Prawo do prywatno ci* The right to privacy

Transkrypt

1 Zeszyty Naukowe AKADEMII PODLASKIEJ w SIEDLCACH Nr 85 Seria: Administracja i Zarz dzanie 2010 prof. dr hab. Krzysztof Motyka Katolicki Uniwersytet Lubelski im. Jana Paw a II Prawo do prywatno ci* The right to privacy Streszczenie: Prawo do prywatno ci jest z ca pewno ci jednym z najbardziej interesuj cych uprawnie jednostki. adne inne jej uprawnienie nie by o tak jak ono adorowane, ale te, i to od samego pocz tku, tak szeroko kontestowane. adne te nie sta o si przedmiotem tak licznych i tak za artych sporów, znacznie wykraczaj cych poza doktryn i praktyk prawa. Funkcjonuje ono od lat w wiadomo ci spo ecznej, tak e w Polsce, i z pewno ci niejeden z nas wie, e proklamowane jest ono w Powszechnej Deklaracji Praw Cz owieka i zagwarantowane w Europejskiej Konwencji Praw Cz owieka czy Mi dzynarodowym Pakcie Praw Obywatelskich i Politycznych, jak równie w naszej Konstytucji, która podobnie jak wspomniane dokumenty mi dzynarodowe, stanowi, e ka dy ma prawo do ochrony prawnej ycia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz do decydowania o swoim yciu osobistym (art. 47) 1. Wyk ad ten jednak chcia bym po wi ci drogom i bezdro om prawa do prywatno ci w Stanach Zjednoczonych Ameryki, nie tylko dlatego, e w a nie im po- wi ci em kilkana cie lat bada zwie czonych rozpraw habilitacyjn 2, ale przede wszystkim z uwagi na fakt, i to w a nie tam zosta o ono powo ane do istnienia, tam debaty wokó niego by y i s nadal najgor tsze, a w tamtejszej kulturze prawnej odgrywa ono szczególn rol. Abstract: The right to privacy is one of the most interesting entitlements of the individual certainly. None for its authorizing wasn't different the same as it adored, but also, and what's more from very beginning, so widely protested. None also became the object of so numerous still fierce disputes, much going beyond doctrine and the practice of the law. It is functioning for years in the social awareness, also in Poland, and more than one of us knows with absolute certainty that it is being proclaimed in the universal declaration of human rights and guaranteed in the European Human Rights Convention or the international covenant of civil rights and Political, as well as in our Constitution, which similarly to recalled international documents, constitutes, * Zmodyfikowana wersja wyk adu inauguracyjnego wyg oszonego na Wydziale Zarz dzania Akademii Podlaskiej w Siedlcach 2 pa dziernika 2008 r. 1 Na temat statusu prawa do prywatno ci w prawie mi dzynarodowym i w prawie polskim zob. np. J. Braciak, Prawo do prywatno ci, Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe 2004; A. Mednis, Prawo do prywatno ci a interes publiczny, Zakamycze K. Motyka, Prawo do prywatno ci i dylematy wspó czesnej ochrony praw cz owieka. Na przyk adzie Stanów Zjednoczonych, Lublin: Verba Niniejsze wyst pienie w ogromnej cz ci oparte jest na tej monografii.

2 10 K. Motyka that everyone has the right to the legal protection of the private life, family, of the reverence and the good name and for deciding on one's private life (art. 47). However I would like to devote this lecture to highways and byways of the right to privacy in the United States of America, not only because I just devoted a dozen or so years of examinations crowned with a postdoctoral thesis to them, but above all because of the fact that it just there stayed it to the being, there debates around its were appointed and they are still hottest, and in the local legal culture it is playing the particular role. Uwagi wst pne adne spo ród poj ko ca XX w. zauwa y a w odniesieniu do Stanów Zjednoczonych Deborah Nelson nie okaza o si bardziej p odne, ale i bardziej zmienne, i adne przez tak d ugi czas nie oddzia ywa o na tak liczne obszary ycia spo ecznego, politycznego i estetycznego ni prywatno 3. Wydaje si, e mo na nawet mówi o trwaj cej od oko o 50 lat fascynacji czy wr cz obsesji tamtejszych rodowisk intelektualnych na punkcie prywatno ci i prawa do prywatno ci. 4 Wyrazem tego jest m.in. niespotykane nigdzie indziej zainteresowanie t problematyk na terenie, zdawa by si mog o, odleg ej od prawa (ale nie w zjurydyzowanej Ameryce!) teorii literatury, czego wymownym wiadectwem s prace takich autorów, jak Peter Brooks, Jessica Bulman, Allan Burns, William E. Moddelmog, Milette Shamir czy Brook Thomas 5. Zainteresowanie to wypadnie jednak uzna za naturalne, je li zwa ymy, e problematyka prywatno ci od dawna znajduje wyraz w tamtejszej poezji i prozie, a sam termin privacy wielokrotnie wyst puje w tekstach literackich, niekiedy nawet jako posta tytu owa 6. Narodziny prawa do prywatno ci Je li pominiemy wcze niejsze, niemal zupe nie nieznane nawet specjalistom, nieliczne orzeczenia ameryka skich s dów oraz kilkana cie publi- 3 Pursuing Privacy in Cold War America, New York: Columbia University Press 2002, s Zwraca na to uwag Shelly Evesley w recenzji ksi ki Nelson zamieszczonej w American Literature 75 (2003): , s J. Bulman, Publishing Privacy: Intellectual Property, Self-Expression, and the Victorian Novel, Hastings Communications and Entertainment Law Journal 26 (2003), s ; P. Brooks, Law's Stories: Narrative and Rhetoric in the Law, Yale University Press 1996; A. Burns, Henry James's Journalists as Synecdoche for the American Scene, Henry James Review 16 (1995): 1-17; W. E. Moddelmog, Disowning Personality : Privacy and Subjectivity in The House of Mirth, American Literature 70 (1998): ; M. Shamir, Hawthorne's Romance and the Right to Privacy, American Quarterly 49 (1997) ; B. Thomas, The Construction of Privacy in and Around The Bostonians, American Literature 64 (1992): Z literatury wspó czesnej warto odnotowa np. D. Finnell, Invasions of Privacy, The Laurel Review, 27 (1993), nr 2, s. 89; G. Jacobik, Privacy, w: idem, The Surface of Last Scattering, Huntsville, TX: Texas Review Press 1999, s. 46; P.G. Lane, Sexual Privacy of Women On Welfare, w: Black Sister: Poetry By Black American Women, , red. E. Stetson, Indiana University Press 1981, s Seria: Administracja i Zarz dzanie (12)2010 ZN nr 85

3 Prawo do prywatno ci 11 kacji, w tym naukowych 7, mo na zgodzi si z dominuj c opini, e prawo do prywatno ci jako osobna kategoria jurydyczna pojawi o si w j zyku prawnym i prawniczym dopiero pod koniec XIX stulecia. Niemal powszechnie czone jest ono ze s ynnym artyku em Samuela D. Warrena i Louisa D. Brandeisa opublikowanym w 1890 r. w Harvard Law Review 8. By on odpowiedzi autorów na ich zdaniem nadmierne i kr puj ce relacjonowanie przez bosto sk pras ycia prywatnego Warrena, przede wszystkim spotka towarzyskich organizowanych przez jego on córk senatora Thomasa Francisa Bayarda 9. Przypominaj c, e odwieczn zasad common law jest zapewnienie ochrony osobie i jej w asno ci oraz wskazuj c na sta ewolucj ycia spo- ecznego i nowe zagro enia dla jednostki (mo liwo ci utrwalania obrazu i g osu, rozwój prasy) 10, wyrazili oni pogl d, e cho prawo zwykle pod a za t ewolucj, od czasu do czasu konieczna jest redefinicja tej ochrony i jej zakresu. By sprosta nowym wyzwaniom, pisali, common law powinno uzna ogólne prawo do prywatno ci, które chroni nienaruszaln osobowo cz owieka, prawo do jak to uj li za Thomasem Cooleyem bycia pozostawionym w spokoju (to be let alone) 11. Ich zdaniem ju od dawna zawarte jest ono implicite jako zasada w orzecznictwie s dów angielskich i ameryka skich. To w a nie naruszenie prawa do prywatno ci przekonywali czy takie sprawy, jak Gee v. Pritchard z 1818 r. 12, Woolsey v. Judd z 1855 r. 13 (publikacja prywatnych listów) i Prince Albert v. Strange z 1849 r. 14 (wystawienie przez pozwanego wykonanych bez odpowiedniej zgody kopii akwafort, nale- cych do królowej Wiktoriii i jej m a ksi cia Alberta oraz publikacja ich katalogu), w których s dy orzek y naruszenie prawa w asno ci, z takimi formalnoprawnie ró nymi bo rozstrzygni tymi na podstawie instytucji nadu ycia 7 Pierwszym orzeczeniem s dowym, w którym u yto terminu prawo do prywatno ci, notabene w kontek cie domu i prawa w asno ci, by a decyzja S du Najwy szego New Hampshire w sprawie Ward v. Bartlett (1816), w której s dzia Bell uzna, e pozwany bezprawnie naruszy prawo do domowej prywatno ci i bezpiecze stwa mieszkania. Je li chodzi o pi miennictwo, to pierwsze stwo w tym wzgl dzie nale y si zapewne opublikowanej w Anglii, a po wi conej znies awieniu monografii Thomasa Starkie, A Treatise on the Law of Slander and Libel, and Incidentally of Malicious Prosecutions, 2nd ed., vol. I, London: J. and W.T. Clarke 1830, s. XIV. Zob. na ten temat Motyka, Prawo do prywatno ci, s S.D. Warren, L.D. Brandeis, The Right to Privacy, Harvard Law Review 4 (1890): Na temat artyku u i okoliczno ci jego powstania zob. J. Braciak, Prawo do prywatno ci, s. 30, 222; D. Glancy, The Invention of the Right to Privacy, Arizona Law Review 21 (1979): 1-39; I.R. Kramer, The Bird of Privacy Law: A Century Since Warren and Brandeis, Catholic University Law Review 39 (1990): ; R. Gavison, Too Early for a Requiem: Warren and Brandeis Were Right on Privacy vs. Free Speech, South Carolina Law Review 43 (1992): ; K. Gormley, One Hundred Years of Privacy, Wisconsin Law Review 1992: , s n., a z prac najnowszych: A. Peikoff, No Corn on this Cobb: Why Reductionists Should Be All Ears for Pavesich, Brandeis Law Journal 42 (2004): , s. 755 n. 10 Zob. na ten temat np.: R.E. Mensel, 'Kodakers Lying in Wait': Amateur Photography and the Right of Privacy in New York, , American Quarterly 43 (1991): 24-45; Pember, Privacy and the Press, s. 10 n., 34 n. 11 Warren, Brandeis, The Right to Privacy, s Gee v. Pritchard, 2 Swanst. 402, 413 (1818). 13 Woolsey v. Judd, 4 Duer 379, 384 (1855). 14 Prince Albert v. Strange, 2 DeGex & Sm. 652 (1849). ZN nr 85 Seria: Administracja i Zarz dzanie (12)2010

