Wstęp 4. Wprowadzenie 7. I.B.2. Katalog proponowanych działań w obszarach priorytetowych rozwoju produktu turystycznego 40

Transkrypt

1 1

2 Spis treści Wstęp 4 I. KONCEPCJA ROZWOJU PRODUKTU TURYSTYCZNEGO 6 Wprowadzenie 7 I.A. CZĘŚĆ ANALITYCZNO-DIAGNOSTYCZNA 8 I.A.1. Analiza stanu rozwoju produktu turystycznego SOG 8 I.A.2. Uwarunkowania rozwoju SOG 24 I.A.3. Analiza SWOT 27 I.A.4. Grupy docelowe i otoczenie konkurencyjne 31 I.A.5. Podstawowe założenia 38 I.B. CZĘŚĆ PROGRAMOWO-PLANISTYCZNA 39 I.B.1. Wizja i cel główny rozwoju produktu turystycznego 39 I.B.2. Katalog proponowanych działań w obszarach priorytetowych rozwoju produktu turystycznego 40 I.B.2.1. Partnerstwo na rzecz rozwoju produktu turystycznego SOG 41 I.B.2.2. Marketingowe podejście do kształtowania produktu turystycznego SOG 47 I.B.2.3. Podnoszenie konkurencyjności produktu turystycznego SOG i wzmocnienie jego potencjału. 50 I.B.2.4. Budowanie komplementarnego systemu komunikowania się z otoczeniem 61 II. STRATEGIA KOMUNIKACJI MARKETINGOWEJ 63 II.A. KONCEPCJA MARKI 64 II.A.1. Tożsamość marki 64 II.A.2. Atrybuty, walory, cechy 65 II.A.3. Osobowość marki 67 II.A.4. Pozycjonowanie 69 II.A.5. Obietnica marki 74 II.A.6. Piramida tożsamości marki 76 2

3 II.B. KONCEPCJA KREATYWNA 75 II.B.1. Idea przewodnia (core idea) 75 II.B.2. Hasło (claim) 80 II.B.3. Logo znak marki 82 II.C. PRIORYTETOWE WYTYCZNE KOMUNIKACJI 83 II.C.1. SOG: nowy wymiar 84 II.C.2. Szlak+ (Szlak plus) 85 II.C.3. Szlak a Jura zmiana priorytetu 87 II.C.4 Marka SOG na każdym kroku 89 II.C.5. Cała Jura buduje markę SOG 91 II.C.6. Kraków i Częstochowa a SOG 93 II.D. KATALOG PROPONOWANYCH DZIAŁAŃ 94 II.D.1. Komunikacja wewnętrzna 95 II.D.2. Promocja wizerunkowa 96 II.D.3. Kampanie promocyjne 98 II.D.4. Doskonalenie sposobów prezentacji i promocji oferty 99 II.D.5. Rozwój internetowych kanałów komunikowania 101 II.D.6. Kreowanie społeczności SOG 103 II.D.7. Budowanie trwałych relacji z mediami 104 II.D.8. Działania edukacyjne 106 II.D.9. Szlak Orlich Gniazd II.D.10. Marketing wystawienniczy 107 II.D.11. Rozpowszechnianie znaku marki i spójność wizualna II.D.12. Pozostałe III. ZAŁOŻENIA WDROŻENIOWE 110 III.A. PODSTAWOWE WYTYCZNE 111 III. B. MONITORING WDRAŻANIA 123 III. C. WYTYCZNE DO DALSZYCH DZIAŁAŃ 125 3

