marek kondrat o filmie Wszyscy jesteśmy chrystusami mężczyźni muszą odnaleźć szacunek dla siebie uważa Bert hellinger Bliżej siebie dalej od...

Transkrypt

1 rozmowa miesiąca mężczyźni muszą odnaleźć szacunek dla siebie uważa Bert hellinger 22 lipec/sierpień 2006 nr 3-4 cena 7,50 zł miesięcznik: edukacja - profilaktyka - zdrowie - problemy uzależnień - pomoc społeczna fot. maciej żalik strategie i kierunki 4 Z Katarzyną Łukowską z PARPA rozmawia Zbigniew Rusek narkotyki 20 Bliżej siebie dalej od... Barbara Warpechowska uzależnienia 24 kiedy jedzenie staje się problemem Magdalena Chromik marek kondrat o filmie Wszyscy jesteśmy chrystusami człowiek z okładki 42 issn

2 2 Partnerzy WyDania W numerze 3 Bytom Jastrzębie Zdrój Jak zaprenumerować miesięcznik Na Zdrowie? poprzez stronę internetową: formularzem zamówień (szukaj wewnątrz numeru), który po wypełnieniu należy przesłać na adres: Redakcja Serwisu Internetowego i Miesięcznika Na Zdrowie ul. Wandy 16, Katowice informacje e mail: prenumerata@nazdrowie.europ.pl Cena: 1 egz.: 7,50 PLN 1 egz. w prenumeracie rocznej (12 wydań): 1 egz. w prenumeracie półrocznej (6 wydań): uwaga! miesięcznik na zdrowie dostępny jest tylko w prenumeracie. Czeladź Wodzisław Śląski 90 zł 50 zł Ogłoszenia w miesięczniku Na Zdrowie cała strona: typ A4 [ze spadem] 1/4 strony oraz 1 moduł typ 1/4 A4 poziom 1 moduł typ A4 na kolumnę typ 1/4 A4 pion Zostań naszym partnerem serwis.nazdrowie@gmail.com tel Zostań naszym partnerem serwis.nazdrowie@gmail.com tel typ 1/2 A4 poziom [ze spadem] 1/2 strony: typ 1/2 A4 poziom typ 1/2 A4 pion SZCZEGÓŁOWE INFORMACJE: Pytania dotyczące odpłatności, szczegółów technicznych i sposobu zamawiania reklam prosimy kierować pocztą elektroniczną na adres: promocja@nazdrowie.europ.pl UW A G A! NIE ZAMIESZCZAMY REKL AM SPRZECZNYCH Z PROFILEM PISMA strategie i kierunki Obligatoryjny pełnomocnik nie znaczy silny Zbigniew Rusek trzeźwy styl Urodzinowy festyn w Pławniowicach Janusz Pietrek, Zbigniew Rusek alkoholicy Zespół przewlekłej abstynencji Piotr Nawrot Przemoc Domy gwałtu i okrucieństwa Barbara Warpechowska ekspert radzi Konkursy, dotacje i kontrola pieniędzy Wojciech Lachiewicz Duch i ciało Być u miary Józef Broda sylwetki Choćby ci został tylko dzień Rozmowa z ks. Bronisławem Gawronem narkotyki Bliżej siebie dalej od... Barbara Warpechowska rozmowa miesiąca Gdy ojciec odchodzi... Rozmowa z Bertem Hellingerem uzależnienia Kiedy jedzenie staje się problemem Magdalena Chromik Profilaktyka Spacer po linie Andrzej Wojciechowski Pomoc społeczna Leczysz się, dostaniesz zasiłek Barbara Kowalczyk fundusze europejskie Poznać siebie i pokonać strach Barbara Warpechowska Połączyć siły Rozmowa z Lucyną Raszką, ekspertem ds. funduszy europejskich Zadecydują samorządy wojewódzkie Sonia Rzeczkowska społeczności lokalne Alkohol i narkotyki razem Stanowisko Krajowego Biura do Spraw Przeciwdziałania Narkomanii Jastrzębie Zdrój Klub Abstynentów Arka Bytom Centrum Pomocy Osobom Uzależnionym i Ich Rodzinom Szanowni Państwo! Wtym numerze wiele miejsca poświęcamy funduszom unijnym. W tym roku kończy się okres planowania w Unii Europejskiej. Już za kilka miesięcy, od 1 stycznia, obowiązywać będą nowe strategie i nowe programy obejmujące lata Oznacza to, że będzie można starać się o pieniądze na profilaktykę i leczenie uzależnień, na wsparcie dzieci z rodzin patologicznych i grup szczególnego ryzyka oraz zapobieganie wykluczeniu społecznemu. 3-4 Aby zwiększyć skuteczność pozyskiwania funduszy przez społeczności lokalne, samorządy, organizacje pozarządowe, stowarzyszenia trzeźwościowe potrzebne jest wsparcie i profesjonalny lobbing na szczeblu rządowym. I musimy tutaj pamiętać nie tylko o alkoholu, ale także o narkotykach. Tym bardziej, że nic nie stoi na przeszkodzie, aby gminy tworzyły jeden wspólny program dotyczący rozwiązywania problemów alkoholowych i narkomanii. Równie ważne jest partnerstwo. Eksperci od funduszy unijnych są zgodni. POŁĄCZYĆ SIŁY to hasło powinno obowiązywać w staraniach o pieniądze z Brukseli przez następne siedem lat. Takie działania oparte na partnerstwie obszarowym i partnerstwie samorządów z organizacjami pozarządowymi mają miejsce już dzisiaj w wielu społecznościach lokalnych. Jest wiele dobrych praktyk, są projekty godne naśladowania i te staramy się prezentować. Jednak o wielu realizowanych przedsięwzięciach nie wiemy i dlatego proponujemy naszym Czytelnikom swoiste PARTNER- STWO INFORMACYJNE. Przekażcie nam informację o znanym Wam przedsięwzięciu, a my przedstawimy ją na łamach Na Zdrowie. Takie doświadczenie może być cenną inspiracją dla działań podejmowanych w innej gminie czy przez inną organizację. Zapraszamy do partnerstwa! adres redakcji: Katowice, ul. Wandy 16, mail: redakcja@nazdrowie.europ.pl zespół redakcyjny: ZBIGNIEW RUSEK redaktor naczelny, Barbara Warpechowska sekretarz redakcji, ANDRZEJ WOJCIECHOWSKI profilaktyka, samorządy, MARTYNA KAJZEREK współpraca z samorządami, PIOTR NAWROT terapia, uzależnienia, pomoc społeczna, KRZYSZTOF CZEKAJ terapia uzależnień, narkomania, SONIA RZECZ- KOWSKA organizacje pozarządowe, współpraca ze społecznościami lokalnymi. Współpraca: WIE S Ł AW MICOREK, WŁADYSŁAW PI W O WA R, GRZEGORZ PŁONKA, O. MA- REK SKOWROŃSKI, JACEK SZTYLER, JERZY ŚW I Ą D R O W S K I. Projekt graficzny, skład i łamanie: WITOLD MORAWSKI. korekta: BEATA WITCZAK. Wydawca: FUNDACJA NA RZECZ EDUKACJI, PROFIL AKTYKI I TERAPII UZALEŻNIEŃ DROGA. Partnerzy: Fundacja OFPIL Katowice, samorządy województwa śląskiego Redakcja nie zwraca tekstów nie zamówionych oraz zastrzega sobie prawo ich redagowania i skracania. Miesięcznik Na Zdrowie jest współfinansowany z dotacji PAŃ S T W O W E J AGENCJI ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW ALKOHOLOWYCH. ZBIGNIEW RUSEK, redaktor naczelny MIESIĘCZNIK

3 4 strategie i kierunki strategie i kierunki 5 z katarzyną łukowską, zastępcą dyrektora Państwowej agencji rozwiązywania Problemów alkoholowych rozmawia zbigniew rusek Obligatoryjny pełnomocnik nie zawsze znaczy silny NA Z D R O W I E : W ciągu ostatnich 10 lat system rozwiązywania problemów alkoholowych znacznie się zmienił. Czy te zmiany idą we właściwym kierunku? kata r z y n A łu ko W s k A: Owszem, choć zdarza się chwilowa zmiana trasy i nie zawsze jest to piąty bieg. Ale na szczęście wstecznego biegu nie zamierzamy wrzucać! Należą się słowa uznania dla wszystkich tych ludzi, którzy 10 lat temu zmienili kierunek polityki państwa wobec alkoholu, przygotowując projekt nowelizacji ustawy i wprowadzając konkretne zadania dla samorządów gminnych. Warto przypomnieć, że termin gminny program profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych pojawił się w polskim prawie w 1993 roku, ale dopiero w 1996 roku ustawodawca wskazał gminom konkretne zadania do realizowania. Jednym z największych sukcesów polskiego systemu rozwiązywania problemów alkoholowych było wskazanie źródeł finansowania zadań z opłat za korzystanie z zezwoleń i powiązanie ich z realizacją gminnego programu. Przyjęty kierunek zmierzający w stronę dużej samodzielności gmin, decentralizacji zadań i partnerstwa organizacji pozarządowych nadal uznaję za właściwy, przy założeniu jednak, że samodzielne gminy i organizacje nie będą w swoich działaniach samotne. Potrzebne jest wsparcie ze strony takiej instytucji jak PARPA. W ciągu minionych 10 lat w gminach działy się rzeczy ważne i potrzebne, a polski model rozwiązywania problemów alkoholowych, w którym wiodącą rolę odgrywają samorządy gminne, z roku na rok przynosi coraz więcej korzyści w życiu lokalnej społeczności. Obecnie powołanie pełnomocnika do spraw rozwiązywania problemów alkoholowych nie jest obligatoryjne i w wielu gminach nie ma takiej osoby. Z drugiej strony w małych gminach wiejskich interdyscyplinarna grupa ekspertów to pobożne życzenie, a gminna komisja staje się żerowiskiem różnych grup interesów. Czy postulat silnego, obligatoryjnego pełnomocnika w gminie to dobry pomysł? Obligatoryjny nie zawsze znaczy silny. Siłę wyznaczają kompetencje i pozycja, jaką osoba odpowiedzialna za gminny program ma w urzędzie, zaufanie jakim darzy ją wójt i radni, a tego nie można zagwarantować prawem. Poza tym ustawowe zmuszanie wójta, żeby powołał pełnomocnika i przekazał mu stosowne upoważnienia mogłoby być odebrane jako naruszenie samodzielności decydowania. Bliska mi jest idea decentralizacji i samorządności, dlatego jestem raczej zwolennikiem takich instrumentów edukacji jak rekomendacje, wskazówki i inne dobre rady w kwestii powoływania pełnomocnika. Tym bardziej, że analizy wyraźnie pokazują, że realizacja gminnych programów lepiej przebiega w tych miejscach, w których wójt, burmistrz zdecydował się na wskazanie takiej osoby. Z ankiet PARPA wynika, że w 35 proc. gmin są powołani pełnomocnicy a w 17 proc. koordynatorzy. Jestem przekonana, że interdyscyplinarną grupę można zbudować w każdym środowisku. W każdej gminie jest policja, pomoc społeczna, trzeźwi alkoholicy, pedagodzy, lekarze, aktywiści... Poza tym do pracy w gminnej komisji można zaprosić też ekspertów z sąsiedniej gminy np. terapeutów uzależnień. Projekt nowelizacji ustawy przewiduje, że gminny program będzie opiniowany przez gminną komisję. Niezależnie od tego, kto opracuje program ma być on zaopiniowany przez gminną komisję jako interdyscyplinarną grupę ekspertów. Mam nadzieję, że podniesie to poziom realizacji gminnych programów i nie będzie miejsca na żadne grupy interesów o których Pan mówi. Projekt Narodowego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na lata to niezwykle wyczerpujący dokument. Jednak wielu uczestników niedawnej konferencji w Rynii mówiło z obawą o przyszłości systemu. Jak Pani sądzi, z czego to wynika? Narodowy Program wskazuje zadania dla organów administracji rządowej, ale także integruje działania podejmowane przez gminy i województwa, dlatego zespół, który nad nim pracował, starał się opisać to w sposób maksymalnie staranny i wyczerpujący. Ale nie ma w nim nic, co mogłoby wzbudzić niepokój uczestników konferencji w Rynii. Projekt nowelizacji ustawy był konsultowany na konferencji i jestem przekonana, że zapisy, które mogłyby zaniepokoić przedstawicieli gmin zostały w wyniku dyskusji zmienione. Dlaczego projekt obejmuje lata ? Planowanie w Unii Europejskiej opiera się na siedmioletnich okresach. Wszystkie dokumenty krajowe o znaczeniu strategicznym dotyczą lat Czy w przypadku problemów alkoholowych jest jakiś szczególny powód? Nie ma w tej sprawie żadnych globalnych zaleceń. Krajowy Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie jest zaplanowany do realizacji na lata , Krajowy Program Przeciwdziałania Narkomanii na lata , Europejski Plan Działań wobec Alkoholu był realizowany w latach Cztery lata to optymalny czas obowiązywania dokumentu, pozwala na podjęcie takich działań, których efekty mogą być w tym czasie widoczne. Zaleceń rzeczywiście nie ma. Jednak przyjęcie standardowego okresu siedmiolatki unijnej w dokumentach o charakterze strategicznym związane jest też z opracowaniem strategii pozyskiwania funduszy unijnych. Jaka będzie rola PARPY w staraniach o pieniądze? Na razie jest to rola pośrednia, choć też bardzo ważna. Organizowaliśmy dla sektora pozarządowego szkole- nia z zakresu pozyskiwania środków z funduszy unijnych. Na kolejnych konferencjach chcemy promować dobre przykłady i umożliwiać dzielenie się dobrymi praktykami w tym obszarze. Myślę tu raczej o koncepcji przyjęcia przez Agencję roli tzw. instytucji pośredniczącej przy realizacji określonego rodzaju projektów. Na przykład operatora grantu blokowego w Norweskim Mechanizmie Finansowym i Mechanizmie Finansowym EOG. Jest w nim priorytet 5, czyli Opieka zdrowotna i opieka nad dzieckiem, w ramach którego można realizować różne projekty z zakresu profilaktyki i rozwiązywania problemów uzależnień. To możliwość dofinansowania programów profilaktycznych, ośrodków terapeutycznych i innych projektów. Agencja mogłaby pośredniczyć w pozyskiwaniu funduszy przez gminy i organizacje pozarządowe. Czy są jakieś plany w tym zakresie? Agencja przygotowała w tym roku projekt, który został złożony w ramach Mechanizmu Norweskiego. Niestety, mimo dobrej oceny merytorycznej, ze względu na rozbieżności w interpretacji kosztów kwalifikowanych nie został przyjęty do realizacji. Projekt przewidywał współpracę z samorządami, więc po wprowadzeniu poprawek i pewnych zmian będziemy chcieli skierować go ponownie. Jakie są oczekiwania Agencji wobec samorządów? Czy społeczności lokalne mogłyby w jakiś sposób wesprzeć działania agendy rządowej? Zdecydowanie tak. Wsparcie samorządów było najbardziej widoczne w sprawach niekorzystnych nowelizacji, które zagrażały lokalnemu systemowi rozwiązywania problemów alkoholowych. Ogromnie ważna jest gotowość do współpracy przy konsultacjach nowych regulacji prawnych. Takie opinie są niezbędne, bo pozwalają zobaczyć rzeczywistość z poziomu lokalnych problemów i potrzeb. Na listę życzeń Katarzyna Łukowska Jest absolwentką wydziału Samorządu Terytorialnego i Rozwoju Lokalnego na Uniwersytecie Warszawskim. Ukończyła studia podyplomowe na Wydziale Psychologii W swojej pracy magisterskiej opisywałam politykę wobec alkoholu w gminach warszawskich. Miałam już za sobą doświadczenie w pracach gminnej komisji w Wilanowie, staż w ośrodku terapeutycznym Goplańska, dyżurowałam też w Telefonie Zaufania. W Agencji od 7 lat mówi. Zainteresowania? Podróże, książki, teatr... i taniec! Ostatnio flamenco splątane rytmy, ekspresyjne wyrażanie uczuć, charakterystyczny głos, buty uderzające o podłogę... Poleca wszystkim dyrektorkom i dyrektorom. wpisałabym jeszcze jedno. Zachęcam samorządy gminne do dzielenia się swoimi sukcesami, do opowiadania o tym, co się udało zrobić. Wasze doświadczenie może być cenną inspiracją dla działań podejmowanych przez Agencję i bardzo tego potrzebujemy. Udało Wam się zorganizować wakacyjną kampanię? Przyślijcie do nas informacje o tym, pokażemy na stronie internetowej (mamy specjalną zakładkę gminy), wydaliście poradnik dla ofiar przemocy domowej? przyślijcie egzemplarz, uzyskaliście fundusze unijne na szkolenia? opowiedzcie o tym! Chcemy nie tylko gromadzić dobre przykłady, ale promować je wśród innych gmin. Zapraszam do przedstawiania własnych lokalnych sukcesów! I życzę wszystkim, którzy pracują w obszarze rozwiązywania problemów alkoholowych dużo wytrwałości i zadowolenia z pracy! Ludzie pomagający ludziom są wciąż potrzebni! robert lemański

4 6 trzeźwy styl trzeźwy styl 7 Projekcją filmu i spotkaniem z twórcami filmu Wszyscy jesteśmy chrystusami świętował siódmą rocznicę istnienia zakład lecznictwa odwykowego szansa w Pławniowicach. Janusz Pietrek, Zbigniew Rusek Już od pierwszych chwil poczuliśmy się uczestnistnikami festynu czy pikniku (tyle, że bez piwa). Akurat odbywał się turniej piłki nożnej, młodzi ludzie z wielkim poświęceniem walczyli o zwycięstwo w upalne, czerwcowe południe. Kilkadziesiąt metrów dalej stały pawilony i parasole ogrodowe, gdzie sympatyczna obsługa w tej roli pacjenci podawała gościom kawę, herbatę, zimne napoje i pyszne wypieki, a naprawdę zgłodniałym zupę i bigos. Wśród zgromadzonych na imprezie przeważali ludzie młodzi i nie sposób było odróżnić kto tu jest pacjentem, kto absolwentem, a kto zaproszonym do Pławniowic gościem rocznicowego spotkania. zdjęcia zbigniew rusek Urodzinowy festyn KAŻDY PACJENT M O Ż E ZAISTNIEĆ W GALERII SZANSY Koncert i aukcja Spotkanie rozpoczęło się od mszy świętej w intencji uzależnionych i ich rodzin. Na uroczystość 24 czerwca przyjechali m.in. przedstawiciele samorządu, aktywni krzewiciele trzeźwości i twórcy filmu Wszyscy jesteśmy Chrystusami. Imprezę zorganizowało Stowarzyszenie Promocji Zdrowia i Trzeźwego Stylu Życia Szansa. Turniej piłkarski to był początek atrakcji. Wysłuchaliśmy również krótkiego koncertu muzycznego. Utalentowani wykonawcy obecni lub byli pensjonariusze Szansy zaprezentowali znane utwory rockowe, które dobrze współbrzmiały z charakterem imprezy. Podczas aukcji prac plastycznych, autorstwa osób uzależnionych, można było wylicytować także małego kotka. Swój nowy dom znalazł po licytacji u redaktora naczelnego Na Zdrowie. Prawie jak premiera Czekając na projekcję filmu Wszyscy jesteśmy Chrystusami rozmawiamy z reżyserem i aktorami odtwarzającymi główne role. Szczególnie oblegany Marek Kondrat chętnie podzielił się z nami kilkoma spostrzeżeniami o filmie, roli i swoich relacjach rodzinnych (sylwetkę aktora przedstawiamy na str. 42). Około rozpoczął się pokaz filmu. Zainteresowanie ogromne. Sala kinowa nie była w stanie pomieścić wszystkich chętnych. Widzowie wydawali się być mocno poruszeni zarówno tematem filmu, jak i sposobem przedstawienia go przez artystów. Po projekcji odbyło się spotkanie z twórcami filmu. Czuję się jak u siebie SŁONECZNA POGODA I NASTRÓJ PIKNIKU TOWARZYSZYŁY IMPREZIE URODZINOWEJ W PŁAWNIOWICACH Marek Koterski, scenarzysta, dramaturg, reżyser teatralny i filmowy. Jest chyba jedynym twórcą, który miał ochotę i odwagę przyglądać się problemom narkomanii, ponad 20 lat temu. Spędził w ośrodku w Głoskowie prawie rok. Zabrakło mu wtedy tylko zimy tak przedstawił reżysera Krzysztof Czekaj, dyrektor ośrodka w Pławniowicach. To miejsce tak na mnie działa, że zupełnie zapomniałem, że będzie tu wyświetlany mój film rozpoczął nieco zakłopotany reżyser. Czuję się tutaj jak u siebie. Kilkanaście razy już tu byłem. I za każdym razem mam wrażenie, jakbym przyjeżdżał do jednego z nielicznych, normalnych miejsc, gdzie wszystko jest czytelne, jasne i uczciwe dodał. Przypomnijmy, że po swoim ostatnim filmie Marek Koterski przestał udzielać wywiadów. Przestał się nawet spotykać z widzami. Reżyser postanowił odpocząć. KRZYSZTOF CZEKAJ, DYREKTOR OŚRODKA W I TA Ł WSZYSTKICH GOŚCI Ośrodek Szansa jest pięknie położony w cichym, leśnym zakątku w odległości 2 km od wsi i ok. 5 km od jeziora. centralny punkt stanowi odbudowana zabytkowa leśniczówka. na terenie ośrodka znajdują się boiska do piłki nożnej i siatkówki, siłownia, stół do tenisa stołowego, klub w piwnicy, tv i video. Palarnia na zewnątrz budynku. Program terapeutyczny prowadzi doświadczony zespół terapeutów. leczenie w ośrodku trwa od 8 do 12 miesięcy. obecnie leczy się tu 30 osób, wszyscy powyżej 18 roku życia. aby zostać pacjentem należy zadzwonić tel lub Wtedy ustalone zostaną termin i zasady dalszych kontaktów. szczegółowe informacje można znaleźć na stronie Program jest rekomendowany i współfinansowany przez krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania narkomanii. Zatrute maki O swoim filmie dokumentalnym na temat narkomanii Marek Koterski powiedział: W piśmie Na przełaj zobaczyłem rysunek złamanej makówki i podpis zatrute maki. Tam znalazłem artykuł o pierwszym w Polsce ośrodku dla narkomanów w Głoskowie pod Garwolinem, 40 km od Warszawy. Pomyślałem, że to jest temat na film dokumentalny. Tam był taki dworek. Miałem uczucie, jakbym trafił na obóz treningowy młodzieżowej kadry narodowej. Sielanka, obrazek, jak tu. Jacy narkomani? Chłopcy jak anioły, dziewczęta jak lilie, pełna harmonia. Oni zapytali, dlaczego chce pan o nas zrobić film? Wydaje mi się, że jest to temat szlagierowy odpowiedziałem. To był czas, kiedy rząd chciał porozdzielać narkomanów na oddziały alkoholowe. A wiadomo było, że alkoholicy nienawidzą narkomanów i tam ich powoli powykańczają. Marek Kotański zdołał oddzielić się od szpitala w Garwolinie i stworzyć pierwszy ośrodek zdrowienia przez pracę. Powiedział nam będziecie robić film, jeśli pacjenci się zgodzą.

