Komercjalizacja badań naukowych

Transkrypt

1 Komercjalizacja badań naukowych Kinga Korniejenko Tadeusz Kościuszko, Cracow University of Technology 1

2 Zawartość prezentacji Czym jest komercjalizacja? Komercjalizacja a transfer technologii Koncepcje komercjalizacji Etapy komercjalizacji Modele procesu komercjalizacji Bariery komercjalizacji badań naukowych 2

3 Podstawowe definicje Pojęcie wywodzi się od angielskiego słowa commerce, które oznacza handel lub wymianę handlową. Celem komercjalizacji jest przeniesienie wyników badań na rynek. 3

4 Komercjalizacja Komercjalizacja technologii jest nieodłącznym i niezbędnym etapem procesu innowacji. Proces ten obejmuje szereg złożonych, a zarazem trudnych działań, których efektywna realizacja wymaga zastosowania adekwatnych narzędzi i mechanizmów. Pod pojęciem procesu innowacyjnego należy rozumieć generowanie idei innowacyjnej (niezależnie od tego, czego dotyczy lub na jakim obszarze działalności innowacyjnej powstaje), tworzenie, projektowanie oraz pierwszą praktyczną realizację. Janusz W., Kozioł K. Determinanty działalności innowacyjnej przedsiębiorstw, PWE, Warszawa

5 Komercjalizacja Tradycyjne podejście do komercjalizacji wyników badań naukowych i technologii oparte jest na etapach rozwoju technologii, od wygenerowania pomysłu poprzez ocenę technologii, finansowanie, określenie sposobu ochrony własności intelektualnej, uruchomienie produkcji, marketing i internacjonalizacji. Nowoczesne formy komercjalizacji uzupełnione są o aspekty kultury wdrożeń technologii, politykę technologiczną, zarządzanie zasobami ludzkimi, budowaniem sieci powiązań naukowych i biznesowych i/lub zarządzaniem własnością intelektualną. 5

6 Mazurkiewicz S. Ekspertyza dotycząca ca tematów dla projektów innowacyjnych. Rozwiązania w zakresie komercjalizacji badań naukowych, nnowacyjnych%20-%20komercjalizacja%20nauki.doc. Komercjalizacja i transfer technologii w procesie innowacji 6

7 Komercjalizacja a transfer technologii Końcowe etapy procesu innowacji obejmują transfer powstałej technologii oraz jej komercjalizację. Transfer technologii - proces przystosowywania wyników badań naukowych, patentów lub nowych pomysłów do ich praktycznego zastosowania. Komercjalizacja to szereg czynności prawnych i finansowych związanych z urynkowieniem wypracowanego rozwiązania, w tym określenie potrzeb rynku, określenie i zlecenie badań jakościowych (próba typu, badania ekologiczne, możliwość dopuszczenia wyrobu na rynek, etc.). 7

8 Komercjalizacja a transfer technologii Transfer technologii składa się z prac rozwojowych i wdrożeniowych, polegających na wykonaniu modeli i prototypów lub sprawdzaniu przebiegu proponowanego procesu technologicznego, określenia cech użytkowych i ekonomicznych proponowanych nowych wyrobów lub nowych procesów technologicznych i badań jakościowych, analizy rynku, wyboru najwłaściwszego producenta, ustalenia zasad finansowania dla producenta i uczelni (twórcy technologii) oraz uruchomienia produkcji. 8

9 Komercjalizacja a transfer technologii Komercjalizacja to całokształt działań związanych z przenoszeniem danej wiedzy technicznej lub organizacyjnej i związanego z nią know-how do praktyki gospodarczej (wszelkiego rodzaju formy dyfuzji innowacji oraz edukacji technicznej), a zatem proces zasilania rynku nowymi technologiami. W węższym rozumieniu komercjalizację technologii definiuje się jako celowe, ukierunkowane przekazywanie wiedzy i umiejętności do procesu produkcyjnego, dla jej urynkowienia w postaci usługi/produktu. 9

10 Komercjalizacja a transfer technologii Komercjalizacja odbywa się w oparciu o wybraną podstawową koncepcję : sprzedaż praw własności, licencjonowanie, alians strategiczny, joint venture, samodzielne wdrożenie (spin-off, spin-out), inne. 10

11 Sprzedaż praw własności Sprzedaż jest jedną z najbardziej powszechnych metod komercjalizacji technologii i może ona przybierać różne formy. Najczęściej przez sprzedaż pojedynczej maszyny lub linii technologicznej (z zawartą w niej technologią). Z punktu widzenia przedsiębiorstwa jest to szybki i łatwy sposób pozyskania technologii, praktycznie gotowej do użycia. kupujący uzyskuje również gwarancję działania maszyny oraz wsparcie w jej wdrażaniu do pracy. 11

