Dorota Ławniczak, Magdalena Marszałkowska, Beata Mierzejewska, Danuta Polczyk, Lidia Zeller Standard pracy socjalnej z rodziną z dziećmi

Transkrypt

1 Dorota Łaniczak, Magdalena Marszałkoska, Beata Mierzejeska, Danuta Polczyk, Lidia Zeller Standard pracy socjalnej z rodziną z dziećmi Projekt 1.18 Torzenie i rozijanie standardó usług pomocy i integracji społecznej jest spółfinansoany ze środkó Unii Europejskiej ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 1

2 1 Misja, cele i strategie pracy socjalnej z rodzinami z dziećmi Misja i cele Strategie działania Zakres pracy socjalnej z rodzinami z dziećmi Zakres Podmiotoy Zakres rzeczoy Specyficzne działania praconika socjalnego, tyczące pracy socjalnej z rodziną z dziećmi Tok postępoania praconika socjalnego pracy socjalnej z rodziną z dziećmi Etap 1. Zapoznanie się z życzeniem/oczekianiem rodziny Etap 2. Opis i analiza sytuacji rodziny z dziećmi Etap 3. Zbuanie diagnozy - oceny sytuacji rodziny z dziećmi Etap 4. Określenie celó pracy socjalnej z rodziną Etap 5. Zbuanie planu/projektu działania i bua indyidualnego pakietu usług Etap 6. Realizacja planu działania Etap 7. Monitoroanie i ocena rezultató (ealuacja) Etap 8. Zakończenie działania Sposób ykorzystania zasobó śroiska na rzecz rodziny z dziećmi Opis przykłaych problemó, które może napotkać praconik socjalny trakcie proadzenia pracy socjalnej na poszczególnych etapach działania metodycznego Przykłady działań praconika socjalnego pracy z yszczególnionymi zakresie podmiotoym podkategoriami klientó rodzin z dziećmi Ramy czasoe usługi formie pracy socjalnej...36 Załączniki Wartości i zasady leżące u podsta realizacji pracy socjalnej rodziną z dziećmi Studium przypadku pracy socjalnej z hipotetyczną rodziną z dziećmi, z określoną konfiguracją problemó oparciu o kontrakt socjalny Specyfika pracy socjalnej z rodzinami z dziećmi metodą grupoą Problemy rodzin z dziećmi, które mogą być roziązyane przy ykorzystaniu metody grupoej Przykład 1. Standard Warsztató Kompetencji Rodzicielskich Przykład 2. Standard grupy psychoedukacyjnej dla rodzicó skonalących umiejętności ychoacze

3 1 Misja, cele i strategie pracy socjalnej z rodzinami z dziećmi 1.1 Misja i cele Traktując misję jako generalną deklaracją sensu działania, przyjęto, że będzie nią: Niesienie profesjonalnej pomocy rodzinie z dziećmi kierunku zmocnienia lub odzyskania jej zlności funkcjonoaniu społecznym oraz torzeniu sprzyjających ku temu arunkó. Cel głóny usługi: Popraa funkcjonoania rodziny przeżyającej trudności ypełnianiu funkcji opiekuńczo- ychoaczych. Cele szczegółoe usługi: 1) Wzmocnienie lub nabycie przez rodzicó praidłoych umiejętności opiekuńczoychoaczych zakresie: a. pełnienia ról rodzicielskich; b. stosoania łaściych metod ychoaczych ; c. konstruktynego roziązyania konfliktó; d. praidłoej komunikacji rodzinie; e. kształtoania norm i artości rodzinnych f. rozpoznaania problemó i potrzeb rozojoych dziecka (emocjonalny, intelektualny i fizyczny); g. organizacji czasu olnego dla rodziny i dziecka; h. zabezpieczenia łaściej opieki osobie zależnej rodzinie 2) Wzmocnienie lub nabycie przez rodzicó praidłoych umiejętności proadzenia gospodarsta moego zakresie: a. racjonalnego gospodaroania budżetem; b. określania praidłoej hierarchii potrzeb; c. podziału oboiązkó rodzinie; d. dbania o higienę i zdroy styl życia członkó rodziny; e. utrzymania czystości mu; f. organizoania przestrzeni mu; g. przygotoyania pełnoartościoych, zróżnicoanych i ekonomicznych posiłkó stosoanych ieku i potrzeb dzieci; 3) Wzmocnienie lub nabycie praidłoych umiejętności społecznego funkcjonoania zakresie: a. korzystania z zasobó śroiska lokalnego; b. korzystania z łasnych możliości i upranień; c. załatiania spra urzęych; d. komunikacji społecznej; 3

4 1.2 Strategie działania Zastosoane pracy z rodziną metody muszą być adekatne zdiagnozoanej sytuacji rodziny. Należy jednak podkreślić, że pracy socjalnej z rodziną iodącą śród metod pracy socjalnej stosoaną pracy z rodzina jest nadal metoda pracy z indyidualnym przypadkiem. Nie sposób jednak pominąć i podkreślić znaczenia metod pracy grupoej i śroiskoej. Ujmoane procesie pomocy rodzinie ich różne formy mają sój znaczący udział odzyskaniu przez rodzinę zlności praidłoego funkcjonoania społecznego (np. grupy sparcia, uczestnicto inicjoanych projektach śroisku lokalnym). Rodzina boiem pozostaje istotnym elementem społecznych interakcji: od sposobu i poziomu jej funkcjonoania iele społeczeństie zależy, może ona kreoać zaróno pozytyne jak i negatyne zjaiska społeczne" 1. Pośród ymienianych literaturze tematu stosoanych podejść pracy socjalnej zracamy uagę praconika socjalnego szczególnie na da, które najczęściej mają zastosoanie praktyce pracy socjalnej z rodziną z dzieckiem. 1. Podejście systemoe: określa system rodzinny jako organizm (systemy biologiczne) mający sój łasny śiat, indyidualną i niepotarzalną organizację życia oraz układ stosunkó zajemnych między członkami systemu. Traktuje ono rodzinę jako podsystem społeczny podporządkoany systemoi całościoemu. W ramach tego podsystemu analizuje się rolę każdego członka rodziny, układ tych ról umożliiający funkcjonoanie rodziny i systemu całościoego. Do zachoania rónoagi systemu niezbędne jest, aby poszczególne elementy całości działały łaściie. Kłopoty np. dziecka stanoią najczęściej yraz zaburzeń emocjonalnych rodzicó. Oni to, boiem, jak określa Bradsha 2, są architektami rodziny. To łaśnie na zajemnym odnoszeniu się rodzicó siebie opiera się zorzec komunikacji rodzinie. Dzieci uczą się bądź janych i jednoznacznych kontaktó, bądź też odrotnie nie yrażają soich uczuć i ukryają je. Społeczeństo oczekuje od rodziny zazyczaj reprodukcji oraz konformizmu obec norm społecznych, tzn. socjalizacji jej członkó zgodnie z istniejącymi ustaleniami społecznymi, czyli systemem norm i artości oraz pracy. Rodzina natomiast ofiarouje soim członkom formoanie osoboości, zbyanie statusu i sparcie emocjonalne. Teoria systemoa postrzega rodzinę jako aktyny system zlny ytarzania noego śroiska poprzez inicjoanie przez soich członkó noych zachoań. W ujęciu systemoym należy yróżnić: System klienta to osoby członkoie rodziny lub grupy mające problemy, których jest adresoana pomoc społeczna. System ten ymaga szczególnego monitoroania oraz proadzania zmian ponieaż podlega przeobrażeniom. System podmiotó to osoby, instytucje, organizacje, których kompetencje ymagają modyfikacji szczególnie sytuacji niełaściie proadzonych działań. System działania to istniejące lub ykreoane osoby, instytucje, organizacje, które realizacji celó pomocy społecznej spółpracują ze sobą. System przeproadzania zmian to praconik socjalny i jego instytucja odniesieniu problemó rodziny. 1 E. Wiater, Rodzina i jej funkcjonoanie, zob. 2 J. Bradsha, Zrozumieć rodzinę, Instytut Psychologii Zdroia i Trzeźości, Warszaa1994, s