5 8 trzeźwy styl trzeźwy styl 9 O filmie Wszyscy jesteśmy Chrystusami TYLU GOŚCI D AW N O T U TA J NIE BYŁO zdjęcia zbigniew rusek Skąd taki tytuł? W pewnym momencie poczułem, że ten film ma się tak nazywać Wszyscy jesteśmy Chrystusami. W scenariuszu miał tytuł Ratunku, bo trzeźwieję. Okazało się, że Albert Camus użył w jednym z tekstów sformułowania wszyscy jesteśmy Chrystusami. Myślę, że postać Chrystusa jest dla mnie bardzo bliska, przez jego wymiar ludzki, a szczególnie poprzez dźwiganie się po upadkach. To jest dla mnie źródłem wielkiej nadziei, że upadł i wstał. To również jeden z powodów, że ten tytuł tak brzmi tłumaczył Marek Koterski. Czytałem pewnego słynnego teologa, który twierdzi, że wymiar ludzki był u Chrystusa decydujący, bo wiadomo, że Boga nie można naśladować to nie jest w naszej mocy. Na Golgocie Chrystus był człowiekiem jeśli on wstał, to ty też możesz wstać. O chorobie alkoholowej Przez całe życie nurtował mnie problem alkoholizmu u ludzi wykształconych. Pracują, zarabiają, niby wszystko się trzyma kupy, ale gdyby zajrzeć głębiej, to w ich życiu cmentarzysko uczuciowe ruina, dno. Co bym powiedział człowiekowi, który po obejrzeniu mojego filmu poszedłby się leczyć? To jest najcudowniejsze, co mógłbym usłyszeć. On nadał sens mojemu skrajnemu wysiłkowi. Każdemu filmowi oddawałem się cały, ale temu poświęciłem trzy lata życia. Kiedy słucham takich słów jestem bliski płaczu. Poprosić o pomoc to w moim przekonaniu najważniejszy krok. To, że ktoś odważył się zwrócić o pomoc, nadaje sens temu filmowi. Takiemu człowiekowi życzyłbym wiary, wiary, że mu się uda. Uratowanie 10 ZŁ PO RAZ P I E R W S Z Y! LICYTACJA PRAC PODOPIECZNYCH jednego człowieka, jednym filmem to coś nieporównywalnego z największym dziełem sztuki. Ktoś mi powiedział, że to nie jest film o alkoholizmie, tylko o nie radzeniu sobie z życiem. Facet nie radzi sobie z podstawowymi siedmioma uczuciami. Najczęstszym uczuciem jest złość. Ale co jest pod nią? Strach. Złość to już przykrywka odpowiadał reżyser. O miłości Esencję tego filmu, jego główne przesłanie stanowi motto, zaczerpnięte od św. Jana od Krzyża pod koniec życia tylko z miłości będziemy rozliczeni. Bez miłości jest marnie. Tę miłość trzeba wzbudzić, przede wszystkim do SIEBIE. Czasami słyszy się takie zdanie: dlaczego aż tak siebie nienawidzisz, bo przecież w takim uzależnieniu i w każdym innym pierwszą ofiarą jestem ja sam. Najpierw niszczę siebie, potem otoczenie. Jeśli nie ma kogo to choćby siebie pokochać. Trzeźwiejemy przede wszystkim dla siebie i to jest najlepsze trzeźwienie, bo ocalamy siebie. O języku Bohaterowie filmu przeklinają, powtarzają słowa kilka razy, gubią końcówki, przestawiają przymiotniki. Skąd wziął się ten język? Z MONARU. Codziennie siadałem z jednym pacjentem i nagrywałem go. Chciałem, żeby opowiedział o sobie. I zobaczyłem, że ten język żywy, ma zupełnie inną budowę niż język pisany. Pisany jest uporządkowany, w mówionym nie zgadzają się przypadki, a to kurwa się zaplącze. Praca nad filmem dokumentalnym obudziła we mnie pewną świadomość językową i stąd się wzięły wszystkie eksperymenty w filmie fabularnym. Gdyby poszukać korzeni tych wszystkich dialogów z późniejszych filmów, to sięgają one MONARU, roku Małgorzata Bogdańska o scenariuszu Aktorka Teatru Ochoty w Warszawie: Czytałam i płakałam, nie mogłam przestać, takie wrażenie wywarł na mnie scenariusz. Było moim marzeniem, żeby coś takiego zagrać. Wiedziałam, że to będzie film potrzebny i takim się okazał. Dzięki niemu dowiedziałam się, że alkoholizm jest chorobą, że są terapie. Wielu osobom pomogłam, powiedziałam, że w Warszawie są takie ośrodki. Myślę, że jest coś dobrego, co mogłam zrobić po zagraniu w tym filmie. Michał Koterski o roli Sylwka Syn reżysera powiedział, że to była jedna z najtrudniejszych rzeczy w jego życiu. Chciałem sprostać oczekiwaniom, by nie zawieść samego siebie. Chciałem wiedzieć, czy to, co robię to jest to, co chcę wykonywać w życiu? Czy potrafię to robić dobrze? BYŁ A OKAZJA POROZMAWIAĆ Z AKTORAMI I T W Ó R C A M I F I L M U WSZYS CY JESTEŚMY CHRYSTUSAMI. PO W Y Z E J: MAREK KO N D R AT (OJCIEC) I MA Ł G O R Z ATA BOGDAŃSKA (MATKA). OBOK: MICHAŁ KOTERSKI (SYN) DYSKUTUJE Z KRZYSZTOFEM CZEKAJEM CZY REŻYSER MAREK KOTERSKI NAKRĘCI W PŁ AW N I O W I C A C H KOLEJNY FILM? Przeczytałem krytyczny tekst, że wszystko jest ok. Tylko jak ten młody się pokazuje to nie da się na to patrzeć. Spełnił się najczarniejszy scenariusz i się załamałem. Poszedłem na stację benzynową, gdzie podeszła do mnie grupa młodych ludzi. Powiedzieli, że świetna rola, że film ich poruszył i wiele ciepłych słów. Uwierzyłem, że gra to jest to, co chcę robić. Zaproszenie na zimę Dyrektor Czekaj przypomniał reżyserowi, że brakuje mu jednej pory roku (nawiązując do filmu o narkomanach sprzed 20 lat przyp. red.). Zima się zbliża namawiał Czekaj. To jest naprawdę bardzo kusząca oferta. Mam cykora, ale zasiał pan ziarno odparł uśmiechnięty reżyser. Było około godz. 20, kiedy zadowoleni uczestnicy spotkania razem z twórcami filmu opuścili salę. W pobliżu, zachęcająco pachniały pieczone kiełbaski. ojciec adam miauczyński (55 lat) jest kulturoznawcą. od kilku lat niepijącym, leczącym się, trzeźwiejącym alkoholikiem. film zaczyna się, gdy adam pyta swojego ukochanego syna sylwestra (20 lat), co mu chciał powiedzieć. syn zwierza się, że kiedyś, pod koniec jego ojca picia, on sylwek, jego syn, narkoman życzył mu śmierci i myślał o tym żeby go zabić. i opowiada jak do tego doszło i co pamięta z ich wspólnego życia. a pamięta tylko picie ojca, swój strach i wstyd. Pamieta jak pijany ojciec wciąż próbował wychodzić ze swego pokoju, a mama Beata (żona adama) wciąż go tam wpychała wśród walk i ujadania, więc mały sylwuś bał się wracać do domu i modlił się, żeby tylko tata nie wychodził od siebie. Pamięta jak adam nasikał pod drzwiami sąsiadki i Beata dźgnęła go nożem, a sylwek wstydził się wychodzić do kolegów. W miarę jak syn opowiada, adam wraca myślami do swojego dzieciństwa. ojciec adama też pił i adam także się go bał i wstydził. Już jako chłopiec poprzysiągł niebu, że nie przysporzy nigdy takiego strachu i wstydu swojemu synowi. a jednak... Po latach gehenny obaj wychodzą z nałogów zostają abstynentami i zaczynają trzeźwieć. W scenie finałowej siedzą przy stole: po wypełnionych bólem wspomnieniach wybaczają sobie przeszłość i wyznają miłość. scenariusz i reżyseria: marek koterski. muzyka: Jerzy satanowski. obsada: marek kondrat, andrzej chyra, michał koterski, małgorzata Bogdańska, Janina traczykówna, tomasz sapryk i inni. za: Vision

6 10 W moim miasteczku alkoholicy 11 Miłość nie wybiera Przez ośrodek, w którym pracuję przewinęło się kilku pacjentów, którzy zapili po kilkunastoletniej abstynencji. Dlaczego tak się stało? Zespół przewlekłej Doktor od czubków jest wielce szanowanym obywatelem. Mało kto wie, że część swojego doświadczenia bierze z własnego życia. Już na studiach nabrał podejrzeń, że jego dziewczyna ma problemy emocjonalne, które chętnie gasi relanium, a czasem piwem. Cóż miłość nie wybiera, trafia strzałą Amora jak popadnie. Małżeństwo doktora stawało się z czasem jednak coraz trudniejsze. Coraz więcej alkoholu wypijała jego małżonka na skołatane nerwy. Aby dom względnie funkcjonował, używała też środków uspokajających, które łagodziły skutki alkoholu i umożliwiały poruszanie się po domu w przyzwoitym stanie. Taki nieprzewidywalny ping-pong trwał latami. Żona odlatywała Doktor smutniał, małżonka odlatywała. Życia wystarczyło na jedno dziecko. Pacjenci doktora znajdowali w nim bratnią, życzliwą duszę. Leki stosowane były z dużym wyczuciem. Jednak doktor tracił nadzieję na normalne życie. Ze zdziwieniem obserwował Anonimowych Alkoholików, którzy zdrowieli bez leków. Prawie wszyscy przeszli przez jego ręce, zostali odtruci, a następnie podejmowali terapię we własnym gronie. Gdy entuzjastycznie opowiadali mu o tym, że nie piją, dlaczego nie piją, jak zmieniło się ich życie, doktor uśmiechał się smutno. Część jego pacjentów myślała nawet, że natura poskąpiła mu jaj. Nie potrafił cieszyć się z innymi. felieton Jan Kowalski Doktor zdobył specjalizację Doktor zapisał się na kurs dla lekarzy, traktujący o nowoczesnych metodach leczenia uzależnień. Zdobył później nawet specjalizację z zakresu leczenia uzależnień. Wprowadził na swój oddział (niestety w innym mieście) psychologów i terapeutów, którzy przeszli odpowiednie szkolenia w zakresie psychoterapii grupowych. Część z nich, to jego byli pacjenci, którzy przeszli i ciągle stosują metodę Anonimowych Alkoholików. Gdyby nie oni, jego wiara w to, co robi byłaby mocno zachwiana. Córka została psychologiem W domu doktora w naszym miasteczku nic się nie zmieniło. Małżonka doktora, przedwcześnie podstarzała kobieta snuje się z nieobecnym wzrokiem po mieszkaniu. Córka została psychologiem. Zajmuje się dziećmi z rodzin dysfunkcyjnych. Nie lubi określenia rodziny patologiczne. Musiała zrozumieć, dlaczego życie jej rodziny pozbawione było radości i autentyzmu. Nie przestawała jednakowo kochać swoich rodziców, chociaż z mamą już dawno straciła kontakt. Wszyscy szanują doktora. Zaczynają doceniać jego córkę. Prawie nikt nie zna żony doktora. I prawie wszyscy wiedzą, dlaczego. rysunek małgorzata wrona morawska Piotr Nawrot Psycholog Trafił do nas również jeden, który nie zapił, ale jego trzeźwość była w takim stanie, że nie widział innej możliwości jak tylko ponowne przejście całego cyklu terapeutycznego. Podobne stany przeżywa kilku moich znajomych, z okresem trzeźwości od sześciu do bodajże osiemnastu lat. Ten osiemnastolatek niedawno oświadczył mi, że się wybiera na powtórkę cyklu terapeutycznego, od terapii podstawowej zaczynając... Bowiem, jak oświadczył, trudno zbudować dobry dom na kiepskich fundamentach. Słowem, czegoś gdzieś szuka, a nie znalazł tego w minionych latach trzeźwości. Dwa lata wystarczą? Kiedy klient w poradni Ośrodka Terapii Uzależnień usłyszy diagnozę alkoholik coś się nad nim zatrzaskuje. Jakieś wieko, zazwyczaj z napisem to już koniec albo dlaczego ja?. I zaczyna się długotrwały proces nabywania tożsamości alkoholowej, oczywiście, jeżeli ten człowiek usłyszawszy diagnozę podejmie trud zmiany swojej sytuacji i zostanie pacjentem placówki. Polski model pomocy profesjonalnej dla uzależnionych, abstynencji nazywany czasami nieco żartobliwie Melibrudosotą, zakłada dwa etapy terapii choroby alkoholowej. Pierwszy, podstawowy to przede wszystkim nabywanie tożsamości alkoholowej i nauka radzenia sobie z głodem alkoholowym. W etapie drugim, nazywanym terapią pogłębioną, pacjenci pracują głównie nad rozbrajaniem psychologicznych mechanizmów uzależnienia. Prof. Jerzy Melibruda wyróżnia trzy: nałogowa regulacja uczuć, system iluzji i zaprzeczeń oraz mechanizm rozpraszania Ja. Program pomocy jest obliczony na maksimum dwa lata i jest tam sporo miejsca na pracę nad rozwojem osobistym. Trzeźwienie to dojrzewanie Większość terapeutów zaleca równolegle kontakt ze wspólnotą Anonimowych Alkoholików czy tzw. ruchem abstynenckim. Ja najchętniej kieruję pacjentów do wspólnoty AA, bowiem ma ona konkretny program zdrowienia o sprawdzonych w wielu krajach efektach i, na dokładkę, nic ta działalność podatnika nie kosztuje. Zalecam również udanie się po wsparcie do Klubu Abstynenta, który niesie pomoc wielu trzeźwiejącym osobom. Niech każdy wybierze, to co mu lepiej odpowiada. Tym bardziej, że pomimo przejścia całego programu terapii profesjonalnej, wiele osób potrzebuje nadal wsparcia. Doświadczenie uczy, że najlepiej w trzeźwości radzą sobie ci, którzy działania pro zdrowotne włączyli na stałe do życiowej aktywności, czyli nieustannie działają na rzecz swojego rozwoju. I co ważne wykonali właściwe działania we właściwym czasie. Bowiem trzeźwienie to dojrzewanie a wiadomo, że najłatwiej nabywa się umiejętności, na które przyszedł właśnie rozwojowy czas. Jeżeli go przegapimy to później te same problemy rozwiązuje się dużo trudniej. Zachciewni ludzie Dojrzały, trzeźwiejący alkoholik jest dobrze przygotowany na nieuleczalność choroby, czyli na to, że do końca życia będzie człowiekiem skłonnym do uraz, który umie i lubi pogmerać sobie w nastroju tak, że będzie najnieszczęśliwszym z ludzi, któremu egoizm i egocentryzm rozrastają się szybciej niż polska biurokracja i który zna pokusę drogi na chemiczne skróty. Trzeźwienie to świadomość bycia ogrodnikiem nieustannie pielęgnującym kapryśny ogród pełen wrażliwych, delikatnych i egzotycznych roślin. Takiemu ogrodnikowi potrzebna jest wielka wiedza, zapał i samoświadomość, a otrzymać ją może nie tylko poprzez oczy i uszy, ale także poprzez tyłek, w trakcie setek godzin terapii, mityngów AA i pracy nad rozwojem osobistym i duchowym. Wydaje się, że słowa rozwój duchowy są tu kluczem, przypominając nam, że alkoholizm jest chorobą ciała, umysłu i przede wszystkim ducha. Jak bardzo jest on chorobą ducha widać właśnie u ludzi z wieloletnią abstynencją. Gdy wszystko już ponaprawiane, ciałko zdrowiutkie, samochodzik nowiutki, czasem i partner życiowy też, i tylko coś dalej jest nie tak. Czegoś brakuje, w głowie zgrzyta, ponownie zwierają się pośladki, jak przy abstynencji w zaparte, pojawiają się z dawna zapomniane tęsknoty i brak czegoś, niewiadomo, czego. Wtedy wielu z trzeźwiejących alkoholików przychodzi poznać gorzki smak kompulsywnego podejścia do pracy, jedzenia, seksu, czy hazardu, albo są tylko głęboko nieszczęśliwi... Czyżby więc rację miał stary K. Yung, że skutkiem dobrej terapii są ugięte kolana? Oby tak, bo wtedy droga jest prosta wystarczy zechcieć, a alkoholicy to ludzie zachciewni. Chciałbym jeszcze nadmienić, że taka jednostka chorobowa jak zespół przewlekłej abstynencji nie istnieje, sam ją sobie wymyśliłem by móc jakoś pogrupować zjawiska, które dotykają sporą część trzeźwiejących alkoholików z dłuższą abstynencją i trochę przekornie je nazwać. sxc archiwum