12 Sprzedaż praw własności Inną formą komercjalizacji technologii jest sprzedaż tylko know-how dotyczącego danej technologii oraz prawa używania jej przez kupującego. Sprzedaż odbywa się na podstawie tzw. umów o przeniesienie prawa. Przedmiotem tych umów są: prawa wyłączne (np. patent) prawa służące do uzyskania praw wyłącznych (np. w przypadku wynalazków prawo do uzyskania prawa ochronnego), 12

13 Sprzedaż praw własności prawa zapewniające pierwszeństwo do uzyskania prawa wyłącznego (np. pierwszeństwo do uzyskania patentu), prawa tzw. urywaczy ich zbywalność podlega jednak ograniczeniu polegającemu na możliwości przeniesienia tego prawa tylko łącznie z przedsiębiorstwem, w którym prawa te są wykonywane. 13

14 Licencjonowanie Sprzedaż licencji jest popularną metodą komercjalizacji technologii. Możliwe jest skorzystanie z różnych rodzajów umowy licencyjnej : licencja pełna zezwolenie uprawnionego na korzystanie z prawa do wynalazku przez licencjobiorcę w tym samym zakresie co licencjodawca, licencja wyłączna zezwolenie uprawnionego na wyłączne korzystanie z prawa do wynalazku na określonym terytorium lub polu eksploatacji, 14

15 Licencjonowanie licencja niewyłączna zezwolenie uprawnionego wielokrotne, niewyłączne dla jednego podmiotu, dopuszczające konkurencję licencjobiorców, licencja otwarta oświadczenie uprawnionego do patentu o gotowości udzielenia licencji, zezwolenia na korzystanie z jego wynalazku, sublicencja licencja udzielona poprzez licencjobiorcę, może mieć miejsce tylko wtedy, gdy przewiduje to umowa licencyjna. 15

16 Alians strategiczny Alians strategiczny zwykle dotyczy firm o takich samych potrzebach, poszukują tej samej technologii i tych samych rozwiązań technicznych, które wspólnie zlecają instytucji badawczej przeprowadzenie dla nich prac. Pozwala to firmom dzielić się ryzykiem oraz kosztami związanymi z B+R. Partnerstwo strategiczne w B+R może być zainicjowane przez samą instytucję zajmującą się B+R i zainteresowaną kontraktem badawczym z przedsiębiorstwami. 16

17 Joint venture Zawarcie przez twórcę technologii umowy jointventure z przedsiębiorstwem zainteresowanym pozyskaniem technologii określane jest jako partnerstwo firmy dysponującej technologią i firmy posiadającej dostęp do rynku Może ono przyjąć formę nowego przedsiębiorstwa lub formę zbliżoną do licencjonowania (firmy dostarczająca i przejmująca technologię zawierają umowę określającą co dostarcza każda z firm i w jaki sposób dzielone będę przychody). 17

18 Samodzielne wdrożenie Trzy rodzaje firm akademickich - technologicznych: 1) firmy utworzone na podstawie przekazanej licencji jednostki macierzystej (tzw. firmy spin-offs), 2) firmy utworzone przez absolwentów uczelni, ale nie powiązane licencją lub patentem z jednostką macierzystą (tzw. firmy spin-outs), 3) firmy utworzone na podstawie transferu wiedzy (również na podstawie przekazanej licencji) z publicznej agencji badawczej( spin-ins). 18

19 Samodzielne wdrożenie Przebieg procesu utworzenie spółki spin-off/out wygląda najczęściej następująco: Wewnątrzuczelniane postępowanie decyzyjne zaangażowanie uczelni w powstający podmiot może mieć różny poziom intensywności począwszy od udzielenia licencji na eksploatację wynalazku aż po zaangażowanie zasobów finansowych i majątkowych (dostęp do urządzeń badawczych). Podstawą do procedowania na tym etapie jest dokumentacja oceniająca potencjał rynkowy danej innowacji (memorandum inwestycyjne, proof of concept), 19

20 Samodzielne wdrożenie Określenie struktury własnościowej i zasad zaangażowania etap, w trakcie którego dokonuje się szczegółowego określenia struktury własności mającej powstać spółki, zasad zaangażowania wynalazców, zasad korzystania z innych zasobów uczelni (np. sprzęt badawczy) etc. Opracowanie dokumentów założycielskich przygotowanie (przez uczelnię) dokumentacji założycielskiej spółki (statut, porozumienie między udziałowcami/akcjonariuszami). 20

21 Inne Kanałami komercjalizacji mogą być również: - publikacje, - seminaria i konferencje, - programy wspierające transfer (np. programy edukacyjno-szkoleniowe), - sieci współpracy. 21