5 2. Podejście skoncentroane na roziązaniach. Praca socjalna zorientoana na roziązaniach rozpoczyna się od kładnego określenia aktualnych problemó klienta. W podejściu tym oboiązuje ściśle przestrzeganie etyki zaoej: klient konuje yboru sposób całkoicie autonomiczny3. Następnie praconik spólnie z klientem redagują definicję problemu. W zależności od rodzaju, typu problemu bierane są odpoiednie techniki i metody pracy ukierunkoane na dążenie pozytynych zmian sytuacji problemoej. Ponadto bardzo istotną kestią jest ustalenie źródeł pojaiających się trudności, ocena tychczasoych umiejętności radzenia sobie z problemami celu ykorzystania posiadanych śiadczeń. Jednocześnie jest ustalany i zaierany kontrakt, obustronna umoa, która pozala zaplanoać i usystematyzoać konieczne działania i zmiany. W opisyanym modelu praconik pełni rolę toarzysza, osobę spierającą, a sednem metody jest ypracoanie porozumienia między praconikiem a klientem, które przyniesie ymierne efekty. Biorąc pod uagę cele pracy z rodziną oraz uarunkoania praidłoego funkcjonoania rodziny z dziećmi, praconik socjalny będzie łączył / podejścia skutecznego sparcia rodziny z dziećmi na szystkich etapach metodycznego działania. Rodzina z dziećmi pomocy społecznej to rodzina z ieloma problemami. Wynikają one nie tylko z indyidualnych problemó poszczególnych członkó, ale też z zajemnych oddziałyań, co pooduje ciągłe zmiany sytuacji rodzinnej (podejście systemoe). Dlatego też nie można stracić z oczu żadnego członka rodziny od początku końca spółpracy. Rónie ażne jest, aby spółpraca z rodziną i poszczególnymi jej członkami oparta była na łaściych relacjach, które pozolą na osiągnięcie porozumienia i zbuanie zaufania (podejście skoncentroane na roziązaniach). W pracy socjalnej z rodziną ieloproblemoą z dziećmi ielość i złożoność problemó ymusza (celem osiągnięcia realizacji popray funkcjonoania rodziny) zespołoe działania interdyscyplinarne. Praconik socjalny pojedynkę nie jest stanie ani optymalnie zabezpieczyć dzieci, ani też tego zabezpieczenia samodzielnie monitoroać. Systemoe podejście rodziny skazuje, że popraa funkcjonoania całości jest możlia przez popraę funkcjonoania szystkich jej członkó. Bezpośredni kontakt i spółpraca członkó zespołu interdyscyplinarnego pozala na niklie poznanie specyfiki funkcjonoania rodziny przez szystkich specjalistó. Mając tak szeroką iedzę o całej rodzinie, spojrzenie na problemy dziecka (szkoła, żłobek, przedszkole, śietlica) oraz ich rozumienie i ynikającą z tego pomoc nabierają innej jakości. Wszyscy kładnie iedzą z czym rodzina się zmaga oraz jakim ymiarze każdy z członkó zespołu pomaga poszczególnym członkom rodziny. Taka spółpraca utrudnia manipulację i bagatelizoanie problemó przez rodzinę. Cennym alorem tej formy pracy jest też dzielenie się bogatym, różnorodnym śiadczeniem, z którego rodzą się noe roziązania nieroziązalnych problemó. Wspólne omaianie każdego problemu ujania też szereg ątpliości i sprzeczności stanoiskach poszczególnych osób. Wyjaśnianie ich na tym poziomie, chodzenie porozumienia, ypracoyanie spólnych roziązań nie pooduje już zakłóceń fazie bezpośredniej pracy poszczególnych specjalistó z rodziną. Jeżeli rodzina objęta jest nadzorem kuratora, jego obecność pracy zespołu jest szczególnie ażna. 3 I. Krasiejko, Metodyka działania asystenta rodzin, podejście Skoncentroane na Roziązaniach pracy socjalnej, Wydanicto Śląsk, Katoice 2010, s

6 W sytuacjach ekstremalnych, trudnych, tyczących zabezpieczenia dzieci poza rodziną spólne podejmoanie tak trudnych decyzji daje garancję na to, że są one ostatecznością po ykorzystaniu szystkich możliych działań. 2 Zakres pracy socjalnej z rodzinami z dziećmi 2.1 Zakres Podmiotoy Usługą objęte zostaną ieloproblemoe rodziny z dziećmi, które mogą mieć jeden lub iele sprzężonych ze sobą problemó. W sytuacji ystąpienia rodzinie co najmniej dóch problemó możemy stierdzić, że mamy czynienia z tak zanymi rodzinami ieloproblemoymi. Zaznaczyć jednak należy, że rodzinach korzystających z pomocy społecznej ieloproblemoość nasila się szczególnie ypadku rodzin niepełnych i ielodzietnych. a) Rodziny ielodzietne-ieloproblemoe to rodziny posiadające iększą niż przeciętnie liczbę dzieci(3 i ięcej) 4, a co za tym idzie ich potrzeby materialne i niematerialne oraz problemy życia codziennego są odpoiednio iększe; b) Rodziny niepełne-ieloproblemoe to rodziny, których szystkie oboiązki ziązane z utrzymaniem i ychoaniem dzieci spoczyają na jednym rodzicu. Rónież szystkie działania zmierzające popray funkcjonoania rodziny spoczyają na barkach samotnego rodzica. Położenie rodzin jest szczególnie trudne gdy te die sytuacje (ielodzietność i niepełność) nakładają się. Najczęściej ystępującym problemem rodzin z dziećmi niezależnie od ich struktury jest bezradność rodziny spraach opiekuńczo-ychoaczych łącząca się z innymi dysfunkcjami takimi jak: uzależnienie, przemoc moa, bezrobocie, niepełnospraność, długotrała choroba, kryzysy rodzinne (patrz diagram poniżej). 4 Zgodnie z Ustaą o śiadczeniach rodzinnych z dnia (Dz. U. z 2003 r., nr 228, poz. 2255) tekst jednolity z dnia 24 lipca 2006 r. (Dz.U. z 2006 r., nr 139, poz. 992). 6

7 Źródło: Opracoanie łasne Poniżej przedstaiony schemat obrazuje rodziny ieloproblemoe korzystające z pomocy społecznej ze skazaniem (tonacją koloró) na rodziny, których z najiększym prapobieństem ystępuje złożoność problemó. 5 Źródło: Opracoanie łasne W ieloproblemoej rodzinie z dziećmi yodrębniono trzy grupy odbiorcó usług ramach pracy socjalnej: rodzice, dziecko, rodzice i dziecko. Źródło: opracoanie łasne. Grupy odbiorcó usług zakresie pracy socjalnej 6. Poniżej przedstaiamy problemy rodzinie z dziećmi, stanoiące soiste identyfikatory trudnej sytuacji rodzinie, g źródła ich pochodzenia. 1. Problemy ynikające z postay rodzicó rodzinie z dziećmi yrażają się najczęściej: a) spraach opiekuńczo-ychoaczych: zaburzenia komunikacji (brak jasnych i czytelnych komunikató niestosoanych ieku i poziomu intelektualnego członkó rodziny, jednostronne ydaanie poleceń, agresyne i głośne rozmoy); 5 Najiększa intensyność problemó rodzinie oznaczona najintensyniejszym kolorem. 6 Zob. Pakiet usług dla rodziny z dziećmi. 7