7 12 Przemoc Przemoc 13 Współżycie seksualne z osobą dorosłą zadeklarował co dziesiąty badany wychowanek domu dziecka zanim ukończył piętnaście lat. aż 12 procent z nich miało siedem i mniej lat! Barbara Warpechowska Pierwsze w Polsce badania na temat różnych form wykorzystywania i przemocy wobec dzieci i młodzieży wychowującej się w placówkach opiekuńczych przeprowadziła Fundacja Dzieci Niczyje. Okrutna szkoła przetrwania Wyłania się z nich przerażający obraz. Gwałt, przemoc, alkoholizm spotykają w swoich rodzinnych domach. Dlatego trafiają do placówek opiekuńczych. A tam... Znowu przemoc i gwałt w najbardziej brutalnej formie. Dom dziecka jest dla nich dodatkowym zagrożeniem. Prawie 3/4 badanych zna przypadki znęcania się rówieśników stosujących przemoc psychiczną, polegającą na zmuszaniu do wykonywania różnych rozkazów, szarpaniu, popychaniu. Blisko połowa doświadczyła szczególnie traumatycznych zdarzeń zbiorowej przemocy ze strony swoich rówieśników oraz rozboju. 40 procent respondentów wskazało ofiary napadu z użyciem niebezpiecznego narzędzia. Aż 2/3 badanych przyznawało, że zna przynajmniej jedną osobę, która zetknęła się z przemocą werbalną i poniżaniem ze strony dorosłych. Nagminne są kradzieże oraz niszczenie cudzych rzeczy. Domy gwałtu i okrucieństwa Wymuszone przyzwolenie na seks Instrumentem drugiego życia takich instytucji, którego istotą jest ustalenie hierarchii znaczenia i władzy pomiędzy wychowankami bywa zmuszanie dzieci przez starszych, silniejszych wychowanków do kontaktów seksualnych czytamy w raporcie. Co dziesiąty wychowanek doświadczył w ostatnim roku jakiejś formy wykorzystywania seksualnego Najczęściej były to propozycje seksualne i wulgarne komentarze na temat wyglądu. 12 proc. było zmuszanych do dotykania genitaliów sprawcy bądź wbrew swej woli stawało się ofiarą złego dotyku. Sprawcami są najczęściej współwychowankowie. Jedna trzecia ofiar doświadczyła dotykania intymnych części ciała pomiędzy 7 a 13 rokiem życia! Co piąte dziecko miało mniej niż 7 lat. Gwałt lub współżycie pod przymusem przeżyło w ciągu ostatniego roku 8 proc. badanych, 3 proc. więcej niż raz. Zdecydowana większość ofiar wskazała, iż sprawcą była osoba znajoma, mniej więcej w ich wieku. W blisko połowie przypadków sprawca był pod wpływem alkoholu lub narkotyków. Aż dwie trzecie ofiar nie przyznało się nikomu do tego, że zostały zgwałcone. Współżycie seksualne z osobą dorosłą do 15. roku życia deklaruje co dziesiąty badany. Przy czym dwie trzecie wychowanków miało wtedy lat, co piąty nie skończył 13 lat, a 12 proc. było w wieku poniżej 7 lat. Dlatego nie ma się co dziwić, że wielu z nich akceptuje przymus i przemoc np. w kontaktach seksualnych. Dla nich to norma. Autorzy raportu zwracają też uwagę, że duża część ankietowanych akceptuje kontakty kazirodcze. Analiza ankiet wychowanków domów dziecka dowodzi, iż nasilenie różnych form przemocy i wykorzystywania wobec tej grupy dzieci i młodzieży jest wielokrotnie większe niż w całej populacji. sxc archiwum 8 10 procent procent badanych dzieci przeżyło w ciągu ostatniego roku gwałt lub współżycie pod przymusem To tylko średnia Problem wykorzystywania seksualnego dzieci przez wiele lat był w Polsce problemem ukrytym nie istniał w mediach ani w programach kształcenia lekarzy, psychologów i pedagogów. Co jakiś czas robi się głośno, jak na przykład trzy lata temu, o łódzkim domu dziecka. Przypomnijmy, że dziesięciolatki wykorzystywały seksualnie sześcioletnie maluchy. Za to kilku najstarszych chłopaków (17-latków) spuściło lanie średniakom. Wychowawcy przyznawali, że nic nie wiedzieli o drugim życiu placówki. Dla specjalistów zajmujących się dziećmi raport nie jest zaskoczeniem. Mówią, że badania pokazują tylko pewną średnią. Tak się dzieje we wszystkich domach dziecka, w jednych jest gorzej, w innych natomiast przemocy jest trochę mniej mówią. I dodają, że niewiele pomogą nawet najbardziej oddani opiekunowie. dzieci do 15. lat współżyło seksualnie z osobą dorosłą, 12 proc. miało poniżej 7 lat Instytucja się nie sprawdza W Polsce funkcjonuje 338 tradycyjnych domów dziecka, w których mieszka ok. 20 tys. wychowanków. Jak można im pomóc, by nie doświadczali tam przemocy? Zdaniem specjalistów nie sprawdza się system opieki instytucjonalnej. Niemożliwe jest, aby w tak dużych grupach uchronić dzieci od przemocy. Przekonują, że szansą dla skrzywdzonych dzieci i sposobem na uchronienie ich od przemocy, może być dobrze zorganizowany system rodzinnej opieki zastępczej. Jeśli dziecko musi wychowywać się poza rodziną, to my jako społeczeństwo powinniśmy dołożyć jak najwięcej starań, aby ono mogło wychowywać się nie w instytucji, ale w rodzinie: rodzinie zastępczej, rodzinnym pogotowiu opiekuńczym, czy w rodzinnym domu dziecka przekonuje Andrzej Olszewski ze Stowarzyszenia Misja Nadziei, koordynator krajowy kampanii społecznej Szukam domu. Według Olszewskiego powód, że mamy tak mało rodzinnych domów dziecka, czy rodzin zastępczych tkwi w naszych sercach i w naszych głowach. Stowarzyszenie nieraz spotykało się z przykładami niechęci i piętrzenia trudności ze strony urzędników i władz samorządowych, którzy decydują o zawiązaniu rodzin zastępczych, czy o powołaniu rodzinnego domu dziecka na swoim terenie. Duży wpływ mają również sędziowie sądów rodzinnych. Od ich sposobu myślenia i dobrej woli zależy czy dzieci trafią do domów dziecka, czy do rodzinnej opieki zastępczej. Wystarczy, że sędzia rodzinny w postanowieniu zawrze klauzulę, że dziecko trzeba umieścić w rodzinnej opiece zastępczej, a np. MOPS będzie musiał poszukać takiej rodziny dla dziecka tłumaczy Olszewski. Bez zmiany sposobu myślenia, bez stopniowego wygaszania państwowych domów dziecka na rzecz różnych form opieki rodzinnej niewiele w Polsce się zmieni. Taką dobrą zapowiedzią zmian może być decyzja Sejmu o ustanowieniu 30 maja Dniem Rodzicielstwa Zastępczego. Czy za tym symbolem pójdą konkretne decyzje?. Badania przeprowadzono na reprezentatywnej ogólnopolskiej próbie 39 domów dziecka. Respondentami było 495 wychowanków w wieku lat. Jedna trzecia z nich spędziła w domu dziecka ponad 6 lat, a zatem dysponuje ogromnym bagażem doświadczeń. Informacji na temat traumatycznych doświadczeń wychowanków udzielali również członkowie personelu placówek; w badaniu wzięło udział 179 profesjonalistów pracujących w domach dziecka. Zrealizowała je Fundacja Dzieci Niczyje w ramach programu Ocalić dzieciństwo Fundacji Przyjaciółka.

8 14 ekspert radzi ekspert radzi 15 Konkursy, dotacje i kontrola wydawanych pieniędzy W poprzednim numerze Na Zdrowie przedstawiłem ogólne założenia modelu współpracy organów administracji publicznej (rządowej i samorządowej) z organizacjami pozarządowymi wynikające z ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Tym razem najczęściej zgłaszane problemy z praktyki udzielania dotacji celowych, kontroli ich wykorzystywania oraz rozliczania. Czy ogłoszenie o konkursie ofert może zawierać kryteria określające np. minimalny wkład własny podmiotów realizujących zadanie? Odpowiedź na to pytanie przynoszą przepisy art. 5 ust. 4 i art. 13 ust. 2 Ustawy z dnia 4 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. Nr 96, poz.873; z późn. zm.) określana dalej skrótem: u.d.p.p.i.w. Przedmiotem otwartego konkursu ofert może być powierzenie wykonania zadania publicznego i wówczas dotacja ma finansować zadanie, bądź może być wspieranie takiego zadania, kiedy udzielona dotacja ma dofinansować jego realizację. Prawo nie przeszkadza, aby jednym konkursem objąć wybór ofert w przedmiocie zadań powierzanych, jak i przyjmowanie propozycji dofinansowania zadań wspieranych. W drugim przypadku (tj. wspierania zadań) udzielana dotacja ma jedynie je dofinansowywać. Ustawodawca zakłada, że ich finansowanie dokonuje się również ze środków własnych beneficjenta dotacji lub z innych źródeł. Za dopuszczalne należy uznać trzy rozwiązania. W pierwszym, w warunkach ogłaszanego konkursu organ określiłby zadanie własne z udzielanie dotacji celowych, kontrola wykorzystywania pieniędzy, rozliczanie zgodnie z ustawą o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie nadal budzi sporo pytań i wątpliwości. ustawy szczególnej objęte sferami zadań z art. 4 ust. 1 i przyjmowałby, że zostanie ono zlecone i sfinansowanie (w całości) z dotacji celowej. W drugim rozwiązaniu organ zastrzegałby, że w zgłaszanych ofertach należy przedstawić propozycje dofinansowania działalności pożytku publicznego mieszczącej się w sferach zadań tego organu z art. 4 ust. 1. Za zasadne należy również uznać rozwiązanie trzecie ( mieszane ), polegające na tym, że w ogłoszeniu o konkursie organ dopuściłby zarówno składanie ofert z art. 5 ust. 4 pkt 1 u.d.p.p.i.w., jak i zgłaszanie ofert z art. 5 ust. 4 pkt 2 u.d.p.p.i.w. Powyższe wnioski uzyskują również potwierdzenie we wzorze oferty stanowiącym załącznik nr 1 do powołanego rozporządzenia MPiPS. Jak rozliczać dotację celową z ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie? Ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, podobnie jak rozporządzenie MPiPS nic nie wspomina o terminie, trybie i formie rozliczenia udzielonej dotacji. Tymczasem art. Wojciech Lachiewicz członek kolegium regionalnej izby obrachunkowej W kr A ko W i e 106 ust. 2 ustawy o finansach publicznych oraz. 131 ust. 2 tej ustawy jako immanentną cechę każdej dotacji traktują szczególne jej rozliczenie i wymagają, aby umowa o dotację określała kwestie rozliczenia dotacji. Pomimo, że ramowy wzór umowy z rozporządzenia MPiPS nie przewidział właściwych dla rozliczenia postanowień umowy, organ administracji na podstawie art. 131 ust. 2 ustawy o finansach publicznych musi te kwestie określić w zawieranej umowie. Ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie oraz rozporządzenie MPiPS przewiduje natomiast obowiązki z zakresu składania częściowych i końcowych sprawozdań z realizacji zadania zleconego. Dlatego w związku z wymaganiami ustawy o finansach publicznych wzór umowy należy w praktyce uzupełniać (np. drogą dodatkowego zapisu do 14 umowy). Dodatkową treścią umowy byłoby stwierdzenie, że...przyjęcie sprawozdania w części finansowej jest równoznaczne z rozliczeniem przekazanej dotacji, w rozumieniu przepisów odrębnych. Zapis i związane z nim czynności organu i beneficjenta są niezbędne ze względu na sankcję z tytułu nierozliczenia dotacji (lub rozliczenia po terminie) obciążające udzielającego dotację, jak i beneficjenta (odpowiednio z art. 8 pkt 2 i art. 9 pkt 2 powołanej ustawy o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych). O ile beneficjent może tłumaczyć się brakiem ustaleń o rozliczeniu dotacji, o tyle nie może się w ten sam sposób tłumaczyć organ związany zasadami z art. 131 ust. 2 ustawy o finansach publicznych. Ze strony organu, rozliczenie dotacji (jest czynnością z zakresu gospodarki finansowej) obciąża kierownika jednostki sektora finansów publicznych. Czynność tę może wykonywać inna osoba, jeśli jako pracownik jednostki sektora finansów publicznych została pisemnie upoważniona przez ww. kierownika, albo dokonywanie przez nią takich czynności wynika z regulaminu organizacyjnego. Brak rozliczenia dotacji ze strony osoby właściwej do jej rozliczenia lub przystąpienie do rozliczenia po ustalonym terminie obciążać będzie odpowiedzialnością kierownika, albo innego pracownika właściwego. Czy przyjęcie sprawozdania z wykonania zadania wraz z listą faktur i rachunków sfinansowanych dotacją, albo (dodatkowe) zażądanie do wglądu ich oryginałów jest równoznaczne z pełną kontrolą prawidłowości wykorzystania dotacji? Przepisy art. 17 u.d.p.p.i.w. wymagają od organu administracji dokonania kontroli i oceny realizacji zadania, co polegać winno w szczególności na skontrolowaniu i ocenie: stanu realizacji zadania; prawidłowości wykorzystania środków publicznych otrzymanych na realizację zadania; prowadzenia dokumentacji określonej w przepisach prawa i postanowieniach umowy. Opisana w pytaniu czynność polegająca na przyjęciu sprawozdania i na ewentualnym sprawdzeniu faktur i rachunków nie stanowi o pełnym wykonaniu przez organ obowiązków kontroli i oceny z art. 17 ustawy. Kontrola prawidłowości wykorzystania środków z dotacji może również objąć sprawdzenie dyspozycji na rachunku bankowym beneficjenta dokonywanych w odniesieniu do środków z dotacji oraz sprawdzenie tego, czy beneficjent dokonał wyodrębnienia operacji związanych z dotacją w ewidencji finansowej (art. 16 ust. 4 w zw. z art. 10 ust. 1 u.d.p.p.i.w.). Uwaga! Kontrola nie może obejmować tej części zadania (wydatków), która była finansowana ze środków własnych beneficjenta lub z dotacji od innych organów. Czy jest możliwe, aby umowa o zlecenie zadania została zawarta przed uchwaleniem budżetu samorządu terytorialnego? Umowa o dotację celową z ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie jest wyrazem zaciągnięcia zobowiązania finansowego przez udzielającego dotację. Co do zasady, zawarcie umowy musi mieć umocowanie w przepisach budżetu. Praktyka pokazuje, że o ile w wielu przypadkach organizacje pozarządowe mogłyby realizować zadanie w pierwszych miesiącach roku budżetowego, o tyle brakiem budżetu sxc archiwum (samorząd może go uchwalić do 30 marca roku budżetowego) uzasadniane są przyczyny niezawierania ewentualnych umów. Uwaga! Przepisy ustawy o finansach publicznych w sposób wyraźny dozwalają na zawarcie umowy po dniu 1 stycznia w oparciu o projekt budżetu. Czy zatem czekać z ogłoszeniem konkursu na dzień 1 stycznia? Rozwiązanie powyższego dylematu zaciągania zobowiązań na poczet budżetu roku przyszłego przynoszą przepisy ustawy o samorządzie gminnym i przepisy ustawy o samorządzie powiatowym. Dopuszczają one, aby rada gminy (lub rada powiatu) dawała upoważnienie organowi wykonawczemu samorządu do zaciągania zobowiązania, w określonym przedmiocie i w określonej kwocie, które obciążałoby wydatki (nieuchwalonego jeszcze) budżetu roku przyszłego. Podobnie ustawa o finansach publicznych przewiduje możliwość określenia w uchwale budżetowej ogólnego limitu na zobowiązania z tytułu umów zawieranych na poczet budżetu roku przyszłego. W świetle powyższych rozwiązań prawnych wyraźnie rysuje się możliwość, aby po opracowaniu projektu budżetu (do 15 listopada roku poprzedniego) i spójnych z nim: projektu programu współpracy z organizacjami pozarządowymi, projektu programu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych oraz projektu programu przeciwdziałania narkomanii organ wykonawczy samorządu, w oparciu o określone powyżej szczególne umocowania finansowe, dla określonej grupy zadań I kwartału roku następnego lub na zadania priorytetowe, ogłaszał odpowiednie konkursy ofert, wyłaniał oferty i zawierał umowy o dotację celową w poprzednim roku budżetowym, ale dotację wypłacał po 1 stycznia właściwego roku realizacji zadania zlecanego. Brak stosownego upoważnienia naraża osobę zawierającą umowę i wypłacającą dotację na zarzut przekroczenia upoważnień do zaciągania zobowiązań z art. 15 powołanej ustawy o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych. W następnym numerze: Kolejne pytania i odpowiedzi dotyczące zagadnień współpracy organów administracji publicznej z organizacjami pozarządowymi.

9 16 refleksje trzeźwiejącego Duch i ciało 17 rysunek małgorzata Wrona morawska Jedni z nas sprawdzają się w nieustannym działaniu. Cieszą się, że świat ciągle się zmienia, a oni mieszczą w jego głównym nurcie. Pragną żyć i oddychać pełną piersią. Jeszcze nie pora na refleksje. Jest czas czynu. Czują w sobie życie, gdy są aktywni. Kiedyś ich aktywność zawodową wypaczyła choroba uzależnienie. Nie mogli realizować swoich marzeń. Ta choroba odebrała radość z posiadania rodziny. Teraz przyszła pora na odrobienie opóźnień. felieton Wiesław AA Służyć innym Mój znajomy, zniszczony chorobą i pracą alkoholik pragnął ciszy, bliskości z drugą osobą i domku z ogródkiem. Pies? Tak. Pies też może być. Po latach tułaczki i rozczarowań taka wersja była najlepsza. Dobry związek, natura i emerytura. Lecz tego typu wolność przyniosła też swobodne spojrzenie na otaczający go świat. A ten jawił się dobrym, a różne rozwiązania zawierały optymizm. Człowiek pragnął służyć innym, żonie, wnukom, dzieciom, wszystkim potrzebującym. Chciał też, aby jego dom był zadbany i kolorowy. Taki, do którego chce się wracać z ochotą. Wyznawane poglądy powinny być wolne od uprzedzeń, czyste w intencjach i w realizacji. Kłamstwo ma pozostać tylko słowem znanym z leksykonu. Dzieci nie wiedzą, co to grzech tak długo, dopóki nie zostaną przestraszone i uświadomione. Bolesne i pouczające. Wędrowiec po przejściach świadomie odsuwa przywary i nawyki, które nie są już w stanie zepsuć jego czystych intencji i rzetelnych rozwiązań. Nasz Wędrowiec odzyskał i powiększał swoje empatyczne zdolności. Wczuwał się w położenie i przeżycia innych oraz posiadał zdolność do głębokiego wglądu we własne wnętrze. Gotowy do miłości Otwartość przyniosła lawinę dobrych emocji. Odzyskana zdolność odczuwania spowodowała, że nasz alkoholik stał się gotowy do miłości. Do dawania jej i do przyjmowania.. Tylko na początku dziwił się niezmiernie. Później taki stan uznał za normalny. Czy pamiętasz pierwsze POZNAJMY SIĘ [3], CZYLI Podróż stawania się człowiekiem ćwiczenie, gdy uczyłeś się przyjmować uścisk serdeczności na spotkaniu Anonimowych Alkoholików? Wiem, że odsuwałeś się z zażenowaniem jak ja. A teraz pragniesz przytulenia jak każde żywe stworzenie. Nawet ładnie odnosisz się do pelargonii. Dlatego kwitnie bez ograniczeń. Czyżby bez powodu polubiły Cię zwierzęta i rośliny? Nie! Nie. Nic nie dzieje się bez powodu. Jesteś już gotowy do miłości. Może bliska osoba powie jak bardzo Cię kocha? Będziesz umiał zareagować. Swoboda wyboru Zachowując zdrowie i wewnętrzną młodość, bez względu na wiek, uratowany człowiek może wszystko. Wybiera to, co słuszne w jego wolnym teraz świecie. Wybory nie są wywołane przez nałóg, przez przymus picia, przez chorobę. Teraz możesz realizować się na wszystkich płaszczyznach. Stopniowo otwierają się przed Tobą drzwi zamknięte dla tych, co nie widzą, nie słyszą i nie czują. Kto pragnie przynależności, kto nie może obyć się bez poczucia więzi z otaczającymi go ludźmi, przyłączy się? Kto chce, może przybliżyć się do dowolnego stowarzyszenia? Kto potrzebuje, może podpierać się dowolnym rodzajem Wspólnoty? Kto pragnie przewodnika, znajdzie go bez trudu? Kilka tysięcy lat ćwiczeń nad stanem duchowym wykształciło wzorce godne naśladowania. Każda kultura na tej Ziemi ma własne akceptowane wzorce. Kto pragnie czystej duchowej wolności, wybiera duchową wolność z najlepszym ideałem na jaki go stać? Nie będzie istotne, czy zrozumiesz powody swojego wyboru. Ważne, abyś dobrze się z tym czuł i żeby świat wokół Ciebie upodabniał się do Edenu. Masz na to wpływ. cdn Być u miary kilka dni temu, o poranku, w okolicy kubalonki, widziałem trzech młodych ludzi raczących się tak zwanym jabolem. Wątpię, aby dostrzegali piękno poranka wraz ze śpiewem skowronka, lekkim wiaterkiem i ciepłymi promykami słońca. Józef Broda* Tylu ludzi zaczyna dzień według programu chleba naszego powszedniego daj nam dzisiaj, w którym chlebem jest alkohol. Potem odpływają w półmrok i zostawiają wokół siebie obrazy zniszczenia. Błogosławieństwo złego przykładu Dlaczego tak się dzieje? Zapewne niejeden z nich pamięta, jak będąc dzieckiem nie mógł się pogodzić z pijaństwem rodziców. Czemu więc powtarzają ten sam zapis? Niektórzy spośród nadużywających alkohol tłumaczą: Piję, bo jestem naznaczony. Moim zdaniem to obłuda, mająca w sobie coś z schizofrenii. Ludzie ci nie wiedzą lub nie chcą wiedzieć, że Bóg przysposobił każdego człowieka w wolną wolę, dzięki której może on zakosztować wolności. Nikt z nas nie musi powtarzać tego, co złe. Wiedzieli już o tym starożytni Grecy, mówiąc o błogosławieństwie złego przykładu. Granice w używaniu Inni, którzy nie widzieli pijanego ojca, matki, wchodzą w pijaństwo, w świat zapomnienia, w imię przyjaciół, luzu, kolejnego popisywania się. Później wyją z bólu, bo nie umieją sobie poradzić z problemami drążącymi ich życie. Czy tak musiało się stać? Czy nie wiedzieli lub zapomnieli o tym, że istnieją granice w używaniu? I nie dotyczy to tylko alkoholu. Spróbuj zjeść dwa kilo kiełbasy. Twoje ciało zbuntuje się i wyrzuci ją z siebie. Spróbuj pracować ponad miarę mięśnie odmówią Ci posłuszeństwa Ciesz się życiem Bóg obdarzył nas ludzi umiejętnością smakowania, abyśmy mogli cieszyć się życiem. Jednak w każdym człowieczym działaniu musi być coś, co nazywa JÓZEF BRODA W S W O I M DREWNIANYM D O M U NA WYRSZCZKU Przepił Kuba rolę, pod kościołem siada, kto gorzałkę łyka, ten wyjdzie na dziada. przysłowie ludowe z XIX wieku się umiarem. Być w swym życiu u miary. Znać swoje granice. Czyż to nie jest piękne? Dlatego jeśli odczuwasz przerażenie, patrząc na pijanych ludzi, zastawione alkoholem półki w sklepach, reklamy hołubiące picie to jest to prawidłowy odruch. Nie myśl o sobie jako o egocentryku nastawionym antyspołecznie. Być może pamiętasz swoje dziecięce łzy, które wylewałeś, kiedy nie było umiaru w Twoim domu, albo znasz granice bycia w kumpelskim świecie. Wiesz, że nie ma takiej ceny, za którą oddałbyś swą wolność. Ciesz się swym umiarem, tym, co posiadasz. Bo to jest, tak naprawdę, jak rozumienie szumu wody, zachwycenie się delikatną zielenią wiosny rodzącej się na twych oczach, dostrzeżenie urodzaju letnich pól, oczarowanie barwami jesieni i nieskazitelną bielą zimy. Wnet zaczniesz odczuwać swoje istnienie i obecność drugiego człowieka, czuć niebo, bezkres kosmosu i Boga. Życzę Ci tego.! *józef broda. AnimAtor kultury, muzyk i budowniczy instrumentów ludowych, PedAgog. laureat Wielu krajowych i zagranicznych festiwali m.in. W bukowinie tatrzańskiej, W kazimierzu nad Wisłą, W budapeszcie. ProWAdzi W A r s z tat y dla młodzieży i studentów, na których PoPulAryzuje sztukę ludową oraz uczy budować instrumenty. W oparciu o jego W A r s z tat y PoWstAło PonAd dwadzieścia filmów dokumentalnych. WsPółPrAcuje z WielomA muzykami i kompozytorami m.in. z ryszardem gabrysiem, januszem kohutem i WArszAWskim kwartetem saksofonowym. mieszka na Wyrszczku W beskidach, W drewnianym, zbudowanym Przez siebie domu. zbigniew rusek

