UCZEŃ ZWADĄ SŁUCHU NA TERENIE KLASY W SZKOLE OGÓLNODOSTĘPNEJ

Transkrypt

1 UCZEŃ ZWADĄ SŁUCHU NA TERENIE KLASY W SZKOLE OGÓLNODOSTĘPNEJ Opracowała mgr Stanisława Hącel Publiczna Szkoła Podstawowa w Gorzowie Śl. Będąc nauczycielką nauczania zintegrowanego wielokrotnie spotkałam się zdziećmi mającymi problemy w nauce. Były one spowodowane różnymi czynnikami. Do takich czynników należy wada słuchu. W poniższym referacie przedstawiłam sytuację ucznia z niedosłuchem uczącym się w szkole publicznej oraz metody pracy z tym dzieckiem. Narząd słuchuodgrywawżyciu człowieka bardzo ważną rolę. Służydo odbierania wrażeń dźwiękowych, stanowi podstawę opanowania mowy, ułatwia ogólną orientację jednostki w otoczeniu i utrzymaniu ciała w równowadze. Charakterystyczną cechą narządu słuchu człowieka jest możliwość odbierania bardzo dużej ilości bodźców akustycznych i przekazywania ich do odpowiedniej partii komórek nerwowych w płacie skroniowym kory mózgowej. Wrażliwość ucha jest cechą indywidualną i stan jej z upływem lat ulega pogorszeniu.. Ucho jest częścią odbiorczą narządu słuchu. Składa się z trzech części: ucha zewnętrznego, środkowego i wewnętrznego. Ucho zewnętrzne składa się zmałżowiny, przewodu słuchowego i błony bębenkowej, która przewód ten zamyka. Jego zadaniem jest wychwytywanie i kierowanie fal powietrza na błonę bębenkową. Ucho środkowe składa się z młoteczka, kowadełka i strzemiączka - trzech kosteczek, których zadaniem jest przenoszenie drgań błony bębenkowej do ucha wewnętrznego. Najważniejszą częścią jest ucho środkowe składające się z przedsionka, kanałów półkolistych i ślimaka, które wypełnione są płynem. W ślimaku znajduje się najważniejsza część narządu słuchu, a mianowicie narząd Cortiego. Jest to receptor słuchu, który przetwarza bodźce dźwiękowe na impulsy nerwowe dzięki znajdującym się w nim komórkom rzęskowym. Impulsy te przekazywane są drogą dośrodkową do słuchowego ośrodka w korze mózgowej. Pole projekcyjne ośrodka korowego, do którego dochodzą impulsy od receptora, stanowią neurofizjologiczne podłoże powstawania wrażeń słuchowych. Pole drugorzędowe stanowi ośrodek kojarzeniowy słuchu, w którym zachodzą procesy analizy, syntezy, porównywania bodźców słuchowych co stanowi podstawę tworzenia się spostrzeżeń słuchowych. Pola trzeciorzędowe to okolice nakładania się analizatora słuchowego

