POLSKA TWÓJ PARTNER GOSPODARCZY

Transkrypt

1 POLSKA TWÓJ PARTNER GOSPODARCZY WARSZAWA 2007

2 PUBLIKACJA WYDANA PRZEZ MINISTERSTWO GOSPODARKI WE WSPÓŁPRACY Z INSTYTUTEM BADAŃ RYNKU, KONSUMPCJI I KONIUNKTUR MATERIAŁY PRZYGOTOWANE PRZEZ INSTYTUT BADAŃ RYNKU, KONSUMPCJI I KONIUNKTUR Copyright by Instytut Badań Rynku, Konsumpcji i Koniunktur, Warszawa 2007 Instytut Badań Rynku, Konsumpcji i Koniunktur Al. Jerozolimskie 87, Warszawa tel.: (48) (0-22) , , fax: (48) (0-22) koniukt@ibrkk.pl ISBN

3 Szanowni Czytelnicy, W ostatnich kilkunastu latach zbudowano w Polsce sprawną, otwartą na świat, gospodarkę rynkową opartą na dynamicznie rozwijającym się sektorze prywatnym. Polska aktywnie włączyła się w procesy integracji europejskiej, zwłaszcza gdy stała się pełnoprawnym członkiem Unii Europejskiej. Polskie podmioty gospodarcze wykazały swą konkurencyjność, skutecznie działając na jednolitym rynku europejskim. Szerszym strumieniem zaczęły napływać do nas bezpośrednie inwestycje zagraniczne zarówno z UE, jak i z krajów trzecich. Przez kilka ostatnich lat najważniejszym czynnikiem determinującym wzrost gospodarczy Polski był szybko rosnący eksport. Obecnie tendencje wzrostowe gospodarki podtrzymywane są również dzięki wyższemu spożyciu i inwestycjom krajowym. W całym okresie transformacji społeczno-gospodarczej widoczne jest duże zainteresowanie podmiotów zagranicznych możliwościami i warunkami prowadzenia działalności gospodarczej, w tym inwestowania, w Polsce. Wychodząc naprzeciw temu zapotrzebowaniu, od 1992 r. Instytut opracowuje i wydaje corocznie informator o Polsce. Zawiera on podstawowe dane o kraju i jego gospodarce, jak również niezbędne informacje o regulacjach prawnych dotyczących zakładania firm, inwestowania, koncesjonowania działalności gospodarczej i obrotu towarowego oraz o obowiązujących podatkach, cłach, przepisach prawa pracy, zasadach nabywania nieruchomości i innych warunkach prowadzenia interesów w Polsce. Mamy nadzieję, że informator pomoże Państwu w nawiązaniu i rozwijaniu wzajemnie korzystnej współpracy gospodarczej z polskimi partnerami. Życzymy wielu sukcesów i satysfakcji z działalności. Ryszard Michalski Dyrektor Instytutu Badań Rynku, Konsumpcji i Koniunktur 3

4 4 Polska

5 Spis treœci I. Informacje ogólne Położenie geograficzne Klimat Ludność i język Ustrój polityczny Podział terytorialny...9 II. Polska w Europie i świecie Miejsce Polski w gospodarce światowej Członkostwo w organizacjach i instytucjach międzynarodowych Polska w Unii Europejskiej...18 III. Rozwój gospodarczy i jego perspektywy Sytuacja gospodarcza Polski Zewnętrzne oceny gospodarki polskiej Wizje rozwoju gospodarczego w świetle Strategii Rozwoju Kraju na lata IV. Zasoby i infrastruktura Rynek pracy Bogactwa naturalne Majątek produkcyjny Infrastruktura gospodarcza Środowisko naturalne Przejścia graniczne...52 V. Główne gałęzie gospodarki Przemysł Budownictwo Rolnictwo Handel Usługi transportowe Turystyka Banki i usługi finansowe...72 VI. Polska regionów Charakterystyka gospodarki polskich regionów Specjalne strefy ekonomiczne...93 VII. Warunki prowadzenia działalności gospodarczej Zasady ogólne Podstawy prawne Koncesje oraz regulowana działalność gospodarcza Rejestracja podmiotów gospodarczych Kontrola przedsiębiorcy Własność ziemi i nieruchomości Zapobieganie praktykom monopolistycznym i nieuczciwej konkurencji

6 8. Ochrona własności intelektualnej Stosunki pracy System podatkowy Wymagania w zakresie ochrony środowiska Sądownictwo i arbitraż Usługi informacyjne i promocyjne Główne akty prawne VIII. Podstawowe warunki obrotu z zagranicą Warunki wymiany handlowej w ramach Unii Europejskiej Regulacje celne i główne ograniczenia pozataryfowe w handlu z krajami spoza UE Prawo dewizowe Kurs walutowy Główne akty prawne IX. Informacje praktyczne Wizy wjazdowe Warunki zatrudnienia obcokrajowców Mieszkania Ochrona zdrowia Najczęściej używane języki obce Waluta Transport Łączność Internet Czas pracy urzędów, banków i sklepów Hotele i gastronomia Możliwości spędzania wolnego czasu Stosowane jednostki miary, czas geograficzny, prąd w sieci Nagła pomoc Święta państwowe i religijne X. Podstawowe dane statystyczne XI. Użyteczne adresy