10 18 sylwetki sylwetki 19 Choćby ci został tylko dzień z ks. Bronisławem gawronem rozmawia Witold gałązka NA Z D R O W I E: Nowym pacjentom oddziału odwykowego w szopienickim klubie zwykle śpiewa ksiądz piosenkę Ciągle zaczynam od nowa. To silnie wzrusza, ale pracę duszpasterza wśród alkoholików sceptycy widzą raczej jako orkę na ugorze. ks. bronisł AW ga W r o n: I bardzo się mylą. Moim zadaniem jest siać. A wzrastanie i to, kiedy się zbierze plony, należy do kogo innego. Niespodziewanie po dziesięciu, piętnastu latach człowiek, który przepił wiele, przychodzi do mnie i przypomina: A ksiądz mi kiedyś obiecał, że zawsze mogę się zgłosić. Reszta jest tajemnicą, której nie rozumiemy do końca. Rozdaje ksiądz chętnie swój numer telefonu? Zawsze podkreślam Możesz do mnie zadzwonić o każdej porze, dopóki jesteś trzeźwy. Nigdy dokładnie nie wiemy, jak to się dzieje, że ludzie pijący latami nagle decydują się na zmianę i wytrzymują krytyczne godziny w abstynencji? Niedawno w strugach deszczu, późnym wieczorem mężczyzna czekał na mój powrót pod drzwiami kancelarii. Idź do domu, odpocznij, rano o dziesiątej zostaniesz przyjęty na oddział odwykowy obiecałem. Zdaję sobie sprawę, że prawie nie spał, a czas od świtu do dziesiątej to była dla niego katorga w nieskończoność. Ale wytrzymał. Po 44 latach pracy z uzależnionymi nie ma ksiądz żadnych wątpliwości, że gra jest warta świeczki? W Mysłowicach, gdzie zetknąłem się z narkomanami, pewien chłopak chorujący na AIDS spytał mnie o to samo. Po co właściwie mam nie ćpać, jak niedługo umrę? Warto odpowiedziałem z przekonaniem. Choćby ci został tylko jeden dzień życia, warto! Dlaczego? Żebyś nie musiał przeklinać dnia swojej śmierci. W podobnych chwilach przypominam sobie ewangeliczne Nie troszczcie się zbytnio o jutro. Dzisiejszy dzień ma dość swojej biedy. NIE TROSZCZCIE SIĘ ZBYTNIO O JUTRO. DZISIEJSZY DZIEŃ M A DOŚĆ SWOJEJ BIEDY, PRZYPOMINA EW A N G E L I A M Ó W I KS. BR O N I S Ł AW GA W R O N zdjęcia zbigniew rusek To brzmi jak program 24 godzin! Dzisiaj nie piję. Oczywiście. Na początku moich kontaktów z alkoholikami i narkomanami w 1962 roku nie wiedzieliśmy prawie nic o fachowej terapii. W Polsce nie było literatury. Tworząc ruch Anonimowych Alkoholików poruszaliśmy się niemal po omacku. Ale i wtedy było dla mnie jasne, że podstawowy program Dwunastu Kroków, wszystkie rozliczenia, pojednanie, zadośćuczynienie, odpowiadają temu, co proponuje Ewangelia. W końcu jeden z założycieli AA w Stanach Zjednoczonych był pastorem. Teraz karierę wśród trzeźwiejących robi raczej Istota Wyższa. Pojęcie dla wielu łatwiejsze do przełknięcia niż Pan Bóg, Bóg Ojciec, Jezus Chrystus. Na początku trzeźwienia człowiek boi się Boga. Jeszcze wczoraj alkohol był bożkiem, wypierał wszystkie wartości, dla których warto żyć. Kiedy alkohol idzie w odstawkę, powoli wszystko wraca na właściwe miejsce, Pan Bóg też wraca. Alkoholik na początku zawsze będzie agresywny, w końcu ma powody, brak pieniędzy, pracy, rodzinę w rozsypce a do tego nie może się napić, choć odczuwa ogromny głód. Do agresji przywykłem i dobrze ją rozumiem. Zresztą agresję wokoło, na przykład wśród polityków także odczytuję jako objaw uzależnienia. Od krzeseł. Agresja albo krzykliwość działaczy feministycznych czy gejowskich zdradza problemy z życiem seksualnym. To normalne. Koledzy w sutannach współczują księdzu pracy z najbardziej upadłymi przypadkami grzeszników? Alkoholizm nie jest grzechem! To choroba. Na przykład aktywni w ruchu AA zielonoświątkowcy uważają, że uwalniają alkoholików od alkoholu, jak od opętania, przez nałożenie rąk. Tymczasem opętanie jest czymś zupełnie innym. Jestem kapelanem Ks. Bronisław Gawron (69 lat) urodził się w Piekarach Śląskich, dokąd powrócił po latach jako kapelan szpitala miejskiego i piekarskiej urazówki. Znany w środowisku AA duszpasterz, nie rozstaje się z gitarą i pięknie śpiewa. Przyjaciel klubów dla alkoholików m.in. w Tarnowskich Górach, Koszęcinie i Katowicach Szopienicach, gdzie pełnił funkcję kapelana szpitala psychiatrycznego i oddziałów odwykowych dla alkoholików i narkomanów. W 1980 roku został mianowany proboszczem parafii Matki Bożej Nieustającej Pomocy na pobliskim Burowcu, otrzymał polecenie budowy nowego kościoła, który wyświęcono po siedmiu latach. W podziemiach plebanii kazał zbudować (niezaplanowane wcześniej) pomieszczania dla klubu AA, który istnieje do dziś. Po wykonaniu zadania poprosił biskupa o zwolnienie z zarządzania parafią i poświęcił się chorym oraz uzależnionym. szpitalnym i duszpasterzem chorych. U alkoholika zdrowienie następuje przez mozolną i trudną terapię. Którą wielu zaprzepaszcza nawet po latach abstynencji Z moich obserwacji wynika, że wśród ludzi, którzy trzeźwieją latami, zapicia są wyjątkami od reguły. Spotyka to często tych, którzy za bardzo skupili się na pomaganiu innym i po prostu zapomnieli o sobie. A przykazanie miłości jest jasne Kochaj bliźniego swego, jak siebie samego. Najpierw kochaj siebie, bo nie będziesz miał dość miłości, żeby obdarować nią innych. Dba ksiądz o siebie jak należy? Wychowano nas z rodzeństwem w wielkiej dyscyplinie i odpowiedzialności. Wstaję o świcie i już brakuje mi kontaktu z chorymi, którzy czekają w szpitalu na kapelana. Nie mam telewizora ani komputera, bo nie są mi osobiście potrzebne do szczęścia. Palę papierosy, ale dobrze się odżywiam i płuca mam czyste. Nie piję, nigdy mnie zresztą nie ciągnęło do alkoholu. Znajomi już mnie nawet nie częstują, ale kiedyś zostałem NA P O C Z ĄT K U TRZEŹWIENIA C Z Ł O W I E K BOI SIĘ BOGA. JESZCZE W C Z O R A J ALKOHOL BYŁ BOŻKIEM, W Y P I E R A Ł WSZYSTKIE W A R T O Ś C I, DL A KTÓRYCH W A R T O ŻYĆ. KIEDY ALKOHOL IDZIE W O D S TAW K Ę, POWOLI WSZYSTKO W R A C A NA W Ł A Ś C I W E M I E J S C E, PAN BÓG TEŻ W R A C A. M Ó W I KS. GAW R O N zaproszony na wesele w Piekarach i gospodarz był tak namolny, że zaproponował, żebym chociaż kompotu nalał do kieliszka i wznosił toasty na niby. Wyśmiałem to. Po kilku kulturalnych odmowach, musiałem go przywołać do porządku dość niegrzeczną odzywką. Trudno, to moja wolność i nie pozwolę, żeby ją ktoś ograniczał. Czasem słyszę, że powinienem pojechać na urlop. A ja myślę, że na urlop muszą jechać ludzie, którzy nie lubią tego, co robią i męczą się w pracy. Ja się nie męczę z chorymi. Za to kompletnie nie odpowiada mi papierkowa robota, zarządzanie, administrowanie i bycie gwiazdą. Unikam awansów jak ognia i nawet biskup się o to trochę gniewa. Niektórzy twierdzą w żartach, że jestem uzależniony od alkoholików. I coś w tym chyba jest, ale na szczęście w tym uzależnieniu nie ponoszę strat, więc sobie na nie pozwolę. Czy z pracy z alkoholikami czerpie ksiądz jakieś korzyści? Takie potwierdzenie, że moje kapłaństwo ma sens. Nie mogę chcieć więcej.

11 20 narkotyki narkotyki 21 Bliżej siebie dalej od... Dane są alarmujące. z badań i ankiet wynika, że po narkotyki może sięgnąć dziecko każdego z nas. Barbara Warpechowska Połowa młodzieży w wieku lat przynajmniej raz w życiu spróbowała marihuany tak wynika z badań Krajowego Biura ds. Przeciwdziałania Narkomanii. Prędzej czy później nasz syn czy córka stanie przed propozycją spróbowania amfetaminy, grzybków, brown sugar lub czegoś innego. Tylko, czy będzie wówczas uzbrojone w argumenty i poczucie wsparcia ze strony rodziny, czy tylko poddane presji rówieśników? Czy potrafi odmówić? Rozmawiaj Z analizy badań nad osobami uzależnionymi wynika, że czynnikiem chroniącym przed uzależnieniem jest rodzina. Niezwykle ważne są dobre relacje, bliska więź i przede wszystkim rozmowa. Dlatego też Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii realizuje kampanie informacyjne. Jedną z nich mamy okazję oglądać obecnie. Na wielu bilbordach umieszczono plakaty Bliżej siebie, dalej od narkotyków Szukaj porozumienia ze swoim dzieckiem. Z badań wyłania się jeszcze jedno spostrzeżenie. Otóż wśród młodzieży uzależnionej od narkotyków przeważają dwa typy: są to albo osoby nadmiernie przez rodziców kontrolowane, albo te, które miały nieskrępowaną niczym wolność. Warto o tym pamiętać! Nie panikuj A co zrobić, kiedy znaleźliśmy u dziecka narkotyk, strzykawkę? Najważniejsze to nie wpadać w panikę i nie działać pochopnie. Powinniśmy zastanowić się, dlaczego sięgnęło po narkotyk, a przede wszystkim pomyśleć jak najlepiej pomóc swojemu dziecku. Na podstawie materiałów z Komendy Głównej Policji przygotowaliśmy przewodnik jak postępować w takiej sytuacji. Poradnia Jeśli znaleźliście u dziecka (narkotyk, fifkę, strzykawkę), dowiedzieliście się od innych rodziców, że bierze narkotyki nie wpadajcie w panikę, nie krzyczcie, nie histeryzujcie. Nie można też zaprzeczać faktom i udawać, że to pomyłka. Nie wolno wierzyć dziecku, że samo sobie poradzi z Niepokojące sygnały: nagłe zmiany nastroju i aktywności nagła zmiana grona dotychczasowych przyjaciół, zwłaszcza na starszych od siebie spadek zainteresowania szkołą, sportem, ulubionymi zajęciami izolowanie się od rodziny kłamstwa, brak wartościowych przedmiotów w domu niewytłumaczone spóźnienia, późne powroty, noce poza domem tajemnicze, krótkie rozmowy telefoniczne sxc archiwum JEŚLI ZNAJDZIESZ U DZIECKA NARKOTYK, STRZYKAWKĘ TO problemem. Nie ma też co szukać winnych w sobie czy rówieśnikach dziecka a przez to je usprawiedliwiać. Najpierw musicie na spokojnie porozmawiać z dzieckiem. Nie należy tego robić, kiedy jest ono pod wpływem narkotyków! Jak najszybciej trzeba zgłosić się do specjalisty, najlepiej do poradni. Tam pomogą ustalić reguły postępowania z dzieckiem, których od tej pory musicie konsekwentnie przestrzegać. NIE WPADAJ W PANIKĘ I NIE DZIAŁAJ POCHOPNIE Rozmowa Rozmowa powinna to być naturalna, spokojna dyskusja na temat problemu. Na spotkaniu z terapeutą (dziecka niepełnoletniego) powinni być obecni rodzice. Testy Jeśli sami nie potraficie lub nie udaje się zrobić dziecku testu na obecność narkotyków powinniście poprosić o takie badanie terapeutę. Jeśli nie zrobił tego np. lekarz ogólny, to dobrym miejscem jest poradnia antynarkotykowa. Oczywiście terapeuta radzi wykonanie testu, jeśli uzna po rozmowie z dzieckiem, że to ma sens i jest konieczne. Obecność narkotyku wykazał test Trzeba wrócić do poradni. Ta narzuci dalsze postępowanie. Zalecane jest m.in. wstrzymanie kieszonkowego, kontrolowanie wolnego czasu dziecka, zainteresowanie się jego przyjaciółmi, znajomymi, środowiskiem. Rodzice muszą się liczyć, że będą musieli odwozić i przywozić dziecko ze szkoły. Musi ono zrozumieć, że nigdy nie zaakceptujecie brania narkotyków i wypowiadacie temu wojnę. Jeśli wiecie, z kim dziecko brało narkotyki, macie obowiązek powiedzieć o tym rodzicom tego kolegi czy koleżanki. Wspólne działania rodziców czasami bardzo pomagają. Problem nie znika Konieczna w takiej sytuacji jest detoksykacja, czyli odtrucie organizmu z narkotyku. Trwa około dwóch tygodni. Można to zrobić bezpłatnie na specjalnym oddziale szpitalnym. Detoks dotyczy głównie osób zażywających opiaty (heroina, kompot), ale też tych, którzy palili marihuanę, brali amfetaminę i jej pochodne. Uwaga! Sama detoksykacja nie jest końcem leczenia, lecz tyl- ko wstępem do niego! Likwiduje fizyczny głód narkotyku, ale pozostaje silne psychiczne uzależnienie. Teraz konieczna będzie długotrwała terapia często w ośrodku poza miejscem zamieszkania. Nieraz czynni narkomani wykorzystują detoks, by zaoszczędzić po odtruciu wystarczą im do zaspokojenia głodu mniejsze dawki. Wskazana jest detoksykacja szpitalna (są też dostępne płatne, prywatne), bo tam można liczyć na stałą, fachową opiekę lekarską i pomoc psychologiczną. Ośrodek Jeśli dziecko nadal bierze (np. nie pomogła terapia indywidualna lub grupa wsparcia) powinno trafić do ośrodka rehabilitacyjnego. Terapeuta wytłumaczy, że dalsza pomoc ambulatoryjna nie ma sensu, bo pacjent łamie abstynencję. Dziecko bezwzględnie powinno zmienić środowisko, nawyki i trafić tam, gdzie na pewno nie będzie dostępu do narkotyków. Umieszczenie nieletniego w ośrodku w Polsce nie jest łatwe. Placówek dla nieletnich jest za mało, a liczba potrzebujących rośnie. Terapia w ośrodku trwa około roku. Nawet jeśli dziecko straci rok szkolny trzeba na to przystać, bo być może uda się uratować jego życie. Gdzie szukać pomocy? Ogólnopolski telefon zaufania Ogólnopolskie Pogotowie Makowe Internetowa Poradnia ds. Narkomanii narkomania.org.pl Krajowe Biuro d.s. Przeciwdziałania Narkomanii Zażywasz przegrywasz ECSTASY objawy użycia: ożywienie, wzmożone postrzeganie kolorów i dźwięków, brak łaknienia, przyśpieszony oddech, poczucie siły (nieadekwatne do możliwości). co powinno zaniepokoić: białe lub kolorowe pastylki, popękane naczyńka (szczególnie na twarzy), zwłaszcza po całonocnej dyskotece czy techno-party. Pamiętaj! nawet jednorazowe zażycie może doprowadzić do śmierci, spowodowanej zablokowaniem sygnałów pozwalających mózgowi kontrolować funkcjonowanie organizmu. AMFETAMINA objawy użycia: poczucie mocy, spotęgowana energia, wzmożona aktywność, bezsenność, brak apetytu, rozszerzone źrenice, przyspieszona czynność serca i szybki oddech, niepokój, napięcie i drażliwość w końcowej fazie działania narkotyku. co powinno zaniepokoić: biały proszek, tabletki, kapsułki Pamiętaj! długotrwałe używanie może doprowadzić do rozwoju stanów depresyjnych, myśli samobójczych, psychoz, zaburzeń osobowości, śpiączki i śmierci. KOKAINA objawy użycia: pociąganie nosem i (lub) katar, nadpobudliwość, gadatliwość, niepokój psychoruchowy, rozszerzone źrenice, poczucie psychicznej euforii. uwaga! Kokainę można palić, zażywać doustnie, dożylnie oraz wdychać nosem. co powinno zaniepokoić: biały proszek, jasnobrązowe kuleczki, kamyki, fajki, małe flakoniki, igły, strzykawki, małe foliowe torebeczki. Pamiętaj! długotrwałe używanie może doprowadzić do stanów depresyjnych i paranoi, tendencji samobójczych, stanów delirycznych, impotencji, zakrzepów krwi, utraty przytomności, śmierci z przedawkowania. HALUCOGENY objawy użycia: halucynacje wzrokowe, zaburzenie postrzegania czasu i przestrzeni, rozszerzone źrenice, zmiany nastroju od euforii po lęk i panikę, izolacja od rzeczywistości. co powinno zaniepokoić: malutkie kartoniki z kolorowymi nadrukami, kamienie do zapalniczek, grzyby. Pamiętaj! niebezpieczeństwo tkwi w nieprzewidywalnym zachowaniu, co może doprowadzić w skrajnych przypadkach do samobójstwa, samookaleczenia oraz agresji wobec innych. ŚRODKI WZIEWNE objawy użycia: odurzenie, euforia, halucynacje, kichanie i kaszel lub krwotoki z nosa, zapalenie spojówek, niewyraźna mowa, drażliwość. co powinno zaniepokoić: foliowe torby, tuby kleju, smary, zapach chemikaliów, włosów i ubrania, nasączone chusteczki. Pamiętaj! długotrwałe używanie może doprowadzić do uszkodzenia płuc, wątroby, mózgu, niewydolności serca, śpiączki, uduszenia podczas wdychania. KONOPIE INDYJSKIE objawy użycia: chichot, euforia, gadatliwość, zwiększony apetyt, zaburzenia koordynacji ruchowej, przekrwione oczy, kaszel, poczucie odprężenia, czasem spadek nastroju. co powinno zaniepokoić: słodkawy zapach oddechu, włosów, ubrania, brązowozielone liście i nasiona, nagle zainteresowanie się uprawą roślin, fifki, fajki, bibułka papierosowa. Pamiętaj! długotrwałe używanie może doprowadzić do zaburzonej oceny sytuacji, spadku koncentracji uwagi, obniżonej sprawności w prowadzeniu samochodu, przewlekłego zapalenia oskrzeli i krtani, astmy. sxc archiwum OPIATY Są to przetwory z maku - morfina, polska heroina, czyli tzw. kompot. objawy użycia: zwężone źrenice, ślady nakłuć, ślady krwi na bieliźnie, gęsia skórka. Pamiętaj! nawet jednorazowe zażycie może doprowadzić do uszkodzeń mózgu, wątroby, zakażenia wirusem HIV, żółtaczki, śmierci z przedawkowania. BROWN SUGAR Jest to odmiana heroiny, która w ostatnich latach zyskuje niezwykłą popularność. objawy użycia: takie same jak przy innych przetworach maku zwężone źrenice, gęsia skórka. co powinno zaniepokoić: okopcone sreberka (z folii aluminiowej, z czekolad, itp.), brunatna, różowa lub beżowa granulowana substancja, przypominającą cukier, małe foliowe torebeczki. Pamiętaj! nawet krótkotrwałe używanie może doprowadzić do uszkodzeń mózgu, śpiączki, śmierci z przedawkowania. opr. BaW na podstawie materiałów Komendy Głównej Policji

