 odcieniami czerwieni zaznaczono kraje, w których koszty utrzymania były wyższe niż wynosił uśredniony dla wszystkich studentów wynik (wspomniane 473 euro), zaś na niebiesko pokazane są kraje stosunkowo tańsze w utrzymaniu. Z tego obrazu doskonale widać, że najdroższe kraje, w których miesięczne koszty utrzymania są największe, to kraje Europy Północnej i Zachodniej (z wyjątkiem Portugalii), zdecydowanie taniej jest zaś na wschodzie kontynentu, szczególnie w pasie krajów ciągnącym się od Czech do Turcji oraz w trzech krajach bałtyckich. Mapa 23. Kraje, w których przyjeżdżający studenci Erasmusa ponosili najwyższe i najniższe koszty pobytu (miesięcznie) Uwaga: Odcieniem czerwonym zaznaczono kraje o najwyższych, a niebieskim o najniższych kosztach pobytu. Badając średni koszt utrzymania według poziomu studiów, zauważono, że najwięcej pieniędzy na utrzymanie potrzebowali doktoranci (średnio 504 euro miesięcznie), mniej słuchacze studiów magisterskich (480), a najmniej licencjackich (464 euro). Wykres 121. Średnie miesięczne koszty poniesione w czasie pobytu na stypendium, według typu uczelni oraz poziomu studiów Uczelnie publiczne Uczelnie prywatne Studia licencjackie Studia magisterskie Studia doktoranckie Interesujące jest również porównanie, jak rodzaj zakwaterowania wpływa na wysokość kosztów pobytu. Stypendyści mieszkający w akademikach wydawali na utrzymanie średnio 459 euro na miesiąc, najmniej ze wszystkich studentów. Ci mieszkający z innymi studentami w wynajętym domu lub mieszkaniu płacili już więcej (482 euro), a jeszcze więcej wydawali studenci wynajmujący pokój samodzielnie (492 euro) lub mający 81

84 Średni koszt (w euro) zakwaterowanie jeszcze gdzie indziej (491 euro). Można więc uznać, że mieszkanie w akademiku pozwala studentom znacznie zredukować koszty pobytu na studiach za granicą. Wykres 122. Średnie miesięczne koszty poniesione w czasie pobytu na stypendium, według typu zakwaterowania akademik pokój lub dom razem z innymi studentami poza uczelnią prywatne mieszkanie wynajmowane samodzielnie inne 25.. Stopień,, w jakij im stypendium pozzwal lało pokrryć koszzt ty utrrzzymani ia podczzas pobyttu na grrani icą W sprawozdaniach stypendystów Erasmusa nie było pytania o wysokość kwoty stypendium otrzymanego z uczelni macierzystej. Jego wysokość określają uczelniane zasady przyznawania stypendium studentom jadącym za granicę na studia w ramach Erasmusa. Kwota ta zależy m.in. od kraju, do którego student wyjeżdża. Kraje dzielone są na trzy kategorie: te najtańsze w utrzymaniu, średnie i najdroższe, a kategoriom tym przypisane są odpowiednie kwoty stypendium. W kwestionariuszu ankiety zapytano natomiast stypendystów, jaki procent wydatków ponoszonych podczas pobytu za granicą pokryło otrzymane stypendium. Z wykresu 123 wynika, że najczęściej (dokładnie połowa wskazań) było to właśnie 50 proc. Blisko 1/3 ankietowanych wskazała, że stypendium pokryło około 75 proc. ich kosztów utrzymania, 13,7 proc. studentów wybrało wariant 25 proc., zaś tylko 3,8 proc. studentów wskazało, że otrzymywane stypendium w pełni wystarczało im na pokrycie kosztów utrzymania na uczelni partnerskiej. Warto przypomnieć, że zgodnie z wytycznymi Komisji Europejskiej stypendium Erasmusa ma tylko w części pokryć koszty utrzymania w innym kraju. Średni poziom pokrycia potrzeb obliczony na podstawie pokazanych wskazań wyniósł 56,6 proc. Wykres 123. Stopień, w jakim stypendium pozwalało pokryć koszty utrzymania podczas pobytu na granicą 3,8% 13,7% 32,4% 5% 25% 50% 75% 100% 82

85 Litwa Słowacja Łotwa Rumunia Czechy Estonia Islandia Bułgaria Norwegia Irlandia Węgry Niemcy Portugalia Słowenia Finlandia Grecja Francja Austria Hiszpania Dania Turcja Malta Włochy Belgia Szwecja Cypr W. Brytania Holandia Średni poziom pokrycia potrzeb (w %) 60,9 6 59,3 59,3 59,1 58,8 58,4 58,4 57,8 57,4 56,5 55,7 54,6 54,1 54,1 52,9 52,9 52,8 52,4 51,4 51,0 49,1 68,3 67,0 66,7 64,8 72,4 71,5 Odsetek wskazań (w %) Wskazania kobiet i mężczyzn są w tym przypadku do siebie podobne. Zauważalna różnica wystąpiła tylko w przypadku odpowiedzi 25 proc., czyli tych studentów, którym stypendium najmniej wystarczało na pokrycie kosztów. Jak się okazało, częściej wybierały taką opcję kobiety (14,5 proc. wskazań przy odsetku 11,9 proc. dla mężczyzn), a więc to one częściej dostrzegały rozbieżność między za niskim stypendium a wysokimi kosztami, jakie muszą ponosić za swój pobyt za granicą. Wykres 124. Stopień, w jakim stypendium pokrywało koszty utrzymania podczas pobytu na granicą, według płci ,6 49, ,6 32,0 14,5 11,9 3,9 3,8 25% 50% 75% 100% Mężczyźni Kobiety Obliczając średni poziom pokrycia kosztów według kraju pobytu (wykres 125) zauważono, że w największym stopniu stypendium pokrywało koszty utrzymania studentom przebywającym na Litwie (w 72,4 proc.) oraz na Słowacji (71,5 proc.), a więc w krajach sąsiadujących z Polską. Najmniejszy stopień pokrycia odnotowano w przypadku Holandii (49,1 proc.), gdzie odsetek ten jako jedyny nie przekroczył 50 proc., oraz Wielkiej Brytanii (51,0 proc.) i Cypru (51,4 proc.). Wykres 125. Stopień, w jakim stypendium pokrywało koszty utrzymania podczas pobytu na granicą, według krajów docelowych Mapa 24 obrazuje terytorialny rozkład odpowiedzi na pytanie o stopień pokrycia kosztów za granicą. Kolorem czerwonym zaznaczono na niej państwa, w przypadku których studenci oceniali stopień pokrycia kosztów jako wysoki (wyższy niż wskaźnik struktury dla wszystkich studentów, wynoszący 56,6 proc.), zaś niebieskim odcieniem zaznaczono państwa, w których stopień ten był relatywnie niższy. Studenci Erasmusa musieli najmniej dokładać z własnej kieszeni w krajach graniczących z naszym terytorium od południa (Czechy i Słowacja) oraz od wschodu (Litwa). Wysoki stopień pokrycia kosztów utrzymania przez stypendium Erasmusa odnotowano też w dwóch pozostałych państwach bałtyckich oraz w Rumunii. 83

86 elektronika i telekomunikacja informatyka filologia polska filologia historia pedagogika automatyka i robotyka budownictwo europeistyka dziennikarstwo i komunikacja społeczna turystyka i rekreacja socjologia kulturoznawstwo zarządzanie i inżynieria produkcji mechanika i budowa maszyn biotechnologia politologia stosunki międzynarodowe ekonomia zarządzanie finanse i rachunkowość architektura i urbanistyka psychologia prawo kierunek lekarski Średni poziom pokrycia potrzeb (w %) 62,1 61,4 61,0 59,9 59,3 59,1 59,0 58,5 58,4 58,1 57,1 57,0 56,3 56,0 55,9 55,8 54,5 54,3 54,3 53,7 53,4 52,9 52,4 52,3 51,1 Mapa 24. Największy i najmniejszy stopień, w jakim stypendium pokrywało koszty utrzymania podczas pobytu za granicą, według krajów docelowych Uwaga: Odcieniem czerwonym zaznaczono kraje o największym, a niebieskim o najmniejszym stopniu pokrycia takich potrzeb. Analizując stopień pokrycia potrzeb według kierunku studiów, można stwierdzić, że stypendium lepiej zaspokajało potrzeby studentów elektroniki i telekomunikacji (w 62, 1 proc.), informatyki (61,4 proc.) oraz filologii polskiej (61,0 proc.), a znacznie gorzej przyszłym lekarzom (51,1 proc.), prawnikom (52,3 proc.) oraz psychologom (52,4 proc.). Zaprezentowane odsetki są mniej zróżnicowane niż w przypadku wcześniejszego wykresu, a więc można uznać, że to, czy stypendium wystarczy na pokrycie większej albo mniejszej części kosztów utrzymania bardziej zależy od kraju, w którym student przebywa, niż od tego, jaki kierunek studiuje. Nie zauważono ponadto, aby humaniści (zaznaczeni jaśniejszymi słupkami) różnili się w tej kwestii od studentów kierunków ścisłych (ciemniejszy kolor). Wykres 126. Stopień, w jakim stypendium pokrywało koszty utrzymania podczas pobytu na granicą, według kierunku studiów

87 Średni koszt (w euro) Odsetek wskazań (w %) Badając, jaką część kosztów utrzymania pokrywa stypendium otrzymywane przez studentów poszczególnych typów uczelni oraz poziomów studiów (wykres 127), zauważono, że stypendium w największym stopniu zaspokajało potrzeby studentów studiów I stopnia (58,1 proc.), w mniejszym studiów II stopnia (55,4 proc.), a w najmniejszym doktorantów (53,9 proc.). Jeśli chodzi o studentów uczelni publicznych i niepublicznych, ci pierwsi potrafili w nieco większym stopniu pokryć koszty utrzymania za granicą dzięki środkom przyznanym z programu (56,7 proc. przy 55,1 proc. dla studentów uczelni niepublicznych). Wykres 127. Stopień, w jakim stypendium pokrywało koszty utrzymania podczas pobytu za granicą, według typu uczelni i poziomu studiów 6 59,0 58,0 57,0 56,0 55,0 54,0 53,0 52,0 51,0 5 56,7 Uczelnie publiczne 55,1 Uczelnie prywatne 58,1 Studia licencjackie 55,4 Studia magisterskie 53,9 Studia doktoranckie Wykres 128. Stopień, w jakim stypendium pokrywało koszty utrzymania podczas pobytu za granicą, według typu zakwaterowania 6 59,0 58,0 57,0 56,0 55,0 54,0 53,0 52,0 51,0 5 59,1 akademik 54,9 pokój lub dom razem z innymi studentami poza uczelnią 53,5 prywatne mieszkanie wynajmowane samodzielnie 55,4 inne Na stopień pokrycia kosztów utrzymania miało również wpływ miejsce zakwaterowania za granicą. Jak łatwo się domyślić, w najlepszej sytuacji są osoby mieszkające w akademikach. Otrzymywane stypendium pokrywało 59,1 proc. ponoszonych przez nich kosztów. W najgorszej sytuacji znaleźli się studenci samodzielnie wynajmujący mieszkanie ich stypendium pokrywało 53,5 proc. kosztów utrzymania za granicą. 85

88 Norwegia Szwecja Islandia Dania W. Brytania Francja Holandia Finlandia Malta Austria Włochy Belgia Irlandia Cypr Hiszpania Grecja Niemcy Portugalia Turcja Słowenia Węgry Łotwa Estonia Rumunia Czechy Słowacja Litwa Bułgaria Średni wzrost wydatków w porównaniu z krajem (w euro) Średni wzrost wydatków w porównaniu z krajem (w euro) 26.. Wzzrrost t wydatków podczzas pobytu na stypendium w stosunku do studiów na uczzel lnii macierrzzyst tejj Innym zagadnieniem związanym z gospodarowaniem środkami finansowymi podczas pobytu na uczelni partnerskiej jest kwestia zwiększonych wydatków w stosunku do tych ponoszonych w Polsce. W sprawozdaniu stypendystów pozwolono studentom samodzielnie określić, jaka to była kwota miesięcznie, nie proponując, jak wcześniej, określonych wariantów (np. do 300 euro, powyżej 500 euro). Na podstawie wskazań respondentów najpierw policzono średnią kwotę z uwzględnieniem płci ankietowanych (wykres 129). Średnio studenci wydawali za granicą o 274 euro miesięcznie więcej niż w Polsce. Mężczyźni wydawali o 284, a kobiety o 270 euro więcej, co pokazuje, że większe potrzeby za granicą mieli mężczyźni. Wykres 129. Wzrost wydatków (w euro na miesiąc) podczas pobytu na stypendium w stosunku do studiów na uczelni macierzystej, według płci Mężczyźni Kobiety Ogółem Wykres 130. Wzrost wydatków (w euro na miesiąc) podczas pobytu na stypendium w stosunku do studiów na uczelni macierzystej, według kraju pobytu Jeśli chodzi o kraj pobytu, największą różnicę w kosztach utrzymania w stosunku do studiów w Polsce zaobserwowano w przypadku Norwegii (koszty miesięcznego utrzymania wyższe o 440 euro). Na tle innych państw jest to znaczna różnica. Wystarczy dodać, że pobyt w drugiej co do wysokości kosztów utrzymania Szwecji generował o 355 euro większe wydatki niż w Polsce, a więc o 85 euro mniej niż w Norwegii. Jeśli przyjrzeć się kolejnym na liście krajom oraz mapie 25 (na której kraje o najwyższym wzroście wydatków zaznaczono odcieniem czerwonym), to można zauważyć, że zdecydowanie najwięcej dodatkowych kosztów 86

89 Średni wzrost wydatków w porównaniu z krajem (w euro) mechanika i budowa maszyn finanse i rachunkowość stosunki międzynarodowe socjologia zarządzanie architektura i urbanistyka prawo budownictwo biotechnologia elektronika i telekomunikacja ekonomia automatyka i robotyka psychologia informatyka historia kierunek lekarski politologia zarządzanie i inżynieria produkcji dziennikarstwo i komunikacja społeczna europeistyka turystyka i rekreacja kulturoznawstwo pedagogika filologia polska filologia generuje pobyt w krajach Europy Północnej (Skandynawia, Dania i Islandia) oraz części krajów Europy Zachodniej (Wielka Brytania, Holandia, Francja). Zdecydowanie mniej pieniędzy musieli dodatkowo wydawać studenci przebywający w Bułgarii (tylko 148 euro więcej w stosunku do wydatków w Polsce), na Litwie (149) oraz na Słowacji (150). Mapa 25. Wzrost wydatków (w euro na miesiąc) podczas pobytu na stypendium w stosunku do studiów na uczelni macierzystej, według kraju docelowego Uwaga: Odcieniem czerwonym zaznaczono kraje o największym, a niebieskim o najmniejszym wzroście takich wydatków. Jeśli wziąć pod uwagę kierunki studiów, to najwyższy stopień zwiększenia wydatków w stosunku do pobytu w Polsce zadeklarowali studenci mechaniki i budowy maszyn (wzrost o 323 euro), a najmniejszy studenci filologii (o 235) i filologii polskiej (o 236 euro). Po raz kolejny należy zauważyć, że między poszczególnymi kierunkami studiów nie występują tak duże różnice jak między państwami, w których przebywali stypendyści, warto jednak wiedzieć, którzy studenci ponosili największe dodatkowe koszty, żyjąc drożej niż w Polsce. Wykres 131. Wzrost wydatków (w euro na miesiąc) podczas pobytu na stypendium w stosunku do studiów na uczelni macierzystej, według kierunku studiów

90 Średni wzrost wydatków w porównaniu z krajem (w euro) Najwyższe dodatkowe koszty pobytu w stosunku do tych generowanych w Polsce ponosili doktoranci, których wydatki za granicą były średnio o 294 euro wyższe niż w kraju. Najmniej dodatkowych kosztów ponosili studenci studiów I stopnia (264 euro). Różnica między studentami uczelni publicznych i prywatnych jest znikoma (7 euro). Wykres 132. Wzrost wydatków (w euro na miesiąc) podczas pobytu na stypendium w stosunku do studiów na uczelni macierzystej, według typu uczelni i poziomu studiów Uczelnie publiczne Uczelnie prywatne Studia licencjackie Studia magisterskie Studia doktoranckie 27.. Liczzba rrat t wypłaty stypendium Errasmusa W ramach badania zajęto się również liczbą rat, w jakich wypłacano stypendium. Jak pokazuje wykres 133, najwięcej studentów otrzymało wypłatę w dwóch ratach (45,5 proc. wskazań) oraz jednorazowo (40,3 proc.). 9,4 proc. ankietowanych otrzymało trzy raty stypendium, zaś wypłatę czterech lub więcej rat wskazało 4,8 proc. stypendystów. Wykres 133. Liczba rat wypłaty stypendium Erasmusa 9,4% 4,8% 40,3% jednorazowo dwie raty 45,5% trzy raty więcej rat Jest dość naturalne, że im dłużej trwał wyjazd, tym więcej rat mogli otrzymywać studenci. Przykładowo ci, którzy otrzymali tylko jedną ratę, byli na stypendium średnio 5,3 miesiąca, a osoby, które otrzymały cztery lub więcej rat o 2,2 miesiąca dłużej, bo już 7,5 miesiąca. Różnice są więc spore i dobitnie pokazują, że liczba wypłacanych rat dość wyraźnie uzależniona jest od czasu spędzanego na stypendium. 88