4 12 K. Motyka zaufania lub naruszenia domniemanej umowy sprawami, jak Yowatt v. Winyard z 1820 r. 15 (wykorzystanie przez pracownika wykradzionych pracodawcy przepisów na leki weterynaryjne), Abernethy v. Hutchinson z 1825 r. 16 (zamiar publikacji w Lancet bez zgody autora wybitnego chirurga jego wyk adów, zanotowanych przez ich s uchacza) czy Pollard v. Photographic Co. z 1888 r. 17 (powielenie i publikacja w formie kart bo onarodzeniowych bez zgody pani Pollard jej zdj cia wykonanego przez pozwanego). Zasad, która chroni osobiste pisma i inne wytwory intelektu czy emocji pisali jest prawo do prywatno ci i prawo nie musi formu owa adnej nowej zasady, by rozszerzy t ochron na wygl d osoby, jej wypowiedzi, dzia ania i osobiste relacje, rodzinne czy inne 18. Postuluj c, by s dy wydoby y z common law zawarte w nim prawo do prywatno ci, by przyzna y prywatno ci ochron jako warto ci samoistnej (per se) 19, Warren i Brandeis podkre lali, e jak inne takie prawa ono równie podlega ograniczeniom i nie mo e by podstaw do zakazu publikacji na temat interesuj cy ogó, zw aszcza je li dotyczy to osób, które same uczyni y siebie przedmiotem tego zainteresowania, czy te ujawniania informacji w szczególnych przewidzianych przez prawo okoliczno ciach. Wyrazili te swe przypuszczenie, e prawo nie b dzie przewidywa o odszkodowania za ustne rozpowszechnienie informacji odnosz cych si do prywatno ci osoby, je li rozpowszechnianie to nie powoduje szczególnej szkody 20. Dalszy rozwój Stanowisko Warrena i Brandeisa nie od razu znalaz o akceptacj tak w nauce prawa, jak i w praktyce s dów ameryka skich. Prze omowe w tym wzgl dzie by o zw aszcza orzeczenie z 1905 r. w sprawie Pavesich v. New England Life Insurance Co., w którym prawo do prywatno ci zosta o po raz pierwszy uznane przez stanowy s d najwy szy. Uchylaj c jednog o nie wy- 15 Yovatt v. Winyard, 1 J. & W. 394 (1820). 16 Abernethy v. Hutchinson, 3 L. J. Ch. 209 (1825). 17 Pollard v. Photographic Co., 40 Ch.D. 345 (1888). 18 Warren, Brandeis, The Right to Privacy, s Warto podkre li, na co w ogóle nie zwrócili uwagi Warren i Brandeis, e b d c przekonanym, i w sprawie Prince Albert v. Strange s d sk onny b dzie przyzna ochron w asno ci, nie za prywatno ci jako takiej, adwokat Strange a stara si uwypukli odr bno obu tych interesów. Argumentowano mówi e prywatno jest istot w asno ci, a naruszenie prywatno ci stanowi oby zniweczenie w asno ci, gdy tymczasem konkludowa poj cie prywatno ci jest ca kowicie odr bne od poj cia w asno ci. Reprezentuj cy ksi cia Alberta Zast pca Rzecznika Korony Sir John Romilly odwo ywa si wprawdzie do absolutnego prawa w asno ci, ale apelowa, by rozpoznaj c spraw s d opar si na szerszej zasadzie, stanowi cej abstrakcj jednego atrybutu w asno ci, który by cz sto jej najwarto ciowsz jako ci, a mianowicie prywatno ci. Precyzuj c swoje stanowisko Sir John tymi oto s owami antycypowa g ówn tez Warrena i Brandeisa: Wszystkie sprawy, w których S d ingerowa, by chroni niepublikowane listy czy manuskrypty lub t idealn w asno, któr cz owiek nabywa w stosunku do wypowiedzianych przez siebie uwag, podpadaj pod t zasad prywatno ci. 19 W. Sokolewicz, Prawo do prywatno ci, w: Prawa cz owieka w Stanach Zjednoczonych, red. L. Pastusiak, Warszawa: Ksi ka i Wiedza 1985, s , tu: Warren, Brandeis, The Right to Privacy, s Seria: Administracja i Zarz dzanie (12)2010 ZN nr 85

5 Prawo do prywatno ci 13 rok s du ni szej instancji, S d Najwy szy Georgii uzna powództwo znanego artysty Pavesicha przeciwko firmie ubezpieczeniowej, która wykorzysta a jego zdj cie dla celów reklamowych, i stwierdzi, e prawo do prywatno ci w sprawach czysto prywatnych wywodzi si z prawa naturalnego, a przyczyn jego nieuznawania w latach wcze niejszych by konserwatyzm s downictwa. W nast pnych latach prawo do prywatno ci zyskiwa o akceptacj s dów kilku innych stanów 21, a w roku 1939 znalaz o si w opublikowanym wówczas po raz pierwszy przez American Law Institute Restatement of Torts 22, w my l którego ( 867) ponosi odpowiedzialno osoba, która w sposób nieuzasadniony i powa nie narusza interes drugiej w tym, by jej sprawy nie by y znane innym i by jej wizerunek nie by przedstawiany ogó owi 23, a potem innych 24. Mimo to s dy niema ej cz ci stanów d ugo jeszcze opiera y si lub waha y. W ród nich znajdowa si S d Najwy szy Massachussets, który w 1951 r. stwierdzi, e w stanie tym nie jest jeszcze przes dzone, czy prawo do prywatno ci ma ochron prawn 25, oraz S d Najwy szy Wisconsin, który oddali powództwo Normy Yoeckel, zarzucaj cej Samowi Samoning, e robi c jej zdj cie w trakcie korzystania przez ni z toalety w jednej z tamtejszych restauracji, a nast pnie pokazuj c je go ciom lokalu, naruszy jej prywatno 26. Sw decyzj s d uzasadnia brakiem odpowiedniego precedensu w prawie stanowym i faktem odrzucenia ustawy gwarantuj cej prawo do prywatno ci przez tamtejsz legislatur 27. Jednym z najistotniejszych i najbardziej wp ywowych g osów doktryny w dyskusji nad prawem do prywatno ci by artyku dziekana szko y prawa Uniwersytetu Kalifornijskiego w Berkeley Williama Prossera, opublikowany w 1960 r. w California Law Review. Prosser poszed w kierunku przeciwnym ni Warren i Brandeis. Ich podej cie by o, rzec mo na, syntetyzuj ce wskazuj ce na wspóln zasad uwa anych za ró norodne orzecze. Podej- cie Prossera by o raczej analityczne stara si on wykaza niejednorodno orzecze (by o ich wówczas ju ponad 300) nominalnie odnosz cych si do naruszenia prywatno ci. Jak dot d pisa prawo dotycz ce prywatno ci obejmuje cztery odr bne rodzaje naruszenia czterech ró nych inte- 21 Alaski (1926), Kaliforni (1931), Kolorado (1932), Montany (1935), Pó nocnej Karoliny (1937), Oregonu (1941), Arizony i Po udniowej Karoliny (1941). 22 Restatement of Torts jest jednym z kilku Restatements, zrewidowanych i zaktualizowanych wyk adów poszczególnych ga zi prawa, w których obok zagadnie de lege lata zawarte s uwagi de lege ferenda, tj. pogl dy na temat kierunku po danych zmian w ramach danej ga zi. 23 Cyt. za: I.R. Kramer, The Birth of Privacy Law: A Century Since Warren and Brandeis, Catholic University Law Review 39 (1990): , s Zob. np. R.F. Copple, Privacy and the Frontier Thesis: An American Intersection of Self and Society, American Journal of Jurisprudence 34 (1989): , s Kelley v. Post Publishing Co., 327 Mass 275 (1951), s Yoeckel v. Samoning, 272 Wis. 430, 75 N.W.2d 925 (1956). 27 Ibidem, s Podobnie argumentowa SN Nebraski, Brunson v. Ranks Army Store 161 Neb. 519, 73 N. W. (2d) 803 (1955). W Wisconsin prawo do prywatno ci uznano w drodze ustawodawczej w 1977 r. Zob. w tej kwestii: L. Infield-Harm, The Case For Reexamining Privacy Law In Wisconsin: Why Wisconsin Courts Should Adopt the Interpretation of the Tort of Intrusion Upon Seclusion of Fischer v. Mount Olive Lutheran Church, Wisconsin Law Review (2004): , s n. ZN nr 85 Seria: Administracja i Zarz dzanie (12)2010