7 1. Po³o enie geograficzne Polska leży w Europie Środkowej, nad Morzem Bałtyckim. Powierzchnia kraju wynosi km 2, co plasuje ją na dziewiątym miejscu w Europie i szóstym w Unii Europejskiej. Rozciągłość z północy na południe wynosi 649 km, a ze wschodu na zachód 689 km. Stolicą Polski jest Warszawa. Całkowita długość granicy państwowej wynosi 3505 km. Na zachodzie granica z Niemcami przebiega wzdłuż Odry i Nysy Łużyckiej (489 km). Przeważającą część granicy północnej stanowi Morze Bałtyckie (395 km) z zatokami Pomorską i Gdańską, a pozostałą (232 km) stanowi granica z enklawą rosyjską Obwodem Kaliningradzkim. Na wschodzie Polska graniczy z Litwą (104 km), Białorusią (418 km) i Ukrainą (535 km), a na południu pasma górskie Sudetów i Karpat oddzielają ją od Czech (790 km) i Słowacji (541 km). Od 1 maja 2004 r. ponad tysiąckilometrowa granica Polski z Ukrainą, Białorusią i rosyjskim Obwodem Kaliningradzkim stanowi wschodnią granicę Unii Europejskiej. Ponad 90% powierzchni Polski stanowią równiny, poprzecinane gęstą siecią rzek. Żyzne ziemie, sprzyjający klimat i dogodne położenie sprawiły, iż od wieków Polska jest znaczącym producentem płodów rolnych. Już w XIII wieku miała niezwykle sprawny system zbytu towarów rolnych. Były one transportowane drewnianymi tratwami w dół rzek (przede wszystkim Wisłą, najdłuższą rzeką w Polsce) do Gdańska, miasta portowego nad Morzem Bałtyckim, i dalej do innych krajów europejskich. Duża część powierzchni pokryta jest lasami, tworzącymi jeden z największych kompleksów tego rodzaju w Europie. Przy granicy z Białorusią rozciąga się Puszcza Białowieska. Jest ona fragmentem unikatowej w Europie prawdziwej puszczy. Zamieszkuje ją wiele gatunków zwierząt, a wśród nich żubry, tylko tu żyjące na wolności. Mimo zdecydowanej przewagi nizin (średnia wysokość n.p.m. wynosi 173 m) krajobraz Polski jest dość zróżnicowany. Na ukształtowanie powierzchni wpływały przede wszystkim kolejne zlodowacenia i im należy zawdzięczać wspaniałe pojezierza w północnej części kraju (największe z nich to Pojezierze Mazurskie i Pojezierze Pomorskie), które latem przyciągają turystów zarówno z kraju, jak i z zagranicy. W kierunku południowym krajobraz zmienia się z nizinnego na wyżynny, a następnie górski. Tu rozciągają się największe pasma górskie Sudety i Karpaty z wysokogórskim masywem Tatr i najwyższym szczytem Rysami (2499 m n.p.m.). Zimą Polacy 7

8 wyjeżdżają w góry, by uprawiać sporty zimowe, latem natomiast wyruszają na szlaki turystyczne zarówno pieszo, jak i na rowerach. 2. Klimat W Polsce przeważa klimat umiarkowany. Charakterystyczną jego cechą jest duża zmienność pogody, co spowodowane jest ścieraniem się ciepłych i wilgotnych mas powietrza morskiego znad Atlantyku, z suchym powietrzem z głębi kontynentu euroazjatyckiego. Zasadniczo, w północnej i zachodniej części kraju panuje klimat umiarkowany morski, charakteryzujący się łagodną, wilgotną zimą i chłodnym latem oraz sporą ilością opadów. We wschodniej części kraju zaznacza się natomiast kontynentalizm klimatu, ostre zimy oraz gorętsze i bardziej suche lato. Najcieplejsze obszary leżą na południowym zachodzie kraju (Nizina Śląska) i południowym wschodzie (zachodnia część Kotliny Sandomierskiej). Najzimniejszy region to położona w północno-wschodniej części kraju Suwalszczyzna, zwana polskim biegunem zimna. Zimy w Polsce są przeważnie ciepłe i wilgotne, choć zdarzają się też bardzo mroźne, gdy temperatura spada poniżej -10 o C. W styczniu średnia temperatura waha się od -1 o C na zachodzie do -4,5 o C na wschodzie i -5,5 o C na północnym wschodzie kraju. Lato natomiast jest raczej łagodne, z częstymi opadami i burzami. Średnie temperatury lipca sięgają 17 o C na północy i 20 o C na południu. Najwyższe roczne sumy opadów występują w górach i na wyżynach. Najwięcej opadów przypada na miesiące letnie. 3. Ludnoœæ i jêzyk Ludność Polski liczy tys. ( r.), co plasuje ją na 29. miejscu w świecie (0,6% liczby ludności Ziemi), 8. miejscu w Europie (5,3% zaludnienia kontynentu) i 6. w Unii Europejskiej (ponad 8,4% mieszkańców UE-25). Gęstość zaludnienia wynosi 122 mieszkańców na km 2. Przeważająca część ludności (61,5%) mieszka w miastach. Największym z nich jest Warszawa, która liczy 1 692,9 tys. mieszkańców (4,4% ogółu ludności kraju). Inne większe miasta to: Łódź (774 tys.), Kraków (757,4 tys.), Wrocław (636,3 tys.), Poznań (570,8 tys.), Gdańsk (459,1 tys.), Szczecin (411,9 tys.), Bydgoszcz (368,2 tys.), Lublin (356 tys.), Katowice (319,9 tys.). Mężczyźni stanowią 48,4% społeczeństwa polskiego, a kobiety 51,6%. Przeciętna długość życia mężczyzn wynosi 70,5 lat, a kobiet 78,9 lat. Polska jest w zasadzie krajem jednolitym narodowościowo. Mniejszości narodowe stanowią mniej niż 2% ogółu jej mieszkańców. Najliczniejsze mniejszości to Niemcy, Romowie, Ukraińcy i Białorusini. Mieszkają także Żydzi, Litwini, Słowacy i inni. Zdecydowaną większość wyznaniową stanowią katolicy (ok. 90%). Językiem urzędowym jest język polski. 8