12 22 rozmowa miesiąca rozmowa miesiąca 23 Gdy ojciec odchodzi z Bertem hellingerem, wybitnym współczesnym terapeutą i myślicielem, rozmawia grzegorz Płonka. NA Z D R O W I E: Dlaczego ludzie uzależniają się od alkoholu? bert hellinger: Gdy ktoś zadaje mi takie pytanie, czuję, że dotyka ono spraw, które są dla mnie za trudne. Przyznam, że sam czasami lubię napić się whisky, bez uzależniania się od tego. Jest to problem, który dotyczy całej ludzkości. Ale istnieje pewna obserwacja na temat alkoholizmu. Co ona pokazuje? Otóż, przyglądając się w węższym kręgu życiu alkoholika, można zauważyć, że w jego rodzinie wiele kobiet lekceważy mężczyzn. Lekceważeni mężczyźni sięgają po flaszkę. Istnieją kraje, w których mężczyźni są generalnie deprecjonowani, jak na przykład w Rosji. Dlatego alkoholizm jest tam tak bardzo rozpowszechniony. Ostatnio, gdy byłem w Moskwie, usłyszałem piosenkę, którą mężczyźni śpiewają w knajpie. Jej słowa MĘŻCZYŹNI M U S Z Ą ODNALEŹĆ SZACUNEK DL A SIEBIE U W A Ż A BERT HELLINGER grzegorz Płonka mówią o tym, że żony ich nie lubią i dlatego piją wódkę. Jest również wiele prymitywnych społeczności, na przykład Indianie w Ameryce, Aborygeni w Australii czy Eskimosi, w których problem alkoholowy odgrywa dużą rolę. W dzisiejszych czasach w społecznościach tych powiem ogólnie, gdyż nie znam tej problematyki zbyt dokładnie mężczyźni nie mają żadnego zadania do wypełnienia. Nie wykonują już określonych, tradycyjnych zajęć, na przykład nie biorą udziału w wojnie czy polowaniu. Dlatego też siedzą w domach i piją wódkę. Co może im pomóc? Muszą przyjąć nowe zajęcie, to znaczy, że staną się robotnikami w społeczeństwie industrialnym. To jest niesłychane przestawienie dla nich. Jednak jest to przejście, które powoduje, że, zarabiając pieniądze, odnajdują szacunek dla siebie i, co najważniejsze szacunek ze strony kobiet. Mężczyźni, którzy sami siebie nie szanują, nie są szanowani przez kobiety. Powiedziałem na ten temat bardzo dużo Mówił Pan o przyczynach alkoholizmu wśród mężczyzn. Czy w przypadku kobiet uzależnionych od alkoholu rzecz ma się podobnie? Obserwuje się w gruncie rzeczy to samo kobiety uzależniają się od alkoholu, ponieważ nie mają dostępu do swego lekceważonego ojca. Generalnie, uzależnienie powstaje w ten sposób, że nie daje się miejsca mężczyznom. Większość uzależnień jest namiastką ojca. Ostatnio byłem w Jordanii. Na warsztaty, które prowadziłem przyszło dwóch mężczyzn, będących braćmi, z dzieckiem chorym na chorobę krwi. W momencie, gdy pracowałem z dzieckiem, brat ojca powiedział, że pije za dużo alkoholu i spytał się, co ma z tym zrobić? Wtedy ustawiłem naprzeciwko niego osobę reprezentującą jego ojca. Okazało się, że nie ma dla rodzica żadnego szacunku. Dlatego ojciec odszedł. Następnie postawiłem przed nim osobę, będącą przedstawicielem alkoholu. Wówczas człowiek ten podszedł do alkoholu. Alkohol był namiastką ojca. Gdy usytuowałem przedstawiciela ojca przed reprezentantem alkoholu to znaczy alkohol znalazł się za jego plecami ojciec i syn mogli się pojednać. Kiedy tak się stało, alkohol wycofał się. Przeprowadza Pan ze mną wywiad. Komu on ma pomóc? Jeśli mówi się na temat alkoholizmu czy to coś zmieni? Czy ta wiedza nie pozostanie tylko w sferze teorii? Rodzi się pytanie czy jest coś, co można przekazać w taki sposób, żeby zaistniała zmiana? Mam taki obraz ktoś bierze kufel piwa albo kieliszek wódki, patrzy na swoją matkę i mówi: Ja kocham mojego ojca. I wtedy pije. Stwierdzenie tego typu może być wykorzystane przez alkoholika, mającego umysł podatny do manipulowania sobą, jako uzasadnienie dalszego picia? Wcale nie. Gdy tak uczyni i będzie to robił regularnie, to znaczy pił z tymi słowami, coś zmieni się w jego duszy. To, o czym mówię, ma podwójne dno. Pan widział tylko to, co na powierzchni. Tak naprawdę jest w tym, coś ukrytego i tajemniczego, działającego w ukryciu i tajemnicy. Czy mógłby Pan, na podstawie własnych obserwacji, przybliżyć istotę tej tajemnej siły, powodującej zmianę w duszy? Czym się ona charakteryzuje? Tajemnica wymaga od nas szacunku. Odwykliśmy od tego. Pozwólmy jej działać. Zna pan moją historię o skrzatach? W Kolonii żyło się kiedyś cudownie. Ludzie wieczorem kładli się do łóżka, a rano cała praca była już zrobiona. To trwało dopóty, dopóki ktoś nie postanowił się dowiedzieć, dlaczego Bert Hellinger Należy do grona najwybitniejszych współczesnych psychologów. Urodził się 16 grudnia 1925 r. w Leimen koło Heidelbergu. Mając 17 lat znalazł się na liście nazistów jako wrogi element. Odmówiono mu świadectwa maturalnego. Wcielenie do armii i wysłanie na front uchroniło go od problemów z gestapo. Dostał się do niewoli i trafił do obozu aliantów w Belgii. W 1945 r. wrócił do Niemiec. Studiował filozofię, teologię i pedagogikę. W 1952 r. otrzymał święcenia kapłańskie, a rok później wyjechał na misję do Republiki Południowej Afryki. Pracował przez lat jako członek katolickiego zakonu misyjnego wśród Zulusów. W 1968 r. powrócił do Niemiec. Został przełożonym zakonu Misjonarzy z Marianhill w Würzburgu. Jednocześnie rosło jego zainteresowanie psychologią. Rozpoczął własną psychoanalizę, prowadził kursy z dynamiki grupowej. W roku 1971 wystąpił z zakonu. Kształcił się w zakresie psychoanalizy w Wiedniu. Tam poznał swą późniejszą żonę i wkrótce wziął z nią ślub. Poszukiwał własnej drogi w terapii, przedkładając pracę grupową nad indywidualną. Jego wykształcenie psychoanalityczne zostało potwierdzone przez Monachijskie Stowarzyszenie Psychoanalizy W trakcie swej praktyki zawodowej odkrył uwikłania jednostki w teraźniejsze i przeszłe losy rodziny. Stworzył oryginalną metodę ustawienia rodzinne, służącą porządkowaniu pogmatwanych i zerwanych więzów członków rodziny. Jest autorem blisko 40 książek przetłumaczonych na kilkadziesiąt języków oraz wielu dokumentacji wideo. Obecnie Bert Hellinger mieszka w południowo-wschodniej Bawarii nad granicą niemiecko-austriacką. Jest wielbicielem poezji Rilkego i muzyki Wagnera.. W Pańskich poglądach na temat funkcjonowania systemu rodzinnego, można zetknąć się z pojęciem sumienia rodu siły, dbającej o to, żeby w rodzie panował ład i zachowane były więzi między członkami rodziny. Czy w grupie pijących alkoholików występuje tego typu sumienie? Alkohol pije się zazwyczaj w towarzystwie, a więc jest jakieś pole w grupie pijących, które scala ludzi, dając im poczucie przynależności. Kusi i prowadzi ono do tego, żeby alkoholik pił. To jest sumienie, ponieważ popycha do pójścia za tym, co gwarantuje przynależność. Ktoś, kto chce przynależeć do grupy alkoholików musi pić. Natomiast wyjście z niej jest prawie, że niemożliwe. Należy zadać pytanie czy może się utworzyć jakaś inna grupa skupiająca alkoholików, dająca im poczucie przynależności? Pozytywnym przykładem mogą być grupy Anonimowych Alkoholików. Są one skuteczne, gdyż alkoholicy, którzy nie chcą pić, znajdują w nich poczucie przynależności. Jest to rodzaj przeciwwagi w sensie utożsamiania się, jednak przejście z jednej grupy do drugiej jest trudne. Pisząc o tych sprawach trzeba brać pod uwagę wewnętrzną postawę alkoholika. Jeśli w artykule na temat alkoholizmu będzie napisane, że nie należy pić, bo skutki tego są złe, to tego typu sformułowania raczej wspierają picie. Ktoś, kto pisze taki artykuł musi też szanować alkoholika. Powinien dostrzegać jego trudną sytuację i zniewolenie. Inaczej widzieć rolę kobiet, które lekceważą alkoholików, mężczyzn. Piszący musi stanąć po stronie ojców, mężczyzn, gdyż wówczas czują się oni zrozumiani. Wtedy istnieje szansa, że znajdą rozwiązanie. tłumaczył zenon mazurczak

13 24 uzależnienia uzależnienia 25 Dbanie o wygląd, stosowanie rozmaitych diet i kosmetyków wyszczuplających jest dzisiaj czymś zupełnie oczywistym. W końcu któż z nas nie próbował kiedyś zrzucić kilku kilogramów? Magdalena Chromik Kiedy jedzenie staje się problemem W świecie, w którym tak dużą wagę przywiązuje się do wyglądu i kondycji fizycznej, media donoszą o kolejnych dietach cud, a z okładek kolorowych magazynów uśmiechają się do nas szczupłe modelki, trudno oprzeć się wszechogarniającemu szałowi odchudzania. O ile przy rzeczywistej nadwadze stosowanie diet odchudzających jest wskazane i korzystne dla zdrowia, o tyle w innych przypadkach może być początkiem groźnych zaburzeń odżywiania, takich jak anoreksja i bulimia. Upiorne siostry W XIX wieku kobiety nieszczęśliwe, żyjące w świecie nierealnych marzeń cierpiały na melancholię lub histerię. Współczesne panie chorują na anoreksję i bulimię. Jadłowstręt i żarłoczność to groźne zaburzenia łaknienia. Mają podobne podłoże, równie mocno uzależniają i wyniszczają organizm. Chociaż są osobnymi jednostkami chorobowymi, jednak występują tak często razem, że lekarze nazywają je upiornymi siostrami. Zaburzenia łaknienia najczęściej dotyka kobiet w wieku lat, w większości tych z zamożnych rodzin. Przyczyny ich powstawania nie są do końca znane. Dosyć często wymienia się uwarunkowania psychiczne, takie jak: brak akceptacji swojej osoby i wiary w siebie, lęk przed dorosłością i seksualnością, traktowanie jedzenia jako namiastki miłości, oraz społeczne jak na przykład kult szczupłej sylwetki, czy przekonanie, że idealna figura pomaga osiągnąć sukces w życiu. Nie bez znaczenia są także czynniki rodzinne Anoreksja to powinno zaniepokoić: znaczny spadek masy ciała ostre rysy twarzy, zanik tkanki tłuszczowej przesadne zainteresowanie jedzeniem sucha, łuszcząca się skóra matowe, wypadające włosy meszek na twarzy i ciele bezsenność rozdrażnienie, apatia, osłabienie odsuwanie się od innych, chęć spędzania czasu w samotności stresujące wydarzenia, np. śmierć kogoś bliskiego, alkoholizm w rodzinie, niewłaściwe relacje z rodzicami, którzy są nadopiekuńczy lub zbyt wymagający wobec dzieci, czy specyficzny model rodziny - dominująca matka, pasywny ojciec. Niewinne początki Początki anoreksji są zwykle niewinne odchudzające się dziewczyny rezygnują z wysokokalorycznych potraw: tłustego mięsa, słodyczy. Stopniowo ograniczają także inne produkty, aż w końcu jedzą tylko owoce i warzywa, bądź stosują głodówki. Mimo iż odmawiają sobie pokarmów, jedzenie staje się ich obsesją są specjalistkami w dziedzinie gotowania i diet, na pamięć znają tabele kaloryczności potraw. Anorektyczki ważą się nawet po kilka razy dziennie, a żeby spalić kalorie stosują wyczerpujące ćwiczenia fizyczne. Ciągle wydaje im się, że są zbyt grube, nie zwracają uwagi na opinię otoczenia, wyrażającą coś zupełnie przeciwnego. Czasami nawet bliskim osobom trudno jest zauważyć niepokojące objawy, gdyż chore potrafią się świetnie maskować noszą luźne ubrania, przygotowują posiłki dla rodziny, samemu nic nie tykając, chowają jedzenie. Stopniowo odsuwając się od przyjaciół, wsparcia szukają na internetowych forach i stronach pro ana, gdzie wymieniają się radami jak ukrywać swoją chudość, czy oszukiwać rodzinę. Tego typu zaburzenia powodować mogą niewydolność serca, choroby nerek, osteoporozę, a wreszcie skrajne wycieńczenie organizmu, prowadzące do śmierci. Nocne obżarstwo Bulimików trudniej jest jednak rozpoznać, gdyż często są to osoby o prawidłowej masie ciała, pozornie mające właściwe nawyki żywieniowe. Na co dzień stosują rozmaite diety odchudzające, jednakże nawet najmniejsze stresy lub przykrości powodują u nich napady nocnego obżarstwa. Podczas takich ataków chore w krótkim czasie pochłaniają ogromne ilości jedzenia, często nawet produktów w postaci nieprzetworzonej, takich jak surowy ryż, czy mrożonki. Uleganie wilczemu apetytowi powoduje jednak poczucie winy, wyrzuty sumienia i obawę przed przytyciem, które byłoby normalnym skutkiem takiego postępowania. Bulimiczki prowokują więc wymioty, lub zażywają duże ilości środków przeczyszczających i moczopędnych, by pozbyć się nadmiaru kalorii. Często odczuwają wtedy tak wielką ulgę, że znów się przejadają i dalej w kółko. Bulimia wykazuje wiele podobieństw do narkomanii czy alkoholizmu. Rytuał objadania się daje moment euforii. Ale podobnie jak alkoholik zmaga się potem z kacem, tak bulimik ma bóle żołądka, pieczenie w przełyku, kłopoty z krążeniem, podły nastrój i wyrzuty sumienia. Znowu czuje się bezwartościowy i niepotrzebny. Bulimia prowadzić może do uszkodzenia szkliwa zębów, zaburzeń pracy nerek, arytmii serca, osłabienia wątroby i układu pokarmowego, rozciągnięcia żołądka, a w skrajnych przypadkach nawet do pęknięcia przełyku lub przepony. Trudno nakłonić do leczenia Niestety osoby cierpiące na zaburzenia odżywiania trudno jest namówić do podjęcia leczenia. Osoby, które zauważyły, że ktoś bliski cierpi na zaburzenia odżywiania nie powinny tego lekceważyć, myśląc, że sprawa sama się rozwiąże. Podczas terapii nie obejdzie się bez pomocy specjalistów, jednak równie ważne jest wsparcie i zrozumienie ze strony rodziny. Istotne jest nawiązanie kontaktu z chorym i przekonanie go do leczenia. Nie wolno wierzyć chwilowym zapewnieniom, że będzie odżywiać się normalnie i zmieni swoje postępowanie. Rozmowy nie powinno się zaczynać w czasie posiłku lepiej pozwolić opaść emocjom, poczekać na jakąś spokojną chwilę. Nie należy obwiniać chorego, ani oceniać jego zachowania, lecz starać się poznać i zrozumieć jego uczucia i problemy. Trzeba stanowczo i konsekwentnie uświadomić mu, że wizyta u lekarza będzie konieczna. Leczenie zaburzeń łaknienia jest niełatwe i długotrwałe, im wcześniej więc się zacznie, tym większe są szanse na wyzdrowienie. Pomocna psychoterapia Pierwszym etapem leczenia anoreksji i bulimii jest wizyta u psychologa lub psychiatry, który oceni stopień zaawansowania choroby i związanego z nim zagrożenia życia. W przypadku anoreksji często konieczne jest leczenie szpitalne, w czasie którego choremu pomaga się powrócić do prawidłowej wagi. Dopiero Bulimia to powinno zaniepokoić: przesadna troska o masę ciała i wygląd duże wahania wagi nawet do 10 kg w ciągu miesiąca znikanie po posiłkach w łazience bóle brzucha, rozwolnienia i zaparcia zmęczenie, zły nastrój zgrubienia skóry palców, rany lub blizny na grzbietach dłoni próchnica opuchlizna twarzy, uszkodzenie naczynek krwionośnych w oczach gdy stan pacjenta jest stabilny, rozpoczyna się psychoterapię. Leczenie bulimii opiera się na współpracy z psychiatrą, lub psychologiem oraz kontakcie z dietetykiem, który uczy właściwych nawyków żywieniowych. We wczesnych stadiach anoreksji i bulimii, gdy chory chce się leczyć, wystarczy kontakt z psychologiem i pomoc rodziny. W cięższych przypadkach stosuje się psychoterapię: indywidualną, grupową, lub rodzinną, wspomaganą muzykoterapią, choreoterapią, czy psychodramą. Czasami niezbędne jest także leczenie farmakologiczne. Zadaniem terapii jest zmiana sposobu myślenia pacjenta na temat własnej osoby, pomoc w odreagowaniu emocji i zrozumieniu przyczyn pojawienia się choroby. Lekarz zachęca chorego do zwalczenia odrazy do własnego ciała, swobodnego wyrażania uczuć. Terapia rodzinna opiera się na próbie rozwiązania konfliktów i problemów w rodzinie, które mogą być przyczyną zaburzeń odżywiania. Tak jak w przypadku innych uzależnień, zdrowiejące anorektyczki i bulimiczki muszą nauczyć się żyć bez swojej choroby. Leczenie często trwa wiele lat i bywa uciążliwe, ale podjęty trud się opłaca. zdjęcia WitolD morawski