2 i wzrokowego. W przedsionku i kanałach półkolistych znajdują się receptory zmysłu równowagi, który informuje człowieka o ogólnej pozycji ciała. Współdziała on ze zmysłem kinestetycznym. Dzięki sprawnemu funkcjonowaniu analizatora słuchowego dziecko spostrzega, a także zapamiętuje i rozpoznaje dźwięki, wśród których znajdują się idźwięki mowy. Zdolność percepcji dźwięków mowy rozwija się wciągu życia dziecka zależnie od stanu centralnego ośrodka mózgowego, jak i warunków w jakich rozwija się dziecko. Poziom rozwoju percepcji słuchowej w zasadniczy sposób decyduje o postępach w rozwoju mowy i nauki czytania. Na złożoną czynność spostrzegania słuchowego dźwięków mowy składa się szereg czynności: spostrzeganie i odróżnianie od siebie wypowiadanych głosek oraz zjawisk prozodycznych ( miejsce akcentu, intonacji zdania, tempa mowy), różnicowanie elementarnych jednostek języka ( fonemów) - czyli słuch fonemowy, analiza i synteza głoskowa (fonemowa) oraz sylabowa wyrazów. Proces spostrzegania słuchowego uzależniony jest od sprawności funkcjonowania wszystkich części aparatu słuchowego. Obniżenie zdolności rozróżniania i rozumienia dźwięków mowy może dotyczyć obu uszu lub tylko jednego ucha. Mówimy wówczas o jednostronnym uszkodzeniu słuchu. Może on ulec uszkodzeniu na skutek różnych czynników zewnętrznych i wewnętrznych. Wzależności od stopnia uszkodzenia narządu słuchu rozróżniamy głuchotę i niedosłuch. Stopień utraty słuchu może być różny - od lekkiego niedosłuchu do totalnej głuchoty. Ustalenie stopnia utraty słuchu ma istotne znaczenie przy ustaleniu organizacji nauczania i metody terapii. Ze względu na stopień uszkodzenia dzieli się osoby na: - niesłyszące - głuche. Są to osoby z tak znaczną wadą słuchu, która uniemożliwia odbieranie mowy za pomocą słuchu w sposób naturalny. Niesłyszący odbiera informacje głównie drogą wzrokową. - niedosłyszące, słabo słyszące. Wada słuchu ogranicza odbiór mowy drogą słuchową. Odbiór informacji słownej jest pełniejszy przy zastosowaniu aparatu słuchowego. Słabo słyszący mogą opanować mowę ustną poprzez słuch. Wada ta nie jest tak wielka, aby uniemożliwiała korzystanie ze słuchu w nauce, pracy

3 i zabawie, ogranicza jednak i zniekształca odbieraną mowę ustną. Osoby słabo słyszące w zależności od stopnia uszkodzenia mają pewne trudności w kontaktach słownych, korzystaniu z radia, wykonywaniu zawodu wymagającego dobrego słuchu. Wielu rodziców dzieci z uszkodzonym słuchem zastanawia się do jakiej szkoły powinno uczęszczać ich dziecko. Jeżeli upośledzenie słuchu jest w stopniu lekkim i umiarkowanym dziecko klasyfikuje się do nauczania w szkole normalnej. Jeśli jest to upośledzenie niezbyt ciężkie i ciężkie, nadaje się do szkoły dla słabosłyszących. W wypadku bardzo ciężkiego upośledzenia słuchu i totalnej głuchoty dziecko powinno uczęszczać do szkoły dla niedosłyszacych. Warto zatem zwrócić uwagę na to jakie trudności w komunikacji z otoczeniem możemieć dziecko z wadą słuchu i jakie w związku z tym są jego potrzeby edukacyjne oraz jakie są warunki kształcenia. Stopień ubytku słuchu 5-25 db (granica normy) 26-45dB (łagodny niedosłuch) Konsekwencje dla rozumienia języka i mowy Dziecko możemieć trudności z rozumieniem cichej mowy zwiększej odległości. Na ogół nie ma problemów zartykulacją. Może wykazywać ograniczenia sprawności językowych, może mieć mniejszy zasób słownictwa. Dziecko ma trudności ze słyszeniem i odbiorem wypowiedzeń z odległości ponad 1 m. Bez większych trudności może prowadzić rozmowę twarzą wtwarz. W warunkach lekcyjnych umyka mu 50% dyskusji, jeśli koledzy mówią zbyt cicho lub nie widzi twarzy mówiących. Może mieć trudności zartykulacją wzależności od zakresuubytkusłuchu i kształtu krzywej audiogramu. Szczególne potrzeby edukacyjne Nauczyciel powinien wyznaczyć dziecku korzystne dla odbioru mowy i obserwacji miejsce w klasie. Należy pracować nad rozwojem słownictwa dziecka Nauczyciel powinien wyznaczyć dziecku korzystne dla odbioru mowy i obserwacji miejsce w klasie. Uczeń musi używać aparatu słuchowego przynajmniej podczas lekcji, zaś nauczyciel powinien wiedzieć, jak działa aparat i jakie przynosi korzyści. Dziecko powinno systematycznie odbywać zajęcia w zakresie tzw. treningu słuchowego w celu maksymalnego wykorzystania aparatu oraz ćwiczeń odczytywania mowy z ust. Należy mu zapewnić regularne zajęcia logopedyczne w celu rehabilitacji mowy. W razie potrzeby