9 4. Ustrój polityczny Zgodnie z ustawą konstytucyjną z r. organami państwa są: w zakresie władzy ustawodawczej Sejm i Senat Rzeczypospolitej Polskiej, w zakresie władzy wykonawczej Prezydent RP i Rada Ministrów, w zakresie władzy sądowniczej niezawisłe sądy. Sejm, niższa izba parlamentu, wybierany jest na 4-letnią kadencję w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i proporcjonalnych. Zasiada w nim 460 posłów. Sejmowi podporządkowana jest Najwyższa Izba Kontroli najwyższy organ kontrolny w państwie. Organami Sejmu są: Prezydium Sejmu, Konwent Seniorów i komisje sejmowe. Podstawową formą organizacji politycznej posłów na terenie Sejmu są kluby poselskie. Senat, wyższa izba parlamentu, wybierany jest również na 4-letnią kadencję w wyborach powszechnych i bezpośrednich, jednocześnie z wyborami do Sejmu. W skład Senatu wchodzi 100 senatorów. W najważniejszych, określonych ustawą konstytucyjną, sprawach Sejm i Senat obradują wspólnie pod przewodnictwem Marszałka Sejmu, tworząc Zgromadzenie Narodowe. W październiku 2007 r. odbyły się powszechne wybory do Sejmu i Senatu, które przyniosły zwycięstwo prawicy. Największą liczbę głosów uzyskała Platforma Obywatelska (PO), która utworzyła większościową koalicję parlamentarną z Polskim Stronnictwem Ludowym (PSL). Prezydent wybierany jest na 5-letnią kadencję w wyborach powszechnych, równych i bezpośrednich i ponownie może być wybrany tylko raz. Jest on najwyższym przedstawicielem państwa, czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji, stoi na straży bezpieczeństwa państwa. Prezydent powołuje Prezesa Rady Ministrów (premiera) i na jego wniosek ministrów. Organem wykonawczym prezydenta jest Kancelaria. Od 23 grudnia 2005 r. prezydentem Polski jest Pan Lech Kaczyński. Rada Ministrów składa się z prezesa (premiera), który jest jej przewodniczącym, wicepremierów i ministrów. Rząd prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną państwa. Do zadań rządu należy w szczególności zapewnienie wykonania ustaw, kierowanie administracją publiczną, przygotowywanie projektu budżetu i kierowanie jego wykonaniem. Wotum zaufania dla rządu udziela Sejm. 5. Podzia³ terytorialny Od 1 stycznia 1999 r. obowiązuje trójstopniowy podział terytorialny państwa. Zgodnie z nim Polska dzieli się na: 16 województw, 314 powiatów ziemskich i 65 grodzkich (miasta na prawach powiatów), 2478 gmin. Gmina jest podstawową jednostką podziału terytorialnego. Władzami gminy są: rada gminy wybierana w powszechnych wyborach samorządowych oraz zarząd wybierany przez radę gminy i sprawujący w gminie władzę wykonawczą. W gminach wiejskich przewodniczącym zarządu jest wójt, w mniejszych miastach burmistrz, a w dużych miastach prezydent. Konstytucja gwarantuje pierwszeństwo gminy w prowadzeniu spraw publicznych o znaczeniu lokalnym. 9

10 Gmina zajmuje się głównie: - szkołami podstawowymi i gimnazjami, - przedszkolami, - bibliotekami, - domami kultury, - wodociągami, - transportem lokalnym, - ochroną środowiska na swoim terenie, - drogami gminnymi, - zaopatrzeniem w wodę, - usuwaniem odpadów stałych i ścieków, - prowadzeniem targowisk, - ochroną zdrowia (przychodnie i ośrodki zdrowia, a w gminach miejskich także szpitale). Powiat jest jednostką podziału terytorialnego drugiego stopnia, w skład którego wchodzi kilka lub kilkanaście gmin. Władze powiatu stanowią rada powiatu, wybierana w wyborach samorządowych, i zarząd powiatu. Na czele zarządu stoi starosta. Powiat zajmuje się tymi sprawami, które dotyczą wielu gmin do niego należących np. szpitala, szkół ponadpodstawowych. Powiaty zajmują się głównie: - ochroną porządku publicznego i bezpieczeństwa zbiorowego, - ochroną przeciwpowodziową i przeciwpożarową, - zapobieganiem klęskom żywiołowym i ich skutkom, - utrzymaniem szpitali ogólnych, - pomocą społeczną, - przeciwdziałaniem bezrobociu, - budową i utrzymaniem dróg ponadgminnych, - ochroną praw konsumenckich, - wydawaniem paszportów i sprawami związanymi ze zmianą obywatelstwa. Województwo jest największą jednostką podziału terytorialnego kraju. Władzami województwa są sejmik województwa, wybierany w wyborach samorządowych, i zarząd województwa. Na czele sejmiku i zarządu stoi marszałek województwa. Przedstawicielem władzy państwowej w województwie jest wojewoda, który stoi na straży interesu ogólnonarodowego. Województwo zajmuje się sprawami dotyczącymi rozwoju cywilizacyjnego regionu. Opracowuje i wdraża strategie, stwarza warunki do wzrostu gospodarczego regionu. W ramach współpracy regionalnej może utrzymywać kontakty ze społecznościami innych państw. 10

11 Mapa POLSKI z uwzględnieniem podziału wojewódzkiego W Województwo Zadania samorządu wojewódzkiego związane są z tworzeniem warunków rozwoju regionalnego w trzech podstawowych sferach: 1. rozwoju ekonomicznego, obejmującego też międzynarodową współpracę gospodarczą i promocję regionu, 2. usług publicznych wyższego rzędu (m.in. szkolnictwo wyższe, specjalistyczna służba zdrowia, działalność kulturalna o charakterze ponadlokalnym), 3. kształtowanie przyjaznego człowiekowi środowiska naturalnego. Charakterystyka gospodarki polskich regionów wraz z opisem celów i kierunków polityki regionalnej przedstawiona jest w rozdziale VI. 11

