PODSUMOWANIE IV KWARTAŁU 2009 I ROKU 2009

Transkrypt

1 PODSUMOWANIE IV KWARTAŁU 2009 I ROKU 2009 NA RYNKU NIESKARBOWYCH INSTRUMENTÓW DŁUŻNYCH W POLSCE Rynek papierów dłużnych Na koniec IV kwartału 2009 wartość papierów dłużnych wyemitowanych przez banki, przedsiębiorstwa i jednostki samorządu terytorialnego wyniosła 47,99 mld PLN, a więc zwiększyła się w ciągu roku o 7,3%. Natomiast w ciągu ostatniego kwartału wzrosła o 11,6%. IV kw I kw II kw III kw IV kw Wartość rynku PLNm , , , , ,87 dynamika w skali roku 5,1% 1,3% -6,1% -8,0% 7,3% dynamika w skali kwartału -4,2% -5,1% -1,5% 2,8% 11,6% Krótkoterminowe papiery dłużne PLNm , , , , ,92 dynamika w skali roku -5,9% -3,0% -16,8% -18,3% -23,0% dynamika w skali kwartału -13,1% -4,9% -6,2% 5,3% -18,1% Obligacje przedsiębiorstw (pow. 365 dni) PLNm , , , , ,23 dynamika w skali roku 7,7% -1,1% -5,6% -9,2% -18,6% dynamika w skali kwartału -1,3% -7,4% 0,6% -1,2% -11,6% liczba emitentów Obligacje banków (pow. 365 dni) PLNm , , , , ,64 dynamika w skali roku 14,4% 7,2% -0,2% -7,2% 53,0% dynamika w skali kwartału -1,3% -3,7% -1,6% -0,9% 62,8% liczba emitentów Obligacje komunalne (pow. 365 dni) PLNm 4 461, , , , ,08 dynamika w skali roku 8,0% 6,3% 11,3% 31,3% 54,8% dynamika w skali kwartału 7,8% -1,6% 4,9% 18,0% 27,0% liczba emitentów Struktura rynku papierów dłużnych wyemitowanych w IV kw (powyżej 365 dni) Obligacje przedsiębiorstw 6,37% Obligacje komunalne 15,21% Papiery dłużne banków 78,42% Struktura krajowego rynku nieskarbowych papierów dłużnych, stan na 31 grudnia 2009 Papiery krótkoterminowe 20,77% Obligacje komunalne (powyżej 365 dni) 14,39% Obligacje przedsiębiorstw (powyżej 365 dni) 25,33% Papiery dłużne banków (powyżej 365 dni) 39,51% Statystyka rynku nieskarbowych papierów dłużnych, 31 grudnia grudnia 2009 (PLN mln) KPD Obligacje przedsiębiorstw Papiery dłużne długoterminowe banków Obligacje komunalne

2 Emisje (powyżej 365 dni) wprowadzone na rynek i wykupione w 2009, stan na 31 grudnia 2009 I kw PLN mln II kw PLN mln III kw PLN mln IV kw PLN mln 2009 PLN mln Emisje Wprowadzone Wykupione Wprowadzone Wykupione Wprowadzone Wykupione Wprowadzone Wykupione Wprowadzone Wykupione przedsiębiorstw 47, ,66 241,49 189, , ,48 599, , , ,95 banków 111,52 720,48 438,00 576,71 742,19 755, ,32 328, , ,42 komunalne 44,34 128,78 421,52 201, ,21 75, ,19 368, ,26 774,79 Suma 202, , ,01 968, , , , , , ,16 Struktura udziału organizatorów w rynku papierów dłużnych wyemitowanych w IV kw 2009 roku włącznie z obligacjami infrastrukturalnymi BGK (pow yżej 365 dni) Pozostali 5,18% ING Bank Śląski 2,38% BRE Bank 2,47% 4,60% BGK 79,62% PKO Bank Polski 5,76% Struktura udziału organizatorów w rynku papierów dłużnych wyemitowanych w 2009 włącznie z obligacjami infrastrukturalnymi BGK (powyżej 365 dni) 5,01% Pozostali 12,33% Bank Handlowy 5,34% BGK 54,64% ING Bank Śląski 5,37% BRE Bank 7,84% PKO Bank Polski 9,48% Emisje zagraniczne W październiku 2009 Skarb Państwa wyemitował 10-letnie obligacje o łącznej wartości 500 mln EUR, a także 15-letnie o wartości 410 mln EUR. Ponadto w listopadzie 2009 Skarb Państwa uplasował 3 letnie obligacje o wartości 23,3 mld JPY i 5 letnie o wartości 21,5 JPY. 2

