K O N D Y C J A S P O Ł E C Z N O E K O N O M I C Z N A P O W I A T Ó W W I E L K O P O L S K I C H

Transkrypt

1 K O N D Y C J A S P O Ł E C Z N O E K O N O M I C Z N A P O W I A T Ó W W I E L K O P O L S K I C H Raport z badań empirycznych dla: Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej w Poznaniu ul. Nowowiejskiego Poznań przygotowany przez: Zespół / Pentor Research International Poznań Sp. z o.o. pod redakcją Rafała Janowicza Poznań, grudzień

2 SPIS TREŚCI I. Wstęp 4 II. Metodologia badań 7 III. Streszczenie 11 IV. Rekomendacje 23 V. Sprawozdanie głównych wyników badania Sytuacja społeczno-ekonomiczna powiatów Wielkopolski w świetle analizy danych wtórnych oraz wyników badań reprezentatywnych Ocena obecnej sytuacji ekonomicznej Wielkopolski, powiatu i własnego gospodarstwa domowego, zmian zachodzących w przeszłości oraz prognoza na przyszłość Ocena wielkopolskiego rynku pracy Ocena możliwości zaspokojenia potrzeb życiowych Minimalny deklarowany dochód gospodarstwa domowego pozwalający związać koniec z końcem Sposoby stosowane przez Wielkopolan w celu poprawy własnej sytuacji materialnej Korzystanie z pomocy zewnętrznej Negatywne zjawiska społeczne obserwowane w najbliższym otoczeniu Kondycja zdrowotna Wielkopolan Niepełnosprawni w wielkopolskich gospodarstwa domowych Bariery utrudniające codzienne życie (ze szczególnym uwzględnieniem barier dla niepełnosprawnych) Kapitał ludzki w powiatach Wielkopolski Kapitał społeczny w Wielkopolsce i jej powiatach Kapitał strukturalny 67 VI. Analiza budżetów powiatów Wprowadzenie Dochody i wydatki powiatów w Wielkopolsce w latach Analiza wskaźnikowa budżetów powiatów w Wielkopolsce w latach VII. Analiza wyników badania Przedstawiciele władz powiatów, kompetentnych do oceny sytuacji społeczno-ekonomicznej w powiecie Ocena sytuacji ekonomicznej w Wielkopolsce Ocena poziomu zaspokojenia potrzeb związanych z jakością życia mieszkańców w powiatach Wielkopolski 91 2

3 7.3. Realizacja polityki społecznej na terenie powiatu Znajomość głównych priorytetów polityki społecznej w Wielkopolsce na lata Działania prowadzone w powiatach wielkopolski na rzecz realizacji poszczególnych priorytetów strategii polityki społecznej w Wielkopolsce na lata Bariery w realizacji działań na rzecz strategii polityki społecznej w Wielkopolsce na lata Znajomość działań władz województwa wielkopolskiego wspierających realizację polityki społecznej w Wielkopolsce na lata oraz oczekiwania w tym zakresie 105 VIII. Analiza wyników badania Przedstawicieli podmiotów ekonomii społecznej w Wielkopolsce Podmioty Ekonomii Społecznej informacje ogólne Działalność Podmiotów Ekonomii Społecznej Współpraca z otoczeniem Wsparcie dla podmiotów ekonomii społecznej Zarządzanie podmiotami ekonomii społecznej 132 IX. Analiza wyników badania Niepełnosprawni i ich opiekunowie w Wielkopolsce Informacje wstępne - kwestionariusz rekrutacyjny Charakterystyka respondentów Ocena obecnego stanu gospodarstwa domowego Możliwości znalezienia satysfakcjonującej pracy Sytuacja gospodarstw domowych Główne źródła dochodów w ciągu ostatniego roku Główne źródła dochodów pokrywające większość codziennych potrzeb Minimalny miesięczny dochód netto dla gospodarstw domowych Poziom zaspokojenia potrzeb Kapitał ludzki Bariery i utrudnienia w życiu niepełnosprawnych Niepełnosprawni a rynek pracy Metody poprawy bytu i otoczenie Wiedza na temat działań na rzecz niepełnosprawnych i ocena jej dostępności Korzystanie z różnych form pomocy na rzecz niepełnosprawnych i ocena tej pomocy 194 X. Załączniki 200 3

4 I. WSTĘP Poniższy raport prezentuje materiał empiryczny z badania przeprowadzonego przez Pentor Research International Poznań Sp. z o. o. dla Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej w Poznaniu. Badanie odbywało się w ramach projektu Koordynacja i współpraca na rzecz integracji społecznej Wielkopolski realizowanego w ramach podziałania Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej, współfinansowanego przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. Głównym celem realizowanego projektu jest dostarczenie wskaźników kondycji społecznoekonomicznej powiatów w Wielkopolsce pozwalających monitorować proces wdrażania Strategii Polityki Społecznej dla województwa Wielkopolskiego. Główną oś diagnozy stanowiły następujące obszary zagadnień: wielowymiarowa analiza kondycji ekonomicznej powiatów i subregionów wielkopolskich oraz zmian w tym zakresie zachodzących w ciągu minionych lat, przewidywany kierunek zmian kondycji ekonomicznej powiatów i subregionów wielkopolskich w ciągu najbliższych lat, analiza sytuacji osób niepełnosprawnych w Wielkopolsce, subregionach i powiatach, działania powiatów w obszarze aktywizacji osób niepełnosprawnych, analiza kondycji przedsiębiorstw ekonomii społecznej w Wielkopolsce, analiza postaw oraz planów liderów powiatów w zakresie polityki społecznej. Szczegółowe cele projektów i problematyka badawcza W celu przygotowania wyżej przedstawionych analiz zostały przeprowadzone analizy w następującym zakresie: a. analizy kondycji społeczno ekonomicznej gospodarstw domowych w Wielkopolsce (w rozróżnieniu na powiaty), w następującym, zakresie: analiza struktury gospodarstw domowych, ocena poziomu zaspokojenia potrzeb w zakresie usług publicznych i budujących jakość życia oraz dostępu gospodarstw domowych do infrastruktury ICT, mediów i Internetu, analiza poziomu dobrostanu mieszkańców, w tym: zadowolenie ze swoich dotychczasowych osiągnięć życiowych, ze swoich perspektyw na przyszłość, ze swojego wykształcenia, ocena, na ile łatwo jest sobie radzić w obecnej sytuacji, analiza kapitału ludzkiego w powiatach Wielkopolski pod względem umiejętności cywilizacyjnych, aktywności w zakresie ponoszenia kwalifikacji, mobilności zawodowej, analiza kapitału społecznego w powiatach Wielkopolski, w tym: ocena warunków do prowadzenia działalności gospodarczej, aktywności obywatelskiej i społecznej, poczucia tożsamości z powiatem, analiza zapotrzebowania na usługi instytucji rozwiązujących problemy rynku pracy (poradnictwo, szkolenia, pośrednictwo, itp.), analiza problemów społecznych dotykających przynajmniej pośrednio gospodarstw domowych (głód, przemoc w rodzinie, alkoholizm, nikotynizm, narkomania, molestowanie, uzależnienie od leków, uzależnienie od mediów, dezintegracja rodziny, brutalizacja języka, brak tolerancji dla innych, bezdomność, samotność), analiza poczucia równości szans na rozwój i osiągnięcie swoich celów życiowych, identyfikacja, z jakimi codziennymi czynnościami mają problem badane gospodarstwa domowe, ocena częstotliwości występowania barier w otoczeniu społecznym i architektonicznym. 4

5 b. analiza sytuacji niepełnosprawnych w Wielkopolsce, w tym: analiza struktury i tendencji zmian w niej zachodzących, w tym analiza pod względem cech demograficzno społecznych, stopnie i przyczyny niepełnosprawności, ocena dostępności świadczeń i usług rehabilitacyjnych, kondycji socjalno-zdrowotnej i potrzeb niepełnosprawnej części populacji, identyfikacja utrudnień w codziennym życiu i oczekiwany zakres wsparcia, analiza wiedzy na temat możliwych form wsparcia, analiza sytuacji niepełnosprawnych na rynku pracy, ocena postaw pracodawców wobec niepełnosprawnych, identyfikacja barier społecznych w życiu niepełnosprawnych, identyfikacja barier architektonicznych w życiu niepełnosprawnych, analiza wiedzy na temat działań władz na rzecz niepełnosprawnych, dostępność oraz korzystanie z nich, ocena dotychczasowych działań władz i realizowany przez nie programów polityki społecznej na rzecz osób niepełnosprawnych, korzystanie i ocena działalności gminnych i powiatowych oraz wojewódzkich i krajowych instytucji pomocy niepełnosprawnym, w tym PFRON, ośrodki pomocy społecznej gminne i powiatowe, ROPS, etc., wiedza, korzystanie i ocena działań organizacji społecznych nakierowanych na działania niepełnosprawnych, znajomość, korzystanie i ocena z działań różnych instytucji/ organizacji oferujących wsparcie różnych form twórczości i ruchu artystycznego osób niepełnosprawnych spotkania autorskie, integracyjne wystawy, prezentacje twórczości osób niepełnosprawnych w znaczących obiektach wystawienniczych, wspólne plenery z innymi artystami, warsztatowe poradnictwo itp. wiedza na temat warunków i działań na rzecz poszerzania możliwości edukacyjnych dla osób z ograniczeniem sprawności, znajomość i ocena kampanii na rzecz integracji niepełnosprawnych oraz pomocy dla nich. c. analiza opinii, wiedzy i postaw władz powiatów, w tym: ocena kondycji społeczno-gospodarczej Wielkopolski, subregionów i powiatów, identyfikacja głównych problemów powiatów w kwestiach społeczno-ekonomicznych wymagających rozwiązania w ciągu najbliższych 1-2 lat oraz identyfikacja głównych priorytetów polityki społecznej powiatów na najbliższe 1-2 lata, analiza poziomu wiedzy decydentów na temat głównych priorytetów polityki społecznej Wielkopolski do 2020 roku, analiza działań prowadzonych przez władze powiatów na rzecz realizacji głównych priorytetów Strategii Polityki Społecznej dla Województwa Wielkopolskiego do 2020 roku, analiza barier utrudniających/ blokujących skuteczne działania na rzecz realizacji głównych priorytetów polityki społecznej Wielkopolski do 2020 roku, znajomość działań władz wojewódzkich i jednostek im podległych na rzecz realizacji, głównych priorytetów Strategii Polityki Społecznej dla Województwa Wielkopolskiego do roku

6 d. analiza postaw i ocena przedstawicieli kierownictwa firm ekonomii społecznej zgodnie z metodologią zaproponowaną przez Zamawiającego, w tym: ocena stanu przedsiębiorstw ekonomii społecznej; ocena perspektywy rozwoju przedsiębiorstw ekonomii społecznej; analiza czynników stymulujących rozwój przedsiębiorstw ekonomii społecznej; analiza barier rozwoju przedsiębiorstw ekonomii społecznej; analiza wiedzy liderów przedsiębiorstw ekonomii społecznej w zakresie zarządzania zmianą; analiza postaw liderów przedsiębiorstw ekonomii społecznej wobec rozwoju sektora ekonomii społecznej (w tym ustalenia, na ile liderzy są nastawieni na budowanie przedsiębiorstw potrafiących konkurować na rynku bez wsparcia publicznego, środków unijnych); oczekiwane wsparcie w zakresie rozwoju przedsiębiorstw ekonomii społecznej ze strony instytucji do tego powołanych; analiza potrzeb szkoleniowych przedstawicieli przedsiębiorstw ekonomii społecznej. e. analiza zasobów powiatów pod kątem takich zmiennych, jak: powierzchnia, potencjał ludnościowy i zmiany w nim zachodzące, liczba mieszkań (budynków mieszkalnych), liczba pracujących i niepracujących/ wskaźnik obciążenia demograficznego, podstawowe wskaźniki gospodarcze, liczba firm i dynamika rozwoju biznesu, dostęp do podstawowej infrastruktury technicznej, dostęp do: edukacji, infrastruktury zdrowia, sportu i rekreacji, kultury, usług, handlu, komunikacji (drogowej, autobusowej, kolejowej, lotniczej), infrastruktury pomocy społecznej. f. analiza budżetów powiatów pod kątem nakładów na cele wpisane w główne priorytety strategii polityki społecznej województwa wielkopolskiego do 2020r. 6

7 II. METODOLOGIA BADAŃ W celu wyżej określonych celów poznawczych zostały przeprowadzone następujące badania: Badanie 1: Reprezentatywne badanie kondycji gospodarstw domowych w Wielkopolsce Metoda badania: badanie zostało zrealizowane przy wykorzystaniu metody wywiadu telefonicznego wspieranego komputerowo CATI (ang. Computer Assisted Telephone Interview, czyli wspomagany komputerowo wywiad telefoniczny). Liczebność próby badawczej: w ramach badania przeprowadzono w każdym z 35 powiatów Wielkopolski po 200 wywiadów w gospodarstwach domowych, czyli łącznie wywiadów w całej Wielkopolsce. Struktura próby badawczej: respondentami w badaniu byli przedstawiciele wielkopolskich gospodarstw domowych w wieku 15+. Wyniki badania są reprezentatywne na poziomie powiatów Wielkopolski, a próba miała charakter próby losowo-kwotowej. Pierwszą główną warstwę do losowania stanowiły powiaty w każdym z powiatów zrealizowano po 200 wywiadów. Drugą warstwą próby było rozróżnienie między miastem a wsią dobór nastąpił zgodnie z rozkładem populacji dla każdego z powiatów. Trzecią warstwę doboru próby stanowił wiek dobór nastąpił zgodnie z rozkładem populacji dla każdego z powiatów. Ponadto kontrolowany był dobór próby pod względem struktury wykształcenia respondentów. Rozkład próby pod względem pozostałych parametrów socjodemograficznych jest wynikiem losowania respondentów z baz danych numerów telefonicznych. Po zakończeniu badania w celu minimalizacji zidentyfikowanych odchyleń struktury próby od struktury populacyjnej została wykorzystana procedura ważenia wyników, tak aby wyniki analizy odzwierciedlały w pełni obraz populacji każdego z powiatów. Biorąc pod uwagę fakt, że próba dobrana w sposób równomierny dla każdego z powiatów (po 200) nie odzwierciedlałaby struktury populacji dla Wielkopolski, wyniki dla całej Wielkopolski poddano procedurze ważenia do struktur całego województwa. W efekcie wyniki pokazywane dla całej Wielkopolski są reprezentatywne dla populacji całej Wielkopolski, a pokazywane dla powiatów, reprezentatywne dla poszczególnych powiatów. Badanie 2: Gospodarstwa domowe osób niepełnosprawnych Metoda badania: badanie zostało zrealizowane metodą bezpośredniego wywiadu kwestionariuszowego w domach respondentów. Liczebność próby badawczej: w ramach badania przeprowadzono 350 wywiadów w całej Wielkopolsce. Badaniem objęto gospodarstwa domowe, w których mieszkają osoby niepełnosprawne (gospodarstwa osób niepełnosprawnych). Na potrzeby badania przyjęto definicję GUS, wg której osobą niepełnosprawną jest taka osoba, która posiada odpowiednie orzeczenie wydane przez organ do tego uprawniony lub osoba, która takiego orzeczenia nie posiada, lecz odczuwa ograniczenie sprawności w wykonywaniu czynności podstawowych dla swojego wieku (zabawa, nauka, praca, samoobsługa). Zbiorowość osób niepełnosprawnych dzieli się na 2 podstawowe grupy: osoby niepełnosprawne prawnie, tj. takie, które posiadały odpowiednie, aktualne orzeczenie wydane przez organ do tego uprawniony; osoby niepełnosprawne tylko biologicznie, tj. takie, które nie posiadały orzeczenia, ale miały (odczuwały) całkowicie lub poważnie ograniczoną zdolność do wykonywania czynności podstawowych 1. W spisie powszechnym z roku 2002 zbiorowość osób niepełnosprawnych podzielono na 2 podstawowe grupy: osoby niepełnosprawne prawnie, tj. takie, które posiadały odpowiednie, aktualne orzeczenie wydane przez organ do tego uprawniony oraz osoby niepełnosprawne biologicznie, tj. takie, które nie posiadały orzeczenia, ale miały (odczuwały) całkowicie lub poważnie ograniczoną zdolność do wykonywania czynności podstawowych. 1 GUS Uwagi metodyczne : 7

8 Struktura próby badawczej: próba miała charakter próby losowej, celowo-kwotowej. Dobór respondentów odbywał się wg następującej procedury: próba została podzielona na warstwy. Pierwszą, główną warstwę do losowania stanowiły powiaty w każdym z powiatów zrealizowano +/- 10 wywiadów. Drugą warstwę próby stanowiły różnej wielkości miejscowości (główny podział na miasto i wieś). Trzecią warstwę doboru próby stanowił typ niepełnosprawności, a czwartą i piątą płeć i wiek. Rozkład próby pod względem pozostałych parametrów socjodemograficznych jest wynikiem losowego doboru respondentów. Procedura doboru próby w terenie przebiegała w następujący sposób: ankieterzy otrzymali wylosowane do badania miejscowości na terenie każdego powiatu z podziałem na miasto i wieś wraz z opisem, ile wywiadów należy przeprowadzić w danej miejscowości. Ich zadaniem było znalezienie w danej miejscowości gospodarstw domowych, w których funkcjonują osoby niepełnosprawne (gospodarstw osób niepełnosprawnych) zgodnie z wytycznymi próby. W oparciu o te dane ich zadaniem było znalezienie metodą kuli śnieżnej (ang. snowball sampling 2 ) gospodarstw domowych spełniających kryteria i przeprowadzenie w nich wywiadów wg przygotowanego kwestionariusza i narzędzi badawczych. Ponadto część badania była prowadzona z niepełnosprawnymi, z którymi mogli się bezpośrednio kontaktować ankieterzy (281 wywiadów), a część wywiadów z opiekunami osób niepełnosprawnych umysłowo lub małoletnich (69 wywiadów). Strukturę zrealizowanej próby badawczej prezentuje tabela nr M1. Badanie 3: Przedstawiciele władz powiatów i instytucji powiązanych z polityką społeczną o kondycji powiatów i wdrażaniu polityki społecznej Metoda badania: badanie zrealizowano metodą wywiadu telefonicznego uzupełnionego ankietą pocztową oraz ową wysyłaną w zależności od preferencji respondentów. Liczebność próby badawczej: wywiady zostały przeprowadzone w 34 powiatach Wielkopolski, poza powiatem pilskim (gdzie nie udało się pozyskać respondentów). Efektywna próba: 70 respondentów. Struktura próby badawczej: uczestnikami badania byli przedstawiciele władz powiatowych i służb odpowiedzialnych za realizację działań z zakresu polityki społecznej na terenie 34 powiatów lub miast na prawach powiatu (nie uzyskano odpowiedzi od przedstawiciela miasta Piła). Wywiady były prowadzone z decydentami w zakresie kondycji społeczno-gospodarczej powiatu. Do badania zapraszano przedstawicieli: władz powiatów (starostów, wice-starostów, przewodniczących rad powiatów lub ich członków), przedstawicieli wydziałów odpowiedzialnych za sprawy społeczne (Wydział Spraw Społecznych) kadra kierownicza, przedstawicieli powiatowego Urzędu Pracy kadra kierownicza. W badanej próbie przeważali przedstawiciele Powiatowych Urzędów Pracy (62,9%). Byli to dyrektorzy Powiatowych Urzędów Pracy, dyrektorzy lub pracownicy wydziałów, które odpowiadają za politykę społeczną, a także inni przedstawiciele Powiatowych Urzędów Pracy. Mniej liczną grupę stanowili przedstawiciele władz powiatu, tj. starostowie powiatu, zastępcy starostów, osoby przewodniczące Radom Powiatów lub członkowie Rady Powiatu. Ich udział w badanej grupie stanowił 24,3%. Trzecią, najmniej liczną była grupa pracowników innych organizacji odpowiadających za pomoc społeczną, jak np. Ośrodki Pomocy Społecznej, Miejski Ośrodek Pomocy Rodzinie, Wydział Spraw Społecznych (12,9%). W odniesieniu do miejscowości, w których mieszkali uczestniczący w badaniu respondenci, to najwięcej, bo odpowiednio 52,9% i 25,7%, 12,9% z nich, mieszkało w miastach liczących tys., tys. i 5 15 tys. mieszkańców. Udział reprezentantów miejscowości do 5 tys., tys. i powyżej 500tys. w badanej populacji był kilkuprocentowy. 2 Metoda doboru na zasadzie kuli śnieżnej polegającej na tym, że po zakończeniu każdego kolejnego wywiadu ankieter prosi respondenta o wskazanie jakiejś znajomej osoby, z którą mógłby również przeprowadzić wywiad dotyczący tego samego tematu. Metoda kuli śnieżnej przydatna jest w badaniach grup społecznych, które mogą być dla badacza trudno dostępne gospodarstw osób niepełnosprawnych są zasadniczo trudno identyfikowalne. 8

9 Badanie 4: Badanie przedstawicieli podmiotów ekonomii społecznej w Wielkopolsce Metoda realizacji: badanie zrealizowano trzema wzajemnie uzupełniającymi się metodami: ankiety pocztowej zawierającej list zapowiedni oraz ankietę papierową; ankiety owej wysyłanej w zależności od preferencji respondentów, ankiety Internetowej CAWI (ang. Computer - Assisted Web Interview wspomagany komputerowo wywiad przy pomocy strony www), to metoda zbierania informacji w ilościowych badaniach rynku i opinii publicznej, w której respondent jest proszony o wypełnienie ankiety w formie elektronicznej; wywiadu telefonicznego, który był prowadzony w sytuacji, kiedy wyżej wymienne metody zawiodły, a respondent zgadzał się na udział w badaniu w takiej formie. Wykorzystanie czterech metod zbierania danych było konieczne, aby zmaksymalizować zwrotność ankiet poprzez dostosowanie metody zbierania danych do preferencji respondentów. Było to szczególnie uzasadnione przy ograniczonej liczebności całej populacji podmiotów ekonomii społecznej w Wielkopolsce. Z ROPS Poznań pozyskano bazę 224 podmiotów ekonomii społecznej w Wielkopolsce. Liczebność próby badawczej: efektywna próba do badania poddana analizie wyniosła 86 wywiadów pozyskanych wyżej wymienionymi metodami. Wywiady zostały przeprowadzone w 27 powiatach Wielkopolski, w tym w powiatach: chodzieskim (1,2%), czarnkowsko-trzcianeckim (2,3%), gnieźnieńskim (3,5%), gostyńskim (2,3%), grodziskim (1,2%), jarocińskim (2,3%), kaliskim (4,7%), kolskim (2,3%), konińskim (9,3%), kościańskim (1,2%), krotoszyńskim (1,2%), leszczyńskim (1,2%), międzychodzkim (3,5%), nowotomyskim (3,5%), ostrowskim (5,8%), ostrzeszowskim (7,0%), pilskim (7,0%), pleszewskim (4,7%), poznańskim (20,9%), rawickim (1,2%), słupeckim(1,2%), szamotulskim (1,2%), śremskim (1,2%), tureckim (2,3%), wągrowieckim (1,2%), wrzesińskim (4,7%), złotowskim (2,3%). Struktura próby badawczej: do badania zostały zaproszone wszystkie instytucje z bazy dostarczonej przez Zleceniodawcę. Pomimo tego, że do udziału w badaniu zapraszaliśmy kadrę kierowniczą podmiotów ekonomii społecznej, to o tym, kto weźmie udział w badaniu decydowali przedstawiciele samych podmiotów. W efekcie ankietę, poza przedstawicielami kadry kierowniczej, wypełniali także pracownicy wydelegowani przez szefów jednostek do jej wypełnienia. Szczegółowy rozkład próby badawczej znajduje się w tabeli nr M2 znajdującym się w załączniku do raportu. Raport z realizacji terenowej: na 224 podmioty ekonomii społecznej funkcjonujących w Wielkopolsce (w oparciu o bazę dostarczoną przez ROPS) zrealizowano 86 wywiadów efektywnych. Ponadto: a. 12 podmiotów odmówiło jednoznacznie udziału niezależnie od okresu realizacji badania (w tym 9 z powodu braku czasu (to długa ankieta), 3 z powodu braku zainteresowania tematem badania); b. w 12 przypadkach z przekazanej bazy pod podanymi adresami/ numerami telefonów nie funkcjonują wskazane w bazie podmioty ekonomii społecznej; c. w pozostałych przypadkach do ostatniego dnia realizacji badania respondenci, pomimo obietnic, nie wypełnili i nie przesłali wypełnionych ankiet; d. w efekcie w uzgodnieniu ze Zleceniodawcą zamknięto bazę poddaną analizie, uzyskując zwrotność na poziomie 38,4% (co dla tego typu badań stanowi bardzo wysoki, ponadstandardowy wskaźnik zwrotu); e. biorąc pod uwagę fakt, że respondenci mieli 3 tygodnie na wypełnienie ankiety, możemy przyjąć, że wydłużenie czasu badania nie zapewniłoby wyższego poziomu zwrotności niż osiągnięty. 9

10 Respondenci biorący udział w badaniu: a. nie zgłaszali problemów z wypełnieniem ankiety papierowej, b. w wypadku ankiety CAWI zgłaszali problem, gdy pytanie nie dotyczyło ich bezpośredni lub nie potrafili opowiedzieć na pytanie, a w kafeterii brakowało możliwości odpowiedzi trudno powiedzieć, odmowa. Należy jednak postawić hipotezę, że długość ankiety oraz poziom szczegółowości niektórych pytań dla części osób (instytucji) mogły stanowić barierę przed wypełnieniem kwestionariusza i dlatego nie wzięły one udziału w badaniu. Badanie 5: Analiza desk research Badania desk reseach zostały przeprowadzone przy wykorzystaniu następujących źródeł: GUS: Baza danych regionalnych; Wyniki spisu powszechnego i inne opracowania statystyczne, Opracowania tematyczne dotyczące w/w zagadnień, Wielkopolskie Obserwatorium Gospodarcze : Raport Kapitału Intelektualnego Wielkopolski, Diagnoza Społeczna , Budżety powiatów dostępne na stronach Internetowych, Przeszukiwanie stron Internetowych, Analiza źródeł pisanych. Analizy na potrzeby badania zostały wykonane przy wykorzystaniu pakietu statystycznego SPSS. Badania terenowe zostały przeprowadzone w miesiącach październik listopad

11 III. STRESZCZENIE Analiza stanu kondycji społeczno-ekonomicznej powiatów Wielkopolski wskazuje, że: 3.1. Kapitał ludzki Wielkopolski: a. ulega w ostatnich latach wzmocnieniu, szczególnie pod względem poprawy kompetencji cywilizacyjnych takich, jak: poziom wykształcenia, udział w społeczeństwie informacyjnym, znajomość języków obcych, jednak nadal wymaga on budowy szczególnie pod względem jakości i poziomu posiadanych kompetencji i umiejętności, b. na relatywnie niskim poziomie są wskaźniki nastawienia na rozwój osobisty, w tym plan zdobycia nowych umiejętności, korzystanie z Internetu w celu zbierania materiałów do pracy i nauki, uczestnictwo w kursach i szkoleniach przez Internet niepokojący jest m.in. fakt, że tylko 29% Wielkopolan planuje w ciągu najbliższego roku zdobyć nowe kwalifikacje i umiejętności w celu zwiększenia dochodów i poprawy swojej sytuacji materialnej oraz zawodowej, c. jest on w znaczny sposób zróżnicowany w skali Wielkopolski, na co wskazuje analiza indeksu kapitału ludzkiego Wielkopolski 3 przeprowadzona w oparciu o zebrane w trakcie badania dane, Mapa S1: Zróżnicowanie kapitału ludzkiego w Wielkopolsce. Wykres pokazuje odchylenie indeksu kapitału od średniej wartości dla Wielkopolski. 3 Budując indeks kapitału ludzkiego opieraliśmy się na założeniach książki Doroty Węziak- Białowolskiej Model intelektualny regionu. Koncepcja pomiaru i jej zastosowanie. Do wyliczenia indeksu wykorzystano dane dotyczące poziomu wykształcenia, orientacji na przedsiębiorczość (zdobywanie nowych kwalifikacji w celu poprawy zarobków, otwarcie firmy w ciągu minionego roku, deklaracja posiadania energii do działania, aktywne podejście do wyzwań przyszłości), kompetencje cywilizacyjne (używanie i umiejętność obsługi telefonu komórkowego, komputera, Internetu/ poczty elektronicznej, języka angielskiego) orientacja na rozwój osobisty (plan zdobycia nowych umiejętności, korzystanie z Internetu w celu zbierania materiałów do pracy i nauki, uczestnictwo w kursach i szkoleniach przez Internet) oraz zadowolenie (z dotychczasowych osiągnięć życiowych, ze swoich perspektyw na przyszłość, ze swojego wykształcenia). 11

12 d. analiza danych demograficznych (szczególnie prognozy demograficznej) wskazuje na możliwość pojawienia się w ramach kapitału ludzkiego następujących zmian stanowiących wyzwanie dla polityki społecznej: ubytek ludności Wielkopolski szczególnie w długim okresie do 2035 r. na skutek spadku urodzeń, emigracji, wydłużenie się długości życia, co będzie prowadziło do: o wzrostu liczby ludzi w podeszłym wieku wymagających nowego rodzaju usług i produktów nakierowanych na seniorów (w tym w zakresie usług zdrowotnych, społecznych, wsparcia i interwencji społecznej, usług opiekuńczych, etc.), o zmiany podejścia do aktywności w podeszłym wieku, o zmiany podejścia do związków perspektywa długiego trwania w nieudanym związku może skutkować wzrostem liczby rozwodów, o nowej kategorii związków wdów/ wdowców, zmiana struktury społeczeństwa, a więc wzrost wskaźników obciążenia demograficznego, co może skutkować zaburzeniami w zakresie wypłaty świadczeń emerytalnych, opieki zdrowotnej i w efekcie doprowadzić do: o konieczności wydłużenia okresu aktywności zawodowej (co już nastąpiło, nabrało ram ustawowych), często wymuszonej przez przymus ekonomiczny, o konieczności współpłacenia za leczenie, o wzrostu biedy i niedostatku (a więc wzrośnie zapotrzebowanie na usługi w zakresie interwencji społecznej), e. Wielkopolanie wykazują się większym stopniem przedsiębiorczości niż średnia dla Polski, jednak w rankingu województw Wielkopolska zajmuje piąte miejsce (a więc poniżej swojego potencjału ludnościowego). W tym kontekście niepokoić powinien fakt relatywnie niewielkiego odsetka (4,9%) Wielkopolan deklarujących chęć założenia własnej firmy w ciągu najbliższego roku, bowiem zdecydowana większość jednak o tym nie myśli (88%), f. udział Wielkopolan w kulturze i społeczeństwie informacyjnym za pośrednictwem mediów elektronicznych jest na wysokim poziomie. Także znaczny odsetek Wielkopolan (ponad 50%) deklaruje czytelnictwo prasy, książek. Natomiast na niepokojąco niskim poziomie jest udział w tzw. kulturze wyższej (korzystanie z oferty teatrów, koncertów, muzeów, galerii\, kin), co może wpływać na ogólne obniżanie się poziomu kapitału ludzkiego Wielkopolski, g. 42% Wielkopolan deklaruje, że uprawia sport rekreacyjnie przynajmniej 2-3 razy w miesiącu. Jednak z drugiej strony 41% deklaruje, że w ogóle nie jest aktywne sportowo, co może wpływać na ogólne obniżanie się jakości kapitału ludzkiego Wielkopolski, h. 43% Wielkopolan deklaruje przynajmniej okazjonalne kłopoty ze zdrowiem/ bóle/ złe samopoczucie utrudniające podejmowanie czynności dnia codziennego, przy czym 25,2% deklaruje bardzo rzadkie i rzadkie występowanie tego problemu, 13,8% dość częste lub częste, a dla 3,8% jest to problem bardzo częsty lub zawsze występujący. Biorąc pod uwagę tendencje demograficzne oraz cywilizacyjne należy przyjąć, że w dłuższej perspektywie odsetek ten może ulegać zwiększeniu, i. proces rozwarstwiania się społeczeństwa wielkopolskiego (już obecnie obserwowany) będzie się prawdopodobnie pogłębiał (szczególnie w kontekście zasygnalizowanych powyżej tendencji demograficznych i społecznych) i w efekcie: 12

13 obecnie: o prawie co czwarte (23%) gospodarstwo domowe w Wielkopolsce ocenia swoją kondycję ekonomiczną jako złą lub bardzo złą, o 12% gospodarstw domowych deklaruje, że brakuje im pieniędzy na zaspokojenie codziennych potrzeb na podstawowym poziomie, o kolejne 13%% deklaruje, że pieniędzy starcza na najtańsze jedzenie, ubranie i opłatę za mieszkanie oraz spłatę ewentualnych kredytów, w przyszłości odsetek gospodarstw domowych o słabej kondycji finansowej może się powiększać na skutek wzrostu kosztów stałych życia oraz osłabienia na rynku pracy będącego wynikiem osłabienia gospodarczego, j. Wielkopolanie częściej w celu poprawy własnej sytuacji materialnej podejmują działania umiarkowanie pasywne (77%), takie jak: ograniczanie wydatków/ oszczędzanie (70%), korzystanie z pomocy rodziny, krewnych i przyjaciół (27%) oraz zaciąganie pożyczek/ kredytów (26%) lub skrajnie pasywne (15%), w tym: korzystanie z pomocy różnych instytucji, z zapomóg, zasiłków (8%) oraz wysprzedawanie posiadanych rzeczy (9%). Natomiast mniejszy odsetek podejmuje działania umiarkowanie aktywne (45%) i aktywne (39,8%), k. 6,4% gospodarstw domowych w Wielkopolsce deklaruje korzystanie z jakichkolwiek form pomocy zewnętrznej (instytucji rządowych, samorządowych oraz organizacji pozarządowych stowarzyszeń, fundacji), l. w 23,8% wielkopolskich gospodarstw domowych funkcjonują osoby pod jakimś względem niepełnosprawne: najczęściej występującym typem niepełnosprawności jest obniżona sprawność ruchowa, dysfunkcje narządu ruchu osoby z takimi problemami funkcjonują w 10,1% wielkopolskich gospodarstw domowych, w 8,2% egzystują gospodarstw osoby z obniżoną sprawnością sensoryczną (zmysłową), w 7,8% z obniżoną sprawnością psychofizyczną z powodu chorób somatycznych (np. nowotwory, guz mózgu, cukrzyca, rak), w 6,0% z zaburzeniami równowagi nerwowej, emocjonalnej oraz zdrowia psychicznego, w 3,8% gospodarstw osoby z obniżoną sprawnością intelektualną upośledzeniem umysłowym, demencją starczą, w 3,3% osoby z obniżoną sprawnością komunikowania się utrudnionym kontaktem słownym (zaburzeniami mowy, autyzmem, jąkaniem się) i w 1,6% osoby z mózgowym porażeniem dziecięcym. biorąc pod uwagę starzenie się społeczeństwa, choroby cywilizacyjne, brak ruchu, otyłość, etc. należy się liczyć ze wzrostem w populacji Wielkopolan udziału osób niepełnosprawnych, m. pozytywnym sygnałem jest to, że: 84% Wielkopolan jest zadowolonych ze swoich osiągnięć życiowych, 61% Wielkopolan jest zadowolonych ze swoich perspektyw na przyszłość, 61% Wielkopolan deklaruje, że posiada energię do działania, n. niepokoić jednak powinno, że: tylko 38% Wielkopolan z niecierpliwością czeka co przyniesie kolejny dzień, 39% Wielkopolan nie jest zadowolonych ze swoich perspektyw na przyszłość, 39% Wielkopolan deklaruje, że nie posiada energii do działania, ponad 50% Wielkopolan źle lub bardzo źle ocenia możliwość znalezienia atrakcyjnej pracy na terenie powiatu, w którym mieszka. 13

14 3.2. Kapitał społeczny Wielkopolski: a. ulega poważnym zmianom na skutek dynamicznie zachodzących zmian w społeczności Wielkopolski, b. jest on w znaczny sposób zróżnicowany w skali Wielkopolski, na co wskazuje analiza indeksu kapitału społecznego Wielkopolski 4 przeprowadzona w oparciu o zebrane w trakcie badania dane Mapa S2: Zróżnicowanie kapitału społecznego w Wielkopolsce. Wykres pokazuje odchylenie indeksu kapitału od średnie wartości dla Wielkopolski. c. Wielkopolanie w większości (69%) nie ufają ludziom, których nie znają, natomiast ufają najbliższemu otoczeniu rodzinie (96%) znajomym i przyjaciołom, (90%) i sąsiadom (70%), d. Wielkopolanie w większości uważają, że demokracja ma przewagę nad innymi formami rządów, ale jej zdecydowanych orędowników jest tylko 26%, jednak: tylko 18,0% czuje, że ma wpływ na to, co się dzieje w zakresie społeczno-politycznym w ich miejscowości, 32% ma poczucie, że wszyscy mieszkańcy Wielkopolski mają równe szanse na rozwój i osiągnięcie swoich celów życiowych (to poważne wyzwanie w kontekście pierwszego priorytetu strategii), 4 Budując indeks kapitału społecznego wykorzystano dane dotyczące zadowolenia z relacji (z kolegami/ znajomymi, z przyjaciółmi), poczucia bezpieczeństwa w miejscu zamieszkania, równości szans na rozwój i osiągnięcie swoich celów życiowych, tożsamości regionalnej (odczucie związku z Wielkopolską, angażowanie się w przedsięwzięcia / działania na rzecz budowania poczucia związku z miejscem zamieszkania, dbałość o tradycję, historię i kulturę regionu), klimat przedsiębiorczości (ocena warunków do prowadzenia działalności gospodarczej, brak potrzeby pomocy w rozwoju zawodowym, brak potrzeby pomocy w poszukiwaniu pracy), zaangażowania obywatelskiego (poczucie wpływu na to, co się dzieje w zakresie społeczno politycznym we własnej miejscowości, poczucie, że władze w miejscowości biorą pod uwagę zdanie mieszkańców i konsultują się z nimi w ważnych sprawach; angażowanie się w działania na rzecz społeczności lokalnej lub/i w jakiejś inicjatywie sąsiedzkiej; udział w zebraniach publicznych; pomoc ludziom spoza rodziny, bycie członkiem organizacji, stowarzyszeń, partii, komitetów rad, grup religijnych, związków lub kół) oraz zaufania (do najbliższych członków rodziny, znajomych i przyjaciół, sąsiadów, ludzi, których nie zna, do przedstawicieli władz samorządowych gminy, miasta, do przedstawicieli władz samorządowych województwa, do władz państwowych, do organizacji pozarządowych). 14

15 tylko 39% deklaruje, że ufa przedstawicielom władz samorządowych, miasta, gminy powiatu, a 32% ma zaufanie do władz samorządowych województwa, 38% ufa organizacjom pozarządowym, e. angażowanie się na rzecz dobra wspólnego nie jest wcale oczywiste dla Wielkopolan. Wskazania na wybrane do oceny parametry nie przekroczyły 50% można postawić tezę, że Wielkopolan czeka jeszcze sporo pracy w zakresie budowy społeczeństwa obywatelskiego praktykującego solidaryzm społeczny, bowiem: tylko 28% Wielkopolan w minionym roku angażowało się w działania na rzecz społeczności lokalnej lub/i brało udział w inicjatywie sąsiedzkiej, 33% wzięło udział w minionym roku w jakimś zabraniu publicznym, 19% deklaruje członkostwo w organizacji, stowarzyszeniu, partii, komitecie, radzie, grupie religijnej, związku lub kole, 46% deklaruje pomoc w minionym roku ludziom spoza rodziny poprzez pracę oraz podobny odsetek 44% poprzez pomoc darowizny, o. za pozytywny sygnał dla rozwoju regionu można uznać fakt, że 72% mieszkańców Wielkopolski deklaruje, że czuje się mocno lub dość mocno związanych z Wielkopolską i czuję się Wielkopolanami. Ponadto, niewiele mniejszy odsetek (67%) deklaruje, że tradycja, historia i kultura ich regionu są dla nich bardzo ważne, ważne lub dość ważne, p. Wielkopolanie mieli w ciągu minionych 12 miesięcy styczność z wieloma negatywnymi zjawiskami społecznymi w swoim najbliższym otoczeniu: 75% deklaruje, że styka się z brutalizacją języka (przeklinaniem / używaniem wulgaryzmów), 72% deklaruje, że styka się ze stałym paleniem papierosów, 59% ma styczność ze stałym nadużywaniem alkoholu, 51% odczuwa samotność, a 50% zetknęło się z brakiem tolerancji w stosunku do innych ludzi, q. znaczny odsetek Wielkopolan deklaruje, że przynajmniej okazjonalnie styka się z: negatywnymi postawami oraz przesądami w stosunku do osób niepełnosprawnych (43,8%), niechęcią niektórych pracodawców do zatrudniania niepełnosprawnych (41,7%), unikaniem kontaktów towarzyskich i zawodowych z niepełnosprawnymi (38,7%) oraz strachem przed kontaktami z niepełnosprawnymi (36,5%). 15