12 1. Miejsce Polski w gospodarce œwiatowej Polska jest krajem europejskim o znaczącym potencjale terytorialnym, ludnościowym i gospodarczym. Jej udział i znaczenie w gospodarce światowej zwiększają się zauważalnie w ostatnim okresie. Najbardziej syntetycznym wskaźnikiem obrazującym ten wzrost jest dynamika produktu krajowego brutto. Od początku okresu transformacji wartość dolarowa polskiego PKB zwiększyła się ponad pięciokrotnie. W 1990 r. wynosiła ona około 59 mld USD (w cenach bieżących według oficjalnego kursu walutowego), w 2005 r. przekroczyła poziom 303 mld USD, który lokował Polskę na 21. pozycji w świecie i 11. w Europie wśród krajów o najwyższej wartości PKB, a w 2006 r. osiągnęła ponad 320 mld USD. Według oficjalnych prognoz rządowych i prognoz organizacji międzynarodowych, w 2007 r. PKB Polski zwiększy się o ponad 6%, a więc będzie rósł szybciej niż przeciętnie w świecie. Polska należy do czołówki światowych producentów wielu towarów przemysłowych, zarówno podstawowych surowców, jak i towarów przetworzonych. W pierwszej dziesiątce lokuje się w produkcji: miedzi rafinowanej, siarki, węgla kamiennego i brunatnego oraz odbiorników telewizyjnych; w drugiej natomiast w produkcji: kwasu siarkowego, stali surowej i energii elektrycznej. Jest również czołowym światowym producentem niektórych artykułów rolnożywnościowych. Jest największym w świecie producentem żyta, dostarczającym około jednej czwartej jego produkcji światowej. W produkcji owsa, ziemniaków, buraków cukrowych i trzody chlewnej znajduje się wśród dziesięciu największych. W drugiej dziesiątce światowych producentów lokuje się w produkcji jęczmienia, pszenicy, cukru, mięsa, mleka krowiego i jaj kurzych. W roku 2005 Polska znalazła się wśród trzydziestu czołowych eksporterów świata, zajmując 21. miejsce, z udziałem 0,9% w globalnym wywozie towarów. W imporcie już od lat znajduje się w tej czołówce; w 2005 r. była 19. pod względem wielkości rynkiem importowym, reprezentującym 1% importu światowego. Rosnąca pozycja Polski na rynkach międzynarodowych jest rezultatem wysokiej dynamiki obrotów jej handlu zagranicznego, znacznie wyższej od dynamiki handlu światowego. W okresie średnie tempo wzrostu wolumenu polskiego eksportu towarowego przekraczało 10% rocznie, a importu około 15% rocznie, podczas gdy wolumen handlu światowego rósł w tym okresie tylko o około 6% rocznie. Również 12

13 w 2006 r. wzrost wolumenu obrotów handlu zagranicznego Polski (eksportu o 16,1%, importu o 16,6%) był znacznie większy niż obrotów handlu światowego. W 2006 r. wartość polskiego eksportu przekroczyła po raz pierwszy 100 mld USD (wyniosła 109,6 mld USD), a importu 125,6 mld USD. Do dynamizacji obrotów handlu zagranicznego Polski przyczyniają się w istotnym stopniu działające w kraju spółki z udziałem kapitału zagranicznego. Polska pozostaje jednym z głównych odbiorców bezpośrednich inwestycji zagranicznych w Europie Środkowej i Wschodniej i liderem pod względem łącznej wartości pozyskanych inwestycji. Dzięki przystąpieniu do Unii Europejskiej Polska dodatkowo zyskała na atrakcyjności jako miejsce lokowania inwestycji. Czynnikami zachęcającymi do inwestowania są przede wszystkim duży i chłonny rynek wewnętrzny, pomyślne perspektywy rozwoju gospodarczego, konkurencyjne warunki działalności gospodarczej stosunkowo niskie koszty pracy i liczne kadry o wysokim poziomie kwalifikacji, a także położenie kraju, ułatwiające procesy logistyczne oraz korzystne przy rozwijaniu współpracy z rynkami wschodnimi Rosją, Ukrainą i innymi państwami WNP. 2. Cz³onkostwo w organizacjach i instytucjach miêdzynarodowych Polska jest aktywnym członkiem wielu organizacji i instytucji międzynarodowych o zasięgu globalnym i regionalnym. Organizacja Narodów Zjednoczonych (ONZ) Polska jest jednym z krajów założycieli ONZ. W ciągu ponad sześćdziesięciu lat działalności tej najważniejszej na świecie organizacji międzynarodowej Polska aktywnie uczestniczyła w pracach jej organów, agencji wyspecjalizowanych, autonomicznych organizacji działających pod jej auspicjami i brała udział w różnych programach realizowanych przez nią. Przedstawiciele Polski wnieśli szczególnie duży wkład w: działania na rzecz rozbrojenia i pokoju światowego, organizowanie międzynarodowej współpracy gospodarczej i pomocy dla krajów rozwijających się, działania związane z ochroną praw człowieka, kodyfikację i stanowienie prawa międzynarodowego. Polscy eksperci brali udział w pracach nad przygotowaniem układów rozbrojeniowych realizowanych pod patronatem ONZ. Żołnierze polscy uczestniczyli w licznych misjach pokojowych i obserwacyjnych ONZ, m.in. na Płw. Koreańskim i Indochińskim, w Libanie, na Wzgórzach Golan, w Rwandzie, Kuwejcie i Liberii, a w ostatnich latach w byłej Jugosławii, Afganistanie i w Iraku. Dotychczas wzięło w nich udział ponad Polaków. Obecnie przedstawiciele Polski pełnią służbę: w dwóch jednostkach wojskowych UNIFIL w Libanie Płd. i UNDOF na Wzgórzach Golan (ok. 700 żołnierzy), w operacji wielofunkcyjnej UNMIK w Kosowie (ok. 130 policjantów), w ośmiu innych misjach wojskowych (ok. 30 obserwatorów). 13