3 2009 rok obligacji Ubiegły rok można określić mianem przełomowego z kilku powodów. Po pierwsze wygląda na to, że zobaczyliśmy dno kryzysu światowego i od połowy roku gospodarka światowa rozpoczęła powolną drogę wychodzenia z recesji. Powolną, ponieważ w naszej ocenie sytuacja na rynku pracy przez kilka kolejnych kwartałów pozostanie słaba oraz utrzyma się zmniejszona skłonność ludzi do konsumpcji kosztem wzrostu skłonności do oszczędzania. Fitch szacuje, że światowy PKB w 2009 zmniejszył się o 2,6%, w tym w strefie Euro o 4%. W 2010 roku światowa gospodarka wzrośnie o 2,3%, głównie dzięki krajom BRIC, których PKB wzrośnie o 7,2%, natomiast kraje strefy Euro pokażą tylko 1% dynamikę wzrostu. Po drugie, wydarzyły się rzeczy bez precedensu. Po raz pierwszy w historii łączna wartość emisji obligacji przedsiębiorstw na świecie przekroczyła w jednym roku 1,5 biliona USD. Ponadto, wartość obligacji wyemitowanych przez przedsiębiorstwa o ratingu inwestycyjnym (kategoria BBB i wyższe) na świecie przekroczyła globalną wartość kredytów udzielonych takim przedsiębiorstwom, a wartość emisji obligacji takich podmiotów w regionie Europy, Bliskiego Wschodu i Afryki (558 miliardów USD) przekroczyła po raz pierwszy wartość takich emisji w krajach obu Ameryk (501 miliardów USD). Poza tym, wartość europejskich emisji ogółem przekroczyła wartość emisji w USA. Warto jeszcze odnotować dynamiczny wzrost wartości emisji High Yield (z ratingami w kategorii maksimum BB), który na świecie wyniósł rekordowe 261% w porównaniu do roku 2008, a w Europie aż o 4878%! (40 miliardów USD vs 822 miliony USD). Powyższe dane pokazują, że firmy zostały przez kryzys zmuszone do poszukiwania innych źródeł finansowania, w tym emisji obligacji lub podjęły decyzję o dywersyfikacji zadłużenia. Z drugiej strony inwestorzy zwiększyli apetyt na ryzyko i uznali, że najgorsze już za nami. Polska okazała się jedynym krajem w Europie i nielicznym na świecie, który nie tylko odnotuje dodatni PKB w zeszłym roku, ale również nie miał żadnego kwartału z ujemną dynamiką wzrostu gospodarczego. W 2010 roku wzrost PKB Polski wyniesie według aktualnych prognoz Fitch 2,3%. Rynek nieskarbowych papierów dłużnych w naszym kraju wzrósł r/r o 7% (48 mld PLN vs 44,75 mld PLN). Jeśli jednak nie uwzględniać 7,25 miliarda PLN emisji infrastrukturalnych BGK, to okaże się, że wartość całego rynku zmniejszyła się o 9%, rynek obligacji przedsiębiorstw spadł o 19%, a rynek papierów krótkoterminowych skurczył się o 23%, ale aż o 55% wzrosła wartość rynku obligacji komunalnych (do 6,9 mld PLN). Rok ubiegły przyniósł również długooczekiwane uruchomienie przez GPW platformy scentralizowanego obrotu obligacjami nieskarbowymi - Catalyst. GPW wprowadziła więc ostatni filar rynków kapitałowych, po akcjach i produktach pochodnych. Moment na rozwijanie rynku obligacji w Polsce jest bardzo dobry. Jest nadzieja, że Catalyst dostarczy rynkowi tego, co wcześniej nie istniało i utrudniało jego rozwój: przejrzystość, płynność i wycenę rynkową. Odnotować również należy powstanie funduszy polskich TFI dedykowanych obligacjom nieskarbowym. Sugeruje to wzrost zainteresowania tego typu aktywami, więc tendencje zaobserwowane na świecie dotrą w tym roku również do Polski. Mirosław Dudziński miroslaw.dudzinski@fitchratings.com Krótkoterminowe papiery dłużne (KPD) Na koniec IV kwartału 2009 wartość zadłużenia z tytułu emisji KPD wyniosła 9,96 mld PLN, co w skali roku oznacza spadek o 23%, a odniesieniu do poprzedniego kwartału spadek o 18,1%. Organizowaniem programów i sprzedażą papierów krótkoterminowych zajmuje się 14 podmiotów, a 5 największych (wg kwot zadłużenia) posiada łącznie 81,4 % udziału w rynku. W tej grupie znajdują się: BRE Bank, Bank Handlowy, ING Bank Śląski, i PKO BP. Obecnie rynek KPD stanowi 20,77% rynku nieskarbowych papierów dłużnych. Udział organizatorów w rynku KPD wg kwot zadłużenia BRE Bank Bank Handlowy ING Bank Śląski PKO BP Pozostali 6,2% 8,5% 24,7% 18,0% 18,6% 21,7% 17,4% 24,5% 14,5% 15,5% 18,6% 11,8% % 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 3

4 Obligacje przedsiębiorstw (powyżej 365 dni) Na koniec IV kwartału 2009 wartość rynku obligacji przedsiębiorstw o zapadalności powyżej 365 dni, która wyniosła 12,15 mld PLN, zmniejszyła się o 11,6% w stosunku do poprzedniego kwartału. Jednocześnie w skali roku zmalała o 18,6%. W IV kwartale pojawiły się emisje na łączną kwotę 599,82 mln PLN następujących firm: Amrest Holding SE, Centrum Haffnera Sp. z o.o., Energetyka Cieplna Opolszczyzny SA, Gant, Gdańska Infrastruktura Społeczna, Katowicki Holding Węglowy SA, Kopalnia Węgla Brunatnego "Konin", Kredyt Inkaso S.A., Magellan SA,,Multikino SA, Polimex Mostostal SA, Śląski Park Przemysłowo-Technologiczny, Zakład Utylizacyjny Sp. z o.o., ZWIK Sochaczew. Udział długoterminowych obligacji przedsiębiorstw w całym rynku nieskarbowych papierów dłużnych wynosi 25,33%. Udział organizatorów w rynku obligacji przedsiębiorstw wyemitowanych w IV kw roku (powyżej 365 dni) BRE Bank 38,71% PKO Bank Polski 3,58% Pozostali 7,89% 49,82% Udział organizatorów w rynku obligacji przedsiębiorstw wyemitowanych w 2009 (powyżej 365 dni) BRE Bank 21,54% 19,80% ING Bank Śląski 23,77% Pozostali 16,92% PKO Bank Polski 17,97% Poprawa perspektywy dla polskich przedsiębiorstw W opinii Fitch Ratings perspektywa na 2010 rok dla polskich przedsiębiorstw uległa umiarkowanej poprawie w związku z mniejszą niepewnością dotyczącą rozwoju sytuacji gospodarczej i lepszym dostępem firm do finansowania zewnętrznego w porównaniu do sytuacji z początku 2009 roku. Agencja spodziewa się umiarkowanego wzrostu gospodarczego w tym roku. Fitch prognozuje, że realny wzrost PKB w Polsce wyniesie 2,3% w 2010 roku, w porównaniu do okresu boomu gospodarczego w latach , kiedy średni wzrost wyniósł 5,9%. Zdaniem Fitch wiele polskich firm może powrócić do wdrażania długoterminowych strategii rozwoju, które zostały wstrzymane ze względu na niepewną sytuację gospodarczą w 2009 roku, kiedy priorytetem stały się ścisła kontrola kosztów, redukcja nakładów inwestycyjnych i odłożenie w czasie lub rezygnacja z projektów finansowanych długiem. 4