91 Odsetek wskazań (w %) Średni czas trwania pobytu (w mies.) Wykres 134. Czas trwania pobytu a liczba rat stypendium Erasmusa 8,0 6,0 5,3 6,2 7,0 7,5 4,0 2,0 jednorazowo dwie raty trzy raty więcej rat 28.. Wypłata czzęści i kwoty stypendium prrzzed wyjazzdem Interesujące było również sprawdzenie, ile procent studentów otrzymało część kwoty stypendium jeszcze przed wyjazdem. Część stypendium przed udaniem się na studia za granicą otrzymało nieco ponad 2/3 respondentów (67,6 proc.), zaś reszta (32,4 proc.) dostała je dopiero po przyjeździe na uczelnię partnerską (wykres 135). Wykres 135. Procent respondentów, którzy otrzymali część stypendium przed wyjazdem 32,4% 67,6% tak nie Badając kształtowanie się odpowiedzi respondentów według typu uczelni, z jakiej się wywodzą oraz poziomu studiów, zauważono, że środki finansowe przed wyjazdem otrzymywali najczęściej doktoranci (77,2 proc.). Studenci studiów magisterskich i licencjackich nie mogli już tak często liczyć na otrzymanie części kwoty przed udaniem się za granicę. Pierwsi wskazywali na taką możliwość w 66,2 proc. przypadków, drudzy w 68,5 proc. Nieco większe szanse otrzymania stypendium przed wyjazdem mieli studenci uczelni publicznych (68,3 proc.), a odsetek studentów uczelni niepublicznych, którzy uzyskali część przyznanej kwoty przed wyjazdem był o 10 punktów procentowych niższy i wyniósł 58,6 proc. Wykres 136. Odsetek studentów, którzy przynajmniej część stypendium otrzymali przed wyjazdem (według typu uczelni i poziomu studiów) ,3 Uczelnie publiczne Uczelnie prywatne 58,6 66,2 68,5 Studia licencjackie Studia magisterskie 77,2 Studia doktoranckie 89

92 Odsetek wskazań (w %) 6,4 4,3 2,9 2,2 17,8 13,7 60,4 74,9 70,7 79,3 Odsetek wskazań (w %) 29.. Inne I źźrródł ła fif inansowania pobytu na stypendium Wiedząc już, że stypendium otrzymywane z uczelni macierzystej nie zawsze jest wypłacane przed wyjazdem oraz że nie pokrywa ono w całości kosztów ponoszonych podczas pobytu za granicą, studenci musieli również szukać innych źródeł finansowania swojego wyjazdu. Rozkład dodatkowych źródeł pod względem ich popularności przedstawia wykres 137. Najwięcej respondentów (78,0 proc.) otrzymywało pomoc finansową od rodziny, niewiele mniej (bo 63,6 proc.) wspomagało się własnymi oszczędnościami. Najmniej popularne były prywatne pożyczki (uczyniło tak tylko 2,4 proc. respondentów) oraz kredyty studenckie (5,0 proc. wskazań). Wynika to z pewnością nie tylko z ostrożności i niechęci studentów do zadłużania się w bankach czy innych instytucjach finansowych, lecz także z braku korzystnych ofert dostosowanych do ich możliwości. Ciekawa jest również kategoria inne, którą wybrało 15,0 proc. respondentów. Może do niej należeć praca zarobkowa, jaką studenci podejmowali podczas pobytu za granicą, bo takiej kategorii nie było wśród opcji zaproponowanych w sprawozdaniu stypendysty. Wykres 137. Inne źródła finansowania pobytu na stypendium 78, ,6 15,0 5,0 2,4 dofinansowanie rodziny własne oszczędności inne kredyt studencki prywatna pożyczka Analizując badany aspekt pod kątem płci respondentów, zauważono, że na pomoc finansową rodziny nieco częściej mogły liczyć kobiety (79,3 proc. z nich), a odsetek ten w przypadku mężczyzn wyniósł 74,9 proc. Mężczyźni częściej niż kobiety wykorzystywali za to swoje własne oszczędności (70,7 proc. wskazań w stosunku do 60,4 proc. wśród kobiet). Mężczyźni częściej brali też kredyty studenckie i prywatne pożyczki, ale tu ze względu na mały odsetek wskazań obu tych kategorii różnice były znikome. Ciekawie ukształtowały się też odpowiedzi tych respondentów, którzy wybrali kategorię inne, a więc m.in. pracę zarobkową. W ten sposób dodatkowe pieniądze zdobywało 17,8 proc. mężczyzn i 13,7 proc. kobiet. Wykres 138. Inne źródła finansowania pobytu na stypendium, według płci dofinansowanie rodziny własne oszczędności Mężczyźni Kobiety inne kredyt studencki prywatna pożyczka 90

93 Belgia Holandia Islandia Szwecja Dania Włochy Austria Słowenia Hiszpania Malta Finlandia Francja Turcja W. Brytania Portugalia Irlandia Cypr Rumunia Węgry Estonia Niemcy Grecja Łotwa Bułgaria Czechy Norwegia Litwa Słowacja Odsetek wskazań (w %) 53,0 86,4 83,3 82,4 81,5 80,9 80,9 80,8 79,9 79,7 78,9 77,4 76,7 76,4 76,1 75,7 75,6 74,6 73,6 73,2 72,2 72,0 71,1 70,2 68,8 67,5 62,7 62,3 Rozkład wskazań respondentów według kraju pobytu pozwolił zauważyć, że z pomocy rodziny korzystali przede wszystkim studenci udający się do Belgii (86,4 proc.) i Holandii (83,3 proc.), a w mniejszym stopniu potrzebowali jej stypendyści przebywający na Słowacji (53,0 proc.), na Litwie (62,3 proc.) i co zaskakujące w Norwegii (62,7 proc.). Tendencje te przedstawia również mapa 26, na której odcieniami koloru czerwonego oznaczono kraje docelowe, w przypadku których stypendyści najczęściej korzystali z pomocy rodziny, zaś na niebiesko oznaczono te, w przypadku których przyjeżdżający studenci w mniejszym stopniu potrzebowali tego wsparcia. Podział na grupy krajów nie jest tutaj tak wyraźny. Przykładowo studenci jadący do Norwegii rzadko korzystali z pomocy rodziny, zaś wyjeżdżający do Szwecji zdecydowanie częściej. Niewielki odsetek tych, którzy zwracali się po pomoc do rodziny wystąpił też wśród krajów sąsiadujących z Polską, szczególnie na Słowacji i na Litwie. Wykres 139. Inne źródła finansowania pobytu na stypendium, według kraju pobytu rodzina własne oszczędności kredyt lub pozyczka inne Mapa 26. Kraje docelowe o największym i najmniejszym odsetku studentów, którzy podczas pobytu na stypendium korzystali ze wsparcia finansowego rodziny Uwaga: Odcieniem czerwonym zaznaczono kraje o największym, a niebieskim o najmniejszym odsetku takich stypendystów. Przyjrzano się również formom zdobywania dodatkowych środków pieniężnych przez studentów różnych kierunków studiów. Najczęściej z pomocy finansowej rodziny korzystali studenci: kierunku lekarskiego (w 88,5 proc. przypadków), prawa (86,2 proc.) oraz architektury i urbanistyki (86,0 proc.), a najrzadziej: historii (65,6 proc.), automatyki i robotyki (67,6 proc.), informatyki (68,0 proc.) oraz politologii (68,4 proc.). Z kolei własne 91

94 Odsetek wskazań (w %) 4,1 5,6 2,5 2,0 2,6 4,3 12,9 15,7 29,6 48,1 59,5 64,2 77,8 75,9 76,5 kierunek lekarski prawo architektura i urbanistyka budownictwo finanse i rachunkowość psychologia biotechnologia ekonomia mechanika i budowa maszyn stosunki międzynarodowe dziennikarstwo i komunikacja socjologia kulturoznawstwo filologia polska zarządzanie elektronika i telekomunikacja zarządzanie i inżynieria produkcji turystyka i rekreacja filologia pedagogika europeistyka politologia informatyka automatyka i robotyka historia Odsetek wskazań (w %) 88,5 86,2 86,0 82,6 82,2 81,0 80,1 80,1 8 79,3 78,8 78,3 77,8 77,5 77,3 75,9 72,8 72,0 71,7 71,7 70,6 68,4 68,0 67,6 65,6 oszczędności najczęściej wykorzystywali studenci elektroniki i telekomunikacji (75,3 proc.), najrzadziej przyszli lekarze (44,1 proc.). Kredyt lub pożyczka były najbardziej popularne wśród słuchaczy kierunku lekarskiego (10,3 proc.), a najmniej studiujących dziennikarstwo i komunikację społecznej (1,7 proc.). Wreszcie inne formy zdobywania środków pieniężnych (np. pracę zarobkową) najchętniej wykorzystywali studenci historii (26,4 proc.), najrzadziej finansów i rachunkowości (8,2 proc.). Wykres 140. Inne źródła finansowania pobytu na stypendium, według kierunku studiów rodzina własne oszczędności kredyt lub pozyczka inne Dodatkowe formy zdobywania funduszy na utrzymanie za granicą rozpatrzono także pod kątem poziomu studiów (wykres 141). Okazało się, że występują w tym względzie spore różnice, szczególnie między doktorantami a ich młodszymi kolegami. Przykładowo, doktoranci najczęściej wykorzystywali własne oszczędności (76,5 proc. wskazań), a nie tak jak studenci I i II stopnia pomoc rodziny. Wśród doktorantów tę ostatnią opcję wybrała mniej niż połowa respondentów (48,1 proc.), natomiast wśród studentów I i II stopnia ponad 3/4 z nich (odpowiednio 77,8 proc. oraz 75,9 proc.). Wyraźnie widać więc, że rodzina stara się jeszcze pomagać swoim dzieciom, jeśli są na studiach I lub II stopnia, zaś doktoranci częściej utrzymują się już samodzielnie. Spora różnica występuje też między doktorantami a pozostałymi studentami, jeśli chodzi o wariant inne źródło finansowania ci pierwsi wybrali taką opcję w 29,6 proc. przypadków, drudzy około dwa razy rzadziej, co również pokazuje, że doktoranci częściej starają się też zdobywać fundusze np. poprzez pracę zarobkową, a ich młodsi koledzy wyraźnie najchętniej ograniczają się do pomocy rodziców lub wykorzystują niekiedy własne oszczędności. Wykres 141. Inne źródła finansowania pobytu na stypendium, według poziomu studiów dofinansowanie rodziny własne oszczędności Studia licencjackie Studia magisterskie Studia doktoranckie inne kredyt studencki prywatna pożyczka 92

95 Średni czas trwania pobytu (w mies.) Odsetek wskazań (w %) 5,1 2,5 2,2 4,0 9,8 15,0 62,6 58,0 76,4 76,4 Odpowiedzi związane z badanym zagadnieniem według typu uczelni, z jakiej pochodzą studenci, pokazały, że różnice między studentami uczelni publicznych i niepublicznych nie są już tak duże i np. obie grupy studentów w równym stopniu korzystały z pomocy rodziny (76,4 proc.). Studenci szkół publicznych częściej natomiast wykorzystywali w tym celu własne oszczędności (różnica 4,6 pkt proc.), inne formy (5,2) oraz kredyty studenckie (2,6), a jedyną kategorią, którą częściej wskazywali studenci uczelni niepublicznych była prywatna pożyczka (różnica 1,8 pkt proc.). Wykres 142. Inne źródła finansowania pobytu na stypendium, według typu uczelni dofinansowanie rodziny własne oszczędności Uczelnie publiczne Uczelnie prywatne inne kredyt studencki prywatna pożyczka Na koniec tej części opracowania sprawdzono, czy w zależności od formy zdobywania dodatkowych środków finansowych występują różnice w czasie trwania pobytu. Okazało się, że pewne różnice są zauważalne, szczególnie pomiędzy tymi, którzy zaznaczyli opcję inne źródło finansowania a tymi, którzy w ogóle nie korzystali z innych form zdobywania dodatkowych środków. Ci pierwsi przebywali na stypendium średnio 6,5 miesiąca, drudzy 5,7 miesiąca, co pokazuje, że chcąc przebywać za granicą dłużej, trzeba jednak próbować zapewnić sobie dodatkowe środki finansowe, np. szukając prac dorywczych. Wykres 143. Inne źródła finansowania pobytu na stypendium a czas trwania wyjazdu 6,6 6,4 6,2 6,0 5,8 5,6 5,4 5,2 6,1 6,0 5,9 6,0 6,5 5, Łączzna wysokość śrrodków fif inansowych zz dodatkowych źźrródeł ł Znając już sposoby zapewniania sobie dodatkowych źródeł finansowania pobytu na stypendium, sprawdzono następnie, jakiego rzędu są to kwoty. Studenci mieli do wyboru w kwestionariuszu trzy opcje: do 200 euro, do 500 euro oraz powyżej 500 euro. Okazało się, że najczęściej kwota ta nie przekraczała 200 euro (47,8 proc. wskazań), ale bardzo podobny, wysoki odsetek (45,6 proc.) uzyskał również wariant do 500 euro. Dużo rzadziej (6,5 proc. przypadków) zdarzało się, aby stypendyści zdobyli z takich dodatkowych źródeł ponad 500 euro. 93

96 Holandia W. Brytania Norwegia Irlandia Belgia Szwecja Dania Francja Islandia Cypr Austria Włochy Malta Finlandia Hiszpania Turcja Grecja Niemcy Portugalia Węgry Słowenia Łotwa Czechy Estonia Słowacja Rumunia Litwa Bułgaria Średnia kwota (w euro) Średnia kwota (w euro) Wykres 144. Łączna wysokość środków z dodatkowych źródeł na miesiąc 6,5% 45,6% 47,8% do 200 euro do 500 euro powyżej 500 euro Zauważono, że mężczyźni uzyskiwali o 10 euro wyższą kwotę z dodatkowych źródeł: 254 euro w stosunku do 244 euro kobiet (wykres 145). Średnia kwota obliczona na podstawie odpowiedzi wszystkich studentów wyniosła natomiast 247 euro. Wykres 145. Łączna wysokość środków z dodatkowych źródeł na miesiąc, według płci Mężczyźni Kobiety Ogółem Badając średnią kwotę środków z dodatkowych źródeł według kraju pobytu, stwierdzono, że najwięcej środków uzyskiwali studenci przebywający w Holandii (316 euro) oraz w Wielkiej Brytanii (306 euro), najmniej w Bułgarii (152), na Litwie (155), w Rumunii (159) i na Słowacji (160 euro). Wykres 146. Łączna wysokość środków z dodatkowych źródeł na miesiąc, według kraju pobytu

97 kierunek lekarski finanse i rachunkowość prawo zarządzanie i inżynieria produkcji psychologia architektura i urbanistyka zarządzanie stosunki międzynarodowe automatyka i robotyka ekonomia biotechnologia politologia mechanika i budowa maszyn socjologia budownictwo informatyka europeistyka elektronika i telekomunikacja historia kulturoznawstwo filologia pedagogika turystyka i rekreacja dziennikarstwo i komunikacja społeczna filologia polska Średnia kwota (w euro) Mapa 27. Kraje docelowe, w przypadku których przyjeżdżający studenci Erasmusa dysponowali najwyższymi i najniższymi kwotami z dodatkowych źródeł Uwaga: Odcieniem czerwonym zaznaczono kraje o najwyższych, a niebieskim o najniższych takich kwotach. Na mapie 27 kolorem czerwonym oznaczono kraje docelowe, w przypadku których przyjeżdżający studenci dysponowali najwyższymi kwotami z dodatkowych źródeł. Są to: Holandia, Wielka Brytania, Norwegia, Szwecja, Belgia, Irlandia, Dania, Francja i Islandia. Właśnie w tych państwach życie jest najdroższe i dlatego studenci musieli zdobywać dodatkowe źródła finansowania. Niebieskim kolorem oznaczono natomiast kraje, w których stypendyści zdobywali mniejsze kwoty. Są to kraje wschodniej części kontynentu, głównie Bułgaria i Rumunia, południowi sąsiedzi Polski oraz trzy kraje bałtyckie. Wykres 147. Łączna wysokość środków z dodatkowych źródeł w skali miesiąca, według kierunku studiów Wysokość kwot z dodatkowych źródeł jest znacznie mniej zróżnicowana w zależności od kierunków studiów (wykres 147). Najwyższe dodatkowe środki uzyskiwali przyszli lekarze (295 euro) oraz studenci finansów i rachunkowości (294), najniższe studenci filologii polskiej (205 euro), dziennikarstwa i komunikacji (207) oraz turystyki i rekreacji (209 euro). Nie zauważono, aby kwoty te były szczególnie uzależnione od ogólnej dziedziny 95