4 Wstęp Na wstępie do niniejszego opracowania należy przedstawić kilka podstawowych założeń, jakie przyświecały jego sporządzeniu. Najogólniejszy, fundamentalny cel, jaki stawiamy wobec wdrożenia zawartych w dokumencie postanowień to wykreowanie marki produktu Szlak Orlich Gniazd 1, a tym samym doprowadzenie do ukształtowania markowego produktu turystycznego Szlak Orlich Gniazd. Abstrahując od szeregu różnorodnych ujęć i definicji marki (dokument ten ma być bowiem przede wszystkim narzędziem praktycznym), markę traktujemy tu jako kompleks funkcjonujących w świadomości odbiorców wyobrażeń (skojarzeń) z produktem. Można ją zatem utożsamić z wizerunkiem produktu. W takim kontekście istnienie markowego produktu turystycznego nie jest wynikiem decyzji jego dysponentów (zarządzających), lecz efektem swego rodzaju procesu, który można określić jako decyzję odbiorcy (konsumenta). To od tego, jaki wizerunek produktu funkcjonuje w jego świadomości zależy, czy można mówić o produkcie markowym. W takim kontekście markowy produkt jest więc celem, do jakiego zmierza wdrożenie założeń strategicznych. Równocześnie jednak, przy tego rodzaju perspektywie, każdy produkt już funkcjonujący na rynku siłą rzeczy posiada jakąś markę (jakiś wizerunek), bo zawsze będą funkcjonować wśród odbiorców określonego rodzaju skojarzenia z nim związane. Istotą procesu nazywanego kreowaniem marki jest więc kształtowanie tego rodzaju skojarzeń (wyobrażeń) w sposób planowy, tak aby w rezultacie odbiorcy myśleli o produkcie mniej więcej w taki sposób, w jaki jest to pożądane. W tym momencie dotykamy istotnej kwestii związanej z budowaniem marki otóż wpływają na jej kształt nie tylko elementy i działania związane z komunikacją marketingową (promocją), lecz kluczowe znaczenie ma tutaj sam produkt jego szeroko rozumiana atrakcyjność, jakość, poziom obsługi związanej z produktem, itd. Stąd na niniejsze opracowanie składa się nie tylko część poświęcona komunikacji marketingowej, lecz poprzedzająca ją koncepcja rozwoju produktu. To dwa uzupełniające się elementy. Drugie z fundamentalnych założeń, to szersze - niż tylko wytyczona trasa turystyczna - traktowanie Szlaku Orlich Gniazd (trasa, określana bardzo często w dalszej części opracowania, jako przysłowiowa czerwona linia ). Czerwony szlak Orlich Gniazd jest rdzeniem, kręgosłupem i na jego kanwie budujemy bardziej złożony byt. Wyjaśnieniu, na czym polega w szczegółach sygnalizowane tu założenie, poświęcono sporo miejsca w niniejszym opracowaniu, a wątek ten przewija się wielokrotnie. 1 Szlak Orlich Gniazd określany jest w niniejszym opracowaniu skrótowo jako SOG 4