8 brak zorcó (dziedziczenie negatynego stylu życia, brak pozytynych przykładó, trudności adaptacyjne, problemy e spółżyciu z ludźmi); brak autorytetó (niejrzałość emocjonalna, dziecko rządzi rodzinie ); brak łaściych metod ychoaczych (np. brak lub niełaściy system nagród i kar, brak konsekencji postępoaniu rodzicó, brak praidłoej stymulacji); brak lub niestateczne zainteresoania problemami i potrzebami rozojoymi dziecka (brak dbałości o zdroie, rozój emocjonalny i intelektualny, brak umiejętności i potrzeby spólnego spędzania czasu z dzieckiem, organizacji czasu olnego dziecku); b) spraach proadzenia gospodarsta moego: brak lub niestateczna umiejętność racjonalnego gospodaroania budżetem; zaburzona hierarchia potrzeb; brak umiejętności organizoania przestrzeni mu (brak miejsca : nauki, zabay, snu dla dziecka); brak naykó lub niestateczna umiejętność utrzymania czystości mu (sprzęty niekompletne i zużyte, podłogi brudne); niełaściy podział oboiązkó rodzinie; brak lub ograniczona umiejętność przygotoyania pełnoartościoych, zróżnicoanych i ekonomicznych posiłkó stosoanych ieku i potrzeb dzieci. c) spraach funkcjonoania śroisku lokalnym: brak umiejętności załatiania spra urzęych brak umiejętności korzystania z zasobó śroiska oraz przysługujących im pra i upranień. 2. Problemy ynikające z postay dziecka. zachoania agresyne i przemocoe; negatyizm szkolny; przynależność destrukcyjnych grup nieformalnych; uzależnienia; bunt nieadekatny ieku; konflikty z praem W iększości ypadkó problemy ynikające z postay dziecka są skutkiem dysfunkcjonalności rodzicó i rodziny. Wykres. Grupa celoa pracy socjalnej z rodzinami z dziećmi g podkategorii, problemó i ich identyfikatoró. Grupa celoa Podkategoria Zidentyfikoane problemy Identyfikatory problemó rodzina z dziećmiielopro blemoa pełna rodzina z dziećmi ielodzietna niepełna rodzina ielodzietna bezradność spraach opiekuńczo-ychoaczych bezrobocie Problemy ynikające z posta rodzicó 8

9 przemoc moa Opracoanie: łasne niepełna rodzina 2 dzieci pełna rodzina 2 dzieci bezradność proadzeniu gospodarsta moego niepełnospraność Problemy ynikające z posta dzieci Każda z przedstaionych podkategorii grupy celoej może mieć ięcej niż 1 z zidentyfikoanych problemó. 2.2 Zakres rzeczoy Specyficzne działania praconika socjalnego, tyczące pracy socjalnej z rodziną z dziećmi Właście dla pracy z rodziną uznajemy specyficzne dla niej działania praconika socjalnego, tyczące: 1. Sposobu buania relacji pracy socjalnej z rodziną z dziećmi: b) relację z rodziną należy ejść taki sposób, aby zmniejszyć niepokój szystkich członkó rodziny, pomóc yrażeniu problemu oraz określeniu potrzeb, zmniejszyć lęk i poczucie iny; c) zapoznanie się ze szystkimi członkami rodziny, tym rónież z dziećmi (np. umóienie się na pierszą izytę mu czasie godnym dla szystkich członkó rodziny, tak by mogli być obecni); d) praconik socjalny mu klienta zachouje się jak gość, szanuje go i akceptuje jako gospodarza, jeśli nie zostanie mu skazane miejsce, pyta gdzie może usiąść; e) buanie partnersta (śiame erbalne i nieerbalne działanie z pozycji kogoś rónego soim klientom: schylanie się by rozmaiać z dziećmi tarzą tarz, dbałość o bycie na tym samym poziomie co osoba niższa, odnoszenie się innych jak rónych sobie) z jednoczesnym staianiem jednoznacznych granic (praconik socjalny nie ozi klienta soim pryatnym samochodem, nie zgadza się na móienie z klientem po imieniu ); f) zbudzanie zaufania (poprzez umiejętne słuchanie, poszanoanie, zrozumienie); g) autentyczne angażoanie się praconika roziązanie problemó rodziny, okazyanie uznania dla ysiłkó jakie poczynili poszczególni członkoie rodziny celu roziązania problemu, co zmaga zaufanie oraz szacunek samych siebie; h) rażanie pozytynego nastaienia obec klienta i jego rodziny; 9

10 i) unikanie patrzenia na rodzinę przez pryzmat stereotypó, (np. każda rodzina ielodzietna to rodzina biedna i niezaradna, każdy alkoholik to spraca przemocy, unikanie etykietoania (np. określanie kogoś kto złamał prao mianem kryminalisty), nieocenianie; j) unikanie nieprofesjonalnego zachoania (np. litoania się, utożsamiania się z klientem, porónyania z innymi lub móienie o innych klientach) na rzecz profesjonalnych zachoań (np. unikanie porónań z tz. lepszymi, dyskrecja, unikanie porónania z łasną osobą, racjonalna i obiektyna ocena sytuacjiproblemu) k) nienarzucanie rodzinie sojego zdania ani gotoych roziązań (to rodzina jest ekspertem soich spraach, a nie praconik, to rodzina ie najlepiej czego jej potrzeba); l) indyidualne traktoanie każdego członka rodziny (ysłuchanie każdej osoby, uzględnienie jej potrzeb, sugestii, propozycji). 2. Sposobó komunikoania: a) komunikacja z rodziną poinna przebiegać sposób otarty, należy unikać uprzedzeń; b) praconik socjalny żyo reaguje na to co móią poszczególni członkoie rodziny, koncentruje się na nich, tak by mieli poczucie że są brze zrozumiani; c) praconik socjalny utrzymuje kontakt zrokoy z rozmócą, umożliia pełne ypoiedzi, nie przerya; d) jeżeli rozmóca jest rozkojarzony i skupiony na innych czynnościach, praconik prosi aby pośięcił mu trochę czasu i uagi; e) praconik socjalny z uagą słucha propozycji i uag poszczególnych osób stosując techniki aktynego słuchania, nie przerya, nie narzuca soich roziązań, yczerpująco odpoiada na pytania; f) komunikaty poinny być zasze jasne i jednoznaczne, stosoane poziomu intelektualnego i ieku członkó rodziny (np. praconik socjalny ykorzystuje tu umiejętności parafrazoania, odzierciedlania uczuć i emocji, umiejętnego formułoania pytań, yjaśniania); g) zdecyanie preferoany jest kontakt osobisty, dzięki czemu praconik socjalny może odbierać rónież sygnały nieerbalne od poszczególnych członkó rodziny; h) celu podsumoania zaplanoanych etapó pracy z rodziną można ykorzystać formę listu, skieroanego głoy rodziny z prośbą o odczytanie szystkim monikom, np. podczas niedzielnego obiadu, co podkreśla jego rangę. Praconik opisuje nim zamierzony cel i podejmoane przez rodzinę ysiłki, dzięki którym udało się go zrealizoać. Skupia się przy tym, głónie na opisie naet drobnych sukcesó, co na działanie ybitnie mobilizujące. i) zasady komunikoania się sytuacji konfliktoej i silnego stresu: oddzielenie ludzi od problemu: nie łącz sego stosunku zagadnienia ze stosunkiem osoby, z którą toczysz spór; użyanie parafraz: 10