98 Średnia kwota (w euro) (kierunki humanistyczne/ścisłe), choć nieco mniejsze kwoty dodatkowych źródeł zdobywali studenci kierunków humanistycznych (zaznaczeni jaśniejszym kolorem słupków). Może to wynikać stąd, że humaniści byli grupą, która wydawała mniej pieniędzy podczas pobytu za granicą w porównaniu do studentów kierunków ścisłych, a ich wydatki też w mniejszym stopniu wzrosły w stosunku do życia w Polsce. Nie zauważono też wyraźnego zróżnicowania badanych kwot w zależności od typu uczelni macierzystej (wykres 148). Studenci szkół publicznych uzyskiwali tylko o 6 euro wyższą kwotę niż ich koledzy z uczelni niepublicznych. Z kolei doktoranci uzyskiwali średnio aż 289 euro, a studenci studiów I stopnia tylko 234 euro. Można zatem stwierdzić, że im wyższy poziom studiów reprezentuje stypendysta, tym większe dodatkowe środki pieniężne sobie zapewnia. Wykres 148. Łączna wysokość środków z dodatkowych źródeł w skali miesiąca, według typu uczelni i poziomu studiów Uczelnie publiczne Uczelnie prywatne 234 Studia licencjackie 256 Studia magisterskie 289 Studia doktoranckie 31.. Ottrrzzymywani ie dodatkowych stypendiów krraj jowych podczzas pobytu zza grrani icą Kolejnym krokiem było sprawdzenie, czy studenci Erasmusa podczas swojego pobytu za granicą otrzymywali stypendia krajowe, do których byli uprawnieni. W sprawozdaniu stypendysty zaproponowano następujące kategorie: stypendium socjalne, specjalne stypendium dla osób niepełnosprawnych, stypendium za wyniki w nauce, stypendium ministra za osiągnięcia w nauce, stypendium z własnego funduszu stypendialnego uczelni oraz inne. Okazało się, że 57,7 proc. respondentów nie otrzymywało żadnego z tych stypendiów. Spośród pozostałych 42,3 proc., najwięcej studentów otrzymywało stypendium za wyniki w nauce (31,8 proc. wszystkich badanych). Ponadto 9,0 proc. otrzymywało stypendium socjalne, 2,9 proc. wsparcie z własnego funduszu stypendialnego uczelni, 1,2 proc. specjalne stypendium dla osób niepełnosprawnych, a 0,9 proc. stypendium ministra za osiągnięcia w nauce. Najczęściej stypendium krajowe otrzymywali studenci: informatyki (55,7 proc. z nich), historii (54,5 proc.) oraz zarządzania i inżynierii produkcji (5 proc.). W przypadku wszystkich innych kierunków odnotowano odsetek mniejszy niż 50 proc. Najniższy był on na europeistyce (28,9 proc.), niezbyt wysoki na filologii (34,3 proc.) oraz na finansach i rachunkowości (35,8 proc.). Ponadto z rozkładu wskazań wynika, że rzadziej stypendia otrzymywali studenci kierunków humanistycznych (zaznaczonych na wykresie jaśniejszym kolorem słupków). 96

99 informatyka historia zarządzanie i inżynieria produkcji budownictwo mechanika i budowa maszyn turystyka i rekreacja automatyka i robotyka architektura i urbanistyka elektronika i telekomunikacja pedagogika biotechnologia stosunki międzynarodowe politologia prawo kulturoznawstwo kierunek lekarski zarządzanie dziennikarstwo i komunikacja społeczna psychologia ekonomia socjologia filologia polska finanse i rachunkowość filologia europeistyka Odsetek wskazań (w %) 28,9 5 47,7 46,0 44,3 44,1 44,1 43,5 42,1 41,9 41,6 41,2 41,1 40,7 40,5 40,4 39,8 38,0 37,5 36,9 36,6 35,8 34,3 55,7 54,4 Odsetek wskazań (w %) Wykres 149. Stypendia krajowe, jakie dodatkowo otrzymywali studenci Erasmusa 6 57, , ,0 2,9 1,2 0,9 2,9 Wykres 150. Odsetek studentów, którzy dodatkowo otrzymywali stypendium krajowe, według kierunku studiów Badając zróżnicowanie odsetka studentów według typu uczelni oraz poziomu studiów (wykres 151), zauważono, że nieco częściej stypendia takie otrzymywali studenci uczelni państwowych (42,8 proc.). Częstotliwość otrzymania stypendium wzrasta ponadto wraz z poziomem studiów: studenci studiów I stopnia otrzymywali takie stypendia w 39,0 proc. przypadków, II stopnia w 44,5 proc., zaś doktoranci już w 58,0 proc. przypadków. 97

100 Odsetek wskazań (w %) Wykres 151. Odsetek studentów, którzy dodatkowo otrzymywali stypendium krajowe, według typu uczelni i poziomu studiów ,8 34,7 39,0 44,5 58, Uczelnie publiczne Uczelnie prywatne Studia licencjackie Studia magisterskie Studia doktoranckie Wykres 152. Stypendia krajowe, jakie dodatkowo otrzymywali studenci Erasmusa, według poziomu studiów Odsetek wskazań (w %) 5,0 1 15,0 2 25,0 3 35,0 4 stypendium za wyniki w nauce 28,4 34,6 32,1 stypendium socjalne 5,6 9,0 9,0 stypendium z własnego funduszu stypendialnego uczelni 2,8 2,6 16,0 specjalne stypendium dla osób niepełnosprawnych 1,1 1,2 stypendium Ministra za osiągnięcia w nauce inne 0,5 1,3 0,6 2,7 2,7 12,3 Studia licencjackie Studia magisterskie Studia doktoranckie Rozpatrując badaną grupę studentów, którzy otrzymali stypendium krajowe, w podziale na poszczególne typy stypendiów i z uwzględnieniem poziomu studiów (wykres 152), zauważono, że doktoranci znacznie częściej niż ich młodsi koledzy otrzymywali stypendia z własnego funduszu stypendialnego uczelni (16,0 proc. wskazań przy niecałych 3,0 proc. dla studentów studiów I i II stopnia). Chodzi prawdopodobnie o tzw. stypendium doktoranckie, które często otrzymują studenci studiów dziennych. Podobna sytuacja wystąpiła w przypadku innego typu stypendium, którego rodzaju studenci nie musieli w kwestionariuszu określać. Doktoranci rzadziej niż ich młodsi koledzy otrzymywali za to stypendia socjalne (5,6 proc. wskazań przy 9,0 proc. dla studentów studiów I i II stopnia). Jeśli chodzi o stypendium za wyniki w nauce, najczęściej otrzymywali je studenci studiów II stopnia (34,6 proc. z nich), najrzadziej studiów I stopnia (28,4 proc. przypadków). Przyglądając się takiemu samemu podziałowi z uwzględnieniem typu uczelni (wykres 153), dostrzeżono, że stypendia za wyniki w nauce częściej otrzymywali studenci szkół państwowych (32,2 proc. z nich), rzadziej uczelni prywatnych (26,6 proc.). Podobna sytuacja wystąpiła w przypadku stypendium socjalnego oraz wsparcia z własnego funduszu stypendialnego uczelni. W pozostałych trzech kategoriach nie zauważono większych różnic. 98

101 Odsetek wskazań (w %) 2,3 2,0 1,9 4,9 4,6 4,6 4,5 7,2 6,9 6,8 6,6 6,3 6,0 5,8 5,6 Wykres 153. Stypendia krajowe, jakie dodatkowo otrzymywali studenci Erasmusa, według typu uczelni Odsetek wskazań (w %) 5,0 1 15,0 2 25,0 3 35,0 stypendium za wyniki w nauce 26,6 32,2 stypendium socjalne 9,1 7,9 stypendium z własnego funduszu stypendialnego uczelni 0,8 3,0 specjalne stypendium dla osób niepełnosprawnych 1,2 1,1 stypendium Ministra za osiągnięcia w nauce inne 0,9 0,6 2,9 2,6 Uczelnie publiczne Uczelnie prywatne 32.. Prrobl lemy zz ciągłości ią wypłatt stypendiów krraj jowych W kwestionariuszu sprawozdania studenci mogli wskazać problemy związane z ciągłością wypłat stypendiów krajowych, do których nabyli prawa jeszcze przed wyjazdem za granicę. Okazało się, że tylko 5,8 proc. respondentów napotkało takie problemy. Najwięcej takich przypadków wystąpiło w województwie mazowieckim, gdzie 7,2 proc. osób miało kłopoty z uzyskaniem swoich stypendiów. Natomiast w województwie lubuskim żadna studiująca tam osoba nie wskazała problemów z otrzymaniem stypendium krajowego podczas pobytu za granicą. Niskie odsetki wystąpiły też w województwie opolskim (1,9 proc.), warmińsko-mazurskim (2,0 proc.) oraz lubelskim (2,3 proc.). Wykres 154. Odsetek studentów, którzy mieli problemy z ciągłością wypłat stypendiów krajowych, według województw 8,0 7,0 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 Większe zróżnicowanie badanej cechy wystąpiło w przypadku podziału stypendystów według kierunków, na jakich studiują (wykres 155). Najwięcej kłopotów z otrzymaniem stypendium mieli studenci psychologii (12,8 proc.) oraz elektroniki i telekomunikacji (11,1 proc.), a najmniej studenci: budownictwa (2,0 proc. przypadków), europeistyki (2,9 proc.) i ekonomii (3,1 proc.). Tym razem nie rysuje się wyraźny podział na kierunki ścisłe (zaznaczone ciemniejszym kolorem) i humanistyczne (jaśniejszy odcień słupków), aczkolwiek w czołówce zestawienia (więcej problemów z wypłatą stypendiów krajowych) znalazło się nieco więcej kierunków ścisłych. 99

102 Odsetek wskazań (w %) psychologia elektronika i telekomunikacja zarządzanie i inżynieria produkcji architektura i urbanistyka kierunek lekarski filologia polska filologia automatyka i robotyka kulturoznawstwo zarządzanie socjologia informatyka turystyka i rekreacja biotechnologia politologia prawo dziennikarstwo i komunikacja społeczna mechanika i budowa maszyn pedagogika stosunki międzynarodowe finanse i rachunkowość historia ekonomia europeistyka budownictwo Odsetek wskazań (w %) 2,0 3,4 3,4 3,1 2,9 5,5 5,2 5,0 4,9 4,7 4,5 4,2 4,1 4,0 4,0 7,0 6,8 6,7 6,3 8,2 8,1 8,8 9,3 11,1 12,8 Wykres 155. Odsetek studentów, którzy mieli problem z ciągłością wypłat stypendiów krajowych, według kierunku studiów 14,0 12,0 1 8,0 6,0 4,0 2,0 Można zauważyć zróżnicowanie wskazań według typu uczelni (wykres 156). Studenci uczelni niepublicznych częściej zgłaszali problemy z wypłatą stypendiów (13,7 proc. wskazań), a studenci szkół publicznych znacznie rzadziej (5,2 proc.). Natomiast w przypadku różnych poziomów studiów wyraźnych różnic nie zauważono. Studenci wszystkich poziomów studiów wskazywali na takie kłopoty w niecałych 6 proc. przypadków. Wykres 156. Odsetek studentów, którzy mieli problem z ciągłością wypłat stypendiów krajowych, według typu uczelni i rodzaju studiów 14,0 12,0 13,7 1 8,0 6,0 5,2 5,9 5,7 5,8 4,0 2,0 Uczelnie publiczne Uczelnie prywatne Studia licencjackie Studia magisterskie Studia doktoranckie 100

103 Odsetek wskazań (w %) Ocena korzyści akademickich Odsetek wskazań (w %) 33.. Ocena korrzzyści i akademickich i osobistych wynikających zz pobytu na stypendium Jednym z ważniejszych aspektów, jakie można ocenić w sprawozdaniu stypendysty Erasmusa, są korzyści akademickie i osobiste, płynące z pobytu na stypendium. W obu przypadkach studenci stosowali 5-stopniową skalę ocen (1 niedostateczna, 2 minimalna, 3 dostateczna, 4 dobra oraz 5 bardzo dobra). Łatwo więc porównać, który aspekt (akademicki czy osobisty) był lepiej oceniany i jakie różnice występują w tej kwestii w podziale na wybrane cechy respondentów: m.in. płeć, kraj pobytu, kierunek i poziom studiów, typ uczelni macierzystej, czas trwania wyjazdu itd. Wykres 157 obrazuje ogólny rozkład ocen korzyści akademickich i osobistych. Okazało się, że lepiej oceniany był aspekt osobisty, gdyż ocenę bardzo dobry wybrało w tym przypadku aż 74 proc. respondentów, a taką samą ocenę przyznało korzyściom akademickim już tylko 44,3 proc. ankietowanych. W przypadku pozostałych ocen więcej wskazań dotyczyło korzyści akademickich. Obliczając średnią ocenę na podstawie wskazań wszystkich stypendystów, otrzymano wynik 4,21 dla korzyści akademickich i 4,67 dla osobistych. Wykres 157. Porównanie oceny korzyści akademickich i osobistych Korzyści akademickie Korzyści osobiste 0,9 (1) niedostateczne 4,0 0,3 0,9 (2) minimalne 13,0 4,0 (3) dostateczne 37,8 (4) dobre 20,8 44,3 74,0 (5) bardzo dobre Wykres 158. Porównanie oceny korzyści akademickich i osobistych 39% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% 11% 8% 25% Ocena korzyści osobistych 101

104 Ocena korzyści osobistych (w pkt) Odsetek wskazań (w %) 1,2 4,2 0,8 3,9 0,3 1,5 4,8 0,3 0,7 3,6 14,1 12,5 24,3 19,3 38,4 42,1 37,5 45,3 69,1 76,1 Sprawdzono również, jak rozkładały się oceny korzyści akademickich i osobistych łącznie (wykres 158). 39 proc. studentów wybrało ocenę bardzo dobrą w obu przypadkach, a 25 proc. dało ocenę dobrą za korzyści akademickie, a bardzo dobrą za osobiste. Właśnie te dwa wyniki najczęściej pojawiały się w odpowiedziach stypendystów Erasmusa. Zaznaczyło je w swoim sprawozdaniu blisko 2/3 ankietowanych. Co dziesiąty student (11 proc.) ocenił oba rodzaje korzyści jako dobre, zaś 8 proc. respondentów przyznało ocenę dostateczną za korzyści akademickie, ale bardzo dobrą za osobiste. Inne kombinacje odpowiedzi były wybierane zdecydowanie rzadziej. Porównując ocenę korzyści akademickich i osobistych z uwzględnieniem płci respondentów (wykres 159), stwierdzono, że oba aspekty są lepiej oceniane przez kobiety. Różnice najlepiej widać na przykładzie korzyści osobistych. Ocenę bardzo dobrą wybrało ponad 3/4 kobiet (76,1 proc.), a wskaźnik ten wśród mężczyzn wyniósł już niecałe 70 proc. (69,1 proc.). Mniejsze różnice wystąpiły w przypadku korzyści akademickich: ocenę bardzo dobrą wskazało 45,3 proc. kobiet i 42,1 proc. mężczyzn. Taki rozkład wyników wpłynął na średnie oceny obu korzyści (wykres 160). Wykres 159. Porównanie oceny korzyści akademickich i osobistych według płci Mężczyźni Kobiety Mężczyźni Kobiety (1) niedostateczne (2) minimalne (3) dostateczne (4) dobre (5) bardzo dobre Potwierdzają się spostrzeżenia dotyczące wcześniejszego wykresu: kobiety wyżej oceniają zarówno korzyści akademickie, jak i osobiste. Ich średnia ocena korzyści akademickich wyniosła 4,23, osobistych 4,70, natomiast dla mężczyzn wyniki te wynosiły odpowiednio 4,16 i 4,61. Wykres 160. Średnia ocena korzyści akademickich i osobistych, według płci 5,0 4,9 4,8 4,7 4,6 Kobiety Mężczyźni 4,5 4,4 4,3 4,2 4,1 4,0 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 4,7 4,8 4,9 5,0 Ocena korzyści akademickich (w pkt) 102