14 26 Profilaktyka Profilaktyka 27 Każdy młody człowiek wkraczając w dorosłe życie marzy o szczęściu, miłości, rodzinie, pracy. Stara się poprzez swoje codzienne wybory realizować cele i marzenia. Nie zdaje sobie jednak sprawy z tego, że droga do osiągnięcia tych zamierzeń jest trudna, tak jak spacer po linie rozwieszonej nad przepaścią. Andrzej Wojciechowski* Psycholog Spacer po linie Na jego postawę i wybory z jednej strony wpływają czynniki ryzyka, które ściągają go w przepaść uzależnień, natomiast z drugiej strony pomagają mu czynniki chroniące. Czynniki ryzyka przedstawia tabela. Niska samoocena W badaniach o czynnikach ryzyka i czynnikach chroniących poczyniono kilka ważnych obserwacji: Wpływ poszczególnych czynników ryzyka nie jest równie silny we wszystkich fazach rozwojowych. Na przykład brak kontroli rodzicielskiej koreluje z zaburzeniami zachowania w okresie dzieciństwa i dojrzewania. Natomiast kontakt z rówieśnikami przejawiającymi zachowania antyspołeczne ma największy wpływ na przełomie dzieciństwa i okresu dojrzewania (około 12 roku życia). Efekty oddziaływania czynników ryzyka kumulują się. Prawdopodobieństwo pojawienia się zachowań ryzykownych jest tym większe, im więcej jest czynników ryzyka, im bardziej są one szkodliwe i im dłużej trwają. U podłoża różnych zaburzeń leży wspólny zestaw podstawowych czynników ryzyka. Na przykład zaburzenia więzi z rodzicami są predyktorem sięgania po używki, wczesnej inicjacji seksualnej, nerwic, bulimii, samobójstw i wielu innych zaburzeń. Również u młodych osób przejawiających różne zachowania problemowe obserwuje się wiele wspólnych uwarunkowań osobowościowych: wysoki poziom lęku i niepokoju, słabą odporność na frustrację, niską samoocenę, niedojrzałość emocjonalną i społeczną, słabą kontrolę wewnętrzną, nierealistyczne oczekiwania wobec siebie i otoczenia, poczucie odrzucenia. Siedem minut dla dziecka W tym spacerze po linie młody człowiek nie jest całkiem bezbronny. Istnieją czynniki chroniące, które strzegą go przed wpływem czynników ryzyka a w efekcie, nie pozwalają na wpadnięcie w uzależnienie. Według amerykańskiego badacza działań profilaktycznych J.D. Hawkinsa tych czynników jest pięć. studio nz Najmocniejszy z nich to silna więź z rodzicami, osobą dorosłą, osobą znaczącą. Może to być nauczyciel, harcmistrz, ksiądz. Jednak w obecnych czasach rodzice mają coraz mniej czasu dla swoich pociech. Zajęci są pracą i karierą zawodową lub poszukiwaniem pracy. Średnio tylko 7 minut dziennie ojciec zajmuje się dzieckiem. W rodzinach, gdzie panuje bezrobocie występuje stałe poczucie zagrożenia socjalnego i związane z tym zawężenie pól aktywności. Przemysł rozrywkowy, reklama powoduje powstawanie izolacji pokoleniowej. Młodzi ludzie zachęcani są do podejmowania wczesnej aktywności zarobkowej. To wszystko sprawia, że ten najmocniejszy czynnik chroniący nie ma już takiej siły oddziaływania, jak w przeszłości. Więź ze szkołą Drugi ważny czynnik, który można łatwo zdiagnozować jednym pytaniem skierowanym do ucznia Jak się czujesz w szkole? I już wszystko wiadomo!? W ostatnich latach i niestety trwa to do dziś (dowodzi tego chociażby niedawne zamieszanie z maturami) nastąpiło osłabienie systemu oświaty. Przesunięty został akcent na kształcenie z pominięciem wychowania. A komercjalizacja szkolnictwa spowodowała zamykanie się ścieżek edukacyjnych dla dużych grup młodzieży. Religia Młodzi ludzie aktywnie uczestniczący w praktykach religijnych są bardziej odporni na działania czynników ryzyka. I tu jednak mamy do czynienia z osłabieniem działania tego czynnika. Wpłynęły na to konflikty i dyskusje wokół działań Kościoła. Młodzi ludzie są coraz bardziej zainteresowani zdobywaniem doczesnych wartości, a nie aktywnym uczestnictwem w ruchach religijnych. Prowadzenie lekcji religii w szkołach nie przez księży, ale katechetów wpływa na zanikanie zainteresowania życiem religijnym. Czy pokolenie JP2 to tylko pusty symbol? Zakorzenienie w regionie Wpływ tego czynnika daje się również zauważyć. Młodzi ludzie lubią się identyfikować z pozytywnymi autorytetami. Naśladują, podziwiają. Mieszkając w jakimś mieście czy regionie czują się związani z nim. Często dumnie słychać, jak ktoś mówi Jestem z Warszawy a a ja jestem góralem. Powód do dumy. Jeszcze inni identyfikują się ze swoim klubem sportowym. Nie sprzyja jednak temu stała atmosfera erozji autorytetów (skandale obyczajowe, lustracja). Nastąpiło również osłabienie wpływu kultury wysokiej na rzecz masowej. Rówieśnicy Młodzi ludzie chętnie integrują się przy realizacji jakiegoś celu (może to być i zły cel). Przestrzenią do realizacji wybranego celu, ale i siebie może być koło zainteresowań, grupa oazowa. Nie znaczy to, że młody człowiek jest trwale zabezpieczony, gdy zauważamy obecność głównych czynników chroniących. Czynniki te osłabiają naciski grup rówieśniczych oraz szkodliwe działania mediów, czy też wpływ rynku używek na dokonywanie wyborów przez młodego człowieka. Razem z rodzicami Reasumując, w działaniach profilaktycznych trzeba uwzględniać istnienie negatywnego wpływu czynników ryzyka na dzieci i młodzież i dostosowywać tak działania, by je osłabiać i eliminować. Jeszcze raz pozwolę sobie przypomnieć, iż wszelkie podejmowane działania profilaktyczne bez udziału rodziców czy opiekunów dzieci (pierwszy czynnik chroniący) są bezproduktywne!!*andrzej Wojciechowski psycholog, p r a c o w n i k samorządowy. Od 1996 r. realizuje szkolenia z zakresu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych dla różnych grup zawodowych. Były p r a c o w n i k Pa ń s t w o w e j Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w Wa r s z a w i e, z którą współpracuje do dziś. Autor w i e l u artykułów na temat profilaktyki i problemów alkoholowych. rysunek małgorzata wrona morawska

15 28 ludzkie losy ludzkie losy 29 rozmowa z uzależnionym od alkoholu psychologiem, utrzymującym od ośmiu lat abstynencję PIOTR NAW R O T: Zgodziłeś się opowiedzieć o sobie i walce z uzależnieniem. Ale dlaczego nalegałeś na pełną anonimowość? AnonimoWy Psycholog: Bo tego wymagają ode mnie tradycje AA. Nie ukrywam faktu, że jestem alkoholikiem, ale się tym nie chwalę. Choroba jest taka jak inne, ale obciążona odium wstydliwej. Czy pamiętasz, kiedy zacząłeś pić? Byłem 11 może 12-letnim chłopcem. Koledzy mnie namówili, abym wyniósł domowe wino z naszej piwnicy. Wyniosłem i tym winem się upiłem, spałem gdzieś w lasku na trawie, później torsje, źle to zniosłem, ale jakaś część mojego ciała domagała się powtórki. I były powtórki. Ale prawdziwe picie zaczęło się w liceum, w drugiej klasie miałem już sprawdzonych kompanów od kieliszka. Założyliśmy klub Delirium tremens, powstały jakieś rytuały, ba, klub miał nawet logo dwie myszki z czerwonymi oczami na motocyklu. Dziś wiem, że ta cała otoczka była potrzebna do redukcji niepokoju spowodowanego takim stylem i intensywnością picia. Były jakieś interwencje pedagogów? Co mówili Twoi rodzice? Moja wychowawczyni powiedziała mi kiedyś, że za dużo piję. Zbagatelizowałem sprawę, zresztą raz mi się nawet zdarzyło z nią popić... A, i jeszcze mnie przyłapano pijanego na wycieczce. A rodzice, Rozliczyć się z przeszłością hmmm, tata sam lubił wypić i za bardzo się mną nie interesował, a mama nie radziła sobie z tym problemem. Pewnie cierpiała widząc jak przychodzę pijany, ale nie umiała mi nic powiedzieć. Z całą pewnością taki ogrom tolerancji w domu pomagał mojej chorobie dobrze się rozwinąć. Nie miałem mocnego i dobitnego sygnału, że coś jest nie tak. Gnębiło mnie tylko jakieś niejasne poczucie winy i czasami wstydu. Trzeba pamiętać, że były to lata 70. O alkoholizmie niewiele wiedziano, jeszcze mniej mówiono. A rówieśnicy? Tu, po trochu, dochodzimy do odpowiedzi na pytanie, po co piłem?. Byłem wrażliwym dzieckiem, które nie umiało przełamać dystansu, jaki dzielił je od świata. Alkohol dawał mi możliwość odchudzenia tej szyby, jaka mnie dzieliła od innych ludzi. Bez alkoholu nie umiałem się znaleźć w towarzystwie, byłem złośliwie ironiczny, sztuczny, napięty i bardzo na swoim punkcie przeczulony. To dobry przepis na towarzyską katastrofę, wiem to, bo zawsze mi się udawało zrazić do siebie ludzi, na których mi zależało. Innych też. A alkohol dawał mi luz, usuwał spięcie, powodował przypływy towarzyskiej odwagi, dodawał fantazji... Stało się tak, że bez alkoholu byłem trudnym kompanem i z alkoholem też, bowiem upijając się znowu robiłem się nieprzyjemny i nieprzewidywalny. Co było dalej, gdy zdałeś maturę? Maturę zdałem na dobry, co wprawiło w niezły stupor moją wychowawczynię, ale później było gorzej, nie mogłem się dostać na studia. Zacząłem jakąś pomaturalną, bez przykładania się do nauki. Nie było mnie już wtedy na to stać. Picie strasznie obniża wymagania wobec siebie. Nie miałem wówczas żadnych realnych planów, ani ambicji. Miałem za to cały wór chorych marzeń, urojeń i snów o potędze. Po kilku próbach dostałem się jednak na psychologię i zostałem najstarszym studentem na roku. Zdałem jakoś wszystkie egzaminy. Napisałem pracę magisterską i ją obroniłem, po czym wzięto mnie do wojska. Tam byłem najstarszym żołnierzem w kompanii, dowódcą najstarszego pojazdu w pułku. W wojsku, po raz pierwszy, zostałem ukarany formalnie za picie alkoholu, dostałem cztery dni zakazu opuszczania koszar. Niewiele to zmieniło w moim spojrzeniu na swoje picie. Przez moment czułem się nawet trochę prześladowany politycznie, a moje pijackie wyczyny stały się pułkowymi legendami. Byłem z tego dumny. Coś ci pozostało z tamtej dumy? Jest to część mojego życia, lat, które są już za mną, ale dalej stanowią o mojej tożsamości. Natomiast wiele wysiłku i pracy włożyłem, by ta tożsamość była pozbawiona dumy z pijackich wyczynów. Już na początku trzeźwienia dotarło do mnie, że to jeden z warunków koniecznych, by uczciwie i sumiennie rozliczyć się z przeszłością. Mam do dzisiaj kilka grubych zeszytów z zapisem mojej historii. Musiałem zobaczyć swoje życie i picie tak, jak ono obiektywnie wyglądało. Nie było to przyjemne, ale miało ozdrowieńczą moc prawdy. Obroniłeś pracę magisterską i stałeś się pełnowartościowym psychologiem. Żartujesz. Pełnowartościowym psychologiem to ja się staję dopiero teraz. To efekt własnej pracy, szkoleń, pracy z ludźmi i przede wszystkim porządku w umyśle i duszy, jaki dał mi program 12 kroków AA. Kilka lat pracowałem jako psycholog, ale odszedłem, czułem, że to nie ma sensu. W tym samym czasie, a było to na początku lat 90. miałem długi, bo dwuletni, okres abstynencji. Przestałem pić ze strachu. Niewiele brakowało, abym stracił życie. Moja ówczesna partnerka wymogła, abym powiedział o sobie alkoholik. Słowo to nawet przeszło mi przez gardło, ale nie wziąłem go sobie do serca. Strasznie się wtedy męczyłem. Miałem wiele złości, pretensji, żalu i nierealnych oczekiwań. Było tak źle, że znajomy psychiatra chciał mi podawać lit i zapisał jakieś prochy, których nie wziąłem. Dziś wiem, że byłem wtedy człowiekiem, który miał dookoła zębiska i kłapał nimi na cały świat. Po dwóch latach ta męczarnia się skończyła, rozstałem się z partnerką (psułaby mi komfort picia) i wróciłem do czynnego alkoholizmu. Zajmowałem się wtedy handlem, małgorzata Wrona morawska ale i tu alkoholizm nie pozwolił mi się rozwinąć. Co ci dała ta dwuletnia przerwa? Miałem dwie przerwy, tę, o której mówiłem i kilka lat później następną dziewięciomiesięczną. Dały one oddech mojej wątrobie i trzustce. Ale też gwałtownie przyspieszyły moją chorobę. Wyraźnie czułem, że po przerwie piję bardziej intensywnie, niż przed nią. Jakbym osobiście poświadczał tezę: u nieleczonych alkoholików choroba rozwija się pomimo nie picia. Abstynencja w zaparte daje mi również olbrzymie doświadczenie. Dziś wiem, czym jest suchość i jak bardzo się różni od trzeźwienia. Udało ci się przestać pić... Tak, chociaż ja używam czasu teraźniejszego. Traktuję trzeźwienie jako nieustający proces. Nie piję od 1998 roku, wtedy jesienią trafiłem do AA, na swój pierwszy mityng. Wybrałem AA, bowiem wiedziałem, że tam nie będą o nic pytać. Wstydziłem się swojego alkoholizmu. Przeszkadzała mi dodatkowo świadomość bycia psychologiem, który sobie sam nie pomógł. Nie umiałem sobie wyobrazić pójścia do przychodni, podania danych personalnych i zawodu. Towarzyszyło mi poczucie winy, wstyd i wewnętrzna pustka. Pierwsze pół roku trzeźwienia to był wspaniały okres, raz w tygodniu spotkanie AA i później miałem kilka dni o czym myśleć. Poznawałem siebie, AA, ludzi, dowiadywałem się o programie i sposobach jego realizacji. A gdy kończył mi się lot na różowej chmurce byłem gotów, podszedłem do kolegi i z trudem powiedziałem magiczne słowo proszę (cię o to, abyś został moim sponsorem). Zgodził się i przez 18 miesięcy prowadził mnie poprzez program 12 kroków. Program dał mi również sposób na życie zgodnie z moim, zadeptanym przez alkoholizm, poczuciem wartości. Pozwolił uwierzyć, że jeżeli Bóg jest na pierwszym miejscu, to wszystko inne jest na właściwym miejscu, oraz w uczciwość jako najcenniejszą wartość w życiu i konieczność życia z ludźmi i dla nich. Wyraża to prosta myśl aowska: Módl się, sprzątaj dom i pomagaj innym... Czyli dbaj o rozwój duchowy, utrzymuj ład i porządek (również moralny) w swoim życiu i dbaj o więź z innymi ludźmi, bo inaczej skutki przerośniętego JA cię przygniotą. Leczyłeś się również profesjonalnie? Tak. Później przeszedłem terapię podstawową i pra- cowałem w kontakcie indywidualnym z terapeutą. Nie piłem już wtedy ponad trzy lata i chciałem pracować w ośrodku terapii uzależnień. Dlatego musiałem uzupełnić pewne elementy terapii. Jest to również konieczne do uzyskania certyfikatu specjalisty, a na drodze do tego właśnie jestem. Ponadto miałem elementy pracy własnej na SPP i w Szkole Trenerów, którą właśnie zacząłem. Co teraz się dzieje w twoim życiu? Dojrzewam. Chcę być odpowiedzialny za swoje życie. Pracuję w terapii uzależnień, dużo się uczę, pracuję nad swoim trzeźwieniem. Modlitwa, medytacja, spotkania AA, sporo sponsoruję. Staram się pamiętać o tym, że istnieją również inne...izmy. Robię wszystko, by mnie któryś nie dopadł. Ważne dla mnie jest to, aby moja trzeźwość była też dla innych ludzi, myślę tu o rodzinie i innych alkoholikach. W AA mawia się, że trzeźwienie najpóźniej widać w domu. A rodzina i dzieci to dzisiaj dla mnie sprawa najważniejsza, oczywiście po utrzymaniu trzeźwości. Przez większość życia mawiałem o sobie wierzący niepraktykujący, dopiero trzeźwienie pokazało mi, że to bzdura, to właśnie praktyka wyznacza wiarę. Podobnie jest z hierarchią wartości. Przyglądam się oraz słucham tego, co mówi do mnie żona i dzieci, albowiem moja i ich ocena stopnia zaangażowania w sprawy rodziny, często się nie pokrywają. Dziś Ja trzeźwiejący, chociaż niechętnie, przyznaję słuszność obserwacjom rodziny, nie tkwię już w wieży własnych racji i wiem jak wiele jeszcze mam do zrobienia. A nie jestem złym mężem i ojcem. Dużo czasu poświęcam sprawom AA, głównie mityngom i sponsorowaniu. Bycie pomocnikiem w realizacji programu 12 kroków zmieniło jakość mojego trzeźwienia i wzbogaciło moją wiedzę o chorobie. Dodatkowo przychodziła radość, gdy widziałem jak ludzie wstają z kolan, na które rzuciła ich choroba i odważnie idą w życie, tak jak i mnie się to zdarzyło. Wielkim wsparciem w leczeniu tej choroby ducha jest wiara i modlitwa. Dziś wierzę w to, że jeżeli Bóg jest na pierwszym miejscu, to wszystko inne jest na właściwym miejscu. rozmawiał Piotr nawrot

16 30 Pomoc społeczna Pomoc społeczna 31 Leczysz się, dostaniesz zasiłek miejski ośrodek Pomocy społecznej w katowicach realizuje kilka programów, w których uczestniczą osoby uzależnione od alkoholu lub pijące szkodliwie. Barbara Kowalczyk* Pracownicy pomocy społecznej w większości przypadków mają do czynienia z osobami, które zaprzeczają problemowi alkoholowemu i nie chcą podjąć leczenia. Ale dysponują potężnym narzędziem, motywującym do podjęcia leczenia, a następnie utrzymania abstynencji. Przyznawane świadczenia materialne zależą od podjęcia działań, zmierzających w kierunku rozwiązania problemu alkoholowego i w przypadku zerwania współpracy pomoc zostaje wstrzymana. W poprzednim numerze przedstawiliśmy Program Ja i alkohol. Teraz kolejne. Szczegółowo omówiliśmy również Etap 1 i 2, więc teraz tylko krótkie przypomnienie. Etap 1 co świadczy o uzależnieniu O uzależnieniu od alkoholu mogą świadczyć następujące sytuacje: przyjście do pracownika socjalnego na umówioną wizytę lub po zasiłek pod wpływem alkoholu, libacje alkoholowe, które stwierdzi pracownik socjalny w czasie wizyty w domu podopiecznego. Etap 2 - diagnoza Jest to najtrudniejszy etap. Klient jest zły, a nawet wściekły, że wmawia mu się, iż ma problemy z alkoholem, że ma uczestniczyć w programie. Nie rozumie dlaczego ma to robić. Etap 3 pomoc w wyborze formy leczenia Osoby, u których postawiono diagnozę uzależnienie od alkoholu i które są w stanie skorzystać z oferty leczenia w ramach służby zdrowia kierowane są na Program Mój plan. Ma on umożliwić: zdobycie wiadomości na temat form i miejsc leczenia odwykowego, stworzenie indywidualnego planu leczenia, wypracowanie sposobu dokumentowania działań dotyczących leczenia. Uczestnik kończy program w momencie podjęcia leczenia. Mój Plan realizowany jest w MOPS Katowice od 2002 roku. W ubiegłym roku uczestniczyło w nim 285 osób. Etap 4 - monitorowanie procesu leczenia Po wyborze placówki i podjęciu leczenia osoba uzależniona kontynuuje współpracę z MOPS i uczestniczy w Programie Trzeźwość. Ma on wspierać umiejętności niezbędne w radzeniu sobie z uzależnieniem od alkoholu w oparciu o program terapeutyczny realizowany przez podopiecznego w specjalistycznych placówkach terapii uzależnień. Wśród tematów w tym programie mamy m.in. omówienie jak wygląda realizacja osobistych planów leczenia, co sprawia podopiecznemu problem z utrzymaniem abstynencji oraz dzielenie się doświadczeniami odnośnie przestrzegania zaleceń dla trzeźwiejących alkoholików. Zakończenie programu następuje po ukończeniu terapii, potwierdzonej stosownym zaświadczeniem, jednak nie wcześniej niż po 12 miesiącach. Program Trzeźwość jest realizowany w MOPS Katowice od 2003 roku. W ubiegłym roku uczestniczyło w nim 275 osób. Po jego zakończeniu uczestnicy są kierowani do udziału w programie Absolwent. Etap V wspieranie w ułożeniu życia na nowo Jest to ostatni etap wspierania osoby uzależnionej w zdrowieniu. Osoba uzależniona, po zakończeniu terapii, powinna samodzielnie kontynuować i pogłębiać proces trzeźwienia, tzn. poprawiać jakość swojego funkcjonowania w różnych obszarach (praca, życie rodzinne, kontakty z innymi, zdrowie, wartości, zainteresowania). Przejawem zdrowienia osoby uzależnionej jest przejmowanie odpowiedzialności i zwiększenie samokontroli we własnym życiu. Pomocą w tym procesie jest Program Absolwent. Jest realizowany w ścisłej współpracy z pracownikiem socjalnym, który wspiera osobę uzależnioną i jej rodzinę w rozwiązywaniu ich problemów. Każdy z uczestników na kolejnych spotkaniach dokonuje samooceny dotyczącej m.in. relacji rodzinnych i kontaktów z innymi ludźmi; samopoczucia fizycznego i psychicznego; działań w znalezieniu pracy i działań umożliwiających poprawę sytuacji mieszkaniowej. Zakończenie udziału w spotkaniach następuje po dokonaniu oceny procesu trzeźwienia uczestników na wspólnym spotkaniu uczestnika programu, pracownika socjalnego oraz konsultanta. Ocena zostaje dokonana po minimum roku uczestnictwa w programie. Program Absolwent jest programem nowym, realizowanym w MOPS Katowice od 2006 roku. Program 12 To program dla osób ze zdiagnozowanym uzależnieniem od alkoholu, które ze względu na stan zdrowia nie kwalifikują się do standardowego leczenia odwykowego lub w przeszłości ukończyły program readaptacyjny i nie utrzymują abstynencji. Osoby te nie są w stanie dotrzymać warunków kontraktu terapeutycznego oraz sprostać wymogom wynikającym z programu i metod terapii. Są to osoby, które przejawiają zaburzenia w zakresie pamięci świeżej, myślenia abstrakcyjnego i przyczynowo skutkowego, koncentracji uwagi, funkcjonowania emocjonalnego oraz mające trudności w zakresie pisania, czytania i liczenia. Deficyty te często zaburzają funkcjonowanie społeczne. Zatem należy oczekiwać, iż osoby te będą: wolniej się uczyły, gorzej przyswajały przedstawiane wiadomości, gorzej będą je zapamiętywały, będą miały kłopoty z przełożeniem wiedzy i umiejętności nabytych na zajęciach na życie codzienne. Szybciej występuje u nich efekt zmęczenia i znużenia. Konieczne jest częste powtarzanie materiału, podawanie materiału w niewielkich sekwencjach, odnoszenie się do konkretnych zdarzeń, sytuacji z wykorzystaniem wielu bodźców wizualnych i werbalnych. Korzystne też staje się wprowadzenie stałych elementów w pracy grupowej planowanie, rytuały. Wśród tematów Programu 12 mamy m.in. treningi: budżetowy, i gospodarowania czasem, asertywnych zachowań abstynenckich oraz jak radzić sobie w sytuacjach problemowych czy jakie są źródła wsparcia i zagrożenia ze strony innych osób. Program ten jest realizowany w MOPS (choć pod inną nazwą) od 2000 roku. W 2005 roku uczestniczyło w nim 30 osób. Pomogą współpracującym Warunkiem otrzymania pomocy materialnej z pomocy społecznej jest współpraca w rozwiązywaniu problemu alkoholowego poprzez uczestniczenie w jednym z programów MOPS dostosowanym do sytuacji konkretnej osoby. W szczególnych przypadkach, spowodowanych głównie stanem zdrowia, istnieje możliwość opracowania indywidualnego planu wychodzenia z uzależnienia. Decyzję o tym podejmuje konsultant ds. uzależnień. Jednak i w tym przypadku istnieje obowiązek współpracy z MOPS. Zerwanie współpracy powoduje uchylenie lub ograniczenie wysokości zasiłku na jeden miesiąc. W przypadku uczestnictwa w programach jedna nieusprawiedliwiona nieobecność na zajęciach uznawana jest za zerwanie współpracy. Ważna jest również forma przyznawanej pomocy. Po stwierdzeniu faktów mogących katarzyna Wrona świadczyć o istnieniu problemu alkoholowego pomoc jest przyznawana w formie niepieniężnej. Zamiana na zasiłek w formie pieniężnej jest możliwa po podjęciu uczestnictwa w treningu budżetowym, który trwa trzy miesiące. Jednak warunkiem otrzymywania gotówki jest utrzymywanie abstynencji. Jakikolwiek sygnał o spożywaniu alkoholu powoduje zmianę zasiłku z powrotem na formę niepieniężną. Ustawa o pomocy społecznej daje podstawy prawne do takich działań.!*dr barbara ko W A l c z y k była dyrektorem miejskiego ośrodka Pomocy społecznej W katowicach W latach obecnie jest WykłAdoWcą W studium PrAcy socjalnej na uniwersytecie śląskim W katowicach. PROGRAM 12 UCZY M.IN.: ASERTYWNYCH ZACHOWAŃ ABSTYNENCKICH ORAZ JAK RADZIĆ SOBIE W SYTUACJACH PROBLEMOWYCH