16 3.3. Kapitał strukturalny Wielkopolski: a. kapitał strukturalny ulega poważnym zmianom na skutek licznych inwestycji w infrastrukturę, b. jest on w znaczny sposób zróżnicowany w skali Wielkopolski, na co wskazuje analiza indeksu kapitału strukturalnego Wielkopolski 5 przeprowadzona w oparciu o zebrane w trakcie badania dane. Mapa S3: Zróżnicowanie kapitału społecznego w Wielkopolsce. Wykres pokazuje odchylenie indeksu kapitału od średniej wartości dla Wielkopolski. c. poziom zadowolenia Wielkopolan z poszczególnych składowych kapitału strukturalnego w stosunku do oczekiwań jest niezadowalający. W żadnym z parametrów oceny odsetek wskazań pozytywnych (ocen dobrych i bardzo dobrych) nie 5 Budując indeks kapitału strukturalnego opieraliśmy się na założeniach książki Doroty Węziak- Białowolskiej Model intelektualny regionu. Koncepcja pomiaru i jej zastosowanie. Do wyliczenia indeksu wykorzystano dane dotyczące oceny łatwości dostępu do edukacji ponad gimnazjalnej i studiów wyższych, posiadanie w domu komputera, posiadanie w domu dostępu do Internetu. 16

17 przekroczył w skali całej Wielkopolski poziomu 65%, a w zdecydowanej większości był na poziomie poniżej 50%, d. znaczny odsetek Wielkopolan deklaruje, że przynajmniej okazjonalnie styka się z: utrudnieniami w postaci nieprzystosowania konstrukcji tras komunikacyjnych, obiektów architektonicznych (budynków i budowli), środków komunikacji oraz różnych urządzeń technicznych do potrzeb mieszkańców, szczególnie osób niepełnosprawnych (61,0%), niedostosowaniem szkół pod względem elementów architektonicznych oraz brakiem odpowiednich urządzeń technicznych niezbędnych dla osób z danym rodzajem niepełnosprawności (43,9%), Tabela S1: Kapitały ludzki, strukturalny i społeczny oraz ranking łączny powiatów pod względem pozycji powiatów Wielkopolski ze względu na pozycję pod względem trzech kapitałów łącznie. Kapitał ludzki Kapitał strukturalny Kapitał społeczny Ranking Kapitał łączny powiat średzki 1,2 1,1 1,4 1 powiat śremski 1,4 0,6 1,3 2 m. Poznań 2,0 1,5 0,3 3 powiat obornicki 1,4 0,9 0,4 4 powiat szamotulski 0,9 1,4 0,3 5 powiat ostrowski 0,6 0,3 1,4 6 powiat kępiński -0,1 0,8 1,1 7 powiat ostrzeszowski 0,1 0,7 0,6 8 m. Kalisz 0,9-0,1 1,3 9 powiat złotowski 1,0 1,5-0,9 10 powiat poznański 1,1 1,0-0,8 11 powiat jarociński -0,1 0,0 1,5 12 m. Leszno 1,7 0,3-0,1 13 powiat kaliski -0,1 0,2 1,1 14 powiat czarnkowsko trzcianecki -0,1 0,6 0,4 15 powiat pilski 1,1 0,5-0,5 16 powiat pleszewski -0,2 0,4 0,5 17 powiat słupecki -0,1-1,0 1,1 18 powiat międzychodzki -0,3 1,1-1,0 19 powiat leszczyński -0,2-1,0 1,1 20 m. Konin 0,5-0,4-0,1 21 powiat krotoszyński -0,2-0,3 0,3 22 powiat gnieźnieński -0,4 0,1-0,3 23 powiat wrzesiński -0,6 0,9-1,3 24 powiat koniński -0,9-0,2 0,1 25 powiat chodzieski -0,6-0,3 0,0 26 powiat kolski -0,4-0,1-1,9 27 powiat grodziski -1,3-0,2-0,9 28 powiat wolsztyński -2,4-2,5 0,4 29 powiat turecki -0,5-0,5-1,7 30 powiat wągrowiecki -1,3-1,1-0,6 31 powiat nowotomyski -0,6-1,2-1,1 32 powiat rawicki -0,9-0,9-1,6 33 powiat kościański -1,3-2,1-0,6 34 powiat gostyński -1,4-1,9-1,

18 3.4. Decydenci powiatowi w zakresie realizacji strategii polityki społecznej województwa 1. Decydenci powiatowi oceniając obecną ogólną sytuację ekonomiczną i gospodarczą: w Wielkopolsce uznają ją najczęściej za częściowo dobrą, a częściowo złą (51%) lub dobrą (44%), w powiecie, w którym działają oceniają relatywnie gorzej niż sytuację w Wielkopolsce, uznając ją najczęściej za częściowo dobrą, a częściowo złą (66%) lub dobrą (20%). W tym wypadku jednak 14% ocenia ją negatywnie. Najsłabiej sytuację w swoich powiatach ocenili przedstawiciele powiatów: krotoszyńskiego i kolskiego oraz miasta Poznań, wągrowieckiego, gnieźnieńskiego, obornickiego, swoich własnych gospodarstw domowych oceniają zdecydowanie lepiej niż sytuację Wielkopolski oraz powiatu. Największy odsetek ocenił ją jako dobrą (61%) i 3% jako bardzo dobrą. Natomiast, co trzeci badany określił ją jako częściowo dobrą, a częściowo złą (27%). 2. Decydenci powiatowi w ciągu minionych 12 miesięcy najczęściej obserwują pogorszenie sytuacji społeczno-ekonomicznej w swoich powiatach (64%) lub brak zmiany (30%). Zmiany na lepsze odnotowało 6%. Bardziej pozytywnie oceniają procesy zmiany w wypadku Wielkopolski oraz własnych gospodarstw domowych. 3. Decydenci powiatowi prognozują, że w ciągu najbliższych 12 miesięcy sytuacja społecznoekonomiczna w ich powiatach się pogorszy (44%) lub nie ulegnie zmianie (41%). Zmiany na lepsze prognozuje tylko 2% respondentów. Bardziej pozytywne prognozy przedstawili decydenci dla całej Wielkopolski oraz własnych gospodarstw domowych. 4. Uczestniczący w badaniu decydenci ocenili dostępność i jakość większości usług publicznych i komercyjnych pozytywnie. Najlepiej ocenione zostały dostępność i jakość usług w administracji samorządowej, handlu, sporcie i rekreacji, edukacji podstawowej i gimnazjalnej. Najgorzej ocenione zostały dostępność i jakość usług w publicznej (państwowej) służbie zdrowia, komunikacji publicznej, stan dróg, możliwość zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych. W znacznym odsetku uczestnicy badania udzielali ocen średnich i w niewielkim bardzo dobrych, co wskazuje na to, że w opinii badanych decydentów w ich powiatach jest sporo do zrobienia. 5. Do najważniejszych problemów społecznych, które należy rozwiązać badani zaliczyli: bezrobocie i problemy z nim związane, słabą dostępność do opieki zdrowotnej, problem pomocy niepełnosprawnym, ubóstwo, zły stan infrastruktury drogowej, słabą komunikację z większymi ośrodkami, przemoc w rodzinie, brak miejsc w przedszkolach / żłobkach, niewystarczającą pomoc osobom wykluczonym społecznie, alkoholizm, bezdomność. Ponadto, wskazywali na takie obszary jak: brak mieszkań, brak wsparcia/ opieki dla osób starszych, aktywizacja osób powyżej 50 roku życia, brak pracy dla kobiet, niewystarczające kompetencje opiekuńczo-wychowawcze rodziców. 6. Do najważniejszych problemów ekonomicznych swoich powiatów badani zaliczyli: bezrobocie, zbyt niskie zarobki, brak wystarczających zasobów finansowych w powiecie oraz zły stan infrastruktury drogowej brak finansowania, potrzebę pomocy dla przedsiębiorców, trudności z pozyskaniem inwestorów, trudności z eliminowaniem szarej strefy, brak środków na przygotowanie terenów pod inwestycje. 7. Do kluczowych priorytetów polityki społecznej w swoich powiatach badani decydenci zaliczyli: działania na rzecz poprawy sytuacji na rynku pracy, pomoc i wsparcie udzielane potrzebującym, aktywizację i budowę równości (działanie przeciwko wykluczeniom i aktywizacja osób starszych i niepełnosprawnych, aktywizacja w sprawach kultury, przeciwdziałanie niezaradności opieki wychowawczej), dbałość o edukację i podnoszenie jej dostępności i poziomu, zdrowie i poprawę dostępności wysokiej jakości usług w tym zakresie, 18

19 wspieranie przedsiębiorczości. 8. Niepokoić powinien fakt, że 42,9% przedstawicieli instytucji powiatowych odpowiedzialnych lub współodpowiedzialnych za realizację polityki społecznej deklaruje, że nie zna głównych priorytetów tej polityki zamieszczonych w strategii województwa wielkopolskiego. Analiza spontanicznych wypowiedzi respondentów deklarujących znajomość głównych priorytetów strategii wskazuje na: relatywnie niską rzeczywistą znajomość priorytetów strategii wśród osób, które są współodpowiedzialne za ich wdrażanie, koncentrowanie się na klasycznych elementach polityki społecznej związanej z interwencją i pomocą społeczną, konieczność budowy znajomości priorytetów strategii wśród decydentów na poziomie ogólnym oraz szczegółowym. 9. Analiza spontanicznych wypowiedzi respondentów deklarujących znajomość głównych priorytetów strategii wskazuje że: działania na rzecz priorytetu 1 Wielkopolska równych szans i możliwości obserwuje w swoim powiecie 74,3% badanych, a 25,7% respondentów ich nie dostrzega (przede wszystkim w subregionie leszczyńskim), działania na rzecz priorytetu 2 Zdrowi Wielkopolanie obserwuje w swoim powiecie 82,9% badanych, a 17,1% respondentów ich nie dostrzega (przede wszystkim w subregionie konińskim i leszczyńskim), działania na rzecz priorytetu 3 Bezpieczna Wielkopolska obserwuje w swoim powiecie 71,4% badanych, 28,6% respondentów ich nie dostrzega (przede wszystkim w subregionie pilskim i kaliskim), działania na rzecz priorytetu 4 Wielkopolska obywatelska obserwuje w swoim powiecie 55,7% badanych, a 44,3% respondentów ich nie dostrzega (przede wszystkim w subregionach poznańskim, konińskim, kaliskim i leszczyńskim), działania na rzecz priorytetu 5 Samorząd partnerem obserwuje w swoim powiecie 77,1% badanych, a 22,9% respondentów ich nie dostrzega (przede wszystkim w subregionie konińskim i leszczyńskim). 10. Znajomość działań władz województwa wielkopolskiego wspierających realizację polityki społecznej na lata jest na relatywnie wysokim poziomie 70,0% badanych deklaruje, że potrafi wskazać przykłady takich działań, a 30,0% nie było w stanie ich wskazać (choćby ze słyszenia). Najczęściej wskazywanymi działaniami tego typu są doradztwo lub szkolenia, organizacja konferencji lub spotkań, konsultacje społeczne, wsparcie społeczne. 11. Decydenci powiatowi wskazali, że oczekują od władz województwa wsparcia w zakresie realizacji wojewódzkiej strategii polityki społecznej w następujących obszarach: wsparcie finansowe, doradztwo i wiedza, dostarczanie konkretnych informacji w zakresie strategii, poprawy infrastruktury zdrowia, ulepszenia procedur i prawa oraz minimalizacji biurokracji, wsparcie w tworzeniu nowych projektów na rzecz realizacji strategii polityki społecznej, dalsza pomoc w utrzymaniu placówek oświatowych i pomocy społecznej. 19

20 12. Znaczący odsetek (77,1%) uczestniczących w badaniu przedstawicieli powiatów oczekuje także wsparcia w zakresie realizacji Strategii polityki społecznej dla Województwa Wielkopolskiego do 2020 od REGIONALNEGO OŚRODKA POLITYKI SPOŁECZNEJ (ROPS) w Poznaniu. Badani wskazali, że oczekują wsparcia w następujących obszarach: finanse, doradztwo i wiedza, promocja i komunikacja, pomoc we współpracy między urzędami, aktywizacja osób bezrobotnych, wsparcie dla osób niepełnosprawnych, wsparcie dla osób 50+, rozwój spółdzielni socjalnych, podsumowanie rocznej praktyki o pieczy zastępczej Przedsiębiorstwa Ekonomii Społecznej 1. Ocena stanu przedsiębiorstw ekonomii społecznej ogólna ocena kondycji PES nie wypada zadowalająco (3,0 w skali od 1 do 5), współczesne podmioty sektora ekonomii społecznej borykają się z pewnymi problemami, jednak badanie nie przyniosło wyjaśnienia w kwestii identyfikacji tych problemów, zaledwie 1/3 reprezentantów wartościuje kondycję podmiotu jako dobrą lub bardzo dobrą (31,4%), ponadto aż 26,7% nie zgadza się z opinią, że bieżąca kondycja instytucji jest bardzo dobra, średnia ocena to 3,0 (w skali 1-5), istotny jest fakt, że PES nie mają problemów wynikających z komunikacji między pracownikami, przepływem informacji, itp.; problemy nie są także związane ze współpracą z organizacjami zewnętrznymi; te dwie przyczyny nie mają wpływu na ogólny stan podmiotów PES, ważnym czynnikiem w prowadzonej analizie jest stosunkowo niska wartość przychodów PES, pomimo tego, że średnie przychody PES ogółem w ubiegłym roku wynosiły zł, to aż 36,5% podmiotów nie osiągało ich w ogóle, dokładnie połowa badanych PES osiąga przychód w wysokości 119,44 zł dziennie; ze względu na wysokie koszty utrzymania organizacji jest to kwota niezwykle niska, prowadzona działalność komercyjna podmiotów jest bardzo ważna, gdyż generuje ok. 1/3 przychodów ogółem, w roku 2011 wsparcie finansowe w formie dotacji, preferencyjnego kredytu, poręczenia lub gwarancji dostało 43,2% PES innych niż CIS i ZAZ, najczęściej źródłem tego wsparcia był fundusz PFRON (78,1%) oraz dotacja administracji państwowej (71,9%), CIS i ZAZ zarządzane są najczęściej przez jedną osobę (66,7%), pozostałe PES posiadają przede wszystkim wieloosobowy zarząd (63,5%). 20

21 2. Ocena perspektyw rozwoju PES większość badanych PES planuje skorzystać ze wsparcia OWES (58,1%), korzystanie ze wsparcia OWES planują przede wszystkim CIS i ZAZ (75%) oraz instytucje działające do 2 lat (100%), w większości PES nie ma planów działania obejmujących co najmniej dwa najbliższe lata (55,8%), w około 33% podmiotów takie plany istnieją, zdecydowana większość badanych posiada informację na temat bieżących kosztów i przychodów organizacji (93%), szansą dla rozwoju podmiotów PES jest współpraca z innymi jednostkami, o potencjale współpracy z innymi podmiotami świadczą pozytywne oceny podmiotów co do znaczenia tej kooperacji dla ich funkcjonowania (ponad 70% pozytywnych opinii), szczególnie istotna jest dla PES współpraca z jednostkami samorządu terytorialnego, niski jest odsetek podmiotów współpracujących w sieci (24,4%), dostrzega się duży potencjał w zaangażowaniu członków sieci współpracy i stowarzyszeń w ramach ich bieżącej działalności, ważnym aspektem świadczącym o rozwoju przedsiębiorstw są prowadzone inwestycje, zaledwie co trzeci PES prowadził w 2011r. jakieś inwestycje (najczęściej była to modernizacja sprzętu lub infrastruktury), średnia liczba osób kończących uczestnictwo w zajęciach jest stosunkowo niska (12 osób) biorąc pod uwagę liczbę osób zainteresowanych kursem (21 osób rozpoczynających kurs) jest to istotne w ocenie potencjału rozwojowego organizacji. 3. Analiza czynników stymulujących rozwój przedsiębiorstw ekonomii społecznej życzliwość i kultura osobista pracowników OWES (58,8% ocen bardzo dobrze ), profesjonalizm pracowników OWES (52,9% ocen bardzo dobrze ), dostępność poszczególnych źródeł finansowania (PFRON 15,9% ocen bardzo dobrych i 43,2% dobrych, dotacje ze środków samorządowych 11,4% ocen bardzo dobrych i 47,7% dobrych), inwestycje podejmowane przez PES (obecnie prowadzi je niespełna 30%). 4. Analiza barier rozwoju przedsiębiorstw ekonomii społecznej mały odsetek firm nowo powstałych, istniejących poniżej 2 lat (8%) świadczy o trudnościach wejścia i funkcjonowania podmiotów w początkowej fazie działalności, niespełnianie oczekiwań przez wsparcie oferowane przez OWES (21,4%), dostosowanie usługi oferowanej przez OWES do potrzeb PES (2,9% ocen złych, tylko 38,2% ocen bardzo dobrych), brak wsparcia od OWES może spowodować, że sytuacja PES byłaby taka sama, gorsza, lub zdecydowanie gorsza dla 91,2% podmiotów, które skorzystały z takiego wsparcia, brak wsparcia od OWES może spowodować, że sytuacja PES byłaby taka sama, gorsza, lub zdecydowanie gorsza dla instytucji działających do 2 lat (100%) oraz dla CIS i ZAZ (100%), trudności w skorzystaniu z usług OWES (2,9%), cena usługi oferowanej przez OWES jest zbyt wysoka (100%), brak informacji o stosownych procedurach i możliwości otrzymania wsparcia finansowego w formie dotacji, preferencyjnego kredytu, poręczenia lub gwarancji (16,7%), zmniejszenie wielkości wsparcia finansowego z PFRON (najważniejsze źródło wsparcia dla 81,3% badanych), niski odsetek firm nowo powstałych, istniejących poniżej 2 lat (8%) świadczy o trudnościach wejścia i funkcjonowania podmiotów w początkowej fazie działalności. 21

22 5. Analiza wiedzy liderów przedsiębiorstw ekonomii społecznej w zakresie zarządzania zmianą w większości PES (84,9%) odbywają się spotkania, podczas których podsumowuje się zadania i wyznacza nowe, większość PES (89,5%) posiada regulaminy pracy lub procedury działania. 6. Analiza postaw liderów przedsiębiorstw ekonomii społecznej w zakresie postaw wobec rozwoju sektora ekonomii społecznej brak spojrzenia strategicznego na działalność PES w większości instytucji (brak planu działania na co najmniej dwa najbliższe lata w 55,8%), dotacje administracji samorządowej kierowane są do większości PES (71,9%), z funduszy UE skorzystało w 2011r. 15,6% podmiotów; te dane obrazują niską samodzielność podmiotów przy pomijaniu korzystania ze środków publicznych, jednak największe znaczenie dla liderów PES ma wsparcie finansowe z PFRON (81,3%), znacznie mniejsze z pozyskiwania dotacji od jednostek samorządowych (9,4%) i UE (6,3%), duże znaczenie środków publicznych w finansowaniu działalności PES, o czym świadczy np. 30% udział tych środków w prowadzonych inwestycjach, administracja samorządowa wspiera działalność PES w dużym zakresie, ponad 62% korzystało w 2011r. z pomocy JST, szczególnie dotyczy to CIS/ZAZ (83,3%). 7. Oczekiwane wsparcie w zakresie rozwoju przedsiębiorstw ekonomii społecznej ze strony instytucji do tego powołanych Ośrodki Wsparcia Ekonomii Społecznej udzieliły pomocy 39,5% spośród badanych podmiotów ekonomii społecznej, częściej takie wsparcie trafiało do CIS i ZAZ (66,7%) niż do podmiotów działających w innej formule, wsparcie trafia przede wszystkim do instytucji, które działają krócej (85,7% PES działających do 2 lat dostało wsparcie od OWES), OWES najczęściej pomagały poprzez szkolenia (88,2%) i doradztwo (50%), znacznie mniejsza pomoc dotyczyła świadczenia usług (11,8%) i dotacji na rozpoczęcie działalności (2,9%), dostosowanie usługi oferowanej przez OWES do potrzeb PES, trudności w skorzystaniu z usług OWES raczej nie występowały lub zdecydowanie nie występowały (79,5%, średnia ocena trudności to 1,9 w skali 1-5). 8. Analiza potrzeb szkoleniowych przedsiębiorstw ekonomii społecznej w 86% badanych PES pracownicy uczestniczyli w jakiejkolwiek formie podnoszenia kompetencji zawodowych, znacznie więcej szkoleń było w instytucjach działających ponad 2 lata (ponad 87%) niż w PES działających do 2 lat (57,1%), w różnych formach podnoszenia kompetencji zawodowych uczestniczyło średnio 10 pracowników, mediana dla ogółu PES wynosi 5 pracowników, dominanta 2 pracowników, szkolenia powinny dotyczyć: zakresu wsparcia od OWES, źródeł wsparcia finansowego, tworzenia planów strategicznych. 22

23 IV. REKOMENDACJE Z punktu widzenia głównych priorytetów strategii polityki społecznej korzystne byłoby szybkie polepszanie sytuacji w następujących obszarach: KAPITAŁ LUDZKI: 1. Obserwując proces zmniejszania się populacji Wielkopolan i uwzględniając dane prognozy demograficznej należy podjąć działania na rzecz: o przyciągania do Wielkopolski nowych mieszkańców, o ograniczenia procesów emigracyjnych poprzez tworzenie lepszych warunków życia w Wielkopolsce (w tym tworzenia lepszych warunków mieszkaniowych). 2. Obserwując procesy starzenia się społeczeństwa i wzrost wskaźników obciążenia demograficznego, należy wdrożyć polityki: o wspierające aktywizację zawodową niepracujących i bezrobotnych, o zmieniające postawy co do podejścia do prac po przekroczeniu wieku emerytalnego promowanie jak najdłuższej aktywności zawodowej (choć może w ograniczonym wymiarze godzin, przy bardziej elastycznych formach zatrudnienia), o rozwoju wolontariatu dla grup 50+ jako formy aktywizacji oraz intensyfikacje prac nad systemem opiekuńczym dla osób najstarszych, o zwiększające nakłady na rozwój gerontologii, o wdrażające innowacyjne systemy opiekuńcze wobec najstarszych z zakresu IT i ICT. 3. Działania na rzecz poprawy kompetencji cywilizacyjnych, w tym szczególnie w grupach objętych wykluczeniem społecznych, w tym: o poprawa poziomu znajomości języków obcych (ze słabej do dobrej, dającej szansę na płyną komunikację, korzystanie z wiedzy, ewentualną okresową pracę w środowisku zagranicznym), o poprawa umiejętności w zakresie obsługi komputera i korzystania z narzędzi elektronicznych, Internetu, o upowszechnianie korzystania z Internetu w celu budowy wiedzy i dostępności szkoleń. 4. Działania na rzecz budowy nawyków kształcenia ustawicznego i promowanie mody na nie. 5. Działania na rzecz poprawy uczestnictwa w kulturze. 6. Działania na rzecz bardziej aktywnego i zdrowego trybu życia. 7. Działania na rzecz budowy nawyków i postaw przedsiębiorczych poprzez stworzenie i skuteczne wdrożenie polityk nakierowanych na: o o o o poprawę edukacji w zakresie przedsiębiorczości w szkołach (na każdym etapie kształcenia), promocję mody na przedsiębiorczość (w tym budowa racjonalnego wizerunku przedsiębiorcy MSP jako atrakcyjnej alternatywy etatu), promocję przedsiębiorczości społecznej jako jednej z form aktywizacji wykluczonych zawodowo, stworzenie atrakcyjnego dla pracodawców i niepełnosprawnych modelu zatrudniania niepełnosprawnych oraz budowę wizerunku niepełnosprawnych jako wartościowych pracowników. 23

24 8. Działania na rzecz budowy nawyków bardziej aktywnego i kreatywnego podchodzenia do życia i wiary w to, że dzięki własnym działaniom można osiągać sukces i poprawiać swój własny byt. W stosunku do grup wykluczonych wypracowanie metod ponoszenia samooceny i wiary we własne siły, radzenie sobie ze stresem i z porażkami jako czymś naturalnym w rzeczywistości społecznej i gospodarce rynkowej. KAPITAŁ SPOŁECZNY: 1. Poprawa zaufania wobec osób nieznanych obcych poprzez promowanie kultury większej otwartości i tolerancji wobec odmiennych poglądów, systemów wartości i zachowań. 2. Poprawa zaufania między władzą (urzędami) a obywatelami poprzez: o poprawę jakości świadczonych usług, o przyjęcie postawy świadczenia usługi publicznej (klient przestaje być petentem, a staje się klientem, któremu pomocy mają udzielać pracownicy urzędów instytucji państwa i samorządu), o rozbudowę i poprawę jakości systemu konsultacji obywatelskich (w tym poprzez uwzględnianie wniosków z nich płynących). 3. Zasady współpracy w celu osiągania wspólnych celów: o uczenie w szkołach zasad współpracy (więcej działań wspólnych), o promowanie (np. w projektach unijnych) projektów opartych na współpracy jednostek, środowisk, o budowa pozytywnej mody na współpracę, działania sieciowe, o wsparcie dla rozwoju przedsiębiorstw ekonomii społecznej. 4. Promowanie działań na rzecz innych, wolontariatu, działalności charytatywnej o wzmacnianie mechanizmów solidaryzmu społecznego, w tym odbudowa zwyczajów pomocy sąsiedzkiej, rozbudowania wolontariatu (w różnych obszarach), o przejście od działań akcyjnych (Szlachetna Paczka, Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy przy pozostawieniu tych akcji) do mody na działania ciągłe (powinno być w dobrym tonie pomagać innym, a brak takiego działania powinien być obciachowy ), o większe angażowanie w wolontariat na etapie szkolnym, praca na rzecz innych powinna być, tak jak w zachodnich systemach edukacyjnych, punktowana, stanowić wymóg otrzymania promocji (np. klasy z międzynarodową maturą). 5. Poprawa poczucia równości szans, gdyż jest ono na bardzo niskim poziomie w całej Wielkopolsce. Szczególnie pilne jest podjęcie działań w powiatach: wolsztyńskim, nowotomyskim, kolskim, złotowskim, wrzesińskim, międzychodzkim, krotoszyńskim, kościańskim, rawickim. 6. Poprawa poczucia bezpieczeństwa, szczególnie w powiatach: międzychodzkim, m. Piła - pilskim, tureckim, poznańskim i m. Poznań. 7. Budowa społeczeństwa obywatelskiego budowa nawyków uczestnictwa w demokracji i wiary w nią. 8. Budowa nowoczesnej tożsamości regionalnej jako atrakcyjnej wartości podnoszącej wizerunek regionu jako atrakcyjnego miejsca do życia, co będzie jednym z elementów hamowania procesu emigracji młodych i najbardziej wykształconych mieszkańców Wielkopolski. 24

25 KAPITAŁ STRUKTURALNY: 1. Budowa mechanizmów pomocy w zakresie poszukiwania pracy (w tym m.in. rozwój podmiotów ekonomii społecznej jako instytucji dających szansę na reintegrację społeczną i reorientację zawodową). 2. Pomoc niepełnosprawnym, opieka nad niepełnosprawnymi, w tym likwidacja rozlicznych barier utrudniających im życie. 3. Usprawnienie działania pomocy społecznej, w tym: o uszczelnienie systemu opieki społecznej, o przedefiniowanie roli instytucji wsparcia docelowo ograniczenie działań interwencyjnych na rzecz pomocy w wychodzeniu z kłopotów, o rozbudowa sieci opieki społecznej i jej odstępności (szczególnie w kontekście nadchodzących w dłuższym cyklu zmian demograficznych). 4. Poprawa dostępu i jakości usług w publicznej (państwowej) służbie zdrowia. 5. Poprawa dostępności i jakości pracy sądów, wymiaru sprawiedliwości i dostępu do porad prawnych. 6. Dalsza poprawa infrastruktury drogowej, szczególnie w powiatach oddalonych od głównych tras tranzytowych. 7. Poprawa dostępności i jakości komunikacji publicznej. 8. Dostęp i jakość edukacji, kursów, szkoleń dla dorosłych. 9. Dostępność i jakość edukacji na studiach wyższych, bowiem obserwujemy silną koncentrację tego typu edukacji w stolicy województwa. 10. Dostępność i jakość działania administracji samorządowej (w tym sposobu traktowania obywateli). 11. Poprawa dostępności opieki przedszkolnej (szczególnie na wsi). 12. Likwidacja barier architektonicznych. 13. Lepsze przygotowanie instytucji publicznych i szkół do obsługi niepełnosprawnych. 14. Działania na rzecz rzeczywistej integracji społecznej pokazywać niepełnosprawnych jako pełnowartościowych członków społeczeństwa, wartościowych partnerów życiowych, pracowników, działaczy społecznych, rodziców, etc. 15. Tworzenie płaszczyzny kontaktów między niepełnosprawnymi i pełnosprawnymi już na etapie szkolnym. 16. Poprawa jakości wsparcia w zakresie pomocy w poszukiwaniu pracy dla niepełnosprawnych. 25

26 WSPARCIE DLA DECYDENTÓW POWIATOWYCH W ZAKRESIE REALIZACJI STRATEGII POLITYKI SPOŁECZNEJ WOJEWÓDZTWA w zakresie: 1. Promocji strategii i jej wytycznych, bowiem odnotowano niski poziom znajomości podstawowych jej założeń i wytycznych wśród kluczowych osób z punktu widzenia efektywności jej wdrażania. Szczególnie ważne jest, aby uzmysłowić nowe podejście do polityki społecznej (powiększenie zakresu strategii i wyjście poza pomoc społeczną); 2. Wykreowania w powiatach grupy liderów w zakresie wdrażania strategii, którzy mogliby być liderami w jej szybszym wdrażaniu oraz, którzy przyjęliby rolę koordynatora jej wdrażania; 3. Promowania strategii działania przez władze województwa oraz udzielania wsparcia powiatom w realizacji strategii polityki społecznej. Istotne jest, aby nadać realizacji strategii odpowiedni priorytet. 4. Działania REGIONALNEGO OŚRODKA POLITYKI SPOŁECZNEJ w Poznaniu, który powinien: a. bardziej promować strategię zgodnie z przygotowaną strategią komunikacji, w tym m. in.: w pierwszej kolejności poprawić znajomość dokumentu w grupach decydentów poprzez cykliczne działania informujące o celach strategii (stworzenie dedykowanej komunikacji poświęconej zagadnieniom strategii przesyłanej do decydentów powiatowych np. analiza omówionych badań w kontekście głównych priorytetów strategii jedna publikacja miesięcznie trafiająca do decydentów na określony temat), w drugiej kolejności poprzez promocję dobrych praktyk w zakresie działań na rzecz konkretnych priorytetów strategii, b. nagłaśniać działania na rzecz jej realizacji we wszystkich grupach interesariuszy strategii, zgodnie z przygotowaną strategią komunikacji, c. udzielać wsparcia powiatom w realizacji strategii polityki społecznej poprzez wsparcie w zakresie: finansów (nowe programy, pomoc w pozyskiwaniu środków finansowych), doradztwa i dzielenia się know-how, działań promocyjno-komunikacyjnych, współpracy między urzędami, aktywizacji osób bezrobotnych, wsparcia osób niepełnosprawnych, wsparcia osób 50+, rozwoju spółdzielni socjalnej, podsumowaniu rocznej praktyki o pieczy zastępczej. 26

27 PODMIOTY EKONOMII SPOŁECZNEJ w zakresie: 1. Informowania o możliwości uzyskania i rodzaju wsparcia od OWES oraz z innych źródeł, 2. Dopasowania usług OWES i innych podmiotów wspierających do potrzeb PES, 3. Dążenia do obniżenia ceny wsparcia oferowanego przez OWES, 4. Wsparcia dla powstających firm, przełamywania barier formalno-prawnych, 5. Wzmocnienia współpracy z innymi podmiotami poprzez działanie w formie spółdzielni socjalnej osób prawnych, 6. Działania ukierunkowanego na upowszechnianie korzyści wynikających z kooperencji 6 w ramach sieci współpracy lub stowarzyszeń, 7. Analizy atrakcyjności (formy) zajęć prowadzonych przez PES, szukania przyczyny niskiego odsetka osób kończących zajęcia w stosunku do osób rozpoczynających kursy, 8. Działań celowych dla zacieśniania współpracy z administracją samorządową w formie przekazywanych pożyczek, gwarancji lub poręczeń na realizację zadań w sferze pożytku publicznego, 9. Działań mających na celu zacieśnianie współpracy pomiędzy PES a lokalnymi przedsiębiorstwami poprzez zachęcanie do: wspólnej realizacji projektów, dotyczących zarówno działalności komercyjnej, jak i dla realizacji celów publicznych, wzajemnego zlecania prac, organizowania spotkań dotyczących możliwości współpracy, wymiana myśli i poglądów, 10. Działań ukierunkowanych na zwiększenie dostępności do kredytów, poręczeń i gwarancji dla PES. 6 połączenie słów kooperacja i konkurencja, stosowane dla pełniejszego oddania charakteru aktywności w ramach sieci współpracy. 27

28 V. SPRAWOZDANIE GŁÓWNYCH WYNIKÓW BADANIA SYTUACJA SPOŁECZNO EKONOMICZNA POWIATÓW WIELKOPOLSKI W ŚWIETLE ANALIZY DANYCH WTÓRNYCH ORAZ WYNIKÓW BADAŃ REPREZENTATYWNYCH Autor: Rafał Janowicz 5.1. Ocena obecnej sytuacji ekonomicznej Wielkopolski, powiatu i własnego gospodarstwa domowego, zmian zachodzących w przeszłości oraz prognoza na przyszłość Ocena obecnej sytuacji Wielkopolanie sytuację ekonomiczną Wielkopolski najczęściej oceniają jako częściowo dobrą, a częściowo złą (47,9%) i porównywalnie często jako złą lub bardzo złą (22,8%) oraz dobrą/ bardzo dobrą (25,8%). Ponadto 3,5% nie potrafiło się wypowiedzieć w tej sprawie. Mieszkańcy poszczególnych powiatów różnią się znacznie między sobą w ocenie sytuacji ekonomicznej/gospodarczej w Wielkopolski. Najlepiej oceniają ją mieszkańcy powiatów: nowotomyskiego, poznańskiego, m. Poznań, rawickiego, czarnkowsko-trzcianeckiego, miasta Leszno, obornickiego, szamotulskiego, wolsztyńskiego, śremskiego i chodzieskiego. Natomiast, najgorzej powiatów: kolskiego, leszczyńskiego, ostrzeszowskiego, jarocińskiego, miasta Kalisz, ostrowskiego, konińskiego, kaliskiego. Szczegółowy rozkład ocen jest zaprezentowany na wykresie nr GD 1. Mieszkańcy Wielkopolski sytuację ekonomiczną swoich powiatów najczęściej oceniają jako częściowo dobrą, a częściowo złą (45,6%) i porównywalnie często jako złą/ bardzo złą (27,8%) oraz dobrą/ bardzo dobrą (23,2%). Ponadto 3,3% nie potrafiło się wypowiedzieć w tej sprawie. Mieszkańcy poszczególnych powiatów różnią się znacznie między sobą w ocenie sytuacji ekonomicznej/gospodarczej w swoich powiatach. Najlepiej oceniają ją mieszkańcy powiatów: nowotomyskiego, m. Poznań, poznańskiego, m. Leszno, rawickiego, kępińskiego, grodziskiego, wolsztyńskiego, gostyńskiego. Natomiast, najgorzej powiatów: międzychodzkiego, kolskiego, tureckiego, wągrowieckiego, słupeckiego, jarocińskiego, konińskiego, m. Konin, złotowskiego, krotoszyńskiego, ostrzeszowskiego, pleszewskiego. Szczegółowy rozkład ocen jest zaprezentowany na wykresie nr GD 2. Uczestnicy badania obecną sytuację ekonomiczną swoich gospodarstw domowych najczęściej oceniają jako częściowo dobrą, a częściowo złą (47,6%) i częściej jako dobrą/ bardzo dobrą (30,1%) niż jako złą/bardzo złą (20,5%). Ponadto 1,8% nie potrafiło się wypowiedzieć w tej sprawie. Mieszkańcy poszczególnych powiatów różnią się znacznie miedzy sobą w ocenie sytuacji ekonomicznej/gospodarczej w swoich powiatach. Najlepiej oceniają ją mieszkańcy powiatów: nowotomyskiego, m. Leszno, m. Konin, m. Poznań, poznańskiego, leszczyńskiego, rawickiego, gnieźnieńskiego, czarnkowsko-trzcianeckiego, grodziskiego, wągrowieckiego, m. Piła powiatu pilskiego. Natomiast, najgorzej powiatów: wolsztyńskiego, kolskiego, krotoszyńskiego, wrzesińskiego, kępińskiego, obornickiego, szamotulskiego, pleszewskiego, międzychodzkiego. Szczegółowy rozkład ocen jest zaprezentowany na wykresie nr GD Ocena zmiany sytuacji w ciągu minionych 12 miesięcy Wielkopolanie oceniając zmiany sytuacji ekonomicznej w ciągu minionych 12 miesięcy najczęściej twierdzą, że nie uległa ona zmianie (w wypadku sytuacji w Wielkopolsce twierdzi tak 38%, w powiecie 39%, sytuacji własnego gospodarstwa domowego 42%). Jednak wśród tych, którzy zaobserwowali zmiany zdecydowanie dominują ci, którzy twierdzą, że sytuacja się pogorszyła (w wypadku sytuacji w Wielkopolsce przewaga oceniających zmiany negatywnie wynosi 26%, w powiecie 30%, sytuacji własnego gospodarstwa domowego 25%). Najsilniejsze sygnały pogorszenia sytuacji ekonomicznej odnotowujemy w powiatach grodziskim, poznańskim, mieście Kaliszu i powiecie kaliskim, wrzesińskim, pleszewskim, kępińskim, konińskim, krotoszyńskim, średzkim, tureckim i pilskim, ostrowskim i międzychodzkim. Natomiast relatywnie najlepsze oceny odnotowujemy w powiatach: leszczyńskim, szamotulskim, rawickim i nowotomyskim. 28

29 Wykres nr GD 1: Ocena obecnej sytuacji ekonomicznej i gospodarczej w WIELKOPOLSCE P1. Używając skali od 1 do 5 proszę powiedzieć jak ocenia Pan/i obecną sytuację ekonomiczną i gospodarczą w Wielkopolsce, N= 7000 Wielkopolan w wieku 15+, próba dla powiatu 200 wywiadów 29

30 Wykres nr GD 2: Ocena obecnej sytuacji ekonomicznej i gospodarczej w POWIECIE P1. Używając skali od 1 do 5 proszę powiedzieć jak ocenia Pan/i obecną sytuację ekonomiczną i gospodarczą w Powiecie w którym Pan/i mieszka, N= 7000 Wielkopolan w wieku 15+, próba dla powiatu 200 wywiadów 30

31 Wykres nr GD 3: Ocena obecnej sytuacji ekonomicznej i gospodarczej GOSPODARSTWA DOMOWEGOWEGO P1. Używając skali od 1 do 5 proszę powiedzieć jak ocenia Pan/i obecną sytuację ekonomiczną i gospodarczą Pan/i gospodarstwa domowego, N= 7000 Wielkopolan w wieku 15+, próba dla powiatu 200 wywiadów 31