6 14 K. Motyka resów..., które s po czone wspóln nazw, ale poza ni nie maj ze sob prawie nic wspólnego, z wyj tkiem tego, e ka da z nich przedstawia ingerencj w prawo... 'do bycia pozostawionym w spokoju' 28. Wed ug Prossera te cztery odr bne delikty (torts) s nast puj ce: 1. Naruszenie odosobnienia danej jednostki. 2. Publiczne ujawnienie kr puj cych j faktów. 3. Stawiaj ce j w z ym wietle upublicznienie. 4. Zaw aszczenie dla w asnej korzy ci jej nazwiska lub wizerunku 29. Zdaniem Prossera to g ównie brak tego rozró nienia sprawi, e ówczesny stan prawa odnosz cego si do prywatno ci przypomina - jak to uj w 1956 r. s dzia C.J. Biggs - sytuacj stogu siana podczas nawa nicy 30. Konstytucjonalizacja pawa do prywatno ci Jeszcze bardziej sytuacja skomplikowa a si po konstytucjonalizacji prawa do prywatno ci, co nast pi o nie na drodze ustawodawczej, lecz s dowej: w wydanym w roku 1965 g o nym wyroku SN w sprawie Griswold v. Connecitcut. Trzeba przy tym podkre li, e podobnie jak w przypadku common law, które udziela o po redniej ochrony prywatno ci zanim uczyni o to explicite realizuj c ide Warrena i Brandeisa, równie na gruncie ameryka skiego prawa konstytucyjnego, g ównie w orzecznictwie federalnego S du Najwy szego, prywatno by a przedmiotem ochrony przed naruszeniami ze strony w adzy na d ugo przed uznaniem czy jak twierdz krytycy stworzeniem przez ten s d konstytucyjnego prawa do prywatno ci. Federalna Karta Praw (Bill of Rights) uchwalona w 1789 r. w postaci dziesi ciu poprawek (potem dodano nast pne szesna cie) do starszej od nich o 2 lata Konstytucji Stanów Zjednoczonych, nie wspomina o prywatno ci, ale niektóre z jej sformu owa odnosz si do pewnych aspektów prywatno ci. Najwyra niejszy zwi zek z prywatno ci ma Czwarta Poprawka zakazuj ca nieuzasadnionych rewizji i gwarantuj ca nietykalno osobist, mieszkania, dokumentów i mienia oraz Trzecia Poprawka, zakazuj ca kwaterowania o nierzy w domu podczas pokoju bez zgody w a ciciela, a nast pnie Pierwsza Poprawka gwarantuj ca wolno wyznania, zgromadze i stowarzysze 28 W. Prosser, Privacy, California Law Review 48 (1960): , s Ibidem. Warto jednak podkre li, e ju w 1932 r. podobny pogl d wyrazi Leon Green. Uwa- a on, e prywatno jest jednym z siedmiu interesów czy faz osobowo ci cz owieka 29 obok jego 1) integralno ci fizycznej, 2) uczu i emocji, 3) zdolno ci do dzia ania, 4) nazwiska, 5) wizerunku i 6) historii. Jego zdaniem obejmowanie wszystkich przypadków zaw aszczenia tych interesów w jedn kategori deliktow naruszenia right to privacy tworzy niepokoj ce poczucie sztuczno ci. Zob. L. Green, The Right of Privacy, Illinois Law Review 27 (1932): , s Prosser, Privacy, s Cytat pochodzi z Ettore v. Philco Television Broadcasting Co., 229 F.2d 481 (3d Cir.1956). Warto jednak podkre li, e ju w 1932 r., podobny do Prossera pogl d wyrazi Leon Green. Uwa a on, e prywatno jest jednym z siedmiu interesów czy faz osobowo ci cz owieka 30 obok jego 1) integralno ci fizycznej, 2) uczu i emocji, 3) zdolno ci do dzia ania, 4) nazwiska, 5) wizerunku i 6) historii. Jego zdaniem obejmowanie wszystkich przypadków zaw aszczenia tych interesów w jedn kategori deliktow naruszenia right to privacy tworzy niepokoj ce poczucie sztuczno ci. Zob. L. Green, The Right of Privacy, Illinois Law Review 27 (1932): , s Seria: Administracja i Zarz dzanie (12)2010 ZN nr 85

7 Prawo do prywatno ci 15 (ale te g ównego konkurenta prywatno ci wolno s owa i prasy) oraz Poprawka Pi ta zakazuj ca pozbawiania ycia, wolno ci i mienia bez w a ciwego post powania s dowego (due process of law) 31. W oparciu o te poprawki SN USA wyda wiele decyzji, które nawet je li nie wspomina y o prywatno ci, odnosi y si do niej mniej lub bardziej wyra nie. Zwi zek z prywatno ci s dy ameryka skie, w tym federalny SN, upatrywa y przede wszystkim w Czwartej Poprawce. Powo a y si na ni mi dzy innymi takie orzeczenia, jak Boyd v. United States z 1886 r., w którym SN mówi (przywo uj c tak e Pi t Poprawk ) o zapewnionej przez Konstytucj ochronie wi to ci domu i prywatno ci ycia 32, Sinclair v. United States z 1929 r., wprost odwo uj ce si do prawa do prywatno ci (right of privacy) 33, Trupiano v. United States z 1948 r., wskazuj ce, e celem tej poprawki jest w a nie ochrona prywatno ci 34 czy Mapp v. Ohio z 1961 r., w my l którego chroni ona prawo do prywatno ci, nie mniej istotne ni jakiekolwiek inne prawo starannie i w sposób szczególny zastrze one dla ludu 35. Ale dopiero w Griswold v. Connecticut 36 SN wprost uzna, e prawo do prywatno ci zawarte jest w samej Konstytucji USA. Przedmiotem sprawy by a apelacja z o ona przez Estelle Griswold, dyrektora Ligi Planowego Rodzicielstwa Connecticut oraz dyrektora medycznego Ligi C. Lee Buxtona, profesora i dziekana Wydzia u Po o nictwa i Ginekologii w Szkole Medycyny Uniwersytetu Yale, w zwi zku z tym, e na podstawie przepisów stanu Connecticut zostali oni najpierw aresztowani, a nast pnie skazani na grzywn w wysoko ci 100 dolarów za to, e udzielili pewnemu ma e stwu informacji i porady na temat rodków antykoncepcyjnych. Korzystanie z takich rodków zagro one by o w tym stanie kar grzywny nie mniejsz ni 50 dolarów lub wi zieniem na okres od 60 dni do 1 roku. Uznawszy zaskar one przepisy za niekonstytucyjne przez to, e naruszaj zawarte w Konstytucji implicite prawo do prywatno ci, S d Najwy szy, piórem s dziego William O. Duglasa, stwierdzi : Mamy tu do czynienia z prawem do prywatno ci starszym ni Karta Praw, starszym nawet ni nasze partie polityczne, starszym ni nasz system o wiatowy. Ma e stwo to dwoje ludzi, którzy cz si na dobre i z e, trwaj przy sobie pe ni nadziei i prowadz wspólne ycie tak dalece intymne, e wr cz wi te. Jest ono ( ) zwi zkiem o równie 31 Poprawka Czternasta z 1866 r., ratyfikowana w 1868 r., rozszerzy a ten zakaz na w adze stanowe. 32 Boyd v. United States, 116 U.S. 616 (1868), s Sinclair v. United States, 279 U.S. 263 (1929), s Trupiano v. United States, 334 U.S. 699 (1948), s. 709: The Fourth Amendment was designed to protect both the innocent and the guilty from unreasonable intrusions upon their right of privacy while leaving adequate room for the necessary processes of law enforcement. 35 Mapp v. Ohio, 367 U.S. (1961), s Zob. Protecting Privacy Under the Fourth Amendment, Yale Law Journal 91 (1981): ; W.J. Stuntz, Privacy s Problem and the Law of Criminal Procedure, Michigan Law Review 93 (1995): i polemik ze Stuntzem: L.M. Seidman, The Problems with Privacy s Problem, Michigan Law Review 93 (1995): Na istnienie takich nie wymienionych w Konstytucji USA praw przys uguj cych jednostkom wskazywa a Dziewi ta Poprawka. 36 Griswold v. Connecticut, 381 U.S. 479 (1965). ZN nr 85 Seria: Administracja i Zarz dzanie (12)2010

8 16 K. Motyka szlachetnym celu, jak ka dy z tych, o które chodzi o w naszych poprzednich orzeczeniach 37. Nie mog c oprze si na adnym przepisie konstytucyjnym i nie chc c skorzysta w tym celu z wyinterpretowanej z Czternastej Poprawki zasady sprawiedliwo ci czy praworz dno ci materialnej, cho S d czyni to w innych sprawach 38, s dzia Duglas pos u y si tzw. teori pó cieni (penumbras) sfer wyemanowanych z Pierwszej, Trzeciej, Czwartej, Pi tej, Dziewi tej i Czternastej Poprawki i przez nie chronionych. Te ró ne pó cienie, sfery czy aspekty chronionej przez Konstytucj prywatno ci s, w my l omawianego wyroku, wyrazem zawartego w dokumencie prawa do prywatno ci jako takiej. Jak to uj W. Sokolewicz by a to technika ekstrapolacji 39, bardzo przypominaj ca procedur zastosowan przez Warrena i Brandeisa 75 lat wcze niej. W opinii zbie nej (concurring opinion), do której do czyli s dziowie Warren i Brennan, s dzia Goldberg uzna, e prawo do prywatno ci w stosunkach ma e skich jest fundamentalnym i podstawowym prawem osobistym, «przys uguj cym ludowi» w rozumieniu Dziewi tej Poprawki 40. Z kolei s dzia Harlan, zgadzaj c si z decyzj, ale odrzucaj c jej uzasadnienie, uzna, e zakwestionowane przepisy Connecticut naruszaj zawart w Czternastej Poprawce zasad praworz dnego post powania, poniewa s sprzeczne z podstawowymi warto ciami zawartymi w poj ciu uporz dkowanej wolno ci 41. W tej samej poprawce szuka uzasadnienia dla decyzji S du s dzia White 42. Z decyzj wi kszo ci nie zgodzili si s dziowie Hugo L. Black i Potter Stewart. Stewart twierdzi, e uchylona orzeczeniem ustawa jest prawem niebywale g upim i ponadto nie do wyegzekwowania, samo za u ywanie 37 Ibidem, s Doskona ym przyk adem w tym zakresie jest orzeczenie w sprawie Allgeyer v. Louisiana, 165 U.S. 578 (1897), w którym czytamy: Wolno gwarantowana zasad praworz dnego post powania obejmuje prawo obywatela do swobodnego korzystania ze wszystkich zdolno ci, do swobodnego ich u ywania na wszystkie zgodne z prawem sposoby; do mieszkania i pracy w miejscu, które sam sobie wybierze; do zarabiania na ycie w dowolne zgodne z prawem sposoby; do swobodnego wyboru stylu ycia i zaj w czasie wolnym; i w tym celu do zawarcia wszelkich umów, jakie mog okaza si w a ciwe, niezb dne i podstawowe dla pomy lnej realizacji przez tego obywatela wymienionych powy ej celów, cyt. za: S. Frankowski, R. Goldman, E. towska, S d Najwy szy USA. Prawa i wolno ci obywatelskie, bmr. OSCE, s W. Sokolewicz, Prawo do prywatno ci, w: Prawa cz owieka w Stanach Zjednoczonych, red. L. Pastusiak, Warszawa: Ksi ka i Wiedza 1985, s Griswold v. Connecticut, s Dodajmy, e za prawem do prywatno ci w tym kontek cie Harlan opowiada si w zdaniu odr bnym do dotycz cej tych samych przepisów decyzji SN USA Poe v. Ullman, 367 U.S. 497 (1961), gdzie pisa, e kryminalizacja u ywania rodków antykoncepcyjnych przez par ma e sk jest nieakceptowalnym, nieuzasadnionym naruszeniem prywatno ci (s. 539). Dodawa przy tym, i przepisy penalizuj ce stosunki seksualne pozama - enskie, w tym homoseksualne, tworz wzór tak g boko wro ni ty w tre naszego ycia spo- ecznego, e ka da doktryna konstytucyjna w tym obszarze musi by oparta o t podstaw (s. 546). A dalej, s. 552: Prawo do prywatno ci w sposób najbardziej oczywisty nie jest absolutne. Zatem nie sugerowa bym, e zdrada ma e ska, homoseksualizm, cudzo óstwo i kazirodztwo s wolne od kryminalnego ledztwa, nawet je li praktykowane prywatnie. 41 Ibidem, s Ibidem, s Seria: Administracja i Zarz dzanie (12)2010 ZN nr 85