11 rozumiejąca ( Jeżeli brze zrozumiałam, Czy brze odczytuję, Mam rażenie, że ); badacza ( Kiedy Pani zaczyna móić o., to mam rażenie, że zależy Pani yłącznie na.., czy też jest tak, że chce Pani ); spierająca: odzierciedlanie uczuć klienta ( Widzę, że jest Pani bardzo zdeneroana, Widzę, że jest to trudna dla Pani informacja ); oceniająca ( Kiedy Pan kolejny raz zaprzecza, oceniam to jako przeja, Kiedy Pani krzyczy, oceniam to jako ), interpretująca ( Kiedy idzę Pani zmęczenie, mam rażenie, że ); proadzenie rozmócy: mó yraźnie patrząc na rozmócę, lecz nie przeszyaj go zrokiem; mó pierszej osobie liczby pojedynczej; tonem głosu zachęcaj ypoiedzi; zachouj odpoiednią odległość od rozmócy; zachouj zgodność gestó i yrazu tarzy ze słoami; gestem i tempem móienia kieruj rozmoą, zależności od okoliczności tonem głosu i mimiką okazuj troskę lub stanoczość Sposobó motyoania: a) praca na zasobach rodziny, poszukianie mocnych stron (podkreślanie umiejętności poszczególnych członkó, spomnienia sytuacji trudnych, których przezyciężanie łączyła się cała rodzina), spomnienia ze spólnie śiadczanych przyjemnych chil (np. ycieczki, spólne prace, gry), które poielane podczas spółpracy odbuują u członkó rodziny poczucie łasnej artości, płyając pozytynie na zmacnianie i rozijanie się ięzi rodzinnych, dając motyację dalszego działania zakresie popray trudnej sytuacji rodzinie. Praconik socjalny nie skupia się na błędach i problemach rodziny; b) yznaczanie celó spółpracy spólnie z członkami rodziny (pamiętamy, cele te tyczą popray sytuacji rodziny, to przedstaiciel rodziny poinien je określać a nie praconik socjalny); c) strzeganie i zmacnianie naet nieielkich zmian i osiągnięć poszczególnych członkó rodziny (motyoanie i zmacnianie szczególnie początkoej fazie spółpracy z rodziną ziększa zaufanie rodziny praconika socjalnego i pozala uierzyć e łasne możliości); 7 Źródło: A. Włoch, P. Domaradzki, Kontrakt socjalny. Przeodnik dla praconikó socjalnych ośrodkó pomocy społecznej, Praca socjalna 2005, nr 3, za: S. Fisher, W. Ury, Dochodząc tak. Negocjoanie bez poddaania się, Gdańsk

12 d) stosoanie metody małych krokó (uzględnienie podczas spółpracy możliości np. zdrootnych czy intelektualnych członkó rodziny pozoli uniknąć porażek podczas realizacji zadań); e) buanie pozytynego nastaienia poszczególnych członkó rodziny zmiany poprzez izualizoanie efektó zaplanoanego działania; f) różba pomyślna tzn. ukazanie rodzinie pozytynych skutkó podjętych działań: koncentroanie uagi nie na problemie, lecz oczekianym efekcie; g) koncentracja na teraźniejszości i przyszłości kieroanie uagi rodziny z oskarżeń pod adresem przeszłości na roziązanie albo yjście możlie zrealizoania obecnie i przyszłości: np. Zapomnijmy na chilę o przeszłości. Pomyślmy, co teraz spraiłoby, że Toje życie tej rodzinie byłoby lepsze? ; h) bre intencje założenie, że każdy, choćby jego zachoanie były najokropniejsze, ma bre intencje. Śiamość brych intencji zmienia naszą relację. Naet jeżeli nie poba nam się czyjeś zachoanie, potrafimy zaakceptoać jego motyy, a daną osobę nadal uażać za artościoego człoieka. Zamiast sprzeczać się i alczyć, można poszukać zachoań alternatynych, które zaolą obie strony. Trzeba rozróżniać intencje od zachoań i ierzyć, że ludzie głębi duszy chcą brze naet jeśli czynią źle; i) bez oskarżeń postrzymyanie się od oskarżeń i zakładanie, że źródło raniących destrukcyjnych zachoań tki ograniczonych możliościach nauczenia się lepszych sposobó reagoania. Praconik socjalny uczy ięc jak postrzegać, reagoać i działać skuteczniej sposób bardziej satysfakcjonujący: Problemy będziemy mieli zasze. To nie problem jest problemem, lecz to jak sobie z nim radzimy 8 ; j) starczanie pozytynych możliości alternatynych nie skupiamy się na niepożądanych zrachoaniach lecz na skazyaniu i uczeniu (daaniu pozytynych zachoań) życia klienta, żeby już nie chciał zachoyać się ten sposób: To jest coś, co już potrafisz. Zobaczymy, czy możesz nauczyć się czegoś innego ; k) pozytyne przeformułoanie kontekstu polega na osadzeniu problematycznego zachoania innym kontekście, którym można je uznać za artościoe; l) zmiana znaczenia danego zachoania bez zmiany łaściego kontekstu ymyślenie takiej okoliczności, której klient będzie mógł uznać zachoanie problematyczne za artościoe np. ojciec może sądzić, że upór córki jest niebry, póki nie pomyśli o nim kontekście spotkania z mężczyzną o złych intencjach; m) działanie naleganie na działanie, gdyż ludzie zmieniają się tylko tedy, gdy pełni śiadczają zdarzeń, na które słoa mogą tylko skazyać. Aktyne ypróboyanie noego sposobu działania to osajanie się z nim uposzechnianie go: Krokiem ku zmianie jest działanie ; 8 Opracoano na podstaie S. Andreas, Jak pracoała Virginia Satir. Zapis sesji terapeutycznej z komentarzem, Gdańskie Wydanicto Psychologiczne, Gdańsk 2001, oraz A. Włoch, P. Domaradzki,Kontrakt socjalny. Przeodnik dla praconikó socjalnych ośrodkó pomocy społecznej, : Praca socjalna 2005, nr 3. 12

13 n) zmacnianie pozytyne uczuć i zachoań, i przesuanie destrukcyjnej komunikacji przeryanie każdej komunikacji, która dzieli rodzinę, np. Poczekajcie chilę ypoiadane często rozkazującym tonem i kilkakrotnie przez praconika socjalnego, zmacnianie nieerbalne ciepłym i miękkim głosem celem pobudzenia rażliości i yrażania uczuć; o) identyfikoanie i podażanie ograniczających przekonań sytuacjach trudnych idzi się śiat czarnych kolorach. Wyrazem tego jest użyanie stierdzeń nadmiernie uogólniających. Do oznak ograniczających przekonań należy użyanie słó takich jak: szyscy, zasze, za każdym razem, każdy, całkoicie, żaden, nigdy itp. Sposobem podażania nadmiernego uogólniania jest sproadzenie go konkretnego przykładu: Nie zgadzam się z nim. Z czym konkretnie nie zgadza się Pan/i? 9. p) cip naet jeśli rodzina boryka się z ieloma problemami podczas spólnych spotkań poinien pojaić się też śmiech. Poczucie humoru jest cenne z dóch poodó: po piersze spraia przyjemność, po drugie zmniejsza ciężar innych uczuć. W lżejszym stanie ducha ludzie są bardziej elastyczni i tórczy. Naet najpoażniejszy problem łatiej roziązać jeśli się go nie traktuje zbyt poażnie. Takiego ykorzystania cipu nie należy mylić z cipem obronnym, który lekceaży problemy i je ignoruje Sposobó toarzyszenia realizacji zamierzonych celó i spieranie działaniu: a) spólne yjście różnych instytucji (jako osoba spierająca, a nie załatiająca spraę za klienta, modeloanie zachoań przy realizacji zadań), np. toarzyszenie przy: załatianiu spra mieszkanioych Wydziale Mieszkalnicta, rozmoie z dyrektorem Wydziału, spraach meldunkoych; rozmoach spraie dziecka z pedagogiem szkolnym lub ychoacą przedszkolnym; yjściu z dzieckiem poradni zdroia, placóek lecznicta specjalistycznego, poradni psychologiczno-pedagogicznej; zapisaniu dziecka placóki sparcia dziennego; rejestracji urzędzie pracy, poszukianiu ofert pracy czy kursó zaoych, cieraniu pracodacó; załatianiu spra Orzecznictie o Niepełnospraności, ZUS, KRUS, US itp.; b) toarzyszenie kryzysoych sytuacjach rodzinnych, np: 9 Op. cit. 10 Opracoano na podstaie S. Andreas, Jak pracoała Virginia Satir. Zapis sesji terapeutycznej z komentarzem, Gdańskie Wydanicto Psychologiczne, Gdańsk 2001, oraz A. Włoch, P. Domaradzki,Kontrakt socjalny. Przeodnik dla praconikó socjalnych ośrodkó pomocy społecznej, : Praca socjalna nr 3,