5 Agencja zauważa, że pomimo spowolnienia gospodarczego w 2009 roku i recesji w Europie, polski sektor przedsiębiorstw zdołał zmniejszyć zadłużenie i zwiększyć zasoby gotówkowe i depozyty. Ponadto, dostęp przedsiębiorstw do kredytów bankowych uległ poprawie w stosunku do sytuacji sprzed roku. Ma to związek z rozpoczęciem wdrażania przez banki krajowe nieco mniej restrykcyjnej polityki kredytowania przedsiębiorstw, zwłaszcza w odniesieniu do firm mniej dotkniętych przez spowolnienie lub tych, które z sukcesem wdrożyły proces wewnętrznej restrukturyzacji. Jednocześnie agencja uważa, że duże firmy o wysokiej wiarygodności kredytowej będą rozważać pozyskanie finansowania z rynku obligacji. Ma to związek z wciąż niepewną sytuacją w zakresie warunków kredytowania przez banki i wzrostem popytu ze strony inwestorów na obligacje korporacyjne o relatywnie wysokim ratingu. Finansowanie przez obligacje mogłoby zdywersyfikować strukturę finansowania firm poprzez zmniejszenie uzależnienia od finansowania bankowego. Taki trend jest widoczny w Europie Zachodniej, gdzie nowe emisje obligacji korporacyjnych osiągnęły rekordowy poziom w 2009 roku, przewyższając nowe kredyty bankowe. Dwie firmy sektora energetycznego PGE Polska Grupa Energetyczna S.A. (PGE, rating emitenta BBB+ /perspektywa stabilna/ rating niezabezpieczonego zadłużenia A- ) i Tauron Polska Energia S.A. oraz Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo S.A. (PGNiG) planują duże emisje obligacji na krajowym lub międzynarodowym rynku w celu pozyskania części środków na nakłady inwestycyjne. Odejście od wzrostu finansowanego długiem było widoczne w 2009 roku, pierwszym roku spowolnienia gospodarczego, kiedy mniejszy popyt na kredyty ze strony przedsiębiorstw i bardziej restrykcyjne podejście banków do finansowania firm spowodowały 4-procentowy spadek kwoty kredytów bankowych udzielonych przedsiębiorstwom do 207,4 mld zł (50,5 mld euro) na koniec grudnia 2009 (według danych NBP). Spadek w 2009 roku nastąpił po okresie wysokiego wzrostu kredytów o 29% w 2008 i 23% w 2007 roku, kiedy wzrost gospodarczy był silniejszy. Podobny trend był widoczny na krajowym rynku obligacji korporacyjnych, który po wielu latach wzrostu, zanotował znaczny spadek wartości zadłużenia w 2009 roku. Miało to związek z wykupem obligacji znacznie przewyższającym wartość nowych emisji oraz zwiększoną awersją inwestorów do ryzyka inwestycyjnego obligacji firm o niższej wiarygodności. Według danych Fitch Polska, wartość rynku obligacji korporacyjnych (o zapadalności powyżej 1 roku) zmniejszyła się o 19% do 12,2 mld zł w 2009 roku, podczas gdy wartość rynku papierów krótkoterminowych (KPD) spadła o 23% do 10 mld zł. Polska była jedynym krajem Unii Europejskiej, który uniknął recesji w 2009 roku, odnotowując realny wzrost PKB o 1,7%, w porównaniu do spadku PKB średnio o 5,8% w pozostałych krajach Unii. Jednak otoczenie biznesowe i przepływy pieniężne w wielu sektorach korporacyjnych uległy znacznemu pogorszeniu. Dotyczyło to zwłaszcza cyklicznych sektorów, w szczególności tych, które zostały mocno dotknięte przez globalną nadpodaż i duże zmniejszenie marż. Fitch ocenia w Polsce sześć przedsiębiorstw i dwie emisje obligacji przychodowych spółek komunalnych. Stabilna perspektywa ratingu przeważa wśród firm ocenianych przez agencję czterech emitentów ma stabilną perspektywę, a dwóch negatywne oznaczenie ratingu (jedna negatywna perspektywa i jedna lista obserwacyjna ze wskazaniem negatywnym). Arkadiusz Wicik arkadiusz.wicik@fitchratings.com Jacek Kawałczewski jacek.kawalczewski@fitchratings.com Tom Chruszcz tom.chruszcz@fitchratings.com

6 Papiery dłużne banków (powyżej 365 dni) Na koniec 2009 roku wartość rynku obligacji banków o terminie wykupu przekraczającym 365 dni wyniosła 18,96 mld PLN, co oznacza wzrost o 53% w skali roku, a w skali kwartalnej o 62,8%. W IV kwartale 2009 pojawiły się obligacje infrastrukturalne BGK wyemitowane na rzecz Krajowego Funduszu Drogowego o wartości 7,25 mld PLN. Ponadto wyemitowano obligacje Banku Millennium i Banku Polskiej Spółdzielczości, a także certyfikaty depozytowe BPH i Banku Polskiej Spółdzielczości. Łączna wartość wyemitowanych papierów dłużnych banków w IV kwartale 2009 wyniosła 8,67 mld PLN. Dłużne papiery długoterminowe banków stanowiły 39,51% rynku nieskarbowych papierów dłużnych. Udział organizatorów w rynku papierów dłużnych banków wyemitowanych w IV kw roku włącznie z obligacjami infrastrukturalnymi BGK (powyżej 365 dni) BGK 98,18% Bank Millennium 0,89% 0,39% Bank BPS/Dom Maklerski Banku BPS 0,27% Bank BPH 0,26% Udział organizatorów w rynku papierów dłużnych banków wyemitowanych w 2009 włącznie z obligacjami infrastrukturalnymi BGK (pow yżej 365 dni) Bank Handlowy 6,92% BRE Bank 4,15% BGK 83,56% Bank Millennium 2,13% Bank BPH 2,05% Bank BPS/Dom Maklerski Banku BPS 0,35% 0,85% 6