9 Prawo do prywatno ci 17 rodków antykoncepcyjnych powinno by zostawione wolnej decyzji ma onków. Ale nie znaczy to, e ustawa ta jest sprzeczna z Konstytucj, tym bardziej e wi kszo nie wskaza a twierdzi z którym przepisem konstytucyjnym jest ona w konflikcie. S dziowie maj obowi zek nie kierowa si swoimi ocenami na temat rozumno ci czy g upoty takiej czy innej ustawy oraz nie wchodzi w kompetencje ustawodawcy 43. S dzia Black w bardzo obszernym zdaniu odr bnym napisa, e cho ceni prywatno, nie widzi adnych podstaw dla uznania niekonstytucyjno ci zakwestionowanych przepisów stanu Connecticut. Wprawdzie, przyznawa, niektóre z postanowie Bill of Rights zredagowano w ten sposób, by tak e chroni prywatno w pewnych okresach i pewnych miejscach w odniesieniu do pewnych czynno ci, ale nie znaczy to, e chroni one prywatno jako tak. Odnosz c si do Czwartej Poprawki, Black sformu owa jeden z najistotniejszych, jak si pó niej okaza o, zarzutów wobec ogólnego prawa do prywatno ci. Prywatno jest szerokim, abstrakcyjnym i niejasnym poj ciem, które atwo mo e zosta zaw one, ale które z drugiej strony mo e by atwo interpretowane jako konstytucyjny zakaz wielu innych rzeczy ni rewizje i zatrzymania 44. Black dostrzega wi c mo liwo uczynienia prywatno ci or em w dalszym ograniczaniu w adzy ustawodawczej. Podkre la zw aszcza, e opieranie si przez SN na zasadzie sprawiedliwo ci materialnej uczyni go nadzorc nad poszczególnymi legislaturami, i to nadzorc, kieruj cym si niejasnymi, p ynnymi standardami. To niekonstytucyjne przesuni cie w adzy w kierunku judykatury, gro ce naruszeniem zasady podzia u w adzy b dzie przestrzega z e dla s dów i jeszcze gorsze dla kraju 45. Ekspansja konstytucyjnego prawa do prywatno ci Wkrótce przypuszczenia s dziego Blacka, wyra one w zdaniu odr bnym w Griswold, potwierdzi y si i nast pi o dalsze rozszerzanie prawa do prywatno ci. W Griswold s d prawo to czy z ma e stwem, rodzin i domem, ale ju w wydanym cztery lata pó niej orzeczeniu w sprawie Stanley v. Georgia 46 zosta o ono wyzwolone od tych dwu pierwszych kontekstów; SN uzna, powo uj c si m.in. na prawo do prywatno ci, e Konstytucja zapewnia ochron tak e posiadaniu w domu materia ów obscenicznych. Niezale nie od tego, jak uzasadnione s ustawy dotycz ce obsceniczno ci, prywatne mieszkania znajduj si poza ich zasi giem, stwierdzili s dziowie Zob. w tym wzgl dzie uwagi K. Gonery i E. towskiej (Artyku 190 Konstytucji i j jego konsekwencje w praktyce s dowej, Pa stwo i Prawo 53/9 (2003): 3-7), okre laj cych analogiczne funkcje naszego TK jako funkcje destrukcyjne i w zwi zku z tym twierdz cych, i jest on ustawodawc wy cznie negatywnym (s. 3). 44 Ibidem, s Ibidem, s Stanowisku Blacka po wi cono osobny obszerny artyku. Zob. M.D.S. Prickett, The Right of Privacy: A Black View of Griswold v. Connecticut, Hastings Constitutional Law Quartterly 7 (1980): Stanley v. Georgia, 394 U.S. 557 (1969). Z wczesnych omówie zob. zw.: A. Katz, Privacy and Pornography: Stanley v. Georgia, Supreme Court Review 1969: Jak atwo zauwa y, prawo do prywatno ci stanowi o tu wsparcie dla gwarantowanej przez Pierwsz Poprawk wolno ci przekazywania i otrzymywania informacji i opinii. ZN nr 85 Seria: Administracja i Zarz dzanie (12)2010

10 18 K. Motyka Wyzwolenie prawa do prywatno ci z trzeciego z wy ej wymienionych kontekstów mieszkania nast pi o w decyzji w sprawie Eisenstadt v. Baird 48 ; na podstawie zasady równej ochrony prawnej SN uzna za niekonstytucyjne przepisy stanu Massachusetts, zakazuj ce udost pniania rodków antykoncepcyjnych osobom stanu wolnego. Jak czytamy w opinii wi kszo ci autorstwa s dziego Brennana: To prawda, e w my l Griswold rozwa ane prawo do prywatno ci przys uguje zwi zkowi ma e skiemu. Jednak e para ma e ska nie jest odr bn istot, lecz zwi zkiem dwu jednostek, z których ka da ma odr bn konstrukcj intelektualn i emocjonaln. Je li prawo do prywatno ci cokolwiek znaczy, jest prawem jednostki, zam nej, onatej czy wolnej, by w adze nie ingerowa y w sprawy odnosz ce si do niej w sposób tak zasadniczy, jak decyzja o urodzeniu czy sp odzeniu dziecka 49. Zdaniem Michaela Sandela mamy tu do czynienia z redefinicj podmiotów prawa do prywatno ci z osób jako uczestników instytucji spo ecznej ma e stwa do osób jako jednostek niezale nych od ich ról czy powi za 50. Z drugiej za strony, twierdzi Sandel, w orzeczeniu tym SN dokona przej cia od starego poj cia prywatno ci, którego uzasadnienie jak u Warrena i Brandeisa le a o w potrzebie ochrony jednostki przed inwigilacj, do poj cia prywatno ci, która chroni wolno wyboru. Prawo do prywatno ci b dzie teraz chroni o bardziej wolno anga- owania si bez ogranicze ze strony w adzy w pewne formy aktywno ci ni wolno od inwigilacji czy od ujawnienia intymnych spraw. Podczas gdy prywatno w Griswold zapobiega a wkraczaniu w wi te granice ma e skich sypialni, prywatno w Eisenstadt zapobiega a wkraczaniu w decyzje pewnego rodzaju. [...] S d chroni prywatno w Eisenstad nie ze wzgl du na praktyki spo ecznie, które ona promuje, ale ze wzgl du na indywidualny wybór, który ona zabezpiecza 51. U ywaj c innych okre le, mo na by powiedzie, e nast pi o tu przej cie od prywatno ci informacyjnej do prywatno ci decyzyjnej 52. Ale nie to jest najistotniejsze. Jak to uj a Janet L. Dolgin, Griswold chroni prawo do prywatno ci stosunków rodzinnych i dla jednostki rodzinnej raczej ni dla 48 Eisenstadt v. Baird, 405 U.S. 438 (1972). Zob. np. R.A. Novak, Eisenstadt v. Baird: A Return to the Lochner Era of Judicial Intervention, University of Pittsburgh Law Review 33 (1972): Ibidem, s. 453 (kursywa orygina u). Cyt. za skróconym przedrukiem w: R.D. Rotunda, Modern Constitutional Law. Cases and Materials, St. Paul, Minn.: West Publishing Co. 1989, s M. Sandel, Moral Argument and Liberal Toleration: Abortion and Homosexuality, California Law Review 77 (1989): , s. 527; idem, Democracy s Discontent: America in Search of Public Philosophy, Cambridge, Mass. London: Belknap Press 1996, s Ibidem. Zob. C.A. Ball, Communitarianism and Gay Rights, Cornell Law Review 85 (2000): , s Por. P. Boling, Privacy As Autonomy vs. Privacy As Familial Attachment: A Conceptual Approach to Right to Privacy Cases, Policy Studies Review 13 (1994): Seria: Administracja i Zarz dzanie (12)2010 ZN nr 85