14 spraach tyczących przemocy na policji, prokuraturze, sądzie; pierszym kontakcie z dalszą rodziną, z którą klienci byli skłóceni, bądź nie mieli kontaktu od ielu lat; naiązaniu pononych kontaktó z dzieckiem przebyającym iele lat poza rodziną (np. rodzinie zastępczej, placóce opiekuńczoychoaczej, dps); c) toarzyszenie śroisku moym przy drażaniu yuczonych umiejętności, np. tyczących komunikacji, planoania budżetu itp.; d) toarzyszenie rozmoach z nastoletnimi dziećmi, spraiającymi trudności ychoacze lub edukacyjne (praconik spiera rodzicó soją iedzą i autorytetem) Tok postępoania praconika socjalnego 11 pracy socjalnej z rodziną z dziećmi Etap 1. Zapoznanie się z życzeniem/oczekianiem rodziny Praconik podejmuje informacje o trudnej sytuacji rodziny przez: 1. Osobisty kontakt delegata rodziny z praconikiem socjalnym. 2. Zgłoszenie praconika socjalnego o trudnej sytuacji rodziny przez osoby innych, np. sąsiadó. 3. Praconik socjalny otrzymuje niosek o pomoc na piśmie za pomocą poczty. Ad1. To jeden z ażniejszych etapó działania praconika socjalnego. To podczas pierszego kontaktu praconika socjalnego z przedstaicielem rodziny postaje piersze u obu stron rażenie, które nierzadko staje się fundamentem dalszej spółpracy. Praconik socjalny musi pamiętać, że przedstaicieloi rodziny trudno jest móić o sojej sytuacji obcej osobie, nie ie czy osoba przed nim zrozumie jego sytuację, nie zna zasad funkcjonoania instytucji. Dlatego też musi taki sposób rozmaiać z przedstaicielem rodziny, aby ten poczuł, że jest akceptoany i praconikoi na nim zależy. Musi umieć kontroloać łasne reakcje, naet drobne gesty (skrzyienie ust, bazgranie długopisem) są sygnałem, które można odebrać jako lekceażące. Dlatego też praconik socjalny zadba o ten kontakt przede szystkim przez: zapenienie estetyki biura i łasnej osoby; zapenienie arunkó intymnej rozmoy (praconik socjalny będzie nastaiony na aktyne słuchanie przedstaiciela rodziny, rozmoę będzie proadził sposób dający przedstaicieloi rodziny przekonanie, że trafił łaściej osoby, a jego sytuacja nie on sam będzie przedmiotem zainteresoania praconika socjalnego. Ad Rodzina i jej członkoie są czynnymi uczestnikami każdego z zastosoanych etapó działania metodycznego. 14

15 Praconik socjalny otrzymuje zgłoszenie o sparcie dla rodziny z dziećmi od osób innych, np. sąsiadó, tak jak zgłoszenie konane przez samego zainteresoanego inno być przez praconika socjalnego rozpatrzone a działania zakresie rozeznania sytuacji podjęte niezłocznie. Praconika inno zainteresoać fakt, dlaczego sąsiad a nie sam zainteresoany członek rodziny zgłosił się z nioskiem o udzielenie sparcia. Podczas rozmoy z sąsiadem praconik socjalny sporządza protokół, który będzie podstaą przygotoania się przeproadzenia czynności diagnostycznych i oceny sytuacji rodziny. Ad 3. Praconik socjalny otrzymuje niosek o sparcie dla rodziny z dziećmi drogą pocztoą analizuje treści niosku i przygotouje się przeproadzenia czynności diagnostycznych i oceny sytuacji rodziny. Efektem tego etapu pracy praconika socjalnego z rodziną z dziećmi będzie: 1. poznanie i zrozumienie życzenia przedstaiciela (delegata) rodziny; 2. stępna analiza zgłoszonych przez przedstaiciela (delegata) rodziny informacji oraz podjęcie decyzji czy roziązanie problemu leży kompetencjach praconika socjalnego i podejmuje się on danej spray, czy też kieruje osobę zainteresoaną innej łaściej instytucji i ułatiając przy tym pierszy z nią kontakt; 3. przedstaienie możliości i zasad udzielania sparcia rodzinie jej sytuacji; 4. umóienie się z rodziną na spotkanie miejscu zamieszkania celu rozpoznania sytuacji rodziny z dziećmi; 5. przygotoanie się praconika socjalnego przeproadzenia rozpoznania sytuacji rodziny. Praconik podejmie tu decyzje o narzędziach badaczych jakie zastosuje badaniu sytuacji rodziny z dziećmi Etap 2. Opis i analiza sytuacji rodziny z dziećmi Jest to etap, którym praconik socjalny gromadzi, porządkuje, analizuje informacje i opinie o rodzinie celu łaściego rozpoznania jej sytuacji życioej. Pośród rekomenanych narzędzi badaczych ymienić należy: 1. rodzinny yiad śroiskoy 12, 2. narzędzie oceny progu zagrożenia rozoju dziecka rodzinie, 3. rozmoę z poszczególnymi członkami rodziny, 4. obserację bezpośrednią, kiedy zbiera dane i ma jednocześnie możliość spradzenia iarygodności poprzez np. rodzinny yiad śroiskoy, 5. analizę kumentó i opinii innych specjalistó (np. pedagoga, psychologa, pranika). Analiza szystkich informacji poinna być pozbaiona łasnych odczuć, interpretacji, oparta o fakty, olna od uprzedzeń i stereotypoego myślenia. Ilość zgromadzonych informacji i ich łaścia interpretacja znacznej mierze uarunkoana jest akceptującą postaą praconika socjalnego. Jakość tej interakcji zależy od autentycznego zaangażoania, uażnego słuchania i reagoania na ypoiedzi poszczególnych członkó rodziny, tak aby mieli oni poczucie, że są brze rozumiani. Szczególnego yczucia ymaga ocena ryzyka obec małoletnich dzieci. Ważne jest, aby praconik socjalny analizując i opisując sytuację życioą rodziny potrafił określić czy nie zachodzi sytuacja, 12 Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 25 stycznia 2011 spraie rodzinnego yiadu śroiskoego (Dz.U., nr 27, poz.138). 15