32 w Wielkopolsce w powiecie gospodarstwa domowego w Wielkopolsce w powiecie gospodarstwa domowego Tabela GD 1: Indeksy zmian sytuacji ekonomicznej w ciągu minionych 12 miesięcy oraz prognozy zmiany sytuacji w ciągu najbliższych 12 miesięcy w Wielkopolsce, powiecie i gospodarstwie domowym. P2. Używając skali od 1 do 5 proszę powiedzieć czy sytuacja ekonomiczną [odczytać kategorię] w ciągu minionych 12 miesięcy pogorszyłam się, nie zmieniła się, polepszyła się? P3. Używając skali od 1 do 5 proszę powiedzieć czy sytuacja ekonomiczną [odczytać kategorię] w ciągu najbliższych 12 miesięcy pogorszy się, nie zmieni się, polepszy się?; N= 7000 Wielkopolan w wieku 15+, próba dla powiatu 200 wywiadów Indeks zmiany w ciągu minionych 12 miesięcy Indeks prognozy zmiany w ciągu najbliższych 12 miesięcy Indeks stanowi różnicę między ocenami pozytywnymi a negatywnymi [im wyższa wartość indeksu tym lepiej] Powiat grodziski -50% -51% -38% -34% -33% -22% Powiat poznański -35% -35% -37% -27% -29% -32% Powiat m. Kalisz -44% -45% -34% -33% -37% -26% Powiat wrzesiński -31% -34% -34% -43% -42% -36% Powiat kaliski -46% -45% -33% -25% -28% -21% Powiat pleszewski -39% -36% -33% -30% -32% -23% Powiat kępiński -33% -37% -32% -30% -31% -22% Powiat koniński -39% -45% -32% -35% -33% -25% Powiat krotoszyński -32% -30% -30% -22% -26% -18% Powiat średzki -39% -37% -30% -18% -20% -13% Powiat gnieźnieński -30% -37% -30% -29% -33% -28% m. Poznań -17% -20% -30% -24% -23% -15% Powiat turecki -38% -44% -29% -39% -46% -32% m. Piła - powiat pilski -39% -45% -29% -28% -33% -23% Powiat czarnkowsko-trzcianecki -30% -40% -29% -26% -32% -20% Powiat śremski -34% -35% -27% -29% -29% -24% Powiat m. Leszno -27% -30% -27% -25% -27% -16% Powiat ostrowski -34% -39% -27% -33% -31% -22% Powiat słupecki -29% -38% -27% -34% -36% -30% Powiat międzychodzki -27% -52% -27% -18% -26% -14% Powiat chodzieski -23% -35% -26% -17% -21% -17% WIELKOPOLSKA -26% -30% -25% -25% -26% -19% Powiat ostrzeszowski -32% -36% -24% -28% -29% -20% Powiat jarociński -29% -31% -22% -29% -33% -27% Powiat kolski -20% -32% -22% -42% -46% -38% Powiat złotowski -25% -31% -19% -25% -29% -22% Powiat wągrowiecki -29% -34% -18% -25% -24% -18% Powiat m. Konin -29% -36% -16% -24% -29% -15% Powiat gostyński -21% -19% -14% -22% -24% -15% Powiat wolsztyński 0% -6% -14% -5% -7% -9% Powiat obornicki 12% -10% -11% 4% -8% -4% Powiat kościański -13% -14% -8% -8% -10% -3% Powiat nowotomyski 1% 2% 3% 2% -2% 1% Powiat rawicki 6% 1% 6% -3% -5% -1% Powiat szamotulski 35% 12% 16% 12% 3% 3% Powiat leszczyński -16% -16% 21% -17% -19% 15% 32

33 Ocena perspektyw zmiany sytuacji ekonomicznej Wielkopolski, powiatu i własnego gospodarstwa domowego w ciągu najbliższych 12 miesięcy Wielkopolanie oceniając perspektywy zmian sytuacji ekonomicznej w ciągu najbliższych 12 miesięcy najczęściej twierdzą, że nie ulegnie ona zmianie (w wypadku sytuacji w Wielkopolsce twierdzi tak 42%, w powiecie 43%, sytuacji własnego gospodarstwa domowego 47%). Jednak wśród tych, którzy przewidują zmiany sytuacji w ciągu najbliższych 12 miesięcy dominują osoby twierdzące, że sytuacja się pogorszy (w wypadku sytuacji w Wielkopolsce przewaga oceniających perspektywy zmiany negatywnie wynosi 25%, w powiecie 26%, sytuacji własnego gospodarstwa domowego 19%). Najsilniejsze sygnały pogorszenia sytuacji ekonomicznej odnotowujemy w powiatach tureckim, kolskim, wrzesińskim, m. Kalisz, słupeckim, konińskim, gnieźnieńskim, m. Piła - pilskim, grodziskim, jarocińskim. Natomiast relatywnie najlepsze oceny odnotowujemy w powiatach: szamotulskim, rawickim, nowotomyskim, wolsztyńskim, obornickim, kościańskim i leszczyńskim Ocena wielkopolskiego rynku pracy Ocena możliwości znalezienia satysfakcjonującej pracy Wielkopolanie negatywnie oceniają możliwość znalezienia w pełni satysfakcjonującej pracy w Wielkopolsce. Uczestnicy badania pytani o taką możliwość na terenie swojego miasta/ gminy oceniają jako w zadecydowanej większości bardzo źle (32% ) lub źle (32%), tylko co piaty ocenia ją częściowo dobrze, częściowo źle (20%) i co dziesiąty dobrze lub bardzo dobrze (10%). Najgorzej sytuację oceniają mieszkańcy powiatów: kolskiego, międzychodzkiego, m. Konin, konińskiego, tureckiego, średzkiego, pleszewskiego, wrzesińskiego, ostrzeszowskiego, jarocińskiego, m. Piła pilskiego, krotoszyńskiego, gnieźnieńskiego, czarnkowsko-trzcianeckiego, słupeckiego, śremskiego, grodziskiego, kaliskiego. Natomiast, relatywnie lepsze oceny odnotowujemy w powiatach: szamotulskim jedyny powiat, w którym oceny pozytywne przeważają nad negatywnymi, nowotomyskim, obornickim, rawickim, gostyńskim i m. Poznań. Mieszkańcy Wielkopolski w większości bardzo źle (23%) lub źle (34%) oceniają możliwość znalezienia w pełni satysfakcjonującej pracy na terenie powiatu, w którym mieszkają, co czwarty ocenia ją częściowo dobrze, częściowo źle (26%) i co dziesiąty dobrze lub bardzo dobrze (10%). Rozkład ocen w powiatach jest podobny do rozkładu ocen w odniesieniu do miasta/ gminy. Wielkopolanie oceniają możliwość znalezienia w pełni satysfakcjonującej pracy na terenie Wielkopolski częściowo dobrze, częściowo źle (37%) lub bardzo źle i źle (36%), natomiast 16% ocenia ją dobrze lub bardzo dobrze. Najgorzej sytuację oceniają mieszkańcy powiatów: kolskiego, pleszewskiego, wrzesińskiego, tureckiego, m. Konin, międzychodzkiego, krotoszyńskiego, poznańskiego, ostrzeszowskiego, jarocińskiego, gnieźnieńskiego, m. Piła pilskiego, śremskiego, średzkiego. Natomiast, relatywnie lepsze oceny odnotowujemy w powiatach: szamotulskim nowotomyskim, obornickim, kościańskim w tych powiatach oceny pozytywne przeważają nad negatywnymi oraz wolsztyńskim, rawickim wągrowieckim, gostyńskim. 33

34 1- Bardzo źle 2- Źle 3- Częściowo dobrze, a częściowo źle 4- Dobrze 5- Bardzo dobrze odmowa oceny Indeks dla miejscowości / 1- Bardzo źle 2- Źle 3- Częściowo dobrze, a częściowo źle 4- Dobrze 5- Bardzo dobrze Indeks dla powiatu 1- Bardzo źle 2- Źle 3- Częściowo dobrze, a częściowo źle 4- Dobrze 5- Bardzo dobrze odmowa oceny Indeks dla Wielkopolski Indeks ogółem miejscowść / gmina/ powiat/ Tabela GD 2: Ocena łatwości znalezienia satysfakcjonującej pracy we własnej miejscowości, gminie, powiecie i w Wielkopolsce P4. Proszę jeszcze powiedzieć jak ocenia Pan/i łatwość znalezienia w pełni satysfakcjonującej pracy na terenie: N= 7000 Wielkopolan w wieku 15+, próba dla powiatu 200 wywiadów MIEJSCOWOŚCI / GMINY POWIATU WIELKOPOLSKI Indeks stanow i różnicę między ocenami pozytyw nymi a negatyw nymi [im w yższa w artość indeksu tym lepiej] szamotulski 10% 12% 23% 53% 0% 2% 32% 5% 14% 36% 40% 2% 23% 3% 6% 38% 50% 1% 3% 42% 32% now otomyski 12% 17% 27% 19% 1% 24% -9% 7% 17% 30% 22% 0% -2% 4% 11% 34% 23% 1% 28% 9% -1% obornicki 23% 25% 16% 30% 1% 5% -16% 19% 24% 30% 21% 2% -20% 7% 22% 30% 33% 1% 6% 5% -10% raw icki 12% 23% 26% 10% 1% 27% -25% 8% 21% 26% 10% 1% -18% 3% 15% 33% 13% 1% 35% -4% -16% gostyński 15% 20% 30% 9% 0% 26% -25% 12% 17% 30% 13% 0% -16% 8% 16% 33% 15% 0% 28% -9% -17% m. Poznań 18% 23% 30% 22% 1% 5% -19% 15% 28% 30% 18% 1% -23% 14% 25% 32% 20% 2% 7% -17% -20% leszczyński 12% 28% 32% 8% 0% 20% -31% 10% 30% 33% 8% 0% -32% 5% 24% 38% 12% 0% 21% -18% -27% kępiński 31% 33% 25% 7% 3% 2% -55% 23% 29% 31% 8% 2% -42% 10% 19% 32% 16% 3% 20% -10% -35% kościański 19% 48% 20% 3% 0% 9% -63% 12% 43% 32% 4% 0% -50% 4% 16% 52% 19% 1% 9% 1% -38% poznański 24% 37% 26% 7% 0% 6% -53% 18% 29% 35% 10% 0% -36% 16% 27% 37% 11% 1% 9% -30% -40% chodzieski 34% 34% 17% 10% 1% 4% -56% 22% 42% 21% 7% 1% -56% 6% 15% 42% 12% 0% 25% -10% -41% WIELKOPOLSKA 32% 32% 20% 9% 1% 6% -54% 23% 34% 26% 9% 1% -48% 12% 24% 37% 15% 1% 11% -20% -41% w olsztyński 15% 63% 17% 1% 0% 5% -77% 9% 45% 41% 1% 0% -53% 6% 11% 59% 17% 1% 7% 0% -43% m.leszno 29% 37% 22% 6% 0% 6% -59% 23% 37% 26% 7% 0% -53% 11% 23% 43% 12% 1% 10% -21% -44% m.kalisz 33% 29% 26% 4% 1% 8% -57% 29% 30% 27% 5% 1% -53% 14% 25% 33% 14% 1% 13% -25% -45% w ągrow iecki 35% 40% 20% 2% 1% 3% -72% 24% 37% 35% 2% 1% -59% 6% 18% 53% 17% 0% 7% -7% -46% ostrow ski 35% 34% 19% 7% 0% 4% -63% 26% 38% 22% 8% 1% -55% 12% 28% 34% 13% 1% 12% -25% -47% złotow ski 39% 39% 18% 5% 0% 1% -73% 28% 39% 26% 4% 0% -62% 7% 18% 48% 14% 1% 12% -10% -48% średzki 38% 37% 15% 3% 1% 6% -71% 22% 38% 28% 6% 0% -54% 12% 27% 36% 13% 1% 12% -26% -50% kaliski 46% 33% 11% 7% 0% 2% -72% 32% 35% 20% 5% 0% -61% 16% 21% 33% 13% 0% 16% -25% -52% grodziski 18% 55% 19% 1% 1% 5% -71% 15% 53% 22% 2% 1% -65% 2% 26% 59% 5% 1% 6% -22% -53% śremski 39% 36% 18% 4% 1% 2% -72% 31% 37% 24% 4% 1% -63% 12% 29% 39% 13% 2% 5% -26% -54% słupecki 50% 29% 14% 3% 0% 3% -76% 33% 37% 23% 4% 0% -66% 13% 22% 44% 15% 1% 7% -19% -54% czarnkow sko-trzcianecki 40% 39% 15% 3% 0% 3% -76% 26% 44% 25% 2% 0% -68% 8% 21% 48% 10% 3% 9% -17% -54% gnieźnieński 46% 31% 18% 2% 1% 2% -74% 33% 35% 26% 3% 0% -65% 20% 17% 45% 10% 0% 8% -27% -55% krotoszyński 36% 39% 14% 4% 0% 7% -72% 27% 41% 19% 5% 0% -63% 12% 31% 34% 10% 1% 12% -32% -55% m.piła - pilski 42% 34% 16% 4% 1% 3% -72% 30% 43% 18% 3% 1% -70% 12% 30% 35% 13% 2% 9% -27% -56% jarociński 54% 27% 12% 2% 1% 4% -77% 38% 31% 19% 5% 1% -64% 18% 23% 34% 11% 1% 14% -28% -56% ostrzeszow ski 45% 35% 17% 2% 0% 1% -77% 29% 44% 20% 4% 0% -69% 12% 28% 37% 11% 0% 12% -28% -58% koniński 54% 30% 12% 1% 1% 2% -82% 34% 40% 21% 2% 1% -71% 13% 20% 51% 7% 2% 7% -25% -59% w rzesiński 39% 41% 14% 3% 0% 4% -77% 29% 43% 22% 2% 0% -70% 18% 30% 36% 11% 0% 5% -37% -62% pleszew ski 47% 35% 12% 3% 0% 2% -79% 35% 40% 20% 2% 0% -72% 15% 33% 31% 10% 1% 11% -38% -63% turecki 50% 34% 12% 1% 0% 3% -82% 39% 39% 16% 2% 0% -76% 21% 27% 29% 11% 1% 12% -35% -65% m.konin 46% 37% 14% 1% 0% 3% -82% 37% 43% 15% 2% 1% -78% 11% 32% 39% 8% 1% 8% -35% -65% międzychodzki 52% 39% 6% 1% 0% 2% -90% 36% 48% 9% 2% 0% -83% 5% 35% 40% 8% 0% 12% -32% -68% kolski 61% 31% 5% 1% 0% 4% -91% 48% 37% 9% 1% 0% -84% 28% 27% 24% 11% 1% 11% -43% -72% Postawy wobec zmiany pracy Zdecydowana większość mieszkańców Wielkopolski 82% podziela pogląd, że obecnie jest ciężko z pracą i trzeba pilnować pracy, którą się ma, a tylko 7% uczestników badania nie podziela tej opinii. Najczęściej z przytoczoną opinią zgadzają się mieszkańcy powiatów: międzychodzkiego, obornickiego, kolskiego, średzkiego, złotowskiego, jarocińskiego, wrzesińskiego oraz m. Piła pilskiego. Natomiast, relatywnie rzadziej przychylali się do przytoczonej opinii mieszkańcy powiatów: nowotomyskiego, gostyńskiego, leszczyńskiego, kościańskiego i wolsztyńskiego choć należy zawrócić uwagę na to, że również w tych powiatach odsetek potwierdzających opinię przekraczał 50%. Blisko połowa Wielkopolan (45%) chętnie zmieniłaby pracę, aby poprawić swoją sytuację życiową, natomiast co czwarty (26%) wolałby tego nie robić. Ponadto 21% nie ma wyrobionej opinii na ten temat, a 8% się waha. Relatywnie częściej do chęci zmiany pracy w celu poprawy bytu przyznają się mieszkańcy powiatów: szamotulskiego, grodziskiego, obornickiego, złotowskiego, czarnkowsko-trzcianeckiego. A relatywnie najmniejszą skłonność do zmian deklarują przedstawiciele powiatów: kościańskiego, leszczyńskiego, wolsztyńskiego, gostyńskiego, nowotomyskiego, m. Poznań oraz międzychodzkiego (przy czym nadal jest to poziomie wskazań między 26 38%). 34

35 NIE ZGADZAM SIĘ [1+2+3] ŚREDNIO [4] ZGADZAM SIĘ [5+6+7] trudno powiedzieć odmowa odpowiedzi NIE ZGADZAM SIĘ [1+2+3] ŚREDNIO [4] ZGADZAM SIĘ [5+6+7] trudno powiedzieć odmowa odpowiedzi NIE ZGADZAM SIĘ [1+2+3] ŚREDNIO [4] ZGADZAM SIĘ [5+6+7] trudno powiedzieć odmowa odpowiedzi Tabela GD 3: Postawy wobec zmiany pracy. P20. Proszę jeszcze powiedzieć jak ocenia Pan/i łatwość znalezienia w pełni satysfakcjonującej pracy na terenie: N= 7000 Wielkopolan w wieku 15+, próba dla powiatu 200 wywiadów Skala od 1 zdecydowanie się nie zgadzam do 7 zdecydowanie zgadzam się. 4 przyjęto jako wartość środkową - średnio się zgadzam. Teraz jest ciężko z pracą i trzeba pilnować pracy, którą się ma Chętnie zmienił(a)bym pracę, aby poprawić swoją sytuację życiową Chętnie zmieniłbym(a)bym pracę, gdyby zaoferowano mi lepsze perspektywy rozwoju zawodowego, nawet przy podobnym wynagrodzeniu szamotulski 8% 5% 85% 2% 9% 7% 77% 6% 10% 5% 79% 6% obornicki 3% 5% 91% 1% 12% 5% 71% 12% 13% 10% 62% 15% złotowski 5% 5% 90% 0% 19% 6% 59% 16% 16% 6% 62% 16% grodziski 9% 8% 79% 5% 11% 9% 72% 8% 14% 16% 61% 9% Kolski 4% 4% 91% 3% 21% 11% 51% 19% 18% 10% 54% 18% Rawicki 11% 10% 70% 9% 20% 9% 54% 17% 20% 10% 52% 18% koniński 8% 5% 84% 3% 24% 5% 52% 20% 23% 3% 52% 22% czarnkowsko-trzcianecki 5% 11% 82% 1% 24% 9% 58% 9% 28% 11% 52% 9% Turecki 6% 3% 86% 6% 15% 5% 48% 32% 16% 4% 50% 30% m. Konin 6% 6% 84% 4% 24% 8% 51% 17% 23% 9% 49% 19% poznański 9% 5% 85% 1% 26% 5% 52% 17% 28% 6% 48% 18% m. Piła - pilski 6% 1% 88% 5% 23% 8% 48% 21% 25% 6% 47% 22% chodzieski 5% 8% 83% 3% 30% 6% 46% 17% 28% 8% 46% 17% m. Leszno 8% 4% 87% 1% 28% 10% 46% 16% 28% 8% 46% 17% wrzesiński 4% 6% 88% 1% 23% 8% 52% 16% 28% 7% 46% 18% kępiński 10% 4% 84% 2% 21% 7% 48% 23% 21% 10% 45% 24% śremski 5% 7% 85% 2% 22% 7% 50% 21% 28% 7% 44% 20% słupecki 8% 3% 86% 2% 28% 6% 44% 22% 29% 5% 43% 23% WIELKOPOLSKA 7% 6% 82% 4% 26% 8% 45% 21% 27% 8% 42% 23% krotoszyński 8% 6% 83% 4% 25% 7% 43% 24% 25% 8% 42% 25% średzki 4% 3% 90% 3% 20% 6% 48% 25% 24% 8% 42% 26% pleszewski 7% 4% 86% 2% 20% 9% 45% 26% 23% 7% 41% 28% kaliski 10% 5% 83% 2% 25% 9% 44% 22% 30% 8% 40% 22% jarociński 7% 2% 89% 2% 33% 4% 45% 18% 35% 6% 40% 20% ostrzeszowski 9% 3% 86% 3% 26% 9% 43% 22% 25% 10% 40% 25% wągrowiecki 5% 4% 76% 16% 30% 7% 42% 22% 30% 9% 40% 22% gnieźnieński 6% 4% 85% 5% 22% 9% 45% 23% 26% 12% 39% 23% m. Kalisz 6% 2% 84% 8% 22% 6% 43% 30% 26% 8% 37% 29% nowotomyski 8% 18% 57% 16% 25% 15% 35% 25% 24% 14% 36% 26% gostyński 11% 20% 66% 4% 34% 16% 34% 15% 33% 18% 36% 14% m. Poznań 11% 9% 78% 2% 37% 5% 37% 21% 37% 7% 34% 22% ostrowski 6% 7% 82% 5% 22% 7% 43% 28% 28% 10% 33% 29% wolsztyński 0% 2% 68% 30% 20% 9% 32% 39% 25% 5% 31% 39% kościański 6% 6% 67% 22% 27% 10% 26% 36% 27% 10% 26% 37% leszczyński 5% 20% 67% 9% 24% 12% 27% 37% 21% 9% 25% 45% międzychodzki 1% 4% 92% 3% 27% 5% 38% 30% 36% 3% 22% 39% Ponadto 42% Wielkopolan chętnie zmieniłoby pracę, gdyby zaoferowano im lepsze perspektywy rozwoju zawodowego, nawet przy podobnym wynagrodzeniu, natomiast co czwarty (27%) wolałby tego nie robić. Ponadto, 23% nie ma wyrobionej opinii na ten temat, a 8% się waha. Relatywnie częściej do chęci zmiany pracy w celu u zyskania lepszych perspektywy rozwoju przyznają się mieszkańcy powiatów: szamotulskiego, obornickiego, złotowskiego, 35

36 grodziskiego, kolskiego, rawickiego, konińskiego, czarnkowsko-trzcianeckiego i tureckiego. Natomiast, relatywnie najmniejszą skłonność do zmian tylko po to, aby pozyskać perspektywy rozwoju (bez zmiany wynagrodzenia) deklarują przedstawiciele powiatów: międzychodzkiego, leszczyńskiego, kościańskiego, wolsztyńskiego i ostrowskiego (przy czym nadal jest to poziomie wskazań między 22 33%). Wyniki przeprowadzonych badań są zbieżne z wynikami badań realizowanych przez TNS Pentor Poznan w 2011r. i wskazują na utrzymywanie się na wysokim poziomie skłonności Wielkopolan do poszukiwania nowej pracy oraz lepszych perspektywy rozwoju Ocena możliwości zaspokojenia potrzeb życiowych Wielkopolanie żyją oszczędnie i w efekcie połowie (50,4%) z nich starcza na życie, w tym mieszkańcy Wielkopolski, oceniając możliwość zaspokojenia swoich potrzeb najczęściej wskazywali, że żyją oszczędnie i dzięki temu starcza im na wszystko (32,8%) lub że żyją bardzo oszczędnie, aby odłożyć na poważniejsze zakupy (17,6%). Ponadto 22,5% mieszkańców Wielkopolski przyznaje, że żyje dostatnio, tzn. starcza im na wszystko i jeszcze oszczędzają na przyszłość (7,0%) oraz, że starcza im na wszystko bez specjalnych wyrzeczeń, lecz nie oszczędzają na przyszłość (15,5%). Należy jednak zwrócić uwagę na to, że 19,5 % badanych deklaruje, że żyje ubogo, tzn. pieniędzy starcza im na najtańsze jedzenie, ubranie i opłatę za mieszkanie oraz spłatę kredytów. Ponadto 12% Wielkopolan żyje w niedostatku, tzn. pieniędzy starcza im na najtańsze jedzenie, ubranie i opłatę za mieszkanie, ale nie starcza na spłatę kredytów 6,6% pieniędzy starcza im na najtańsze jedzenie i ubranie, ale nie starcza na opłaty za mieszkanie 2,4% pieniędzy starcza na najtańsze jedzenie, ale nie starcza na ubranie i opłaty 2,2%, pieniędzy nie starcza im nawet na najtańsze jedzenie 0,8%. Sytuacja, pod względem możliwości zaspokojenia potrzeb gospodarstwa domowego, jest różna w poszczególnych powiatach. Relatywnie najmniejszy odsetek (poniżej 8%) gospodarstw domowych deklarujących, że nie starcza im na życie, odnotowujemy w powiatach: nowotomyskim, szamotulskim, grodziskim, m. Kalisz, m. Leszno, kępińskim, średzkim, obornickim. Natomiast, najwyższy odsetek (poniżej 12%) gospodarstw domowych deklarujących, że nie starcza im na życie odnotowujemy w powiatach: wolsztyńskim, krotoszyńskim, m. Poznań, śremskim, poznańskim, m. Piła pilskim, kościańskim, jarocińskim, czarnkowskotrzcianeckim, wrzesińskim, tureckim, chodzieskim. 36

37 Starcza na wszystko i jeszcze oszczędzamy na przyszłość Starcza na wszystko bez specjalnych wyrzeczeń, lecz nie oszczędzamy na przyszłość Żyjemy oszczędnie i dzięki temu starcza na wszystko Żyjemy bardzo oszczędnie, aby odłożyć na poważniejsze zakupy Pieniędzy starcza na najtańsze jedzenie, ubranie i opłatę za mieszkanie oraz spłatę kredytów Pieniędzy starcza na najtańsze jedzenie, ubranie i opłatę za mieszkanie ale nie starcza na spłatę kredytów Pieniędzy starcza na najtańsze jedzenie i ubranie, ale nie starca na opłaty za mieszkanie Pieniędzy starcza na najtańsze jedzenie, ale nie starcza na ubranie i opłaty Pieniędzy nie starcza nawet na najtańsze jedzenie NIE STARCZA: F + G + H + I UBOGO I NIESTARCZA F + G + H + I +J Tabela GD4: Ocena możliwości zaspokojenia potrzeb życiowych P5. Proszę powiedzieć, które z odczytanych za chwilę stwierdzeń najlepiej opisuje obecną sytuację Pana/i gospodarstwa domowego?: N= 7000 Wielkopolan w wieku 15+, próba dla powiatu 200 wywiadów A B C D E F G H I J L leszczyński 6,7% 37,7% 11,3% 4,0% 8,0% 2,1% 1,3% 0,0% 0,0% 3,4% 11,4% gostyński 6,1% 14,8% 30,4% 12,8% 7,6% 1,6% 0,8% 1,0% 0,5% 3,9% 11,5% nowotomyski 9,2% 38,1% 25,8% 13,9% 5,8% 3,6% 1,9% 0,5% 0,0% 5,9% 11,7% szamotulski 3,4% 7,6% 39,6% 33,1% 8,0% 3,0% 0,7% 2,3% 0,3% 6,4% 14,4% rawicki 35,9% 9,2% 27,8% 10,3% 6,4% 6,9% 1,5% 0,0% 1,0% 9,4% 15,8% średzki 5,3% 15,1% 45,5% 15,2% 10,7% 4,6% 0,5% 2,5% 0,0% 7,6% 18,3% kępiński 6,5% 11,3% 45,4% 17,6% 11,8% 5,0% 2,4% 0,0% 0,0% 7,4% 19,3% m. Kalisz 6,1% 17,3% 41,7% 15,7% 11,9% 5,0% 1,5% 1,0% 0,0% 7,4% 19,3% międzychodzki 5,4% 19,2% 29,9% 21,9% 11,0% 4,3% 2,4% 1,8% 1,0% 9,5% 20,5% kaliski 4,1% 13,2% 45,1% 16,7% 11,0% 4,6% 2,8% 2,5% 0,0% 9,9% 20,9% obornicki 0,4% 5,3% 46,5% 23,1% 13,4% 2,7% 2,5% 1,4% 1,2% 7,8% 21,1% słupecki 6,6% 19,0% 31,9% 19,5% 12,0% 7,0% 2,0% 0,5% 0,0% 9,4% 21,5% M.Leszno 5,1% 15,3% 40,4% 16,9% 14,3% 4,1% 1,9% 0,9% 0,4% 7,4% 21,7% kościański 8,5% 14,4% 30,6% 19,2% 9,0% 8,2% 3,5% 1,5% 0,5% 13,7% 22,7% złotowski 6,9% 22,6% 34,9% 12,1% 14,0% 5,6% 1,9% 2,0% 0,0% 9,5% 23,6% turecki 11,1% 9,0% 37,9% 15,9% 10,6% 9,6% 2,0% 0,9% 0,5% 13,0% 23,6% śremski 5,6% 14,6% 36,6% 16,3% 9,9% 8,6% 1,5% 4,3% 0,5% 14,9% 24,8% WIELKOPOLSKA 7,0% 15,5% 32,8% 17,6% 12,9% 6,6% 2,4% 2,2% 0,8% 12,0% 24,9% ostrowski 4,5% 16,4% 31,6% 22,0% 15,5% 6,5% 1,0% 1,0% 1,0% 9,5% 25,0% m. Konin 8,3% 15,7% 37,1% 12,7% 13,0% 9,1% 0,5% 2,1% 0,5% 12,2% 25,2% pleszewski 6,3% 11,3% 40,2% 14,2% 13,1% 6,5% 2,0% 3,0% 1,0% 12,5% 25,7% wrzesiński 9,0% 15,1% 31,3% 16,5% 13,1% 7,0% 3,1% 2,0% 1,0% 13,1% 26,2% ostrzeszowski 5,3% 15,7% 33,8% 18,6% 16,3% 5,9% 2,7% 1,2% 0,0% 9,9% 26,2% jarociński 9,2% 12,5% 37,2% 13,1% 13,4% 7,6% 1,0% 4,6% 0,5% 13,7% 27,1% poznański 7,9% 15,1% 31,4% 14,8% 13,1% 6,8% 4,3% 3,7% 0,0% 14,8% 27,9% gnieźnieński 6,3% 19,5% 28,6% 17,3% 16,8% 5,4% 2,4% 1,9% 1,8% 11,5% 28,3% m. Poznań 9,0% 18,4% 30,1% 12,6% 11,7% 8,4% 2,5% 4,1% 2,0% 17,0% 28,7% m.piła - pilski 5,1% 14,7% 34,5% 15,7% 14,6% 6,4% 4,1% 3,4% 0,5% 14,3% 29,0% kolski 3,5% 16,0% 24,5% 24,0% 18,5% 5,5% 3,0% 1,5% 0,5% 10,5% 29,0% koniński 2,9% 12,0% 40,2% 14,5% 17,3% 7,0% 2,0% 2,0% 1,1% 12,0% 29,3% wągrowiecki 2,5% 14,0% 28,0% 23,5% 20,0% 6,0% 2,0% 1,5% 0,0% 9,5% 29,5% chodzieski 4,5% 11,4% 30,5% 21,2% 17,1% 6,0% 2,1% 2,5% 2,4% 13,0% 30,0% grodziski 3,4% 4,4% 12,3% 47,8% 23,7% 4,4% 1,0% 0,5% 1,0% 7,0% 30,6% krotoszyński 7,7% 12,1% 33,1% 15,4% 13,8% 12,4% 3,0% 2,0% 0,0% 17,4% 31,2% czarnkowsko-trzcianecki 7,5% 12,1% 21,5% 25,9% 19,5% 7,5% 2,5% 2,5% 1,0% 13,5% 33,0% wolsztyński 0,9% 10,2% 16,5% 37,2% 16,1% 13,5% 3,8% 0,5% 0,5% 18,1% 34,2% 37

38 5.4. Minimalny deklarowany dochód gospodarstwa domowego pozwalający związać koniec z końcem Uczestnicy badania pytani o to, jaki jest minimalny dochód ich gospodarstwa domowego pozwalający związać koniec z końcem najczęściej wskazywali na przedział zł na miesiąc netto (29,5%) oraz zł na miesiąc netto (22,8%). Ponadto 21,2% wskazało na kwoty do 1500 zł netto na miesiąc i 17,8% na kwoty powyżej 3000 zł netto na miesiąc. Należy zwrócić uwagę na to, że 9,0% badanych nie potrafiło udzielić odpowiedzi. Mediana 7 wskazań dla wszystkich objętych badaniem gospodarstw domowych wyniosła zł /netto na miesiąc. Analiza wartości mediany dla poszczególnych powiatów wskazuje, że w znacznej części powiatów wartość ta wynosi tak, jak w całej Wielkopolsce (2 500 zł netto). Niższą wartość przyjmuje natomiast odpowiednio w następujących powiatach: grodziskim (2 400 zł), m. Konin (2 300 zł), chodzieskim (2 300 zł), kaliskim (2 100 zł), szamotulskim (2 000 zł), konińskim (2 000 zł), słupeckim (2 000 zł), wrzesińskim (2 000 zł), wągrowieckim (2 000 zł), kępińskim (2 000 zł), krotoszyńskim (2 000 zł), ostrowskim (2 000 zł), pleszewskim (2 000 zł) wolsztyńskim (1 500 zł) Sposoby stosowane przez Wielkopolan w celu poprawy własnej sytuacji materialnej Wielkopolanie zdecydowanie najczęściej (77,0%) w celu poprawy własnej sytuacji materialnej podejmują działania umiarkowanie pasywne, takie jak: ograniczanie wydatków/ oszczędzanie (70%), korzystanie z pomocy rodziny, krewnych i przyjaciół (27%) oraz zaciąganie pożyczek/ kredytów (26%). Znaczny odsetek Wielkopolan prowadzi działania umiarkowanie aktywne (44,7%), w tym celu intensywniej pracują (29%) i podejmują dodatkowych prace, np. sezonowe lub/ i okresowe (28%) oraz dokształcają się lub/i przekwalifikowują się (20%). Ponadto, 7% deklaruje prowadzenie działalności gospodarczej (7%). Niemały odsetek (38,8%) podejmuje także działania aktywne, w tym: interesuje się możliwościami lokowania pieniędzy i obracania nimi (24%), wyjeżdża zarabiać za granicę (9%), wyjeżdża zarabiać do innego miasta (9%), kupuje wartościowe rzeczy w celu pomnażania kapitału wraz ze wzrostem ich wartości, np. złoto, dzieła sztuki, itp. (7%) oraz wynajmuje w celu pozyskania dodatkowych środków wolny pokój, mieszkanie, dom, czy oddaje w dzierżawę grunty (5%). Niewielki odsetek mieszkańców Wielkopolski 14,6% podejmuje działania skrajnie pasywne, w tym: korzysta z pomocy różnych instytucji, z zapomóg, zasiłków (8%) oraz wysprzedaje posiadane rzeczy (9%). Relatywnie najczęściej aktywne i umiarkowanie aktywne działania podejmują mieszkańcy powiatów: szamotulskiego, konińskiego, m. Leszna, złotowskiego, obornickiego, czarnkowsko-trzcianeckiego, wągrowieckiego, słupeckiego, gnieźnieńskiego, m. Konina, m. Piły pilskiego, średzkiego. Natomiast, najrzadziej formy aktywne i umiarkowanie aktywne wykorzystują mieszkańcy powiatów: leszczyńskiego, gostyńskiego, rawickiego, nowotomyskiego, kościańskiego, kolskiego, grodziskiego. Natomiast najczęściej umiarkowanie lub/ i skrajnie pasywne działania podejmują mieszkańcy powiatów: szamotulskiego, obornickiego, czarnkowsko-trzcianeckiego, wolsztyńskiego, gnieźnieńskiego, poznańskiego, złotowskiego, konińskiego, m. Piła pilskiego, m. Leszna. Natomiast, najrzadziej metody umiarkowanie lub/ i skrajnie pasywne wykorzystują mieszkańcy powiatów: m. Kalisza, kościańskiego, gostyńskiego, rawickiego, nowotomyskiego, leszczyńskiego. 7 Wartość cechy, która dzieli uporządkowaną zbiorowość statystyczną na dwie równoliczne części w ten sposób, że poniżej i powyżej tej wartości znajduje się jednakowa liczba obserwacji. Warto podkreślić, iż mediana jako miara pozycyjna jest niewrażliwa na wartości nietypowe (odstające, ekstremalne) rozkładu, jej wartość nie zależy tym samym od wartości krańcowych rozkładu badanej cechy. 38

39 Typ I działania najbardziej aktywne Interesuję się możliwościami lokowania pieniędzy i obracania pięniędzy. Wyjeżdżam zarabiać za granicę Wyjeżdżam zarabiać do innego miasta Kupuję coś, co ma i będzie miało wartość (złoto, dzieła sztuki, itp..) Wynajmuję komuś pokój, mieszkanie, dom, dzierżawię komuś Typ II działania umiarkowanie aktywne Prowadzę działalność gospodarczą Więcej, intensywniej pracuję Biorę dodatkowe prace, podejmuję się prac sezonowych, okresowych Dokształcam się, przekwalifikowuję się Typ III działania umiarkowanie pasywne Ograniczam wydatki, oszczędzam Zaciągam pożyczki, kredyty Korzystam z pomocy rodziny, krewnych, przyjaciół Typ IV działania skrajnie pasywne Korzystam z pomocy różnych instytucji (z zapomóg, zasiłków) Sprzedaję rzeczy, które mam podejmuję inne działania Analiza zebranych danych pokazuje, że mieszkańcy Wielkopolski, chcąc poprawiać swoją sytuację materialną sięgają równocześnie po kilka różnych metod, często łącząc działania aktywne z pasywnymi. Tabela GD 5: Stosowane przez Wielkopolan metody poprawy własnej sytuacji materialnej. P19. Ludzie stosują różne sposoby, żeby poprawić swoją sytuację materialną - A jak Pan/i sobie z tym radzi - czy stosuje Pan/i któryś z następujących sposobów?: N= 7000 Wielkopolan w wieku 15+, próba dla powiatu 200 wywiadów WIELKOPOLSKA 39% 24% 9% 9% 7% 5% 45% 7% 29% 28% 20% 77% 70% 26% 27% 15% 8% 9% 8% m. Poznań 43% 33% 8% 4% 9% 8% 40% 4% 29% 27% 17% 75% 65% 24% 28% 16% 8% 11% 13% obornicki 40% 23% 5% 11% 4% 1% 58% 10% 36% 39% 36% 89% 84% 33% 35% 26% 16% 16% 4% poznański 38% 25% 5% 10% 7% 4% 44% 7% 29% 30% 22% 80% 69% 26% 32% 24% 9% 17% 12% szamotulski 48% 33% 13% 10% 6% 6% 70% 10% 52% 50% 45% 85% 74% 53% 40% 39% 27% 28% 9% średzki 42% 23% 10% 10% 9% 4% 51% 5% 34% 28% 30% 85% 79% 31% 25% 11% 6% 7% 4% śremski 41% 22% 7% 16% 7% 5% 46% 10% 30% 29% 21% 78% 73% 25% 23% 13% 9% 7% 6% m.konin 43% 22% 11% 10% 6% 3% 49% 6% 29% 29% 27% 79% 70% 25% 28% 12% 5% 7% 9% gnieźnieński 39% 21% 7% 14% 9% 5% 54% 7% 35% 34% 21% 86% 77% 33% 32% 19% 11% 11% 11% kolski 29% 14% 11% 7% 5% 4% 43% 5% 26% 28% 17% 77% 74% 26% 32% 15% 9% 10% 10% koniński 45% 26% 14% 15% 8% 5% 59% 11% 41% 38% 28% 84% 79% 23% 29% 18% 9% 11% 9% słupecki 46% 26% 13% 15% 9% 10% 49% 9% 25% 31% 29% 82% 79% 29% 24% 11% 4% 9% 7% turecki 42% 27% 14% 12% 5% 5% 47% 9% 26% 24% 25% 79% 68% 27% 29% 15% 6% 11% 7% w rzesiński 34% 20% 8% 8% 5% 2% 44% 10% 26% 29% 20% 81% 78% 30% 30% 18% 10% 10% 9% m.leszno 45% 25% 9% 11% 8% 7% 54% 9% 35% 33% 28% 82% 76% 30% 26% 17% 6% 13% 14% gostyński 24% 11% 6% 7% 2% 3% 31% 8% 19% 17% 13% 51% 43% 8% 20% 10% 5% 6% 5% grodziski 29% 17% 2% 11% 4% 1% 43% 7% 34% 29% 20% 86% 84% 36% 20% 6% 2% 5% 4% kościański 33% 22% 5% 7% 9% 2% 32% 6% 21% 19% 11% 68% 60% 18% 26% 10% 7% 5% 6% leszczyński 16% 8% 4% 6% 2% 1% 29% 3% 21% 16% 15% 36% 33% 7% 10% 5% 3% 2% 3% międzychodzki 26% 10% 4% 12% 3% 1% 59% 7% 39% 37% 15% 84% 71% 29% 33% 8% 5% 3% 6% now otomyski 31% 22% 5% 5% 5% 5% 28% 2% 15% 18% 12% 40% 33% 15% 12% 11% 6% 7% 7% raw icki 33% 24% 7% 7% 7% 6% 26% 6% 15% 13% 13% 48% 43% 11% 10% 10% 5% 8% 7% w olsztyński 38% 30% 4% 3% 14% 1% 41% 6% 31% 25% 11% 92% 80% 18% 53% 14% 7% 8% 5% m.piła - pilski 40% 20% 8% 12% 8% 7% 53% 7% 37% 29% 25% 86% 78% 28% 24% 14% 7% 7% 11% chodzieski 37% 21% 10% 11% 4% 5% 50% 10% 35% 24% 17% 84% 77% 22% 23% 14% 10% 5% 8% czarnkow sko-trzcianecki 42% 18% 12% 15% 7% 8% 53% 9% 37% 34% 26% 92% 85% 37% 33% 16% 8% 10% 16% w ągrow iecki 52% 33% 13% 18% 14% 4% 43% 7% 29% 26% 17% 81% 76% 18% 24% 13% 6% 10% 6% złotow ski 46% 24% 13% 7% 6% 6% 51% 8% 32% 30% 20% 82% 72% 31% 30% 21% 12% 11% 11% m.kalisz 37% 23% 7% 10% 6% 6% 41% 5% 28% 26% 16% 71% 68% 28% 17% 8% 5% 4% 4% jarociński 36% 16% 9% 10% 5% 4% 48% 7% 29% 29% 22% 80% 75% 29% 23% 7% 2% 6% 3% kaliski 38% 20% 8% 11% 8% 4% 46% 10% 30% 28% 18% 84% 78% 32% 31% 12% 6% 6% 5% kępiński 35% 20% 10% 10% 8% 3% 49% 4% 34% 30% 17% 82% 77% 23% 29% 7% 4% 6% 4% krotoszyński 42% 27% 10% 15% 5% 3% 45% 6% 25% 30% 17% 83% 75% 27% 26% 15% 11% 6% 7% ostrow ski 38% 23% 6% 12% 6% 2% 45% 8% 26% 25% 19% 77% 70% 24% 24% 11% 7% 6% 4% ostrzeszow ski 44% 25% 17% 12% 7% 2% 44% 9% 26% 28% 20% 83% 76% 28% 28% 12% 7% 6% 6% pleszew ski 43% 27% 12% 11% 8% 5% 42% 6% 28% 27% 21% 83% 79% 28% 28% 10% 7% 5% 4% 5.6. Korzystanie z pomocy zewnętrznej Odsetek gospodarstw domowych deklarujących korzystanie z jakichkolwiek form pomocy zewnętrznej (instytucji rządowych, samorządowych oraz organizacji pozarządowych stowarzyszeń, fundacji) wynosi dla całej Wielkopolski 6,4%, jednak należy zwrócić uwagę na to, że odsetek ten jest bardzo różny w poszczególnych powiatach Wielkopolski. Relatywnie najwyższy odsetek gospodarstw domowych (powyżej 9%) deklaruje korzystanie z pomocy zewnętrznej w powiatach: gnieźnieńskim, m. Piła pilskim, wrzesińskim, złotowskim, szamotulskim, chodzieskim, tureckim i obornickim. Natomiast, najmniejszy odsetek tego typu deklaracji odnotowujemy w powiatach: ostrzeszowskim, m. Konin, ostrowskim, leszczyńskim, grodziskim, kępińskim. 39