14 Polscy inżynierowie, lekarze i naukowcy aktywnie uczestniczą w programach pomocy technicznej dla krajów rozwijających się, realizowanych przez organizacje wyspecjalizowane ONZ: FAO, WHO, UNIDO i UNDP/ILO. Wyrazem uznania dla zaangażowania na forum ONZ był wybór Polski na niestałego członka Rady Bezpieczeństwa oraz sprawowanie przez jej przedstawicieli funkcji zastępców sekretarza generalnego i przewodniczącego jednej z sesji Zgromadzenia Ogólnego. Od lutego 2006 r. sekretarzem wykonawczym Europejskiej Komisji Gospodarczej (EKG) jednej z pięciu komisji regionalnych ONZ jest b. premier RP prof. Marek Belka. Organizacja Paktu Północnoatlatyckiego (NATO) Polska została członkiem NATO 12 marca 1999 r., wraz z Czechami i Węgrami. Wejście do NATO było logiczną konsekwencją zmian zachodzących w kraju po 1989 r., przyczyniło się zasadniczo do zwiększenia jego bezpieczeństwa międzynarodowego i ułatwiło proces integracji Polski z pozostałymi strukturami europejskimi, w tym głównie z Unią Europejską. Obecnie Polska uczestniczy w NATO-wskich programach współpracy w dziedzinie bezpieczeństwa i obronności w ramach Partnerstwa dla Pokoju (PfP) i Rady Partnerstwa Euroatlantyckiego (EAPC), a wojska polskie w jednostkach wielonarodowych, w polsko-niemiecko-duńskim Korpusie Północ-Wschód, Litewsko-Polskim Batalionie Sił Pokojowych Litpolbat i Polsko-Ukraińskim Batalionie Sił Pokojowych Polukrbat. Żołnierze biorą udział w działaniach na rzecz utrzymania i przywracania ładu i bezpieczeństwa międzynarodowego, w misjach pokojowych podejmowanych przez NATO, a także przez ONZ, OBWE czy UZE. Obecnie uczestniczą w następujących operacjach pokojowych NATO: Międzynarodowych Siłach Pokojowych Kosowo Force (KFOR) w Kosowie, Międzynarodowych Siłach Stabilizujących (SFOR) w Bośni i Hercegowinie, Międzynarodowych Siłach Wspierania Bezpieczeństwa (ISAF) w Afganistanie; w 2007 r. polska obecność zwiększyła się do ok żołnierzy wykonujących w ramach operacji wojskowych zadania w zakresie dowodzenia, wsparcia oraz zabezpieczenia, misjach pokojowych żandarmerii wojskowej EUFOR w Bośni i Hercegowinie oraz w Kongo. Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OBWE) Propozycja zwołania międzynarodowej konferencji bezpieczeństwa i współpracy zgłoszona została przez polskiego ministra spraw zagranicznych A. Rapackiego podczas XIX Sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ, w grudniu 1964 r. Dzisiejsza OBWE jest najliczniejszą organizacją regionalną na świecie. Zrzesza 55 państw, przy czym oprócz państw europejskich należą do niej również USA i Kanada oraz państwa azjatyckie powstałe po rozpadzie Związku Radzieckiego. Warszawa jest siedzibą Biura Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka OBWE (ODIHR) powołanego w 1992 r. Jest to największa instytucja międzynarodowa, która znajduje się w Polsce. Biuro sprawuje kontrolę nad przestrzeganiem praw człowieka, w tym także praw mniejszości narodowych oraz zasad demokracji na terenie państw członkowskich, a ponadto aktywnie uczestniczy w promocji tolerancji 14

15 i walki z dyskryminacją oraz promocji praw kobiet i zwalczania handlu ludźmi. Współpracuje też z Wysokim Komisarzem OBWE ds. Mniejszości Narodowych. Przejawem aktywnego uczestnictwa Polski w OBWE było przewodniczenie Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie w 1998 r., tj. polityczne kierowanie całą organizacją i organizowanie współpracy z innymi organizacjami, m.in. z ONZ, NATO, UE i Radą Europy. Powierzenie Polsce tej funkcji było szczególnym wyróżnieniem i oznaczało wejście do grona ośrodków kształtujących politykę europejską. W 2007 r. OBWE przewodniczy Hiszpania. Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) Polska jest pełnoprawnym członkiem OECD od 22 listopada 1996 r. Przynależność Polski do OECD stała się istotnym instrumentem realizacji celów jej polityki ekonomicznej, związanych głównie z adaptacją gospodarki polskiej do wymogów zewnętrznych w zakresie transformacji systemowej, regionalizacji i globalizacji. Szczególnie ważne znaczenie miała ona w strategii wchodzenia Polski do struktur europejskich, głównie w staraniach o akcesję do UE. Nastąpiło wyraźne zbliżenie polskiego prawodawstwa, instytucji, polityki gospodarczej i praktyk stosowanych w wielu dziedzinach do standardów OECD. Przyjęcie Polski do OECD, prestiżowego klubu wysoko rozwiniętych państw świata, było dowodem stabilności jej gospodarki i w konsekwencji ułatwiło dostęp do preferencyjnych linii kredytowych udzielanych przez międzynarodowe instytucje finansowe. Stanowiło też dowód na to, że Polska była w stanie dostosować się do standardów i reguł międzynarodowych. Od początku członkostwa Polska aktywnie uczestniczy w pracach Komitetów i Grup Roboczych OECD oraz włącza się we wszelkie podejmowane inicjatywy zarówno w zakresie tradycyjnych, jak i nowych interdyscyplinarnych dziedzin. Jesienią 2000 r. odbyła się w Polsce wyjazdowa sesja Rady. Była to trzecia w historii OECD sesja wyjazdowa i pierwsza zorganizowana w kraju środkowoeuropejskim. Ponadto od kwietnia 2003 r. Polska uczestniczy w mechanizmie konsultacyjnym państw UE będących członkami OECD. OECD dokonuje regularnych przeglądów polskiej gospodarki oraz kierunków przeprowadzanych zmian i postępu realizowanych reform. Raporty z tych przeglądów traktowane są jako miarodajne i rzetelne źródło informacji o rozwoju gospodarczym i jego perspektywach, a równocześnie stanowią podstawę oceny wiarygodności kraju na arenie międzynarodowej. Światowa Organizacja Handlu (WTO) Polska była jednym z sygnatariuszy Aktu Końcowego, zamykającego rokowania Rundy Urugwajskiej GATT i Porozumienia ustanawiającego Światową Organizację Handlu. Pełnoprawnym członkiem WTO stała się 1 lipca 1995 r., po dostosowaniu wewnętrznego ustawodawstwa i zakończeniu procesu ratyfikacyjnego Porozumień Rundy Urugwajskiej. Akces do WTO przyniósł poprawę pozycji gospodarczej Polski na arenie międzynarodowej, a samo członkostwo w tej organizacji stało się później jednym z warunków przystąpienia Polski do innych organizacji i struktur międzynarodowych, m.in. OECD i Unii Europejskiej. 15