4 50-75 db (umiarkowany niedosłuch) Dziecko nie mającaparatu słuchowego nie odbiera niemal nic ztreści lekcji. Może rozumieć tylko głośną mowę i to z odległości do 1m. Możemieć trudności z odbiorem i zrozumieniem innych dźwięków z otoczenia. Ma wadliwą artykulację. powinno korzystać z indywidualnej pomocy pedagogicznej w realizacji programu nauczania. Nauczyciel powinien wyznaczyć dziecku korzystne dla odbioru mowy i obserwacji miejsce w klasie. Dziecko musi używać aparatu, odbywać trening słuchowy, uczestniczyć wzajęciach odczytywania mowy z ust i regularnie ćwiczyć pod kierunkiem logopedy (porównaj zapis w poprzedniej rubryce). Dziecko wymaga konsekwentnej pracy nad rozwojem języka oraz indywidualnej pomocy pedagogicznej w zakresie poszczególnych przedmiotów. Wskazane możebyć kształcenie dziecka w klasie specjalnej szkoły masowej, z możliwością integracyjnego kształcenia w zakresie wybranych przedmiotów db (ciężki ubytek słuchu) Dziecko możesłyszeć jedynie głośne Dziecko powinno nadal odbywać dźwięki z otoczenia. Mowa i język intensywny trening słuchowy mogą się rozwinąć tylko w efekcie rozpoczęty we wczesnym dzieciństwie, wczesnej diagnozy i dzięki jak również doskonalić odczytywanie intensywnej rehabilitacji mowy mowy z ust. Minimum godzinę dziennie w okresie przedszkolnym. powinno poświęcić na rehabilitację mowy U niektórych dzieci rozumienie mowy pod kierunkiem specjalisty. może nastąpić dopiero po Tylko część zajęć dziecko może zastosowaniu metody komunikacji odbywać w systemie nauczania zintegrowanego (tzn. razem ze słyszącymi totalnej. Mowa dziecka może brzmieć w sposób zbliżony do normy (cechy rówieśnikami). Niezbędna jest codzienna głosu, rytm mowy), chociaż nie pomoc pedagogiczna w realizacji zawsze bywa zrozumiała. programu nauczania.

5 95 db i więcej (głęboki ubytek słuchu) Szansę na spontaniczny rozwój mowy i języka są znikome. Mowa dziecka może być niezrozumiała dla otoczenia. Rozumienie mowy przez dziecko u większości dzieci może zostać osiągnięte tylko przy zastosowaniu komunikacji totalnej. Część dzieci nie używa aparatu słuchowego ze względu na niewielką skuteczność wzmocnienia. Mowa dziecka i znajomość języka są na niskim poziomie rozwoju. Możliwość przyswojenia programu szkolnego przez dziecko są poważnie ograniczone. W porozumiewaniu się ucznia i nauczyciela może być konieczne stosowanie języka migowego. Niezależnie od tego dziecko powinno intensywnie ćwiczyć odczytywanie mowy z ust. Nie należy rezygnować z treningu słuchowego, choć nie zawsze przyniesie on korzyści. Niezbędna jest codzienna i specjalistyczna pomoc pedagogiczna w realizacji programu szkolnego lub podjęcie nauczania w wydzielonej klasie dla dzieci z uszkodzonym słuchem z możliwością kształcenia integracyjnego w wybranych przedmiotach. Informacje zawarte w tabeli mogą się okazać przydatne w zrozumieniu potrzeb edukacyjnych oraz trudności komunikacyjnych dziecka z wadą słuchu. Na powodzenie szkolne poza stopniem ubytku słuchu ma wpływ wiele innych czynników, a zwłaszcza: czas, kiedy nastąpiło uszkodzenie słuchu; przebieg wczesnej rehabilitacji oddziaływanie środowiska rodzinnego sprawność intelektualna; osiągnięte sprawności językowe wiele cech osobowości dziecka. Powodzenie integracji zależy od przygotowania do niego nauczycieli, rodziców i dzieci specjalnej troski oraz od zabezpieczenia odpowiednich warunków w szkole, a także funkcjonowania klasy i szkoły jako całości. Do najważniejszych problemów, na które winni być uczuleni nauczyciele należą: określenie wymagań wobec dziecka specjalnej troski, jak i dzieci pełnosprawnych (w zasadzie są one takie same), wychodzenie naprzeciw specyficznym potrzebom dziecka uwzględnienie, że trudności z dzieckiem upośledzonym nie wynikają tak bardzo z rodzaju i stopnia upośledzenia, ile z jego osobowości,