40 Wykres nr GD 4: Korzystanie przez gospodarstwa domowe w Wielkopolsce i jej powiatach z pomocy z zewnątrz. P23. Czy Pana/i gospodarstwo domowe korzysta z jakichś form pomocy z zewnątrz?, N= 7000 Wielkopolan w wieku 15+, próba dla powiatu 200 wywiadów gnieźnieński 11,6% m.piła - pilski wrzesiński złotowski szamotulski chodzieski turecki obornicki wolsztyński krotoszyński międzychodzki kolski koniński m.leszno 10,6% 10,1% 10,0% 10,0% 9,8% 9,7% 9,1% 8,8% 8,4% 8,0% 8,0% 7,5% 7,3% czarnkowsko-trzcianecki kościański WIELKOPOLSKA m. Poznań gostyński poznański śremski słupecki pleszewski średzki nowotomyski kaliski m.kalisz rawicki wągrowiecki jarociński kępiński grodziski leszczyński ostrowski m.konin ostrzeszowski 6,5% 6,5% 6,4% 6,3% 6,3% 6,2% 5,9% 5,5% 5,4% 5,3% 5,2% 4,9% 4,9% 4,8% 4,5% 4,0% 3,5% 3,4% 3,3% 3,0% 2,9% 2,7% 0,0% 2,0% 4,0% 6,0% 8,0% 10,0% 12,0% 14,0% 40

41 Gospodarstwa domowe, które deklarują korzystanie z pomocy zewnętrznej bardzo często nie chciały ujawnić, z jakich konkretnie form pomocy korzystają (65% badanych korzystających z pomocy odmówiło odpowiedzi na pytanie). Natomiast, pozostali badani sięgający po pomoc wskazywali, że korzystają z: z pomocy w formie usług opiekuńczych / wychowawczych 29,6% ze stałej pomocy rzeczowej 29,0% ze stałej pomocy finansowej 19,4% z okazjonalnej pomocy finansowej 18,5% z okazjonalnej pomocy rzeczowej 24,5% z innych form pomocy 29,2% Analiza struktury typów pomocy, z jakich korzystają gospodarstwa domowe w poszczególnych powiatach, ze względu na bardzo małą liczebność wskazań w powiatach jest nieuprawomocniona Negatywne zjawiska społeczne obserwowane w najbliższym otoczeniu Wielkopolanie mieli w ciągu minionych 12 miesięcy styczność z wieloma negatywnymi zjawiskami społecznymi w swoim najbliższym otoczeniu. I tak: 75% deklarowało, że styka się z brutalizacją języka (przeklinaniem / używaniem wulgaryzmów), 72% deklaruje, że styka się ze stałym paleniem papierosów, 59% ze stałym nadużywaniem alkoholu, 51% odczuwa samotność, a 50% zetknęło się z brakiem tolerancji w stosunku do innych ludzi. Ponadto: 48% badanych obserwuje w najbliższym otoczeniu procesy rozpadu rodziny/ rozbicia rodziny; 43% styka się z długimi wyjazdami rodzica/ rodziców do pracy (za granicę, do innego miasta) na dłuższy okres i pozostawieniem dzieci pod opieką 1 rodzica/ rodziny/ znajomych; 33% ma kontakt ze zjawiskami głodu/ niedożywieniem i taki sam odsetek z bezdomnością. Znaczny odsetek Wielkopolan (32%) deklaruje, że styka się z uzależnieniem od mediów (od Internetu/ telewizji), a 19% z nadużywaniem leków/ uzależnieniem od leków i aż 19% z używaniem narkotyków lub innych substancji o takim działaniu. Poważnym problemem jest także przemoc/używanie siły w rodzinie kontakt z tym zjawiskiem w swoim bezpośrednim otoczeniu deklaruje 24% uczestników badania. Należy wskazać, że tylko 10% badanych deklaruje, że nie miało w swoim najbliższym otoczeniu kontaktu z wyżej wymienionymi negatywnymi zjawiskami społecznymi. Zdecydowanie najwyższy odsetek wskazań na kontakt z omawianymi wyżej negatywnymi zjawiskami społecznymi (łącznie niezależnie od ich typu) odnotowujemy w powiatach: wolsztyńskim, złotowskim, wągrowieckim, szamotulskim, czarnkowsko-trzcianeckim, obornickim, m. Piła pilskim, m. Leszno, śremskim, słupeckim, m. Konin. Natomiast, niższy niż dla całej Wielkopolski odsetek wskazań na kontakt z w/w negatywnymi zjawiskami odnotowujemy w powiatach: leszczyńskim, nowotomyskim, gostyńskim, rawickim, kościańskim, konińskim, grodziskim, międzychodzkim, jarocińskim, ostrowskim i średzkim. 41

42 nie wskazał kontaktu z żadnym wyżej wymienionym zjawiskiem lub odmowa odpowiedzi głód/ niedożywienie rozpad rodziny / rozbicie rodziny długie wyjazdy rodzica / rodziców do pracy (za granicę, w innym mieście) na dłuższy okres i pozostawienie dzieci pod opieką 1 rodzica / rodziny / Bezdomność brak tolerancji w stosunku do innych ludzi samotność przeklinanie / używanie wulgaryzmów stałe palenie papierosów stałe nadużywanie alkoholu uzależnieni od mediów (od Internetu/ telewizji) nadużywanie leków / uzależnienie od leków używanie narkotyków lub innych substancji takim działaniu przemoc / używanie siły w rodzinie Łączny odsetek wskazań na wszystkie wymienione zjawiska negatywne Tabela GD6: Kontakt z negatywnymi zjawiskami społeczne w najbliższym otoczeniu w ciągu minionych 12 miesięcy. 21. Proszę powiedzieć czy zetknął/a się Pan/i w swoim otoczeniu w ciągu ostatnich 12 miesięcy z takimi zjawiskami jak [odczytać kolejne stwierdzenia]:: N= 7000 Wielkopolan w wieku 15+, próba dla powiatu 200 wywiadów wolsztyński 1% 49% 76% 72% 36% 62% 43% 95% 96% 90% 16% 8% 32% 54% 730% złotowski 3% 45% 58% 64% 42% 68% 69% 85% 84% 65% 40% 22% 24% 30% 696% wągrowiecki 6% 48% 63% 62% 32% 51% 46% 87% 86% 73% 35% 19% 26% 42% 667% szamotulski 5% 38% 42% 46% 47% 65% 63% 65% 61% 48% 54% 46% 41% 45% 663% czarnkowsko-trzcianecki 3% 34% 58% 53% 34% 60% 64% 87% 81% 52% 42% 22% 22% 25% 633% obornicki 3% 31% 42% 51% 41% 66% 59% 83% 73% 60% 35% 29% 32% 30% 632% m. Piła - pilski 5% 35% 54% 49% 35% 55% 59% 85% 79% 64% 36% 20% 24% 27% 623% m. Leszno 5% 34% 57% 51% 35% 56% 55% 79% 77% 66% 35% 22% 22% 27% 615% śremski 7% 33% 52% 45% 34% 53% 57% 84% 79% 70% 39% 21% 18% 24% 609% słupecki 10% 36% 55% 53% 26% 55% 55% 78% 74% 69% 36% 22% 20% 25% 606% m. konin 3% 35% 53% 45% 39% 57% 58% 83% 77% 64% 35% 18% 18% 20% 603% poznański 9% 33% 53% 38% 41% 56% 63% 72% 72% 58% 44% 23% 18% 25% 596% m. Kalisz 3% 38% 44% 38% 46% 54% 50% 82% 80% 70% 28% 22% 18% 23% 593% turecki 8% 34% 52% 60% 26% 48% 61% 77% 72% 64% 39% 18% 16% 25% 591% kolski 11% 36% 49% 58% 34% 45% 60% 78% 70% 64% 29% 14% 22% 32% 588% gnieźnieński 6% 32% 53% 47% 28% 51% 52% 78% 76% 62% 40% 22% 17% 24% 583% kępiński 3% 25% 54% 40% 26% 51% 52% 86% 81% 72% 31% 19% 21% 22% 581% wrzesiński 6% 29% 55% 55% 31% 48% 55% 83% 79% 66% 32% 13% 12% 21% 579% pleszewski 10% 34% 52% 42% 30% 49% 49% 76% 75% 62% 30% 27% 27% 23% 575% kaliski 7% 30% 48% 48% 22% 51% 49% 80% 76% 66% 31% 22% 23% 27% 573% m. Poznań 8% 39% 49% 36% 44% 57% 54% 72% 67% 55% 35% 21% 19% 23% 572% ostrzeszowski 5% 23% 50% 43% 22% 48% 51% 79% 77% 72% 37% 21% 22% 24% 571% krotoszyński 7% 30% 49% 37% 30% 46% 52% 82% 78% 70% 33% 20% 23% 17% 567% chodzieski 7% 29% 45% 47% 28% 48% 54% 79% 76% 59% 33% 19% 19% 25% 562% WIELKOPOLSKA 10% 33% 48% 43% 33% 50% 51% 75% 72% 59% 32% 19% 19% 24% 557% średzki 9% 26% 49% 39% 31% 50% 51% 76% 79% 62% 33% 21% 19% 20% 555% ostrowski 4% 24% 48% 38% 26% 49% 49% 78% 84% 69% 30% 21% 17% 13% 546% jarociński 7% 32% 46% 35% 26% 46% 49% 77% 77% 65% 30% 14% 18% 21% 537% międzychodzki 3% 24% 33% 38% 28% 39% 47% 88% 89% 75% 25% 10% 16% 24% 535% grodziski 10% 39% 46% 42% 36% 48% 41% 86% 80% 53% 16% 7% 12% 12% 519% koniński 7% 28% 50% 51% 21% 49% 45% 75% 71% 58% 29% 10% 13% 17% 518% kościański 28% 41% 41% 38% 25% 35% 31% 65% 60% 52% 23% 13% 17% 22% 465% rawicki 43% 23% 37% 26% 20% 32% 33% 48% 46% 40% 22% 14% 11% 20% 370% Gostyński 22% 15% 30% 22% 23% 32% 31% 67% 57% 29% 15% 8% 10% 14% 351% Nowotomyski 29% 23% 29% 23% 20% 27% 33% 52% 47% 34% 24% 13% 13% 12% 351% Leszczyński 71% 6% 14% 10% 7% 16% 16% 23% 22% 15% 10% 4% 4% 6% 155% 42

43 5.8. Kondycja zdrowotna Wielkopolan Kondycja zdrowotna znacznego odsetka Wielkopolan pod wieloma względami pozostawia wiele do życzenia. Największy odsetek Wielkopolan (43%) deklaruje przynajmniej okazjonalne kłopoty ze zdrowiem/ bóle/ złe samopoczucie utrudniające podejmowanie czynności dnia codziennego, przy czym 25,2% deklaruje bardzo rzadkie i rzadkie występowanie tego problemu, 13,8% dość częste lub częste, a dla 3,8% jest to problem bardzo często lub zawsze występujący. Znaczna część Wielkopolan (30%) deklaruje przynajmniej okazjonalne występowanie zaburzeń funkcji wzroku i słuchu/ utrudniony kontakt słowny i kłopoty z komunikacją, przy czym 17,3% deklaruje bardzo rzadkie i rzadkie występowanie tego typu problemów, 8,6% dość częste lub częste, a dla 4,4% jest to problem bardzo często lub zawsze występujący. Nie mała część mieszkańców Wielkopolski (29%) deklaruje przynajmniej okazjonalne odczuwanie problemów z pamięcią, koncentracją uwagi, przy czym 21,2% deklaruje bardzo rzadkie i rzadkie występowanie tego typu problemów, 6,2% dość częste lub częste, a dla 1,4% jest to problem bardzo często lub zawsze występujący. Prawie co czwarty Wielkopolanin (24%) przynajmniej okazjonalnie ma poczucie osamotnienia, samotności, przy czym 15,1% deklaruje bardzo rzadkie i rzadkie występowanie tego typu problemów, 6,4% dość częste lub częste, a dla 2,6% jest to problem bardzo często lub zawsze występujący. Blisko co piaty mieszkaniec Wielkopolski (18%) ma problemy z samodzielnym wstawaniem/ siadaniem/ wyprostowaniem tułowia, przy czym 11,0% deklaruje bardzo rzadkie i rzadkie występowanie tego typu problemów, 5,7% dość częste lub częste, a dla 1,4% jest to problem bardzo często lub zawsze występujący. Nieco mniejszy odsetek, bo 14% deklaruje przynajmniej okazjonalnie problemy z samodzielnym wykonywaniem prac domowych (np. sprzątaniem), przy czym 9,3% deklaruje bardzo rzadkie i rzadkie występowanie tego typu problemów, 3,6% dość częste lub częste, a dla 1,2% jest to problem bardzo często lub zawsze występujący. Część badanych (13%) deklaruje problemy z samodzielnym robieniem zakupów/ załatwianiem spraw związanych z życiem codziennym, przy czym 8,5% deklaruje bardzo rzadkie i rzadkie występowanie tego typu problemów, 3,4% dość częste lub częste, a dla 1,3% jest to problem bardzo często lub zawsze występujący. Podobny odsetek (11%) deklaruje kłopoty z samodzielnym wykonywaniem takich czynności codziennych jak: ubieranie, toaleta, przyjmowanie posiłków, korzystanie z toalety, przy czym 7,4% deklaruje bardzo rzadkie i rzadkie występowanie tego typu problemów, 2,5% dość częste lub częste, a dla 0,9% jest to problem bardzo często lub zawsze występujący. Taki sam odsetek, jak powyżej (11%) skarży się na problemy z samodzielnym przemieszczaniem się po domu/ mieszkaniu, przy czym 7,2% deklaruje bardzo rzadkie i rzadkie występowanie tego typu problemów, 2,5% dość częste lub częste, a dla 0,9% jest to problem bardzo często lub zawsze występujący. Natomiast do problemów z samodzielnym przygotowaniem posiłków przyznaje się 10% badanych, przy czym 7,5% deklaruje bardzo rzadkie i rzadkie występowanie tego typu problemów, 2,0% dość częste lub częste, a dla 0,9% jest to problem bardzo często lub zawsze występujący. Co dziesiąty mieszkaniec Wielkopolski (10%) deklaruje, że ma problemy z samodzielnym gospodarowaniem pieniędzmi, przy czym 7,0% deklaruje bardzo rzadkie i rzadkie występowanie tego typu problemów, 2,3% dość częste lub częste, a dla 1,1% jest to problem bardzo często lub zawsze występujący. Należy także zwrócić uwagę na to, że dla 18% mieszkańców problemem jest poczucie braku opieki/ troski ze strony najbliższych osób, przy czym 12,0% deklaruje bardzo rzadkie i rzadkie występowanie tego typu problemów, 4,1% dość częste lub częste, a dla 1,9% jest to problem bardzo często lub zawsze występujący. 43

44 kłopot z samodzielnym wykonywaniem takich czynności codziennych jak: ubieranie, toaleta, przyjmowanie posiłków, korzystanie z toalety problem z samodzielnym przemieszczaniem się po domu / mieszkaniu problem z samodzielnym robieniem zakupów / załatwianiem spraw związanych z życiem codziennym problem z samodzielnym przygotowaniem posiłków problem z samodzielnym wykonywaniem prac domowych (np. sprzątaniem) problem z samodzielnym gospodarowaniem pieniędzmi problem z samodzielnym wstawaniem / siadaniem/ wyprostowaniem tułowia kłopoty ze zdrowiem / bóle/ złe samopoczucie utrudniające podejmowanie czynności dnia codziennego. zaburzenia funkcji wzroku i słuchu/ utrudniony kontakt słowny i komunikacja problemy z pamięcią, koncentracją uwagi poczucie osamotnienia, samotności poczucie braku opieki / troski ze strony najbliższych osób. Łączny odsetek wskazań na wszystkie wymienione kłopoty zdrowotne Tabela GD 7: Odsetek Wielkopolan w wieku 15+ odczuwających przynajmniej okazjonalnie różnego typu dolegliwości oraz utrudnia w życiu codziennym powiązane z kondycją fizyczną lub psychiczną. P22. Proszę określić czy, a jeśli tak to jak często, ma Pana/i:, N= 7000 Wielkopolan w wieku 15+, dla powiatu 200 wywiadów gostyński 24% 24% 27% 23% 31% 23% 28% 39% 29% 29% 32% 27% 337% m. Poznań 14% 17% 21% 18% 21% 14% 27% 52% 39% 44% 35% 26% 328% poznański 16% 11% 14% 9% 12% 14% 21% 48% 39% 37% 34% 28% 284% gnieźnieński 10% 10% 12% 14% 16% 12% 23% 53% 35% 37% 30% 22% 273% międzychodzki 12% 13% 23% 13% 25% 5% 33% 57% 21% 27% 21% 18% 267% nowotomyski 17% 18% 18% 17% 20% 19% 24% 31% 26% 24% 20% 19% 254% koniński 13% 9% 12% 11% 16% 13% 22% 50% 30% 28% 27% 21% 250% m. Piła - pilski 7% 7% 10% 8% 12% 10% 15% 50% 41% 32% 35% 24% 250% m. Konin 9% 9% 13% 8% 12% 10% 21% 48% 31% 28% 27% 18% 235% wrzesiński 11% 12% 14% 11% 16% 14% 21% 38% 26% 27% 26% 19% 234% słupecki 12% 12% 11% 8% 14% 8% 21% 48% 32% 27% 21% 18% 233% turecki 8% 8% 10% 8% 14% 14% 17% 41% 31% 34% 28% 21% 232% chodzieski 10% 8% 12% 7% 15% 9% 20% 46% 30% 30% 23% 23% 232% WIELKOPOLSKA 11% 11% 13% 10% 14% 10% 18% 43% 30% 29% 24% 18% 232% m. Leszno 8% 7% 12% 9% 12% 10% 14% 49% 35% 31% 24% 20% 232% rawicki 15% 18% 18% 15% 19% 13% 19% 29% 22% 22% 20% 16% 227% wągrowiecki 9% 6% 10% 12% 16% 11% 17% 42% 33% 34% 21% 15% 224% kościański 11% 13% 14% 13% 15% 9% 13% 37% 30% 29% 22% 18% 223% śremski 11% 9% 12% 9% 12% 10% 20% 45% 25% 28% 23% 18% 222% złotowski 7% 7% 11% 8% 11% 9% 15% 44% 31% 31% 28% 19% 221% krotoszyński 12% 10% 11% 8% 16% 12% 18% 45% 31% 25% 19% 13% 220% czarnkowsko-trzcianecki 4% 7% 10% 9% 12% 12% 15% 46% 28% 30% 28% 16% 216% kolski 9% 7% 11% 8% 9% 11% 16% 39% 26% 24% 25% 19% 200% szamotulski 10% 9% 10% 9% 11% 12% 14% 27% 23% 24% 27% 23% 200% wolsztyński 8% 5% 9% 6% 11% 6% 12% 42% 28% 27% 22% 15% 192% obornicki 5% 5% 13% 8% 14% 8% 21% 32% 17% 21% 23% 22% 190% średzki 7% 7% 10% 7% 11% 7% 11% 40% 28% 24% 18% 10% 182% jarociński 9% 11% 11% 8% 13% 12% 14% 37% 20% 21% 15% 9% 180% ostrzeszowski 7% 8% 9% 8% 11% 5% 9% 43% 24% 23% 17% 15% 180% m. Kalisz 10% 8% 11% 7% 12% 7% 14% 41% 26% 21% 12% 5% 176% kępiński 8% 6% 7% 6% 10% 9% 10% 43% 24% 24% 14% 11% 173% ostrowski 8% 8% 12% 6% 9% 4% 13% 39% 26% 21% 13% 8% 170% pleszewski 7% 8% 9% 6% 10% 6% 11% 40% 22% 22% 13% 8% 163% kaliski 6% 5% 7% 5% 8% 4% 8% 39% 23% 19% 10% 7% 142% grodziski 5% 5% 7% 6% 6% 6% 9% 24% 19% 21% 12% 10% 129% leszczyński 6% 7% 10% 8% 10% 5% 8% 18% 8% 12% 9% 8% 109% 44

45 Przynajmniej okazjonalne występowanie wyżej omówionych problemów zdrowotnych oraz życiowych deklarują z różnym natężeniem mieszkańcy poszczególnych powiatów w Wielkopolsce. Relatywnie częściej odczuwanie omówionych problemów deklarują mieszkańcy powiatów: gostyńskiego, m. Poznań, poznańskiego, gnieźnieńskiego, międzychodzkiego, nowotomyskiego, konińskiego, m. Piła pilskiego. Natomiast, najrzadziej na omówione problemy skarżyli się mieszkańcy powiatów: leszczyńskiego, grodziskiego, kaliskiego, pleszewskiego, ostrowskiego, kępińskiego, m. Kalisz, ostrzeszowskiego, jarocińskiego, średzkiego, obornickiego i wolsztyńskiego Niepełnosprawni w wielkopolskich gospodarstwa domowych W przeprowadzonych badań wynika, że w 23,8% wielkopolskich gospodarstw domowych funkcjonują osoby pod jakimś względem niepełnosprawne. Najczęściej występującym typem niepełnosprawności jest obniżona sprawność ruchowa, dysfunkcje narządu ruchu osoby z takimi problemami funkcjonują w 10,1% wielkopolskich gospodarstw domowych. Częściej są to kobiety (56,8%) niż mężczyźni (40,4%) [w przypadku 4,1% badani omówili udzielenia informacji]. W 8,2% wielkopolskich gospodarstw domowych funkcjonują osoby z obniżoną sprawnością sensoryczną (zmysłową), tzn. m.in. osoby niewidome, niedowidzące, głuche, niedosłyszące. Nieco częściej są to kobiety (50,0%) niż mężczyźni (47,3%) [w przypadku 3,8% badani omówili udzielenia informacji]. W 7,8% wielkopolskich gospodarstw domowych funkcjonują osoby o obniżonej sprawności psychofizycznej z powodu chorób somatycznych np. nowotwory, guz mózgu, cukrzyca, rak. Częściej są to kobiety (63,8%) niż mężczyźni (35,9%) [ w przypadku 3,4% badani omówili udzielenia informacji]. W niewiele mniejszym odsetku (6,0%) wielkopolskich gospodarstw domowych funkcjonują osoby odczuwające zaburzenia równowagi nerwowej, emocjonalnej oraz zdrowia psychicznego. Częściej są to kobiety (63,0%) niż mężczyźni (34,0%) [ w przypadku 3,8% badani omówili udzielenia informacji]. W relatywnie niewielkim odsetku (3,8%) wielkopolskich gospodarstw domowych funkcjonują osoby z obniżoną sprawnością intelektualną upośledzeniem umysłowym, demencją starczą. Częściej są to kobiety (57,6%) niż mężczyźni (36,7%) [w przypadku 6,3% badani omówili udzielenia informacji]. W podobnym odsetku (3,3%) wielkopolskich gospodarstw domowych funkcjonują osoby z obniżoną sprawnością komunikowania się utrudnionym kontaktem słownym (zaburzeniami mowy, autyzmem, jąkaniem się). Częściej są to mężczyźni (56,0%) niż kobiety (37,8%) [w przypadku 6,7% badani omówili udzielenia informacji]. W 1,6% wielkopolskich gospodarstw domowych są osoby z mózgowym porażeniem dziecięcym. Nieco częściej są to kobiety (50,5%) niż mężczyźni (46,7%) [w przypadku 10,4% badani omówili udzielenia informacji]. Relatywnie najczęściej funkcjonowanie osób niepełnosprawnych w gospodarstwach domowych deklarują mieszkańcy powiatów: złotowskiego, wągrowieckiego, tureckiego, poznańskiego, czarnkowsko-trzcianeckiego, chodzieskiego, międzychodzkiego. Natomiast, relatywnie rzadziej niż średnio w populacji Wielkopolski mieszkańcy powiatów: leszczyńskiego, gostyńskiego, nowotomyskiego, szamotulskiego, m. Kalisz, rawickiego, kaliskiego, kościańskiego. W tym miejscu należy zaznaczyć, że gospodarstwa domowe, w których funkcjonują osoby niepełnosprawne gorzej oceniają swoją kondycję ekonomiczną, częściej niż w populacji deklarują, że brakuje im pieniędzy na codzienne potrzeby, gorzej oceniają perspektywy na przyszłość. Ponadto, ich kapitał ludzki i społeczny jest niższy niż populacji. 45

46 nie wskazał/brak odp. obniżoną sprawność sensoryczna (zmysłową), tzn. m.in. osoby niewidome, niedowidzące, głuche, niedosłyszące, z zaburzeniami percepcji wzrokowej i słuchowej obniżoną sprawność intelektualną upośledzenie umysłowe, demencja starcza zaburzenia równowagi nerwowej, emocjonalnej oraz zdrowia psychicznego obniżoną sprawność komunikowania się utrudniony kontakt słowny (zaburzenia mowy, autyzm, jąkanie się) obniżoną sprawność ruchową osoby z dysfunkcją narządu ruchu (wrodzoną lub nabytą) mózgowe porażenie dziecięce obniżoną sprawność psychofizyczną z powodu chorób somatycznych np. nowotwory, guz mózgu, cukrzyca, rak Łączny odsetek wskazań na wszystkie wymienione dolegliwości w powiecie Tabela GD 8: Odsetek Wielkopolan w wieku 15+ odczuwających okazjonalnie różnego typu dolegliwości. P22. Proszę określić czy, a jeśli tak to jak często, ma Pana/i:, N= 7000 Wielkopolan w wieku 15+, dla powiatu 200 wywiadów złotowski 62% 14% 6% 9% 5% 15% 3% 16% 67% wągrowiecki 65% 8% 6% 12% 6% 15% 5% 16% 67% turecki 69% 12% 8% 9% 4% 11% 3% 12% 59% poznański 72% 13% 6% 10% 7% 12% 4% 8% 59% czarnkowsko-trzcianecki 67% 13% 7% 10% 5% 11% 2% 12% 58% chodzieski 63% 9% 4% 7% 3% 18% 2% 15% 58% międzychodzki 72% 6% 7% 6% 4% 17% 2% 8% 51% m. Piła - pilski 76% 11% 2% 7% 5% 12% 1% 9% 48% m. Poznań 72% 9% 4% 8% 5% 13% 2% 9% 48% wolsztyński 69% 7% 6% 6% 5% 15% 1% 7% 46% śremski 73% 9% 6% 6% 3% 11% 1% 9% 46% gnieźnieński 73% 10% 6% 6% 3% 9% 2% 9% 45% m. Leszno 72% 10% 3% 8% 2% 11% 1% 9% 44% wrzesiński 72% 10% 3% 7% 3% 11% 1% 8% 42% m. Konin 73% 7% 3% 5% 4% 11% 0% 12% 41% koniński 69% 6% 7% 8% 2% 11% 2% 6% 41% słupecki 75% 8% 4% 6% 3% 11% 2% 7% 41% WIELKOPOLSKA 76% 8% 4% 6% 3% 10% 2% 8% 41% krotoszyński 75% 7% 3% 3% 2% 11% 0% 12% 38% ostrowski 79% 9% 3% 3% 1% 9% 2% 10% 37% kolski 78% 10% 2% 6% 4% 7% 2% 6% 36% obornicki 78% 5% 4% 3% 2% 7% 3% 11% 35% jarociński 78% 7% 3% 3% 3% 10% 1% 6% 34% pleszewski 80% 7% 5% 4% 2% 9% 3% 3% 33% ostrzeszowski 79% 5% 4% 6% 2% 11% 1% 4% 33% grodziski 84% 6% 3% 6% 3% 6% 1% 9% 33% kępiński 81% 7% 3% 2% 2% 11% 0% 6% 30% średzki 80% 8% 3% 1% 2% 6% 1% 9% 30% kościański 79% 5% 5% 6% 2% 5% 2% 5% 29% kaliski 83% 7% 2% 3% 1% 7% 1% 6% 27% rawicki 85% 6% 4% 5% 2% 5% 1% 2% 25% m. Kalisz 83% 7% 1% 2% 1% 5% 0% 4% 22% szamotulski 87% 5% 2% 4% 1% 5% 2% 2% 21% nowotomyski 90% 3% 1% 3% 2% 4% 0% 4% 17% gostyński 91% 2% 0% 3% 1% 5% 0% 3% 15% leszczyński 89% 2% 1% 2% 0% 5% 1% 2% 13% 46

47 5.10. Bariery utrudniające codzienne życie (ze szczególnym uwzględnieniem barier dla niepełnosprawnych) Wielkopolanie deklarują, że w codziennym życiu napotykają przynajmniej okazjonalnie na szereg barier utrudniających życie, zarówno im oraz niepełnosprawnym. Ponad połowa mieszkańców Wielkopolski (61,0%) deklaruje, że przynajmniej okazjonalnie napotyka na utrudnienie w postaci nieprzystosowania konstrukcji tras komunikacyjnych, obiektów architektonicznych (budynków i budowli), środków komunikacji oraz różnych urządzeń technicznych do potrzeb mieszkańców (szczególnie osób niepełnosprawnych), w tym 39,8% deklaruje, że spotyka tego typu utrudnia czasami, a 21,2% często. Znaczny odsetek (43,9%) deklaruje, że przynajmniej okazjonalnie napotyka na utrudnienie w postaci niedostosowania szkół pod względem elementów architektonicznych oraz brak odpowiednich urządzeń technicznych niezbędnych dla osób z danym rodzajem niepełnosprawności, w tym 28,4% deklaruje, że spotyka tego typu utrudnienia czasami, a 15,5% często. Prawie taki sam odsetek (43,8%) deklaruje, że przynajmniej okazjonalnie napotyka na negatywne postawy oraz przesądy w stosunku do osób niepełnosprawnych, w tym 30,9% deklaruje, że spotyka tego typu postawami czasami, a 13,0% często. Niewiele mniejszy odsetek mieszkańców Wielkopolski (41,7%) deklaruje, że przynajmniej okazjonalnie napotyka na niechęć niektórych pracodawców do zatrudniania niepełnosprawnych, w tym 26,8% deklaruje, że spotyka się z tego typu zachowaniami czasami, a 15,0% często. Spory odsetek badanych (38,7%) deklaruje, że przynajmniej okazjonalnie napotyka na unikanie kontaktów towarzyskich i zawodowych z niepełnosprawnymi, w tym 27,4% deklaruje, że spotyka się z tego typu postawami czasami, a 11,3% często. Wielkopolanie w znacznym odsetku (36,5%) wykazują przynajmniej od czasu do czasu strach przed kontaktami z niepełnosprawnymi, w tym 26,2% deklaruje, że spotyka się z tego typu postawami czasami, a 10,3% często. Problemem w Wielkopolsce jest także, jak pokazują badania, brak szacunku dla osób niepełnosprawnych przynajmniej okazjonalnie takie zjawisko obserwuje 39,8% badanych, w tym 28,9% deklaruje, że spotyka się z tego typu postawami czasami, a 10,9% często. Z innymi barierami spotyka się 8,7% Wielkopolan objętych badaniem. Relatywnie częściej występowanie w otoczeniu omawianych barier utrudniających życie deklarują mieszkańcy powiatów: szamotulskiego, złotowskiego, poznańskiego, wolsztyńskiego, obornickiego, m. Poznań i wągrowieckiego. Natomiast relatywnie rzadziej, niż średnio w populacji Wielkopolski, mieszkańcy powiatów: kaliskiego, grodziskiego, m. Kalisza, rawickiego, jarocińskiego, ostrowskiego, kępińskiego, nowotomyskiego, krotoszyńskiego, średzkiego, ostrzeszowskiego. Reasumując, w powiatach Wielkopolski należy podjąć działania na rzecz: likwidacji barier architektonicznych, lepszego przygotowania instytucje publiczne i szkół do obsługi niepełnosprawnych, prowadzić działania na rzecz rzeczywistej integracji społecznej pokazywać niepełnosprawnych jako pełnowartościowych członków społeczeństwa, wartościowych partnerów życiowych, pracowników, działaczy społecznych, rodziców, etc. tworzyć płaszczyzny kontaktów między niepełnosprawnymi i pełnosprawnymi już na etapie szkolnym, poprawić jakość wsparcia w zakresie pomocy w poszukiwaniu pracy dla niepełnosprawnych. 47

48 nieprzystosowanie konstrukcji tras komunikacyjnych, obiektów architektonicznych (budynków i budowli), środków komunikacji oraz różnych urządzeń technicznych, niedostosowane szkół pod względem elementów architektonicznych oraz brak odpowiednich urządzeń technicznych niezbędnych dla osób z danym rodzajem niepełnosprawności negatywne postawy oraz przesądy w stosunku do osób niepełnosprawnych niechęć niektórych pracodawców do zatrudniania niepełnosprawnych unikanie kontaktów towarzyskich i zawodowych z niepełnosprawnymi strach przed kontaktami z niepełnosprawnymi brak szacunku dla osób niepełnosprawnych inne Łączny odsetek wskazań na wszystkie wymienione bariery Tabela GD 9: Bariery utrudniające codzienne życie (ze szczególnym uwzględnieniem barier dla niepełnosprawnych) odsetek Wielkopolan dostrzegający przynajmniej okazjonalnie ich występowanie. P28. Czy, a jeżeli tak, to jak często spotyka się Pan/i z barierami, które mogą utrudniać życie, takimi jak [odczytać kategorie], N= 7000 Wielkopolan w wieku 15+, dla powiatu 200 wywiadów szamotulski 87% 76% 81% 69% 77% 75% 79% 27% 569% złotowski 68% 57% 60% 61% 55% 52% 56% 7% 419% poznański 75% 57% 62% 55% 52% 48% 48% 17% 414% wolsztyński 87% 50% 41% 40% 57% 60% 68% 4% 408% obornicki 64% 44% 62% 55% 58% 53% 55% 7% 397% m. Poznań 67% 47% 54% 49% 46% 47% 51% 13% 373% wągrowiecki 71% 44% 41% 44% 49% 46% 50% 6% 348% leszczyński 40% 42% 51% 57% 52% 46% 40% 12% 341% gostyński 58% 47% 47% 48% 44% 41% 41% 14% 340% m. Leszno 71% 51% 49% 40% 37% 37% 41% 6% 331% gnieźnieński 61% 46% 46% 48% 41% 41% 42% 5% 330% czarnkowsko-trzcianecki 62% 46% 45% 49% 38% 32% 44% 16% 329% WIELKOPOLSKA 61% 44% 44% 42% 39% 36% 40% 9% 314% m. Piła - pilski 61% 48% 43% 42% 38% 36% 38% 7% 314% turecki 61% 42% 41% 44% 37% 38% 42% 5% 308% wrzesiński 72% 47% 43% 36% 35% 34% 31% 9% 308% kościański 55% 39% 39% 41% 39% 42% 43% 10% 306% słupecki 58% 46% 42% 41% 36% 35% 36% 4% 299% koniński 60% 46% 40% 37% 31% 29% 36% 8% 288% śremski 59% 47% 40% 36% 34% 31% 34% 6% 286% chodzieski 55% 41% 41% 42% 33% 30% 34% 8% 285% m. Konin 63% 41% 44% 37% 32% 29% 29% 3% 278% międzychodzki 73% 40% 38% 35% 29% 17% 37% 5% 275% pleszewski 57% 40% 37% 37% 30% 31% 32% 2% 265% kolski 59% 40% 31% 32% 32% 33% 32% 6% 262% ostrzeszowski 56% 39% 35% 36% 30% 27% 32% 3% 257% średzki 59% 42% 37% 31% 29% 25% 29% 4% 256% krotoszyński 55% 37% 37% 35% 29% 27% 31% 6% 256% nowotomyski 46% 36% 38% 32% 31% 27% 29% 10% 248% kępiński 52% 32% 34% 39% 27% 26% 30% 3% 243% ostrowski 55% 34% 33% 31% 30% 23% 30% 2% 238% jarociński 54% 37% 34% 31% 27% 25% 27% 2% 236% rawicki 37% 32% 31% 33% 27% 29% 32% 14% 236% m. Kalisz 58% 36% 28% 24% 19% 18% 25% 3% 211% grodziski 28% 25% 25% 27% 24% 25% 24% 10% 189% kaliski 48% 28% 23% 26% 20% 14% 19% 1% 179% 48

49 5.11. Kapitał ludzki w powiatach Wielkopolski Demograficzne uwarunkowania sytuacji w Województwie Procesy demograficzne mają bardzo istotny wpływ na gospodarkę i zjawiska społeczne zachodzące na danym terenie. Z punktu widzenia podaży zasobów pracy sytuacja ludnościowa danego regionu, a dokładniej wielkość i struktura populacji mieszkańców, a zwłaszcza dynamika jej zmian kreują sytuację na lokalnym rynku pracy, która z kolei ma przełożenie na jego atrakcyjność inwestycyjną. Mieszkańcy Wielkopolski są jedną z największych populacji regionalnych w Polsce. Liczba ludności porównywalna jest z ludnością kilku średniej wielkości krajów Europy. Cechy demograficzne ludności województwa zbliżone są do cech ogółu mieszkańców Polski. Poszczególne wskaźniki w tym zakresie w minimalnym stopniu różnią się od wartości dla kraju. Według stanu na r. województwo wielkopolskie zamieszkiwało osób, co stanowiło ok. 9% ludności Polski (trzecie miejsce wśród województw, zaraz za mazowieckim i śląskim). Pomimo tego, że prognozy demograficzne dla Polski w długim ujęciu są mało optymistyczne (GUS prognozuje do 2035r. spadek liczby ludności Polski o 2,1 mln), to Wielkopolska jest jednym z czterech województw (wraz z małopolskim, mazowieckim, pomorskim), w których prognozowany jest wzrost liczby ludności, choć w wypadku Wielkopolski w perspektywie długookresowej będzie on niewielki. Należy jednak zwrócić uwagę na to, że w perspektywie krótkookresowej (do 2015 roku) przewidywany jest wzrost liczby mieszkańców Wielkopolski o 40 tys., co stanowi pozytywny sygnał dla lokalnych firm. Wzrost ludności daje szansę na zwiększenie lub przynajmniej zniwelowanie spadku skali popytu wewnętrznego w regionie. Tabela nr GD10: Zmiana liczby ludności w Polsce i województwach w latach Polska -23,7-75,9-186,2-391,8-642,1-803,0-2122,6 Dolnośląskie -14,7-28,8-35,1-47,4-64,1-74,1-264,2 Kujawsko-pomorskie -2,7-8,0-14,8-27,1-41,9-51,1-145,6 Lubelskie -22,2-39,2-41,7-51,1-65,3-75,5-295,1 Lubuskie 1,2 0,5-2,6-8,4-15,6-20,0-44,9 Łódzkie -29,8-51,1-55,8-65,9-78,7-86,6-367,9 Małopolskie 22,4 36,6 26,6 8,6-13,8-30,7 49,7 Mazowieckie 61,7 103,5 76,2 41,2 9,2-10,7 281,0 Opolskie -13,8-23,6-21,2-22,2-27,9-31,3-140,0 Podkarpackie -1,8-3,6-6,2-16,3-32,1-44,7-104,6 Podlaskie -8,9-14,8-15,5-20,2 27,8-34,3-120,4 Pomorskie 20,5 31,5 22,2 7,3-9,6-20,0 51,9 Śląskie -42,1-77,4-87,5-108,8-136,1-149,9-601,9 Świętokrzyskie -15,5-27,8-29,6-34,9-42,6-48,3-198,7 Warmińsko-mazurskie -3,8-9,1-12,7-20,9-31,8-38,6-116,8 Wielkopolskie 26,5 40,1 22,2-4,0-30,6-47,2 7,1 Zachodniopomorskie -0,8-4,6-11,0-21,5-33,4-40,9-112,1 Źródło: Prognoza ludności na lata , GUS Departament Badań Demograficznych, Warszawa Prognozy demograficzne dla Wielkopolski pozwalają też wnioskować o mobilności ekonomicznej grupy osób w wieku produkcyjnym w najbliższych dwóch dekadach. Mobilność ta będzie spadać, szczególnie w okresie , kiedy to znacząco wzrośnie udział niemobilnych w wieku produkcyjnym (osoby powyżej 44 r. ż.) oraz spadnie udział młodzieży w tej grupie ekonomicznej. Oznacza to, że od 2020 roku przyspieszenia nabierze proces spadku zdolności adaptacji lokalnej populacji osób zdolnych do podjęcia pracy do zmieniających się warunków na rynku pracy. 49