22 Od czego zależy wybór strategii komercjalizacji Legislacja i polityka - system prawny i polityczny, sprzyjający (lub nie) współpracy sfery B+R z biznesem, owocujący (lub nie) komercjalizacją technologii. W sprawnym i skutecznym systemie wdrażania innowacji łatwiejsze stają się strategie samodzielnej komercjalizacji technologii lub wynikające ze ścisłej współpracy B+R z przedsiębiorstwami (np. joint venture). 22

23 Od czego zależy wybór strategii komercjalizacji Cechy technologii - W im większym stopniu technologia posiada powyższe cechy, tym chętniej twórcy technologii nie zrywają z nią kontaktu, wybierając samodzielne wdrożenie lub joint venture. Cechy branży - Im większe natężenie walki konkurencyjnej w branży, tym chętniej twórcy technologii wybierają takie strategie komercjalizacji, jak sprzedaż praw własności lub licencjonowanie. 23

24 Etapy komercjalizacji Wg modelu Jolly ego komercjalizacja przebiega przez 5 etapów: 1. Idea uświadomienia potencjału i wyjątkowości technologii, zebrania informacji o technologii; 2. Inkubacja określenie potencjału technologii, sprawdzenie praw własności do technologii, przygotowanie biznesplanu komercjalizacji, pozyskanie dofinansowania zewnętrznego na komercjalizację technologii; 24

25 Etapy komercjalizacji 3. Demonstracja przygotowanie wersji produktu lub usługi, który zostanie wprowadzony na rynek; 4. Promocja prezentacja produktu lub usługi na rynku, zebranie informacji dotyczących produktu u klientów; 5. Utrzymanie ekspansja i utrzymanie produktu na rynku, pełne wykorzystanie możliwości komercjalizacji technologii. 25

26 Etapy komercjalizacji 26 Proces komercjalizacji technologii, V.K. Jolly, Comercializing new technologies: getting from mind to market, Harvard Business Press, Boston 1997

27 Modele procesu komercjalizacji model wewnętrzny wydzielona komórka organizacyjna działająca w ramach struktury jednostki badawczej/naukowej (np. uczelni) model wydzielony wydzielony ze struktury jednostki, ale w pełni kontrolowany podmiot (np. spółka) model niezależny podmiot niezależny od jednostki badawczej/naukowej działający na jej zlecenie. 27

28 Modele procesu komercjalizacji Uczelnie Uczelnia Wydzielona komórka Uczelnia Podmiot wydzielony Podmiot niezależny patenty licencje badania patenty licencje badania patenty licencje badania Spin off Spin off Spin off Źródło: OECD, Benchmarking industry-science relationships. OECD Publishing,

29 Model wewnętrzny jest to obecnie najbardziej rozpowszechniony w Europie działalność jednostek funkcjonujących w ramach tego modelu (w przypadku krajów starej Unii) skupiona jest na obsłudze: - badań kontraktowych - procesie patentowania (przygotowanie wniosków) i licencjonowania - wsparciu dla spółek spin-off 29

30 Model wewnętrzny Można wyróżnić cztery podgrupy jednostek: 1.zorientowane na wspieranie badań kontraktowych przy stosunkowo ograniczonym zaangażowaniu w patentowanie i komercjalizację oraz praktycznym braku wsparcia dla spółek spin-off; 2. podmioty specjalistyczne o wąskim portfelu usług wsparcie procesu uzyskiwania ochrony patentowej i licencjonowania oraz wsparcie dla spółek spin-off; 3. podmioty specjalistyczne o wąskim portfelu usług ukierunkowanie na wsparcie dla spółek i kontraktów badawczych; 4. podmioty świadczące pełną paletę usług (ochrona własności intelektualnej, licencjonowanie, badania kontraktowe, wsparcie dla spin-off) z wyjątkiem wsparcia finansowego dla spółek. 30

31 Model wewnętrzny Silne strony niskie koszty stałe łatwy dostęp do infrastruktury uczelni bliskie relacje z zespołami naukowymi łatwa koordynacja współpracy z uczelnią Słabe strony Mniejsze zrozumienie dla potrzeb biznesu Słaba motywacja (uczelniany system wynagradzania) Postrzeganie komórki przez otoczenie jako części uczelni Mała siła przetargowa wobec uczelni Funkcjonowanie w środowisku organizacyjnym uczelni może nadmiernie biurokratyzować działalność i ograniczać niezależność ocen Słabszy dostęp do zewnętrznych ekspertów (oszczędności, presja na wykorzystywanie własnych zasobów) Słabsze zainteresowanie niektórymi ścieżkami komercjalizacji (presja na badania kontraktowe) 31

32 Model wydzielony wyłączenie komórki organizacyjnej odpowiedzialnej za komercjalizację innowacji i przekształcenie jej w nowy podmiot, działający poza strukturami uczelni; wydzielony podmiot jest w pełni kontrolowany przez uczelnię, może przyjąć formę spółki (działającej dla zysku lub nie), fundacji czy stowarzyszenia; 32