16 Przyjęcie przez Polskę wszelkich uzgodnionych zobowiązań liberalizacyjnych WTO oznaczało, że wraz z lepszym dostępem polskich towarów do rynków trzecich zmniejszyła się także ochrona przed importem i zwiększyła się konkurencja na rynku polskim. Poważnie zwiększył się udział importu liberalizowanego w całości polskiego importu z krajów członkowskich, zwłaszcza w imporcie towarów przemysłowych. Istotne dla Polski były również postanowienia w zakresie sektora rolnego. Polska przyjęła wszystkie ogólne zobowiązania liberalizacyjne wynikające z Porozumienia w sprawie rolnictwa, m.in. w zakresie określania kwot dostępu do rynku, a także redukcji subsydiowania rolnictwa. W handlu usługami przystąpienie do WTO oznaczało dla Polski przyjęcie klauzuli największego uprzywilejowania wobec wszystkich partnerów Organizacji, a zobowiązania wobec członków OECD zostały rozciągnięte na wszystkie kraje WTO. Polska przyjęła również zobowiązania do liberalizacji usług finansowych. Sytuacja Polski na forum WTO zmieniła się po 1 maja 2004 r., po wejściu do Unii Europejskiej. Nastąpiło bowiem przeniesienie polityki handlowej z poziomu narodowego na wspólnotowy. Oznacza to, że obecnie negocjacje z państwami trzecimi i WTO prowadzi Komisja Europejska (Dyrekcja Generalna ds. Handlu) na podstawie mandatu od Rady UE i w konsultacji z grupami roboczymi Rady UE, głównie z Komitetem 133. W Komitecie omawiane są wszystkie sprawy związane z uczestnictwem państw UE w WTO i współtworzona, przy udziale poszczególnych krajów członkowskich, wspólnotowa polityka handlowa na potrzeby negocjacji z WTO. Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju (Bank Światowy) Polska należy do członków założycieli Międzynarodowego Funduszu Walutowego i Banku Światowego. W 1950 r. z powodów politycznych musiała jednak wystąpić z tych organizacji. Ponownie przyjęta została do nich w 1986 r. Po roku 1989 Bank Światowy stał się dla Polski jednym z głównych źródeł finansowania reform społeczno-gospodarczych, a jednocześnie odegrał ważną rolę w procesie odzyskiwania przez Polskę dostępu do międzynarodowego rynku kapitałowego. Dotychczas Polska otrzymała z Banku kredyty na projekty, których realizacja przyczyniła się do umocnienia rynkowej orientacji reform, restrukturyzacji gospodarki, poprawy wiarygodności kredytowej kraju oraz wprowadzenia zmian systemowych, instytucjonalnych i strukturalnych. Do roku 2005 Bank postawił do dyspozycji Polski środki rzędu 6 mld USD na sfinansowanie ponad 40 projektów, z czego do połowy roku wydatkowano około 4,5 mld USD. Obecnie realizowane są zarówno projekty inwestycyjne, jak i przedsięwzięcia związane z wdrażaniem zmian strukturalnych, głównie w zakresie modernizacji infrastruktury, sektora energetyki, ochrony środowiska naturalnego i rozwoju terenów wiejskich. Po przystąpieniu Polski do UE zmieniła się strategia dotychczasowej pomocy kredytowej Banku udzielanej Polsce na rzecz wspierania jej jako kraju członkowskiego Unii. Jest to wsparcie głównie na rzecz poprawy infrastruktury komunikacyjnej i wsparcie rządu w celu lepszego wykorzystania funduszy strukturalnych UE. W pierwszym okresie po akcesji Bank współfinansował utrzymanie i modernizację dróg i sieci 16

17 transportowej oraz rekultywację terenów po zamkniętych kopalniach węgla kamiennego i wsparcie rządowego programu reformowania polskiego górnictwa węgla kamiennego. Jednocześnie, gdy łatwiejszy stał się dostęp zarówno rządu, jak i sektora prywatnego do komercyjnego finansowania na warunkach konkurencyjnych, nastąpiło stopniowe przesunięcie działań Banku od udzielania pożyczek i nadzoru w stronę działań pozakredytowych. Celem Banku stało się lepsze wykorzystywanie doświadczeń międzynarodowych i wniosków z nich płynących przy wspieraniu rządu polskiego w kluczowych reformach gospodarczych. W ostatnich latach w przetargach wymienionych w statystykach Banku uczestniczyło ok. 400 firm polskich, realizujących zamówienia o łącznej wartości ponad 650 mln USD. Realizowały one głównie kontrakty związane z sektorem transportu, energetyki i górnictwa. Większość tych przetargów było przeprowadzonych w Polsce. Równocześnie jednak obserwuje się coraz większe zainteresowanie firm polskich rynkami innych krajów, w tym m.in. Rosji i Ukrainy, które charakteryzują się dużym potencjałem wzrostu, a jednocześnie wspierane są środkami finansowymi Banku Światowego. Głównymi obszarami pracy Banku Światowego w Polsce są obecnie m. in. takie dziedziny, jak: realizacja reform sektora społecznego, restrukturyzacja i prywatyzacja sektora publicznego, osiąganie celów w zakresie ochrony środowiska, usprawnianie zarządzania w sektorze publicznym, tworzenie miejsc pracy poza rolnictwem oraz wsparcie rządowego Programu Restrukturyzacji Górnictwa Węgla Kamiennego, a także udzielanie kredytów innowacyjno-pilotażowych. Od roku 1997, po zmianie systemu działania Banku i przesunięciu wielu dyrektorów krajowych i ekspertów z centrali w Waszyngtonie do krajów ich działania, siedziba Departamentu Polski i Państw Bałtyckich znajduje się w Warszawie. Międzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW) Wsparcie ze strony Międzynarodowego Funduszu Walutowego odegrało istotną rolę w stabilizowaniu gospodarki Polski w początkowym okresie transformacji. W latach Polska otrzymała kredyty i pożyczki MFW na łączną kwotę 1237 mln SDR (około 1,8 mld USD). Szybka poprawa sytuacji gospodarczej i wysoki poziom rezerw walutowych umożliwiły ich spłatę przed terminem, głównie w 1995 r. Od tego czasu Polska nie korzysta z pomocy finansowej Funduszu. Spowodowało to zmianę form współpracy, która polega obecnie na systematycznym monitorowaniu przez MFW sytuacji gospodarczej w Polsce i postępu procesów transformacji oraz na udzielaniu konsultacji. Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju (EBOR) EBOR jest międzynarodową instytucją finansową utworzoną w 1991 r. w celu wspierania przemian polityczno-gospodarczych w krajach Europy Środkowej i Wschodniej w kierunku gospodarki rynkowej. Powstał on z inicjatywy Rady Europejskiej, a 51% udziałów posiada w nim Unia Europejska. Polska jest jednym z 39 krajów założycielskich, które w 1990 r. podpisały deklarację o powołaniu Banku. Obecnie członkami EBOR jest 60 państw oraz Komisja Europejska i Europejski Bank Inwestycyjny. 17