50 Wykres nr GD5: Zmiana struktury wiekowej ludności w Wielkopolsce w latach wg prognozy demograficznej GUS 100% 90% 11,9 11,9 11,8 11,8 14, ,5 20,7 21,6 80% 70% 60% 50% 71, ,1 72,2 69,4 66,4 64, ,3 40% 30% 20% 10% 0% 16,4 16,2 16,0 16,0 16,2 16,6 15,8 14,3 13, Źródło: Prognoza ludności na lata , GUS Departament Badań Demograficznych, Warszawa Efektem zmian w strukturze demograficznej społeczeństwa jest zmiana wskaźnika obciążenia demograficznego. Wskaźnik ten określa liczbę ludności w wieku nieprodukcyjnym (zarówno przedprodukcyjnym, jak i poprodukcyjnym) na 100 osób w wieku produkcyjnym. Wskaźnik obciążenia demograficznego w Wielkopolsce jest niższy od średniej dla Polski (55,2) i wynosi 54,1. Za kilka lat ta tendencja odwróci się i wskaźnik obciążenia demograficznego zacznie systematycznie rosnąć. Wedle prognoz GUS od 2015 roku wskaźnik ten będzie systematycznie rósł i po roku 2030 przekroczy poziom 70 osób w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym. Jest to proces niekorzystny, nie tylko ze społecznego, ale także z ekonomicznego punktu widzenia. W ciągu ostatniej dekady wskaźnik ten spadł w Wielkopolsce z poziomu 63,8 do 54,1, czyli o 15,2 procent. Obciążenie demograficzne w województwie wielkopolskim wynosi 54,1. W porównaniu z województwami, z którymi Wielkopolska konkuruje, obciążenie to jest niższe. Województwa mazowieckie, pomorskie i małopolskie mają wyższy wskaźnik obciążenia demograficznego. Jedynie w województwie dolnośląskim wskaźnik jest niższy niż w Wielkopolsce. W ciągu najbliższej dekady (wedle prognoz GUS) wskaźnik obciążenia demograficznego dla wszystkich interesujących nas pięciu województw wrośnie, ale tylko województwo małopolskie będzie miało go na niższym poziomie niż Wielkopolska. W roku 2030 wskaźnik obciążenia demograficznego dla analizowanych województw przekroczy 70: dolnośląskie (72,8), małopolskie (70,4), mazowieckie (71,8), pomorskie (72,4), wielkopolskie (70,6). Wśród analizowanych województw, wskaźnik niższy niż dla Wielkopolski (nieznacznie) będzie tylko dla Małopolski. W roku 2010 najwyższy poziom wskaźnika obciążenia demograficznego (przekraczający 57) wśród powiatów odnotowywano w: Kaliszu (miasto Kalisz) (57,3), powiecie tureckim (57,4), kaliskim (57,6) i kolskim (57,9). Według prognoz GUS, obciążenie demograficzne w wymienionych powiatach będzie rosło. W nawiasach podajemy prognozy na rok 2020 i 2035: miasto Kalisz (67,8 i 79,5), powiat turecki (66,1 i 73,6) powiat kaliski (61,9 i 70,2) i powiat kolski (68,5 i 74,9) 50

51 Mapa GD 1: Obciążenie demograficzne w powiatach Wielkopolski w 2010 roku. Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS, Wykształcenie i efektywność edukacji w Wielkopolsce Poziom wykształcenia mieszkańców województwa wielkopolskiego systematycznie wzrasta mieszkańcy województwa wielkopolskiego mają coraz wyższy formalny poziom wykształcenia. Kierunek zmian w czasie ostatnich dziesięciu lat jest zgodny z ogólnopolskim trendem.. W populacji Wielkopolan w wieku 15+ największy udział mają osoby z wykształceniem średnim 32% oraz z zasadniczym zawodowym 26%. Znaczący jest także w omawianej populacji Wielkopolan udział osób z wykształceniem wyższym 20%. Natomiast, relatywnie niski jest w populacji udział osób z wykształceniem podstawowym/ niepełnym podstawowym (11%), gimnazjalnym (7%) oraz policealnym/ pomaturalnym (4%). Celowo używamy określenia wykształcenie formalne, bowiem zdajemy sobie sprawę, z jakich zasobów wiedzy musi korzystać współczesny człowiek, aby dobrze funkcjonować w społeczeństwie. Znamy też wnioski z dyskursu publicznego oraz licznych badań, które wskazują na to, że ilość osób wykształconych nie przekłada się na jakość tego wykształcenia i liczbę osób dobrze przygotowanych do pracy. 51

52 podstawowe, niepełne podstawowe gimnazjalne zasadnicze zawodowe średnie (ogólnokształcące i zawodowe) policealne, pomaturalne wyższe odmowa Tabela GD11: Wykształcenie Wielkopolan. R5. Wykształcenie - A jakie ma Pan/i wykształcenie? N= 7000 Wielkopolan w wieku 15+, dla powiatu 200 wywiadów WIELKOPOLSKA 11% 7% 26% 32% 4% 20% 0% m. Poznań 18% 8% 22% 28% 2% 22% 0% obornicki 7% 9% 30% 20% 10% 24% 0% poznański 7% 7% 20% 35% 6% 25% 0% szamotulski 9% 13% 31% 29% 7% 11% 0% średzki 7% 4% 25% 39% 2% 22% 0% śremski 6% 6% 22% 42% 5% 18% 0% m. Konin 4% 5% 16% 34% 7% 33% 0% gnieźnieński 9% 6% 26% 35% 6% 18% 0% kolski 8% 2% 18% 46% 6% 21% 1% koniński 12% 6% 18% 40% 3% 20% 1% słupecki 7% 8% 21% 42% 3% 19% 0% turecki 8% 3% 17% 40% 8% 25% 0% wrzesiński 7% 3% 26% 35% 8% 21% 0% m. Leszno 3% 3% 20% 36% 6% 33% 0% gostyński 10% 3% 32% 36% 3% 15% 1% grodziski 18% 13% 32% 20% 2% 15% 0% kościański 12% 11% 31% 29% 4% 13% 0% leszczyński 15% 8% 27% 22% 1% 25% 2% międzychodzki 4% 10% 16% 48% 3% 19% 0% nowotomyski 5% 4% 31% 33% 2% 24% 1% rawicki 13% 5% 16% 47% 1% 17% 0% wolsztyński 12% 19% 43% 14% 4% 7% 0% m. Piła - pilski 2% 4% 25% 36% 4% 28% 0% chodzieski 6% 6% 21% 41% 5% 16% 5% czarnkowsko-trzcianecki 6% 3% 27% 36% 5% 22% 0% wągrowiecki 9% 13% 30% 21% 6% 21% 2% złotowski 5% 8% 23% 32% 8% 24% 0% m. Kalisz 5% 14% 30% 26% 2% 23% 1% jarociński 15% 9% 36% 24% 2% 14% 0% kaliski 13% 7% 31% 26% 3% 20% 0% kępiński 8% 6% 33% 38% 2% 13% 0% krotoszyński 13% 9% 33% 23% 0% 22% 0% ostrowski 6% 10% 24% 38% 2% 21% 0% ostrzeszowski 11% 5% 26% 39% 1% 17% 1% pleszewski 17% 7% 28% 25% 2% 22% 0% 52

53 Niepokoić musi fakt, że wielkopolscy uczniowie osiągają w testach kończących kolejne etapy edukacji jedne z najsłabszych wyników w kraju. Tabela nr GD12: Średnie wyniki testów gimnazjalnych w 2012 roku dla uczniów bez dysfunkcji i uczniów z dysleksją rozwojową w kraju i województwach (dane w procentach) język polski historia i WOS matematyka przedmioty przyrodnicze 1. małopolskie mazowieckie podkarpackie lubelskie śląskie łódzkie POLSKA lubuskie świętokrzyskie podlaskie kujawsko - pomorskie opolskie dolnośląskie wielkopolskie pomorskie zachodniopomorskie warmińsko - mazurskie Źródło: Osiągnięcia uczniów kończących gimnazjum w roku 2012, Centralna Komisja Egzaminacyjna [za:] W 2012 roku Wielkopolscy gimnazjaliści test na zakończenie gimnazjum z: języka polskiego zdali poniżej średniej krajowej i wyprzedzili tylko swoich kolegów z województw: pomorskiego, warmińsko-mazurskiego i zachodniopomorskiego, historii i wiedzy o społeczeństwie zdali poniżej średniej krajowej i wyprzedzili tylko swoich kolegów z województw: kujawsko-pomorskiego, pomorskiego, zachodniopomorskiego i warmińsko-mazurskiego, matematyki zdali poniżej średniej krajowej i wyprzedzili tylko swoich kolegów z województw: kujawsko-pomorskiego, zachodniopomorskiego, warmińsko-mazurskiego, przedmiotów przyrodniczych zdali poniżej średniej krajowej i wyprzedzili tylko swoich kolegów z województw: kujawsko-pomorskiego, zachodniopomorskiego i warmińsko-mazurskiego. Województwo wielkopolskie może się pochwalić znaczną liczbą studentów, która zwiększała się dynamicznie w szkołach publicznych do 2005r., a w niepublicznych do 2008r. W przeliczeniu na 10 tysięcy ludności, w 2008 roku w regionie było 512 studentów, obecnie liczba ta spadła do ok Największa grupa studentów wybiera kierunki humanistyczne. Dzieje się tak zarówno w przypadku wyższych szkół publicznych, jak i niepublicznych. Dodatkowo, na taką proporcję wśród studiujących w szkołach niepublicznych wpływa brak oferty kierunków ścisłych. Kierunki takie są bowiem trudniejsze do uruchomienia przez prywatnych właścicieli, gdyż wymagają większych nakładów finansowych. Mały odsetek studentów nauk ścisłych i technicznych może niepokoić w kontekście rozwoju technologicznego i innowacji technologicznych. Należy pamiętać, że społeczeństwo oparte na wiedzy, w dużym stopniu potrzebuje osób zarówno o wykształceniu technicznym, jak i humanistycznym, które będą w stanie spojrzeć na zachodzące procesy w szerszym kontekście, uwzględniającym kompetencje kulturowe mieszkańców i procesy zachodzące w społeczeństwie. Nadchodzący czas ma być w dużej mierze czasem społeczeństwa opartego na wiedzy lub społeczeństwa informacyjnego, jednak coraz więcej będzie zależało od osób, które będą potrafiły zarządzać informacją i umiejętnie ją komunikować. Nadchodzi czas multispecjalistów, którzy umiejętnie będą łączyli wiedzę specjalistyczną i miękkie kompetencje humanistyczne. Według ekonomistów społeczeństwo dobrobytu będzie oparte na schemacie usługi przemysł rolnictwo, gdzie usługi będą najważniejsze, a w usługach najważniejsze są umiejętności, które zakwalifikowalibyśmy do nauk społecznych.8 8 M. Gulcz, Ekonomia I Mikroekonomia, Ars Boni Et Aequi, Poznan

54 OGÓŁEM kobieta mężczyzna i więcej Uczy się Pracuje zawodowo Prowadzi dom wychowuje dzieci Jest na emeryturze Jest na rencie Jest bezrobotny a Starcza na wszystko i jeszcze oszczędzamy na przyszłość Starcza na wszystko bez specjalnych wyrzeczeń, lecz nie oszczędzamy na przyszłość Żyjemy oszczędnie i dzięki temu starcza na wszystko Bardzo oszczędne życie (kateg 4+5) Problemy finansowe (kateg ) Wielkopolanie w zdecydowanej większości (77,3%) są zadowoleni z poziomu swojego wykształcenia. Jeśli na tego typu deklaracje spojrzeć przez pryzmat oceny możliwości zaspokajania bieżących potrzeb, to niepokoić musi fakt, że ze swojego wykształcenia zadowolonych jest 57,2% mających problemy finansowe mieszkańców Wielkopolski, pomimo tego, że relatywnie częściej są oni dość słabo wykształceni i mają relatywnie niskie kompetencje cywilizacyjne Kompetencje cywilizacyjne Do analizy zagadnienia kompetencji cywilizacyjnych Wielkopolan wykorzystano dane opisujące takie zachowania, jak deklaracje: umiejętności pracy na komputerze, korzystania z Internetu i poczty elektronicznej, deklaracje znajomości języka obcego oraz posiadania telefonu komórkowego. Przeważająca większość mieszkańców Wielkopolski deklaruje posiadanie telefonu komórkowego (87%), a blisko 2/3 korzysta z Internetu lub/ i poczty elektronicznej (71%) oraz deklaruje znajomość jakikolwiek języka obcego (74%). Jednak tylko 24% Wielkopolan posiada dobre (wysokie lub bardzo wysokie) oraz 42% przeciętne umiejętności pracy na komputerze, co wskazuje na konieczność pilnego rozwijania tych umiejętności, aby wzmocnić uczestnictwo w społeczeństwie informacyjnym oraz zwiększyć szanse na poprawę własnej sytuacji ekonomicznej. Jest to szczególnie istotne dlatego, że analiza wyników badania pokazuje, że osoby deklarujące przynajmniej przeciętne umiejętności obsługi komputera i Internetu mają wyższe dochody i deklarują lepszą kondycję swoich gospodarstw domowych oraz widzą lepsze perspektywy na przyszłość. Wykres GD6: Ocena umiejętności pracy na komputerze w różnych grupach społecznych. P11. Jak Pan/i ocenia swoje umiejętności pracy na komputerze?), - ODPOWIEDZI Top BOX (4 przeciętnie +5 wysoko +6 bardzo wysoko) na skali 6-cio stopniowej, gdzie 6 oznacza bardzo wysokie, a 1 nie umiem korzystać ) N= Wielkopolanie % 90% 87% 80% 82% 84% 81% 66% 64% 69% 71% 68% 71% 67% 51% 57% 55% 33% 40% 22% 54

55 OGÓŁEM Wieś Miasto do mieszkańców miasto mieszkańców miasto mieszkańców miasto mieszkańców miasto mieszkańców miasto i więcej mieszkańców kobieta mężczyzna i więcej Starcza na wszystko i jeszcze oszczędzamy na przyszłość Starcza na wszystko bez specjalnych wyrzeczeń, lecz nie oszczędzamy na przyszłość Żyjemy oszczędnie i dzięki temu starcza na wszystko Bardzo oszczędne życie (kateg 4+5) Problemy finansowe (kateg ) Co prawda znaczny odsetek Wielkopolan (74%) deklaruje znajomość przynajmniej jednego języka obcego, jednak tylko 23% zna go dobrze lub bardzo dobrze. Analizy wskazują na to, że osoby znające dobrze języki obce, między innymi lepiej zarabiają, lepiej oceniają łatwość znalezienia pracy swoją oraz lepiej oceniają swoje perspektywy na przyszłość. Jednocześnie obserwujemy znaczne zróżnicowanie poziomu znajomości języków obcych w różnych grupach społecznych niższy jest on w grupach społecznych obejmowanych interwencją (bezrobotni, mało zamożni, etc.) oraz specjalnymi politykami (w grupie 45+, ludność wiejska, kobiety). W związku z tym należy podjąć działania zmierzające do poprawy poziomu znajomości języków obcych głównie języka angielskiego i niemieckiego (ze względu na bliskość atrakcyjnego niemieckiego rynku pracy). Wykres GD7: Ocena deklarujących dobrą i bardzo dobrą znajomość języka obcego w różnych grupach społecznych. P11. Czy zna Pan/i jakiś język obcy i jak Pana/i ocenia tę znajomość?), - ODPOWIEDZI (5 dobrze w mowie i w piśmie +6 bardzo dobrze w mowie i w piśmie) na skali 6-cio stopniowej, gdzie 6 oznacza bardzo dobrze w mowie i w piśmie, a 1 nie zna ) N= Wielkopolanie 15 41% 36% 23% 20% 21% 27% 25% 28% 30% 29% 22% 25% 28% 25% 19% 15% 16% 30% 24% 18% 19% Reasumując, kompetencje cywilizacyjne Wielkopolan są dość niskie, bowiem: 25% Wielkopolan nie zna żadnego języka obcego, a większość znających język obcy zna go słabo. Tylko 23% zna język obcy przynajmniej dobrze lub bardzo dobrze, 19% Wielkopolan nie umie korzystać z komputera i kolejne 15% ma z tym problemy (umie słabo), 42% nie wykorzystuje Internetu do podnoszenia swoich kwalifikacji i umiejętności, 30% nie korzysta z Internetu i poczty elektronicznej. Ponadto należy wskazać, że w Wielkopolsce odnotowujemy: wyższy poziom kompetencji cywilizacyjnych w stolicy regionu oraz stolicach subregionów, wśród osób młodszych, lepiej wykształconych o wyższym statusie i pozycji społecznej oraz lepszej sytuacji materialnej, niższy poziom kompetencji cywilizacyjnych odnotowujemy wśród osób po 40 roku życia, gorzej wykształconych, o niższej pozycji społeczno-zawodowej oraz o gorszej sytuacji materialnej, wśród mieszkańców powiatów: szamotulskiego, rawickiego, wolsztyńskiego, gostyńskiego, grodziskiego, kępińskiego, kolskiego, konińskiego, nowotomyskiego, kościańskiego. 55

56 Orientacja na rozwój osobisty Trudno jest nakłonić do rozwoju kogoś, kto nie ma na to ochoty i nie ma nawyku ciągłego uczenia się i rozwijania swoich kompetencji. W tym kontekście niepokojący jest sygnał, że tylko 29% Wielkopolan planuje w ciągu najbliższego roku zdobyć nowe kwalifikacje i umiejętności w celu zwiększenia dochodów i poprawy swojej sytuacji materialnej oraz zawodowej. Najczęściej deklaracje takie składają mieszkańcy powiatów: poznańskiego, czarnkowsko-trzcianeckiego, m. Piła pilskiego, gnieźnieńskiego, tureckiego, krotoszyńskiego, konińskiego, m. Konina. Natomiast, najrzadziej mieszkańcy powiatów: rawickiego, gostyńskiego, nowotomyskiego, wolsztyńskiego, m. Kalisz, szamotulskiego, ostrowskiego, grodziskiego, jarocińskiego, międzychodzkiego Orientacja na przedsiębiorczość Wielkopolanie wykazują się większym stopniem przedsiębiorczości niż średnia dla Polski. W rankingu województw Wielkopolska zajmuje piąte miejsce (a więc poniżej swojego potencjału ludnościowego). Wyprzedzają ją województwa: zachodniopomorskie, mazowieckie, pomorskie i dolnośląskie. To w większości województwa, z którymi Wielkopolska konkuruje. Tuż za województwem wielkopolskim w rankingu są kolejne dwa z tej samej grupy, a mianowicie lubuskie i małopolskie. Gdzie jest więc słynna tradycyjna wielkopolska przedsiębiorczość? Najwięcej firm na 10 tysięcy mieszkańców działa w Poznaniu i subregionie poznańskim. Dość dużą skalę przedsiębiorczości można zauważyć też na południu województwa wielkopolskiego w okolicach Leszna i powiatu leszczyńskiego, a także w powiatach ostrzeszowskim i (na północy województwa) czarnkowsko-trzcianeckim. Mapa GD2: Liczba firm wpisanych do rejestru REGON na 10 tysięcy mieszkańców województwa wielkopolskiego z podziałem na gminy Liczba podmiotów wpisanych do rejestru REGON na 10 tys. mieszkańców w Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS, 2011 Także najwięcej nowopowstałych firm w 2010 roku pojawiło się w Poznaniu i subregionie poznańskim. Warto też zauważyć dużą dynamikę w powiatach graniczących z Lesznem i powiatem leszczyńskim, a także Gnieznem i powiatem gnieźnieńskim oraz powiatem czarnkowsko-trzcianeckim. Najmniej nowych firm powstaje w gminach na wschodnich krańcach województwa wielkopolskiego. 56

57 Analiza przyrostu procentowego firm w powiatach pomiędzy 2003 a 2008 rokiem wskazuje, że najwięcej firm przybyło w powiatach: poznańskim, leszczyńskim, wągrowieckim i konińskim. Można założyć, że właściciele tych firm, po pierwsze nastawili się na obsługę potrzeb ludności dużego miasta, po drugie zaś rozpoczęli swoją działalność w miejscowościach bliskich dużych miast, które jednocześnie mają niższe podatki lokalne i w rozmaity sposób przyciągają inwestorów. Jednym ze wskaźników przedsiębiorczości jest skłonność do założenia własnej firmy. Relatywnie niewielki odsetek 4,9% Wielkopolan deklaruje, że w ciągu najbliższego roku planuje założyć własną firmę (raczej tak 3,6%, zdecydowanie tak 1,3%), zdecydowana większość jednak o tym nie myśli (88%). Najwyższy odsetek deklarujących chęć założenia firmy w ciągu najbliższego roku odnotowujemy w powiatach: tureckim, ostrzeszowskim m. Konin, konińskim, m. Piła pilskim i słupeckim. Natomiast, najniższy poziom wskazań w powiatach: obornickim, międzychodzkim, leszczyńskim, kościańskim, m. Kalisz, nowotomyskim, szamotulskim, wolsztyńskim, poznańskim, jarocińskim Uczestnictwo w kulturze jako element budowy kapitału ludzkiego Najpopularniejszą formą uczestnictwa w kulturze i społeczeństwie informacyjnym wśród Wielkopolan jest korzystanie z mediów elektronicznych, w tym odpowiednio następujący odsetek Wielkopolan deklaruje, że: słucha radia przynajmniej raz w tygodniu i częściej 86% ogląda telewizję raz w tygodniu i częściej 93% korzysta z Internetu 2-3 razy w miesiącu i częściej 69% korzysta z komunikatorów Internetowych (GaduGadu, Skype,etc.) 2-3 razy w miesiącu i częściej 43% korzysta z portali społecznościowych (Nasza Klasa, Facebook, etc.) 2-3 razy w miesiącu i częściej 50% Znaczny odsetek Wielkopolan uczestniczy w kulturze czytając, w tym odpowiednio następujący odsetek Wielkopolan deklaruje, że: czyta prasę codzienną dzienniki 2-3 razy w miesiącu i częściej 74% czyta tygodniki 2-3 razy w miesiącu i częściej 65% czyta dwutygodniki / miesięczniki 2-3 razy w miesiącu i częściej 48% czyta innego typu prasę 2-3 razy w miesiącu i częściej 39% czyta książki 2-3 razy w miesiącu i częściej 56% Natomiast, relatywnie niewielki odsetek uczestniczy w tzw. kulturze wyższej, w tym odpowiednio następujący odsetek Wielkopolan deklaruje, że: chodzi na koncerty raz w roku i częściej 11% chodzi do teatru raz w roku i częściej 8% chodzi do kina raz w roku i częściej 15% zwiedza muzea/ wystawy raz w roku i częściej 8% Należy zwrócić uwagę na to, że najniższe wskaźniki: czytelnictwa odnotowujemy w powiatach: rawickim, międzychodzkim, kaliskim, krotoszyńskim, złotowskim, szamotulskim, obornickim, wolsztyńskim, gostyńskim, kolskim, korzystania z mediów elektronicznych w powiatach: rawickim, nowotomyskim, gostyńskim, leszczyńskim, kościański, wolsztyńskim, kaliski, kolskim, uczestnictwa w tzw. kulturze wyższej w powiatach: wolsztyńskim, kościańskim, kolskim, rawickim, międzychodzkim, grodziskim, leszczyńskim, wrzesińskim, złotowskim, szamotulskim, tureckim, czarnkowsko-trzcianeckim, gnieźnieńskim. Szczegółowe dane na temat zawiera tabela GD nr

58 Sport i badania lekarskie Niemały odsetek Wielkopolan (42%) deklaruje, że uprawia sport rekreacyjnie przynajmniej 2-3 razy w miesiącu. Jednak, z drugiej strony 41% deklaruje, że w ogóle nie jest aktywne sportowo, co w kontekście jednego z priorytetów polityki społecznej dla Wielkopolski, który brzmi Zdrowa Wielkopolska jest bardzo niepokojącym wskaźnikiem. Szczególnie niepokoić muszą niskie wskaźniki aktywności sportowo-rekreacyjnej w powiatach: leszczyńskim, rawickim, grodziskim, gostyńskim, wolsztyńskim, kościańskim i międzychodzkim. Korzystanie z publicznej służby zdrowia przynajmniej raz w roku deklaruje 91% Wielkopolan, przy czym sytuacja w tym względzie przedstawia się bardzo różnie w poszczególnych powiatach. Znaczny odsetek Wielkopolan korzysta także z prywatnej (płatnej służby zdrowia) korzystanie z niej raz w roku lub częściej deklaruje 66% Wielkopolan, także w tym względzie sytuacja w poszczególnych powiatach przedstawia się w zróżnicowany sposób. Należy zwrócić uwagę na to, że najniższe wskaźniki korzystania z służby zdrowia przynajmniej raz w roku odnotowujemy w powiatach: kościańskim, rawickim, leszczyńskim, gostyńskim, międzychodzkim, gnieźnieńskim, kolskim, śremskim. Wskaźniki dla tych powiatów są na tyle niskie, że warto byłoby dokładniej przeanalizować stan zdrowotny ludności tych powiatów. Szczegółowe dane na temat zawiera tabela GD nr Zadowolenie i satysfakcja z życia oraz postrzeganie perspektyw na przyszłość Znaczna większość Wielkopolan (84%) jest zadowolona ze swoich osiągnięć życiowych. Zadowolenie ze swoich osiągnięć życiowych nieco częściej deklarują mieszkańcy Poznania oraz średnich miast, osoby młode, z wykształceniem wyższym, a także osoby uczące się, pracownicy biurowi i umysłowi oraz prowadzący działalność gospodarczą, o wyższym statusie społecznoekonomicznym. Pewne zdziwienie budzi fakt, że 60% w grupie mającej problemy finansowe i aż 73% w grupie o najniższych dochodach jest zadowolone ze swoich osiągnięć. Czyżby części z przedstawicieli tych grup taka sytuacja odpowiadała? A może jest to po prostu taktyka poprzestania na małym, ale pewnym. Znaczna większość Wielkopolan (61%) jest zadowolona ze swoich perspektyw na przyszłość. Nieco częściej deklarują to osoby młodsze, uczące się, z wykształceniem policealnym/pomaturalnym lub wyższym, o średnich i wyższych dochodach, aktywni zawodowo, pracownicy biurowi lub umysłowi oraz osoby o wyższym statusie społeczno-ekonomicznym. Należy zwrócić uwagę na to, że najsłabiej swoje perspektywy na przyszłość oceniają mieszkańcy powiatów: wolsztyńskiego, chodzieskiego, kolskiego, tureckiego, konińskiego, międzychodzkiego, wrzesińskiego, poznańskiego. Natomiast największymi optymistami, jeśli idzie o przyszłość są mieszkańcy powiatów: leszczyńskiego, szamotulskiego, grodziskiego, nowotomyskiego, rawickiego, gostyńskiego, ostrowskiego Samoocena sił i energii do działania, aktywnego podchodzenia do codziennych wyzwań Znaczny odsetek Wielkopolan (61%) deklaruje, że posiada energię do działania. Nieco częściej są to osoby poniżej 40 lat (szczególnie osoby młode do 25 roku życia), z wykształceniem policealnym/pomaturalnym lub wyższym, lepiej zarabiające, o wyższym statusie społecznym i ekonomicznym, którym starcza na wszystko (bez oszczędności lub dzięki oszczędnościom). Niższy odsetek deklaracji o posiadaniu energii do działania odnotowujemy wśród osób mających powyżej 40 lat (szczególnie powyżej 65 lat), z wykształceniem podstawowym, zawodowym i średnim, robotników niewykwalifikowanych, rencistów, emerytów i bezrobotnych, o niskich dochodach, które żyją bardzo oszczędnie i mającym problemy finansowe. Relatywnie niewielki odsetek Wielkopolan (38%) z niecierpliwością czeka co przyniesie każdy kolejny dzień. Nieco częściej są to osoby młode i w średnim wieku (do 50 roku życia), z wykształceniem średnim lub wyższym, uczące się, prowadzące dom i pracujące (wykwalifikowani robotnicy, pracownicy biurowi wszystkich szczebli oraz prowadzący własną działalność 58

59 gospodarczą), z powiatów: jarocińskiego, średzkiego, m. Kalisz, ostrzeszowskiego, ostrowskiego, m. Piła pilskiego, pleszewskiego, śremskiego, kępińskiego, słupeckiego, kaliskiego, m. Leszno, konińskiego, krotoszyńskiego, gnieźnieńskiego, m. Konin. Niższą otwartość na wyzwania dnia codziennego odnotowujemy wśród osób mających powyżej 40 lat (szczególnie powyżej 65 lat), z wykształceniem podstawowym, zawodowym i średnim, z powiatów: szamotulskiego, grodziskiego, leszczyńskiego, obornickiego, gostyńskiego, rawickiego, wolsztyńskiego, nowotomyskiego, kościańskiego, międzychodzkiego. Podsumowując analizę kapitału ludzkiego, należy stwierdzić, że: 1. obserwując proces zmniejszania się populacji Wielkopolan i uwzględniając dane prognozy demograficznej należy podjąć działania na rzecz: o przyciągania do Wielkopolski nowych mieszkańców, o ograniczenia procesów emigracyjnych poprzez tworzenie lepszych warunków życia w Wielkopolsce (w tym tworzenia lepszych warunków mieszkaniowych), 2. obserwując procesy starzenia się społeczeństwa i wzrost wskaźników obciążenia demograficznego, należy wdrożyć polityki: o wspierające aktywizację zawodową niepracujących i bezrobotnych, o zmieniające postawy co podejścia do prac po przekroczenie wieku emerytalnego promowanie jak najdłuższej aktywności zawodowej (choć może w ograniczonym wymiarze godzin, przy bardziej elastycznych formach zatrudnienia), o rozwoju wolontariatu dla grup 50+ jako formy aktywizacji oraz intensyfikację prac nad systemem opiekuńczym dla osób najstarszych, o zwiększyć nakłady na rozwój gerontologii, o wdrażać innowacyjne systemy opiekuńcze wobec najstarszych z zakresu IT i ICT, 3. działania na rzecz poprawy kompetencji cywilizacyjnych, w tym szczególnie w grupach objętych wykluczeniem społecznym, w tym: o poprawy poziomu znajomości języków obcych (ze słabej do dobrej, dającej szansę na płynną komunikację, korzystanie z wiedzy, ewentualną okresową pracę w środowisku zagranicznym), o poprawy umiejętności w zakresie obsługi komputera i korzystania z narzędzi elektronicznych, Internetu, o upowszechnienia korzystania z Internetu w celu budowy wiedzy i dostępności szkoleń, 4. budowy nawyków kształcenia ustawicznego i promowanie mody na nie, 5. budowy nawyków i postaw przedsiębiorczych poprzez stworzenie i skuteczne wdrożenie polityk nakierowanych na: o o o o poprawę edukacji w zakresie przedsiębiorczości w szkołach (na każdym etapie kształcenia), promocję mody na przedsiębiorczość (w tym budowa racjonalnego wizerunku przedsiębiorcy MSP jako atrakcyjnej alternatywy etatu), promocję przedsiębiorczości społecznej jako jednej z form aktywizacji wykluczonych zawodowo, stworzenie atrakcyjnego dla pracodawców i niepełnosprawnych modelu zatrudniania niepełnosprawnych oraz budowę wizerunku niepełnosprawnych jako wartościowych pracowników 6. budowanie nawyków bardziej aktywnego i kreatywnego podchodzenia do życia i wiary w to, że dzięki własnym działaniom można osiągać sukces i poprawiać swój własny byt. W stosunku do grup wykluczonych wypracowanie metod ponoszenia samooceny i wiary we własne siły, radzenie sobie ze stresem i z porażkami, jako czymś naturalnym w rzeczywistości społecznej i gospodarce rynkowej. 59

60 ze swoich dotychczasowych osiągnięć życiowych ze swoich perspektyw na przyszłość ze swojego wykształcenia ze stanu swojego zdrowia ze stanu zdrowia członków swojej rodziny mam bardzo dużo energii w sobie z niecierpliwością czekam, co przyniesie każdy kolejny dzień dobrze radzę sobie w życiu używa telefonu komórkowego używa komputera korzysta z Internetu lub i poczty elektronicznej korzystał z Internetu w celu zbierania materiałów do nauki / pracy w ciągu roku zdobył uczestniczył/a w kursach i szkoleniach przez Internet w ciągu roku zdobył nowe kwalifikacje z myślą o lepszych zarobkach w ciągu roku zdobył otworzył/a własny interes/ firmę umiejętności pracy na komputerze [bardzo wysokie, wysokie, przeciętne] znający dobrze/ bardzo dobrze przynajmniej 1 język obcy uprawia sport rekreacyjnie planuje w ciągu roku zdobyć nowe kwalifikacje/ z myślą lepszych zarobkach planuje w ciągu roku założyć własną firmę Łączny odsetek wskazań Tabela GD 13: Charakterystyka kapitału ludzkiego w powiatach w Wielkopolsce, N= 7000 Wielkopolan w wieku 15+, dla powiatu 200 wywiadów zgadza się [4+5+6] zgadza się [4+5+6] zgadza się [4+5+6] zgadza się [4+5+6] zgadza się [4+5+6] zgadza się [5+6+7] zgadza się [5+6+7] zgadza się [5+6+7] tak tak tak tak tak tak tak m.leszno 88% 62% 80% 80% 76% 70% 58% 76% 93% 78% 75% 65% 13% 26% 4% 74% 35% 53% 33% 6% 1146% śremski 87% 62% 81% 77% 80% 69% 62% 80% 92% 78% 76% 66% 9% 26% 4% 69% 25% 46% 32% 8% 1130% m.piła - pilski 81% 56% 79% 76% 74% 68% 64% 72% 92% 81% 78% 66% 11% 22% 5% 70% 29% 55% 37% 8% 1123% średzki 89% 63% 81% 77% 80% 71% 65% 81% 91% 77% 74% 58% 8% 24% 4% 69% 27% 49% 27% 6% 1122% złotowski 89% 63% 79% 73% 75% 72% 21% 83% 91% 85% 83% 71% 7% 20% 5% 76% 27% 47% 30% 6% 1103% słupecki 87% 59% 79% 78% 78% 69% 61% 71% 89% 74% 71% 57% 11% 24% 7% 67% 26% 50% 31% 8% 1095% szamotulski 88% 78% 88% 85% 85% 59% 8% 67% 98% 86% 84% 79% 8% 13% 2% 78% 8% 53% 24% 3% 1094% m.kalisz 90% 66% 76% 77% 79% 75% 64% 85% 88% 74% 72% 54% 9% 16% 3% 68% 30% 42% 23% 2% 1094% m.konin 87% 58% 80% 67% 72% 71% 52% 80% 92% 77% 74% 62% 8% 25% 3% 70% 26% 42% 34% 8% 1090% ostrowski 91% 67% 80% 75% 79% 73% 64% 83% 85% 70% 67% 56% 4% 15% 5% 63% 27% 53% 24% 5% 1084% poznański 80% 53% 75% 65% 74% 65% 35% 69% 92% 82% 78% 66% 13% 22% 5% 76% 32% 50% 40% 3% 1074% obornicki 82% 62% 81% 79% 79% 68% 13% 72% 94% 81% 79% 73% 3% 16% 1% 72% 20% 51% 33% 2% 1062% jarociński 89% 64% 74% 76% 79% 73% 66% 81% 86% 69% 67% 49% 10% 23% 3% 61% 21% 41% 24% 3% 1062% czarnkowsko-trzcianecki 83% 61% 76% 75% 81% 53% 28% 65% 91% 77% 77% 63% 9% 23% 2% 69% 28% 49% 40% 7% 1053% m. Poznań 84% 60% 81% 76% 80% 53% 33% 59% 90% 81% 80% 64% 6% 22% 3% 70% 28% 49% 30% 4% 1052% pleszewski 88% 62% 78% 76% 79% 66% 63% 81% 84% 69% 66% 48% 9% 20% 1% 58% 21% 42% 30% 6% 1047% ostrzeszowski 87% 61% 69% 73% 75% 67% 64% 81% 89% 67% 64% 50% 11% 23% 3% 58% 22% 39% 32% 10% 1046% gnieźnieński 83% 55% 74% 72% 74% 61% 53% 65% 86% 76% 75% 65% 8% 24% 5% 68% 21% 39% 37% 5% 1046% kaliski 87% 58% 75% 70% 75% 70% 60% 79% 86% 69% 66% 51% 10% 22% 4% 60% 22% 42% 30% 6% 1043% kępiński 85% 55% 72% 74% 80% 71% 62% 78% 87% 72% 67% 52% 7% 18% 2% 58% 17% 47% 28% 7% 1039% koniński 78% 51% 68% 71% 78% 65% 55% 72% 87% 72% 69% 60% 8% 23% 6% 65% 18% 44% 34% 8% 1032% WIELKOPOLSKA 84% 61% 77% 75% 79% 61% 38% 67% 87% 73% 71% 58% 8% 19% 4% 66% 23% 42% 29% 5% 1025% krotoszyński 84% 59% 74% 70% 78% 60% 54% 71% 82% 70% 69% 53% 12% 21% 3% 58% 22% 44% 35% 6% 1024% chodzieski 76% 47% 83% 77% 83% 65% 20% 76% 88% 73% 71% 60% 4% 18% 1% 64% 26% 43% 25% 5% 1006% wrzesiński 81% 54% 72% 76% 84% 60% 21% 63% 89% 74% 73% 59% 9% 22% 5% 68% 25% 36% 27% 6% 1002% turecki 78% 49% 77% 66% 70% 53% 27% 62% 88% 77% 73% 59% 8% 26% 9% 65% 21% 44% 36% 10% 995% wągrowiecki 81% 61% 72% 80% 80% 58% 21% 59% 89% 72% 69% 60% 11% 19% 6% 65% 23% 41% 27% 5% 995% kolski 81% 48% 76% 72% 74% 65% 20% 65% 87% 75% 73% 52% 10% 19% 2% 65% 18% 34% 30% 6% 967% leszczyński 96% 90% 92% 92% 89% 40% 13% 48% 77% 63% 49% 43% 1% 10% 2% 83% 22% 15% 26% 2% 954% międzychodzki 82% 52% 75% 76% 79% 63% 19% 61% 87% 70% 69% 45% 3% 11% 2% 58% 24% 26% 24% 2% 928% grodziski 83% 78% 83% 87% 86% 38% 11% 41% 84% 66% 65% 60% 6% 11% 3% 54% 16% 18% 24% 7% 919% nowotomyski 87% 76% 81% 78% 81% 36% 17% 40% 76% 61% 58% 53% 6% 13% 2% 71% 18% 41% 20% 3% 915% kościański 76% 63% 74% 83% 86% 50% 18% 41% 73% 63% 57% 52% 4% 10% 2% 63% 19% 24% 25% 2% 888% Rawicki 83% 74% 76% 74% 83% 39% 15% 43% 76% 60% 55% 44% 11% 17% 8% 54% 10% 18% 13% 4% 856% gostyński 77% 71% 76% 66% 78% 42% 13% 43% 73% 56% 51% 47% 6% 10% 4% 54% 14% 21% 18% 5% 825% wolsztyński 64% 46% 54% 86% 89% 51% 15% 35% 77% 59% 58% 51% 6% 8% 2% 53% 13% 22% 21% 3% 814% 60 zgadza się [4+5+6] zgadza się [5+6] często [ ] zgadza się [5+6] zgadza się [5+6]