7 Rentowność ucierpiała, stabilność utrzymana Miniony rok potwierdził stabilność polskiego sektora bankowego. Rentowność sektora spadła znacząco, ale ogólna kondycja finansowa pozostała dobra. Żaden z dużych polskich banków nie był zmuszony do skorzystania ze wsparcia polskiego rządu, ani swojego dominującego akcjonariusza w zakresie znacznie wykraczającym poza praktykę obowiązującą w okresie szybkiego wzrostu. Niemniej jednak nowe instrumenty zaoferowane przez NBP (w tym swapy walutowe i operacje repo o przedłużonych terminach) pomogły niektórym bankom w zarządzaniu pozycją walutową i płynnością. W minionym roku banki znacząco zaostrzyły politykę kredytową, poszerzeniu uległy również marże kredytowe. Krótkookresowe oczekiwania bankowców wskazują na możliwe złagodzenie polityki kredytowej w obszarze krótkoterminowych kredytów dla przedsiębiorstw (dla kredytów długoterminowych oczekuje się dalszego zaostrzenia kryteriów). Utrzymana natomiast ma być konserwatywna polityka kredytowa w obszarze kredytów hipotecznych i konsumenckich. Jednocześnie sektor spodziewa się wzrostu popytu kredytowego w praktycznie wszystkich ważniejszych segmentach rynku, za wyjątkiem sektora dużych przedsiębiorstw gdzie wykorzystanie mocy produkcyjnych jest na niskim poziomie, a programy inwestycyjne zostały wstrzymane lub znacząco ograniczone. Biorąc pod uwagę pozycję kapitałową i płynność sektora bankowego, można oczekiwać niewielkiego wzrostu kredytów dla gospodarstw domowych i powrotu do wzrostu portfela przedsiębiorstw. Pomimo oczekiwanego, umiarkowanego wzrostu wolumenów, rentowność banków będzie pozostawała pod presją relatywnie wysokich kosztów ryzyka. Wydaje się również, że dalsza poprawa marży odsetkowej jest mało prawdopodobna ze względu na utrzymującą się konkurencję o depozyty. Pozyskiwanie finansowania na lokalnych rynkach stało się priorytetem i pozostanie strategicznym celem międzynarodowych grup finansowych. Natomiast wzrost marż kredytowych nastąpił już w minionym roku. Podwyżki oficjalnych stóp procentowych mogą wpłynąć pozytywnie na poziom marż, jednak nie oczekuje się ich wcześniej niż w drugiej połowie roku. Niektóre problemy strukturalne, jak udział kredytów walutowych i poziom wskaźnika kredyty/depozyty wciąż budzą niepokój. Chociaż skala tych zjawisk jest mniejsza niż w niektórych krajach regionu, to pozostają one potencjalnym źródłem ryzyka, szczególnie, jeśli na rynki finansowe powróci duża zmienność. W minionym roku Fitch obniżył ratingi podmiotu dla trzech polskich banków. Rating podmiotu dla jednego banku został podwyższony. Te zmiany były spowodowane zmianami ratingów spółek matek. Ratingi indywidualne pozostały w większości na niezmienionym poziomie obniżka dotyczyła tylko dwóch podmiotów sektora. W końcu minionego roku perspektywa ratingu była negatywna dla trzech, a stabilna dla czterech banków. Chociaż oczekiwana rentowność sektora pozostanie relatywnie słaba, to można spodziewać się niewielkiej poprawy w stosunku do minionego roku. Pozwoli to utrzymać dość dobrą zdolność do absorbowania strat, co w połączeniu z trwającą akumulacją kapitału powinno ograniczyć presję na obniżki ratingów. Artur Szeski artur.szeski@fitchratings.com

8 Obligacje komunalne (powyżej 365 dni) W IV kwartale 2009 wartość rynku obligacji komunalnych osiągnęła wartość 6,9 mld PLN. W ujęciu rocznym nastąpił znów rekordowy 54,8% przyrost wartości tego segmentu. Jednocześnie w ciągu ostatniego kwartału jego wartość wzrosła o 27%. Wśród samorządów, które w IV kwartale 2009 wyemitowały obligacje na łączną kwotę 1,43 mld PLN są gminy tj. Aleksandrów Łódzki Augustów, Będzin, Biecz, Bielawa, Bobolice, Bolesławiec, Borowie, Borzęcin, Braniewo, Brodnica, Brusy, Brzesko, Buk, Cekcyn, Cieszków, Dobczyce, Dobiegniew, Dobroszyce, Dolsk, Dorohusk, Dywity, Elbląg, Ełk, Gdańsk, Głuszyca, Golczewo, Goleniów, Gozdnica, Górzno, Gronowo Elbląskie, Grójec, Grudziądz, Gubin, Jabłonowo Pomorskie, Jastków, Jawor, Jaworzyna Śląska, Jedlina-Zdrój, Jedlnia Letnisko, Jerzmanowa, Kazimierz Dolny, Kcynia, Kobylanka, Kobylnica, Kołobrzeg, Kościerzyna, Kotla, Kozienice, Kórnik, Krasnobród, Krobia, Krotoszyn, Kruszwica, Krzeszyce, Krzyż Wielkopolski, Książ Wielki, Lesznowola, Lębork, Lipno, Lipowa, Lublin, Łapsze Niżne, Łomianki, Łódź, Małomice, Marki, Męcinka, Miejska Górka, Mielno, Międzyzdroje, Miękinia, Miłakowo, Miłkowice, Mława, Mogilno, Morąg, Mosina, Murowana Goślina, Myślibórz, Nidzica, Niepołomice, Nowa Ruda, Nowogard, Oborniki Śląskie, Obryte, Olesno, Oleśnica, Olkusz, Olszanka, Opalenica, Opole, Orneta, Osieczna, Osielsko, Ostróda, Ostrów Wielkopolski, Paczków, Pakosław, Pełczyce, Piekary Śląskie, Pokój, Polanów, Proszowice, Przasnysz, Przelewice, Puławy, Pułtusk, Pyrzyce, Radlin, Radzymin, Rakoniewice, Rejowiec, Rozogi, Rzeszów, Sadlinki, Sandomierz, Serock, Sędziszów Małopolski, Siedlce, Sieradz, Skaryszew, Skąpe, Skierbieszów, Skoczów, Sława, Słupsk, Sokołów Podlaski, Sosnowiec, Starachowice, Stargard Szczeciński, Stąporków, Strzegom, Sulejówek, Szprotawa, Środa Śląska, Świdnica, Świeradów Zdrój, Świętochłowice, Świnoujście, Tarczyn, Trzebnica, Turawa, Turek, Wałbrzych, Warnice, Wągrowiec, Węgrów, Widuchowa, Wisznia Mała, Włocławek, Włoszczowa, Wołomin, Wołów, Września, Wschowa, Zabrze, Zamość, Zator, Ząbki, Zgorzelec, Zielonki, Złota, Zwoleń, Żelechów, Żmigród, Żyrardów, oraz powiaty: Elbląg, Ełk, Garwolin, Gniezno, Golub-Dobrzyń, Grójec, Inowrocław, Jarosław, Jawor, Kartuzy, Kozienice, Krapkowice, Lipsko, Milicz, Myślibórz, Oborniki, Olecko, Ostróda, Piaseczno, Płock, Puck, Pyrzyce, Ropczyce-Sędziszów, Sochaczew, Suwałki, Szczecinek, Świecko, Toruń, Trzebnica, Tuchola, Wieruszów, Wołów, Zduńska Wola, Zwoleń, Żagań, Żary, a także województwa: opolskie, podkarpackie, Udział obligacji komunalnych w całym rynku nieskarbowych papierów dłużnych wyniósł 14,39%. Udział organizatorów w rynku obligacji komunalnych wyemitowanych w IV kw roku BGK 16,40% ING Bank Śląski 15,65% Bank DnB NORD Polska S.A. 11,55% PKO Bank Polski 36,39% Pozostali 6,78% 7,32% Nordea Bank Polska 5,90% Udział organizatorów w rynku obligacji komunalnych wyemitowanych w 2009 ING Bank Śląski 7,59% 6,35% BOŚ 5,99% Pozostali 12,01% Bank DnB NORD Polska S.A. 8,04% BRE Bank 8,63% DM Banku Handlowego 10,00% BGK 11,29% PKO Bank Polski 30,10% 8