105 Ocena korzyści osobistych Kolejny wykres (161) ilustruje ocenę korzyści akademickich i osobistych, wystawioną przez studentów przebywających w poszczególnych krajach Europy. Kraje docelowe zaprezentowano w postaci różowych punktów i podzielno na cztery grupy, według tego, czy ocena w ich przypadku jest większa czy mniejsza od średniej oceny wystawionej przez wszystkich respondentów. Ogólne średnie wynosiły 4,21 dla korzyści akademickich i 4,67 dla osobistych, a symbolizują je dwie linie umieszczone na wykresie. W ten sposób można zauważyć, że pierwszą grupę utworzyły kraje, w przypadku których odnotowano relatywnie wysokie oceny korzyści akademickich i osobistych. Należą do nich: Austria, Belgia, Cypr, Czechy, Estonia, Finlandia, Irlandia, Islandia, Litwa, Łotwa, Norwegia i Węgry. Wśród nich szczególnie wyróżnia się Islandia (najwyżej ocenione korzyści akademickie 4,53), Rumunia (najwyżej ocenione korzyści osobiste 4,85) oraz Estonia (stosunkowo wysoko ocenione oba typy korzyści 4,37 i 4,81). Druga grupa państw obejmuje te, w przypadku których zaobserwowano wysoką ocenę korzyści akademickich, ale niższą osobistych. Są to następujące kraje: Dania, Holandia, Niemcy, Słowenia, Szwecja i Wielka Brytania. Najbardziej negatywnie wyróżnia się wśród nich Dania, która uzyskała najniższą ocenę korzyści osobistych 4,56. Trzecia grupa obejmuje kraje docelowe, w przypadku których studenci relatywnie wysoko ocenili korzyści osobiste, ale niżej akademickie. Należą do nich: Bułgaria, Grecja, Hiszpania, Malta, Portugalia, Rumunia, Turcja i Włochy. W grupie tej negatywnie wyróżnia się Turcja, która uzyskała najniższą ze wszystkich państw ocenę korzyści akademickich (3,97). I wreszcie w czwartej grupie państw (stosunkowo niska ocena korzyści akademickich i osobistych) znalazły się tylko dwa kraje: Słowacja i Francja, ale co ciekawe, w ich przypadku wystawione oceny nie były najniższe na tle wszystkich innych wyników, lecz obie noty były mniejsze niż łączne średnie (pokazane przerywanymi liniami), stąd państwa te trafiły do ostatniej grupy. Wykres 161. Średnia ocena korzyści akademickich i osobistych, według kraju pobytu 4,90 4,85 4,80 4,75 4,70 4,65 wyższa ocena korzyści osobistych niż akademickich IT MT BG TR PT GR ES RO SK FR SI HU BE IRL LV wysoka ocena korzyści akademickich i osobistych EE LT CY CZ DE FI SE AT NO IS 4,60 UK DK NL 4,55 niska ocena korzyści wyższa ocena korzyści 4,50 akademickich i osobistych akademickich niż osobistych 3,90 4,00 4,10 4,20 4,30 4,40 4,50 4,60 Ocena korzyści akademickich Rozszerzeniem powyższego wykresu są mapy 28a i 28b. Zaznaczono na nich kraje docelowe, w przypadku których odnotowano najwyższe i najniższe oceny korzyści akademickich oraz osobistych. Na mapie 28a najciemniejszym zielonym kolorem oznaczono państwa o najwyższych ocenach korzyści akademickich, natomiast na biało pokazano kraje o najniższej ocenie tych korzyści. Dzięki temu można łatwo zauważyć, że akademicko najbardziej zyskali studenci, którzy udali się do państw skandynawskich, na Islandię, do krajów bałtyckich oraz do państw leżących w centrum Europy (w pasie od Irlandii do Węgier). Gorzej prezentują się pod tym względem kraje południa kontynentu (z wyjątkiem Cypru), w przypadku których ocena korzyści akademickich była zdecydowanie gorsza niż w wymienionych wcześniej regionach Europy. Odwrotną sytuację pokazuje natomiast mapa 28b. Ciemniejszym kolorem zaznaczono na niej kraje docelowe, które zostały najwyżej ocenione 103

106 pod kątem korzyści osobistych, jaśniejszym zaś te, które uzyskały najniższe noty. Tym razem najlepsze oceny uzyskały kraje południa Europy, szczególnie Rumunia, Bułgaria, kraje Morza Śródziemnego oraz Węgry. Dobrze w tym rankingu wypadła także Estonia. Najgorzej prezentują się zaś Wielka Brytania, Holandia oraz Dania. Mapa 28. Kraje docelowe, w przypadku których odnotowano najwyższe i najniższe oceny korzyści akademickich i osobistych z wyjazdu na stypendium a) Korzyści akademickie b) Korzyści osobiste Uwaga: Ciemniejszym odcieniem zaznaczono kraje o najwyższych, a jaśniejszym o najniższych ocenach. Podobną klasyfikację przeprowadzono z podziałem na kierunki studiów (wykres 162). Umieszczone na wykresie liczby oznaczają poszczególne kierunki, których nazwy podane są w legendzie pod wykresem. Również w tym przypadku można dokonać podziału na cztery grupy kierunków. Pierwszą z nich, o najlepszych ocenach akademickich i osobistych tworzą: filologia, politologia, prawo, stosunki międzynarodowe, a szczególnie pedagogika, studenci której wystawili najlepsze oceny za korzyści akademickie i osobiste w tej grupie, a w ogólnym zestawieniu wszystkich specjalizacji znaleźli się na pierwszym miejscu w ocenie korzyści osobistych, a na drugim w ocenie korzyści akademickich (po biotechnologii). Ten ostatni kierunek znajduje się już w drugiej grupie specjalizacji, które cechują się dobrą oceną korzyści akademickich, ale gorszą korzyści osobistych. Wystawiali je też studenci automatyki i robotyki, historii oraz mechaniki i budowy maszyn. Odwrotna sytuacja (dobre noty dla korzyści osobistych, gorsze dla akademickich) jest z kolei charakterystyczna dla studentów z trzeciej grupy kierunków, do której należą: budownictwo, kierunek lekarski, psychologia, turystyka i rekreacja, zarządzanie oraz zarządzanie i inżynieria produkcji. Najbardziej krytyczni w swoich ocenach (niskie oceny korzyści akademickich i osobistych) byli studenci czwartej grupy, którą tworzyły: architektura i urbanistyka, dziennikarstwo i komunikacja społeczna, ekonomia, elektronika i telekomunikacja, europeistyka, filologia polska, finanse i rachunkowość, informatyka oraz kulturoznawstwo. Przyglądając się ocenom korzyści akademickich i osobistych w podziale na kierunki ścisłe (oznaczone czerwonymi kropkami) i humanistyczne (niebieski kolor punktów), zauważono, że nieco lepiej oba typy korzyści oceniali humaniści. Warto zauważyć, że wśród pięciu kierunków z pierwszej grupy państw (najlepsze oceny akademickie i osobiste) wszystkie są kierunkami humanistycznymi. 104

107 Ocena korzyści osobistych (w pkt) Ocena korzyści osobistych (w pkt) Wykres 162. Średnia ocena korzyści akademickich i osobistych, według kierunku studiów 4,85 4, ,75 4,70 4,65 4, ,55 5 4,50 3,90 4,00 4,10 4,20 4,30 4,40 4,50 Ocena korzyści akademickich (w pkt) Legenda: 1 architektura i urbanistyka, 2 automatyka i robotyka, 3 biotechnologia, 4 budownictwo, 5 dziennikarstwo i komunikacja społeczna, 6 ekonomia, 7 elektronika i telekomunikacja, 8 europeistyka, 9 filologia, 10 filologia polska, 11 finanse i rachunkowość, 12 historia, 13 informatyka, 14 kierunek lekarski, 15 kulturoznawstwo, 16 mechanika i budowa maszyn, 17 pedagogika, 18 politologia, 19 prawo, 20 psychologia, 21 socjologia, 22 stosunki międzynarodowe, 23 turystyka i rekreacja, 24 zarządzanie, 25 zarządzanie i inżynieria produkcji Badając, jak oceniają korzyści akademickie i osobiste studenci rożnych poziomów studiów (wykres 163), zauważono, że korzyści akademickie najwyżej oceniają doktoranci (4,43) oraz studenci studiów magisterskich (4,23). Jeśli chodzi o korzyści osobiste, to skala nieco się zmienia tym razem doktoranci oceniają je najniżej (4,57), studenci studiów I stopnia na 4,65, zaś studiów II stopnia na 4,69. Studenci studiów magisterskich przyznawali więc zbliżone obie oceny (z lekką przewagą korzyści osobistych), a doktoranci wyraźnie bardziej docenili korzyści akademickie. Wykres 163. Średnia ocena korzyści akademickich i osobistych, według poziomu studiów 4,80 4,75 4,70 st. magisterskie 4,65 4,60 4,55 st. licencjackie st. doktoranckie 4,50 4,10 4,20 4,30 4,40 4,50 4,60 Ocena korzyści akademickich (w pkt) 105

108 Średni czas trwania pobytu (w dniach) Średni czas trwania pobytu (w dniach) Ocena korzyści osobistych (w pkt) Wykres 164. Średnia ocena korzyści akademickich i osobistych, według typu uczelni 4,75 4,70 uczelnie publiczne 4,65 4,60 uczelnie prywatne 4,55 4,10 4,15 4,20 4,25 4,30 Ocena korzyści akademickich (w pkt) Oba rodzaje korzyści (i akademickie i osobiste) wyżej oceniali studenci z uczelni publicznych (odpowiednio 4,21 dla korzyści akademickich i 4,68 dla osobistych). Różnice w stosunku do studentów uczelni niepublicznych (odpowiednio 4,19 i 4,65) nie są jednak duże. Wydaje się, że nieco bardziej z wyjazdu zadowoleni byli studenci szkół publicznych. Następnie sprawdzono, czy ocena korzyści akademickich i osobistych jest w jakiś sposób powiązana z czasem przebywania na stypendium (wykres 165). Okazało się, że tak, bowiem wyższe oceny w obu przypadkach są skorelowane z długością pobytu za granicą. Przykładowo ci, którzy ocenili korzyści akademickie jako bardzo dobre, spędzali za granicą 185 dni, a ci, którzy wybrali ocenę niedostateczny tylko 158 dni. Ustalono też, o ile dni średnio wzrasta czas pobytu wraz ze wzrostem oceny o 1 stopień. Przyrost ten (zaprezentowany na wykresie przerywaną linią) wyniósł 7,3 dni. Podobny zabieg zastosowano w odniesieniu do oceny korzyści osobistych (wykres 166). Studenci, którzy zdecydowali się postawić ocenę bardzo dobrą, spędzili za granicą średnio 183 dni, zaś ci, którzy niedostatecznie ocenili te korzyści, za granicą przebywali 152 dni. Tym razem przyrost czasu pobytu przy zwiększeniu oceny o 1 stopień wynosi 8,3 dni. Można więc w ten sposób porównać, co ma większy wpływ na wydłużanie się czasu pobytu: korzyści akademickie czy osobiste. Okazuje się, że raczej te drugie (większa wartość obliczonego przyrostu), a więc prawdopodobieństwo, że studenci zostaną dłużej za granicą (mogą np. z własnych pieniędzy przedłużyć sobie o kilka dni pobyt) bardziej zależy od tego, jak im się podoba pod kątem korzyści osobistych. Wykres 165. Ocena korzyści akademickich a czas trwania pobytu Przyrost czasu trwania pobytu = +7,3 dni Wykres 166. Ocena korzyści osobistych a czas trwania pobytu Przyrost czasu trwania pobytu = +8,3 dni

109 Średnia ocena (w pkt) Ocena korzyści osobistych (w pkt) Dodatkowo porównano oceny korzyści akademickich i osobistych w zależności od tego, jak studenci programu Erasmus ocenili czas swojego pobytu. Najlepsze oceny (zarówno korzyści akademickich, jak i osobistych) wystawili ci, którzy twierdzili, że ich pobyt był zbyt krótki. Pewien żal, że tak szybko muszą wracać, jaki można wywnioskować w tej odpowiedzi, ewidentnie świadczy o ich pozytywnych odczuciach, co potwierdzają wystawione najwyższe oceny obu typów korzyści (4,31 dla akademickich i 4,81 dla osobistych). Wykres 167. Średnia ocena korzyści akademickich i osobistych, według oceny czasu trwania pobytu 5,00 4,80 4,60 4,40 4,20 4,00 3,80 3,60 3,40 3,20 zbyt długi zbyt krótki w sam raz 3,00 3,00 3,25 3,50 3,75 4,00 4,25 4,50 4,75 5,00 Ocena korzyści akademickich (w pkt) Równie dobrze oba typy korzyści (odpowiednio na 4,16 i 4,60) ocenili ci, którzy twierdzą, że ich pobyt trwał w sam raz, ale zdecydowanie gorzej oceniają korzyści akademickie i osobiste studenci, którym się wydawało, że ich pobyt był zbyt długi (3,31 dla korzyści akademickich i 3,86 dla osobistych; noty te dość znacznie odbiegają od tych policzonych dla wszystkich studentów razem 4,21 i 4,67). Można, zatem stwierdzić, że trzy oceny: ocena korzyści akademickich, osobistych oraz czasu pobytu, są ze sobą powiązane. Sprawdzając, jak zostały ocenione korzyści akademickie i osobiste w powiązaniu z czynnikiem, który zadecydował o wyjeździe na stypendium (wykres 168) zauważono, że nie ma zbyt dużych różnic w ocenach korzyści osobistych (noty wahają się od 4,64 do 4,74), ale większe zróżnicowanie ocen występuje w przypadku korzyści akademickich. Najlepiej korzyści te oceniali studenci, dla których czynnikiem determinującym ich wyjazd były głównie plany zawodowe (średnia ocena 4,38) oraz właśnie czynnik akademicki (4,36). Znacznie niższą ocenę wystawili ci, dla których liczył się przede wszystkim czynnik kulturowy i poznanie nowego środowiska, a najniższą notę (4,02) wystawiły osoby, które stwierdziły, że o ich wyjeździe przesądził jeszcze inny czynnik niż te zaproponowane w sprawozdaniu stypendysty. Wykres 168. Średnia ocena korzyści akademickich i osobistych z uwzględnieniem czynników, które zadecydowały o wyjeździe Korzyści akademickie Korzyści osobiste 4,80 4,69 4,73 4,73 4,71 4,74 4,71 4,64 4,60 4,40 4,20 4,00 3,80 3,60 4,36 4,19 4,24 4,38 4,19 4,21 4,02 107

110 Średnia ocena (w pkt) Ocena korzyści osobistych (w pkt) Ilustracją opisanych wyżej wniosków jest wykres 169, na którym zaznaczono siedem punktów symbolizujących czynniki decydujące o wyjeździe. Ze współrzędnych tych punktów można odczytać, jaką ocenę korzyści akademickich i osobistych wystawiły osoby wskazujące konkretny czynnik. Większe rozproszenie punktów na osi X potwierdza, że bardziej między sobą różnią się oceny korzyści akademickich niż osobistych. Najlepiej oceniali je właśnie studenci, którzy wybrali czynnik akademicki oraz plany zawodowe, jako te wpływające na ich decyzję o wyjeździe (punkt nr 1 i 4), zaś najgorzej ocenili je stypendyści oznaczeni numerem 7, a więc ci, którzy wskazali inny czynnik decydujący o wyjeździe. Wykres 169. Średnia ocena korzyści akademickich i osobistych z uwzględnieniem czynników, które zadecydowały o wyjeździe 4,90 4, ,70 4, ,50 4,40 3,90 4,00 4,10 4,20 4,30 4,40 4,50 Ocena korzyści akademickich (w pkt) Legenda: 1 cz. akademicki, 2 cz. kulturowy, 3 znajomi, 4 plany zawodowe, 5 nowe środowisko, 6 doświadczenie, 7 inne Rozpatrując ocenę korzyści akademickich oraz ocenę przyjęcia i oferty powitalnej na uczelni partnerskiej, można zauważyć, że zdecydowanie najniższą ocenę (3,77) wystawili studenci, którym niczego nie zaoferowano. Jest to zupełnie logiczne, bowiem brak jakiejkolwiek oferty od razu negatywnie wpływa na postrzeganie uczelni jako mniej przyjaznej studentowi. Spośród studentów, którzy otrzymali jakiekolwiek wsparcie najlepiej korzyści akademickie ocenili ci, którym zaproponowano program orientacyjny (4,32) oraz sesję informacyjną (4,31). Można więc uznać, że szczególnie te dwie oferty miały znaczenie dla studentów zaraz po przyjeździe. Jeszcze raz warto popatrzeć na różnice między czterema kategoriami studentów, którym uczelnie partnerskie zaoferowały pewne formy wsparcia zaraz po przyjeździe, a ostatnim piątym słupkiem (nic nie zaoferowano), żeby się przekonać, jak ważna dla studentów była pomoc, jaką okazali im pracownicy uczelni partnerskich na początku pobytu. Wykres 170. Wpływ oferty powitalnej na uczelni partnerskiej na średnią ocenę korzyści akademickich 4,40 4,30 4,20 4,10 4,00 3,90 3,80 3,70 3,60 3,50 3,40 4,26 spotkanie powitalne 4,31 4,32 sesja informacyjna program orientacyjny 4,23 kurs jezykowy 3,77 nic nie zaoferowano 108