61 czyta prasę codzienną dzienniki czyta tygodniki czyta dwutygodniki miesięczniki czyta innego typu prasę czyta książki Czytelnictwo pracy i książek A do E słucha radia ogląda telewizję korzysta z Internetu korzysta z komunikatorów Internetowych (Gadu Gadu, Skype, etc.) korzysta z portali społecznościow ych (Nasza Klasa, Facebook, etc.), Korzysta z mediów elektronicznyc h F do O chodzi na koncerty chodzi do teatru chodzi do kina zwiedza muzea/ wystawy Kultura K do N uprawia sport rekreacyjnie Suma wskazań na wszystkie kategorie Tabela GD 14: Uczestnictwo w kulturze, społeczeństwie informacyjnym i aktywność sportowo rekreacyjna, N= 7000 Wielkopolan 15+, dla powiatu 200 wywiadów A B C D E F G HI J O K L M N R 2-3 razy w 2-3 razy w 2-3 razy w 2-3 razy w raz w raz w 2-3 razy w 2-3 razy w raz w raz w raz w raz w 2-3 razy w miesiącu i miesiącu i miesiącu i miesiącu i tygodniu tygodniu miesiącu i miesiącu i roku i roku i roku i roku i miesiącu i częściej częściej częściej częściej częściej i częście i częście częściej częściej częściej częście częściej częściej 2-3 razy w miesiącu i częściej poznański 72% 67% 60% 55% 62% 316% 85% 94% 77% 50% 63% 369% 14% 13% 22% 13% 63% 50% 798% czarnkowsko-trzcianecki 78% 76% 55% 43% 48% 301% 92% 97% 79% 55% 59% 381% 6% 2% 15% 5% 29% 49% 759% m. Poznań 75% 60% 45% 43% 60% 283% 87% 92% 77% 51% 60% 368% 17% 10% 18% 12% 58% 49% 757% m. Leszno 74% 65% 48% 38% 60% 286% 94% 96% 75% 46% 59% 370% 9% 10% 18% 8% 45% 53% 754% m. Piła - pilski 72% 71% 46% 30% 62% 280% 90% 97% 79% 50% 59% 374% 9% 7% 17% 6% 41% 55% 749% śremski 79% 68% 49% 27% 60% 283% 90% 99% 75% 51% 55% 370% 9% 9% 18% 5% 40% 46% 739% słupecki 76% 67% 49% 35% 63% 290% 90% 95% 73% 43% 52% 353% 11% 9% 16% 10% 46% 50% 739% gnieźnieński 76% 70% 44% 41% 50% 282% 94% 96% 77% 52% 64% 383% 7% 4% 12% 5% 29% 39% 732% m. Kalisz 69% 65% 48% 33% 64% 279% 92% 98% 72% 44% 44% 350% 14% 13% 21% 12% 60% 42% 732% szamotulski 82% 67% 34% 27% 52% 261% 84% 94% 82% 64% 67% 392% 11% 4% 8% 3% 26% 53% 731% m. Konin 71% 69% 47% 34% 66% 288% 87% 96% 74% 42% 53% 352% 10% 7% 23% 8% 49% 42% 731% średzki 75% 76% 45% 28% 55% 279% 91% 98% 74% 43% 49% 354% 11% 8% 19% 6% 45% 49% 726% obornicki 76% 53% 37% 37% 60% 263% 85% 96% 76% 55% 60% 372% 9% 6% 15% 8% 38% 51% 724% ostrowski 75% 60% 47% 33% 62% 277% 91% 96% 67% 44% 45% 342% 11% 9% 22% 9% 50% 53% 722% grodziski 87% 81% 74% 71% 41% 354% 93% 95% 62% 46% 35% 332% 3% 4% 6% 3% 17% 18% 721% koniński 72% 70% 56% 39% 52% 288% 88% 94% 71% 41% 55% 348% 7% 8% 15% 7% 37% 44% 718% jarociński 73% 65% 45% 32% 60% 276% 84% 94% 70% 43% 50% 340% 14% 12% 20% 12% 58% 41% 715% pleszewski 78% 67% 49% 37% 59% 290% 89% 95% 66% 45% 44% 338% 9% 7% 16% 9% 40% 42% 710% WIELKOPOLSKA 74% 65% 48% 39% 56% 282% 86% 93% 69% 43% 50% 342% 11% 8% 15% 8% 42% 42% 708% złotowski 72% 59% 45% 33% 51% 259% 87% 99% 82% 51% 59% 377% 5% 3% 11% 5% 23% 47% 706% turecki 68% 68% 53% 49% 49% 288% 85% 91% 69% 43% 53% 341% 8% 5% 9% 6% 28% 44% 701% ostrzeszowski 73% 66% 50% 28% 61% 278% 88% 94% 65% 40% 43% 330% 13% 10% 20% 9% 52% 39% 699% wągrowiecki 76% 69% 39% 39% 52% 274% 86% 97% 71% 43% 50% 346% 7% 4% 19% 6% 36% 41% 695% kępiński 72% 68% 50% 32% 57% 278% 88% 96% 66% 41% 43% 334% 8% 6% 15% 5% 35% 47% 694% chodzieski 77% 72% 45% 30% 50% 274% 82% 94% 73% 37% 45% 332% 11% 6% 15% 6% 38% 43% 687% leszczyński 84% 81% 70% 75% 67% 377% 73% 87% 52% 31% 34% 277% 4% 3% 8% 3% 18% 15% 687% wrzesiński 74% 71% 48% 42% 52% 286% 87% 94% 70% 41% 53% 345% 3% 4% 7% 4% 18% 36% 684% kaliski 72% 57% 40% 24% 52% 245% 88% 95% 66% 36% 39% 325% 16% 13% 17% 12% 58% 42% 670% krotoszyński 67% 60% 42% 29% 51% 249% 87% 95% 66% 42% 46% 336% 9% 6% 16% 7% 38% 44% 667% kościański 84% 69% 54% 56% 53% 315% 89% 91% 58% 26% 36% 299% 2% 1% 4% 2% 10% 24% 649% kolski 71% 61% 48% 48% 43% 269% 79% 92% 68% 38% 51% 327% 3% 1% 6% 1% 11% 34% 640% nowotomyski 76% 63% 46% 41% 47% 273% 63% 72% 51% 34% 38% 259% 11% 7% 14% 7% 39% 41% 611% wolsztyński 93% 65% 29% 28% 50% 265% 95% 98% 58% 25% 35% 311% 1% 0% 2% 0% 3% 22% 600% międzychodzki 71% 53% 36% 22% 31% 213% 90% 96% 69% 40% 46% 341% 3% 2% 8% 2% 14% 26% 595% gostyński 68% 60% 48% 37% 52% 265% 74% 88% 48% 27% 36% 272% 8% 8% 11% 6% 33% 21% 591% rawicki 58% 49% 32% 25% 33% 196% 63% 72% 45% 30% 29% 239% 4% 1% 5% 1% 12% 18% 465% razy w miesiącu i częściej

62 5.12. Kapitał społeczny w Wielkopolsce i jej powiatach Kapitał społeczny jest jednym z najciekawszych i najtrudniejszych do zbadania obszarów życia społecznego. Od wielu lat socjologia, antropologia społeczna i ekonomia próbują ustalić metodologię badań nad kapitałem społecznym. Problemy, jakie się z tym wiążą wynikają z wielości definicji samego pojęcia, wielości obszarów, których on dotyka, z trudności związanej z określeniem siły oddziaływania obszaru, a przede wszystkim sposobów badania jego oddziaływania. Na przestrzeni lat powstało wiele teorii systematyzujących wiedzę o kapitale społecznym, które w większości znacznie różnią się od siebie. Istnieją jednak pewne punkty wspólne, które pozwalają na wyodrębnienie trzech głównych trendów teoretycznych: od podejścia w skali makro do mikro. W podejściu makro Robert D. Putnam w Bowling Alone: America s Declining Social Capital (1995) stwierdził, że kapitał społeczny to te cechy organizacji społecznych, takich jak sieci (układy) jednostek lub gospodarstw domowych oraz powiązanych z nimi norm i wartości, które kreują efekty zewnętrzne dla całej wspólnoty 9. Putnama interesują tylko duże grupy społeczne, ponieważ, jego zdaniem, mają one największy wpływ na otoczenie. Ponadto zwraca on uwagę na istotną dla kapitału społecznego rolę wzajemnego zaufania i wspólnych wartości dla członków danej społeczności. Jego zdaniem, obdarzone zaufaniem i wyznające podobne wartości jednostki dużo łatwiej nawiązują relacje, które przysparzają im obustronnych korzyści. Wspólne wartości mają swoje odzwierciedlenie przede wszystkim w obywatelskiej postawie członków społeczeństw, ponieważ ci, którzy należą do formalnych i nieformalnych sieci społecznych, są bardziej skłonni poświęcić swój czas i pieniądze w dobrej intencji, niż ci, którzy funkcjonują w izolacji społecznej. Z tych powodów altruizm (...) jest ważnym objawem pozwalającym zdiagnozować obecność kapitału społecznego. 10 Według Francisa Fukuyamy: Kapitał społeczny można najprościej zdefiniować jako zestaw nieformalnych wartości i norm etycznych wspólnych dla członków określonej grupy i umożliwiających im skuteczne współdziałanie. Jak twierdzi autor przestrzeganie wspólnych norm i wartości sprzyja tworzeniu zaufania, które działa niczym smar, który zwiększa wydajność funkcjonowania każdej grupy lub instytucji. Właśnie w interesie tychże instytucji jest wzmacnianie takich cnót etycznych, jak: prawdomówność, wywiązywanie się z obowiązków i wzajemność w stosunkach z innymi, tolerancja, etc. 11 James Coleman ujął kapitał społeczny w sposób nieco inny niż Fukuyama czy Putnam. Coleman twierdzi, że kapitał społeczny jest atrybutem małych grup społecznych i powstaje niejako w sposób przypadkowy, czy raczej niezamierzony. Jednostki łącząc się w grupy kierują się chęcią realizacji własnych celów, nie zaś bezpośrednim tworzeniem kapitału społecznego. Dopiero w efekcie powstania silnych więzi, relacji i połączeń wewnątrz takiej grupy wytwarza się kapitał społeczny jako wartość dodana, dostępna dla wszystkich starych i nowych członków tejże grupy. W ten sposób cele indywidualne mogą przekształcić się w korzyści płynące z przyjacielskich relacji nawiązanych z innymi ludźmi 12 Trzeci trend teoretyczny nakreślił Pierre Bourdieu, który w przeciwieństwie do poprzednich badaczy zwrócił uwagę na znaczenie pojedynczych ogniw w relacjach wewnątrz poszczególnych grup społecznych. O ile owe przyjacielskie relacje, o których mówi Coleman zawierają w sobie pewną dawkę indywidualizmu, to Bourdieu poszedł o krok dalej i w kapitale społecznym wyróżnił istnienie tzw. indywidualnego kapitału społecznego. Według niego kapitał społeczny to zbiór rzeczywistych i potencjalnych zasobów, jakie związane są z posiadaniem trwałej sieci mniej lub bardziej zinstytucjonalizowanych związków wspartych na wzajemnej znajomości i uznaniu lub inaczej mówiąc z członkostwem w grupie która dostarcza każdemu ze swych członków wsparcia w postaci kapitału posiadanego przez kolektyw, wiarygodności, która daje im dostęp do kredytu w najszerszym sensie tego słowa 13. Według Bourdieu zatem to, co nazywamy kapitałem społecznym zawiera się w ilości i jakości relacji między poszczególnymi ogniwami grupy tworzących kolektyw czyli najprościej rzecz ujmując w liczbie znajomych posiadanych przez jednostkę. Ważne jest również jacy są to znajomi, wedle zasady: nieważne co wiesz, ważne kogo znasz 14 9 B. Pogonowska, Kapitał społeczny próba rekonstrukcji kategorii pojęciowej [w:] Kapitał społeczny aspekty teoretyczne i praktyczne, H. Januszek (red.) Poznań 2004, s R. D. Putnam, Samotna gra w kręgle. Upadek i odrodzenie wspólnot lokal-nych w Stanach Zjednoczonych, Warszawa 2008., s F. Fukuyama, Kapitał społeczny, [w:] Kultura ma znaczenie, Kraków 2003.s K. Sierocińska, Kapitał społeczny. Definiowanie, pomiar i typy, Studia Ekonomiczne 2011 nr 1., s K. Sierocińska, Kapitał społeczny. Definiowanie, pomiar i typy, Studia Ekonomiczne 2011 nr 1., s K. Sierocińska, Kapitał społeczny. Definiowanie, pomiar i typy, Studia Ekonomiczne 2011 nr 1., s.72 62

63 Krótki przegląd najważniejszych sposobów patrzenia na kapitał społeczny daje obraz tego, jak złożone i wielopłaszczyznowe jest samo pojęcie. W omawianych badaniach przeprowadziliśmy analizę kapitału społecznego, jako elementu kondycji społecznej powiatów w kilku jego wymiarach, takich jak: zaufanie ogółem, zaufanie w rodzinie i relacje rodzinne, spójność małżeństw; zaufanie i relacje z grupą sąsiedzką; nastawienie na budowę sieci relacji społecznych potrzeba przyjaciół/znajomych, tożsamość regionalną, korzystanie z portali społecznościowych; stosunek do demokracji jako relacji społecznej opartej na zaufaniu i osiąganiu konsensusu; partycypacja w demokracji; angażowanie się w życie społeczne Wielkopolanie są raczej nieufni i stosują zasadę ograniczonego zaufania Wielkopolanie w większości (69%) nie ufają ludziom, których nie znają i w takim samym stopniu ufają większości ludzi, co im nie ufają. Wbrew stereotypowym opiniom, poziom zaufania do innych ludzi (nieznanych wcześniej) nie jest wyższy na wsi (zarówno w miastach, jak i na wsi poziom ten jest porównywalny), ale najwyższy w regionie jest w Poznaniu. Ponadto, relatywnie wyższy niż średnio w populacji, poziom zaufania do obcych nieznanych odnotowujemy wśród ludzi młodych do 25 roku życia i seniorów w wieku 65+, pracowników umysłowych wyższego szczebla, uczniów, osób dobrze sytuowanych, z optymizmem patrzący w przyszłość, korzystających z pomocy opiekuńczej, mieszkających w powiatach: nowotomyskim, rawickim, ostrowskim, jarocińskim, kaliskim, m. Poznań, gostyńskim, śremskim. Natomiast, niższy niż średnio w populacji poziom zaufania do obcych nieznanych odnotowujemy wśród ludzi w wieku lat, robotników niewykwalifikowanych i rolników oraz osób bezrobotnych, kobiet prowadzących dom i wychowujących dzieci, ludzi mających problemy finansowe, korzystających z okresowej i stałej pomocy finansowej oraz rzeczowej, mających niepełnosprawne dzieci, mieszkających w powiatach: grodziskim, kościańskim, wągrowieckim, obornickim, leszczyńskim, wolsztyńskim, szamotulskim, m. Piła pilskim. Wielkopolanie ufają najbliższemu otoczeniu rodzinie (96%) znajomym i przyjaciołom, (90%) oraz sąsiadom (70%). W wypadku analizy profilu osób nie ufających sąsiadom odnotowujemy, że ich charakterystyka jest podobna do tej, jaką wyżej przedstawiliśmy w stosunku dla osób nie ufającym obcym nieznanym. To wysokie zaufanie do bliskiego otoczenia prawdopodobnie wynika z faktu, że większość Wielkopolan nie ma problemów z sąsiadami i czuje się stosunkowo bezpieczną w okolicy, w której mieszka (74%). Najwyższe wskaźniki poczucia bezpieczeństwa odnotowujemy w powiatach: jarocińskim, słupeckim, kępiński, gostyńskim, wolsztyńskim, kościańskim, średzkim. Natomiast, brak poczucia bezpieczeństwa deklaruje 13% Wielkopolan, a najniższe poczucie bezpieczeństwa odnotowujemy w powiatach: międzychodzkim, m. Piła pilskim, tureckim, poznańskim i m. Poznań Nastawienie na budowę sieci relacji społecznych 15 Budowanie dobrych relacji z przyjaciółmi jest dla Wielkopolan bardzo ważne. Znajdowanie przyjaciół i utrzymywanie z nimi jak najlepszych relacji jest elementem budowania sieci powiązań potrzebnych ze względu na emocje (akceptacja, wsparcie), jak i funkcjonowanie w społeczeństwie (pomoc, wsparcie). Niełatwo jest pozyskać przyjaciela/przyjaciół, o czym mogą świadczyć deklaracje o ciągłym poszukiwaniu (zyskiwaniu) nowych przyjaciół. Objawem pragmatyzmu Wielkopolan jest także średnia liczba posiadanych przyjaciół. Wielkopolanie mają najczęściej od 2 do 7 przyjaciół. Zatem można stwierdzić, że Wielkopolanie mają kilku, ale za to sprawdzonych przyjaciół. Nieliczni (ok. 2%), wzorem profili w portalach społecznościach, deklarują posiadanie więcej niż 50 przyjaciół. Wielkopolanie dbają o budowanie dobrych relacji z przyjaciółmi. Stopień zadowolenia z relacji z przyjaciółmi, który w większości grup wyróżnionych ze względu na cechy demograficzne, jest bliski 5 w 6-stopniowej skali, świadczy o dbałości o te kontakty, co z kolei jest oznaką nie tylko dobrych relacji, ale też pragmatyzmu. Najlepsze kontakty z przyjaciółmi mają osoby, które dobrze sobie radzą w życiu. Są to najczęściej osoby dość dobrze wykształcone bądź uczące się, o stabilnej sytuacji finansowej. Znacznie gorsze kontakty z przyjaciółmi mają osoby, które są słabiej wykształcone, wykonują pracę fizyczną, bądź są bezrobotni. Wygląda na to, że pomiędzy radzeniem sobie w życiu a jakością relacji z przyjaciółmi i znajomymi jest ścisła korelacja. 15 Źródło: R. Janowicz, Kapitał intelektualny Wielkopolski, Stan obecny i wyzwania przyszłości. Wielkopolskie Obserwatorium, Gospodarcze, Poznań 2011, 63

64 Wielkopolanie rzadziej się rozwodzą W rozważaniach nad kapitałem społecznym warto wziąć także pod uwagę liczbę rozwodów, które mogą być traktowane jako przejaw osłabiania więzi społecznych i relacji międzyludzkich na najbardziej podstawowym poziomie. Wprawdzie, w każdym przypadku, decyzja o rozwodzie jest sprawą indywidualną, uzależnioną od wielu aspektów, ale możemy wnioskować, że jest to zjawisko związane z kapitałem społecznym. Rozwodzący się stracili bowiem do siebie zaufanie. Przyzwolenie społeczne na rozwód jest też przejawem osłabienia kapitału społecznego. W województwie wielkopolskim liczba rozwodów na 10 tysięcy mieszkańców jest bliska średniej dla Polski, jednak w porównaniu do innych polskich województw sytuacja w tym względzie jest lepsza, co może sygnalizować relatywnie silniejsze więzi społeczne. Może jednak także być sygnałem dominacji wartości i norm, które powodują niski poziom akceptacji społecznej dla rozwodów i, w efekcie, powstrzymują część współmałżonków przed podejmowaniem tego typu decyzji. W 2009 r. w województwie wielkopolskim rozwiodło się 5057 par małżeńskich. Na 1000 zawartych małżeństw przypadało średnio 215 rozwodów (230 w 2008 r.). W kraju wskaźnik ten wyniósł, odpowiednio: rozwodów oraz w rozwody). Zdecydowanie więcej rozpadów związków odnotowano w miastach (73,7% ogólnej liczby rozwodów; w kraju 78,7%). Najwięcej rozwodów w przeliczeniu na 1000 ludności zarejestrowano w Lesznie, powiecie pilskim, Kaliszu, oraz w Koninie, natomiast stosunkowo najmniej orzeczeń rozwodowych wystawiono w powiatach: grodziskim, kaliskim, konińskim, wolsztyńskim. Pozwy rozwodowe częściej wnoszą kobiety, osoby w wieku od 30 do 34 lat (11,1% wszystkich rozwodów) Stosunek do demokracji jako relacji społecznej opartej na zaufaniu i oraz przedstawicieli władzy Wielkopolanie w większości uważają, że demokracja ma przewagę nad innymi formami rządów, ale jej zdecydowanych orędowników jest tylko 26%. Demokracji, jako formie sprawowania rządów nie ufają przede wszystkim ci, którzy są w nienajlepszej sytuacji materialnej i życiowej. Najmniejsze zaufanie do demokracji mają osoby z problemami finansowymi, emeryci i bezrobotni. Co ciekawe, wiele sceptycyzmu wobec demokracji mają osoby uczące się. Do największych entuzjastów demokracji trzeba zaliczyć osoby z wykształceniem prawniczym i humanistycznym, dobrze sytuowane oraz menedżerów. Osób, które nie potrafią ocenić czy demokracja jest najlepsza formą sprawowania rządów, najwięcej jest wśród tych, którzy mają problemy finansowe i tych, którzy mieszkają samotnie. Świadczy to o wycofaniu się z uczestnictwa w życiu społecznym, które jest zbyt odległe. Dodajmy, że w subregionach największe poparcie dla demokracji odnotowujemy w kaliskim i pilskim. 17 Jednak tylko 18,0% Wielkopolan czuje, że ma wpływ na to, co się dzieje w zakresie społecznopolitycznym w ich miejscowości. To bardzo niski wyniki i niepokoić musi, że najwyższy poziom wskazań wyniósł 39% (powiat obornicki), a najniższy w 10-12% (powiaty: m. Konin, gnieźnieński, kolski, wrzesiński). Niepokoić także musi w kontekście priorytetów polityki społecznej w województwie Wielkopolskim, że tylko 32% Wielkopolan ma poczucie, że wszyscy mieszkańcy Wielkopolski mają równe szanse na rozwój i osiągnięcie swoich celów życiowych. Częściej takie deklaracje składają mieszkańcy powiatów: obornickiego, szamotulskiego, jarocińskiego, śremskiego. Natomiast najrzadziej mieszkańcy powiatów: wolsztyńskiego, nowotomyskiego, kolskiego, złotowskiego, wrzesińskiego, międzychodzkiego, krotoszyńskiego, kościańskiego, rawickiego. Nadal jednak Wielkopolanie ufający władzy są w mniejszości. I tak, tylko 39% Wielkopolan deklaruje, że ufa przedstawicielom władz samorządowych, miasta, gminy, powiatu. Częściej przedstawicielom wymienionych władz samorządowych ufają mieszkańcy powiatów: leszczyńskiego, wolsztyńskiego, szamotulskiego, kościańskiego, wągrowieckiego, słupeckiego, międzychodzkiego. Natomiast rzadziej powiatów: m. Konin, konińskiego, kolskiego, tureckiego, wrzesińskiego m. Poznań, poznańskiego, gnieźnieńskiego, m. Kalisz. Podobnym zaufaniem, jak władze samorządowe cieszą się organizacje pozarządowe ufa im 38% Wielkopolan. Częściej są to mieszkańcy powiatów: wolsztyńskiego, leszczyńskiego, szamotulskiego, kościańskiego, wągrowieckiego, obornickiego. Natomiast, rzadziej powiatów: 16 Ludność, ruch naturalny i migracje w województwie wielkopolskim w 2009 r. GUS Poznań 2010, s Źródło: R. Janowicz, Kapitał intelektualny Wielkopolski, Stan obecny i wyzwania przyszłości. Wielkopolskie Obserwatorium, Gospodarcze, Poznań 2011, 64

65 kolskiego, m. Konin, wrzesińskiego, gnieźnieńskiego, poznańskiego, ostrowskiego, kaliskiego, pleszewskiego, złotowskiego. Tylko co trzeci Wielkopolanin (32%) deklaruje, że ma zaufanie do przedstawicieli władz samorządowych województwa. Częściej przedstawicielom władz samorządowych województwa ufają mieszkańcy powiatów: leszczyńskiego, wolsztyńskiego, szamotulskiego, kościańskiego, wągrowieckiego, obornickiego, nowotomyskiego, grodziskiego. Natomiast, rzadziej powiatów: wrzesińskiego, kolskiego, m. Konin, poznańskiego, pleszewskiego, średzkiego, złotowskiego. Jeszcze niższy (29%) jest poziom zaufania Wielkopolan do władz państwowych Angażowanie się w życie społeczne i dobroczynność Angażowanie się na rzecz dobra wspólnego nie jest wcale oczywiste dla Wielkopolan. Wskazania na żaden z wybranych do ceny parametrów nie przekroczyły 50 % można postawić tezę, że Wielkopolan czeka jeszcze sporo pracy w zakresie budowy społeczeństwa obywatelskiego praktykującego solidaryzm społeczny. Przeprowadzone badania pokazują, że 28% Wielkopolan w minionym roku angażowało się w działania na rzecz społeczności lokalnej lub/i brało udział w inicjatywie sąsiedzkiej. Częściej zaangażowanie deklarowali mieszkańcy powiatów: wolsztyńskiego, słupeckiego, poznańskiego, ostrzeszowskiego, m. Piła pilskiego, wągrowieckiego, czarnkowsko-trzcianeckiego, kaliskiego. Natomiast, rzadziej powiatów: m. Konin, międzychodzkiego, wrzesińskiego, kościańskiego, rawickiego, obornickiego, gostyńskiego, nowotomyskiego, szamotulskiego, leszczyńskiego. Niewiele wyższy odsetek Wielkopolan (33%) wziął udział w minionym roku w jakimś zabraniu publicznym. Częściej zaangażowanie deklarowali mieszkańcy powiatów: średzkiego, m. Piła - pilskiego, wolsztyńskiego, słupeckiego, wągrowieckiego, czarnkowsko-trzcianeckiego, krotoszyńskiego, konińskiego, jarocińskiego, międzychodzkiego. Natomiast, rzadziej powiatów: obornickiego, nowotomyskiego, szamotulskiego, rawickiego, leszczyńskiego, gostyńskiego. Jeszcze mniejszy odsetek mieszkańców Wielkopolski (19%) deklaruje członkostwo w organizacji, stowarzyszeniu, partii, komitecie, radzie, grupie religijnej, związku, lub kole. Częściej do tego typu aktywności przyznawali się mieszkańcy powiatów: tureckiego, wolsztyńskiego, słupeckiego, krotoszyńskiego, wągrowieckiego. Natomiast, rzadziej powiatów: kościańskiego, rawickiego, obornickiego, gostyńskiego, nowotomyskiego, leszczyńskiego, szamotulskiego. Natomiast znaczny odsetek mieszkańców Wielkopolski (46%) deklaruje pomoc w minionym roku ludziom spoza rodziny poprzez pracę oraz podobny odsetek (44%) poprzez pomoc w minionym roku ludziom spoza rodziny poprzez darowizny. Częściej do tego typu aktywności pomocowej przyznawali się mieszkańcy powiatów: czarnkowsko-trzcianeckiego, m. Konin, tureckiego, m. Lesznom, śremskiego, słupeckiego, m. Piła pilskiego, złotowskiego, krotoszyńskiego, poznańskiego, konińskiego, średzkiego, ostrzeszowskiego, gnieźnieńskiego. Natomiast, rzadziej powiatów: obornickiego, szamotulskiego, grodziskiego, wolsztyńskiego, kościańskiego, nowotomyskiego, międzychodzkiego, leszczyńskiego, rawickiego, gostyńskiego Poczucie tożsamości regionalnej Poczucie tożsamości regionalnej i lokalnej powoduje, że ludzie chętniej angażują się na rzecz otoczenia i współobywateli. Chętniej dbają o wspólne dobro. Za pozytywny sygnał dla rozwoju regionu można uznać fakt, że 72% mieszkańców Wielkopolski deklaruje, że czuje się mocno lub dość mocno związanych z Wielkopolską i czuję się Wielkopolanami. Ponadto, niewiele mniejszy odsetek (67%) deklaruje, że tradycja, historia i kultura ich regionu są dla nich bardzo ważne, ważne lub dość ważne. Relatywnie najczęściej deklaracje takie składają mieszkańcy powiatów: wolsztyńskiego, jarocińskiego, śremskiego, wągrowieckiego, międzychodzkiego, kaliskiego, pleszewskiego, ostrzeszowskiego, średzkiego, m. Kalisz, chodzieskiego, obornickiego, krotoszyńskiego. Natomiast najrzadziej mieszkańcy powiatów: leszczyńskiego, grodziskiego, gostyńskiego, rawickiego, nowotomyskiego. Natomiast 38% Wielkopolan deklaruje, że angażuje się w działania nakierowane na wzmocnienie więzi z miejscem zamieszkania. Do tego typu działań częściej przyznają się mieszkańcy powiatów: wolsztyńskiego, wągrowieckiego, szamotulskiego, kościańskiego, obornickiego, jarocińskiego. Natomiast najrzadziej deklarują mieszkańcy powiatów: m. Kalisza, rawickiego, m. Konin, m. Poznań, wrzesińskiego, gnieźnieńskiego, nowotomyskiego, kolskiego, międzychodzkiego. 65

66 zadowolenie ze stosunków z kolegami znajomymi zadowolenie ze stosunków z przyjaciółmi zadowolenie ze stanu bezpieczeństwa Poczucie równości szanse na rozwój i osiągnięcie celów życiowych Silne poczucie związku z Wielkopolską zaangażowanie w działania na rzecz więzi miejscem zamieszkania tradycje, historia i kultura regionu są dla mnie bardzo ważne poczucie wpływu na sytuację społeczno polityczną w miejscowości władze w mojej miejscowości konsultują się z mieszkańcami w ważnych sprawach potrzeba pomocy w zaplanowaniu rozwoju zawodowego potrzeba pomocy w poszukiwaniu pracy zaufanie do najbliższych członków rodziny zaufanie do znajomych i przyjaciół zaufanie do sąsiadów zaufanie do ludzi, których nie zna zaufanie do przedstawicieli władz samorządowych gminy, powiatu, miasta zaufanie do przedstawicieli władz samorządowych województwa zaufanie do władz państwowych zaufanie do organizacji pozarządowych Angażowanie się w minionym roku w działania na rzecz społeczności lokalnej / sąsiedzkiej udział w minionym roku w zabraniu publicznym pomoc w miniony roku ludziom spoza rodziny poprzez pracę pomoc w miniony roku ludziom spoza rodziny - darowizny człnkowstwo organizacji, stowarzyszeń, partii, komitetów rad, grup religijnych, związków lub kół korzysta z portali społecznościowych Łączny odsetek wskazań Tabela GD 15: Charakterystyka kapitału społecznego w powiatach w Wielkopolsce Tabela: KAPITAŁ SPOŁECZNY TOP BOX [4+5+6] TOP BOX [4+5+6] TOP BOX [4+5+6] TOP BOX [5+6+7] TOP BOX [5+6+7] TOP BOX [5+6+7] TOP BOX [5+6+7] TOP BOX [5+6+7] TOP BOX [5+6+7] LOX BOX [1+2+3] LOX BOX [1+2+3] TOP BOX [5+6] TOP BOX [5+6] TOP BOX [5+6] TOP BOX [5+6] TOP BOX [5+6] TOP BOX [5+6] TOP BOX [5+6] TOP BOX [5+6] TAK TAK TAK TAK TAK TAK wolsztyński 92% 97% 90% 18% 89% 72% 90% 15% 15% 61% 53% 98% 93% 47% 11% 72% 52% 27% 70% 38% 43% 46% 16% 26% 39% 1370% Słupecki 93% 93% 91% 29% 78% 44% 71% 16% 30% 45% 48% 98% 92% 79% 25% 51% 38% 34% 43% 36% 42% 46% 61% 26% 54% 1363% Jarociński 95% 96% 92% 37% 85% 47% 78% 20% 31% 47% 50% 97% 92% 81% 33% 38% 29% 25% 39% 29% 39% 46% 48% 21% 54% 1350% wągrowiecki 94% 94% 80% 27% 82% 60% 78% 22% 30% 53% 56% 100% 96% 45% 10% 52% 41% 28% 51% 35% 42% 47% 46% 25% 54% 1341% czarnkowsko-trzcianecki 93% 92% 86% 33% 76% 43% 71% 18% 31% 39% 45% 97% 90% 68% 26% 43% 34% 29% 38% 34% 41% 56% 61% 24% 67% 1339% Śremski 94% 94% 86% 37% 85% 38% 78% 16% 28% 46% 48% 100% 94% 77% 29% 36% 27% 24% 39% 33% 37% 45% 62% 22% 57% 1331% Średzki 97% 96% 89% 35% 82% 45% 71% 23% 33% 41% 46% 97% 95% 77% 26% 38% 25% 28% 38% 32% 44% 43% 57% 21% 52% 1329% szamotulski 93% 93% 85% 53% 61% 55% 56% 35% 32% 14% 19% 99% 97% 70% 17% 63% 63% 62% 63% 13% 16% 55% 14% 6% 79% 1314% ostrzeszowski 97% 95% 85% 31% 80% 37% 76% 21% 30% 47% 48% 98% 93% 80% 26% 42% 28% 20% 36% 36% 37% 50% 50% 22% 49% 1314% Kaliski 96% 96% 87% 33% 80% 43% 76% 22% 32% 37% 44% 99% 96% 80% 31% 43% 30% 22% 29% 34% 37% 44% 54% 21% 45% 1310% krotoszyński 92% 91% 80% 25% 80% 42% 71% 20% 27% 46% 51% 97% 92% 79% 22% 38% 31% 25% 36% 30% 41% 45% 56% 25% 56% 1300% Ostrowski 94% 95% 87% 32% 71% 37% 71% 16% 25% 51% 54% 98% 94% 78% 33% 37% 28% 26% 32% 27% 34% 43% 52% 22% 51% 1293% pleszewski 94% 95% 86% 33% 81% 43% 75% 21% 34% 41% 44% 98% 94% 78% 27% 35% 26% 20% 29% 33% 35% 46% 52% 20% 52% 1292% Kępiński 95% 95% 91% 34% 75% 37% 70% 18% 34% 40% 46% 97% 91% 81% 26% 37% 28% 26% 33% 28% 36% 42% 57% 21% 49% 1287% m.kalisz 93% 94% 83% 36% 78% 31% 75% 15% 18% 59% 58% 99% 96% 75% 28% 34% 28% 28% 41% 26% 33% 42% 52% 18% 47% 1286% Obornicki 88% 90% 88% 55% 80% 50% 72% 39% 41% 24% 25% 96% 91% 57% 11% 45% 45% 42% 48% 17% 20% 61% 16% 10% 70% 1281% chodzieski 95% 93% 88% 35% 82% 39% 70% 22% 29% 44% 47% 95% 84% 67% 24% 41% 27% 26% 35% 33% 33% 45% 46% 20% 53% 1273% m.leszno 94% 95% 87% 36% 77% 36% 62% 18% 26% 39% 42% 96% 93% 71% 22% 38% 30% 26% 39% 26% 27% 48% 60% 17% 65% 1269% m.piła - pilski 94% 94% 77% 36% 71% 37% 68% 15% 22% 35% 37% 97% 92% 74% 19% 36% 27% 27% 36% 36% 43% 47% 59% 23% 65% 1268% Koniński 93% 94% 84% 33% 78% 38% 70% 13% 18% 42% 43% 96% 93% 71% 25% 34% 29% 24% 36% 31% 40% 47% 53% 19% 60% 1263% WIELKOPOLSKA 92% 92% 84% 31% 72% 38% 67% 18% 26% 39% 41% 96% 91% 70% 25% 39% 32% 28% 38% 28% 33% 46% 44% 19% 58% 1249% międzychodzki 89% 95% 74% 24% 81% 23% 77% 13% 33% 53% 57% 96% 92% 78% 23% 49% 36% 32% 39% 22% 38% 28% 21% 19% 54% 1247% m. Poznań 92% 93% 78% 32% 71% 30% 71% 16% 21% 35% 39% 98% 87% 66% 30% 34% 32% 31% 41% 24% 26% 49% 43% 19% 70% 1227% poznański 85% 86% 78% 34% 78% 38% 66% 18% 29% 33% 36% 92% 89% 65% 28% 30% 26% 22% 31% 36% 36% 62% 39% 20% 68% 1227% m.konin 92% 94% 80% 30% 73% 31% 68% 12% 18% 49% 50% 97% 91% 72% 23% 27% 25% 24% 32% 23% 28% 48% 64% 17% 58% 1225% Złotowski 92% 93% 80% 22% 69% 35% 69% 15% 39% 37% 38% 98% 87% 61% 22% 37% 25% 22% 28% 33% 34% 50% 52% 19% 67% 1225% Turecki 89% 91% 77% 26% 67% 37% 60% 18% 23% 37% 42% 95% 87% 65% 24% 32% 30% 22% 33% 30% 37% 49% 59% 32% 59% 1222% gnieźnieński 92% 91% 85% 27% 69% 26% 62% 11% 16% 42% 40% 96% 88% 72% 20% 30% 27% 24% 32% 32% 37% 41% 58% 20% 71% 1210% leszczyński 98% 96% 88% 33% 49% 33% 37% 25% 28% 18% 19% 99% 98% 78% 11% 73% 68% 64% 67% 11% 15% 20% 18% 6% 47% 1198% wrzesiński 91% 91% 87% 22% 73% 30% 65% 10% 18% 49% 45% 93% 92% 71% 21% 34% 22% 20% 29% 22% 27% 41% 54% 18% 62% 1188% kościański 90% 93% 89% 25% 70% 52% 63% 19% 17% 36% 35% 96% 89% 41% 7% 57% 52% 36% 54% 21% 28% 27% 22% 14% 42% 1176% Kolski 90% 90% 80% 19% 73% 24% 72% 11% 13% 43% 45% 91% 89% 75% 27% 27% 24% 22% 26% 24% 30% 40% 60% 19% 64% 1172% Grodziski 90% 91% 88% 31% 49% 40% 48% 24% 31% 18% 18% 98% 87% 74% 6% 42% 40% 34% 40% 25% 30% 52% 14% 24% 39% 1133% Rawicki 89% 91% 88% 25% 44% 31% 35% 22% 22% 35% 38% 89% 86% 70% 35% 43% 39% 37% 41% 20% 16% 19% 19% 12% 43% 1087% nowotomyski 86% 87% 84% 19% 42% 25% 38% 16% 13% 31% 34% 90% 86% 68% 45% 48% 45% 43% 42% 16% 17% 32% 17% 8% 57% 1087% gostyński 88% 87% 90% 32% 47% 37% 43% 17% 21% 21% 23% 94% 91% 69% 29% 44% 39% 36% 34% 16% 12% 19% 11% 10% 57% 1067% 66

67 5.13. Kapitał strukturalny Trudno jest budować indywidualny i regionalny kapitał intelektualny bez dostępu do odpowiedniej infrastruktury w poszczególnych obszarach aktywności ludzkiej pozwalającej na zaspokojenie potrzeb jednostki oraz poszczególnych grup społecznych. Dlatego też ważnym elementem składowym kapitału intelektualnego jest kapitał strukturalny, na który składają się: infrastruktura mieszkaniowa, zdrowia, handlowo-usługowa, komunikacyjna, opiekuńcza i edukacyjna, administracyjna, prawna, kultury, sportu i rekreacji. Każdy z wyżej wymienionych elementów może wzmacniać lub też osłabiać rozwój pozostałych składowych kapitału intelektualnego, czyli: kapitału ludzkiego, społecznego oraz rozwoju Infrastruktura mieszkaniowa Według danych ostatniego Spisu Powszechnego w roku 2011 w Wielkopolsce jest 1 120,3 tys. mieszkań, z których ponad 50% zostało wybudowanych przed 1997 rokiem, co będzie powodowało konieczność ich remontów, a to z kolei może stanowić ważny czynnik wspierający rozwój sektora w obszarze budownictwa oraz handlu materiałami budowlanymi Infrastruktura techniczna regionu poziom wyposażenia w infrastrukturę techniczną Mieszkańcy województwa wielkopolskiego są objęci siecią wodociągową w prawie największym stopniu w kraju (92% ogółu populacji województwa). Nieznacznie większy odsetek ludności korzystającej z tej sieci mają jedynie województwa zachodniopomorskie, opolskie i śląskie. Odmiennie od rozwoju sieci wodociągowej przedstawia się sytuacja rozwoju sieci kanalizacyjnej województwa wielkopolskiego na tle pozostałych województw. Aż siedem województw może się pochwalić większym odsetkiem lokalnej populacji korzystającej z sieci kanalizacyjnej, który dla Wielkopolski wynosił w 2008 roku 60%. Na korzyść regionu wielkopolskiego przemawia jednak fakt, że w latach to właśnie tu nastąpił największy wśród województw wzrost udziału ludności korzystającej z tej sieci (o 5 pkt. %). Problemem w regionie pozostaje mały odsetek ludności wiejskiej objętej siecią kanalizacyjną. Rozwój sieci gazowej w województwie wielkopolskim jest relatywnie słabszy niż w większości pozostałych regionów. Aż dziewięć województw dysponuje siecią gazową obejmującą swoim zasięgiem wyraźnie większy odsetek lokalnej populacji. Co więcej, w latach udział ludności korzystającej w Wielkopolsce z sieci gazowej nie zmienił się. Warto jednak zwrócić uwagę na fakt, że prawie we wszystkich regionach o większym zasięgu sieci gazowej niż w Wielkopolsce w tym samym okresie nastąpił mniej lub bardziej znaczący spadek udziału odsetka ludności z niej korzystającej Ochrona zdrowia i opieka społeczna w Wielkopolsce. Kondycja ochrony zdrowia wyraża się w głównej mierze poprzez takie czynniki, jak dostępność do usług ochrony zdrowia oraz poziomu zarządzania jednostek opieki zdrowotnej. Są to istotne informacje z punktu widzenia oceny jakości życia. Praktyka badawcza dowodzi, że proste wskaźniki ekonomiczne nie niosą dostatecznej informacji na ten temat. Dopiero poszerzenie wskaźników ekonomicznych o dane charakteryzujące obszary pozaekonomiczne pozwala na zobiektywizowanie informacji na temat jakości życia 18.Podwyższanie poziomu życia podnosi pozycję konkurencyjną regionu i wpływa na decyzje migracyjne. Wyższy poziom życia w regionie ułatwia przyciąganie nowych, wartościowych pracowników i zmniejsza skłonność do relokacji u mieszkańców regionu. Liczba szpitali w województwie wielkopolskim w 2010r. wynosiła 66 obiektów. W ostatniej dekadzie systematycznie spada liczba szpitali publicznych (46 w 2010r.), jednocześnie rośnie liczba placówek niepublicznych. Zmiana struktury własnościowej szpitali miała bezpośrednie przełożenie na zmianę liczby łóżek szpitalnych, która w 2010r. wynosiła i jest to o blisko 2% niż w roku poprzednim. 18 Por. Human Development Report 2011, UNDP, New York