11 Prawo do prywatno ci 19 jednostek per se 53. Eisenstadt natomiast udziela ochrony zasadniczo innemu prawu do prywatno ci: nie odnosi si ju ono do relacji w ramach grupy z wy czeniem osób spoza niej, w ogóle nie zak ada relacji. Jest ono uprawnieniem przys uguj cym jednostce niezale nie od jej spo ecznych ról. Rozszerzenie prywatno ci na jednostk jako jednostk podsumowuje Dolgin zak ada upadek [...] grup takich jak rodzina, które wcze niej po redniczy y mi dzy jednostk i szerszym spo ecze stwem, w szczególno ci mi dzy jednostk a pa stwem 54. Wkrótce ameryka skie s dy uzna y, e prawo do prywatno ci obejmuje uprawnienie do utrzymywania dobrowolnych i nie maj cych charakteru prostytucji stosunków seksualnych tak e mi dzy osobami stanu wolnego, a w konsekwencji uzna y za niekonstytucyjne przepisy zakazuj ce takich praktyk. Przyk adem jest orzeczenie w sprawie State v. Saunders (1977), w którym S d Najwy szy New Jersey uzna, e penalizacja pozama e skich stosunków seksualnych stanowi naruszenie konstytucyjnego prawa do prywatno ci 55. Z innych tego rodzaju mniej fundamentalnych, a z naszej perspektywy mo e nawet trywialnych czy banalnych kwestii, w których jako or - a u ywano prawa do prywatno ci, wymieni warto prawo uczniów do ubierania si wed ug w asnego upodobania 56, noszenia d ugich w osów 57 czy korzystania z ró nego rodzaju seksualnych stymulatorów 58. Najbardziej znanym i najbardziej kontrowersyjnym przejawem ekspansji prawa do prywatno ci w USA jest orzeczenie Roe v. Wade 59 z 1973 r., b d ce dla libera ów symbolem 60, a dla konserwatystów perwersj prawa do prywatno ci 61, Zdecydowan wi kszo ci 7:2 federalny S d Najwy szy uzna w nim za niekonstytucyjne przepisy kodeksu karnego Teksasu, typowe pod tym wzgl dem w ówczesnych Stanach Zjednoczonych, zakazu- 53 J.L. Dolgin, The Family in Transition: From Griswold to Eisenstadt and Beyond, Georgetown Law Journal 82 (1994): , s Ibidem. 55 State v. Saunders, 381 A.2d 333, (N.J. 1977), s Zob. np.: W. Mahling, Secondhand Codes: An Analysis of the Constitutionality of Dress Codes in the Public Schools, Minnesota Law Review 80 (1996): Zob. np.: D.C. Scriven, High School Authorities and the Long-Haired Student: In Quest of an Appropriate Analytical Framework, Tulane Law Review 47 (1973): Zob. np.: State v. Hughes, 792 P.2d 1023 (Kan. 1990), w którym uznano, e mi dzy innymi z uwagi na prawo do prywatno ci ustawa stanu Kansas dotycz ca obsceniczno ci, która zakazywa a sprzeda y urz dze stymuluj cych genitalia, jest niekonstytucyjna. Podobnie, w odniesieniu do promocji takich urz dze, orzeczenie s du Kolorado Tooley v. Seven Thirty-Five E. Colfax, Inc., 697 P.2d 348 (Colo. 1985). Zob. w tej kwestii np.: M.I. Kaminer, How Broad Is the Fundamental Right to Privacy and Personal Autonomy? On What Grounds Should the Ban on the Sale of Sexually Stimulating Devices Be Considered Unconstitutional?, American University Journal of Gender, Social Policy & the Law 9 (2001): Roe v. Wade, 410 U.S. 113 (1973). 60 R. Hittinger, Privacy and Liberal Legal Culture, The World and I 1990/9, przedruk w: The First Grace: Rediscovering the Natural Law in a Post-Christian World, Wilmington, Delaware: ISI Books 2003, s R.M. Byrn, The Perversion of Privacy, Human Life Review Winter 1993, s ZN nr 85 Seria: Administracja i Zarz dzanie (12)2010

12 20 K. Motyka j ce przerywania ci y, z wyj tkiem sytuacji, gdy jest to konieczne dla ratowania ycia lub zdrowia kobiety 62. Jak napisa w opinii s dzia Blackmun: Prawo do prywatno ci, czy to oparte na zawartej w Czternastej Poprawce koncepcji wolno ci osobistej i ograniczenia dzia ania pa stwa jak my to widzimy, czy te jak to ustali S d Dystryktowy wywiedzione z zawartego w Dziewi tej Poprawce zastrze enia [innych] praw ludu, jest dostatecznie szerokie, by obj decyzj kobiety o przerwaniu lub utrzymaniu ci y 63. S dzia William H. Rehnquist w swoim zdaniu odr bnym podnosi, e transakcja, której przedmiotem jest aborcja, nie ma charakteru prywatnego w potocznym znaczeniu s owa prywatny, jak te nie ma ona adnego zwi zku z powo ywan w orzeczeniu Czwart Poprawk 64. W nast pnych latach ameryka skie s dy uzna y, e prawo do prywatno ci obejmuje uprawnienie do utrzymywania dobrowolnych i nie maj cych charakteru prostytucji stosunków seksualnych tak e mi dzy osobami stanu wolnego, a w konsekwencji uzna y za niekonstytucyjne przepisy zakazuj ce takich praktyk. Przyk adem jest orzeczenie w sprawie State v. Saunders (1977), w którym S d Najwy szy New Jersey uzna, e penalizacja pozama e skich stosunków seksualnych stanowi naruszenie konstytucyjnego prawa do prywatno ci 65. W Planned Parenthood of Missouri v. Danforth z 1976 r. 66 federalny SN uzna za niekonstytucyjne przepisy wymagaj ce zgody na aborcj ze strony ma onka, a w przypadku osób nieletnich zgody rodziców, za w Carey v. Population Services International z 1977 r. 67 przepisy zabraniaj ce sprzeda y lub dostarczania rodków antykoncepcyjnych osobom poni- 62 Omówienie i komentarz w: Frankowski,Goldman, towska, S d Najwy szy USA, s , 48 n.; L. Tribe, Aborcja: Konfrontacja postaw, t um. M. Studzi ska, Pozna : Zysk i S-ka Wydawnictwo 1994, zw. s. 98 n., 178 n.; T. Pietrzykowski, Etyczne problemy prawa. Zarys wyk adu, Katowice: Naukowa Oficyna Wydawnicza 2005, s Jednocze nie, co dla nas ma tu znaczenie drugorz dne, wbrew stanowisku Roe i niektórych popieraj cych j rodowisk, utrzymuj cych, e kobieta ma prawo przerwa ci w jakimkolwiek czasie, w jakikolwiek sposób i z jakichkolwiek powodów, s d uzna, e prawo to nie jest absolutne i stany mog zasadnie dowodzi swych wa nych interesów w ochronie zdrowia, utrzymaniu standardów medycznych i w ochronie potencjalnego ycia. S d przyj tzw. teori trymestrów, uznaj c, e w pierwszym z nich jedynym ograniczeniem prawa kobiety jest wymóg przeprowadzenia aborcji przez lekarza. W drugim trymestrze dopuszczalne s ograniczenia, które maj na wzgl dzie zdrowie kobiety, a dopiero w trzecim, po osi gni ciu przez dziecko zdolno ci do ycia poza onem matki tak e takie, które dyktuje interes p stwa w ochronie potencjalnego ycia. Takie stanowisko by oby niemo liwe bez przyj cia przez s d za o enia, e poj cie osoby w rozumieniu Czternastej Poprawki nie obejmuje, wbrew argumentacji w adz Teksasu dziecka nienarodzonego (s. 158). 64 Zob. te np. J.P. Safranek, S.J. Safranek, Licencing Liberty: the Self-Contradictions of Substantive Due Process, Texas Review of Law & Politics 2 (1998): , s. 250, którzy, nawi zuj c do s ów Rehnquista, pisz, e aborcja nie jest aktem prywatnym dokonuj cym si w zaciszu sypialni ma e skiej, lecz zawieran w gabinecie ginekologa transakcj komercyjn. 65 State v. Saunders, 381 A.2d 333, (N.J. 1977), s Planned Parenthood of Missouri v. Danforth, 428 U.S. 52 (1976). 67 Carey v. Population Services International, 431 U.S. 678 (1977). Seria: Administracja i Zarz dzanie (12)2010 ZN nr 85

13 Prawo do prywatno ci 21 ej 16. roku ycia (i ograniczaj ce prawo do sprzeda y takich rodków do dyplomowanych farmaceutów). Jednym z najbardziej kontestowanych przez libera ów orzecze S du Najwy szego USA odnosz cych si do prawa do prywatno ci i zarazem regresem w jego rozwoju by a decyzja Bowers v. Hardwick (1986) 68. W decyzji tej, wyra nie odchodz c od Stanley v. Georgia, niewielk wi kszo ci SN odmówi obj cia konstytucyjnym prawem do prywatno ci stosunków homoseksualnych 69. Przypominaj c, e tego typu akty stanowi y przest pstwo we wszystkich 13 stanach, które powo a y do ycia USA i nast pnie ratyfikowa y federaln Kart Praw, a 100 lat pó niej w 32 spo ród 37 stanów 70, autor uzasadnienia s dzia White stwierdzi, i argument strony powodowej, jakoby prawo do praktykowania takich czynów by o g boko zakorzenione w tradycji i historii narodu ameryka skiego lub zawiera o si w poj ciu uporz dkowanej wolno ci jest co najwy ej krotochwilny 71. W tonie bliskim zdaniu odr bnemu Blacka w Griswold s dzia White napisa : Nie chcemy zbyt szeroko traktowa naszych uprawnie, odkrywaj c nowe prawa podstawowe jakoby [zawarte] w klauzuli praworz dnego post powania. S d Najwy szy jest na najs abszym gruncie i zbli a si do granic prawa wówczas, gdy ma do czynienia z regu ami konstytucyjnymi tworzonymi przez s downictwo, regu ami o s abszych czy wr cz nierozpoznawalnych zwi zkach z j zykiem czy intencjami Konstytucji. [...] W takich sytuacjach mamy do czynienia z uzurpowaniem sobie przez w adze s dow coraz to wi kszych uprawnie do rz dzenia krajem bez wyra nej podstawy konstytucyjnej 72. W zdaniu odr bnym s dzia Blackmun, poparty przez s dziów Brennana, Marshalla i Stevensa, podkre li, e w sprawie Bowersa chodzi nie tyle o prawo do utrzymywania kontaktów homoseksualnych (jak to przedstawi a wi kszo ), ile o prawo do prywatno ci, którego dwa aspekty (decyzyjny i przestrzenny) naruszaj uznane przez s d za konstytucyjne przepisy stanu Georgia. Jego zdaniem, prawo jednostki do utrzymywania stosunków intymnych we w asnym domu jest sednem konstytucyjnej ochrony prywatno ci Bowers v. Hardwick, 478 U.S. 186 (1986). 69 Orzeczenie to spotka o si z szerok, zazwyczaj krytyczn, rekacj w ameryka skiej literaturze prawniczej. Zob. np.: K. Thomas, Beyond the Privacy Principle, Columbia Law Review 92 (1992): i cyt. tam literatura (g. na s. 1434). 70 Bowers v. Hardwick, 478 U.S.186 (1986), s Ibidem, s Ibidem, s Korzystam z t umaczenia w: Frankowski,Goldman, towska, S d Najwy szy USA, s Bowers v. Hardwick, 478 U.S.186, 106 S.Ct. 2841, 92 L.Ed.2d 140 (1986), s W 1994 r. tzw. sodomia by a przest pstwem w 22 stanach (zob. D.A. Catania, The Universal Declaration of Human Rights and Sodomy Laws: A Federal Common Law Right to Privacy for Homosexuals Based on Customary International Law, American Criminal Law Review 31 (1994): ). W wi kszo ci stanów przepisy kryminalizuj ce sodomi zosta y uchylone w drodze ustawodawczej lub przez s dy stanowe jako naruszaj ce prawo do prywatno ci. Zob. Strum, Privacy, s W 18 nadal jest karalna. ZN nr 85 Seria: Administracja i Zarz dzanie (12)2010