9 Wyniki budżetowe Spowolnienie gospodarcze w 2009r. wpłynęło na pogorszenie się dochodów bieżących, a w konsekwencji na gorsze wyniki budżetowe polskich samorządów. Dochody operacyjne sektora samorządowego pogorszyły się. Dotyczyło to przede wszystkim dochodów z podatków dochodowych oraz z niektórych podatków lokalnych. W założeniach budżetowych na rok 2009 sektor samorządowy przyjął wzrost dochodów z podatków dochodowych w oparciu o rządowe prognozy wzrostu gospodarczego, według których Produkt Krajowy Brutto (PKB) miał wzrosnąć o 3,5%. Jednak w ciągu roku prognozy te okazały się zbyt optymistyczne i były wielokrotnie korygowane w dół. Ostatecznie przyjęto, że PKB wzrośnie tylko o 1%. Zmiana tych założeń spowodowała konieczność weryfikacji budżetów jednostek samorządu terytorialnego (JST), głównie z powodu niższych niż planowano dochodów z podatków dochodowych od osób fizycznych (PIT) i prawnych (CIT). Poszczególne samorządy zmniejszyły planowane dochody przeciętnie o 5-10%. Niestety, podobne cięcia nie mogły być dokonane w zakresie wydatków bieżących ze względu na ich sztywny charakter (np. wynagrodzenia). W związku z tym zmiany po stronie wydatków bieżących były niewielkie, co skutkowało znacznym pogorszeniem się wyników bieżących JST w 2009r. W 2009r. największy wzrost wydatków bieżących dotyczył następujących działów: oświaty, pomocy społecznej, transportu publicznego oraz ochrony zdrowia. Negatywnie na wyniki bieżące JST wpłynęły dynamicznie rosnące wydatki na wynagrodzenia i pochodne oraz wydatki na zakup dóbr i usług. Łączne wydatki sektora samorządowego na wynagrodzenia i pochodne w 2009r. mogą wzrosnąć do prawie 46 mld zł (42 mld zł w 2008r.), co będzie spowodowane głównie wzrostem płac nauczycieli (w styczniu o 5% i o kolejne 5% we wrześniu w 2009r.). Kolejna podwyżka wynagrodzeń nauczycieli (o około 7%) planowana jest w 2010r. Zdaniem Fitch, sektor samorządowy nie będzie w stanie efektywnie ograniczać wydatków operacyjnych również w 2010r., co spowoduje dalsze pogorszenie się wyników budżetowych JST. Zagregowane dane budżetowe sektora samorządowego na 2009r. wskazują, że wydatki bieżące mogą wzrosnąć o ponad 14%, podczas gdy dochody operacyjne tylko o 5%. Różnica ta spowoduje znaczny spadek nadwyżki operacyjnej sektora (o ok. 20%-30%) w porównaniu z 2008r., tj. do ok mld zł z 22 mld zł w 2008r. Dochody podatkowe Wyniki budżetowe sektora samorządowego za 6 miesięcy 2009r. wskazywały na znaczne pogorszenie się realizacji dochodów podatkowych w porównaniu z analogicznym okresem roku Po sześciu miesiącach 2009r. dochody z podatków dochodowych sektora wyniosły 15,4 mld zł, około 42% planu na 2009r., podczas gdy w 2008r. relacja ta wynosiła 48%. Niekorzystny wpływ na dochody podatkowe JST miało spowolnienie gospodarki krajowej oraz obniżenie stawek PIT z 19%, 30% i 40% w 2008r. do 18% i 32% w 2009r. Rosnące bezrobocie oraz ulgi w podatku PIT dla rodzin wychowujących dzieci przyczyniły się również do spadku dochodów z PIT. Spowolnienie gospodarcze pogorszyło sytuację finansową spółek. Ich niższe zyski spowodowały spadek dochodów sektora samorządowego z CIT. Spadek dochodów z CIT jest szczególnie niekorzystny dla województw, gdyż dochody z CIT i PIT są ich jedynym źródłem dochodów podatkowych. Województwa nie mają możliwości zrekompensowania niższych dochodów z PIT i CIT dochodami z innych podatków. Zgodnie z ustawą o dochodach JST, udział województw w podatkach dochodowych wynosił w 2009r. 14% (CIT) i 1,6% (PIT) dochodów zabranych na obszarze województwa. W 2008r. dochody z CIT i PIT stanowiły ponad 40% dochodów operacyjnych województw. Tak wysoki udział dochodów z podatków dochodowych w budżetach sprawia, że sytuacja finansowa województw silnie zależy od sytuacji gospodarczej, co potwierdzają wyniki 2009r. W 2009r. realizacja dochodów z CIT była znacznie gorsza niż w 2008r. W ciągu sześciu miesięcy 2009r. zrealizowane dochody z CIT stanowiły zaledwie 46% dochodów planowanych, podczas gdy w pierwszej połowie 2008r. wyniosły one 58%. Nominalnie, dochody te były o 12% niższe w porównaniu analogicznym okresem roku W pierwszej połowie 2008r. dochody województw z CIT wyniosły 2,5 mld zł, podczas gdy w 2009r. wyniosły one tylko 2,2 mld zł. Transfery Pozytywny wpływ na wielkość dochodów operacyjnych mają rosnące transfery bieżące (dotacje, subwencje) z budżetu państwa oraz z UE. Transfery są drugim największym elementem dochodów operacyjnych sektora samorządowego. Fitch nie spodziewa się, aby spowolnienie gospodarcze wywarło negatywny wpływ na poziom transferów. Jednak, ze względu na to, że są to dochody celowe, nie przyczyniają się one do poprawy wyników operacyjnych sektora. Mogą natomiast spowodować dodatkową presję na wzrost wydatków operacyjnych (np. wzrost kosztów w oświacie i pomocy społecznej oraz w związku ze współfinansowaniem przez samorządy niektórych programów społecznych finansowanych z funduszy UE). Dochody i Wydatki Majątkowe Pogarszającym się wynikom operacyjnym towarzyszą rosnące wydatki majątkowe. W 2009r. wydatki majątkowe mogą wzrosnąć do 59 mld zł z 31,9 mld zł w 2008r. Chociaż znaczna część wydatków majątkowych będzie finansowana z funduszy UE, realizacja tych projektów wymagać będzie ich współfinansowania przez JST, co spowoduje dalszy znaczny wzrost zadłużenia sektora samorządowego. Według budżetów na 2009r. deficyt sektora może wynieść ok. 26 mld zł (2008r.: 2,6 mld zł). Fitch spodziewa się, że wyniki budżetowe sektora samorządowego w 2009r. będą lepsze od planowanych a deficyt niższy. Jednak JST będą zaciągać dług na jego sfinansowanie. Fitch spodziewa się również, że obniży się płynność sektora oraz poziom wolnych środków. W 2009r., w wyniku niższej płynności, znacznie więcej samorządów korzystało z kredytów w rachunku bieżącym niż to miało miejsce w latach ubiegłych. Zdaniem Fitch płynność JST będzie się pogarszać również w latach Samorządy mają pewną elastyczność w zakresie ograniczania wydatków majątkowych w przypadku trudnej sytuacji finansowej lub gdyby nie uzyskały finansowania zewnętrznego. Jednak presja na realizację inwestycji będzie wysoka, ponieważ wiele projektów infrastrukturalnych uzyskało już lub jest w trakcie pozyskiwania finansowania z UE i wiele z tych projektów będzie musiało być ukończone do 2013r. Miasta, w których odbywać się będą Mistrzostwa Europy w piłce nożnej w 2012r. (Warszawa, Poznań, Gdańsk i Wrocław), znajdują się pod szczególnie silną presją wydatków inwestycyjnych związanych z tym wydarzeniem. Deficyty budżetowe tych miast oraz ich zapotrzebowanie na finansowanie zewnętrzne wzrosły gwałtownie w ostatnich latach. 9