68 Infrastruktura handlowo usługowa Wg danych GUS (za 2011 rok) mieszkańcy województwa wielkopolskiego mają do dyspozycji ponad 32 tys. sklepów, co sytuuje region na trzeciej pozycji w kraju (natomiast pod względem wielkości powierzchni handlowej Wielkopolska plasuje się na czwartej pozycji). Na jeden sklep w Wielkopolsce przypada średnio 108 mieszkańców, co plasuje województwo na 13 pozycji w kraju. Dodatkowo do dyspozycji mieszkańców województwa jest 917 stacji benzynowych Sieć drogowa Jedną z charakterystycznych cech Wielkopolski jest korzystne usytuowanie regionu pod względem ogólnokrajowych i europejskich powiązań komunikacyjnych. Przez obszar Wielkopolski przebiegają dwa z 10 transeuropejskich korytarzy transportowych: Korytarz nr II: Berlin Poznań Warszawa Mińsk Moskwa Niżnyj Nowgorod. Wypełnienie tego korytarza stanowią: zmodernizowana trasa kolejowa E-20 o docelowej maksymalnej prędkości 160 km/h i nacisku 225 kn/oś oraz autostrada A-2, Korytarz nr VIa: Grudziądz Świecie Gniezno Poznań, będący odgałęzieniem korytarza nr VI Gdańsk Katowice Żylina. Wypełnienie tego odgałęzienia stanowi obecna droga krajowa nr 5 Bydgoszcz Poznań, docelowo przebudowana tak, by posiadała parametry drogi ekspresowej oraz linia kolejowa Poznań Inowrocław. Wspólnotowa sieć TEN-T 20 obejmuje linie kolejowe, autostrady, drogi ekspresowe, drogi wodne oraz transport lotniczy. Obecnie na terenie województwa wielkopolskiego do tej sieci zaliczane są wyżej wymienione trasy oraz linie kolejowe Poznań Szczecin, Poznań Wrocław, a także lotnisko Poznań Ławica Wielowymiarowa ocena dostępności i jakości usług związanych z jakością życia w powiatach Wielkopolski. Trudno jest budować dobre warunki do życia mieszkańców bez dostępu do odpowiedniej infrastruktury w poszczególnych obszarach aktywności ludzkiej pozwalającej na zaspokojenie potrzeb jednostki oraz poszczególnych grup społecznych. Dlatego też ważnym elementem składowym kapitału intelektualnego jest kapitał strukturalny, na który składają się: infrastruktura mieszkaniowa, zdrowia, handlowo-usługowa, komunikacyjna, opiekuńcza i edukacyjna, administracyjna, prawna, kultury, sportu i rekreacji. Poziom zadowolenia Wielkopolan z poszczególnych składowych kapitału strukturalnego jest zróżnicowany, ale zasadniczo jego poziom w stosunku do oczekiwań jest niezadowalający. W żadnym z parametrów oceny odsetek wskazań pozytywnych (ocen dobrych i bardzo dobrych) nie przekroczył w skali całej Wielkopolski poziomu 65%, a w zdecydowanej większości był na poziomie poniżej 50%. Relatywnie najlepiej oceniają Wielkopolanie oceniają dostępność i jakość usług w handlu (65% ocen pozytywnych), możliwość zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych (53% ocen pozytywnych), prywatną opiekę zdrowotną (49%), usługi dla ludności (48%), dostępność i jakość obiektów sportowych/ rekreacyjnych (48%). Znaczna część parametrów opisujących infrastrukturalne czynniki wpływających na jakość życia uzyskała miedzy 29 44% ocen pozytywnych, co sygnalizuje znaczne deficyty w tych obszarach. I tak, jakość i dostępność usług w zakresie: edukacji w szkołach podstawowych i gimnazjach zostało oceniona pozytywnie przez 44% badanych, instytucji rozrywki i kultury (42%), edukacji ponadgimnazjalnej (41%), opieki przedszkolnej (39%), komunikacji publicznej (38%), edukacji na studiach wyższych (37%), administracji samorządowej (31%), edukacji, kursów, szkoleń dla dorosłych (30%), dróg (29%). Relatywnie najgorzej ocenione zostały jakość i dostępność usług w zakresie: sądownictwa, wymiaru sprawiedliwości i porad prawnych (24% ocen pozytywnych), publicznej (państwowej) opieki zdrowotnej (23%), pomocy społecznej (21%), pomocy niepełnosprawnym i opieki nad nimi (20%), pomocy w zakresie poszukiwania pracy (12%). Oceny w poszczególnych dziedzinach infrastruktury jakości życia są znacznie zróżnicowane w poszczególnych powiatach, co obrazuje tabela nr GD Bank danych Lokalnych GUS, 20 Transeuropejska sieć transportowa 68

69 w administracji samorządowej w sądach wymiarze sprawiedliwości porad prawnych komunikacji publicznej usług dla ludności handlu dróg zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych opieki przedszkolnej edukacji w szkołach podstawowych i gimnazjach edukacji ponadgimnazjalnej edukacji na studiach wyższych edukacji, kursów, szkoleń dla dorosłych publicznej (państwowej) opieki zdrowotnej prywatnej opieki zdrowotnej instytucji rozrywki i kultury ( kin, teatrów, bibliotek) obiektów sportowych rekreacyjnych pomocy społecznej pomocy niepełnosprawnym, opieki nad niepełnosprawnymi pomocy w zakresie poszukiwania pracy Łączny odsetek ocen pozytywnych Tabela GD16: Odsetek ocen pozytywnych (bardzo dobre i dobre) dostępności i jakości usług związanych z jakością życia w powiatach wielkopolski. P6. Proszę powiedzieć jak ocenia Pan/i poziom zaspokojenia Pan/i potrzeb [odczytać kategorie], Oceny proszę dokonać na skali od 1 do 5, gdzie: 1- Bardzo źle, 2- Źle, 3- Częściowo dobrze, a częściowo źle, 4- Dobrze, 5- Bardzo dobrze; N= 7000 Wielkopolan w wieku 15+, dla powiatu 200 wywiadów Szamotulski 57% 47% 55% 58% 71% 57% 62% 51% 66% 69% 73% 64% 31% 59% 59% 61% 27% 13% 11% 991% m. Kalisz 40% 27% 48% 60% 75% 28% 58% 43% 46% 48% 42% 36% 31% 58% 65% 69% 29% 26% 18% 847% Obornicki 43% 39% 45% 60% 72% 52% 54% 37% 56% 59% 61% 47% 10% 58% 59% 59% 20% 10% 7% 845% Złotowski 41% 31% 32% 46% 70% 35% 54% 59% 60% 58% 47% 46% 28% 54% 44% 62% 30% 31% 12% 842% Wolsztyński 46% 58% 69% 82% 88% 8% 80% 50% 56% 57% 45% 6% 7% 65% 23% 15% 14% 13% 4% 785% Jarociński 35% 21% 47% 56% 73% 31% 64% 47% 50% 41% 31% 33% 30% 50% 44% 58% 25% 26% 15% 778% m. Leszno 38% 26% 48% 55% 74% 30% 55% 42% 51% 49% 44% 41% 18% 55% 38% 54% 23% 22% 15% 775% Kaliski 37% 19% 42% 52% 66% 36% 61% 53% 55% 48% 36% 32% 33% 47% 37% 52% 26% 22% 11% 765% Ostrowski 30% 21% 38% 57% 69% 24% 63% 46% 49% 45% 39% 29% 27% 53% 47% 59% 28% 25% 14% 763% m. Poznań 33% 26% 50% 48% 67% 26% 49% 34% 39% 40% 43% 37% 21% 50% 63% 60% 23% 22% 19% 750% Średzki 35% 19% 29% 51% 70% 27% 65% 40% 49% 42% 32% 34% 25% 63% 48% 54% 26% 25% 11% 744% Wągrowiecki 33% 39% 36% 55% 76% 23% 65% 55% 56% 55% 44% 21% 16% 64% 31% 34% 19% 19% 5% 743% Śremski 30% 24% 43% 53% 66% 24% 59% 48% 46% 46% 34% 31% 26% 52% 48% 52% 22% 23% 14% 741% Chodzieski 26% 17% 45% 54% 65% 34% 56% 42% 58% 53% 38% 28% 14% 56% 39% 52% 27% 24% 10% 737% słupecki 35% 19% 33% 50% 71% 24% 54% 45% 53% 47% 35% 30% 25% 46% 42% 50% 24% 25% 11% 720% m. Konin 28% 17% 50% 50% 71% 21% 53% 37% 45% 40% 34% 36% 17% 58% 49% 52% 19% 20% 9% 705% rawicki 33% 28% 32% 39% 61% 41% 44% 40% 42% 41% 33% 34% 31% 39% 36% 39% 31% 32% 27% 703% pleszewski 31% 16% 29% 46% 63% 25% 58% 45% 48% 43% 32% 32% 32% 50% 38% 47% 25% 25% 12% 698% WIELKOPOLSKA 31% 23% 38% 48% 65% 29% 53% 39% 44% 41% 37% 30% 23% 49% 42% 48% 21% 20% 12% 694% ostrzeszowski 28% 13% 20% 48% 67% 29% 61% 38% 51% 42% 33% 27% 28% 52% 40% 55% 24% 28% 10% 693% m. Piła - pilski 27% 19% 49% 53% 66% 30% 48% 43% 48% 41% 33% 23% 15% 44% 46% 55% 18% 17% 6% 681% kępiński 34% 21% 25% 43% 68% 34% 56% 40% 48% 42% 26% 27% 28% 47% 26% 48% 23% 26% 16% 677% poznański 24% 17% 43% 47% 60% 29% 46% 29% 36% 34% 37% 35% 24% 46% 53% 49% 20% 21% 14% 665% gostyński 30% 23% 33% 39% 56% 24% 47% 43% 43% 43% 34% 31% 33% 32% 33% 39% 26% 27% 15% 651% międzychodzki 39% 27% 19% 58% 71% 22% 70% 33% 55% 43% 43% 16% 18% 59% 18% 21% 18% 15% 4% 649% kościański 41% 52% 35% 65% 71% 32% 69% 44% 45% 36% 29% 12% 11% 48% 11% 20% 9% 13% 5% 648% gnieźnieński 22% 17% 35% 48% 65% 30% 44% 40% 44% 43% 33% 27% 21% 45% 39% 44% 18% 19% 13% 648% leszczyński 48% 41% 46% 62% 82% 45% 48% 25% 30% 27% 20% 13% 10% 55% 10% 20% 12% 14% 13% 621% koniński 25% 18% 26% 36% 62% 22% 50% 45% 47% 42% 33% 28% 17% 51% 33% 38% 15% 16% 9% 612% krotoszyński 28% 16% 28% 44% 59% 21% 47% 38% 40% 33% 30% 25% 22% 44% 38% 42% 22% 22% 9% 607% wrzesiński 22% 13% 20% 35% 64% 24% 49% 39% 51% 41% 31% 22% 20% 38% 29% 43% 16% 16% 7% 582% czarnkowskotrzcianecki 21% 19% 18% 30% 59% 16% 43% 39% 45% 42% 38% 28% 20% 40% 25% 39% 15% 15% 3% 556% nowotomyski 34% 26% 32% 39% 50% 19% 36% 34% 32% 26% 28% 23% 22% 32% 24% 40% 18% 19% 10% 544% kolski 17% 19% 16% 35% 56% 34% 54% 35% 35% 36% 35% 20% 22% 40% 18% 26% 17% 21% 5% 537% turecki 26% 17% 15% 30% 65% 36% 43% 31% 34% 28% 27% 20% 23% 38% 23% 39% 21% 16% 5% 536% grodziski 20% 18% 23% 29% 37% 24% 33% 35% 38% 36% 33% 27% 16% 46% 16% 16% 10% 10% 6% 473% 69

70 VI. ANALIZA BUDŻETÓW POWIATÓW Autorzy: Rafał Janowicz, Marcin Puziak 6.1. Wprowadzenie Sytuacja ekonomiczna regionu i jego mieszkańców jest pochodną sumy dostępnych zasobów, w tym środków finansowych oraz liczby ludności zamieszkującej dany region. W celu porównywania regionów między sobą należy prowadzić analizę wyrażoną w wielkościach per capita - na mieszkańca. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego, na koniec 2011r. liczba ludności Wielkopolski wyniosła osób, czyli zwiększyła się o 8732 osoby w stosunku do 2010r., oraz zwiększyła się o w stosunku do 2007r. o 69595, czyli o ponad 2%. W latach można było zaobserwować stałą tendencję wzrostową liczby ludności w Wielkopolsce. Dochody i wydatki w poszczególnych województwach w Polsce w 2011r. zaprezentowane są w tabeli nr 1. Najwyższe, zarówno dochody, jak i wydatki na mieszkańca w Polsce notowane są w województwie mazowieckim. Mazowsze notuje również drugi najwyższy deficyt na mieszkańca w Polsce, po województwie lubuskim. Należy zauważyć, że dla wszystkich województw w Polsce zanotowano ujemną różnicę pomiędzy dochodami a wydatkami czyli deficyt. Wielkopolska na tle pozostałych województw znajduje się na 13 miejscu pod względem dochodów na mieszkańca, 12 miejscu pod względem wydatków na mieszkańca oraz na 11 miejscu pod względem deficytu na mieszkańca. Tabela nr AB1: Dochody oraz wydatki województw w 2011r. w przeliczeniu na mieszkańca Województwo Dochody Wydatki Różnica 1 Dolnośląskie 4 443, ,24-432,62 2 Kujawsko-Pomorskie 4 069, ,51-366,31 3 Lubelskie 3 933, ,99-395,54 4 Lubuskie 4 188, ,60-597,05 5 Łódzkie 3 938, ,58-282,34 6 Małopolskie 4 194, ,43-256,38 7 Mazowieckie 5 022, ,49-523,44 8 Opolskie 4 000, ,20-399,64 9 Podkarpackie 4 338, ,16-355,75 10 Podlaskie 4 151, ,55-405,91 11 Pomorskie 4 496, ,00-442,88 12 Śląskie 3 894, ,78-188,30 13 Świętokrzyskie 4 425, ,91-506,19 14 Warmińsko-Mazurskie 4 352, ,19-498,46 15 Wielkopolskie 3 961, ,83-458,00 16 Zachodniopomorskie 4 246, ,04-469,29 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego Bank Danych Lokalnych Dochody i wydatki powiatów w Wielkopolsce w latach Analiza budżetów powiatów jest istotnym elementem analizy kondycji społeczno-ekonomicznej powiatów. Pozwala ona na dostarczenie miarodajnych informacji i danych finansowo-ekonomicznych o kondycji finansowej powiatów województwa wielkopolskiego. Mogą one zostać wykorzystane przez władze samorządowe przy podejmowaniu inicjatyw zmierzających do wyrównania szans i przyspieszenia rozwoju społeczno-gospodarczego powiatów, między innymi poprzez dofinansowanie przedsięwzięć realizowanych przez te jednostki. W Wielkopolsce znajduje się 35 powiatów. 4 z nich to powiaty miejskie Poznań, Konin, Kalisz oraz 70

71 Leszno, pozostałe 31 to powiaty ziemskie. Z punktu widzenia poziomu dochodów, pomiędzy powiatami w Wielkopolsce występuje ogromna dysproporcja. Udział czterech wielkopolskich miast na prawach powiatu w sumie dochodów wszystkich wielkopolskich powiatów miał tendencję malejącą w analizowanym okresie i wynosił pomiędzy 66,5% w 2007r. a 61,5% w 2011r. Udział dochodów Poznania w sumie dochodów wszystkich wielkopolskich powiatów miał również tendencję malejącą i stanowił od ok. 47,5 % do prawie 43% dochodów wszystkich powiatów w Wielkopolsce. Wykres nr AB1: Udział poszczególnych powiatów i grup powiatów w Wielkopolsce w dochodach powiatów w latach m.leszno m.kalisz m.konin suma ziemskich m.poznań 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 47,4% 47,3% 45,7% 44,1% 43,2% 33,5% 34,8% 36,3% 37,6% 38,4% 4,6% 4,7% 4,8% 4,8% 4,8% 7,6% 5,8% 6,1% 6,1% 6,4% 7,0% 7,3% 7,1% 7,4% 7,1% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych pierwotnych o dochodach powiatów. Wszystkie wielkopolskie powiaty w latach zanotowały dynamiczny nominalny wzrost dochodów (Tabela 2.), średnia stopa wzrostu za ostatnie pięć lat wynosi dla powiatu w Wielkopolsce 37,5%. Największy wzrost dochodów w 2011r. w porównaniu do 2007r. zanotowano w powiatach kościańskim (57,7%), konińskim (56,8%), pleszewskim (56,3%), kaliskim (56,3%). W tym samym okresie najmniej wzrosły dochody Konina (2,5%), Poznania (10,4%) oraz powiatu szamotulskiego (18,1%). Źródła dochodów powiatów określone są w art. 5 ustawy z dn. 13 listopada 2003r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego. W latach tylko w Koninie nie zanotowano nominalnego wzrostu wydatków, które w analizowanym okresie spadły tam o prawie 2%. Średnio poziom wydatków w ostatnich pięciu latach w powiatach Wielkopolski wzrósł nominalnie o 41,8%. Do liderów wzrostu można zaliczyć powiaty: pleszewski (89,2%), kaliski (89%) i jarociński (64,1%). Najmniej w latach wydatki rosły w powiatach: międzychodzkim (11,4%), szamotulskim (16,7%) i leszczyńskim (18,2%). Różnice pomiędzy poziomem wydatków w poszczególnych powiatach wynikają z ilości i struktury realizowanych przez nie zadań. Zarówno w 2011r., jak i w prawie całym analizowanym okresie w większości powiatów odnotowano deficyt budżetowy. Jedynie w 2008r. w 21 na 35 powiatów Wielkopolski rok zamknął się nadwyżką w budżecie. Charakterystyczny jest 2010r., kiedy we wszystkich powiatach w Wielkopolsce zanotowano deficyt w budżecie. Tabela nr AB2: Liczba powiatów w Wielkopolsce, które osiągnęły nadwyżkę budżetową w latach Rok Liczba powiatów w Wielkopolsce, które osiągnęły nadwyżkę budżetową Źródło: Opracowanie własne Ze względu na skalę deficytu nieporównywalną do innych powiatów, na wykresie 3. nie umieszczono miast na prawach powiatu. Deficyt odnotowany w 2011r. w powiecie pleszewskim, który jest najwyższym deficytem wśród powiatów ziemskich jest prawie 38 razy mniejszy od deficytu, jaki 71

72 zanotowano Poznaniu w 2011r. W związku z tym, na wykresie poniżej nie uwzględniono wyniku finansowego wielkopolskich miast na prawach powiatu, Wykres nr AB2: Wynik finansowy powiatów w Wielkopolsce w 2011r. z wyłączeniem miast na prawach powiatu w zł w ągrow iecki raw icki złotow ski jarociński średzki kościański krotoszyński kępiński gostyński koniński ostrzeszow ski słupecki gnieźnieński pilski kaliski w rzesiński w olsztyński kolski czarnkow skotrzcianecki ostrow ski poznański pleszew ski leszczyński turecki now otomyski obornicki chodzieski grodziski międzychodzki śremski szamotulski Źródło: opracowanie własne na podstawie danych pierwotnych o dochodach powiatów Analiza wskaźnikowa budżetów powiatów w Wielkopolsce w latach Rozdźwięk pomiędzy powiatami mierzony poziomem dochodów, poziomem wydatków, czy liczbą ludności powoduje, że należy dokonać analizy w oparciu o zobiektywizowane miary, jakimi są wskaźniki. Poniższa analiza przeprowadzona zostanie poprzez porównanie wskaźników dla wszystkich powiatów Wielkopolski. Analiza dokonana zostanie w ujęciu dynamicznym, na podstawie informacji z lat Wskaźniki dla powiatów zostały zdefiniowane w następujących grupach: 72

73 Grupa 1: Wskaźniki budżetowe Grupa 2: Wskaźniki na mieszkańca Grupa 3: Wskaźniki dla zobowiązań według tytułów dłużnych Grupa 4: Wskaźniki realizacji celów społecznych Grupa 5: Wskaźniki realizacji celów społecznych na mieszkańca Grupa I. 1 Wskaźnik B1 Udział dochodów bieżących w dochodach ogółem WB1 =Db/ Do, gdzie: Do dochody ogółem; Db dochody bieżące (dochody niebędące dochodami majątkowymi). Wskaźnik B1 wskazuje, jaką cześć dochodów ogółem stanowią dochody bieżące, Przez dochody bieżące budżetu jednostki samorządu terytorialnego rozumie się dochody budżetowe niebędące dochodami majątkowymi. Średnia wartość wskaźnika dla Wielkopolski w latach wynosiła 0,928. Oznacza to, że większość dochodów powiatów w Wielkopolsce stanowią dochody bieżące. Najwyższą wartość w analizowanym okresie odnotowano w powiecie kaliskim w 2009r. (0,998), najniższą w Koninie w 2007r. (0,712). Tabela nr AB3: Średnia wartość wskaźnika B1 (Udział dochodów bieżących w dochodach ogółem) w powiatach Wielkopolski w latach Wartość wskaźnika B1 0,949 0,947 0,945 0,893 0,908 Źródło: opracowanie własne Grupa I.2 Wskaźnik B2 Udział dochodów własnych w dochodach ogółem WB2 =Dw/ Do, gdzie: Do dochody ogółem, Dw dochody własne. Wskaźnik B2 wskazuje, jaką cześć dochodów ogółem stanowią dochody własne powiatu. Źródła dochodów własnych powiatu określa art. 5. Ustawy z dn. 13 listopada 2003r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego. Źródłami dochodów własnych powiatu są: wpływy z opłat stanowiących dochody powiatu, uiszczanych na podstawie odrębnych przepisów; dochody uzyskiwane przez powiatowe jednostki budżetowe oraz wpłaty od powiatowych zakładów budżetowych; dochody z majątku powiatu; spadki, zapisy i darowizny na rzecz powiatu; dochody z kar pieniężnych i grzywien określonych w odrębnych przepisach; 5,0 % dochodów uzyskiwanych na rzecz budżetu państwa w związku z realizacją zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych ustawami, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej; odsetki od pożyczek udzielanych przez powiat, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej; odsetki od nieterminowo przekazywanych należności stanowiących dochody powiatu; odsetki od środków finansowych gromadzonych na rachunkach bankowych powiatu, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej; dotacje z budżetów innych jednostek samorządu terytorialnego; inne dochody należne powiatowi na podstawie odrębnych przepisów. 73

74 Ponadto, wysokość udziału we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych, od podatników tego podatku zamieszkałych na obszarze powiatu wynosi 10,25 %, a wysokość udziału we wpływach z podatku dochodowego od osób prawnych, od podatników tego podatku, posiadających siedzibę na obszarze powiatu, wynosi 1,40 %. Średnia wartość wskaźnika B2 dla Wielkopolski w latach wynosiła 0,337. Najwyższą wartość wskaźnika w analizowanym okresie odnotowano w Poznaniu w 2008r. (0,739). Poznań i powiat poznański przodują w udziale dochodów własnych w dochodach ogółem w analizowanym okresie. Najniższą wartość wskaźnika B2 zanotowano w powiecie złotowskim w 2010r. (0,189). Tabela nr AB4: średnia wartość wskaźnika B2 (Udział dochodów własnych w dochodach ogółem) w powiatach Wielkopolski w latach Wartość wskaźnika B2 0,332 0,362 0,334 0,334 0,324 Źródło: opracowanie własne. Grupa I.3 Wskaźnik B3 Udział nadwyżki operacyjnej w dochodach ogółem WB3 =No/ Do, gdzie: No nadwyżka operacyjna (dodatnia wartość wyniku bieżącego będącego różnicą dochodów bieżących i wydatków bieżących); Do dochody ogółem. Dodatnia wartość wyniku bieżącego (różnica między dochodami bieżącymi a wydatkami bieżącymi), określana jako nadwyżka operacyjna, wskazuje na potencjalne zdolności i możliwości jednostki samorządu terytorialnego do spłaty zobowiązań oraz do finansowania wydatków o charakterze inwestycyjnym. Udział nadwyżki operacyjnej w dochodach ogółem (WB3) określa stopień, w jakim jednostka mogłaby zaciągnąć nowe zobowiązania, w stosunku do osiąganych dochodów. Im wyższa jest wartość tego wskaźnika, tym większe są możliwości inwestycyjne lub większa możliwość zwiększenia wydatków bieżących. Ujemna wartość wskaźnika wskazuje na to, że jednostka samorządu terytorialnego nie wypracowuje nadwyżki operacyjnej, tj. dochody bieżące nie wystarczają na pokrycie wydatków bieżących. Średnia wartość wskaźnika dla Wielkopolski w latach wynosiła 0,062. W Wielkopolsce w analizowanym okresie odnotowano sytuację, kiedy wartość wskaźnika B3 była ujemna, miało to miejsce głównie w 2010r 21. Najniższą wartość wskaźnika B3 zanotowano w 2010r. w powiecie śremskim (-0,036). Najwyższą wartość zanotowano w Poznaniu w 2007r. (0,202). Tabela nr AB5: średnia wartość wskaźnika B3 (Udział nadwyżki operacyjnej w dochodach ogółem) w powiatach Wielkopolski w latach Wartość wskaźnika B3 0,075 0,077 0,067 0,033 0,060 Źródło: opracowanie własne. Grupa I.4 Wskaźnik B4 Udział wydatków majątkowych w wydatkach ogółem WB4 =Wm/ Wo, gdzie: Wm wydatki majątkowe; Wo wydatki ogółem. Wskaźnik B4 wskazuje, jaką część wydatków ogółem stanowią wydatki majątkowe. Wydatki majątkowe przeznacza się na cele inwestycyjne długo- bądź krótkookresowe. Ponadto, wydatki majątkowe przeznacza się na inwestycje realizowane z udziałem środków europejskich lub ze źródeł zagranicznych niepodlegających zwrotowi. Średnia wartość wskaźnika dla Wielkopolski w latach wynosiła 0,084. Najwyższą wartość wskaźnika zanotowano w Koninie w 2007r. (0,41), a najniższą wartość wskaźnika zanotowano w powiecie pleszewskim w 2007r. (0,032). Wartości wskaźnika fluktuowały w analizowanym okresie. W 21 W 2010r. były to powiaty: śremski, słupecki, gnieźnieński, ostrzeszowski, gostyński, pleszewski, turecki, wrzesiński, pilski, oraz wrzesiński w 2009r. i pleszewski w 2011r. 74

75 2007r. oraz w 2011r. udział wydatków majątkowych w wydatkach ogółem był najwyższy i oscylował na poziomie ok. 14% wszystkich wydatków. W pozostałych latach, zwłaszcza w 2008r. oraz w 2009r. było to tylko około 4% wszystkich wydatków. Tabela nr AB6: Średnia wartość wskaźnika B4 (Udział wydatków majątkowych w wydatkach ogółem) w powiatach Wielkopolski w latach Wartość wskaźnika B4 0,137 0,044 0,038 0,058 0,144 Źródło: opracowanie własne. Grupa I.5 Wskaźnik B5 Obciążenie wydatków bieżących wydatkami na wynagrodzenia i pochodne od wynagrodzeń. WB5 =Ww/ Wb, gdzie: Ww wydatki na wynagrodzenia i pochodne od wynagrodzeń; Wb wydatki bieżące (wydatki niebędące wydatkami majątkowymi). Wskaźnik B5 określa, jaką część wydatków bieżących stanowią wynagrodzenia i pochodne od wynagrodzeń. Średnia wartość wskaźnika dla analizowanego okresu 22 wynosi 0,549. Wskaźnik B5 należy do najbardziej stabilnych wskaźników w analizowanym zestawie. Jego wartości w czasie zmieniają się w najmniejszy sposób i praktycznie dla wszystkich powiatów zbliżone są do średniej. Tabela nr AB7: średnia wartość wskaźnika B5 (Obciążenia wydatków bieżących wydatkami na wynagrodzenia) w powiatach Wielkopolski w latach Wartość wskaźnika B5-0,599 0,589 0,582 0,601 Źródło: opracowanie własne Grupa I.6 Wskaźnik B6 Udział nadwyżki operacyjnej i dochodów ze sprzedaży majątku w dochodach ogółem WB6 =(No + Sm)/ Do, gdzie: Do dochody ogółem, Sm dochody ze sprzedaży majątku; No nadwyżka operacyjna. Wskaźnik B6 wskazuje % udział nadwyżki operacyjnej powiększonej o dochody ze sprzedaży majątku w dochodach ogółem. Ujemna wartość wskaźnika wskazuje, że jednostka samorządu terytorialnego nie wypracowuje nadwyżki operacyjnej, a osiągnięte dochody ze sprzedaży majątku nie wystarczają na pokrycie deficytu operacyjnego. Średnia wartość wskaźnika dla Wielkopolski w analizowanym okresie wynosi 0,063. W Wielkopolsce w analizowanym okresie odnotowano sytuację, kiedy wartość wskaźnika B6 była ujemna, miało to miejsce głównie w 2010r 23. Powiaty, dla których wartość wskaźnika jest ujemna, są takie same jak w przypadku ujemnych wartości wskaźnika B3. Porównując obydwa wskaźniki można zauważyć, że w przypadku powyższych powiatów dochody ze sprzedaży majątku nie wpływają na poprawę sytuacji budżetowej. Najczęściej wynika to z braku takowych transakcji lub niewielkiego wpływu do budżetu powiatów ze sprzedaży majątku. Najniższą wartość wskaźnika B6 zanotowano w 2010r. w powiecie śremskim (-0,036). Najwyższą wartość zanotowano w Poznaniu w 2007r. (0,202). 22 Brak danych uniemożliwia skonstruowanie wskaźników dla 2007r. 23 W 2010r. były to powiaty: śremski, słupecki, gnieźnieński, ostrzeszowski, gostyński, pleszewski, turecki, wrzesiński, pilski, oraz wrzesiński w 2009r. i pleszewski w 2011r. 75

76 Tabela nr AB8: Średnia wartość wskaźnika B6 (Udział nadwyżki operacyjnej i dochodów ze sprzedaży majątku w dochodach ogółem) w powiatach Wielkopolski w latach Wartość wskaźnika B6 0,076 0,078 0,067 0,033 0,061 Źródło: opracowanie własne Grupa I.7 Wskaźnik B7 Wskaźnik samofinansowania WB7 = (No + Dm)/ Wm, gdzie: Dm dochody majątkowe; No nadwyżka operacyjna; Wm wydatki majątkowe. Wartość wskaźnika B7 obrazuje stopień, w jakim jednostka samorządu terytorialnego finansuje inwestycje środkami własnymi, czyli zdolność do samofinansowania. Im wyższa jest ta relacja, tym mniejsze ryzyko utraty płynności finansowej w związku z nadmiernymi kosztami obsługi zadłużenia, jednak jego wysoka wartość może również świadczyć o niskim poziomie realizowanych inwestycji w stosunku do własnych możliwości. Średnia wartość wskaźnika dla powiatów w Wielkopolsce w latach wynosi 0,895 i oznacza, że prawie 90% wydatków majątkowych ma pokrycie w sumie dochodów majątkowych i nadwyżki operacyjnej. Najniższą wartość wskaźnika odnotowano w 2010r. w powiecie śremskim (0,117), najwyższą w 2008r. w powiecie leszczyńskim (4,721). W obydwu przypadkach były to sytuacje nietypowe i w pozostałych okresach dla powiatów leszczyńskiego i śremskiego zanotowano wartości bardziej zbliżone do średniej. W Wielkopolsce nie ma powiatu, który utrzymywałby wartość wskaźnika B7 na niekorzystnym (za wysokim lub za niskim) poziomie przez dłuższy czas. Tabela nr AB9: Średnia wartość wskaźnika B7 (Wskaźnik samofinansowania) w powiatach Wielkopolski w latach Wartość wskaźnika B7 1,052 1,238 0,810 0,552 0,823 Źródło: opracowanie własne Grupa II Wskaźniki finansowe na mieszkańca Kolejną grupą wskaźników pozwalających na ocenę kondycji powiatów są wskaźniki w przeliczeniu na mieszkańca. Tego typu wskaźniki w sposób porównywalny obrazują kształtowanie się zmiennych w powiatach i umożliwiają konstruowanie rankingów. Liczba mieszkańców niezbędna do budowy wskaźników opisuje stan ludności w poszczególnych powiatach na koniec analizowanych lat. Grupa II.1 Wskaźnik L1 Transfery bieżące na mieszkańca WL1 =Tb/ L, gdzie: Tb transfery bieżące (subwencja ogólna i dotacje bieżące); L liczba mieszkańców jednostki samorządu terytorialnego. Transferami bieżącymi są Wszystkie transfery nie związane z transferem kapitału. Wpływają one bezpośrednio na poziom dochodów do dyspozycji i mają wpływ na poziom spożycia. Obejmują one 24 : podatki od dochodów i majątku, składki na ubezpieczenia społeczne, świadczenia społeczne inne niż transfery socjalne w naturze, 24 Por. Główny Urząd Statystyczny 76

77 różne transfery bieżące w tym: bieżące transfery zagraniczne (prywatne i publiczne), opłaty administracyjne od gospodarstw domowych, na które składają się: opłaty skarbowe, grzywny, mandaty, kary, opłaty pobierane w związku z dokonywaniem przez organy państwowe czynności urzędowych związanych z załatwieniem podań, wydawaniem zezwoleń, świadectw oraz opłaty od pism stwierdzających niektóre czynności cywilno-prawne: pełnomocnictwa, poręczenia itp., opłaty od posiadania psów i różne opłaty. oraz pozostałe transfery bieżące. Wykres nr AB3: Wartość transferów bieżących na mieszkańca w powiatach Wielkopolski w 2011r. w zł krotoszy ński pilski gnieźnieński słupecki złotowski czarnkowskotrzcianecki wolszty ński wągrowiecki jarociński pleszewski ostrzeszowski kolski turecki ostrowski między chodzki chodzieski wrzesiński śremski gosty ński rawicki kępiński obornicki grodziski średzki nowotomy ski szamotulski leszczy ński kościański koniński kaliski poznański m.poznań m.leszno m.kalisz m.konin Źródło: opracowanie własne na podstawie danych pierwotnych o dochodach powiatów oraz danych GUS Bank Danych Lokalnych. Średnia wartość transferu bieżącego na mieszkańca powiatu w Wielkopolsce w analizowanym okresie wynosi 440,69 zł rocznie, i pomimo wzrostu liczby ludności w Wielkopolsce w całym okresie rosła. Najwyższe wartości wskaźnika L1 notowane są w miastach na prawach powiatu. W analizowanym okresie najwyższą wartość zanotowano w Koninie w 2011r. (1438,36 zł). Najniższa wartość transferu bieżącego na mieszkańca w analizowanym okresie dokonała się w powiecie poznańskim w 2008r. (111,41zł). Im wartość wskaźnika L1 jest wyższa, tym sytuacja finansowa powiatu jest lepsza. 77

78 Tabela nr AB10: Średnia wartość wskaźnika L1 (transfer bieżący na mieszkańca) w powiatach Wielkopolski w latach w zł Wartość wskaźnika L1 374,70 407,65 458,78 471,52 490,80 Źródło: opracowanie własne Grupa II. 2 Wskaźnik L2 Nadwyżka operacyjna na mieszkańca WL2 =No/ L, gdzie: No nadwyżka operacyjna; L liczba mieszkańców jednostki samorządu terytorialnego. Nadwyżka operacyjna jest wskaźnikiem, który informuje o ilości środków finansowych, które pozostają po pokryciu najważniejszych wydatków związanych z bieżącym funkcjonowaniem powiatu. Wskaźnik oznacza różnicę między bieżącymi wydatkami i bieżącymi dochodami. Im nadwyżka operacyjna jest wyższa, tym sytuacja finansowa powiatu jest korzystniejsza. Spośród wskaźników będących najbardziej syntetyczną miarą sytuacji finansowej, najlepszym jest właśnie nadwyżka bieżąca. Inne wskaźniki, np. wielkość dochodów lub wydatków na głowę mieszkańca mogą wprowadzać w błąd, choćby dlatego, że potrzeby wydatkowe, albo obiektywne uwarunkowania kosztów wykonywania wielu zadań, są różne w różnych miejscach. Powiat o wyższych dochodach może nie być w lepszej sytuacji finansowej, gdyż jego potrzeby wynikające, np. z gęstości zaludnienia czy struktury demograficznej mogą być wyższe, niż gdzie indziej. Średnia wartość nadwyżki operacyjnej na mieszkańca powiatu w Wielkopolsce w analizowanym okresie wynosi 81,2 zł. rocznie. Najniższą wartość miała w 2010r. (46,62 zł), najwyższą w 2008r. (106,25zł). W analizowanym okresie najwyższe wartości wskaźnika L2 notowane są w miastach na prawach powiatu. W analizowanym okresie najwyższą wartość zanotowano w Poznaniu w 2008r. (864,02 zł). Najniższa wartość nadwyżki operacyjnej na mieszkańca w analizowanym okresie była w powiecie śremskim w 2010r. ( - 30,77 zł). W 2011r. tylko w powiecie pleszewskim wartość wskaźnika L2 była ujemna (-19,39 zł). Tabela nr AB11: średnia wartość wskaźnika L2 (nadwyżka operacyjna na mieszkańca) w powiatach Wielkopolski w latach w zł Wartość wskaźnika L2 93,61 106,26 85,76 46,63 73,75 Źródło: opracowanie własne. 78

79 Wykres nr AB4: Wartość nadwyżki operacyjnej na mieszkańca w powiatach Wielkopolski w 2011r. w zł z podziałem na powiaty pleszewski średzki gostyński rawicki kępiński chodzieski obornicki koniński szamotulski ostrzeszowski złotowski nowotomyski wrzesiński gnieźnieński słupecki czarnkowskotrzcianecki kolski turecki śremski wolsztyński wągrowiecki poznański kaliski grodziski ostrowski międzychodzki krotoszyński pilski leszczyński kościański jarociński m.konin m.leszno m.kalisz m.poznań Źródło: opracowanie własne na podstawie danych pierwotnych o dochodach powiatów oraz danych GUS Bank Danych Lokalnych. Grupa III - Wskaźniki dla zobowiązań Kolejna grupa wskaźników to wskaźniki opisujące zobowiązania powiatów. Z założonych siedmiu wskaźników kompletne informacje udało się uzyskać jedynie dla dwóch wskaźników. Wynika to głównie z braku danych pierwotnych w powiatach na temat realizacji projektów współfinansowanych przez UE, co uniemożliwi przeanalizowania i porównanie wszystkich powiatów w Wielkopolsce. Znakomitą większość tego typu projektów w Wielkopolsce realizują gminy. 79