18 W przyjętej w 1999 r. przez Radę Dyrektorów Banku strategii współpracy z Polską założono koncentrację działalności na następujących obszarach: udzielanie pomocy finansowej i technicznej przy prywatyzacji i restrukturyzacji przedsiębiorstw państwowych i banków, jak również przedsiębiorstwom prywatnym w priorytetowych sektorach gospodarki, udzielanie pomocy technicznej i finansowej bankom i sektorowi finansowemu jako całości oraz promowanie wyspecjalizowanych instytucji finansowych, a także usług bankowych dla MSP, udzielanie pomocy technicznej i finansowej programom ochrony środowiska naturalnego, udzielanie pomocy technicznej i finansowej programom energetycznym uwzględniającym wymogi ochrony środowiska, a także pomocy w zakresie modernizacji, stabilizacji i prywatyzacji dostaw energii. Ostatnio w działaniach realizowanych przez Bank nastąpiły pewne przesunięcia, a priorytetem stały się m.in.: pozyskiwanie inwestorów oraz kapitału i bezpośrednich inwestycji zagranicznych na potrzeby restrukturyzacji i modernizacji przedsiębiorstw prywatnych, głównie w sektorze energetyki, gazownictwa i chemii, poszukiwanie i rozwijanie możliwości finansowania sektora MSP, a także kontynuacja dialogu z rządem ws. finansowania tego sektora, wspieranie rozwoju infrastruktury i ochrony środowiska, poprzez współpracę z władzami centralnymi i lokalnymi w zakresie przygotowania, współfinansowania i wdrażania projektów i programów w celu lepszego wykorzystywania unijnych funduszy strukturalnych, wykorzystywanie doświadczeń międzynarodowych dla rozwoju finansowania projektów w ramach partnerstwa prywatno-publicznego, głównie w miastach i gminach w sektorze transportu i komunikacji. W roku 2006 Bank zainwestował w Polsce około 300 mln euro. Inwestycje na zbliżonym poziomie przewidywane są również w 2007 r. Od marca 2007 r. przedstawicielem Polski w Radzie Dyrektorów EBOR jest b. premier RP Kazimierz Marcinkiewicz. 3. Polska w Unii Europejskiej 1 maja 2004 r. Polska stała się członkiem Unii Europejskiej. Wstąpienie do Unii było zwieńczeniem wieloletnich starań kolejnych polskich rządów, a także aspiracji społeczeństwa polskiego, które z członkostwem wiązało nadzieje na dalsze polepszenie sytuacji społecznej i gospodarczej w kraju. Droga do członkostwa w Unii Europejskiej Dążenia Polski do integracji ze Wspólnotą Europejską zrodziły się wkrótce po zmianach systemowych w 1989 r. Ich efektem było podpisanie w grudniu 1991 r. Układu europejskiego, na mocy którego Polska stała się krajem stowarzyszonym ze Wspólnotą Europejską. Realizacja postanowień Układu europejskiego doprowadziła m.in. do stworzenia strefy wolnego handlu produktami przemysłowymi między Polską a UE (1 stycznia 2002 r. zniesiono jako ostatnie cła na import samochodów z UE), przyczyniła się także do wprowadzenia ułatwień w przepływie kapitału oraz, 18