6 postawy, przyzwyczajeń, warunków w jakich żyje, konieczności dostosowania niektórych partii programów do potrzeb indywidualnych dziecka, troska o pełny kontakt dziecka z jego rówieśnikami w różnych sytuacjach w szkole, zapewnienie dziecku dodatkowych pomocy naukowych. umieszczenie dziecka w klasie, w której wiek jego odpowiada wiekowi uczniów. Taka organizacja pracy pozwoli stworzyć optymalne warunki rozwoju dziecka specjalnej troski w systemie dydaktyczno - wychowawczym szkoły, a szczególnie w nauczaniu integracyjnym. Ogromną rolę w organizacji procesów dydaktycznych odgrywa ścisła współpraca nauczyciela z psychologiem, lekarzem oraz specjalistami zajmującymi się indywidualną rewalidacją,gdyż znajomość stanu zdrowia dziecka pozwala właściwie obciążać je pracą. Po zapoznaniu się z opinią psychologiczno - pedagogiczną oraz innymi wynikami badań specjalistycznych, decyzją dyrekcji szkoły, dziecko powinno być włączone do mniej licznego zespołu klasowego, a nauczanie powinno być powierzone doświadczonemu pedagogowi. Dyrekcja szkoły winna zapewnić dziecku dodatkową pomoc w formie rewalidacji indywidualnej. Obecność dziecka niedosłyszącego w klasie szkoły masowej stawia większe wymagania nauczycielowi. Nauczyciel powinien zapoznać się z problemami dziecka z wadą słuchu, z możliwościami odbierania dźwięków poprzez aparat słuchowy. Uczeń korzystający z aparatu słuchowego powinien mieć właściwe miejsce pod względem oświetlenia w klasie szkolnej. Powinien być blisko nauczyciela, co pozwoli mu na odbieranie jego mowy na drodze słuchowej i wzrokowej. Najkorzystniejsza jest druga ławka, umożliwiająca dziecku obserwację kolegów dzięki czemu wie co robią inni oraz w którym kierunku zwrócić uwagę, jeśli nie usłyszało słownych objaśnień. Nauczyciel powinien również pamiętać otym,by podczas lekcji nie chodzić po klasie, nie mówić na tle okien albo odwróciwszy się do tablicy, ponieważ dziecko dodatkowe informacje uzyskuje dzięki odczytywaniu mowy ust. Powinien się zwracać do dziecka prostymi zdaniami używając słów, które dziecko już rozumie. Jeśli uczeń nie zrozumiał, należy powtórzyć zdanie lub przekazać myśl przy pomocy innych, prostszych słów pomagając sobie jeszcze obrazkiem z książki lub zdjęciem. Pamiętać należy, że każdy hałas towarzyszący