16 której zagrożone jest zdroie i życie któregoś z członkó rodziny. Tylko tych sytuacjach praconik socjalny mimo braku zgody rodziny podejmuje działania ratoniczo-interencyjne bre jej oli. Na tym etapie pracy z rodziną praconik socjalny będzie dążył : 1. rozpoznania sytuacji rodziny przestrzeni zaoej, mieszkanioej, materialnej, zdrootnej, opiekuńczo-ychoaczej i funkcjonoania śroisku; 2. zaeidencjonoania zebranych informacji stosując ybrane narzędzia badacze; 3. przeanalizoania z rodziną każdego z obszaró życia rodziny, zakresie yłonienia problemó i potrzeb oraz konania ich hierarchii ażności dla popray sytuacji rodziny; 4. przeproadzenia miarę potrzeby konsultacji ze specjalistami (np. zaobseroane przez praconika socjalnego objay, problemy inny być potierdzone przez łaściego specjalistę), tym zespół interdyscyplinarny (rozeznanie problemó i możliości). W ramach standardu pracy socjalnej z rodziną chcielibyśmy zrócić uagę na podejście, że im ięcej informacji, tym łatiej i trafniej ocenić sytuację rodziny Etap 3. Zbuanie diagnozy - oceny sytuacji rodziny z dziećmi Poza standarym działaniem praconika socjalnego zakresie diagnozy sytuacji rodziny z dziećmi należy określić specyficzne jej obszary. Dotyczą one: 1. komunikacji podstaoej rodzinie; ma ona pły na szystkie aspekty funkcjonoania rodziny, a także na rozój dziecka i funkcjonoanie rosłych - sposób odnoszenia się siebie poszczególnych członkó rodziny, interakcje, metody ychoacze, kontakty i relacje z członkami dalszej rodziny; 2. codziennego życia rodziny; centralnymi punktami są: proadzenie mu (oboiązki poszczególnych monikó), gospodaroanie budżetem, higiena, żyienie i ychoanie dzieci; 3. rozoju dzieci: stan fizyczny, zdrootny, emocjonalny, edukacja szkolna, udział zajęciach pozalekcyjnych (zajęcia kompensacyjno-yrónacze, śietlice szkolne, placóki sparcia dziennego); 4. rozoju rodzicó: uzależnienia, kryzysy emocjonalne, poczucie artości, samoocena, kalifikacje, motyacja zmian, podjęcia pracy; 5. rozoju stosunkó społecznych sparcie śroiskoe, udział rodziny różnych formach życia sąsiedzkiego i społecznego. Po yodrębnieniu z rodziną trudności poszczególnych obszarach funkcjonoania rodziny podsumoanie stanoi zbuana przy aktynym udziale rodziny ocena, stanoiąca odpoiedź na następujące pytania: 1. Co stanoi problem rodziny, przyczyny trudnej sytuacji oraz źródło tych przyczyn. a. Zidentyfikoane problemy należy nazać i przedyskutoać z rodziną, ustalając ich agę i pły na funkcjonoanie społeczne jej członkó (problem, który należy znieloać yłoniony zostaje drodze burzy mózgó z członkami przedstaiciel rodziny jest tu najlepszym znacą sytuacji rodziny i samego siebie). 16

17 b. Ustalenie priorytetó dla poszczególnych problemó. Praconik socjalny będzie brał tym przypadku pod uagę da czynniki: pierszym jest priorytet nadaany przez samą rodzinę (po pełnym przedyskutoaniu zagadnień i działaniach radczych poszczególnych problemach); drugim czynnikiem są problemy, którymi rodzina inna się zajmoać ze zględu na oboiązki nakładane nań przez prao, np. odpoiedni poziom opieki nad dziećmi; 2. Jak sytuacja płya na funkcjonoanie rodziny i poszczególnych członkó. 3. Jakie są zasoby/możliości: rodziny, śroiska, instytucji i praconika socjalnego popraie niekorzystnej sytuacji. 4. Jakie są deficyty/ograniczenia: rodziny, śroiska, instytucji i praconika socjalnego popraie niekorzystnej sytuacji. Diagnoza-ocena nie jest czymś ostatecznym, miarę buania praidłoych relacji między praconikiem socjalnym i rodziną na podstaie zajemnego zaufania opis sytuacji rodziny będzie coraz pełniejszy i ziązku z tym ulegać zmianie będzie rónież diagnoza-ocena. Zdarza się rónież, że życiu rodziny ystępuje takie ydarzenie, które pooduje całkoitą zmianę diagnozyoceny (np. rozód, narodziny noego członka rodziny, podjęcie pracy przez tychczas bezrobotnego ojca). Przykłady przyczyn trudnej sytuacji rodzinie ramach diagnozy-oceny. 1. Bezradność opiekuńczo-ychoacza: matka samotnie ychoująca 4 dzieci, ograniczona ładza nad synem, który jest ychoyany przez ojca; syn/córka na mocy postanoienia Sądu Rodzinnego uczęszcza Ośrodka Kuratorskiego (demoralizacja), ma zdiagnozoany zespół nadpobudliości psychoruchoej; rodzina objęta nadzorem kuratora; zdarzają się zaniedbania higieniczne, żyienioe, zdrootne/ zaniedbania pielęgnacyjno-higieniczne obec dziecka; rodzice/matka starzali/ła/starzają sytuacje zagrożenia dla bezpieczeństa i zdroia dziecka ( yniku interencji dzieci zostały zabezpieczone placóce opiekuńczo ychoaczej/pozostaiane są ostre narzędzia otoczeniu dzieci, dzieci baią się przy rozgrzanym piecu, dzieci pozostają pod opieką rónież obcych małoletnich osób); brak podstaoych umiejętności ychoaczych/ograniczone umiejętności ychoacze (konsekencji rodzicó/autorytetu rodzicó, zaniedbania emocjonalne, brak zainteresoania edukacją, rozojem i problemami dzieci); nieystarczające zainteresoanie edukacją i rozojem dzieci; 17

18 orzeczona II/III grupa inalidzka, całkoita/częścioa niezlność pracy, umiarkoany/lekki stopień niepełnospraności; 2. Bezradność proadzeniu gospodarsta moego: stopnioanie skali problemu: brak umiejętności (bardzo źle), nieumiejętność (źle), ograniczona umiejętność (nie jest najgorzej); brak przygotoyania, brak systematyczności przygotoyaniu zróżnicoanych, ekonomicznych i pełnoartościoych posiłkó, stosoanych ieku i potrzeb dziecka/dzieci; brak nayku i umiejętności dbania/brak systematyczności dbaniu o czystość mieszkania i higienę osobistą (sprzęty zniszczone, zużyte, brudne/stanoią yposażenie ynajętego mieszkania/brak podstaoych sprzętó gospodarsta moego, ściany brudne ymagają maloania, podłogi ymagają odnoienia, uszkodzona stolarka okienna mieszkaniu ilgoć, zagrzybienie); nieumiejętność zorganizoania przestrzeni życioej dla monikó; brak umiejętności dysponoania środkami finansoymi (zaległości opłatach mieszkanioych, zajęcia komornicze, zaburzona hierarchia potrzeb); zdarza się, że spray urzęe załatiane są z opóźnieniem/ brak umiejętności załatiania spra urzęych, istotne spray urzęe, (mieszkanioe, rodzinne, zdrootne, sąe) załatiane są z opóźnieniem naet po zoboiązaniu przez praconika socjalnego (można pisać ograniczeń jeśli zdarza się rzadko). 3. Przemoc: przemoc fizyczna/psychiczna/ekonomiczna/seksualna ze strony, stosunku oraz (jaka) obec dzieci. Spisana Niebieska Karta, toczy się postępoanie policji/ prokuraturze/ sądzie rejonoym, pan został skazany praomocnym yrokiem sądu. 4. Alkoholizm alkoholizm zdiagnozoany dniu, pani zakończyła terapię na Dziennym Oddziale Odykoym/obecnie uczestniczy spotkaniach Ośrodku Terapii Uzależnień, np. grupie narotó, spotkania indyidualne; pan/pani nie ukończył/a leczenia odykoego, pomimo dukrotnego podejmoania próby leczenia. Od 2 lat nie spożya alkoholu. 5. Bezrobocie/długotrałe bezrobocie członkó rodziny ynikające z: czesnego założenia rodziny/częstego/czesnego podejmoania roli macierzyńskiej/z konieczności spraoania opieki nad młodszym rodzeństem po śmierci matki/nie przemyślanej decyzji zmiany zatrudnienia u pracodacy, który nie yiązał się z legalnej umoy o pracę/nie przedłużonej umoy o pracę po urlopie 18