111 Średnia ocena (w pkt) Średnia ocena (w pkt) Średnia ocena (w pkt) Organizowanie specjalnych spotkań z myślą o studentach przyjeżdżających miało również wpływ na ocenę korzyści akademickich. I tym razem uwidacznia się różnica między tymi, którzy w takich spotkaniach uczestniczyli (wystawili oni średnią ocenę korzyści akademickich na 4,25), a tymi, dla których takich spotkań nie przewidziano (średnia nota 3,96). Każda pomoc i wsparcie otrzymywane przez studentów Erasmusa na uczelni partnerskiej są więc przez nich mile widziane i mają swój oddźwięk w późniejszej ocenie korzyści akademickich. Wykres 171. Wpływ spotkań organizowanych dla studentów Erasmusa na średnią ocenę korzyści akademickich 4,30 4,25 4,20 4,10 3,96 4,00 3,90 3,80 tak, były spotkania nie było spotkań Sprawdzono następnie, jak ocena wsparcia otrzymanego na uczelni partnerskiej wpływa na ocenę korzyści akademickich. Przykładowo, studenci, którzy wsparcie to ocenili jako bardzo dobre, równie wysoko ocenili korzyści akademickie (4,52), zaś ci, którzy niedostatecznie oceniali otrzymane wsparcie, wystawili notę 2,93. Nie ma tu zatem stuprocentowego pokrycia ocen, bo gdyby tak było, średnia ocena korzyści akademickich w tym ostatnim przypadku również powinna wynosić 1,0. Występuje jednak wyraźna zależność między tymi dwoma cechami przejawia się ona także w obliczonym przyroście (+0,38) mówiącym o tym, że wraz ze wzrostem oceny wsparcia o 1 stopień ocena korzyści akademickich rośnie średnio o 0,38 punktu. Gdyby obie te cechy miały być powiązane w idealny sposób przyrost ten wynosiłby +1. Poziom wiedzy nauczycieli akademickich na uczelniach przyjmujących i ich ogólne przygotowanie do prowadzenia zajęć dla zagranicznych studentów mają jeszcze większy wpływ na ocenę korzyści akademickich przez studentów. Podwyższenie oceny nauczycieli o 1 stopień powoduje wzrost ogólnej oceny korzyści akademickich średnio o 0,53 punktu. Tym razem osoby, które przygotowanie nauczycieli oceniły jako niedostateczne, korzyści akademickie oceniają tylko na 2,45 punktu. Tak słaby wynik dobitnie świadczy o tym, jak ważne dla studentów zwracających uwagę na czynnik akademicki jest rzetelne przygotowanie nauczycieli prowadzących zajęcia. Wykres 172. Średnia ocena korzyści akademickich a ocena wsparcia otrzymanego z uczelni partnerskiej Wykres 173. Średnia ocena korzyści akademickich a ocena poziomu przygotowania nauczycieli akademickich Przyrost oceny = +0,38 Przyrost oceny = +0,53 4,00 2,00 0 2,93 3,55 3,85 4,21 4,52 5,00 4,00 3,00 2,00 1,00 0 2,45 3,05 3,59 4,09 4,58 109

112 Przyrost oceny korzyści akademickich (w pkt) Średnia ocena (w pkt) Średnia ocena (w pkt) Na ocenę korzyści akademickich miała również wpływ ocena dostępu do zasobów bibliotecznych (wykres 174) oraz do komputera i poczty elektronicznej (wykres 175). Zwiększenie oceny dostępu do zasobów bibliotecznych o 1 punkt powodowało podniesienie ogólnej oceny korzyści akademickich średnio o 0,27 stopnia, a w przypadku dostępu do PC i poczty elektronicznej o 0,22 stopnia. Ważniejszy dla oceny korzyści akademickich był zatem dostęp do zasobów bibliotecznych. Wykres 174. Średnia ocena korzyści akademickich według oceny dostępu do zasobów bibliotecznych Przyrost oceny = +0,27 pkt Wykres 175. Średnia ocena korzyści akademickich według oceny dostępu do komputera i poczty elektronicznej Przyrost oceny = +0,22 pkt 5,00 4,00 3,00 2,00 1,00 0 3,38 3,41 3,75 4,05 4,42 5,00 4,00 3,00 2,00 1,00 0 3,50 3,54 3,77 4,04 4,36 Aby porównać cztery ostatnie wykresy i związane z nimi wyliczone przyrosty, mówiące o tym, w jakim stopniu ocena jednego z aspektów akademickich wpływa na ogólną ocenę korzyści z pobytu, sporządzono wykres 176, na którym przedstawiono wartości wyznaczonych czterech przyrostów. Jak już zostało wspomniane, największy wpływ na ocenę korzyści akademickich miała ocena poziomu przygotowania nauczycieli (podniesienie oceny korzyści akademickich wraz ze zwiększeniem się oceny przygotowania nauczycieli średnio o 0,53 stopnia), dość ściśle korzyści te uzależnione były też od wsparcia, jakie studenci otrzymali z uczelni partnerskiej (0,38) i nieco mniej od dostępu do bibliotek (0,27) oraz komputera i poczty elektronicznej (0,22). Wykres 176. Średni przyrost oceny korzyści akademickich w zależności od jednostkowego przyrostu oceny innych aspektów wyjazdu 0,6 0,53 0,5 0,4 0,3 0,38 0,27 0,22 0,2 0,1 0 wsparcie z ucz. partnerskiej ocena nauczycieli akademickich ocena dostępu do biblioteki ocena dostępu do PC i poczty Podczas analizowania oceny korzyści osobistych sprawdzono dwie zależności. Po pierwsze zbadano związek oceny korzyści osobistych z oceną poziomu integracji ze środowiskiem akademickim (ze studentami kształcącymi się na uczelniach partnerskich na co dzień, nie z innymi stypendystami Erasmusa; wykres 177). Osoby, które oceniły tę integrację jako bardzo dobrą wystawiły też najwyższą ocenę korzyści osobistych (aż 4,89), zaś ci oceniający ją jako niedostateczną dali notę 4,18. Można stąd wynuć wniosek, że integracja z innymi studentami nie jest tak istotnym czynnikiem dla stypendystów Erasmusa jak inne kwestie osobiste (być może np. gdzie i z kim mieszkali, ile mieli czasu wolnego na zwiedzanie kraju pobytu itp.), bowiem nawet osoby, które oceniły tę integrację na 1,0 dość dobrze oceniają przecież korzyści osobiste (nota powyżej 4,0). Potwierdza to także niski 110

113 Średnia ocena (w pkt) Średnia ocena (w pkt) przyrost oceny korzyści osobistych pod wpływem jednostkowej zmiany oceny poziomu integracji (średnio tylko +0,16 pkt). Wykres 177. Średnia ocena korzyści osobistych, według oceny poziomu integracji ze środowiskiem akademickim 5,00 4,50 4,00 Przyrost oceny = +0,16 pkt 4,51 4,59 4,70 4,18 4,89 3,50 3,00 Na ocenę korzyści osobistych miało także wpływ miejsce zakwaterowania za granicą. Najlepszą ocenę wystawili ci, którzy mieszkali razem z innymi studentami, ale nie w akademiku (średnia nota 4,70). Również osoby mieszkające w akademiku oraz samodzielnie wynajmujące mieszkanie wysoko oceniały korzyści osobiste (odpowiednio 4,67 i 4,66). Najniżej korzyści osobiste ocenili studenci, którzy korzystali z innego, niesprecyzowanego typu zakwaterowania niż trzy wcześniej omówione (może np. u rodziny, w hostelu itp.). Ogólnie można podsumować, że to gdzie się mieszka podczas pobytu niezbyt wyraźnie wpływa na ocenę korzyści osobistych, aczkolwiek studenci preferują mieszkanie z innymi studentami poza akademikami, co zapewnia towarzystwo na co dzień i niezależność od uczelni. Wykres 178. Średnia ocena korzyści osobistych, według typu zakwaterowania 4,75 4,70 4,67 4,70 4,66 4,65 4,60 4,57 4,55 4,50 4,45 akademik pokój lub dom razem z innymi studentami poza uczelnią prywatne mieszkanie wynajmowane samodzielnie inne 34.. Rozzważżani ie możżl liwościi podjęcia prracy w innym i krraj ju eurropej jskim po zzakończzeni iu studiów Na podstawie sprawozdań możliwe było również sprawdzenie, czy studenci udający się na stypendium Erasmusa rozważają możliwość podjęcia pracy w innym kraju biorącym udział w programie po zakończeniu studiów. Jak pokazuje wykres 179, aż 92,5 proc. respondentów rozważało taką możliwość. Po pierwsze wyjazd mógł więc na tyle im się spodobać, że chętnie jeszcze raz wyjechaliby do kraju, w którym przebywali, tym razem np. do pracy jako absolwenci szkół wyższych. Taka odpowiedź studentów może też być przejawem gotowości młodych ludzi do podejmowania niebanalnych wyzwań, takich jak zmiana przynajmniej na jakiś czas kraju zamieszkania. 111

114 Finlandia Norwegia Austria Holandia Malta Dania Szwecja Islandia W. Brytania Słowenia Hiszpania Węgry Portugalia Estonia Belgia Irlandia Niemcy Turcja Litwa Czechy Francja Rumunia Włochy Słowacja Łotwa Bułgaria Grecja Cypr Odsetek wskazań (w %) 88,0 87,3 89,5 89,5 89,1 95,1 94,9 94,9 94,9 94,7 94,4 94,2 94,1 94,0 93,3 93,1 93,0 92,6 92,6 92,4 92,3 92,2 91,6 91,5 91,5 90,9 90,6 90,6 Można wreszcie wiązać deklarację studentów z niezbyt dobrą sytuacją na rynku pracy w Polsce, gdzie bezrobocie wśród młodych ludzi jest wyższe niż w innych grupach wiekowych, a oferowane im umowy mają często charakter czasowych kontraktów na zlecenie. Wykres 179. Rozważanie możliwości podjęcia pracy w innym kraju europejskim po zakończeniu studiów 92,5% 7,5% tak nie Sprawdzono, czy odsetek tych, którzy rozważają możliwość pracy za granicą jest zróżnicowany terytorialnie, tj. według kraju pobytu (wykres 180). Okazało się, że najwięcej takich studentów było w grupie stypendystów, którzy udali się do Finlandii (95,1 proc.), Norwegii (94,9 proc.), Austrii (94,9 proc.) i Holandii (94,9 proc.), najmniej natomiast wśród tych goszczących na Cyprze (87,3 proc.) i w Grecji (88,0 proc.). Na mapie 29 kolorem czerwonym zaznaczono kraje, w przypadku których odnotowano najwyższy odsetek przyjeżdżających studentów rozważających możliwość podjęcia tam zatrudnienia po zakończeniu studiów. Jak widać, są to kraje Europy Północnej (szczególnie kraje skandynawskie), a także Dania, Islandia oraz dwa kraje z centralnej części kontynentu: Holandia i Austria. Kraje oznaczone na niebiesko to te, w których odsetek takich studentów jest relatywnie niższy (niż wynosi ogólny odsetek). Wykres 180. Odsetek stypendystów Erasmusa rozważających możliwość podjęcia pracy w innym kraju po zakończeniu studiów, według kraju pobytu 10 98,0 96,0 94,0 92,0 9 88,0 86,0 84,0 82,

115 mechanika i budowa maszyn biotechnologia budownictwo automatyka i robotyka elektronika i telekomunikacja architektura i urbanistyka stosunki międzynarodowe europeistyka politologia zarządzanie i inżynieria produkcji ekonomia turystyka i rekreacja kulturoznawstwo zarządzanie filologia socjologia finanse i rachunkowość dziennikarstwo i komunikacja społeczna kierunek lekarski informatyka pedagogika psychologia filologia polska prawo historia Odsetek wskazań (w %) 85,9 85,6 87,3 96,4 96,1 95,3 95,1 94,9 94,5 94,4 94,2 93,7 93,3 93,1 92,6 91,8 91,6 91,6 90,7 90,5 90,3 89,5 89,0 98,0 97,6 Mapa 29. Kraje, w przypadku których największy i najmniejszy odsetek przyjeżdżających stypendystów Erasmusa rozważał możliwość podjęcia tam pracy po zakończeniu studiów Uwaga: Odcieniem czerwonym zaznaczono kraje o największym, a niebieskim o najmniejszym odsetku takich stypendystów. Jeśli chodzi o kierunki studiów, to najbardziej skłonni do podjęcia zatrudnienia za granicą są studenci mechaniki i budowy maszyn (98,0 proc.), biotechnologii (97,6 proc.) oraz budownictwa (96,4 proc.), a więc kierunków typowo technicznych (oznaczonych na wykresie ciemniejszymi słupkami). Na drugim końcu listy, wśród kierunków o najniższym odsetku takich studentów, uplasowały się kierunki humanistyczne: historia (85,6 proc. wskazań), prawo (85,9 proc.) oraz filologia polska (87,3 proc.). Możliwość podjęcia pracy za granicą w nieco większym stopniu rozważają zatem studenci nauk ścisłych, chociaż odsetek studentów kierunków humanistycznych też był wysoki i przekraczał 85 proc. Wykres 181. Odsetek stypendystów Erasmusa rozważających możliwość podjęcia pracy w innym kraju europejskim po zakończeniu studiów, według kierunku studiów 10 98,0 96,0 94,0 92,0 9 88,0 86,0 84,0 82,

116 Średni czas trwania pobytu (w dniach) Odsetek wskazań (w %) Badając kształtowanie się odsetka stypendystów rozważających wyjazd za granicę do pracy według typu uczelni, na jakiej studiują w Polsce oraz poziomu studiów, zauważono, że różnice nie są duże (wszystkie odsetki przekraczają 90 proc. i są niższe od 93 proc.), ale większą gotowość do wyjazdu przejawiają studenci uczelni publicznych (92,5 proc.) oraz studenci I i II stopnia studiów (oba odsetki wynoszą 92,4 proc.). Wykres 182. Odsetek stypendystów Erasmusa rozważających możliwość podjęcia pracy w innym kraju europejskim po zakończeniu studiów, według typu uczelni i poziomu studiów 10 95,0 92,5 91,0 92,4 92,4 90,1 9 85,0 8 Uczelnie publiczne Uczelnie prywatne Studia licencjackie Studia magisterskie Studia doktoranckie W tej części analizy sprawdzono również, czy na decyzję o ewentualnym podjęciu pracy za granicą może mieć też wpływ czas, jaki studenci spędzili na uczelni partnerskiej (wykres 183). Okazało się, że osoby, które rozważają możliwość wyjazdu przebywały na stypendium średnio 181 dni, zaś ci, których taki wyjazd w przyszłości nie interesuje byli tam 161 dni. Różnica co prawda nie jest duża (20 dni), ale pokazuje pewną tendencję, że dłuższe przebywanie za granicą powoduje niejako większe oswojenie się z tamtejszymi warunkami życia, co skutkuje tym, że studenci skłonni są tam jeszcze wrócić. Wykres 183. Średni czas pobytu a rozważanie możliwość podjęcia pracy w innym kraju europejskim po zakończeniu studiów Tak, rozważam Nie rozważam 35.. Szzczzegól lnie cenione aspekty pobytu na stypendium Na kolejnym etapie badania zajęto się tymi aspektami pobytu na wyjeździe, które studenci ocenili jako szczególnie dla nich ważne. W sprawozdaniu stypendysty zaoferowano im następujące warianty do wyboru: akademicki, doskonalenie znajomości języka obcego, doświadczenie europejskie, doświadczenie związane z mieszkaniem za granicą, kulturowy, plany zawodowe/zwiększenie szans na zatrudnienie, usamodzielnienie się/niezależność, znajomi mieszkający za granicą oraz kategorię inny. Warto dodać, że nieco inaczej niż 114