17 32 fundusze europejskie fundusze europejskie 33 Poznać siebie i pokonać strach sebastian, adam i kasia. co łączy ucznia ogólniaka z ochroniarzem i matką czworga dzieci? alkohol i szkolenie w ramach projektu Przystanek Praca. Rekrutacja odbywała się poprzez ośrodki leczenia uzależnień, ośrodki pomocy społecznej i kluby abstynenta tłumaczy Bernadeta Grobelny, koordynator projektu Przystanek PRACA w Stowarzyszeniu Wspierania Inicjatyw Społecznych MERI- TUM w Katowicach. Zajęcia prowadzili trenerzy, doradcy zawodowi, psycholodzy. Uczestnicy szkolenia szukali swoich mocnych stron i co ważniejsze, nauczyli się je prezentować. Ćwiczenia i scenki, w których brali udział ułatwiały również przezwyciężać problemy dnia codziennego. Doradcy zawodowi pomagali opracować ścieżki wsparcia. Grupa 20 osób. Wszyscy przeszli terapię. Pokręcone życie. Kilkoro zgodziło się rozmawiać. Opowiedzieli nam swoje historie. Historia Sebastiana Z Sebastianem Mosio spotykamy się w siedzibie MERI- TUM w Katowicach. Przyjechał z Mysłowic. Szczupły, wysoki 19-latek, zajął miejsce za biurkiem szefowej projektu, która akurat jest na urlopie. Siedzi, a ja mam wrażenie, że wszędzie go pełno. Piłem od 12 roku życia. Zacząłem brać amfetaminę i marihuanę. Sprzedawałem innym, miałem wówczas dla siebie. Z kolejnych szkół wyleciałem za narkotyki. Dwa Barbara Warpechowska razy detoks. W ubiegłym roku usłyszałem w domu: Albo leczenie albo wypad. Zgłosiłem się do przychodni, żeby się ode mnie odczepili tłumaczy. Sebastian opowiada o ojcu pijaku, który już nie mieszka z nimi. O starszym o rok bracie i młodszej 16-letniej siostrze. Oni nie mają problemu z alkoholem zapewnia chłopak. A mama pytam? Chwilę zastanawia się. I w końcu mówi: Z tego, co wiem, to popija. Nawet kiedyś jej powiedziałem, że nie chcę, aby się zapiła na śmierć. Boje się o nią. I? Oberwałeś? Tak. Uderzyła mnie w twarz. Była bardzo agresywna. Krzyczała. Sebastian nie pije od dziesięciu miesięcy. Uczy się w ogólniaku dla dorosłych. Chętnie pozuje do zdjęć. Chciałby iść do szkoły teatralnej. Teraz w czasie wakacji przychodzi do MERITUM i pomaga w drobnych pracach biurowych. Historia Adama Adam Kandzia z Chorzowa, 38 lat, w tym 20 lat picia, ostatnie 4 w abstynencji. Zgadza się na rozmowę, ale bez zdjęcia. Nie akceptuję swojego wyglądu wyjaśnia. zbigniew rusek SEBASTIAN MOSIO M YŚ L I O SZKOLE TEATRALNEJ Jestem DDA. Wie pani, co to znaczy? I nie czekając na moją odpowiedź dodaje: Dorosłe Dziecko Alkoholika. Miałem ataki padaczki, omamy słuchowe. Ciągle bez pracy. Przestraszyłem się, że skończę pod płotem. Cztery lata temu zacząłem się leczyć. Od półtora miesiąca pracuje. Historia Kasi Dwupiętrowy budynek z czerwonej cegły w Rudzie Śląskiej Wirku. Kazimiera Depta prosi, aby nazywać ją Kasia. 39 lat, 5 lat abstynencji. Mając 16 lat wyszła za mąż. Mieszkałam w Myślenicach. Trzy starsze siostry wyszły za mąż. Ja też chciałam wyrwać się z domu. Przyjechaliśmy na Śląsk. Mąż dostał pracę w kopalni. Ja pracowałam jako pomoc w kuchni, smażyłam pączki w cukierni, miałam też kiosk z drobiem na targu opowiada. Czworo dzieci. Najstarszy 22 letni Wojciech ma już swoją rodzinę i mieszka osobno. W domu zastajemy 19- letnią Natalię, 18-letniego Jacka i najmłodszą Martynkę. Ma 2,5 roku. To dziecko mojego trzeźwego życia podkreśla Depta. Przez 15 lat piłam. Byłam na dnie. Do dzieci przyjeżdżała mama. Kiedy trzeźwiałam, jak każdy alkoholik, chciałam im wszystko wynagrodzić. Wtedy gotowałam, biegałam do nauczycieli, a po jakimś czasie znowu szłam w tango opowiada. Byłam za młoda. Teraz to wiem. Nie dojrzałam do macierzyństwa. Całe szczęście, że moje dzieci są już są dorosłe dodaje. Mąż także przestał pić. Kasia zagroziła, że odejdzie, zbigniew rusek Projekt Przystanek PRACA Realizowany jest w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego Rozwój Zasobów Ludzkich , Działanie 1.5, czyli adresowany do osób zagrożonych wykluczeniem społecznym. Szkolenie jest dofinansowane przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego W szkoleniu uczestniczą osoby bezrobotne, uzależnione od alkoholu lub narkotyków. Realizowany jest w następujących miastach: Siemianowice Śląskie, Katowice, Chorzów, Ruda Śląska, Mysłowice. DZIĘKI ZAJĘCIOM jeśli nie zgłosi się na leczenie. Jednak małżeństwo i tak się rozpadło. Co prawda mieszkają razem, ale sprawa rozwodowa jest w sądzie. Kasia chodzi na kurs prawa jazdy. Zostało mi jeszcze 10 godzin jazd, a potem egzamin. Mamy samochód. Jak będę miała prawo jazdy, łatwiej znajdę pracę mówi. Jak widzi swoje dalsze życie? Chciałabym pomagać ludziom, takim jak ja, dziewczynom, które chcą naprawić swoje błędy i na przykład odzyskać dzieci. Dobrze wiem, jak to jest na dnie. NABRAŁ AM P E W N O Ś C I SIEBIE M Ó W I KASIA DEP TA Co im dało szkolenie? Sebastian chwilę się zastanawia. Poznałem siebie lepiej. Dowiedziałem się, że jestem kreatywny, przedsiębiorczy. Chcę wykorzystać te swoje atuty Mosio przekonuje mnie, a zapewne także siebie. Adam mówi, że miewa stany depresyjne, a zajęcia zmuszały go do wyjścia z domu. Jestem pozytywnie nastawiony podkreśla. Urząd pracy skierował go do firmy zajmującej się ochroną mienia. Od półtora miesiąca pracuje. Zarabia na rękę ok. 700 zł. Ta praca znaczy dla mnie bardzo dużo mówi Kandzia. Nauczyłam się jak napisać list motywacyjny i cv. Kiedyś jak wchodziłam do jakiegokolwiek urzędu czy jakiejś firmy, to strach mnie paraliżował. Nie pamiętałam jak się nazywam. Dzięki zajęciom już nie jestem taka spięta i czuję się znacznie pewniejsza. Wiem, że nie trzeba się bać mówi Depta. Prostsza procedura Projekt pisze się w tzw. Generatorze wniosków. I mieliśmy kłopot, bo chcieliśmy robić nabór na szkolenia w aglomeracji śląskiej. Okazało się to niemożliwe, gdyż musieliśmy określić konkretne miasto, gminę. Traf chciał, że zgłosił się do nas pan z Bytomia. I nie mogliśmy go przyjąć mówi Bernadeta Grobelny. Należało przewidzieć ilu mężczyzn, a ile kobiet weźmie udział w szkoleniu. Ile z nich samotnie wychowuje dzieci do lat 7 tłumaczy. Widząc moją zdziwioną minę dodaje: Można dostać pieniądze na opiekunkę do dziecka ok. 4 za dzień, czyli w przypadku tego projektu 80 zł. Trzeba mieć jednak unormowaną sytuację prawną, np. rozwód. Uczestnicy otrzymują również pieniądze za bilety autobusowe lub tramwajowe. BarBara WarPechoWska SPORO CZASU ZAJMUJĄ PROCEDURY I FORMALNOŚCI. M Ó W I BERNADETA GROBELNY, KOORDYNATOR PROJEKTU PRZYSTANEK PRACA W STOWARZYSZENIU WSPIERANIA IN I C J AT Y W SPOŁECZNYCH MERITUM W KATOWICACH. CIESZY SIĘ NA ZAPOWIADANE PRZEZ MINISTERSTWO ZDR O W I A UPROSZCZENIA PRZY KORZYSTANIU Z FUNDUSZY UNIJNYCH. MERITUM Stowarzyszenie Wspierania Inicjatyw Społecznych MERITUM jest organizacją pozarządową o charakterze non profit, działającą na rzecz wspierania rozwoju i podnoszenia świadomości społecznej w różnych dziedzinach życia. Działają głównie na terenie Śląska. Siedziba znajduje się w Katowicach.

18 34 fundusze europejskie fundusze europejskie 35 Połączyć siły z lucyną raszką, ekspertem ds. funduszy europejskich rozmawia zbigniew rusek NA Z D R O W I E: Wytyczne dotyczące wdrażania Norweskiego Mechanizmu Finansowego i Mechanizmu Finansowego EOG określają rodzaje kwalifikujących się projektów. Są wśród nich takie jak: zapobieganie uzależnieniom (alkohol i narkotyki) i ich leczenie oraz wspieranie kół zainteresowań wśród dzieci i młodzieży ze środowisk zagrożonych patologią społeczną. Gminy od 10 lat realizują podobne projekty w ramach gminnych programów profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych, a od dwóch również programy przeciwdziałania narkomanii. Na ich realizację gminy posiadają fundusze z tzw. korkowego. Czy oznacza to, że pojawiły się dodatkowe pieniądze na ten cel i gminy mogą o nie wystąpić? lucyna raszka: Niestety, w tych samych wytycznych zawarto też pewne ograniczenia. Państwa-darczyńcy zastrzegły, że wsparcie z Mechanizmu Finansowego EOG i Norweskiego Mechanizmu Finansowego nie może zastępować innych źródeł finansowania. Ponieważ na realizację wspomnianego typu działań gminy mają już zapewnione środki, projekt mógłby zostać odrzucony jako niespełniający podstawowych kryteriów. Gminy mogą jednak występować o dofinansowanie przedsięwzięć, które będą stanowiły uzupełnienie działań podejmowanych w ramach zadań własnych. W praktyce wydaje się to bardzo trudne. Co to znaczy uzupełnienie zadań własnych gminy? Samorządy gmin na mocy ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi są odpowiedzialne za rozwiązywanie problemów alkoholowych w społecznościach lokalnych. Należy to do zadań własnych gminy i zgodnie z ustawą jest finansowane z opłat za korzystanie z zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych. Wydaje mi się, że poprzez wspomniany Lucyna Raszka Specjalista ds. funduszy unijnych w firmie konsultingowej Grupa Gumułka Euroedukacja. Przygotowuje aplikacje w ramach Mechanizmu Finansowego EOG oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego, a także SPO WKP, SPO RZL, ZPORR, Funduszu Górnośląskiego SA. Rozlicza projekty inwestycyjne i szkoleniowe. PAŃ S T W A - -DARCZYŃCY CHCĄ SKŁONIĆ POLSKICH BENEFICJENTÓW DO REALIZACJI W I Ę K S Z Y C H PROJEKTÓW ZWIĄZANYCH Z ROZWIĄZYWANIEM PROBLEMÓW ALKOHOLOWYCH, O SZERSZYM NIŻ LOKALNY ZASIĘGU ODDZIAŁYWANIA I WYMAGAJĄCYCH DUŻYCH NAKŁ ADÓW, KTÓRYCH GMINY NIE SĄ W S TA N I E POKRYĆ Z DOTYCHCZASOWYCH ŹRÓDEŁ FINANSOWANIA M Ó W I LUCYNA RASZK A zbigniew rusek zapis Państwa-darczyńcy chcą skłonić polskich beneficjentów do realizacji większych projektów związanych z rozwiązywaniem problemów alkoholowych, o szerszym niż lokalny zasięgu oddziaływania i wymagających dużych nakładów, których gminy nie są w stanie pokryć z dotychczasowych źródeł finansowania. Załóżmy, że gmina finansuje z własnych środków takie projekty jak ośrodek profilaktyki i terapii uzależnień czy też świetlicę socjoterapeutyczną dla dzieci z rodzin zagrożonych patologią społeczną. Są to typowe przedsięwzięcia w ramach gminnych programów profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych. Czasem brakuje pieniędzy na ich realizację. Czy w takiej sytuacji gmina może się zwrócić o finansowe wsparcie? Wydaje mi się, że szanse powodzenia takiego projektu są niewielkie. Pierwsza przeszkoda to właśnie zaliczenie tych działań do zadań własnych gminy, na które, przynajmniej teoretycznie, powinna mieć środki. Nawet jeśli udowodni się, że istnieje uzasadniona potrzeba takiej inwestycji, oraz że gmina nie może jej sfinansować ze wskazanych we wspomnianej ustawie źródeł, pojawia się problem zasięgu oddziaływania. Biorąc pod uwagę minimalną wartość dofinansowania 250 tys. euro, wątpliwe jest, aby przyznano je na realizację projektu, z którego skorzysta jedynie lokalna społeczność liczona w przypadku takiej świetlicy prawdopodobnie w dziesiątkach, może setkach. Ponieważ problematyka nie ma terytorialnego charakteru można przypuszczać, że istnieje alternatywne rozwiązanie dla tej gminy, takie jak korzystanie ze świadczeń tego typu dostępnych w sąsiednich miejscowościach czy porozumienie z innymi gminami i stworzenie wspólnymi siłami takiej placówki. W dokumentach dotyczących mechanizmów można też wyczytać, że priorytetowo traktowane są projekty o jak największym zasięgu oddziaływania, obejmujące tereny wiejskie oraz małomiasteczkowe. Czy to właśnie w tym tkwi istota rzeczy? Na podstawie wyników pierwszego naboru wniosków można stwierdzić, że pojedyncze gminy, zwłaszcza te najmniejsze wiejskie, mają nikłe szanse na otrzymanie środków z tzw. mechanizmów norweskich. Można dostrzec tu dwie poważne bariery: wymagana minimalna wartość projektu oraz skala jego oddziaływania. Nawet jeśli mała gmina ma dobry pomysł i jest w stanie udźwignąć finansowo realizację takiego przedsięwzięcia, zasięg oddziaływania prawdopodobnie zostanie uznany za niewystarczający. Aby zwiększyć szansę na otrzymanie wsparcia, gminy wiejskie powinny połączyć swe siły. W ramach mechanizmów wyodrębniono tzw. programy (grupy projektów), które są skonstruowane na potrzeby wdrażania skoordynowanych oddzielnych projektów, mających na celu osiągnięcie określonych, wspólnych celów. Programy mogą być realizowane przez partnerstwa, konieczne jednak jest wyłonienie tzw. operatora, który będzie ponosił pełną odpowiedzialność za realizację przedsięwzięcia. W przypadku równorzędnych partnerów (gmin) może nie być to łatwe. Wydaje mi się więc, że większe szanse powodzenia mają programy, w których operatorem będzie np. duża organizacja pozarządowa. Programy W ramach mechanizmów obok pojedynczych projektów wyodrębniono tzw. programy (grupy projektów), które są skonstruowane na potrzeby wdrażania skoordynowanych oddzielnych projektów, mających na celu osiągnięcie określonych, wspólnych celów. Programy mogą być realizowane przez partnerstwa, konieczne jednak jest wyłonienie tzw. operatora, który będzie ponosił pełną odpowiedzialność za realizację przedsięwzięcia. Partnerstwo zwiększa szanse Izabela Sendla specjalista z Biura ds. Zagranicznych Programów Pomocy w Ochronie Zdrowia mówi: Gmina może wystąpić z wnioskiem o dofinansowanie projektu, który jest zgodny z zasadami programowymi Mechanizmów Finansowych oraz wychodzi poza jej możliwości finansowe. Fundusze pochodzące od Państw darczyńców nie mogą zastępować innych źródeł finansowania przeznaczonych na dany cel. Tak może być w przypadku projektów dotyczących uzależnień. Trudno powiedzieć, które ze złożonych projektów zostaną wybrane, a jakie nie. Ostateczna decyzja zostanie podjęta przez Państwa darczyńców. Istotny jest zasięg przedsięwzięcia. Im większy zasięg terytorialny projektu, tym szanse na dofinansowanie są większe. I w tym kontekście partnerstwo kilku gmin i innych podmiotów zaangażowanych w projekt zwiększa prawdopodobieństwo uzyskania dotacji. Warto pomyśleć o partnerstwie z instytucjami działającymi w Norwegii, Lichtensteinie czy Islandii. Nawiązanie kontaktów z takimi instytucjami w ramach realizacji projektu, w sposób istotny może przyczynić się do uzyskania finansowego wsparcia. Bowiem jednym z celów Mechanizmów jest realizacja przedsięwzięć, które służą zacieśnieniu współpracy bilateralnej pomiędzy Polską, a Państwami-darczyńcami. Takim połączeniem sił może być na przykład realizacja programu profilaktycznego obejmującego kilka sąsiednich gmin lub wspólnej dla kilku gmin świetlicy socjoterapeutycznej prowadzącej koła zainteresowań dla dzieci. Zdecydowanie tak. W takim projekcie próbowałabym się oprzeć na większym niż przeciętnie w kraju nasileniu problemu alkoholowego w regionie. Przyj- Aby zwiększyć szansę na otrzymanie wsparcia z funduszy europejskich, gminy powinny łączyć swe siły muje się, że niektóre obszary kraju, ze względu na ich specyfikę (np. obszary popegeerowskie) potrzebują większego wsparcia w tym względzie. Z jednej strony powszechne bezrobocie sprzyja rozwojowi alkoholizmu, z drugiej strony takie gminy, najczęściej wiejskie, są najbiedniejsze i nie dysponują wystarczającymi środkami na walkę z uzależnieniami. Nietrudno też udowodnić, że problem dotyka w ogromnej mierze ludzi młodych, co uniemożliwia im normalny start w życie i pociąga za sobą dalszą marginalizację regionu. Być może taki projekt mógłby mieć szansę powodzenia też na Śląsku można wymienić szereg miast, które funkcjonowały w oparciu o okoliczne kopalnie, a ich zamknięcie spowodowało wyraźne nasilenie się problemu. Wydaje mi się, że w takim kontekście społecznym porozumienie kilku gmin i wystąpienie o wsparcie z mechanizmów norweskich miałoby największe szanse, gdyż skala oddziaływania byłaby znacząca i wielopłaszczyznowa. Jeśli do Pani jako eksperta ds. funduszy unijnych zwróci się przedstawiciel małej gminy wiejskiej z prośbą o pomoc w pozyskaniu pieniędzy, to co mu Pani poradzi w pierwszej kolejności? Przede wszystkim należałoby poszukać partnerów do realizacji zamierzonych działań. Jak już wspomniałam, mała gmina wiejska może wnioskować o wsparcie z mechanizmów norweskich, ale jej szanse są niewielkie. Proponowałabym opracować zarys większego projektu, a potem poszukać podmiotów zainteresowanych realizacją tego typu przedsięwzięcia. Ponieważ problem uzależnień ma charakter ogólnospołeczny, z założenia zajmują się nim jednostki samorządu terytorialnego, ale też wiele innych podmiotów, takich jak organizacje pozarządowe, kościoły, zakłady opieki zdrowotnej. Jeżeli gmina będzie miała dobry pomysł, znalezienie potencjalnych partnerów nie powinno być trudne. Kolejnym krokiem byłoby wtedy dopracowanie projektu pod kątem zawieranego porozumienia i wystąpienie o wsparcie. rysunek małgorzata Wrona morawska