14 22 K. Motyka Ostatecznie jednak, po latach, punkt widzenia s dziego Blackmuna przewa y. Decyzj Lawrence i Garner v. Texas z 26 czerwca 2003 r. 74 SN uchyli swe poprzednie stanowisko w kwestii penalizacji stosunków homoseksualnych, uznaj c wi kszo ci 6:3, m.in. g osami umiarkowanych konserwatywnych s dziów: Sandry Day O Connor i Anthony ego Kennedy ego, e indywidualne decyzje dotycz ce dobrowolnych i prywatnych stosunków intymnych stanowi wolno chronion przez Czternast Poprawk. Stany nie mog penalizowa takich relacji, a ich uczestnicy s uprawnieni do poszanowania ich ycia prywatnego, napisa s dzia Kennedy, powo uj c si przy tym na znane szeroko w Europie orzeczenie Europejskiego Trybuna u Praw Cz owieka w sprawie Dudgeon v. United Kingdom (1981) 75. W zwi zku z tym orzeczeniem spodziewano si jeszcze wi kszego ni dotychczas nacisku na nadanie statusu ma e stwa parom homoseksualnym lub przynajmniej przyznanie im przywilejów podobnych do tych, które maj ma e stwa. Przypuszczenia te potwierdzone zosta y ju 18 listopada 2003 r. decyzj w sprawie Goodridge v. Department of Public Health 76, w której S d Najwy szy Massachussetts, odwo uj c si miedzy innymi do prawa do prywatno ci, uzna stanowy zakaz ma e stw homoseksualnych 77 za sprzeczny z konstytucj tego stanu 78. Jak dot d w lady Massachussettss posz y Connecticut, Iowa, Vermont i New Hampshire oraz stolica kraju, Waszyngton 79. Przejawem ekspansji konstytucyjnego prawa do prywatno ci by o tak- e uznanie, cho nie dotyczy to federalnego S du Najwy szego, e obejmu- 74 Lawrence v. Texas, 539 US 558; 123 S. Ct. 2472; 156 L. Ed. 2d 508 (2003). Literatura na temat tego orzeczenia tak e w kontek cie prywatno ci jest bardzo bogata. Zob. np.: P.R. Baldacci, Lawrence and Garner: The Love (or at Least Sexual Attraction) that Finally Dared Speak Its Name, Cardozo Women s Law Journal 10 (2004): i pozosta e artyku y w tym numerze (Winter), przygotowane w ramach sympozjum Privacy Rights In a Post Lawrence World: Responses to Lawrence v. Texas; K.M. Franke, Commentary: The Domesticated Liberty of Lawrence v. Texas, Columbia Law Review 104 (2004): , a z g osów krytycznych np. S.A. Blazier, The Irrational Use of Rational Basis Review In Lawrence v. Texas N1: Implications for Our Society, Campbell Law Review 26 (2004): Dudgeon v. United Kingdom, 45 Eur. Ct. H. R. (1981) 52. Zob. omówienie w: M.A. Nowicki, Europejski Trybuna Praw Cz owieka. Orzecznictwo, t. 2: Prawo do ycia i inne prawa, Zakamycze 2002, s Goodridge v. Department of Public Health, 440 Mass. 309 (2003). 77 W pa dzierniku 2005 r. 44 stany expressis verbis zakazywa y ma e stw homoseksualnych czy to na mocy ustawy, czy poprawki do konstytucji stanowej. Zob. np.: J.L. Grossman, Resurrecting Comity: Revisiting the Problem of Non-Uniform Marriage Laws, Oregon Law Review 84 (2005): , s J. Grossman, Are Bans on Same-Sex Marriage Constitutional? New Jersey Says Yes, But Massachusetts, in a Landmark Decision, Says No, FindLaw, 20 November 2003, J. M. Schlesinger swój komentarz na temat orzeczenia pt. Gay-Marriage Issue Is Lifted to New Plane; Massachusetts Ruling Will Force Politicians, Nation to Confront Incendiary Subject, Wall Street Journal 19 November 2003, s. A 4, rozpoczyna s owami: The culture wars just went nuclear. Por. S.B. Miller, The Judge on the Front Lines of Culture War, Christian Science Monitor 21 November Z polskich omówie zob. zw.: Pietrzykowski, Etyczne problemy prawa, s. 302 n. 79 W Waszyngtonie nast pi o 3 marca Zob. J. Urbina, Gay Marriage is Legal in U.S. Capital, New York Times 4 March 2010, Seria: Administracja i Zarz dzanie (12)2010 ZN nr 85

15 Prawo do prywatno ci 23 je ono swym zakresem tak e prawo do mierci 80 czy nawet prawo do samobójstwa, które s dzia Compton, w zdaniu odr bnym w sprawie Bouvia v. Superior Court (Glenchur), okre li jako ostatni w yciu jednostki u ytek z jej prawa do prywatno ci 81. Nawi zuj c do orzeczenia tego s du w sprawie Doe v. Bolton (1973), w my l którego prawo do prywatno ci chroni decyzje jednostki dotycz ce jej osoby i jej zdrowia, w sprawie In re Quinlan (1976), S d Najwy szy stanu New Jersey uzna, e w a nie gwarantowane przez prawo tego stanu prawo do prywatno ci uzasadnia danie wysuni te przez rodziców w imieniu ich trzyletniej córki, znajduj cej si w stanie pi czki, by od czono j od aparatury podtrzymuj cej jej funkcje yciowe i pozwolono jej umrze 82. Inaczej post pi federalny SN, który w g o nym orzeczeniu w sprawie Cruzan v. Director, Missouri Department of Health (1990) 83 odst pi od wywodzenia prawa do mierci z prawa do prywatno ci i autonomii i opar si na zawartym w Czternastej Poprawce zakazie pozbawiania ycia, wolno ci i w asno ci bez prawid owego procesu. W orzeczeniu tym niewielk wi kszo ci (5:4) s d odrzuci jednak danie rodziców 25-letniej Nancy Cruzan, która od siedmiu lat znajdowa a si w tzw. stanie wegetatywnym, by zaprzesta sztucznego podtrzymywania jej przy yciu, motywuj c to przede wszystkim faktem, e nie wyrazi a ona dostatecznie jasno i przekonuj co swej woli na wypadek tego rodzaju sytuacji 84. W 1997 r. S d Najwy szy w sprawach Washington v. Glucksberg 85 i Vacco v. Quill 86 jednog o nie od- 80 Zob. np.: S.J. Wolhandler, Voluntary Active Euthanasia for the Terminally Ill and the Constitutional Right to Privacy, Cornell Law Review 69 (1984): ; A. Lyon, The Right to Die: An Exercise of Informed Consent, Not an Extension of the Constitutional Right to Privacy, University of Cincinnati Law Review 58 (1990): Podobnie np. s dzia Wright w zdaniu odr bnym do pierwszego orzeczenia S du Apelacyjnego Stanów Zjednoczonych Dziewi tego Okr gu w sprawie Compassion in Dying v. Washington, 49 F.3d 586 (9th Cir. 1995), s Zob. P. Lewis, Rights Discourse and Assisted Suicide, American Journal of Law and Medicine 27 (2001): Literatura na temat prawa do mierci w kontek cie prawa do prywatno ci jest bardzo obszerna, zob. S.S. Klein, The Right to Die as an Issue of Privacy: A Selective Bibliography, Legal Reference Services Quarterly 13 (1994): ; K. Poklewski-Kozie, S d Najwy szy Stanów Zjednoczonych Ameryki wobec eutanazji (pomoc do samobójstwa), Palestra 1997, nr 11/12, s ; idem, O eutanazji w wietle nowych koncepcji prawniczych, Pa stwo i Prawo 51/1 (1997): 49-57; M. P achta, Prawo do umierania? Z problematyki regulacji autonomii jednostki w sprawach mierci i umierania, Pa stwo i Prawo 52/3 (1997): Wydaje sie, e tre tego prawa lepiej oddaje termin prawo do mierci (ewentualnie by ju umrze ), a nie do umierania, bo zwolennikom tej konstrukcji chodzi w a nie o to, by umieranie sko czy w a nie mierci. Zob te : idem, The Right to Die or the Duty to Live: New Legal Parameters of an Old Dilemma, Comparative Law Review 9-10 (1999): 7-74, s Z ostatnich prac polskich zob. zw.: M. Pomorski, Z problematyki eutanazji medycznej (Uwagi na tle judykatury ameryka skiej), w: Prawo, spo ecze stwo, jednostka: ksi ga jubileuszowa dedykowana profesorowi Leszkowi Kubickiemu, red. A. opatka i in., Warszawa: ABC 2003, s ; M. Safjan, Eutanazja a autonomia pacjenta granice ochrony prawnej, ibidem, s ; M. Seroczy ska, Eutanazja i wspomagane samobójstwo na wiecie. Studium prawnoporównawcze, Kraków: Universitas Bouvia v. Superior Court (Glenchur), 225 Cal. Rptr. (Cal. App. 2d Dist. 1986), s In Re Quinlan, 70 N.J. 10, 355 A.2d 647 (1976). 83 Cruzan v. Director, Missouri Department of Health, 110 S. Ct (1990). 84 Zob. Frankowski,Goldman, towska, S d Najwy szy USA, s Washington v. Glucksberg, 521 U.S. 702 (1997). ZN nr 85 Seria: Administracja i Zarz dzanie (12)2010