117 w przypadku czynników, jakie zadecydowały o wyjeździe, tym razem studenci mogli wybrać tylko jeden aspekt, który uznali za najważniejszy. Okazało się, że rozkład takich aspektów (wykres 184) jest dość zrównoważony, tzn. żaden z nich nie dominuje, ani żaden nie był zbyt często pomijany przez stypendystów. Pomijając opcję inny, najmniej popularny aspekt znajomi mieszkający za granicą uzyskał 5,5 proc. wskazań. Najwięcej studentów wybrało natomiast opcję doskonalenie znajomości języka obcego, która był najważniejsza dla 21,7 proc. stypendystów. Dość istotne było też doświadczenie związane z mieszkaniem za granicą, które zaznaczył co piąty stypendysta (19,1 proc.). 14,0 proc. studentów wybrało opcję aspekt kulturowy, 13,4 proc. plany zawodowe i zwiększenie szans na znalezienie zatrudnienia, a 11,4 proc. doświadczenie europejskie. Pozostałe trzy aspekty (usamodzielnienie się, aspekt akademicki oraz znajomi mieszkający za granicą) uzyskały już odsetek wskazań mniejszy niż 10 proc., a więc można je uznać za najmniej ważne dla stypendystów Erasmusa. Można tutaj zauważyć cały wachlarz istotnych dla studentów spraw i nie można wyciągnąć jednoznacznego wniosku, jaki aspekt pobytu najbardziej ich interesuje, co ma oczywisty związek ze zróżnicowaniem cech charakteru i osobowości studentów wyjeżdżających za granicę. Wykres 184. Szczególnie cenione aspekty pobytu na stypendium Doskonalenie znajomości języka obcego 11,4% 8,9% 5,7% 5,5% 0,3% 21,7% 19,1% Doświadczenie związane z mieszkaniem za granicą Kulturowy Plany zawodowe / zwiększenie szans na zatrudnienie Doświadczenie europejskie 13,4% 14,0% Usamodzielnienie się, niezależność Akademicki Znajomi mieszkający za granicą Inne Można się jednak pokusić o znalezienie jakiejś cechy studentów, która może wpłynąć na zróżnicowanie odpowiedzi. W tym celu spróbowano uzależnić je od płci respondentów. Dzięki temu zauważono, że doskonalenie znajomości języków obcych było zdecydowanie ważniejsze dla kobiet (23,7 proc. z nich zaznaczyło taką opcję przy 17,1 proc. mężczyzn). Mężczyźni bardziej natomiast cenili doświadczenie związane z mieszkaniem za granicą (dokładnie co piąty z ich). Częściej niż kobiety zaznaczali też opcję doświadczenie europejskie oraz usamodzielnienie się i niezależność (oraz po części znajomi mieszkający za granicą), co pokazuje, że dla mężczyzn najważniejsze staje się właśnie spróbowanie swoich sił z dala od rodzinnego środowiska. Kobiety bardziej natomiast cenią właśnie poznawanie języków oraz kultury obcego kraju, a także częściej rozważają pracę za granicą. Warto jeszcze dodać, że czynnik akademicki częściej wskazywali mężczyźni. Badając, jakie aspekty najbardziej się liczą dla studentów udających się do poszczególnych państw (tabela 5), zauważono, że czynnik akademicki był szczególnie ważny dla tych wyjeżdżających do Wielkiej Brytanii (12,9 proc. wskazań), na Islandię (11,8 proc.) oraz do Holandii (11,3 proc.), a więc do krajów północno-zachodniej Europy. Aspekt ten mniej się liczył dla studentów jadących do Rumunii (nikt nie zaznaczył takiej opcji), na Łotwę (odsetek również wyniósł proc.) oraz do Grecji (1,2 proc.). 115

118 0,4 0,3 Odsetek wskazań (w %) 4,8 4,7 7,8 7,2 9,3 8,8 13,3 14,3 12,6 13,7 12,2 11,0 17,1 2 18,8 23,7 Wykres 185. Szczególnie cenione aspekty pobytu na stypendium, według płci 25,0 2 Mężczyźni Kobiety 15,0 1 5,0 Doskonalenie znajomości języka obcego liczyło się przede wszystkim dla studentów przebywających na Łotwie (42,1 proc. wskazań), na Malcie (42,1 proc.) oraz w Bułgarii (41,4 proc.). Co ciekawe, są to kraje, w których ludność posługuje się dosyć mało popularnymi w Polsce językami (łotewski, maltański, bułgarski) i dziwi nieco fakt, że akurat w tamtych krajach tak bardzo dla studentów liczy się właśnie znajomość języków obcych. Najmniej wskazań co do tego aspektu zadeklarowali studenci będący na wymianie w Rumunii (11,3 proc.), na Islandii (11,8 proc.) oraz w Holandii (12,7 proc.). Zaskakująca jest zwłaszcza różnica między Bułgarią i Rumunią. Są to kraje sąsiadujące ze sobą, ale pierwszy kraj uzyskał prawie cztery razy więcej wskazań niż drugi. Tabela 5. Szczególnie cenione aspekty pobytu na stypendium, według kraju pobytu Czynnik Najwyższe odsetki wskazań Najniższe odsetki wskazań Ogółem 1 miejsce 2 miejsce 3 miejsce 3 miejsce 2 miejsce 1 miejsce Akademicki UK 12,9 proc. IS 11,8 proc. NL 11,3 proc. 5,7 proc. GR 01,2 proc. LV 0 proc. RO 0 proc. Doskonalenie znajomości języka obcego LV 42,1 proc. MT 42,1 proc. BG 41,4 proc. 21,7 proc. NL 12,7 proc. IS 11,8 proc. RO 11,3 proc. Doświadczenie europejskie EE 22,2 proc. CY 16,9 proc. AT 15,2 proc. 11,4 proc. IS 05,9 proc. TR 05,4 proc. MT 0 proc. Doświadczenie związane z mieszkaniem za granicą HU 26,3 proc. LV 24,6 proc. EE 24,1 proc. 19,1 proc. NO 13,9 proc. IE 12,8 proc. BG 10,2 proc. Kulturowy RO 35,8 proc. TR 33,7 proc. IE 32,1 proc. 14,0 proc. DE 07,9 proc. UK 07,9 proc. CY 07,0 proc. Plany zawod. / zwiększ. szans na zatrudnienie UK 22,0 proc. AT 21,4 proc. DE 19,1 proc. 13,4 proc. LV 3,5 proc. RO 1,9 proc. MT proc. Usamodzielnienie się, niezależność RO 15,1 proc. SK 13,8 proc. DK 13,1 proc. 8,9 proc. BG 03,1 proc. IE 0 proc. MT 0 proc. Znajomi mieszkający za granicą MT 15,8 proc. BE 9,7 proc. RO 9,4 proc. 5,5 proc. LV 3,5 proc. CY 1,4 proc. IS proc. 116

119 Doświadczenie europejskie wskazali przede wszystkim studenci, którzy wyjechali do Estonii (22,2 proc. wskazań), na Cypr (16,9 proc.) oraz do Austrii (15,2 proc.), rzadko zaś wybierali je studenci przebywający w Islandii (5,9 proc.), w Turcji (5,4 proc.), na Malcie (żaden student nie zaznaczył takiej opcji). Doświadczenie związane z mieszkaniem (dłuższym przebywaniem) za granicą było szczególnie ważne dla studentów przebywających na Węgrzech (26,3 proc.), na Łotwie (24,6 proc.) i w Estonii (24,1 proc.), rzadziej zaś przez tych przebywających w Bułgarii (10,2 proc.), Irlandii (12,8 proc.) oraz Norwegii (13,9 proc.). Czynnik kulturowy preferowali głównie stypendyści udający się do Rumunii (35,8 proc. wskazań), Turcji (33,7 proc.) i Irlandii (32,1 proc.). Najmniej wskazań pojawiło się natomiast wśród tych jadących na Cypr (7,0 proc.), do Wielkiej Brytanii (7,9 proc.) i do Niemiec (7,9 proc.). Plany zawodowe i zwiększenie szans na zatrudnienie najchętniej deklarowali studenci wyjeżdżający do Wielkiej Brytanii (22,0 proc.), Austrii (21,4 proc.) oraz do Niemiec (19,1 proc.), najrzadziej ci przebywający na Malcie (żaden student nie zadeklarował tego aspektu), w Rumunii (1,9 proc.) oraz na Łotwie (3,5 proc.). Usamodzielnienie się i niezależność szczególnie cenili studenci będący na wymianie w Rumunii (15,1 proc.), na Słowacji (13,8 proc.) i w Danii (13,1 proc.), najmniej w Bułgarii (3,1) oraz w Irlandii i na Malcie żaden student tam przebywający nie zadeklarował takiej opcji. Znajomi mieszkający za granicą stali się czynnikiem zachęcającym do wyjazdu głównie tych, którzy udali się na Maltę (15,8 proc.), do Belgii (9,7 proc.) oraz do Rumunii (9,4 proc.), natomiast mniej aspekt ten liczył się dla studentów jadących na Łotwę (3,5 proc.), na Cypr (1,4 proc.), a już zupełnie nie był ważny ( proc. wskazań) dla stypendystów udających się na Islandię. W podobny sposób przeanalizowano najważniejsze aspekty wyjazdu z uwzględnieniem kierunku, jaki studiują studenci (tabela 6). Aspekt akademicki najczęściej wskazywali studenci mechaniki i budowy maszyn (16,0 proc. z nich), najrzadziej turystyki (1,6 proc.), budownictwa (2,1 proc.) oraz pedagogiki (2,6 proc.). Doskonalenie znajomości języka obcego było szczególnie ważne dla studentów filologii (34,4 proc.), turystyki (30,3 proc.) oraz historii (28,0 proc.), a więc trzech kierunków humanistycznych. Najrzadziej ten aspekt wskazywali studenci kierunków technicznych: automatyki i robotyki (8,8 proc.), biotechnologii (10,2 proc.) oraz architektury (10,6 proc.). Podobnie na trzech pierwszych miejscach w przypadku aspektu doświadczenie europejskie znalazły się kierunki humanistyczne: dziennikarstwo (17,8 proc.), pedagogika (16,4 proc.) i socjologia (16,3 proc.). Mniejsze znaczenie miał ten aspekt (co nieco dziwi) dla studentów kulturoznawstwa (zadeklarowało go tylko 5,8 proc. studiujących ten kierunek), mechaniki (7,0 proc.) oraz filologii (7,9 proc.). Doświadczenie związane z mieszkaniem za granicą było istotną kwestią głównie dla studentów informatyki (26,3 proc. z nich), kierunku lekarskiego (25,2 proc.) i filologii polskiej (23,9 proc.), mniej liczyło się zaś dla studentów budownictwa (14,4 proc.), filologii (14,7 proc.) i historii (16,0 proc.). Aspekt kulturowy szczególnie upodobali sobie studenci (co tym razem nie dziwi) kulturoznawstwa (24,9 proc.), filologii polskiej (21,1 proc.) i pedagogiki (18,4 proc.), a więc trzech kierunków humanistycznych, zaś mniejszą wagę przywiązywali do niego studenci trzech kierunków ścisłych: mechaniki (4,0 proc. wskazań), biotechnologii (6,9 proc.) oraz finansów i rachunkowości (8,9 proc.). Odwrotna sytuacja wystąpiła w przypadku planów zawodowych i zwiększenia szans na zatrudnienie. Ten aspekt wskazywali głównie studenci kierunków technicznych: biotechnologii (33,1 proc.), automatyki (23,5 proc.) i mechaniki (23,0 proc.), zaś rzadziej humaniści: studenci europeistyki (4,5 proc. wskazań), socjologii (4,9 proc.) i kulturoznawstwa (7,4 proc.). Usamodzielnienie się i niezależność szczególnie cenili studenci zarządzania i inżynierii produkcji (15,5 proc.), pedagogiki (13,2 proc.) oraz biotechnologii (11,8 proc.), zaś mniej finansów i rachunkowości (5,0 proc.), kulturoznawstwa (5,3 proc.) i politologii (5,6 proc.). Z kolei na wyjazd głównie z powodu znajomych mieszkających za granicą zdecydowali się najczęściej studenci finansów i rachunkowości (10,3 proc.), informatyki (8,9 proc.) i dziennikarstwa (8,5 proc.), nie był on natomiast istotny dla studentów mechaniki (1,0 proc.), biotechnologii (3,3 proc.) i filologii polskiej (3,5 proc.). 117

120 Tabela 6. Szczególnie cenione aspekty pobytu na stypendium, według kierunku studiów Czynnik Najwyższe odsetki wskazań Najniższe odsetki wskazań Ogółem 1 miejsce 2 miejsce 3 miejsce 3 miejsce 2 miejsce 1 miejsce Akademicki mechanika (16,0 proc.) dziennik. (7,6 proc.) kulturozn. (7,4 proc.) (5,7 proc.) pedagogika (2,6 proc.) budown. (2,1 proc.) turyst. (1,6 proc.) Doskonalenie znajomości języka obcego filologia (34,4 proc.) turyst. (30,3 proc.) historia (28,0 proc.) (21,7 proc.) architekt. (10,6 proc.) biotechn. (10,2 proc.) automatyka (8,8 proc.) Doświadczenie europejskie dziennik. (17,8 proc.) pedagogika (16,4 proc.) socjologia (16,3 proc.) (11,4 proc.) filologia (7,9 proc.) mechanika (7,0 proc.) kulturozn. (5,8 proc.) Doświadczenie związane z mieszkaniem za granicą informatyka (26,3 proc.) k. lekarski (25,2 proc.) fil. polska (23,9 proc.) (19,1 proc.) historia (16,0 proc.) filologia (14,7 proc.) budown. (14,4 proc.) Kulturowy kulturozn. (24,9 proc.) fil. polska (21,1 proc.) pedagogika (18,4 proc.) (14,0 proc.) finan. i rach. (8,9 proc.) biotechn. (6,9 proc.) mechanika (4,0 proc.) Plany zawodowe/ zwiększenie szans na zatrudnienie biotechn. (33,1 proc.) automatyka (23,5 proc.) mechanika (23,0 proc.) (13,4 proc.) kulturozn. (7,4 proc.) socjologia (4,9 proc.) europeistyka (4,5 proc.) Usamodzielnienie się, niezależność inż. prod. (15,5 proc.) pedagogika (13,2 proc.) biotechn. (11,8 proc.) (8,9 proc.) politologia (5,6 proc.) kulturozn. (5,3 proc.) finan. i rach. (5,0 proc.) Znajomi mieszkający za granicą finan. i rach. (10,3 proc.) informatyka (8,9 proc.) dziennik. (8,5 proc.) (5,5 proc.) fil. polska (3,5 proc.) biotechn. (3,3 proc.) mechanika (1,0 proc.) Uwaga: Kolorem czerwonym zaznaczono kierunki ścisłe, kolorem niebieskim kierunki humanistyczne. Pewne zróżnicowanie odpowiedzi co do najważniejszych aspektów wyjazdu zauważono również w zależności od poziomu studiów (wykres 186). Najbardziej rzuca się w oczy różnica między doktorantami a ich młodszymi kolegami ze studiów licencjackich i magisterskich. Doktoranci szczególnie cenili aspekt akademicki, wskazało go 25,3 proc. respondentów, co jest wynikiem około pięć razy wyższym od wyniku studentów studiów I i II stopnia. Dla tych dwóch grup ważniejsze niż dla doktorantów było natomiast doświadczenie związane z mieszkaniem za granicą, gdyż mógł to być dla nich pierwszy w życiu tak długi pobyt poza Polską. Ponadto zauważono, że im młodsi byli studenci, tym ważniejsze było dla nich doskonalenie znajomości języków obcych oraz usamodzielnienie się i niezależność, co potwierdza wniosek z poprzedniego zdania. Nie zauważono natomiast dużych różnic, jeśli chodzi o aspekt kulturowy, plany zawodowe oraz doświadczenie europejskie. Sprawdzając, jak wygląda rozkład odpowiedzi na badane aspekty w zależności od typu uczelni macierzystej, na jakiej studiują respondenci (wykres 187), zauważono, że odpowiedzi są do siebie bardziej zbliżone niż w przypadku rodzaju studiów. Studenci uczelni publicznych bardziej niż ich koledzy z uczelni prywatnych cenili doświadczenie związane z mieszkaniem za granicą, aspekt kulturowy i plany zawodowe, natomiast studenci szkół prywatnych chętniej wskazywali doskonalenie znajomości języków obcych oraz usamodzielnienie się i niezależność. W pozostałych kategoriach różnice są niewielkie. 118

121 Odsetek wskazań (w %) 5,7 5,3 5,5 4,9 8,9 1 14,1 13,0 13,5 11,9 11,4 11,5 19,2 18,0 21,4 25,3 Odsetek wskazań (w %) 3,1 5,6 5,2 5,6 5,4 5,5 7,8 11,7 13,5 14,4 13,0 13,3 13,5 11,7 10,8 11,9 9,9 10,4 22,0 21,4 19,8 19,1 19,4 25,3 Wykres 186. Szczególnie cenione aspekty pobytu na stypendium, według poziomu studiów 3 Studia licencjackie Studia magisterskie Studia doktoranckie 25,0 2 15,0 1 5,0 Wykres 187. Szczególnie cenione aspekty pobytu na stypendium, według typu uczelni 3 Uczelnie publiczne Uczelnie prywatne 25,0 2 15,0 1 5,0 Na koniec sprawdzono, czy czas pobytu na stypendium determinuje w jakiś sposób wskazania studentów co do najbardziej cenionych aspektów wyjazdu. Zauważono np. że osoby, które przebywały najdłużej za granicą (co najmniej 190 dni) szczególnie doceniają aspekt akademicki oraz wpływ wyjazdu na plany zawodowe. Ci, którzy przebywali za granicą najkrócej (172 dni) najczęściej wskazywali aspekt kulturowy jako najistotniejszy. Można więc powiedzieć, że im dłużej studenci przebywali na uczelni partnerskiej, tym bardziej byli zainteresowani podnoszeniem swoich umiejętności związanych z kierunkiem studiów, zaś ci przebywający krócej bardziej zwracali uwagę na aspekty osobiste szczególnie poznanie nowej kultury. 119