19 36 fundusze europejskie społeczności lokalne 37 Zadecydują samorządy wojewódzkie Ponad 3 mld euro z funduszy unijnych przeznaczono na promocję integracji społecznej, otwarty rynek pracy dla wszystkich, pomoc osobom uzależnionym. to wszystko w ramach Priorytetu Vi. Sonia Rzeczkowska* Przypomnijmy, że nowy Program Operacyjny na lata będzie współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego PO Kapitał Ludzki. Podzielono go na dziesięć priorytetów. Chciałabym przybliżyć jeden z nich. Priorytet VI Rynek pracy otwarty dla wszystkich oraz promocja integracji społecznej. Jest to połączenie elementów, które do tej pory były realizowane w ramach SPO RZL działań 1.4, 1.5 i 1.6, czyli wsparcia osób niepełnosprawnych, zagrożonych wykluczeniem społecznym oraz kobiet. Warto podkreślić, że o ile stare działania SPO RZL były wdrażane na szczeblu centralnym (Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, PFRON), o tyle nowy priorytet VI będzie realizowany na szczeblu regionalnym. Instytucją pośredniczącą będzie samorząd województwa. Realizacja zadań priorytetu ma przynieść podniesienie poziomu aktywności zawodowej oraz zwiększanie poziomu zatrudnienia osób bezrobotnych i poszukujących pracy oraz zapewnianie równego dostępu do zatrudnienia wszystkim osobom doświadczającym różnego rodzaju dyskryminacji na rynku pracy. Będzie to realizowane poprzez: wsparcie w obszarze zatrudnienia mające na celu podniesienie lub zmianę kwalifikacji zawodowych, skierowane do różnych grup osób bezrobotnych i poszukujących pracy, w tym przede wszystkim do osób młodych (do 25 roku życia), osób długotrwale bezrobotnych, niepełnosprawnych oraz osób bezrobotnych pozostających bez pracy przez okres do 12 miesięcy, subsydiowanie zatrudnienia oraz zatrudnienie wspomagane, ze szczególnym uwzględnieniem sektora Małych i Średnich Przedsiębiorstw oraz organizacji pozarządowych, rozwój form zatrudnienia i miejsc pracy dla osób z dysfunkcjami utrudniającymi integrację (alternatywne formy zatrudnienia), organizację akcji promocyjno informacyjnych, mających na celu promowanie aktywnych postaw na rynku pracy, mobilności i elastyczności, promocję i wsparcie wolontariatu jako formy integracji osób z grup zagrożonych wykluczeniem społecznym, organizację kampanii promocyjno informacyjnych na rzecz walki ze stereotypami, skierowane do pracodawców, pracowników oraz społeczności lokalnych, promowanie i wspieranie zatrudnienia w sektorze ekonomii społecznej, poradnictwo psychologiczne i zawodowe prowadzące do integracji społecznej i zawodowej, wspieranie działań innowacyjnych, w szczególności skierowanych do osób z grup zagrożonych wykluczeniem społecznym (osoby niepełnosprawne, długotrwale bezrobotni, przedstawiciele mniejszości etnicznych, uchodźcy), prowadzących do zwiększenia ich zdolności do zatrudnienia, doradztwo (indywidualne i grupowe) oraz szkolenia umożliwiające zdobycie wiedzy i umiejętności niezbędnych do podjęcia działalności gospodarczej, udzielanie jednorazowego wsparcia przeznaczonego na rozpoczęcie działalności gospodarczej, NA REALIZACJĘ TEGO PRIORYTETU PRZEZNACZONO 36,48 PROC. FUNDUSZY PR O G R A M U OPERACYJNEGO KAPITAŁ LUDZKI. BĘDZIE TO TYS. EURO. promocja przedsiębiorczości i samozatrudnienia, w szczególności wśród kobiet i osób niepełnosprawnych, wsparcie inicjatyw samoorganizacji i samopomocy wśród osób biernych zawodowo i wykluczonych z rynku pracy w celu ich reintegracji z rynkiem pracy, realizacja projektów ponadnarodowych i innowacyjnych. Nie wskazano jeszcze grup beneficjentów ostatecznych, ale z pewnością znajdą się w nich osoby długotrwale bezrobotne, osoby młode pochodzące z rodzin dysfunkcyjnych, osoby opuszczające placówki wychowawcze i rodziny zastępcze, osoby uzależnione, bezdomni, więźniowie i osoby zwalniane z zakładów karnych, osoby niepełnosprawne. W dokumencie pojawia się także grupa osób po pięćdziesiątym roku życia. Więcej informacji można znaleźć na stronie rzeczkowska doktor nauk humanistycznych uniwersytetu śląskiego. jest ekspertem W zakresie organizacji PozArządoWych i ich WsPółPrAcy z samorządem. trener europejskiego funduszu społecznego W Polsce. konsultant W i e lu samorządów i organizacji PozArządoWych W zakresie WdrAżAniA ProjektóW unijnych o charakterze społecznym. sxc archiwum sxc archiwum Alkohol i narkotyki razem nic nie stoi na przeszkodzie, aby gminne programy profilaktyczne dotyczyły problemów alkoholowych i narkomanii. Poniżej publikujemy stanowisko Krajowego Biura do Spraw Przeciwdziałania Narkomanii dotyczące uchwalania wspólnego Gminnego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych oraz Gminnego Programu Przeciwdziałania Narkomanii. W związku z powtarzającymi się pytaniami dotyczącymi możliwości uchwalenia jednego gminnego programu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych i narkomanii, uprzejmie informujemy, że w opinii Krajowego Biura do Spraw Przeciwdziałania Narkomanii nie istnieją przeszkody, z merytorycznego punktu widzenia, do tworzenia wspólnego gminnego programu dla rozwiązywania problemów alkoholowych oraz problemów narkomanii. Zgodnie z zapisami ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałania alkoholizmowi (Dz.U. z 2002 r. Nr 147, poz z późn. zm.) oraz ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. (Dz.U z 2005 r. Nr 179 poz. 1485) o przeciwdziałaniu narkomanii, oba te programy stanowią część gminnej strategii rozwiązywania problemów społecznych. Programy tworzone są na podstawie wspólnej diagnozy, część zadań jest jednakowa, a ich adresatami są te same grupy osób. Należy wziąć również pod uwagę, że nadzorowanie jednego programu pozwoli na bardziej racjonalne wydatkowanie środków z budżetu samorządu terytorialnego. W opinii Departamentu Finansów Samorządu Terytorialnego Ministerstwa Finansów, również zasady klasyfikacji budżetowej nie stanowią przeszkody w ewentualnym uchwaleniu jednego programu. Program powinien być sporządzony w sposób pozwalający na jednoznaczne rozróżnienie w ramach której ustawy realizowane będą poszczególne zadania. Piotr JaBłoŃski dyrektor krajowego Biura do spraw Przeciwdziałania narkomanii Pełny tekst pod adresem Zapowiedzi, zaproszenia sierpień miesiącem trzeźwości. O abstynencję w sierpniu, miesiącu uroczystości maryjnych, doniosłych rocznic narodowych i złotego jubileuszu Jasnogórskich Ślubów Narodu, apeluje Zespół Apostolstwa Trzeźwości przy Konferencji Episkopatu Polski, na którego czele stoi bp Antoni Dydycz. Specjalny list został odczytany we wszystkich kościołach kraju w niedzielę 30 lipca. Spróbujmy w tym miesiącu, w tym sierpniu, przekonać się, na co nas jeszcze stać. Porzućmy alkohol także i po to, aby wreszcie uświadomić sobie, ile ma uroków życie w trzeźwości i co to znaczy, być prawdziwie wolnym moralnie człowiekiem! czytamy w treści listu. Bp Dydycz zachęca też do szczerej i gorącej modlitwy w intencji trzeźwości, także podczas pieszych pielgrzymek Z okazji xvi rocznicy założenia grupy aa Promyk W JaŚle 19 sierpnia anonimowi alkoholicy i ich przyjaciele spotkają się o godz. 16 na uroczystym mityngu. Zbiórka przy kościele ojców Franciszkanów przy ul. Chopina 1 w Jaśle. Na Warsztatach intergrupy mazowsze uczestnicy zastanawiać się będą nad Tradycjami IX i X AA. Spotkania odbędą się 19 sierpnia i 23 września o godz. 20 w klubie abstynenta w Płocku przy ul. Misjonarskiej 22. Przed warsztatami przewidziano spotkania robocze dla członków Intergrupy Mazowsze, które rozpoczynać się będą o godz ii Warsztaty tradycji odbędą się od 31 sierpnia do 3 września w Mojej Woli koło Sośni Ostrowskich w województwie wielkopolskim. Służby Intergrupy Południowa Wielkopolska zapraszają do udziału wszystkich anonimowych alkoholików z rodzinami. Warsztaty odbędą się w stanicy Biały Daniel w kompleksie leśnym, w pobliżu zbiornika wodnego i pałacu (na zdjęciu), którego mury wyłożono korą dębu. Koszt noclegu i wyżywienia wynosi 100 zł od osoby. spotkanie integracyjne W areszcie ŚleDczym W sanoku przy ul. Zaułek Dobrego Wojaka Szwejka 4 odbędzie się 3 września o godz. 14. By wejść za bramę aresztu, chętni do uczestnictwa w spotkaniu muszą zabrać ze sobą dowody osobiste. spotkanie robocze intergrupy PoDkarPacie odbędzie się 10 września w siedzibie grupy AA Wyzwolenie w Haczowie (pow. brzozowski) przy sanktuarium pw. Wniebowzięcia NMP. Początek o godz. 15. intergrupa odra spotka się 16. września o godz. 11 w siedzibie grup AA Komand i Katharsis we Wrocławiu przy ul. Kasprowicza 26 (kościół św. Antoniego). Przed imprezą o godz przygotowano warsztaty na temat zasad pracy i przepływu informacji do anonimowych alkoholików w grupach. materiały PrasoWe

20 38 społeczności lokalne JastrzĘBie zdrój 39 trzeźwiejący alkoholicy zdają sobie sprawę, że nigdy więcej nie będą mogli wypić nawet odrobiny alkoholu. niektórym trudno w to uwierzyć i od czasu do czasu starają się udowodnić, że nie jest to prawdą. zbyt późno przekonują się, że nie mają racji ponosząc fatalne konsekwencje swoich decyzji. Władysław Piwowar Klub Abstynentów Arka w Jastrzębiu Zdroju jest dobrym przykładem pozytywnych przemian w ludziach. Trafia się tu po to, żeby się odnaleźć, aby znaleźć lepszą perspektywę na przyszłość. Od doświadczonych członków można nauczyć się umiejętności życia bez nałogów i powrotu do normalnego społeczeństwa. Różne formy organizowanej rekreacji pozwalają odzyskać i utrzymać sprawność fizyczną i psychiczną. Istotne jest jednak, że w klubie nawiązują się dobre relacje międzyludzkie, nowe znajomości i przyjaźnie. To miejsce, w którym osoby o rozmaitych pozycjach społecznych i materialnych, w różnym wieku i o odmiennych poglądach, wzajemnie sobie pomagają, szanują się i akceptują. Nie ma tutaj ani lepszych ani gorszych. Każdy jest człowiekiem uzależnionym. Żyć dobrze STARAM SIĘ CZŁONKOM KLUBU D A W A Ć PRZYKŁ AD S W O I M ŻYCIEM I POSTĘPOWANIEM. NAPISAŁEM S W Ó J PICIORYS, HISTORIĘ O CZASIE, KIEDY PIŁEM ORAZ O DNIACH OBECNYCH, KIEDY PRZESTAŁEM PIĆ M Ó W I MARIAN BANAŚ PREZES KLUBU ABSTYNENTÓW ARKA W JASTRZĘBIU ZDROJU Każdego zrozumieć Od dwóch lat prezesem klubu oraz pomysłodawcą wielu przedsięwzięć jest Marian Banaś. Wcześniej byłem wiceprezesem przez osiem lat. Na stanowisko prezesa wybrali mnie członkowie klubu. Najwyraźniej musiałem wzbudzać zaufanie. Staram się każdego zrozumieć i pomóc. Chcę, żeby członkowie klubu swoje, niejednokrotnie zagubione gdzieś w alkoholu życie odnaleźli, by się narodzili na nowo. Chyba trzeba w życiu czasami dotknąć dna, żeby dotarło, że to nie tędy droga, że tak się nie da. W chorobie alkoholowej nie udaje się iść na skróty mówi Banaś. Staram się członkom klubu dawać przykład swoim życiem i postępowaniem. Napisałem swój piciorys, historię o czasie, kiedy piłem oraz o dniach obecnych, kiedy przestałem pić. To wszystko wyrzuciłem wówczas z siebie, nic nie tłamsiłem, ponieważ to mi nic nie da. Nie oszukam nikogo, tylko sam siebie. Jeżeli już raz zdecyduję się na ten krok i przyznam, że jestem bezsilny wobec alkoholu i nie potrafię kierować własnym życiem, to znaczy, że zakodowałem sobie, że z alkoholem nie wygram. Znam życie, kiedy piłem i znam życie, od kiedy nie piję. Po czterech latach abstynencji rzuciłem także papierosy. Byłem w Austrii, na Słowacji, biegam na nartach, w tej chwili nie mam problemów z kondycją dodaje prezes. Rower i tenis pomaga Najstarszy stażem w klubie nie pije od 21 lat. Przeszedł Bieszczady, był na Rysach i na Babiej Górze. Niedawno razem z prezesem Arki wyruszył na rowerowy rajd wokół Polski. Eskapadę zbigniew rusek rozpoczęli 1 lipca, a zakończą 9 sierpnia. Wystartowali z Raciborza, przejadą między innymi przez Przemyśl, Ełk, Olsztyn, Ustkę, Świnoujście, Żary i Kłodzko. Pokonają w sumie 2778 km. W Klubie Abstynenta Arka organizowanych jest wiele imprez sportowych. Do jednej z większych należy Turniej Tenisa Stołowego o Puchar Prezydenta Miasta. W tym roku zawody odbyły się po raz piąty. W imprezie wzięło udział 17 drużyn z wszystkich klubów abstynenta województwa śląskiego. Sędzią był arbiter klasy międzynarodowej. Turniej odbył się w hali Omega, przy stadionie piłki nożnej, którą dyrekcja udostępniła bezpłatnie. Ponadto klubowicze biorą udział w zawodach siatkówki, bilarda, piłki nożnej i wielu innych. Wycieczka zbliża Nie tylko jednak sport absorbuje członków Arki. Członkowie organizują wiele wycieczek, majówek, kuligów, wypadów rowerowych i zabaw. W tym roku byliśmy w Skoczowie z okazji pierwszej rocznicy śmierci Jana Pawła II. Tam wspaniale ugościła nas pełnomocnik ds. rozwiązywania problemów alkoholowych. Klubowicze są bardzo dobrze zorganizowani. Tylko trzeba wyjść z inicjatywą. Nigdy nie spotkałem się z jakąś niechęcią. Zawsze mogę liczyć na wszystkich członków mówi Marian Banaś. Na wycieczki jeżdżą z całym swoim ekwipunkiem, pieką ciasta. Zabierają składane stoły, ławy, pawilony ogrodowe, ekspres do kawy i grilla na którym można smażyć kiełbasę dla kilkudziesięciu osób. Na pomysł wożenia ze sobą całego ekwipunku wpadł prezes. Kiedyś wziąłem ze sobą dwa małe stoliki turystyczne. Podczas wycieczki do Częstochowy, gdy pod wzgórzem gromadziły się setki tysięcy osób, przychodzili do nas kierowcy z innych autokarów żeby napić się kawy. Zazdrościli nam pomysłu i organizacji. Jadąc natomiast do Skoczowa zabrałem ze sobą duży garnek smalcu. Okazało się to wspaniałym pomysłem. Smalec zniknął w ciągu kilku chwil. W ostatnim tygodniu lipca wycieczka do Lichenia cieszy się Banaś. zbigniew rusek W JASTRZĘBIU M A M Y TRZY POR ADNIE LECZENIA UZALEŻNIEŃ. WSZYSTKIE MAJĄ PACJENTÓW. Z M O I C H O B S E R W A C J I W Y N I K A, ŻE LICZBA UZALEŻNIONYCH I MAJĄCYCH Z TEGO POWODU P R O B L E M Y OD LAT K S Z TA ŁT U J E SIĘ NA ZBLIŻONYM POZIOMIE M Ó W I MAGDALENA OSTASZEWSKA-WD O W I A K, PEŁNOMOCNIK PREZYDENTA M I AS TA DS. ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW ALKOHOLOWYCH Jastrzębie Zdrój Trzy miesiące karencji Klub abstynenta posiada osobowość prawną, imienny spis członków i ma formę stowarzyszenia. Członkowie Arki dzielą się na zwyczajnych, honorowych i wspierających. Członkami wspierającymi są osoby, które fundują coś dla klubu: wycieczkę, remont lub na przykład kiełbaski na grilla. Członkiem zwyczajnym może być natomiast osoba pełnoletnia, która złożyła deklarację. Miesięcznie członkowie zwyczajni wpłacają symboliczne składki w wysokości 5 zł. Żeby zostać członkiem zwyczajnym należy oczekiwać na przyjęcie jako kandydat. Karencja trwa trzy miesiące. Musimy wiedzieć, czy w tym czasie ta osoba się nie rozmyśli lub czy coś jej się nie wydarzy tłumaczy Banaś. Po trzech miesiącach, na zebraniu społeczności klubowej, kandydat zostaje zatwierdzonym członkiem klubu. Dopiero wówczas zaczyna płacić składki. Jeśli jednak ktoś wypije alkohol zawiesza się go, na co najmniej trzy miesiące. Klub liczy 60 członków. Powstał w czerwcu 1983 roku. W klubie czujemy się jak w rodzinie. Można tu odbudować swoje relacje z innymi ludźmi. Mamy wielu członków ze stażem kilkunastoletnim. Trochę się też zmienia. Jedni przychodzą inni odchodzą. Aczkolwiek, kto przekroczy progi tego miejsca, zostaje tu co najmniej rok lub dwa. Jeśli ktoś zostaje uświadamia sobie, że tu się odnalazł. Jedna z osób podczas spotkania powiedziała, że nareszcie znalazła to, czego szukała przez ponad 30 lat. Mimo, że wśród nas są inżynierowie, księża, lekarze nie dzielimy ludzi na mniej czy bardziej wyedukowanych. Każdy, kto tu trafia jest zawsze serdecznie przywitany i przytulony wyjaśnia prezes. Pamiętać o innych Marian Banaś potrafi zadbać nie tylko o członków klubu. Mam wspaniałego sponsora. Wyjeżdżając na rajd rowerowy wokół Polski wyruszamy z klubu Tęcza w Raciborzu. Jest to dom samotnej matki. Żal mi jest dzieci, które tam przebywają. Poszedłem, więc do znajomego do sklepu, który dał mi dwie siatki słodyczy tłumaczy skromnie prezes. Dzięki uczestnictwu w klubie można nauczyć się pozytywnego nastawienie wobec innych ludzi, szacunku dla odmienności innych, utrzymywania długotrwałych i satysfakcjonujących kontaktów z drugim człowiekiem, wiary w szczerość intencji, szacunku dla różnic, jakie występują między ludźmi, nie wywierania i nieulegania naciskom oraz poczucia odpowiedzialności za bliskich. Miasto na prawach powiatu położone w południowej części województwa śląskiego. Dawne uzdrowisko. Podczas wierceń w poszukiwaniu węgla w 1859 roku odkryto solanki jodowo-bromowe. Wraz z odkryciem złóż węgla kamiennego rozpoczęto budowę kopalń i osiedli mieszkaniowych. Jastrzębie weszło w zupełnie nowy rozdział swojej historii. Jeszcze w latach 80. ubiegłego wieku w mieście działało pięć kopalń. Powstały kolejne osiedla wielkopłytowe, liczba mieszkańców zwiększyła się dwudziestokrotnie. Wydobycie węgla spowodowało zanik złóż solanki. Tym samym zmarginalizowano znaczenie uzdrowiska, a ostateczna likwidacja nastąpiła na pocz. lat 90. XX wieku. Obecnie Jastrzębie Zdrój liczy ponad 96 tys. mieszkańców. Wiele osób ściągniętych do pracy w kopalniach wróciło w swoje rodzinne strony.