19 w mniejszym zakresie, pracowników i usług. Zawarcie Układu dało Polsce, przechodzącej proces transformacji, impuls do wprowadzania wielu reform politycznych i ekonomicznych. W okresie stowarzyszenia z WE Polska przyjęła wiele nowych aktów prawnych, mających na celu harmonizację polskich przepisów z prawem wspólnotowym 1, tworzyła także struktury instytucjonalne niezbędne do funkcjonowania gospodarki wolnorynkowej i przyszłego członkostwa w UE. Oficjalnie wniosek o członkostwo w UE Polska złożyła w 1994 r., a w 1997 r. na spotkaniu w Luksemburgu zakwalifikowana została przez Radę Europejską do rozpoczęcia wiosną 1998 r. negocjacji akcesyjnych 2. Negocjacje, które prowadzono w 31 obszarach tematycznych, zakończono w grudniu 2002 r. 16 kwietnia 2003 r. w Atenach podpisano traktat akcesyjny, określający warunki członkostwa Polski, a także 9 innych państw (Cypru, Czech, Litwy, Łotwy, Estonii, Malty, Słowacji, Słowenii i Węgier) w Unii Europejskiej. W maju 2003 r. w ogólnonarodowym referendum 77,45% Polaków wypowiedziało się na rzecz członkostwa Polski w UE (frekwencja wyniosła 58,85%). 31 lipca 2003 r. prezydent Polski ratyfikował traktat. Okresy przejściowe w traktacie akcesyjnym Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej wiązało się z przyjęciem całego dorobku prawnego UE, tzn. prawa pierwotnego i pochodnego, z pewnymi wyjątkami ujętymi w okresy przejściowe. Odstępstwa takie, zapisane w traktacie akcesyjnym, w większości wprowadzono z inicjatywy Polski, jako słabszego partnera obawiającego się poważnych kosztów wdrożenia wspólnotowych norm i związanego z tym negatywnego wpływu na konkurencyjność polskich towarów i usług. Najwięcej okresów przejściowych uzyskała Polska w obszarze środowisko, co pozwoli na rozłożenie w czasie ogromnego wysiłku inwestycyjnego związanego z wprowadzaniem wysokich standardów wspólnotowych w tej dziedzinie 3. Okresy przejściowe w tym obszarze odnoszą się m.in. do ograniczenia emisji zanieczyszczeń do powietrza, kontroli transportu i składowania odpadów, norm w zakresie recyklingu opakowań i redukcji zawartości siarki w paliwach ciekłych. Z podobnych powodów Polska uzyskała okresy przejściowe (do 2006 r. lub do 2007 r.) na dostosowanie przedsiębiorstw sektora przetwórstwa żywności do wymogów unijnych w zakresie norm weterynaryjno-sanitarnych. Okresy przejściowe, przyjęte z inicjatywy Polski, dotyczyły także swobodnego przepływu towarów (procedury rejestracji leków) i kapitału (ograniczenia w zakupie przez obywateli UE ziemi rolniczej i lasów w Polsce oraz tzw. drugich domów), polityki konkurencji (świadczenia pomocy publicznej, zwłaszcza w specjalnych strefach ekonomicznych) oraz transportu (utrzymanie do 31 grudnia 2008 r. ograniczeń w dostępie do polskich sieci drogowych pojazdów o ciężarze powyżej 40 ton), prawa spółek i podatków (pewne odstępstwa w stosowaniu podatku VAT). Mimo starań, polskim negocjatorom nie udało się 1 Spośród dziedzin objętych harmonizacją najważniejsze to: ochrona konkurencji, prawo bankowe, ochrona własności intelektualnej, prawo celne, przepisy i normy techniczne, podatki pośrednie. 2 W tym samym czasie do otwarcia rokowań zaproszono również pięć innych państw: Cypr, Czechy, Estonię, Słowenię i Węgry. W grudniu 1999 r. w Helsinkach do negocjującej luksemburskiej szóstki dołączyły: Bułgaria, Litwa, Łotwa, Malta, Rumunia i Słowacja. 3 Szacuje się, że koszty związane z inwestycjami przeznaczonymi na ochronę środowiska w Polsce wyniosą ok. 30 mld euro. 19

20 uzyskać okresu przejściowego w dojściu do pełnej składki do unijnego budżetu. Uzyskaliśmy natomiast dodatkowe środki na utrzymanie odpowiedniej płynności budżetu państwa w pierwszych latach członkostwa 4. W trzech dziedzinach rozwiązania przejściowe wprowadzono w traktacie akcesyjnym z inicjatywy państw członkowskich UE: w zakresie swobodnego przepływu osób (kilkuletni okres na wprowadzenie pełnej swobody zatrudnienia obywateli z nowych państw członkowskich w krajach UE, Polska uzyskała klauzulę wzajemności), transportu (m.in. 3-letni okres przejściowy, z możliwością przedłużenia na 5 lat, na wykonywanie przewozów kabotażowych przez polskich przewoźników w krajach UE) oraz rolnictwa (niższe niż w krajach UE-15 dopłaty bezpośrednie, kwoty produkcyjne mniejsze niż oczekiwane przez stronę polską). Rozwiązania zaproponowane przez UE w zakresie rolnictwa były kwestią szczególnie drażliwą w negocjacjach ze względu na stosunkowo duży udział osób zatrudnionych w rolnictwie i obawy polskich rolników (jak pokazał trzyletni okres członkostwa nieuzasadnione) o możliwość skutecznego konkurowania na rynku europejskim z rolnikami z UE. Udział w instytucjach Unii Europejskiej Od 1 maja 2004 r. Polska uczestniczy i podejmuje decyzje we wszystkich organach Unii. Polska ma stosunkowo dużą reprezentację w instytucjach unijnych, przede wszystkim ze względu na liczbę ludności (pod względem demograficznym Polska jest szóstym krajem w Unii Europejskiej). Od 1 listopada 2004 r. dysponuje 27 głosami w Radzie UE, w składzie Komisji Europejskiej natomiast zasiada jeden komisarz (Danuta Hübner pełni funkcję komisarza ds. polityki regionalnej). W obradach Parlamentu Europejskiego uczestniczy 54 posłów z Polski, wybranych 13 czerwca 2004 r. w wyborach powszechnych na kadencję Skład liczebny instytucji europejskich oraz reprezentację, jaką posiadają w nich poszczególne państwa członkowskie, określiła Rada Europejska na spotkaniu w Nicei w grudniu 2000 r. Nowe ustalenia w tej dziedzinie przewidywał projekt Traktatu ustanawiającego konstytucję dla Europy. Został on jednak odrzucony przez obywateli Francji i Holandii w referendum ratyfikacyjnym. Zgodnie z ustaleniami Rady Europejskiej w Brukseli w czerwcu 2007 r., rozwiązania z Nicei mają obowiązywać do 2014 r. Nowe zasady miałby wprowadzić planowany Traktat reformujący. Przyjęcie euro Przystąpienie do Unii Europejskiej otworzyło Polsce drogę do kolejnego etapu integracji gospodarczej, którym jest członkostwo w strefie euro. Wstępując do UE, Polska zobowiązała się w dalszej perspektywie do przyjęcia euro i tym samym prowadzenia wspólnej polityki pieniężnej z krajami należącymi do unii monetarnej. Termin akcesji do wspólnego obszaru walutowego nie jest jeszcze określony. Polska 4 Konieczność stabilizacji budżetu państwa w pierwszych latach członkostwa wynika z faktu, iż w tym okresie budżet państwa będzie musiał ponieść znaczne wydatki wynikające z realizacji sztywnych zobowiązań wobec budżetu UE (np. składka do budżetu UE, współfinansowanie z budżetu państwa projektów strukturalnych itd.), natomiast środki z budżetu unijnego napłyną dopiero w latach późniejszych (np. po przynajmniej częściowej realizacji projektów strukturalnych). 20