16 24 K. Motyka rzuci uznaj ce prawo do pomocy w samobójstwie (assisted suicide) decyzje s dów apelacyjnych dziewi tego i drugiego okr gu, tym samym utrzymuj c w mocy kwestionowane przez nie ustawy stanów Waszyngton i Nowy Jork 87. Kilka miesi cy wcze niej S d Najwy szy Florydy w sprawie McIver v. Krischer 88 uzna, e gwarantuj ca prawo do prywatno ci poprawka do tamtejszej konstytucji stanowej jest podstaw dla prawa do pomocy w samobójstwie nieuleczalnie chorych na AIDS 89. Szeroko komentowan spraw tego typu by przypadek Terri Schiavo, która znajdowa a si od kilkunastu lat w stanie pi czki i której m, b d c jej opiekunem prawnym (notabene zwi zany ju z inn kobiet ), zabiega o od czenie od niej podtrzymuj cej jej ycie aparatury, czemu sprzeciwiali si rodzice kobiety i organizacje dzia aj ce na rzecz prawa do ycia. W debat zaanga owa a si tak e legislatura tego stanu, daj c gubernatorowi jako ostatni desk ratunku dla Schiavo kompetencj umo liwiaj c zapobie- enie od czeniu takich pacjentów od podtrzymuj cego ich ycie sztucznego od ywiania. Ostatecznie rodzice Schiavo przegrali: decyzj Bush v. Schiavo z 23 wrze nia 2004 r. S d Najwy szy Florydy uzna, e przepisy przyznaj ce mu te kompetencje s w sposób oczywisty niekonstytucyjne, m.in. poprzez sw sprzeczno z prawem do prywatno ci 90. Decyzja ta zosta a pó niej podtrzymana przez federalny S d Apelacyjny dla XI Okr gu 91, a S d Najwy szy USA 24 marca 2005 r. odmówi bez komentarza pro bie rodziców Schiavo rozwa enia konstytucyjno ci tych decyzji 92. Terri Schiavo zmar a w 13 dni po zaprzestaniu od ywiania jej. Ró ne oblicza prawa do prywatno ci Jednym z istotnych powodów krytyki prawa do prywatno ci by a wspomniana wy ej jego ekspansja, a nawet jak twierdz niektórzy 93 inwazja w ameryka skim prawie i kulturze, porównywalna do efektu kuli nie- 86 Vacco v. Quill (521 U.S. 793 (1997). 87 Zob. np.: G.D. Patterson, The Supreme Court Passes the Torch on Physician Assisted Suicide: Washington v. Glucksberg and Vacco v. Quill, Houston Law Review 35 (1998): McIver v. Krischer, 697 So. 2d 97 (Fla. 1997). 89 Zob. np.: J. Ganoon Shoop, Florida Court Recognizes Right to Die under State Constitution, Trial 33 (1997): 13-14; S. Brewer, Ending the Expansion of the Florida Privacy Amendment: Krischer v. McIver, 697 So. 2d 97 (Fla. 1997), Florida Law Review 49 (1997): Bush v. Schiavo, 885 So. 2d 321 (2004). 91 Schiavo v. Greer, No. 05-CV-522 (18 i 23 marca 2005). 92 Bush v. Schiavo, 543 U.S (2005). Zob. np.: W. Thompson, Terri s Law: The Limit of the Florida Legislature to Decide an Individual s Right to Die, New England Journal on Criminal and Civil Confinement 31 (2005): ; Th.C. Marks, JR., Commentary: Terri Schiavo and the Law, Albany Law Review 67 (2004): ; T.D. Keville, J.B. Eisenberg, Bush v. Schiavo and the Separation of Powers: Why a State Legislature Cannot Empower a Governor to Order Medical Treatment When there is a Final Court Judgment that the Patient Would Not Want It, Journal of Law & Social Challenges 7 (2005): H. Kalven, Privacy in Tort Law, s. 326, a za nim T. Gerety,, Redefining Privacy, Harvard Civil Rights Civil Liberties Law Review 12 (1977): , s Seria: Administracja i Zarz dzanie (12)2010 ZN nr 85

17 Prawo do prywatno ci 25 gowej 94. Poj cie prawne pisa tom Gerety przysporzy nam niewiele po- ytku, je li si rozszerza jak gaz chc cy wype ni ca przestrze [...] Poj cie prawne w cis ym tego s owa znaczeniu musi by zasad, która przek ada si na norm ; a norma z kolei musi przek ada si na zbiór zastosowa. Ale adne takie prze o enie nie b dzie mo liwe, dopóki nie wprowadzi si okre- lonych granic poj ciowych 95. Ekspansywno poj cia prawa do prywatno ci przynajmniej w cz ci jest rezultatem braku jego wyra nej definicji, która mia aby jakie szersze uznanie. By mo e najbardziej uderzaj c rzecz w odniesieniu do prawa do prywatno ci jest to, e [...] nikt nie ma bardzo wyra nego poj cia, czym ono jest pisa a J.J. Thomson 96. Wtórowa jej m.in. R. Wacks, utrzymuj cy, e prywatno pozostaje poj ciow chimer 97, i J. Rubenfeld, wskazuj cy na towarzysz c prywatno ci poj ciow pró ni 98. O zakresie prawa do prywatno ci, a zarazem o jego ekspansywno ci, wiadczy liczba subkategorii (w lu nym tego s owa znaczeniu) prywatno ci wyodr bnionych w ameryka skiej literaturze przedmiotu i nieco skromniej - w tamtejszym orzecznictwie. Lista tych subkategorii (pomijamy tu te, które wyodr bnia si w zale no ci od ga zi prawa, np. tort privacy czy constitutional privacy, jak równie odpowiedniki wyró nionych przez Prosera czterech deliktów jej naruszenia), niemal równoleg a do porz dku alfabetycznego (!), a przy tym znacznie bogatsza od niego, obejmuje m.in. nie zawsze daj ce si prze o y na j zyk polski i w cz ci pokrywaj ce si zakresowo nast puj ce pozycje: abortion privacy (prywatno aborcji) 99, accessibility privacy (prywatno dost pno ci) 100, adoption privacy (prywatno adpocji) 101, aerial privacy (prywatno powietrzna) 102, aesthetic privacy (prywat- 94 J.E. Payne, Abundant Dulcibus Vitiis, Justice Kennedy: In Lawrence v. Texas, an Eloquent and Overdue Vindication of Civil Rights Inadvertently Reveals What Is Wrong with the Way the Rehnquist Court Discusses Stare Decisis, Tulane Law Review 78 (2004): , s Gerety, Redefining Privacy, s The Right to Privacy, Philosophy and Public Affairs 4 (1975): , cyt. za przedrukiem w jej Rights, Restitution, and Risk. Essays in Moral Theory, ed. W. Parent, Cambridge, Mass. London: Harvard University Press 1986, s The Protection of Privacy, London: Sweet & Maxwell 1980, s. VII. 98 Rubenfeld, The Right of Privacy, s L.D. Wardle, The Abortion Privacy Doctrine: A Compendium and Critique of Federal Court Abortion Cases, Buffalo, N.Y.: W.S. Hein 1980; A. Clapman, Rights and Abortion Outing: A Proposal for Using Common-Law Torts to Protect Abortion Patients and Staff, Yale Law Yournal 112 (2003): , s J.W. DeCew, In Pursuit of Privacy: Law, Ethics & the Rise of Technology, Ithaca: Cornell University Press 1997, s J. Jones, Adoption Privacy Rights Argued in Court, Tennessee Awaits Decision on Open Records Law, Commercial Appeal 4 June 1999, cyt. za: H. Hildebrand, Because They Want to Know: An Examination of the Legal Rights of Adoptees and Their Parents, Southern Illinois University Law Journal 24 (2000): , przypis W.F.C. Ebsary, JR., Fourth Amendment Aerial Privacy: Expect the Unexpected, Stetson Law Review 19 (1989): 273. ZN nr 85 Seria: Administracja i Zarz dzanie (12)2010

18 26 K. Motyka no estetyczna) 103, affective privacy (prywatno uczuciowa) 104, associational privacy (prywatno stowarzyszeniowa) 105, attentional privacy (prywatno uwagi) 106, autonomy privacy (prywatno autonomii) 107, bank privacy (prywatno bankowa) 108, ballot privacy (prywatno g osowania) 109, behavioral privacy (prywatno behawioralna) 110, bodily privacy (prywatno cielesna) 111, clinical privacy (prywatno kliniczna) 112, commercial privacy (prywatno handlowa) 113, communication privacy (prywatno komunikowania si ) 114, computer privacy (prywatno komputerowa) 115, conversatio- 103 D. Artz, Privacy Law in Massachusetts: Territorial, Informational and Decisional Rights, Massachusetts Law Review 70 (1988): 173, , podaj za: M. Grossberg, Some Queries About Privacy and Constitutional Rights, Case Western Reserve 41 (1991): , s R.B. Siegel The Rule of Law : Wife Beating as Prerogative and Privacy, Yale Law Journal 105 (1996): , s n. Kategoria ta uto samiana jest z marital privacy. Zob. np.: K. Juthani, Police Treatment of Domestic Violence and Sexual Abuse: Affirmative Duty to Protect vs. Fourth Amendment Privacy, New York University Annual Survey of American Law 59 (2003): 51-88, s Na przyk ad: Uphaus v. Wyman, 360 U.S. 72 (1959), s. 78, 80-81; Gibson v. Florida Legislative Investigation Committee, 372 U.S. 539 (1963), s. 550, 557; S.A. Browne, The Constitutionality of Lobby Reform: Implicating Associational Privacy and the Right to Petition the Government, William & Mary Bill of Rights Journal 4 (1995): ; T.M. Dworkin, It s My Life Leave Me Alone: Off The-Job Employee Associational Privacy Rights, American Business Law Journal 35 (1997): Rozumiana jako ta, której naruszeniem jest np. telemarketing czy marketing owy. Zob. D. Friedman, Privacy and Technology, w: The Right to Privacy, ed. E. Frankel, F.D. Miller, JR., J. Paul, Cambridge University Press 2000, s , tu Na przyk ad: J. Devlin, Privacy and Abortion Rights Under the Louisiana State Constitution: Could Roe v. Wade be Alive and Well in the Bayou State?, Louisiana Law Review 51 (1991): , s. 693, 695, 708 n.; Academy of Pediatrics v. Lundgren (1977) 16 Cal. 4th 307, s. 332; Hill v. National Collegiate Athletic Association, 7 Cal. 4th 1 (1994), s S. Crawford, Keeping it to Themselves: Bank Privacy Towards 2000, Ottawa Law Review 29 (1998): Na przyk ad: A. Lousin, Challenges Facing State Constitutions in the Twenty-First Century, Louisiana Law Review 62 (2001): 17-27, s Na przyk ad: D.R. Gordon, Upside Down Intentions: Weakening the State Constitutional Right to Privacy, A Florida Story of Intrigue and a Lack of Historical Integrity, Temple Law Review 71 (1998): , s , i in. 111 Na przyk ad: R. Rao, Property, Privacy, and the Human Body, Boston University Law Review 80 (2000): , s. 360, 394, 430, 432; Bodily Privacy: Cop Allegedly Degraded Arrestee, City Law 9 (2003): Na przyk ad: C.L. Johnson, Unwanted Speech and the State s Interest in Protecting Religious Free Exercise: Drawing First Amendment Lines in Olmer v. City of Lincoln, Creighton Law Review 34 (2001): , s. 468, Dow Chem. Co. v. United States, 476 U.S. 227 (1986), s. 249; V. Chiappetta, Myth, Chameleon Or Intellectual Property Olympian? A Normative Framework Supporting Trade Secret Law, George Mason Law Review 8 (1999): , s , , 114 n. i in..; W.C. Heffernan, Criminal Law: Fourth Amendment Privacy Interests, Journal of Criminal Law & Criminology 92 (2001): 1-126, s R.C. Turkington, Protection for Invasions of Conversational and Communication Privacy by Electronic Surveillance in Family, Marriage, and Domestic Disputes Under Federal and State Wiretap and Store Communications Acts and the Common Law Privacy Intrusion Tort, Nebraska Law Review 82 (2004): C.R. Williams, A Proposal for Protecting Privacy During the Information Age, Alaska Law Review 11 (1994): , s. 122 n. Seria: Administracja i Zarz dzanie (12)2010 ZN nr 85