33 Model wydzielony rozwiązanie to może funkcjonować obok modelu wewnętrznego ; struktura aktywności (świadczone usługi) jest bardzo podobna do tej obserwowanej w modelu wewnętrznym, przy nieco większym nacisku na obsługę procesu licencjonowania 33

34 Model wydzielony Silne strony Większa niezależność w stanowieniu celów niż w przypadku jednostek działających w modelu wewnętrznym Większe możliwości wdrożenia motywacji rynkowej Większa swoboda w polityce personalnej Lepszy kontakt z otoczeniem biznesowym Możliwość łatwiejszego pozyskiwania pracowników (menedżerów) czy wdrożenia rynkowych systemów motywacji Słabe strony Większe nakłady na zarządzanie relacjami z uczelnią Większe koszty stałe Konieczność pozyskiwania finansowania z różnych źródeł 34

35 Model niezależny podmiot zupełnie niezależny od uczelni; (chociaż często uczelnie mają swoich reprezentantów w kierownictwie tego podmiotu lub posiadają jakąś formę udziału we własności); może jednocześnie świadczyć usługi na rzecz kilku zleceniodawców; 35

36 Model niezależny podmioty niezależne koncentrują się na wsparciu dla spółek spin-off i procesie patentowania przy znacznie mniejszym zaangażowaniu w licencjonowanie i wsparcie dla badań kontraktowych. 36

37 Model niezależny Silne strony Profesjonalizacja managementu, rynkowy układ bodźców Lepsze kontakty biznesowe, szerszy zakres działania Słabe strony Wysokie koszty przezwyciężania niechęci naukowców do współpracy szerszy zakres działania Presja na krótkoterminowe efekty Konieczność pozyskiwania finansowania z różnych źródeł 37

38 Bariery komercjalizacji badań naukowych ograniczenia finansowe niedostateczne dotacje od państwa i brak źródeł dodatkowego finansowania, brak odpowiedniego sprzętu do komercyjnych badań, brak osób i instytucji pomocnych przy komercjalizacji, trudności związane z niejasnym, ciągle zmieniającym się prawem oraz biurokracją, brak zainteresowania inwestorów pracą naukowców i prowadzonymi przez nich badaniami, ograniczenia związane z prowadzeniem na uczelniach głównie badań podstawowych, 38

39 Bariery komercjalizacji badań naukowych brak czasu pracowników naukowych na prowadzenie komercyjnych badań, które, według uniwersyteckich zasad, nie mogą być wliczone w dorobek naukowy i działalność naukową, obawy pracowników naukowych, związane z rozpoczęciem współpracy z wielkimi koncernami obawa przed zbytnią ingerencją firm w działalność naukowców, brak tradycji współpracy z prywatnymi firmami. niechęć części pracowników naukowych do komercjalizacji. 39

40 Skuteczność komercjalizacji mocny fundament naukowy (instytucjonalna baza naukowa), dostępność środków finansowych, zasoby wiedzy, zarówno technologicznej, jak i biznesowej. 40

41 Źródła Bariery współpracy przedsiębiorców i ośrodków naukowych (2006), Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Warszawa Bąkowski A. (2008), Otwarta innowacja [w:] Matusiak K.B. (red.) Innowacje i transfer technologii (2008), Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa Choi H. J. (2009), Technology Transfer Issues and Technology Transfer Model, The Journal of Technology Studies, 1/2009, s European Commission, Expert group report. Management of intellectual property in publicly-funded research organizations: Towards European Guidelines. Directorate General for Research, European Commission (DG Enterprise), Technology Transfer Institutions in Europe. An Overview. January Głodek P., Matusiak K. B. (2008), Transfer technologii [w:] Matusiak K.B. (red.) Innowacje i transfer technologii (2008), Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa Korniejenko K. (2010), Możliwości dofinansowania transferu technologii i wiedzy naukowo-technicznej z jednostek naukowo-badawczych do sektora MSP w Polsce, PTE Toruń Working Papers, 2010, Nr 10, Janusz W., Kozioł K. (2007), Determinanty działalności innowacyjnej przedsiębiorstw, PWE, Warszawa Matusiak K. (red.) Ośrodki innowacji i przedsiębiorczości w Polsce. Raport SOOIPP. Mazurkiewicz D. (red.), Komercjalizacja wyników badań naukowych krok po kroku (2009), CTT Politechniki Krakowskiej, Kraków Mazurkiewicz S. Ekspertyza dotycząca tematów dla projektów innowacyjnych. Rozwiązania w zakresie komercjalizacji badań naukowych, %20komercjalizacja%20nauki.doc. 41

42 Dziękuję za uwagę 42