10 Zadłużenie Spółek Komunalnych W celu ograniczenia wzrostu zadłużenia bezpośredniego sektora samorządowego, szereg inwestycji realizowanych jest przez spółki komunalne lub spółki specjalnego przeznaczenia (SPV). Dotyczy to najczęściej realizacji bardzo dużych projektów infrastrukturalnych (np. systemy wodno-kanalizacyjne, gospodarka odpadami, transport publiczny). W konsekwencji rośnie zadłużenie pośrednie JST. I chociaż zadłużenie spółek nie wpływa na wskaźniki zadłużenia zdefiniowane w ustawie o finansach publicznych, gdyż nie jest ono zaliczane do długu publicznego, to jednak wzrost zadłużenia spółek komunalnych znacząco zwiększa ryzyko pośrednie sektora samorządowego. W związku z tym, że samorządy nie są prawnie zobowiązane do prowadzenia szczegółowej sprawozdawczości odnośnie zadłużenia sektora spółek komunalnych, nie jest możliwe oszacowanie poziomu ryzyka pośredniego sektora samorządowego. Fitch obserwuje znaczny wzrost tego ryzyka w samorządach, które posiadają ratingi Fitch Ratings. W wielu samorządach w latach ryzyko to wzrosło ponad dwukrotnie i będzie ono nadal rosło. Sytuacja finansowa spółek specjalnego przeznaczenia utworzonych w celu realizacji określonych zadań inwestycyjnych jest bardzo słaba. Wymagają one wsparcia finansowego przez ich właścicieli (JST), czy to w formie dokapitalizowania, czy poręczania zaciąganych przez te spółki kredytów. W związku z tym ryzyko pośrednie samorządów związane z zadłużeniem spółek specjalnego przeznaczenia jest wysokie. Poręczenia udzielone przez JST w drugim kwartale 2009r. w prównaniu z analogicznym okresem roku 2008 wzrosły o prawie 14%, z 4,3 mld zł do około 5 mld zł. Zdaniem Fitch tendencja ta będzie się utrzymywać w latach Prognozy W 2010r. sytuacja gospodarcza w Polsce powinna się poprawiać. Ministerstwo Finansów zakłada, że PKB wzrośnie o 1,5%, co pozytywnie wpłynie na dochody z podatków, w tym PIT i CIT. Zdaniem Fitch w 2010r. dochody z podatków dochodowych wzrosną co najmniej do poziomu z roku Z drugiej jednak strony presja na wzrost wydatków operacyjnych będzie bardzo wysoka. W latach wydatki na pomoc społeczną, wynagrodzenia i pochodne oraz inne wydatki sztywne będą rosły. Ponadto zbliżające się wybory samorządowe w 2010r. będą powodować dodatkową presję na wzrost wydatków operacyjnych. Jednocześnie w związku z trudnym budżetem państwa na 2010r. nie można wykluczyć, że rząd będzie się starał przekazać samorządom pewne zadania bez zapewnienia odpowiednich środków finansowych na ich realizację (np. pomoc społeczna, oświata). W 2010r. sytuacja finansowa sektora samorządowego może się w dalszym ciągu pogarszać. W latach sytuacja finansowa sektora samorządowego może być dodatkowo trudna, gdyż samorządy będą zmuszone przyśpieszyć realizację projektów infrastrukturalnych, jeśli będą chciały w pełni skorzystać z finansowania z UE dostępnego w obecnym okresie programowania (około 67,3 mld euro jest dostępne dla Polski). Środki na współfinansowanie przez samorządy projektów unijnych pochodzić będą głównie z zadłużenia, które w 2009r. stało się bardziej kosztowne i trudniej dostępne, a jednocześnie instytucje finansowe udzielają go na krótsze okresy (pięć-siedem lat). Zapotrzebowanie JST na finansowanie długiem mogłoby być nieco mniejsze, jeśli płynność lub/i wyniki operacyjne sektora samorządowego byłyby dobre, co w latach może być trudne do zrealizowania. Dostęp wielu JST do finansowania długiem może być utrudniony, jeśli ich zadłużenie zbliży się do limitu określonego w ustawie o finansach publicznych (60% zadłużenia do dochodów ogółem). Ponadto, możliwość zadłużania się JST może zostać ograniczona, jeśli dług publiczny przekroczyłby 55% PKB. Zgodnie z niektórymi prognozami, w 2010r. może on wzrosnąć do ponad 56% PKB, co oznaczałoby, że w 2012r. dług publiczny (w tym zadłużenie sektora samorządowego) nie mógłby dalej rosnąć. Elżbieta Kamińska elzbieta.kaminska@fitchratings.com