122 Odsetek wskazań (w %) Średni czas trwania pobytu (w dniach) Wykres 188. Szczególnie cenione aspekty pobytu na stypendium a czas wyjazdu Prrzzydat tność wyjazzdu na stypendium Errasmusa w prrzzyszzł łejj karri ierrzze zzawodowej j Następnym krokiem badania było sprawdzenie, jaki odsetek studentów wskazał, że wyjazd na stypendium Erasmusa może okazać się pomocny w ich przyszłej karierze zawodowej oraz od czego może zależeć wysokość tego odsetka. Jak pokazuje wykres 189, najwięcej osób (45,2 proc.) wskazało, że dobrze oceniają przydatność wyjazdu w kontekście przyszłej kariery zawodowej. Bardzo dobrze oceniło wyjazd 41,2 proc. ankietowych, a kolejną odpowiedź (dostatecznie) wskazał już tylko co dziesiąty student. Ponadto niecałe 3,0 proc. ankietowanych zaznaczyło odpowiedź niedostatecznie lub minimalnie. Ogólna średnia ocena wyniosła 4,24 i świadczy o tym, że studenci oceniają doświadczenie zdobyte podczas wyjazdu jako przydatne w przyszłości. Wykres 189. Ocena przydatności wyjazdu na stypendium Erasmusa w przyszłej karierze zawodowej 5 45,0 4 35,0 3 25,0 2 15,0 1 5,0 0,3 (1) niedostateczne 2,6 (2) minimalne 10,6 (3) dostateczne 45,2 (4) dobre 41,2 (5) bardzo dobre Nie zauważono większych różnic w opiniach kobiet i mężczyzn na temat przydatności wyjazdu w przyszłej karierze zawodowej, aczkolwiek obie najwyższe noty (dobry i bardzo dobry) częściej wskazywały kobiety (różnice 120

123 Islandia Irlandia Austria Niemcy Francja Szwecja Estonia Węgry Bułgaria Dania Norwegia Holandia Belgia Finlandia W. Brytania Litwa Hiszpania Grecja Włochy Czechy Turcja Łotwa Cypr Portugalia Słowacja Malta Słowenia Rumunia Średnia ocena (w pkt) 4,05 4,03 4,00 4,10 4,34 4,33 4,30 4,30 4,28 4,27 4,27 4,27 4,25 4,24 4,24 4,23 4,22 4,22 4,22 4,21 4,18 4,19 4,16 4,15 4,15 4,39 4,47 4,45 Odsetek wskazań (w %) 0,5 0,2 3,3 2,3 11,5 10,3 4 44,7 45,4 41,8 między nimi a mężczyznami wynoszą odpowiednio 0,7 i 1,8 pkt proc.), co ma też swoje pokrycie w wyliczonych średnich: kobiety oceniły przydatność takiego wyjazdu na 4,26, mężczyźni na 4,20, a więc to kobiety widzą nieco więcej korzyści, jakie wyjazd może im przynieść w przyszłości. Wykres 190. Ocena przydatności wyjazdu na stypendium Erasmusa w przyszłej karierze zawodowej, według płci 5 4 Mężczyźni Kobiety (1) niedostateczne (2) minimalne (3) dostateczne (4) dobre (5) bardzo dobre Obliczając średnią ocenę takiej przydatności według krajów pobytu (wykres 191), zauważono, że najlepszą notę wystawili studenci przebywający na Islandii (4,47), w Irlandii (4,45) i w Austrii (4,39). Najniżej zaś kwestię tę ocenili stypendyści, którzy wyjechali do Rumunii (4,00), Słowenii (4,03) i na Maltę (4,05). Aby zauważyć jakąś prawidłowość w wystawionych ocenach, warto przyjrzeć się mapie 30 czerwonym kolorem oznaczono na niej kraje, w których wystawione noty były relatywnie wysokie. Są to przede wszystkim: Islandia, Irlandia oraz Austria oraz inne państwa tej części Europy, a więc północnej i zachodniej jej części. Na niebiesko oznaczono zaś kraje o najniższych notach. Wśród nich znajdują się państwa leżące na południu i wschodzie Europy, wśród których najniższą ocenę uzyskała Rumunia, zaznaczona najciemniejszym odcieniem koloru niebieskiego. Wykres 191. Odsetek studentów, którzy twierdzą, że ich wyjazd na stypendium Erasmusa będzie pomocny w przyszłej karierze zawodowej (według kraju pobytu) 4,60 4,50 4,40 4,30 4,20 4,10 4,00 3,90 3,80 3,70 121

124 mechanika i budowa maszyn automatyka i robotyka filologia pedagogika elektronika i telekomunikacja architektura i urbanistyka turystyka i rekreacja stosunki międzynarodowe budownictwo finanse i rachunkowość zarządzanie biotechnologia kierunek lekarski historia europeistyka filologia polska zarządzanie i inżynieria produkcji ekonomia politologia informatyka psychologia prawo socjologia kulturoznawstwo dziennikarstwo i komunikacja społeczna Średnia ocena (w pkt) 4,03 4,08 4,12 4,12 4,11 4,33 4,31 4,31 4,29 4,29 4,29 4,29 4,28 4,28 4,28 4,26 4,25 4,22 4,22 4,20 4,20 4,19 4,16 4,39 4,38 Mapa 30. Kraje, w przypadku których odnotowano najwyższe i najniższe oceny przydatności wyjazdu w przyszłej karierze zawodowej Uwaga: Odcieniem czerwonym zaznaczono kraje o najwyższych, a niebieskim o najniższych ocenach tej przydatności. Z punktu widzenia kierunków studiów można zauważyć, że najwyżej przydatność swojego wyjazdu ocenili studenci mechaniki i budowy maszyn (4,39) oraz automatyki i robotyki (4,38), a więc dwóch kierunków ściśle technicznych. Najniżej zaś ocenili przydatność wyjazdu studenci dziennikarstwa i komunikacji (4,03) oraz kulturoznawstwa (4,08), a więc tym razem kierunków humanistycznych. Wykres 192. Odsetek studentów, którzy twierdzili, że ich wyjazd na stypendium Erasmusa będzie pomocny w przyszłej karierze zawodowej (według kierunku studiów) 4,50 4,40 4,30 4,20 4,10 4,00 3,90 3,80 122

125 Odsetek wskazań (w %) Średni czas trwania pobytu (w dniach) Wpływ długości pobytu na ocenę przydatności wyjazdu pokazuje wykres 193. Zauważono, że im dłużej studenci przebywali na wymianie za granicą, tym wyższa była ich ocena przydatności wyjazdu w przyszłej karierze zawodowej. Przykładowo, osoby, które postawiły ocenę bardzo dobrą przebywały za granicą średnio 188 dni, a ci, którzy ocenili tę kwestię na niedostateczny byli na wymianie tylko 133 dni. Można ustalić, że po każdych 13 dniach trwania pobytu ocena tej przydatności wzrastała o 1 stopień. Wykres 193. Ocena przydatności wyjazdu na stypendium Erasmusa w przyszłej karierze zawodowej a średnia długość pobytu na stypendium Przyrost czasu trwania pobytu = +13,0 dni 133 (1) niedostateczne 155 (2) minimalne 167 (3) dostateczne 176 (4) dobre 188 (5) bardzo dobre 37.. Ogólna ocena okrresu studiów w rramach stypendium Errasmusa Jednym z ważniejszych punktów sprawozdania stypendysty była ogólna ocena okresu studiów odbytych za granicą. Pytanie to miało w domyśle dać ogólny obraz całego wyjazdu: czy raczej podobał się on studentom, czy może byli z niego zupełnie niezadowoleni. W większości przypadków odczucia stypendystów były jak najbardziej pozytywne (wykres 194), gdyż 61,4 proc. ankietowanych oceniło swój pobyt jako bardzo dobry, blisko 1/3 (32,8 proc.) jako dobry, a co dwudziesty student (4,8 proc.) twierdził, że był on taki sobie (ocena dostateczna). Najniższe oceny (minimalną i niedostateczną) wybrało tylko 1,1 proc. respondentów. Wykres 194. Struktura odpowiedzi stypendystów na temat ogólnej oceny okresu studiów w ramach programu Erasmus , , ,3 0,8 4,8 (1) niedostateczne (2) minimalne (3) dostateczne (4) dobre (5) bardzo dobre Sprawdzono następnie, czy ocena okresu studiów może zależeć od cech demograficznych i społecznych studentów, takich jak: płeć, kierunek i rodzaj studiów, typ uczelni macierzystej, kraj pobytu. Porównując rozkład 123

126 Lubelskie Kujawsko-pomorskie Opolskie Zachodniopomorskie Dolnośląskie Lubuskie Podlaskie Podkarpackie Małopolskie Świętokrzyskie Wielkopolskie Pomorskie Mazowieckie Łódzkie Śląskie Warmińsko-mazurskie Średnia ocena (w pkt) 4,54 4,52 4,52 4,52 4,51 4,50 4,49 4,48 4,60 4,59 4,59 4,57 4,57 4,57 4,64 4,71 Odsetek wskazań (w %) 0,4 0,2 1,0 0,7 5,4 4,5 31,3 36,3 57,0 63,3 odpowiedzi mężczyzn i kobiet (wykres 195), zauważono, że częściej ocenę bardzo dobrą wystawiały kobiety (63,3 proc. z nich), zaś mężczyźni czynili to nieco rzadziej (w 57,0 proc. przypadków). Wśród mężczyzn wyższy był natomiast odsetek wskazań pozostałych ocen, co oczywiście ma wpływ na średnią ocenę policzoną na podstawie wszystkich wskazań obu płci. Kobiety ogólnie oceniały swój pobyt na ocenę 4,57, mężczyźni na 4,48. Wykres 195. Struktura odpowiedzi stypendystów na temat ogólnej oceny okresu studiów w ramach programu Erasmus, według płci Mężczyźni Kobiety (1) niedostateczne (2) minimalne (3) dostateczne (4) dobre (5) bardzo dobre Kiedy sprawdzono, jak ukształtowały się ogólne oceny okresu studiów za granicą według województw, w których usytuowane były uczelnie macierzyste stypendystów (wykres 196), okazało się, że najlepiej swój wyjazd ocenili studenci z województwa lubelskiego (średnia ocena wyniosła 4,71). Nieco gorzej ocenili go natomiast studenci z województwa warmińsko-mazurskiego (4,48), śląskiego (4,49) oraz łódzkiego (4,50). Wykres 196. Ogólna ocena okresu studiów w ramach programu Erasmus według województwa, w którym mieści się uczelnia macierzysta 4,75 4,70 4,65 4,60 4,55 4,50 4,45 4,40 4,35 Nieco większe zróżnicowanie ocen całego pobytu na stypendium zauważono, biorąc pod uwagę kraj pobytu. Najlepiej ocenili wyjazd studenci goszczący w dwóch krajach: na Malcie (średnia ocena 4,84) oraz w Estonii (4,80). Najniższe oceny przyznali stypendyści przebywający w Wielkiej Brytanii (4,44), we Francji (4,46) oraz we Włoszech (4,47). 124

127 Malta Estonia Islandia Austria Finlandia Węgry Czechy Bułgaria Norwegia Rumunia Szwecja Słowenia Łotwa Litwa Niemcy Cypr Turcja Słowacja Irlandia Holandia Portugalia Belgia Hiszpania Dania Grecja Włochy Francja W. Brytania Średnia ocena (w pkt) 4,48 4,47 4,46 4,44 4,61 4,60 4,60 4,60 4,60 4,58 4,56 4,55 4,56 4,54 4,54 4,53 4,53 4,52 4,52 4,51 4,71 4,70 4,69 4,68 4,67 4,66 4,84 4,80 Wykres 197. Ogólna ocena okresu studiów w ramach programu Erasmus, według kraju pobytu 4,90 4,80 4,70 4,60 4,50 4,40 4,30 4,20 Na mapie 31 ciemniejszym kolorem niebieskim zaznaczono państwa, w których pobyt na stypendium studenci ocenili najwyżej, zaś jaśniejszym te, w których pobyt uzyskał najniższe noty. Łatwo zauważyć, że lepiej oceniano wyjazdy do krajów w północnej oraz środkowo-wschodniej części kontynentu, a także na Maltę. Dobrze oceniane są też wyjazdy na Islandię, do krajów skandynawskich, bałtyckich, do państw byłego bloku radzieckiego oraz do Austrii. Nieco gorzej oceniano natomiast wyjazdy do krajów zachodniej Europy. Mapa 31. Najwyższa i najniższa ogólna ocena pobytu na studiach w ramach programu Erasmus w zależności od kraju docelowego Uwaga: Ciemniejszym kolorem niebieskim zaznaczono kraje o najwyższej, a jaśniejszym o najniższej ogólnej ocenie okresu studiów. Badając ocenę pobytu przez studentów poszczególnych kierunków studiów (wykres 198), stwierdzono, że najwyżej oceniali pobyt za granicą studenci pedagogiki (4,66), najniżej natomiast studenci dziennikarstwa i komunikacji, zarządzania i inżynierii produkcji oraz architektury i urbanistyki. Słuchacze tych trzech kierunków wystali ocenę 4,

128 Odsetek wskazań (w %) pedagogika europeistyka prawo socjologia mechanika i budowa maszyn filologia politologia budownictwo zarządzanie kierunek lekarski stosunki międzynarodowe turystyka i rekreacja automatyka i robotyka biotechnologia finanse i rachunkowość historia elektronika i telekomunikacja psychologia ekonomia informatyka filologia polska kulturoznawstwo architektura i urbanistyka zarządzanie i inżynieria produkcji dziennikarstwo i komunikacja społeczna Średnia ocena (w pkt) 4,44 4,42 4,42 4,42 4,60 4,60 4,60 4,59 4,59 4,58 4,57 4,56 4,56 4,55 4,54 4,52 4,52 4,51 4,51 4,51 4,50 4,49 4,49 4,48 4,66 Wykres 198. Ogólna ocena okresu studiów w ramach programu Erasmus, według kierunku studiów 4,70 4,65 4,60 4,55 4,50 4,45 4,40 4,35 4,30 4,25 Oceny kształtowały się różnie w zależności od typu uczelni oraz poziomu studiów. Najlepiej swój pobyt ocenili doktoranci (średnia ocena 4,59), nieco gorzej studenci studiów II stopnia (4,56) i I stopnia (4,52). Niżej ocenili swój pobyt studenci szkół niepaństwowych (4,48), nieco wyżej ci studiujący na uczelniach publicznych (4,55). Można zatem powiedzieć, że wraz z wiekiem stypendystów rośnie ocena okresu studiów odbytych za granicą oraz że lepiej oceniają go studenci szkół państwowych niż prywatnych. Wykres 199. Ogólna ocena okresu studiów w ramach programu Erasmus, według typu uczelni i rodzaju studiów 4,60 4,58 4,56 4,54 4,52 4,50 4,48 4,46 4,44 4,42 4,40 4,55 Uczelnie publiczne 4,48 Uczelnie prywatne 4,52 Studia licencjackie 4,56 Studia magisterskie 4,59 Studia doktoranckie Ogólna ocena okresu studiów w ramach Erasmusa jest powiązana z czasem pobytu za granicą (wykres 200). Osoby, które wyżej oceniły pobyt, przebywały na stypendium dłużej niż te, które oceniły swój pobyt niżej. Przykładowo osoby oceniające wyjazd jako bardzo dobry przebywały za granicą średnio 183 dni, zaś ci, którzy stwierdzili, że w ogóle im się nie podobało (ocena niedostateczna) za granicą spędzili średnio 148 dni. Ustalono też, że ocena wzrasta o 1 stopień średnio po każdych 8,3 dniach pobytu. Można więc wyciągnąć wniosek, że zbyt krótki wyjazd nie sprzyja jego wysokiej ocenie. 126