19 Prawo do prywatno ci 27 nal privacy (prywatno rozmowy) 116, privacy of conscience (prywatno sumienia) 117, criminal privacy (prywatno kryminalna) 118, cyber privacy (prywatno wirtualna) 119, data privacy (prywatno danych) 120, decisional privacy (prywatno decyzyjna) 121, digital privacy (prywatno cyfrowa) 122, disclosural privacy (prywatno informacyjna) 123, DNA privacy (prywatno DNA) 124, domestic privacy (prywatno domowa) 125, education privacy (prywatno w zakresie edukacji) 126, privacy (prywatno owa) 127, expressional privacy (prywatno ekspresyjna) 128, facial privacy (prywatno twarzy) 129, financial privacy (prywatno finansowa) 130, privacy of garbage 116 Na przyk ad: Turkington, Protection for Invasions of Conversational and Communication Privacy; M.F. Kelleher, The Confidentiality of Criminal Conversations on TDD Relay Systems, California Law Review 79 (1001): , s. 1364, 1373, S.F. Kreimer, Sunlight, Secrets, and Scarlet Letters: The Tension Between Privacy and Disclosure in Constitutional Law, University of Pennsylvania Law Review 140 (1991): 1-147, s. 107; J.J. Coughlin, Canon Law and the Human Person, Journal of Law & Religion 19 (2003): 1-58, s. 32, 35; J. Chittister, The Rise of the Other Religious Voice in the Public Arena, National Catholic Reporter 25 November W.J. Stuntz, Waiving Rights in Criminal Procedure, Virginia Law Review 75 (1989): , s. 769, 789, 794; D. Dripps, Living With Leon, Yale Law Journal 95 (1986): , s. 920: This does not mean that any successful search is legal, because there is no way to protect lawful privacy without also protecting criminal privacy. 119 Na przyk ad: M. Coleman, Domain Name Piracy and Privacy: Do Federal Election Regulations Offer a Solution?, Yale Law & Policy Review 19 (2000): , s. 237, 238, 257, J. Klosek, Data Privacy in the Information Age, Westport, CT: Quorum Books 2000; P.P. Swire, The Surprising Virtues of the New Financial Privacy Law, Minnesota Law Review 86 (2002): N.K. Seiler, Abstinence-Only Education and Privacy, Women s Rights Law Reporter 24 (2002): 27-41, s. 27, 34, 35 itd. 122 R. Sarathy, Ch.J. Robertson, Strategic and Ethical Considerations in Managing Digital Privacy, Journal of Business Ethics 46 (2003): ; W. Th. DeVries, Protecting Privacy in the Digital Age, Berkeley Technology Law Journal 18 (2003): , s. 283, lipca 2000 r. wniesiony zosta do Izby Reprezentantów project Digital Privacy Act. 123 Wyodr bniona w 1975 r. i definiowana jako: the right to control flow of information concerning the details of one s individuality Zob. Project: Government Information and the Rights of Citizens, Michigan Law Review 73 (1975): , s. 1283; T.R. Coles, Does The Privacy Act of 1974 Protect Your Right to Privacy? An Examination of the Routine Use Exemption, American University Law Review 40 (1991): , s ; T.O. Lenz, Rights Talk about Privacy in State Courts, Albany Law Review 60 (1998): , s D.L. McLochlin, Whose Genetic Information Is It Anyway? A Legal Analysis of the Effects that Mapping the Human Genome will Have on Privacy Rights and Genetic Discrimination, John Marshall Journal of Computer & Information Law 19 (2001): , s L.R. Eskow, The Ultimate Weapon?: Demythologizing Spousal Rape and Reconceptualizing Its Prosecution, Stanford Law Review 48 (1996): , s. 677, 688; L. Peterman, T. Jones, Defending Family Privacy, Journal of Law & Family Studies 5 (2003): 71-98, s. 72, S.P. Stuart, Fun With Dick and Jane and Lawrence: A Primer on Education Privacy as Constitutional Liberty, Marquette Law Review 88 (2004): Na przyk ad: A. Etzioni, The First Amendment Is Not an Absolute Even on the Internet, Journal of Information Ethics (1997): DeCew, In Pursuit of Privacy, s A.L. Allen, Race, Face, and Rawls, Fordham Law Review 72 (2004): , s Financial Privacy, Law Enforcement, and Terrorism, Tax Notes International 26 (2002): ; G.T. Nojeim, Financial Privacy, New York Law School Journal of Human Rights 17 (2000): 81-91; D.S. Smith, J.H. Mann, The New Consumer Financial Privacy Regulations: Balancing the Interests of Consumers and Industry, New York Law School Journal of Human Rights 17 (2000): ; B.S. Schultz, Electronic Money, Internet Commerce, and the Right to ZN nr 85 Seria: Administracja i Zarz dzanie (12)2010

20 28 K. Motyka (prywatno w odniesieniu do mieci), genetic privacy (prywatno genetyczna) 131, health privacy (prywatno w zakresie zdrowia) 132, highway privacy (prywatno na autostradzie) 133, informational privacy (prywatno informacyjna) 134, insurance privacy (prywatno ubezpieczenia) 135, internet privacy (prywatno internetowa) 136, interpersonal privacy (prywatno mi dzyosobowa) 137, library privacy (prywatno biblioteczna) 138, lifestyle privacy (prywatno stylu ycia) 139, location privacy (prywatno lokalizacji) 140, medical privacy (prywatno medyczna) 141, privacy of the mind (prywatno umys u) 142, monetary privacy (prywatno monetarna) 143, online privacy (prywatno on-line) 144, organizational privacy (prywatno organizacyjna) 145, pastoral privacy (prywatno duszpasterska) 146, physical privacy 147, political Financial Privacy: A Call for New Federal Guidelines, University of Cincinnati Law Review 67 (1999): W 1978 r. uchwalono The Right to Financial Privacy Act. 131 Na przyk ad: L.O. Gostin, Genetic Privacy, Journal of Law, Medicine and Ethics 23 (1995): ; N. Smith, The Right to Genetic Privacy? Are We Unlocking the Secrets of the Human Genome Only to Risk Insurance and Employment Discrimination?, Utah L. Review (2000): A.E. Craig, A Critical Analysis of Health and Human Services? Proposed Health Privacy Regulations in Light of the Health Insurance Privacy and Accountability Act of 1996, Annals of Health Law 9 (2000): Bedard, What Every Man Should Know: Defending Your Highway Privacy, Esquire March 1983, 44-47, podaj za: T. Christoffel, Traffic Safety in the Electronic Age: Radar Detectors vs. Speed Law Enforcement, New England Law Review 24 (1989): 1-38, s Na przyk ad: G.C. Smith, We ve Got Your Number! (Is It Constitutional to Give It Out?) Caller Identification Technology and the Right to Informational Privacy, UCLA Law Review 37 (1989): ; T.B. Loring, An Analysis of the Informational Privacy Protection Afforded by the European Union and the United States, Texas International Law Journal 37 (2002): J.S. Zielezienski, C.I. Paolino, Insurance Privacy after Gramm-Leach-Bliley Old Concerns, New Protections, Future Challenges, Connecticut Insurance Law Journal 8 (2001): L. Jenab, Will the Cookie Crumble?: An Analysis of Internet Privacy Regulatory Schemes Proposed in the 106th Congress, Kansas Law Review 49 (2001): ; T.W. Bell, Pornography, Privacy, and Digital Self Help, John Marshall Journal of Computer & Information Law 19 (2000): , s. 135 n. 137 A.W. Alschuler, Interpersonal Privacy and the Fourth Amendment, Northern Illinois University Law Review 4 (1983): Zob. np.: F.A. Silas, An Open Book? Library Privacy Guarded, ABA Journal 72 (1986), March: 21. W wielu stanach uchwalono Library Privacy Act, np. w Michigan w 1982 r. 139 G.V. Bradley, Slaying the Dragon of Politics With the Sword of Law: Bork s Tempting of America, University of Illinois Law Review (1990): , s Q. He, D. Wu, K. Praadeep, The Quest for Personal Control over Mobile Location Privacy, IEEE Communications Magazine 42/5 (2004): Na przyk ad: H. Edgar, H. Sandomire, Medical Privacy Issues in the Age of AIDS: Legislative Options, American Journal of Law & Medicine 16 (1990): ; A. Etzioni, New Medical Privacy Rules Need Editing, USA Today 22 February 2001, s. 13A. 142 C. Tuchman, Does Privacy Have Four Walls? Salvaging Stanley v. Georgia, Columbia Law Review 94 (1994): , s M. Donaghy, Monetary Privacy in the Information Economy: Bank Confidentiality in Monaco, International Sociology 17 (2002): Zob. np.: Children Online Privacy Protection Act; S. Hetcher, Changing the Social Meaning of Privacy in Cyberspace, Harvard Journal of Law & Technology 15 (2001): , s. 150, 151, 152 i in. 145 Westin, Privacy and Freedom, s S. Hiltner, Pastoral Privacy, Pastoral Psychology 1960, No 11, s Seria: Administracja i Zarz dzanie (12)2010 ZN nr 85