11 Nabywcy grudzień 2009 Banki posiadały: 87,90% emisji listów zastawnych 81,78% wszystkich emisji komunalnych 34,73% wszystkich emisji papierów bankowych (długo- i krótkoterminowych) 25,26% emisji obligacji korporacyjnych oraz niebankowych krótkoterminowych instrumentów dłużnych. Przedsiębiorstwa zainwestowały w: 35,92% wszystkich emisji obligacji korporacyjnych oraz niebankowych krótkoterminowych instrumentów dłużnych 5,2% wyemitowanych bankowych papierów dłużnych Inwestorzy zagraniczni kupili: 9,59% obligacji komunalnych 4,62% obligacji korporacyjnych oraz niebankowych krótkoterminowych instrumentów dłużnych 3,31% listów zastawnych 0,62% bankowych papierów dłużnych Fundusze emerytalne inwestowały w: bankowe papiery dłużne (14,4%) obligacje korporacyjne oraz niebankowe krótkoterminowe instrumenty dłużne (8,85%) obligacje komunalne (5,78%) listy zastawne (5,23%) Fundusze inwestycyjne posiadały: 16,96% emisji obligacji korporacyjnych oraz niebankowych krótkoterminowych instrumentów dłużnych 16,2% wyemitowanych bankowych papierów dłużnych 3,04% listów zastawnych 2,07% obligacji komunalnych Firmy ubezpieczeniowe nabyły: bankowe papiery dłużne (9,27%) obligacje korporacyjne oraz niebankowe krótkoterminowe instrumenty dłużne (4,45%) obligacje komunalne (0,74%) listy zastawne (0,52%) Nabywcy: nieskarbowe instrumenty dłużne w portfelu własnym banków i w portfelach ich klientów wg stanu kont na 31 grudnia 2009 (na podst. danych z 15 banków) Papiery bankowe Listy zastawne Obligacje komunalne Pozostałe instrumenty dłużne Ogółem (PLNm) ogółem do 365 dni powyżej 365 dni ogółem do 365 dni powyżej 365 dni Banki 3 927, , , , , ,27 697, , ,62 Towarzystwa ubezpieczeniowe 1 048,17 158,50 889,67 6,50 38, ,37 120,50 928, ,23 Fundusze emerytalne 1 628,60 90, ,30 65,32 297, ,50 7, , ,70 Fundusze inwestycyjne 1 831,60 491, ,90 38,00 106, ,44 265, , ,33 Przedsiębiorstwa 588,32 458,50 129,82 0,00 0, , , , ,42 Podmioty zagraniczne 70,46 0,00 70,46 41,38 492, ,38 303,00 786, ,02 Inne instytucje finansowe 12,50 12,50 0,00 0,00 0,00 174,38 26,70 147,68 186,88 Pozostałe jednostki 2 201,76 41, ,89 0,00 2,00 758,83 574,80 184, ,59 Razem , , , , , , , , ,79 źródło: NBP Nabywcy papierów dłużnych (długo- i krótkoterminowych), stan na 31 grudnia 2009 Fundusze emerytalne 9,88% Fundusze inwestycyjne 14,48% Przedsiębiorstwa 21,95% Podmioty zagraniczne 4,10% Inne instytucje finansowe 0,45% Towarzystwa ubezpieczeniowe 5,19% Pozostałe jednostki 7,17% Banki 36,78% 11

12 Ratingi międzynarodowe Ratingi krajowe Przedsiębiorstwa ORBIS długoterminowe waluta zagraniczna waluta lokalna krótkoterminowe waluta zagraniczna waluta lokalna indywidualne wsparcia minimalny rating wsparcia PKN Orlen BB+ BB+ B B PGE Polska Grupa Energetyczna BBB+ BBB+ Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji Olsztyn Telekomunikacja Polska BBB+ F2 Instytucje finansowe Bank Handlowy w Warszawie 1 Bank Millennium A F1 C/D 1 Bank Ochrony Środowiska BBB F3 D 2 BBB Bank Pekao A- F2 C 1 Bank Zachodni WBK BBB+ F2 C 3 BB BRE Bank A F1 C/D 1 BRE Leasing A F1 1 długoterminowe BBB+(pol) BBB (pol) krótkoterminowe Electus B- B- B B B+ (pol) B (pol) Getin Bank BB B D 5 NF BBB (pol) ING Bank Śląski A F1 C 1 PKO BP 2 Gminy / Miasta Białystok BBB BBB A (pol) Bielsko-Biała BBB+ BBB+ AA- (pol) Bydgoszcz BBB BBB Częstochowa BBB BBB Gdańsk BBB+ BBB+ Gliwice BBB BBB A (pol) Jarocin BBB + (pol) Katowice A- A- Kielce BBB- BBB- A-(pol) Koszalin BBB-(pol) Łódź BBB+ BBB+ AA- (pol) Myślenice BBB (pol) Olsztyn BBB + (pol) Opole BBB (pol) Ostrów Wielkopolski A-(pol) Piotrków Trybunalski BBB- (pol) Płock BBB+ BBB+ AA-(pol) Ruda Śląska Rybnik Rzeszów BBB BBB A+ (pol) Sochaczew BBB- (pol) Szczecin BBB+ BBB+ F2 Warszawa AAA (pol) Wrocław A- A- AA- (pol) Zabrze BBB- BBB- A- (pol) Województwa Województwo dolnośląskie A- A- AA (pol) Województwo łódzkie A- A- AA- (pol) Województwo małopolskie A- A- Województwo mazowieckie A- A Województwo wielkopolskie A- A F2 AA+(pol) Obligacje przychodowe Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne Łódź BBB- Miejskie Wodociągi i Kanalizacja w Bydgoszczy BBB- A-(pol) A (pol) F3 (pol) Firmy ubezpieczeniowe międzynarodowy rating siły finansowej ubezpieczyciela krajowy rating siły finansowej ubezpieczyciela Towarzystwo Ubezpieczeń na Życie EUROPA SA BB BBB (pol) Towarzystwo Ubezpieczeń EUROPA SA BB BBB (pol) 12