129 Średnia ocena (w pkt) Odsetek wskazań (w %) 0,1 0,5 2,4 0,2 0,8 5,9 8,5 8,5 24,5 23,8 25,0 38,4 34,1 54,7 72,5 Średni czas trwania pobytu (w dniach) Wykres 200. Ogólna ocena okresu studiów a średni czas pobytu na stypendium Przyrost czasu trwania pobytu = +8,3 dni (1) niedostateczne (2) minimalne (3) dostateczne (4) dobre (5) bardzo dobre Uwzględnienie oceny czasu trwania pobytu (zbyt krótki, w sam raz oraz zbyt długi) daje jeszcze inny, równie ciekawy pogląd na kształtowanie się ogólnej oceny pobytu na studiach za granicą (wykres 201). Jest logiczne, że najlepiej swój wyjazd oceniały osoby, dla których był on zbyt krótki. W tej grupie znalazło się aż 72,5 proc. studentów, którzy ocenili swój pobyt bardzo dobrze. Wśród osób, które stwierdziły, że ich wyjazd trwał w sam raz, odsetek oceniających go bardzo dobrze był już niższy (54,7 proc.). Jeszcze mniej osób wysoko oceniających swój pobyt znalazło się w grupie uznającej wyjazd za zbyt długi. W tej grupie najlepszą ocenę wystawił już tylko co czwarty student, a więc 25,0 proc. Wykres 201. Porównanie ogólnej oceny okresu studiów za granicą oraz czasu trwania pobytu zbyt krótki w sam raz zbyt długi (1) niedostateczne (2) minimalne (3) dostateczne (4) dobre (5) bardzo dobre Wymienione wyżej czynniki wpłynęły na średnią ocenę, jaką wystawili studenci tych trzech grup (wykres 202). Ocenę poniżej 4,0 wystawili jedynie studenci twierdzący, że ich wyjazd był zbyt długi. Oznacza to, że ocena pobytu zależy nie tyle od jego realnego czasu trwania, ile od subiektywnego odczucia studentów, czy trwał on za długo, za krótko, czy w sam raz. Dopiero biorąc pod uwagę to subiektywne odczucie, można skuteczniej przewidzieć, jak ostatecznie student oceni swój wyjazd. Wykres 202. Ogólna ocena okresu studiów w zależności od oceny czasu pobytu na stypendium 5,00 4,00 4,69 4,47 3,59 3,00 2,00 1,00 0 zbyt krótki w sam raz zbyt długi 127

130 Średnia ocena (w pkt) Średnia ocena (w pkt) Zbadano również związek oceny pobytu za granicą z czynnikami, jakie zadecydowały o wzięciu udziału w programie Erasmus (wykres 203). Najlepszą ocenę wystawili ci, dla których liczył się przede wszystkim aspekt znajomi mieszkający za granicą (średnia ocena 4,62). Najgorszą ocenę wystawiły natomiast osoby, które na pytanie o najważniejszy czynnik decydujący o ich wyjeździe wybrały odpowiedź inne (czynniki). Ogólnie jednak przedstawione na wykresie oceny (poza kategorią inne) są do siebie zbliżone, co oznacza, że na ogólną ocenę okresu studiów nie ma wielkiego wpływu powód wyjazdu. Z analizy danych wynika bowiem, że są ważniejsze czynniki decydujące o tej ocenie. Wykres 203. Ogólna ocena okresu studiów w zależności od czynników, które zadecydowały o wyjeździe 4,65 4,60 4,60 4,58 4,62 4,60 4,59 4,57 4,55 4,50 4,48 4,45 4,40 Podobnie nie zauważono zbyt dużego zróżnicowania ocen w zależności od tego, co zaoferowano studentom po przyjeździe na uczelnie partnerskie. Wszystkie cztery oceny dla poszczególnych ofert powitalnych wynosiły od 4,58 do 4,63 punktów. Warto jednak zauważyć, że ocena pobytu znacznie maleje w przypadku tych, którym po przyjeździe nic nie zostało zaoferowane (4,16 pkt). Potwierdza się więc wniosek, że dla studentów mimo wszystko bardzo ważne jest wsparcie ze strony uczelni przyjmujące okazane zaraz po przyjeździe. Wykres 204. Ogólna ocena okresu studiów w zależności od oferty powitalnej, jaką zaproponowano stypendystom Erasmusa 4,70 4,58 4,60 4,50 4,40 4,30 4,20 4,10 4,00 3,90 4,61 4,63 4,58 4,16 Podobna tendencja występuje w przypadku organizowania spotkań z myślą o studentach Erasmusa, aczkolwiek tym razem różnica w ocenie pobytu przez tych, którym takie spotkania oferowano i przez tych, którzy nie mogli na nie liczyć, jest mniejsza. Ci pierwsi oceniali swój pobyt za granicą średnio na 4,58 pkt, ci drudzy na 4,32 pkt. 128

131 Średnia ocena (w pkt) Średnia ocena (w pkt) Średnia ocena (w pkt) Średnia ocena (w pkt) Wykres 205. Ogólna ocena okresu studiów w zależności od organizowania spotkań dla stypendystów Erasmusa 4,58 4,60 4,55 4,50 4,45 4,40 4,35 4,30 4,25 4,20 4,15 Tak, były spotkania 4,32 Nie było spotkań Sprawdzono następnie, jak na ogólną ocenę wyjazdu wpływa wsparcie uzyskane z jednostki administracyjnej i merytorycznej uczelni macierzystej oraz z uczelni partnerskiej. Porównując wykresy 206 i 207, na których pokazano kształtowanie się średniej oceny pobytu za granicą w zależności od oceny jednostek administracyjnej i merytorycznej uczelni macierzystej, zauważono, że większe znaczenie dla ogólnej noty ma ocena wsparcia udzielanego przez jednostkę administracyjną. Świadczy o tym chociażby najniższa nota na obu wykresach. Ci, którzy wystawili ocenę niedostateczną za wsparcie z jednostki administracyjnej wyjazd oceniali średnio na 4,07 pkt, zaś w przypadku wsparcia z jednostki merytorycznej ocena ta wyniosła 4,32 pkt. Ponadto poprawa oceny wsparcia z jednostki administracyjnej powoduje przeciętnie większe podniesienie ogólnej oceny wyjazdu (średnio o 0,15 pkt) niż w przypadku jednostki merytorycznej (+9 pkt). Wykres 206. Ogólna ocena wyjazdu w zależności od oceny wsparcia otrzymanego z jedn. administracyjnej ucz. Macierzystej Przyrost oceny = +0,15 pkt Wykres 207. Ogólna ocena wyjazdu w zależności od oceny wsparcia otrzymanego z jedn. merytorycznej ucz. Macierzystej Przyrost oceny = +9 pkt 5,00 4,50 4,00 4,07 4,31 4,39 4,52 4,70 5,00 4,50 4,00 4,32 4,40 4,42 4,53 4,70 3,50 3,50 3,00 3,00 Wykres 208. Ogólna ocena wyjazdu w zależności od oceny wsparcia otrzymanego z ucz. partnerskiej 5,00 4,50 4,00 3,50 3,00 Przyrost oceny = +0,33 pkt 4,54 4,28 4,01 3,42 4,79 129

132 Średnia ocena (w pkt) Średnia ocena (w pkt) Jeszcze większy wpływ na ogólną ocenę wyjazdu ma wsparcie otrzymane z uczelni partnerskiej (wykres 208). Tym razem studenci, którzy ocenili je jako niedostateczne, cały okres studiów za granicą wycenili średnio tylko na 3,42, zaś przy zwiększaniu się oceny wsparcia ze strony uczelni partnerskiej o 1 stopień ogólna ocena okresu studiów wzrastała średnio o 0,33 pkt, osiągając ostatecznie notę 4,79, a więc o 9 pkt wyższą niż w przypadku najlepszego wsparcia otrzymanego z uczelni macierzystej. Można więc stwierdzić, że na ogólną ocenę zagranicznego okresu studiów większy wpływ ma wsparcie, jakie student uzyskał na uczelni przyjmującej, a mniej pomoc uczelni macierzystej w Polsce. Na ogólną ocenę studiów wpływała również ocena poziomu integracji z lokalnym środowiskiem akademickim w zagranicznej uczelni (wykres 209). Zauważono, że ci, którzy integrację ocenili lepiej, skłonni są też wyżej oceniać cały pobyt. Przykładowo studenci oceniający integrację jako niedostateczną cały okres studiów za granicą ocenili na 3,98, natomiast ci, którzy integrację ocenili bardzo dobrze, wystawili już ocenę 4,81. Wraz ze wzrostem oceny integracji z lokalnym środowiskiem uczelnianym o 1 stopień ogólna ocena pobytu wzrasta średnio o 0,19 pkt. Nieco bardziej ocena ta wzrasta w przypadku, gdy zwiększa się ocena poziomu przygotowania nauczycieli akademickich na uczelni partnerskiej (wykres 210). Tym razem wzrost ten wynosi 0,34, co oznacza, że dla studentów ważniejsze było, jak byli przygotowani nauczyciele niż to, czy nawiązali dobre kontakty z innymi studentami z uczelni partnerskiej. Okazało się bowiem, że jeśli ktoś ocenił przygotowanie nauczycieli jako niedostateczne, to ogólnie całe studia wyceniał tylko na 3,34 pkt. Wykres 209. Ogólna ocena okresu studiów w zależności od oceny poziomu integracji ze środowiskiem akademickim na uczelni partnerskiej Wykres 210. Ogólna ocena okresu studiów w zależności od oceny poziomu przygotowania nauczycieli na uczelni partnerskiej Przyrost oceny = +0,19 pkt Przyrost oceny = +0,34 pkt 5,00 4,50 4,00 3,50 4,59 4,31 4,44 3,98 4,81 5,00 4,50 4,00 3,50 4,49 4,23 3,92 3,34 4,73 3,00 3,00 Pewien wpływ na ogólną ocenę zagranicznego okresu studiów miał również rodzaj zakwaterowania podczas pobytu. Studenci, którzy mieszkali w akademiku swój pobyt ocenili średnio na 4,59, a więc byli najbardziej ze wszystkich zadowoleni ze swojego wyjazdu. Nieco gorzej ocenili swój pobyt studenci, którzy mieszkali w wynajętym pokoju lub domu z innymi studentami (4,54), a jeszcze gorzej ci, którzy mieszkali samodzielnie w prywatnym mieszkaniu (4,46). Być może decydującym czynnikiem jest tutaj możliwość przebywania na co dzień z innymi studentami. Prześledzono następnie średnią ocenę pobytu na stypendium w zależności od tego, jak studenci oceniali dostęp do zasobów bibliotecznych i materiałów dydaktycznych (wykres 212) oraz do komputera i poczty elektronicznej (wykres 213). Okazało się, że nieco ważniejszy dla ogólnego wrażenia z pobytu był pierwszy czynnik, jak wynika chociażby z ogólnej oceny studiów, jaką wystawili studenci, którzy dostęp do biblioteki i komputera ocenili jako niedostateczny. W pierwszym przypadku ogólna ocena wyniosła 3,92, w drugim 3,98, czyli im bardziej studenci byli niezadowoleni z dostępu do biblioteki, tym gorzej ocenili cały pobyt na stypendium. 130

133 Średnia ocena (w pkt) Średnia ocena (w pkt) Średnia ocena (w pkt) Średnia ocena (w pkt) Wykres 211. Ogólna ocena zagranicznego okresu studiów w zależności od typu zakwaterowania podczas pobytu 4,60 4,55 4,59 4,54 4,50 4,45 4,46 4,44 4,40 4,35 akademik pokój lub dom razem z innymi studentami poza uczelnią prywatne mieszkanie wynajmowane samodzielnie inne Wykres 212. Ogólna ocena okresu studiów w zależności od oceny dostępu do zasobów bibliotecznych i materiałów dydaktycznych Wykres 213. Ogólna ocena okresu studiów w zależności od oceny dostępu do komputera i poczty elektronicznej Przyrost oceny = +0,19 pkt Przyrost oceny = +0,15 pkt 5,00 4,50 4,00 3,50 3,00 3,92 4,01 4,32 4,44 4,67 5,00 4,50 4,00 3,50 3,00 3,98 4,19 4,30 4,41 4,64 Ciekawie ukształtowały się również oceny okresu studiów w zależności od czasu trwania kursów języka obcego na uczelniach partnerskich (wykres 214). Najlepiej ocenili go ci, którzy takie kursy mieli zorganizowane przez cały rok (średnia ocena 4,65), a nieco gorzej ci, których kursy trwały jeden semestr (5,48). Ale np. studenci, których kursy trwały krócej (do 1 miesiąca lub przez 2 miesiące), oceniali swoje studia już nieco gorzej, bo odpowiednio na 4,53 i 4,52 pkt. Można więc stwierdzić, że studenci są bardziej zadowoleni, jeżeli podczas swojego pobytu na stypendium dłużej mogą uczyć sie języków obcych. Wykres 214. Ogólna ocena okresu studiów w zależności od czasu trwania kursów językowych na uczelni partnerskiej 4,65 4,65 4,60 4,58 4,55 4,53 4,52 4,50 4,45 do 1 miesiąca do 2 miesięcy cały semestr cały rok Równie interesujący był rozkład ogólnej oceny okresu studiów za granicą w zależności od tego, jak studenci Erasmusa oceniali znajomość języka obcego przed wyjazdem i po powrocie (wykres 215). Stosunkowo najgorzej swój pobyt ocenili ci, którzy po powrocie nie potrafili porozumiewać się w języku kraju, z którego wrócili (średnia 131

134 Średnia ocena (w pkt) Średnia ocena (w pkt) 4,36 4,53 4,56 4,54 4,52 4,52 4,56 4,61 ocena wyniosła 4,36). Najlepiej swój wyjazd ocenili oczywiście ci, którzy po powrocie bardzo dobrze znali już ten język średnio na 4,61 pkt. Stąd wniosek że poziom znajomości języka obcego ma ogromne znaczenie dla stypendystów i wpływa na ocenę zagranicznego okresu studiów: im lepiej studenci znają po powrocie język kraju, w którym przebywali, tym bardziej są zadowoleni z okresu spędzonego na wymianie Erasmusa. Wykres 215. Ogólna ocena zagranicznego okresu studiów w zależności od oceny znajomości języka obcego przed wyjazdem i po powrocie 4,70 znajomość przed wyjazdem znajomość po powrocie 4,60 4,50 4,40 4,30 4,20 brak słaba dobra bardzo dobra Ciekawy wniosek płynie też z porównania średniej oceny pobytu na studiach za granicą w zależności od ponoszonych miesięcznie kosztów. Studenci, którzy wydawali najmniej (do 300 euro), najlepiej oceniali cały swój pobyt (średnio na poziomie 4,58 pkt), natomiast wraz ze wzrostem tych kosztów ocena malała. Stypendyści, którzy co miesiąc musieli wydawać ponad 500 euro ocenili swój pobyt stosunkowo najniżej (4,53 pkt). Wykres 216. Ogólna ocena zagranicznego okresu studiów w zależności od miesięcznych kosztów ponoszonych podczas pobytu na stypendium 4,65 4,60 4,55 4,58 4,55 4,53 4,50 4,45 do 300 euro euro powyżej 500 euro Na wyciągnięcie bardzo ciekawych wniosków pozwoliło ponadto sprawdzenie, jak ocena korzyści akademickich i osobistych wpływa na ogólną ocenę okresu studiów za granicą (wykresy 217 i 218). Studenci, którzy korzyści akademickie ocenili jako niedostateczne, swój cały pobyt ocenili średnio na 2,91 pkt, natomiast jeżeli najniżej ocenili korzyści osobiste (kolejny wykres), to ocena całego pobytu na stypendium była jeszcze niższa (2,10 pkt). Wydaje się więc, że dla studentów ważniejsze są korzyści osobiste i to one bardziej determinują ogólną ocenę pobytu na stypendium. Stwierdzenie to potwierdzają też przyrosty ogólnej oceny pod wpływem jednostkowej zmiany oceny obu typów korzyści. Większy przyrost oceny można zaobserwować właśnie w przypadku korzyści osobistych (średnio o 0,65). 132

135 Przyrost ogólnej oceny okresu studiów (w pkt) Średnia ocena (w pkt) Średnia ocena (w pkt) Wykres 217. Ogólna ocena okresu studiów w zależności od oceny korzyści akademickich Wykres 218. Ogólna ocena okresu studiów w zależności od oceny korzyści osobistych 5,00 4,50 4,00 3,50 3,00 2,50 2,00 Przyrost oceny = +0,46 pkt 4,47 4,15 3,72 2,91 4,83 5,00 4,50 4,00 3,50 3,00 2,50 2,00 Przyrost oceny = +0,65 pkt 4,11 3,54 2,92 2,10 4,75 Wykres 219. Porównanie przyrostów ogólnej oceny pobytu na stypendium Erasmusa w zależności od zmiany oceny innych aspektów związanych z wyjazdem 0,7 0,65 0,6 0,5 0,4 0,33 0,34 0,46 0,3 0,2 0,1 0,15 9 0,19 0,19 0,15 0 Warto na koniec podsumować, jakie czynniki spośród tych, dla których wyznaczono przyrost oceny pod pływem zmiany oceny innych aspektów w największym stopniu wpływają na ogólną ocenę studiów. Z wykresu 219 wynika, że największe znaczenie dla studentów ma właśnie ocena korzyści osobistych (średni przyrost ogólnej oceny 0,65 pkt), zaraz potem ocena korzyści akademickich (0,46), natomiast znacznie mniej liczy się wsparcie, jakie uzyskali z jednostki merytorycznej uczelni macierzystej (9) oraz dostęp do komputera i poczty elektronicznej na uczelni partnerskiej (0,15). 133