19 macierzyńskim/ychoaczym/ likidacji zakładu/stanoiska pracy; niskiego ykształcenia/ braku kalifikacji zaoych/ niechęci pojęcia legalnego, stałego zatrudnienia/ unikania podjęcia zatrudnienia/ zolnienia dyscyplinarnego/ z konsekencji choroby alkoholoej. Nie pracuje od np.10 lat/nigdy nie pracoał/a. Zarejestroana/ny poiatoym urzędzie pracy od (rejestracja kolejna ). 6. Pozostaanie bez zatrudnienia ynikające z: czesnego założenia rodziny/częstego/czesnego podejmoania roli macierzyńskiej; nie pracuje od (ostatnia umoa)/nigdy nie pracoała, nie jest zarejestroany poiatoym urzędzie pracy/yrejestroany z poiatoego urzędu pracy (data), gdyż nie zgłosił się yznaczonym terminie/nie przyjął oferty pracy. 7. Poszukianie pracy przez członkó rodziny zarejestroana poiatoym urzędzie pracy jako osoba poszukująca pracy. W dniu utraciła status osoby bezrobotnej z poodu /nigdy nie pracoała/była zatrudniona, obecnie nie pracuje 8. Niepełnospraność członka rodziny Orzeczona II/III grupa inalidzka z tytułu /całkoita/częścioa niezlność pracy/umiarkoany/lekki stopień niepełnospraności. Przykłady zasobó, możliości i ograniczeń rodziny oraz śroiska ramach etapu diagnozyoceny: 1. Możliości i zasoby członkó rodziny: pan/i deklaruje chęć yjścia z trudnej sytuacji życioej i spółpracy z praconikiem socjalnym; ięź emocjonalna z dziećmi; Pani/Pan... jest ieku atrakcyjnym na rynku pracy (osoby 40 roku życia); iek aktyności zaoej (osoby poyżej 40 roku życia); ykształcenie zaoe (jakie?); datkoe kalifikacje (jakie? czy ukumentoane?); śiadczenie zaoe i staż pracy (ile lat) Pani/Pana; Pani/Pan posiada śiadczenie zaoe yuczonym zaodzie; Pani/Pan posiada umiejętności zaoe np. branży bulanej; Pani/Pan brał udział pracach społecznie-użytecznych; umoa o pracę Pani/Pana na czas nieokreślony/określony... ( kiedy); podejmoanie prac ryczych przez Pana/ Panią.. (może być jakiej branży); bry stan zdroia Pani/Pana; dbałość o stan zdroia dzieci; dbałość o czystość i ygląd zenętrzny; stały chód (np. śiadczenia rodzinne, datek mieszkanioy, ynagrodzenie za pracę lub chód z pracy ryczej, śiadczenia alimentacyjne, renta rodzinna itp.); brak uzależnienia od alkoholu; 19

20 stałe zamelanie szystkich członkó rodziny; bre arunki mieszkanioe/odpoiedni metraż i standard; ureguloana sytuacja rodzinna (orzeczony rozód, zasądzone alimenty, zaprzeczone/ustalone ojcosto); umiejętność załatiania spra urzęych; członkoie rodziny posiadają ubezpieczenie zdrootne.(podać gdzie). 2. Możliości i zasoby śroiska. a) Rodzina: sporadyczne sparcie emocjonalne/ opieka nad dzieckiem formie rodziny zastępczej, pomoc opiece nad dziećmi/pomoc finansoa, pomoc naturze rodzicó, rodzeństa, rosłych dzieci; b) Może liczyć na sparcie najbliższego otoczenia (sąsiedzi faktyczna, stała pomoc) c) Infrastruktura pomocoa, z której rodzina korzysta: ośrodek pomocy społecznej (praconik socjalny, konsultant psycholog, pedagog, terapeuta uzależnień); żłobek (opiekun); grupa profilaktyczno-rozojoa (ychoaca); przedszkole (ychoaca); szkoła (ychoaca, pedagog, psycholog); sąd rejonoy ydział rodzinny/karny (kurator zaoy, społeczny); śietlice śroiskoe/socjoterapeutyczne (ychoaca, psycholog); poradnie rodzinne, poiatoy urząd pracy; ośrodek terapii uzależnień; poradnia psychologiczno-pedagogiczna; poradnia rejonoa/poradnie specjalistyczne; organizacje pozarząe i ziązki yznanioe śiadczące różne formy pomocy d) Infrastruktura pomocoa, z której może skorzystać: ośrodek pomocy społecznej: poradnicto specjalistyczne (psycholog jeżeli jeszcze nie korzysta, pranik); klub integracji społecznej (praconik socjalny, radca zaoy, terapeuta); Asystent rodziny; sparcie finansoe dla uczestnikó projektu systemoego; kluby młodzieżoe. 3. Ograniczenia klienta. brak sparcia (dla kogo) ze strony (kogo) z uagi na jego stan zdroia/pracę zaoą/ (choroba psychiczna, alkoholizm) uniemożliiający(ą) udział kontrakcie; niskie ykształcenie (podstaoe, gimnazjalne) ; zaód Pani/Pana...nieadekatny potrzeb obecnego rynku pracy; brak śiadczenia zaoego Pani/Pana...; brak śiadczenia zaoego yuczonym zaodzie ( nie pisać jeśli ystępuje poyżej); brak umiejętności Pani pozalających poruszać się po rynku pracy; 20