13 Kraj Rating długoterminowy dla zadłużenia w walucie zagranicznej Rating krótkoterminowy podmiotu Rating długoterminowy dla zadłużenia w walucie lokalnej Krajowy pułap ratingu (Country Ceiling) Polska A- F2 A AA- Bułgaria BBB- F3 BBB BBB+ Chorwacja BBB- F3 BBB BBB+ Czechy A+ F1 AA- AA+ Estonia BBB+ F2 A- A+ Litwa BBB F3 BBB+ A Łotwa BB+ B BBB- BBB Macedonia BB+ B BB+ BBB- Serbia BB- B BB- BB- Słowacja A+ F1 A+ AAA Słowenia AA F1+ AA AAA Węgry BBB F3 BBB+ A Perspektywa ratingu długoterminowego POZYTYWNA NEGATYWNA EVOLVING - BEZ WSKAZANIA KIERUNKU ZMIANY RATINGU STABILNA Lista obserwacyjna ze wskazaniem POZYTYWNYM NEGATYWNYM EVOLVING - BEZ WSKAZANIA KIERUNKU ZMIANY RATINGU Wybrane komunikaty i decyzje ratingowe IV kwartał 2009: Fitch potwierdził Ratingi Gliwic na poziomie BBB i A(pol) ; Perspektywa Ratingów jest Stabilna Fitch Potwierdził Długoterminowy Rating Krajowy Koszalina BBB-(pol) ; Perspektywa Ratingu Jest Stabilna Fitch: Stabilna perspektywa dla sektora ropy i gazu na świecie: segment wydobycia poprawia wyniki, rafinerie pozostają pod presją w 2010 roku Fitch: Outlook for European Local & Regional Governments Remains Challenging in Fitch Nadał Gminie Jarocin Rating BBB+(pol) ; Perspektywa Ratingu Jest Stabilna Fitch potwierdził rating Województwa Mazowieckiego na poziomie A-. Perspektywa ratingu jest stabilna Fitch: Stabilna perspektywa dla środkowoeuropejskiego sektora ropy i gazu, negatywna dla rafinerii w 2010 roku Fitch: Stabilna Perspektywa dla Polskiej Energetyki w Fitch: Stable Outlook for Central European Utilities In 2010 Despite Challenges Fitch Potwierdził Rating Międzynarodowy BBB+ i Krajowy AA-(pol) dla Miasta Płock; Perspektywa Ratingów Jest Stabilna Fitch potwierdził Rating Krajowy Gminy Myślenice BBB(pol) ; Perspektywa ratingu została zmieniona na Stabilną 13

14 Fitch Nadał Rating Międzynarodowy BBB+ i Krajowy AA-(pol) Miastu Łódź; Perspektywa Ratingów Jest Stabilna Fitch: Środkowoeuropejskie firmy energetyczne wchodzą w okres wysokich nakładów inwestycyjnych Fitch: Pogorszenie wyników europejskich rafinerii Fitch nadał rating A- obligacjom samurajskim emitowanym przez Polskę Fitch: IPO wzmocni profil finansowy PGE Fitch potwierdził ratingi Częstochowy na poziomie BBB. Perspektywa ratingów jest stabilna Fitch Potwierdził Międzynarodowe Ratingi Gdańska na poziomie "BBB+"; Perspektywa Ratingów jest Stabilna Fitch obniża rating ING Verzekeringen; potwierdza ING Bank i ING Group Fitch: Polski rynek nieskarbowych instrumentów dłużnych - podsumowanie III kwartału 2009 Fitch Potwierdził Ratingi Międzynarodowe dla Województwa Łódzkiego; Perspektywa Ratingów Jest Stabilna Fitch: Ożywienie na rynku obligacji korporacyjnych w 2010 roku Fitch potwierdził międzynarodowe ratingi Katowic na poziomie A- ; Perspektywa ratingów jest stabilna Fitch podtrzymał rating Banku Ochrony Środowiska na poziomie BBB ; Perspektywa Stabilna Fitch: Global Economic Recovery Underway Dokument został zredagowany jest przez zespół pracowników Fitch Polska S.A., adres: ul. Zielna 37, Warszawa, tel: (+48 22) ; fax: (+48 22) ; rating@fitchpolska.com.pl, Fitch Polska S.A. dołożył należytej staranności przy sporządzaniu tego dokumentu. Nasze informacje zostały uzyskane ze źródeł, które uważamy za godne zaufania, jednak ich dokładność oraz kompletność nie mogą być zagwarantowane. Fitch Polska S.A. nie będzie ponosił żadnej odpowiedzialności wobec osób trzecich za jakiekolwiek straty spowodowane lub wynikające z jakichkolwiek błędów znajdujących się w tych informacjach. Informacje zawarte w tym dokumencie nie mogą być w jakiejkolwiek formie, w całości lub w części kopiowane, reprodukowane, przechowywane przez kogokolwiek bez uprzedniej pisemnej zgody Fitch Polska S.A. Nasze raporty i ratingi stanowią opinie, a nie rekomendacje zakupu lub sprzedaży. 14