7 wypowiedzi zakłóca w dużym stopniu jej odbiór przez aparaty słuchowe. W celu uniknięcia trudności w aklimatyzacji dziecka w zespole klasowym nauczyciel powinien wyjaśnić w klasie, jak porozumiewać się z niedosłyszącym kolegą.takjakkażdy uczeń również dziecko niedosłyszące powinno być aktywizowane podczas lekcji oraz wdrażane do ekspozycji społecznej przed klasą, a zespół klasowy powinien przyzwyczajać się do sposobu mówienia ucznia niedosłyszącego. Ocenianie ucznia z wadą słuchu polega na przesunięciu punktu ciężkości z funkcji dydaktycznej na funkcję wychowawczą i rewalidacyjną Ocena takiego dziecka będzie zawsze oceną względną. Powinna uwzględniać możliwości i obiektywne ograniczenia dziecka, mimo iż wymagania wobec niego będą takie same jak wobec całego zespołu klasowego. Ocena powinna uwzględniać przede wszystkim aktywność dziecka, wkład pracy, zainteresowanie przedmiotem, systematyczność ipilność, staranność w wykonywaniu zadań, samodzielność, wiadomościiumiejętności oraz stosunek do nauki. Od nauczyciela taki uczeń wymaga indywidualnego podejścia, stosowania pochwał, zachęty i nagrody. Wśródocenwinnyprzeważać oceny pozytywne. Ocena negatywna onieśmiela dziecko, pogłębia jego bierność i brak wiary we własne siły. Jeżeli uczeń taką ocenę otrzymuje, winien być w pełni świadomy za co ją otrzymał, oraz poinformowany jak taką oceną może poprawić. Uczeń zwadą słuchu na równi ze słyszącymi kolegami powinien uczestniczyć we wszystkich działaniach, imprezach i akcjach społecznych klasy i szkoły, pełnić dyżury, brać udział w występach klasy na akademiach. Przełomowym momentem w życiu ucznia jest przejście z etapu nauczania początkowego do klasy IV. Wiąże się to z pojawieniem nowych nauczycieli i przedmiotów. Dlatego ważne jest, by każdy nowy nauczyciel zapoznał się z wynikami badań dziecka i z doświadczeniami w pracy z nim poprzedniego wychowawcy. Każdy też powinien dać dziecku czas na przyzwyczajenie się do jego układu ust i wymagań. Również na wszystkich nauczycielach spoczywa obowiązek kontroli interakcji między dzieckiem a pozostałymi uczniami. Od wiedzy i taktu nauczycieli będzie zależało, czy pobyt w szkole masowej nie przyniesie więcej strat niż korzyści. Czy nie zaistnieje sytuacja przepychania" dziecka z klasy do klasy bez żadnych wymagań, zlitości. Od pedagogów, logopedów, pracowników poradni zależeć będzie, czy będą w stanie skutecznie wspierać dziecko i pomagać zarówno jemu, jak i jego rodzinie.

8 Na wszystkich szczeblach nauczania nieodzowna jest ścisła współpraca szkoły z rodzicami. Nauczyciel klasy, w której uczy się dziecko niepełnosprawne, winien pozostawać w stałym kontakcie z rodzicami tego dziecka. Współpraca winna opierać się na wzajemnym zaufaniu. Rodzice muszą być informowani na bieżącooosiągnięciach dziecka, o trudnościach jakie napotyka w szkole oraz o tym, jak mają postępować z dzieckiem w domu. Efekty i wyniki dziecka zależą wdużej mierze od jego sytuacji w rodzinie, postawy rodziców i rodzeństwa. Rodzice winni przyczyniać się do wyzwolenia u swych dzieci wiary w ich możliwości, a nie zaniżać jej. W artykule tym chciałam wykazać, że dziecko z niedosłuchem może z powodzeniem uczyć się w szkole masowej jeśli tylko otrzyma właściwą, fachową pomoc. Literatura 1. Bogdanowicz M., Psychologia kliniczna dziecka w wieku przedszkolnym, W.S.iP. Warszawa 1985r. 2. Chmielewska E., lzabawy logopedyczne i nie tyko, P.W. MAC S.A., Kielce 1997r. 3. Demel G., Wady wymowy, PZWL, Warszawa 1974r. 4. Hulka A., Pedagogika rewalidacyjna, PWN,Warszawa 1988r. 5. Minkiewicz E. Logopedia Mowa - Rozwój zaburzenia Terapia, Wydawnictwo Naukowe A.P. Kraków, 19997r. 6. Sowa J., Pedagogika specjalna w zarysie, WydawnictwoOświatowe FASZE Rzeszów, 1997r. 7. Spionek H., Zaburzenia rozwoju uczniów a niepowodzenia szkolne, P.W.N., Warszawa, 1985r. 8. Zabłocki K., Dziecko niepełnosprawne, jego rodzina i edukacja, Wydawnictwo Akademickie ŻAK, Warszawa 1999r