21 brak pozytynych zorcó yniesionych z mu rodzinnego (np. pobyt placóce opiekuńczo-ychoaczej); trudna sytuacja mieszkanioa (mały metraż, niski standard); nieureguloana sytuacja mieszkanioa (brak stałego zamelania/ zamelanie na pobyt czasoy, zamelanie poza miejscem pobytu); zagrożenie bezmnością (brak przydziału na zajmoany lokal, nielegalne zajmoanie lokalu); śiadczanie przeszłości przemocy ziązku małżeńskim (mąż zmarł, separacja z mężem, rozód); chód nieystarczający na zaspokojenie niezbędnych (tylko dla rodzin poniżej kryterium) potrzeb; zaniedbanie łasnego stanu zdroia; nadużyanie alkoholu; zdarza się, że spray urzęe załatiane są z opóźnieniem/brak umiejętności załatiania spra urzęych istotne spray urzęe, (mieszkanioe, rodzinne, zdrootne, sąe) załatiane są z opóźnieniem naet po zoboiązaniu przez praconika socjalnego (jeśli nie zostało pisane przyczyn trudnej sytuacji); przeszłości zdarzały się incydenty z nadużyaniem alkoholu; dukrotny pobyt zakładzie karnym (od... ). 4. Ograniczenia śroiska: rodzina: brak sparcia ze strony rodzicó/rodzeństa/ i rosłych dzieci/ ojcó naturalnych dzieci (np. ojciec nie żyje, matka nadużya alkoholu, z rodzeństem kontakt sporadyczny/zerany, ostry konflikt); kumulacja rodzin ieloproblemoych miejscu zamieszkania, nie może liczyć na sparcie ze strony najbliższego otoczenia (sąsiedzi) ostry konflikt; infrastruktura pomocoa : żłobek brak miejsc. przedszkole brak miejsc. przychodnie specjalistyczne długie terminy oczekiania na izytę. Uaga: diagnoza/ocena sytuacji rodziny kończy się spólnym yznaczeniem celó pracy z rodziną Etap 4. Określenie celó pracy socjalnej z rodziną 1. Przy określaniu celó pracy z rodziną praconik socjalny zraca uagę na to, że: cel to przeidyalny, pożądany stan rzeczy, jaki poinien zostać osiągnięty dla popray funkcjonoania rodziny przeżyającej trudności ypełnianiu funkcji opiekuńczoychoaczych. Należy zrócić uagę na to, że celem może być zredukoanie a nie zupełne zlikianie danego problemu; 2. Cel poinien cechoać się konkretnością, jasnością i realnością. Przy jego określaniu będzie przestrzegał zasady SMART, zakładającej, ze cele będą szczegółoe, mierzalne, adekatne 21

22 sytuacji i akceptoalne oraz realne osiągnięcia i określone terminem realizacji mają określone limity czasoe stosoane problemu; 3. Przy określaniu celó należy uzględniać: możliości/zasoby, deficyty/ograniczenia rodziny, instytucji, śroiska, ograniczenia czasoe, stopień gotoości rodziny zmian. W rodzinach z dziećmi priorytetoym jest yznaczenie i zapenienia im praidłoego rozoju. celó ziązanych z ochroną dzieci Praconik socjalny inien pamiętać o tym, że: a. cele szczegółoe ynikają z zidentyfikoanych przyczyn trudnej sytuacji życioej rodziny; b. ażne jest aby cele ułożone były kolejności, jakiej muszą być osiągane, często osiągnięcie jednego celu arunkuje osiągnięcie kolejnego, cel głóny musi być tak sformułoany aby obejmoał szystkie cele szczegółoe lub określał stan, którym zasadniczo poprai się sytuacja rodziny; c. cel głóny musi być tak sformułoany aby obejmoał szystkie cele szczegółoe lub określał stan, którym zasadniczo poprai się sytuacja rodziny; d. cele szczegółoe ynikają z zidentyfikoanych przyczyn trudnej sytuacji życioej rodziny; e. należy określić jak osiągnięcie yznaczonych celó płynie na popraę jakości funkcjonoania rodziny, tym na: relacje rodzinie, funkcjonoanie społeczne, rozój poszczególnych członkó rodziny; Przykłady określania celó szczegółoych i efektó pracy socjalnej z rodziną z dziećmi: 1) Cel głóny: np. popraa funkcjonoania rodziny. 2) Cele szczegółoe: a ) zapenienie poczucia bezpieczeństa szystkim członkom rodziny efekty (jako yniki podjętych działań zakresie realizacji celu szczegółoego): członkoie rodziny nie śiadczają przemocy i potrafią się przed nią obronić, pani podejmuje i kończy terapię dla ofiar przemocy, pan podejmuje i kończy terapię dla spracó przemocy; pani nadal utrzymuje kontakt psychoterapeutyczny z psychologiem; pani podejmuje i kończy zalecaną przez psychologa terapię. b) zapenienie dzieciom praidłoego rozoju emocjonalnego/intelektualnego/fizycznego efekty (jako yniki podjętych działań zakresie realizacji celu szczegółoego): dzieci zamieszkują spólnie z matką/ rodzicami, członkoie rodziny uczestniczą zalecanych formach terapii i sparcia; członkoie rodziny uczestniczą zalecanych formach leczenia, terapii i sparcia; dzieci regularnie uczęszczają szkoły/przedszkola i otrzymują / pozytyne yniki nauce/ promocję następnej klasy. Rodzice spółpracują z ychoacami i pedagogiem; dzieci są leczone na bieżąco, zgodnie ze skazaniami lekarza, dzieci uczestniczą e szystkich badaniach i szczepieniach, matka stosuje się zaleceń lekarskich. 22

23 Ten cel można uszczegółoić: b.1) zapenienie dziecku praidłoego rozoju emocjonalnego; efekty(jako yniki podjętych działań zakresie realizacji celu szczegółoego): dziecko chętnie i sobodnie naiązuje kontakt z rodzicami i otoczeniem; dziecko uczestniczy zalecanych formach terapii i sparcia. b.2) zapenienie dziecku praidłoego rozoju intelektualnego; efekty(jako yniki podjętych działań zakresie realizacji celu szczegółoego): dziecko regularnie uczęszcza szkoły, otrzymuje pozytyne yniki nauce, otrzymuje promocje następnej klasy; dziecko uczestniczy zalecanych formach sparcia; rodzice spółpracują ze szkołą. b.3) zapenienie dziecku praidłoego rozoju fizycznego; efekty(jako yniki podjętych działań zakresie realizacji celu szczegółoego): dziecko jest leczone na bieżąco, zgodnie ze skazaniami lekarza, dziecko uczestniczy e szystkich badaniach i szczepieniach, matka stosuje się zaleceń lekarskich b.4) nabycie umiejętności organizoania olnego czasu; efekty(jako yniki podjętych działań zakresie realizacji celu szczegółoego): przy planoaniu czasu olnego rodzice biorą pod uagę zainteresoania dzieci; czas olny rodzice spędzają z dziećmi. c) nabycie umiejętności proadzenia gospodarsta moego przez panią i pana...; efekty (jako yniki podjętych działań zakresie realizacji celu szczegółoego): posiada/posiadają umiejętności praidłoego proadzenia gospodarsta moego przestrzeni żyienia/ higieny / budżetu nabyte poprzez udział indyidualnym treningu miejscu zamieszkania, co zostało potierdzone stosonym zaśiadczeniem. Ten cel można uszczegółoić: c.1) nabycie umiejętności sporządzania posiłkó przez panią/pana zakupione są potrzebne produkty i przygotoyane codziennie śniadania, obiady, kolacje stosoane potrzeb i ieku dzieci; c.2) nabycie umiejętności dbania o higienę osobistą przez Panią/ Pana ; efekty(jako yniki podjętych działań zakresie realizacji celu szczegółoego): zakupione są odpoiednie środki czystości; ubrania są czyste i yprasoane, buty yczyszczone; ciało umyte, łosy uczesane; c.3) nabycie umiejętności dbania o czystość i ygląd mieszkania; efekty(jako yniki podjętych działań zakresie realizacji celu szczegółoego): zakupione są odpoiednie środki czystości; mieszkaniu są czyste urządzenia, sprzęty, podłogi, okna, dyany odkurzone; c.4) nabycie umiejętności gospodaroania środkami finansoymi; efekty(jako yniki podjętych działań zakresie realizacji celu szczegółoego): ydatki są zaplanoane na każdy tydzień; pieniądze są przeznaczane na rzeczy niezbędne: żyność, środki czystości, leki, opłaty mieszkanioe, odzież; e) utrzymanie/proadzenie trzeźego stylu życia przez Panią/Pana ; efekty(jako yniki podjętych działań zakresie realizacji celu szczegółoego): pani/pan... uzyskuje diagnozę/podejmuje terapię/kontynuuje terapię/ ośrodku terapii uzależnień, stosuje się zaleceń terapeuty, nie spożya napojó alkoholoych; 23