80 Grupa III.1 Wskaźnik Z1 Obciążenie dochodów ogółem wydatkami na obsługę długu publicznego WZ1 =Odp / Do, gdzie: Odp suma kosztów obsługi długu publicznego; Do dochody ogółem. Tabela nr AB12: średnia wartość wskaźnika Z1 (obciążenie dochodów ogółem wydatkami na obsługę długu publicznego) w powiatach Wielkopolski w latach Wartość wskaźnika Z1 0,006 0,008 0,008 0,008 0,012 Źródło: opracowanie własne. Wskaźnik Z1 informuje, jaką część dochodów powiat przeznacza na obsługę długu publicznego. Średnia wartość wskaźnika Z1 w latach wynosiła 0,008. Wskaźnik Z1 w ostatnich pięciu latach w powiatach Wielkopolski ma tendencję rosnącą, co oznacza rosnący udział kosztów związanych z obsługą długu publicznego. Największy udział kosztów związanych z obsługą długu publicznego w analizowanym okresie zanotowano w Lesznie w 2009r. (0,027). W latach w Wielkopolsce powiaty: międzychodzki w 2009r. oraz szamotulski w latach nie ponosiły kosztów związanych z obsługą długu publicznego. Grupa III. 2 Wskaźnik Z2 Udział nadwyżki budżetowej w dochodach ogółem WZ2 = Nb/ Do, gdzie: Do dochody ogółem; Nb nadwyżka budżetowa. Wskaźnik Z2 informuje o udziale nadwyżki budżetowej w dochodach. Dodatnia wartość wskaźnika informuje o dodatniej nadwyżce budżetowej i tym samym dobrej sytuacji powiatu. Jeśli wskaźnik przyjmuje ujemne wartość oznacza to, że w budżecie jest deficyt i kondycja finansowa powiatu nie jest prawidłowa. Średnia wartość wskaźnika Z2 w latach w Wielkopolsce wynosiła -0,037. Najniższą wartość wskaźnika Z2 zanotowano w Poznaniu w 2011r. (-0,238). Oznacza on, że deficyt budżetowy w Poznaniu stanowi prawie ¼ ogółu dochodów. Do 2008r. wartość wskaźnika Z2 w Poznaniu była dodatnia. Najwyższą wartość wskaźnika Z2 w analizowanym okresie zanotowano w 2008r. (0,288), był to jednak stan, który nie utrzymał się w następnych latach. Tabela nr AB13: średnia wartość wskaźnika Z2 (udział nadwyżki budżetowej w dochodach ogółem) w powiatach Wielkopolski w latach Wartość wskaźnika Z2-0,015 0,008-0,037-0,097-0,046 Źródło: opracowanie własne. Grupa IV - Wskaźniki realizacji celów społecznych Kolejna grupa wskaźników to wskaźniki opisujące realizację celów społecznych przez powiaty. W grupie IV jest to udział wydatków na pomoc społeczną, wydatków na pozostałe działania w ramach pomocy społecznej 25 oraz wydatków na ochronę zdrowia w dochodach ogółem powiatu. Grupa IV.1 Wskaźnik S1 - Udział wydatków na pomoc społeczną w dochodach ogółem WS1 = Ps/ Do, gdzie: Do dochody ogółem, Ps wydatki na pomoc społeczną. Średnia wartość wskaźnika S1 w latach w powiatach Wielkopolski wynosiła 0,146 i w całym analizowanym okresie miała tendencję malejącą. Oznacza to, że kwoty przeznaczane na 25 Do pozostałych działań w ramach pomocy społecznej zalicza się wydatki ponoszone na: rehabilitację zawodową i społeczną osób niepełnosprawnych, zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności oraz powiatowe urzędy pracy. 80

81 wydatki na pomoc społeczną stanowiły coraz mniejszy udział w porównaniu do dochodów ogółem. Wynika to głównie z dość dynamicznego wzrostu dochodów w analizowanym okresie. Najniższą wartość wskaźnika S1 w latach zanotowano w powiecie nowotomyskim w 2010r. (0,034). Najwyższa wartość wskaźnika notowana była w powiecie pleszewskim w 2008r. (0,311). W tabeli A.4 znajdują się szczegółowe dane dotyczące udziału wydatków na pomoc społeczną w dochodach ogółem z rozbiciem na wydatki na: placówki opiekuńczo-wychowawcze, domy pomocy społecznej, rodziny zastępcze, powiatowe centra pomocy rodzinie. Tabela nr AB14: Średnia wartość wskaźnika S1 (udział wydatków na pomoc społeczną w dochodach ogółem) w powiatach Wielkopolski w latach Wartość wskaźnika S1 0,167 0,157 0,142 0,139 0,135 Źródło: opracowanie własne. Grupa IV.2 Wskaźnik S2 udział wydatków na pozostałe zadania w zakresie polityki społecznej w dochodach ogółem WS2 = PPs/ Do, gdzie: Do dochody ogółem; Ps wydatki na pozostałe zadania w ramach pomocy społecznej. Średnia wartość wskaźnika S2 w latach w powiatach Wielkopolski wynosiła 0,036 i w całym analizowanym okresie miała tendencję rosnącą. Oznacza to, że kwoty przeznaczane na pozostałe zadania w zakresie polityki społecznej stanowiły coraz mniejszy udział w porównaniu do dochodów ogółem. Najniższą wartość wskaźnika S2 w latach zanotowano w powiecie konińskim w 2010r. (0,079). Najwyższa wartość wskaźnika notowana była w koninie w 2007r. (0,005). W miasta na prawach powiatu w całym analizowanym okresie notowano zdecydowanie niższy udział wydatków na pozostałe zadania w zakresie polityki społecznej w dochodach ogółem, co wynika głównie z wyższych dochodów miast. Tabela AB15: średnia wartość wskaźnika S2 (udział wydatków na pozostałe zadania w zakresie polityki społecznej w dochodach ogółem) w powiatach Wielkopolski w latach Wartość wskaźnika S2 0,028 0,034 0,037 0,041 0,040 Źródło: opracowanie własne Grupa IV.3 Wskaźnik S3 udział wydatków na ochronę zdrowia, w tym zwalczanie narkomanii w dochodach ogółem WS3 = Oz/ Do, gdzie: Do dochody ogółem; Oz wydatki na ochronę zdrowia. Średnia wartość wskaźnika S3 w latach w powiatach Wielkopolski wynosiła i w całym analizowanym okresie miała tendencję rosnącą. Oznacza to że kwoty przeznaczane na wydatki na ochronę zdrowia, w tym na zwalczanie narkomanii miały rosnący udział w porównaniu do dochodów ogółem. Najniższą wartość wskaźnika S1 w latach zanotowano w powiecie kaliskim w 2011r. (0,0006). Najwyższa wartość wskaźnika notowana była w powiecie nowotomyskim w 2009r. (0,205). Tabela nr AB16: średnia wartość wskaźnika S3 (udział wydatków na ochronę zdrowia w tym na zwalczanie narkomanii w dochodach ogółem) w powiatach Wielkopolski w latach Wartość wskaźnika S3 0,028 0,028 0,042 0,045 0,046 Źródło: opracowanie własne. 81

82 Grupa V Wskaźniki realizacji celów społecznych na mieszkańca Ostatnią grupą wskaźników są wskaźniki opisujące wydatki na realizację celów społecznych w przeliczeniu na mieszkańca. Wskaźniki grupy V powstały poprzez podzielenie wskaźników grupy IV przez liczbę mieszkańców na koniec danego roku. Grupa V.1 Wskaźnik LS1 wydatki na pomoc społeczną na mieszkańca WLS1 = Ps/ L, gdzie: Ps wydatki na pomoc społeczną; L liczba mieszkańców jednostki samorządu terytorialnego. Jak wspomniano wcześniej, wskaźniki przeliczane na mieszkańca umożliwiają tworzenie rankingów. Liczba mieszkańców niezbędna do budowy wskaźników opisuje stan ludności w poszczególnych powiatach na koniec analizowanych lat. W przypadku wskaźnika LS1( realizacja celów społecznych na mieszkańca) najwyższe wartości w analizowanym okresie uzyskiwane były w miastach na prawach powiatu. Dysproporcje pomiędzy miastami na prawach powiatu a powiatami ziemskimi są znaczące. i Wielkość wydatków na cele społeczne w 2011r w powiecie nowotomyskim była ponad dwadzieścia razy mniejsza, niż w Koninie czy Kaliszu. Średnia wartość wydatków na pomoc społeczną na mieszkańca w latach wynosiła 166,17 zł. W miastach na prawach powiatu średnia wartość wydatków na cele społeczne w 2011r. wynosiła 562,05 zł, w pozostałych powiatach 124,3zł. Wynika to bezpośrednio z wielkości środków dostępnych w budżetach miast na prawach powiatu. Najwyższą wartość wskaźnika LS1 w ostatnich pięciu latach zanotowano w Koninie w 2011r. (638,28 zł), najniższa zaś w powiecie nowotomyskim w 2008r. (24,93 zł). Szczegółowe informacje z rozbiciem na wydatki na placówki opiekuńczo-wychowawcze, domy pomocy społecznej, rodziny zastępcze, powiatowe centra pomocy rodzinie w przeliczeniu na mieszkańca znajduje się w aneksie. Tabela nr AB17: średnia wartość wskaźnika LS1 (wydatki na pomoc społeczną na mieszkańca) w powiatach Wielkopolski w latach w zł Wartość wskaźnika LS1 165,26 160,38 159,61 171,07 174,33 Źródło: opracowanie własne 82

83 Wykres nr AB5: Wielkość wydatków na pomoc społeczną na mieszkańca w Wielkopolsce w 2011r. z podziałem na powiaty w zł międzychodzki pleszewski ostrzeszowski słupecki gostyński czarnkowskotrzcianecki rawicki chodzieski śremski pilski krotoszyński turecki szamotulski kościański jarociński kępiński ostrowski gnieźnieński wrzesiński kolski wolsztyński wągrowiecki koniński kaliski poznański obornicki złotowski średzki leszczyński grodziski nowotomyski m.poznań m.leszno m.konin m.kalisz źródło: opracowanie własne na podstawie danych pierwotnych o dochodach powiatów oraz danych GUS Bank Danych Lokalnych. Grupa V.2 Wskaźnik LS2 wydatki na pozostałe działania na cele społeczne na mieszkańca WLS2 = PPs/ L, gdzie: PPs wydatki na pozostałe działania na cele społeczne; L liczba mieszkańców jednostki samorządu terytorialnego. Wydatki na pozostałe działania na cele społeczne na mieszkańca (wskaźnik LS2) kształtowały się w powiatach Wielkopolski w podobny sposób, jak wskaźnik LS1. Również ten wskaźnik w analizowanym okresie osiągał najwyższe wartości w miastach na prawach powiatu, jednak dysproporcje pomiędzy powiatami o najwyższej i najniższej wartości wskaźnika nie były tak duże, jak w przypadku LS1. Średnia wartość pozostałych wydatków na pomoc społeczną na mieszkańca w latach wynosiła 33,08 zł. W miastach na prawach powiatu średnia wartość pozostałych wydatków na cele społeczne w 2011r. wynosiła 78,96 zł, w pozostałych powiatach 36,66 zł. Najwyższą wartość wskaźnika LS2 w latach zanotowano w Koninie w 2011r. (96,78 zł), najniższą zaś w powiecie kaliskim w 2007r. (11,18 zł). 83

84 Tabela nr AB18: średnia wartość wskaźnika LS2 (wydatki na pozostałe działania na pomoc społeczną na mieszkańca) w powiatach Wielkopolski w latach w zł Wartość wskaźnika LS2 21,56 27,52 32,30 39,90 41,50 Źródło: opracowanie własne. Wykres nr AB6: Wielkość wydatków na pozostałe działania na pomoc społeczną na mieszkańca w Wielkopolsce w 2011r. z podziałem na powiaty w zł m.poznań wolsztyński wągrowiecki słupecki złotowski wrzesiński koniński czarnkowskotrzcianecki chodzieski ostrzeszowski turecki gostyński krotoszyński poznański rawicki obornicki pleszewski grodziski kępiński kolski śremski gnieźnieński średzki międzychodzki kościański leszczyński ostrowski jarociński pilski nowotomyski kaliski szamotulski m.leszno m.kalisz m.konin źródło: opracowanie własne na podstawie danych pierwotnych o dochodach powiatów oraz danych GUS Bank Danych Lokalnych. Grupa V.1 Wskaźnik LS3 wydatki ochronę zdrowia w tym zwalczanie narkomanii na mieszkańca WLS3 = Oz/ L, gdzie: Oz wydatki na ochronę zdrowia; L liczba mieszkańców jednostki samorządu terytorialnego. Ostatnim ze wskaźników pozwalających ocenić realizację celów społecznych w przeliczeniu na mieszkańca jest wskaźnik LS3 wydatki na ochronę zdrowia, w tym na zwalczanie narkomanii w przeliczeniu na mieszkańca. Należy zauważyć, że działania powiatu w tym zakresie mają jedynie charakter pomocniczy. Średnia wartość wydatków na ochronę zdrowia, w tym na zwalczanie narkomanii w Wielkopolsce w latach wynosiła 35,44 zł. Średnia wartość wskaźnika rosła 84

85 dynamicznie w analizowanym okresie od poziomu 23,51 zł w 2007r. do 44,87 zł w 2011r. W 2011r. najwyższą wartość wskaźnika LS3 zanotowano w powiecie złotowskim (86,62 zł), a najniższą w powiecie kaliskim (0,3 zł). W latach w Wielkopolsce najwyższa notowana wartość wydatków na ochronę zdrowia, w tym na zwalczanie narkomanii na mieszkańca była w powiecie nowotomyskim (144,91 zł), najniższa w powiecie kaliskim w latach 2008 i 2009 (0,25 zł). Tabela nr AB19: średnia wartość wskaźnika LS3 (wydatki na ochronę zdrowia, w tym na zwalczanie narkomanii na mieszkańca) w powiatach Wielkopolski w latach w zł Wartość wskaźnika LS3 23,52 25,03 37,24 43,83 44,87 Źródło: opracowanie własne Wykres nr AB7: Wielkość wydatków na ochronę zdrowia, w tym na zwalczanie narkomanii na mieszkańca w Wielkopolsce w 2011r. z podziałem na powiaty leszczyński kaliski złotowski m.poznań gostyński nowotomyski m.leszno ostrowski m.kalisz jarociński poznański krotoszyński kolski pleszewski koniński wolsztyński wągrowiecki średzki turecki m.konin słupecki szamotulski chodzieski grodziski czarnkowskotrzcianecki gnieźnieński wrzesiński pilski rawicki obornicki kępiński ostrzeszowski kościański śremski międzychodzki źródło: opracowanie własne na podstawie danych pierwotnych o dochodach powiatów oraz danych GUS Bank Danych Lokalnych. 85

86 VII. ANALIZA WYNIKÓW BADANIA PRZEDSTAWICIELE WŁADZ POWIATÓW, KOMPETENTNYCH DO OCENY SYTUACJI SPOŁECZNO-EKONOMICZNEJ W POWIECIE Autorzy: Agnieszka Misztal, Rafał Janowicz 7.1. Ocena sytuacji ekonomicznej w Wielkopolsce Ocena obecnej sytuacji ekonomicznej Pierwszą część omawianego badania stanowiła ocena sytuacji ekonomicznej gospodarstw domowych uczestników badania, ocena sytuacji ekonomicznej powiatu, z którego pochodził respondent oraz ocena sytuacji ekonomicznej całej Wielkopolski. Oceniając ogólnie sytuację ekonomiczną i gospodarczą w Wielkopolsce, ponad połowa badanych określiła ją jako częściowo dobrą, a częściowo złą (51%), a 44% uznało ją za dobrą. Natomiast nikt nie ocenił sytuacji, jako bardzo dobrej lub bardzo złej. Zaledwie 4,3% respondentów oceniło sytuację ekonomiczną i gospodarczą Wielkopolski jako złą. Sytuacja ekonomiczna i gospodarcza w badanych powiatach została oceniona przez większość respondentów jako częściowo dobra, a częściowo zła (66%), przy czym ocenę pogorszyły oceny złe (nie występujące w ocenie sytuacji Wielkopolski). O połowę mniej respondentów niż w przypadku oceny Wielkopolski, oceniło sytuację jako dobrą (20%), a trzykrotnie więcej osób oceniło ją jako złą (12,9%). Najbardziej pozytywnie oceniona została sytuacja ekonomiczna i gospodarcza gospodarstw domowych respondentów. Ponad połowa respondentów oceniła ją jako dobrą (61,4%) i 3% jako bardzo dobrą. Natomiast, co trzeci badany określił jako częściowo dobrą, a częściowo złą (27,1%). Wystąpiły jednak przy tym również oceny złe (1,4%). Wykres nr D1: Porównanie oceny sytuacji ekonomicznej / gospodarczej gospodarstwa domowego, w powiecie i w Wielkopolsce. Pytanie nr 1. Używając skali od 1 do 5, gdzie 1 - bardzo zła, 2 - zła, 3 - zadowalająca/ średnia; 4 dobra; 5 - bardzo dobra, proszę powiedzieć jak ocenia Pan/i obecną? N = 70 decydenci w instytucjach powiatowych bardzo źle źle częściow o dobrze, a częściow o źle dobrze bardzo dobrze trudno pow iedzieć sytuację ekonomiczną/ gosporadczą w 0% 4% Wielkopolsce 51% 44% 0% sytuację ekonomiczną/ gosporadczą w Pana/i 1% pow iecie 13% 66% 20% 0% sytuację ekonomiczną/ gosporadczą Pana/i 0% 1% gospodarstw a domow ego 27% 61% 3% 7% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% 86

87 Podobny rozkład odpowiedzi z przewagą na ocenę dobrą (58,8%) reprezentuje grupa przedstawicieli władz powiatu. Mniej pozytywnie, aczkolwiek bez odpowiedzi skrajnych, ocenili sytuację przedstawiciele Powiatowych Urzędów Pracy (odpowiedź neutralna i dobra po 47,7%). W grupie pracowników innych instytucji, w tym pomocy społecznej, postrzeganie sytuacji ekonomicznej i gospodarczej przesunięte jest znacząco od oceny dobrej w kierunku neutralnej (88,9%) lub złej (11,1%). W odpowiedziach osób z miejscowości liczących mniej niż 50 tys. mieszkańców, oceny rozkładają się mniej więcej równo między ocenę neutralną a dobrą, natomiast w miejscowościach większych zwiększa się odsetek ocen częściowo dobrze, częściowo źle (60,9%), kosztem ocen pozytywnych. Oceny w subregionach poznańskim i leszczyńskim są podobne do ocen w całej populacji. Natomiast, w swoich ocenach znacząco odbiegają od średniej przedstawiciele miasta Poznania, gdzie wszyscy badani wybrali ocenę częściowo dobrze, częściowo źle. W subregionie konińskim i kaliskim także przeważały odpowiedzi neutralne częściowo dobrze, częściowo źle, a w subregionie pilskim oceny dobre (83,3%). Analiza odpowiedzi w poszczególnych powiatach potwierdza prawie równomierny podział ocen pomiędzy częściowo dobrze, a częściowo źle i dobrą z niewielkim udziałem oceny złej (4,8%). W miastach na prawach powiatów (Poznań Konin, Kalisz, Leszno) przeważyły odpowiedzi neutralne częściowo dobrze, częściowo źle (87,5%), ale nie uzyskano żadnej odpowiedzi źle. Analiza wskazuje na różnice w odpowiedziach osób z różnych grup wiekowych. Najmłodsi respondenci (do 34 lat) najliczniej ocenili źle sytuację ekonomiczną i gospodarczą w Wielkopolsce. W tej samej grupie połowa badanych oceniła tę sytuację jako dobrą. W pozostałych grupach wiekowych wraz z wiekiem odpowiedzi stawały się coraz bardziej optymistyczne. Biorąc pod uwagę wykształcenie respondentów, badani z wyższym wykształceniem częściej udzielali ocen negatywnych, niż osoby z wykształceniem średnim lub policealnym. Analizując indywidualnie każdy z powiatów, uzyskane oceny sytuacji gospodarstw domowych można podzielić na trzy grupy: grupa 1: wszystkie oceny dobre w miastach Poznań, Konin oraz w powiatach: poznańskim, szamotulskim, obornickim, średzkim, tureckim, wrzesińskim, jarocińskim, czarnkowskotrzcianeckim, rawickim, wolsztyńskim, grodziskim, konińskim, złotowskim. Przy czym, tylko w powiecie wolsztyńskim i szamotulskim na tym samym poziomie oceniono sytuację w powiecie i w Wielkopolsce, a pozostałe powiaty oceniły je gorzej, grupa 2: oceny podzielone pomiędzy ocenę neutralną częściowo dobrze, częściowo źle a ocenę dobrą w miastach Kalisz, Leszno oraz w powiatach: nowotomyskim, śremskim, gnieźnieńskim, ostrowskim, pleszewskim, ostrzeszowskim, wągrowieckim, chodzieskim, międzychodzkim, kościańskim. Przy czym, tylko w mieście Kalisz i powiatach nowotomyskim, chodzieskim i śremskim oceniono porównywalnie sytuację w powiecie i w Wielkopolsce, a pozostałe powiaty oceniły je mniej pozytywnie, grupa 3: wszystkie oceny częściowo dobrze, a częściowo źle w powiatach: kaliskim, kępińskim, leszczyńskim i gostyńskim. Przy czym, w powiecie kaliskim sytuację w Wielkopolsce oceniono zdecydowanie lepiej, a w pozostałych powiatach ocena sytuacji w powiecie i w Wielkopolsce nie zmieniła się. Na szczególną uwagę zasługuje ocena wydana w powiecie słupeckim, gdzie sytuację określono jako dobrą i bardzo dobrą, jednak ocena w skali powiatu i Wielkopolski była mniej pozytywna. W trzech pozostałych powiatach oceny były mniej skoncentrowane, tzn. w powiecie kolskim trudno powiedzieć, w powiecie krotoszyńskim równomiernie odpowiedzi złe i odpowiedzi dobre, a w powiecie pilskim równomiernie odpowiedzi neutralne i bardzo dobre. 87

88 Ocena obecnej sytuacji ekonomicznej Po dokonaniu oceny obecnej sytuacji ekonomicznej/ gospodarczej w gospodarstwach domowych, powiatach i w Wielkopolsce uczestnicy badania zostali poproszeni o ocenę tendencji zmian w sytuacji gospodarczej/ ekonomicznej, jakie zaszły w ciągu ostatnich 12 miesięcy w regionie, powiecie oraz ich własnych gospodarstwach domowych. Uczestniczący w badaniu decydenci w ponad połowie przypadków (60%) uznali, że obecnie sytuacja ekonomiczna/ gospodarcza ich własnych gospodarstw domowych jest taka sama, jak przed rokiem. Mniej pozytywnie oceniono zmiany zachodzące w ostatnim roku w skali powiatu i regionu, gdyż większość badanych oceniła zmiany sytuacji ekonomicznej/ gospodarczej jako trochę gorsze (odpowiednio 62,9% i 55,7%). Na ogólny wynik nie zmienionej sytuacji gospodarstw domowych wpłynęły takież oceny w miastach Konin, Kalisz oraz powiatach: szamotulskim, obornickim, średzkim, tureckim, słupeckim, gnieźnieńskim, wrzesińskim, ostrowskim, rawickim, gostyńskim, wolsztyńskim. Zdecydowane oceny trochę gorszej sytuacji w Wielkopolsce zarejestrowano w powiatach: grodziskim, wolsztyńskim, kościańskim, leszczyńskim, jarocińskim, pleszewskim, krotoszyńskim, wrzesińskim, słupeckim i w mieście Konin. W odniesieniu do oceny powiatów nie wydano już takiej oceny w żadnym z powiatów. W żadnym z badanych powiatów nie wydano też oceny zdecydowanie pozytywnej wyrażonej jako wszystkie odpowiedzi trochę lepiej lub dużo lepiej. Na wynik oceny zmiany sytuacji w badanym powiecie wpłynęła znaczna liczba zdecydowanych ocen trochę gorsza, które odnotowano w mieście Poznań oraz w powiatach: kolskim, wrzesińskim, ostrowskim, krotoszyńskim, pleszewskim, jarocińskim, pilskim, międzychodzkim, leszczyńskim, rawickim, wolsztyńskim i grodziskim. Wykres nr D2: Porównanie zmiany sytuacji ekonomicznej / gospodarczej gospodarstwa domowego, w powiecie i w Wielkopolsce w ostatnich 12 miesiącach. Pytanie nr 2. Używając skali od 1 do 5, gdzie 1 dużo gorsza, 2 - trochę gorsza, 3 - taka sama; 4 trochę lepsza; 5 dużo lepsza, proszę powiedzieć czy sytuacja ekonomiczna/ gospodarcza jest obecnie lepsza, taka sama, czy gorsza niż 12 miesięcy temu? N = 70 decydenci w instytucjach powiatowych dużo gorsza trochę gorsza taka sama trochę lepsza dużo lepsza trudno powiedzieć gospodarstwa domowego 3% 24% 60% 6% 7% powiatu 1% 63% 30% 6% Wielkopolski 56% 37% 6% 1% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% 88

89 Należy zwrócić uwagę na to, że zdecydowana większość badanych przedstawicieli władz powiatów uznała że w sytuacji ekonomicznej/ gospodarczej ich własnych gospodarstw domowych nie zaszły żadne zmiany (82,4%). Natomiast przedstawiciele Powiatowych Urzędów Pracy i innych organizacji odpowiadających za pomoc społeczną tylko w połowie (odpowiednio 52,3% i 55,6%) deklarowali brak zmian sytuacji własnych gospodarstw domowych w ciągu minionych 12 miesięcy, co trzeci odnotował pogorszenie sytuacji. Wykres nr D3: Porównanie oceny zmiany sytuacji ekonomicznej / gospodarczej gospodarstwa domowego w ostatnich 12 miesiącach przez badane grupy. Pytanie nr 2. Używając skali od 1 do 5, gdzie 1 dużo gorsza, 2 - trochę gorsza, 3 - taka sama; 4 trochę lepsza; 5 dużo lepsza, proszę powiedzieć czy sytuacja ekonomiczna/ gospodarcza jest obecnie lepsza, taka sama, czy gorsza niż 12 miesięcy temu? N = 70 decydenci w instytucjach powiatowych W podobny sposób oceny rozkładają się w przypadku oceny zmian w powiecie i Wielkopolsce. Przedstawiciele władz powiatów podsumowali częściej zmiany w minionym okresie bardziej pozytywnie niż pozostali respondenci. Co piąta odpowiedź przedstawiciela władz powiatu wykazała zmiany na trochę lepiej, przy czym pracownicy Powiatowych Urzędów Pracy lub innych organizacji nie stwierdzili tak pozytywnych zmian (zaledwie 2% odpowiedzi pracowników PUP i żadne odpowiedzi pracowników innych organizacji). 89

90 Wykres nr D4: Porównanie oceny zmiany sytuacji ekonomicznej / gospodarczej w powiecie i Wielkopolsce w ostatnich 12 miesiącach przez badane grupy. Pytanie nr 2. Używając skali od 1 do 5, gdzie 1 dużo gorsza, 2 - trochę gorsza, 3 - taka sama; 4 trochę lepsza; 5 dużo lepsza, proszę powiedzieć czy sytuacja ekonomiczna/ gospodarcza jest obecnie lepsza, taka sama, czy gorsza niż 12 miesięcy temu? N = 70 decydenci w instytucjach powiatowych dużo gorsza trochę gorsza taka sama trochę lepsza dużo lepsza trudno powiedzieć powiatu przez prac. innych organiz. 56% 44% powiatu przez prac. PUP 2% 66% 30% 2% powiatu przez przedst. władz 59% 24% 18% Wielkopolski przez prac. innych organiz. 67% 33% Wielkopolski przez prac. PUP 59% 36% 2% Wielkopolski przez przedst. władz 41% 41% 18% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Prognoza zmian sytuacji ekonomicznej w ciągu najbliższych 12 miesięcy Oceny obecnej sytuacji ekonomicznej/ gospodarczej oraz obserwowanych tendencji zmian w tym zakresie w ciągu minionych 12 miesięcy przełożyły się na prognozy dotyczące zmian w tym względzie w ciągu najbliższych 12 miesięcy. W krótkoterminowej prognozie zmian sytuacji w odniesieniu do gospodarstwa domowego i Wielkopolski dominuje przekonanie, że sytuacja nie ulegnie zmianie (odpowiednio 62,9% i 54,3%). Natomiast ocena nadchodzących zmian w badanych powiatach jest mniej optymistyczna, bowiem 41,1% badanych przewiduje brak zmian, a 37,1% pogorszenie się sytuacji. Należy zwrócić uwagę na to, że 6-11% zależności od rozpatrywanej kategorii przewiduje polepszenie sytuacji oraz 3-7% znaczne pogorszenie sytuacji. Ponadto 3-11% (zależnie od kategorii) nie potrafiło się wypowiedzieć co do przyszłości. Wykres nr D5: Porównanie rokowań zmiany sytuacji ekonomicznej / gospodarczej gospodarstwa domowego, w powiecie i w Wielkopolsce w najbliższych 12 miesiącach. Pytanie nr 3. Używając skali od 1 do 5, gdzie 1 znacznie się pogorszy, 2 - nieco się pogorszy, 3 - pozostanie bez zmian; 4 nieco się polepszy; 5 znacznie się polepszy, proszę ocenić czy wg Pana/i w ciągu najbliższych 12 miesięcy sytuacja gospodarcza/ ekonomiczna polepszy się, pozostanie bez zmian, czy pogorszy się? N = 70 decydenci w instytucjach powiatowych znacznie się pogorszy nieco się pogorszy pozostanie bez zmian nieco się polepszy znacznie się polepszy trudno powiedzieć gospodarstwa domowego 3% 11% 63% 11% 11% powiatu 7% 37% 41% 11% 3% Wielkopolski 6% 29% 54% 6% 6% 0% 20% 40% 60% 80% 100% 90

91 Analiza ocen w skali subregionów wykazała, że w subregionie poznańskim i kaliskim badani częściej spodziewali się pogorszenia się sytuacji, natomiast w subregionach: pilskim i leszczyńskim częściej byli zdania, iż sytuacja pozostanie bez zmian. W subregionie konińskim oceny były bardzo zróżnicowane, bez żadnej dominującej tendencji. Pogorszenia się sytuacji we własnym powiecie zdecydowanie spodziewali się respondenci z miast: Poznań, Konin oraz z powiatów: śremskim, kolskim, ostrowskim, jarocińskim, ostrzeszowskim, wągrowieckim, i grodziskim. Reasumując, decydenci w powiatach Wielkopolski: dobrze oceniają obecną sytuację ekonomiczną własnych gospodarstw domowych, jednak co trzeci sygnalizuje pogorszenie tej sytuacji wciągu minionych 12 miesięcy. Co do najbliższej przyszłości to najczęściej przewidują oni, że sytuacja nie ulegnie zmianie, przy nieznacznej przewadze pesymistów nad optymistami, obecną sytuację ekonomiczną/ gospodarczą w powiatach, w których działają oceniają najczęściej jako częściowo dobrą, a częściowo złą (przy niewielkiej przewadze ocen pozytywnych nad negatywnymi). Jednak wg ponad 60% minione 12 miesięcy przyniosło pogorszenie, a wg 30% sytuacja nie uległa zmianie. Pozytywne zmiany zauważyło tylko 6% badanych. Co do najbliższej przyszłości sytuacji gospodarczej własnych powiatów, to badani decydenci w 44% przewidują pogorszenie sytuacji, a w 41% brak zmiany. Optymistycznie ocenia przyszłość 11% badanych, obecną sytuację ekonomiczną/ gospodarczą Wielkopolski oceniają najczęściej jako częściowo dobrą, a częściowo złą (51%) lub dobrą (44%). Jednak wg ponad 56% badanych minione 12 miesięcy przyniosło pogorszenie sytuacji, a wg 37% sytuacja nie uległa zmianie. Pozytywne zmiany zauważyło tylko 6% badanych. Co do najbliższej przyszłości sytuacji gospodarczej Wielkopolski, to badani decydenci w 35% przewidują pogorszenie sytuacji, a w 54% brak zmiany. Optymistycznie przyszłość jest oceniana przez 6% badanych Ocena poziomu zaspokojenia potrzeb związanych z jakością życia mieszkańców w powiatach Wielkopolski Decydentów uczestniczących w badaniu poproszono także o ocenę poziomu zaspokojenia potrzeb mieszkańców pod względem kluczowych obszarów potrzeb wpływających na ocenę jakości życia, takich jak łatwość dostępu i jakość usług w: administracji samorządowej, sądach/ wymiarze sprawiedliwości/ porad prawnych, komunikacji publicznej, usługach dla ludności, handlu, infrastrukturze drogowej, zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych, opiece przedszkolnej, edukacji w szkołach podstawowych i gimnazjach, edukacji ponadgimnazjalnej, edukacji na studiach wyższych, edukacji, kursów, szkoleń dla dorosłych, publicznej (państwowej) opiece zdrowotnej, prywatnej opiece zdrowotnej, instytucjach rozrywki i kultury (kinach, teatrach, bibliotekach, domach kultury), obiektach sportowych/ rekreacyjnych, instytucjach pomocy społecznej, w obszarze pomocy niepełnosprawnym, opieki nad niepełnosprawnymi, w obszarze pomocy w zakresie poszukiwania pracy. Uczestnicy badania dokonywali oceny dostępności i jakości usług na skali 5-cio punktowej, gdzie 1 - bardzo źle, 2 źle, 3 średnio, 4 dobrze i 5 bardzo dobrze. W ocenie dostępności i jakości usług najlepszą ocenę wśród znaczącej większości respondentów uzyskała administracja samorządowa (średnia z wszystkich uzyskanych ocen wyniosła 4,0). Na nieco mniejszym, ale również zadowalającym poziomie oceniono dostęp do usług dla ludności i do handlu (średnie oceny odpowiednio 3,7 i 4,1). Niewielka część opinii wskazała na ocenę złą w dwóch powiatach subregionu pilskiego. Mniej niż połowa respondentów oceniła pozytywnie dostępność i jakość usług instytucji wymiaru sprawiedliwości, komunikacji publicznej i dróg. Duży udział w ocenie tych obszarów miały odpowiedzi średnio (31-46%), ale pojawiały się również jednostkowe oceny bardzo źle (komunikacja publiczna w powiecie kolskim i drogi w powiecie gnieźnieńskim). 91

92 Wykres nr D6: Ocena poziomu zaspokojenia potrzeb mieszkańców powiatów cz. 1 usługi. Pytanie nr 4. Używając skali od 1 do 5, gdzie 1 bardzo źle, 2 - źle, 3 - średnio; 4 dobrze; 5 bardzo dobrze, proszę powiedzieć jak ocenia Pan/i poziom zaspokojenia potrzeb mieszkańców powiatu (w tym łatwość dostępu i jakość usług) N = 70 decydenci w instytucjach powiatowych bardzo źle źle średnio dobrze bardzo dobrze trudno powiedzieć w administracji samorządowej 1% 13% 74% 11% w sądach / wymiarze sprawiedl./ porad prawnych 6% 31% 41% 6% 16% 1% komunikacji publicznej 16% 40% 33% 6% 4% usług dla ludności 3% 33% 53% 9% 3% handlu 1% 19% 53% 27% 1% dróg 13% 46% 37% 3% W obszarze edukacji i kultury najlepiej oceniony został dostęp do edukacji (podstawowej, gimnazjalnej i ponadgimnazjalnej), a także obiektów sportowych i rekreacyjnych (średnia ocen odpowiednio 3,8; 3,9 i 3,9). Niewiele gorzej oceniona została dostępność i jakość edukacji na studiach wyższych, edukacji dla dorosłych, opieki przedszkolnej oraz instytucji rozrywki i kultury (średnia ocen pomiędzy 3,5 a 3,7). W przypadku edukacji dla dorosłych i dostępu do kultury wystąpiły jednostkowe oceny bardzo złe (dla pierwszego obszaru w powiecie ostrzeszowskim, dla drugiego w powiecie kępińskim). Analiza nie wykazała odpowiedzi wyraźnie negatywnych. Wykres nr D7: Ocena poziomu zaspokojenia potrzeb mieszkańców powiatów cz. 2 edukacja i kultura. Pytanie nr 4. Używając skali od 1 do 5, gdzie 1 bardzo źle, 2 - źle, 3 - średnio; 4 dobrze; 5 bardzo dobrze, proszę powiedzieć jak ocenia Pan/i poziom zaspokojenia potrzeb mieszkańców powiatu (w tym łatwość dostępu i jakość usług) N = 70 decydenci w instytucjach powiatowych bardzo źle źle średnio dobrze bardzo dobrze trudno powiedzieć opieki przedszkolnej 11% 30% 50% 4% 4% edukacji w szkołach podst. i gimnazjach 3% 24% 57% 13% 3% edukacji ponadgimnazjalnej 4% 20% 60% 16% 0% edukacji na studiach wyższych 3% 34% 43% 13% 7% edukacji, kursów, szkoleń dla dorosłych 6% 29% 49% 10% 6% instytucji rozrywki i kultury 6% 26% 51% 14% 1% obiektów sportowych / rekreacyjnych 3% 20% 59% 17% 1% W obszarze opieki i pomocy społecznej najlepiej oceniony został dostęp i jakość prywatnej opieki zdrowotnej (średnia wszystkich ocen wyniosła 3,9). Niewiele gorzej oceniono dostęp i jakość pomocy społecznej, pomocy i opieki nad niepełnosprawnymi, a także pomocy w zakresie poszukiwania pracy (średnia ocen pomiędzy 3,6 a 3,7). Znacznie gorzej ocenione zostało spełnienie potrzeb mieszkaniowych (średnio na poziomie 3,3). 92

93 Taką ocenę potwierdziły oceny udzielone w miastach Konin i Leszno oraz w powiatach: poznańskim, szamotulskim, obornickim, śremskim, średzkim, tureckim, gnieźnieńskim, pleszewskim, ostrzeszowskim, pilskim, jarocińskim, czarnkowsko-trzcianeckim, wolsztyńskim, kościańskim, międzychodzkim. W mieście Poznań i powiatach wrzesińskim, krotoszyńskim, gostyńskim, leszczyńskim, rawickim spełnienie potrzeb mieszkaniowych oceniono dobrze lub bardzo dobrze. Ciężar ocen w kierunku negatywnym przesunęły odpowiedzi w powiatach: konińskim, kolskim, kaliskim, grodziskim, nowotomyskim. Najgorzej oceniony został dostęp i jakość publicznej opieki zdrowotnej (średnia ocen wyniosła 3,1). Połowa pytanych oceniła go na poziomie średnim (w mieście Kalisz i w powiatach: poznańskim, nowotomyskim, wolsztyńskim, gostyńskim, wągrowieckim, chodzieskim, ostrzeszowskim, jarocińskim, krotoszyńskim, pleszewskim, ostrowskim, kaliskim, wrzesińskim, słupeckim, gnieźnieńskim, kolskim, tureckim, śremskim, średzkim, szamotulskim, obornickim). W mieście Leszno oraz powiatach: rawickim, międzychodzkim, złotowskim dostęp do publicznej opieki zdrowotnej oceniono pozytywnie. Zdecydowanie negatywnie oceniono dostęp do publicznej opieki zdrowotnej w miastach Poznań i Konin oraz w powiatach: leszczyńskim, kępińskim, czarnkowsko-trzcianeckim, pilskim, konińskim Wykres nr D8: Ocena poziomu zaspokojenia potrzeb mieszkańców powiatów cz. 3 opieka. Pytanie nr 4. Używając skali od 1 do 5, gdzie 1 bardzo źle, 2 - źle, 3 - średnio; 4 dobrze; 5 bardzo dobrze, proszę powiedzieć jak ocenia Pan/i poziom zaspokojenia potrzeb mieszkańców powiatu (w tym łatwość dostępu i jakość usług) N = 70 decydenci w instytucjach powiatowych bardzo źle źle średnio dobrze bardzo dobrze trudno powiedzieć zaspokojenia Pana/i potrzeb mieszk. 12,9% 50,0% 30,0% 4,3% 2,9% publicznej opieki zdrowotnej 2,9% 20,0% 47,1% 27,1% 2,9% prywatnej opieki zdrowotnej 1,4% 17,1% 65,7% 7,1% 8,6% pomocy społecznej 2,9% 32,9% 58,6% 5,7% pomocy, opieki nad niepełnosprawnymi 5,7% 27,1% 60,0% 7,1% pomocy w zakresie poszukiwania pracy 4,3% 32,9% 52,9% 7,1% 2,9% Podsumowując, uczestniczący w badaniu decydenci: ocenili dostępność i jakość większości usług publicznych i komercyjnych pozytywnie, najlepiej ocenione zostały dostępność i jakość usług w administracji samorządowej, handlu, sporcie i rekreacji, edukacji podstawowej i gimnazjalnej, najgorzej ocenione zostały dostępność i jakość usług w publicznej (państwowej) służbie zdrowia, komunikacja publiczna, stan dróg, możliwość zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych, w znacznym odsetku udzielali ocen średnich i w niewielkim bardzo dobrych, co wskazuje na to, że w opinii badanych decydentów w ich powiatach pozostaje jeszcze sporo do zrobienia. 93

94 Wykres nr D9: Ocena poziomu zaspokojenia potrzeb mieszkańców powiatów Pytanie nr 4. Używając skali od 1 do 5, gdzie 1 bardzo źle, 2 - źle, 3 - średnio; 4 dobrze; 5 bardzo dobrze, proszę powiedzieć jak ocenia Pan/i poziom zaspokojenia potrzeb mieszkańców powiatu (w tym łatwość dostępu i jakość usług) N = 70 decydenci w instytucjach powiatowych 94