5 Konsekwencją zamierzonego odejścia od utożsamiania SOG wyłącznie ze szlakiem turystycznym, jest rekomendowana zmiana kierunku myślenia o Szlaku teraz to zarówno kompleksowy produkt turystyczny, jak i marka (tymczasem w znacznej mierze projektowana) produkt pod marką Szlak Orlich Gniazd. Również ten aspekt przewija się wielokrotnie w treści niniejszego opracowania, stąd na wstępie należy ograniczyć się do ogólnego zalecenia, które wskazuje na konieczność zaprzestania traktowania SOG, wyłącznie jako szlaku wyznakowanego przy użyciu czerwonej farby przez PTTK. Wreszcie rola Związku Gmin Jurajskich. Jakkolwiek część niniejszego opracowania dedykowana rozwojowi produktu turystycznego zawiera propozycje wprowadzenia nowych struktur organizacyjnych (podmiotów), to właśnie ZGJ przypada kluczowa rola animatora szeregu inicjatyw związanych z SOG. Łatwo zauważyć w części I. wybiegający w przyszłość podział zadań między ZGJ a nowe, proponowane jednostki; natomiast wciąż Związek Gmin Jurajskich postrzegany jest jako zarządzający produktem i marką Szlak Orlich Gniazd. Istotną częścią niniejszego opracowania są tzw. katalogi proponowanych działań w zakresie rozwoju produktu, jak również jego promocji. Katalogi te mają charakter propozycji, spośród których zarządzający może wybierać do realizacji te, których wdrożenie będzie możliwe przede wszystkim z punktu widzenia zasobów, jakimi dysponuje (w tym przede wszystkim zasobów finansowych). Jak już wspomniano wyżej, rola Związku w zakresie realizacji poszczególnych działań w przeważającej liczbie przypadków postrzegana jest jako rola inicjatora, animatora. Inicjatywa oznacza jednak nie tylko podjęcie pewnych przedsięwzięć, nadanie im biegu, ale także aktywne włączanie i przekonywanie do współpracy tych podmiotów, którym wstępnie przypisano rolę bezpośrednich wykonawców (realizatorów) poszczególnych działań. Katalogi zawierają bardzo zróżnicowane propozycje. Od stosunkowo prostych działań, które wykonane siłami własnymi, przy minimalnym nakładzie środków, pozwolą osiągać w krótkim czasie ciekawe efekty (to tzw. quick wins szybkie wygrane), po bardziej złożone, także pod względem organizacyjnym. Na przeciwległym biegunie do pierwszej z wymienionych kategorii znajdują się propozycje bardzo zaawansowane, która można uznać bez głębszej refleksji za wręcz nierealne. To w jakimś sensie prawda niektóre rzeczywiście pomysły wybiegają bardzo daleko w przyszłość. Ich zamieszczenie wśród propozycji jest jednak w pełni zamierzone. Zasadza się bowiem na przekonaniu, że strategia powinna inspirować i być wyrazem otwartego, innowacyjnego myślenia w perspektywie długofalowej. Nie można obawiać się nawet pewnego rodzaju wizjonerstwa, ograniczywszy się bezpiecznie tylko do tego, co można zrealizować tu i teraz. W takim kontekście opracowanie strategiczne ma inspirować do odważnego, także nieszablonowego, myślenia o Szlaku Orlich Gniazd. 5

6 6

7 Wprowadzenie Zanim przejdziemy do właciwego opisu elementów koncepcji rozwoju produktu turystycznego Szlak Orlich Gniazd (SOG), dla lepszego zrozumienia propozycji warto na moment zastanowić się, czym właściwie jest szlak jako swego rodzaju produkt turystyczny, a dokładniej: jako produkt turystyczny obszar. Produkt turystyczny-miejsce to proponowana na rynku turystycznym kompozycja elementów (w tym atrakcji turystycznych) pozwalająca nabywcy (turyście) na realizację jego potrzeb i osiągnięcie określonych celów podróży. Inaczej mówiąc produkt turystycznymiejsce to wszystko to, co turysta robi i z czego w danym miejscu korzysta (atrakcje, urządzenia, usługi i wydarzenia). Atrakcją turystyczną mogą być występujące w danym miejscu walory naturalne lub w jakikolwiek sposób wytworzone przez człowieka; takie, które są lub mogą być powodem przyjazdu osób spoza danego miejsca. Miarą atrakcyjności jest wielkość ruchu turystycznego generowanego przez atrakcję. Jedną z atrakcji może być szlak turystyczny. Szlak to wytyczona trasa turystyczna, na ogół oznakowana w terenie tablicami lub znakami informacyjnymi łącząca atrakcyjne (pod względem widokowym, przyrodniczym lub kulturowym) miejsca lub obiekty. Produkt turystyczny szlak to z kolei szczególny przypadek produktu turystycznego-obszar składający się z wielu miejsc lub obiektów związanych pewną nadrzędną ideą, połączonych ze sobą wytyczoną, zwykle oznakowaną trasą (pieszą, samochodową, konną, rowerową itp.) oraz z wszelkiej infrastruktury turystycznej zlokalizowanej wzdłuż tej trasy. W skład produktu turystycznego-szlak mogą więc wchodzić zarówno przedmioty, obiekty, jak i usługi, wydarzenia i imprezy oraz pakiety turystyczne związane z podstawową ideą spajającą szlak. Jak już jednak zostało zaznaczone na wstępie do niniejszego opracowania, a także szczegółowo rozwinięte w dalszej części pn. Strategia komunikacji marketingowej, sposób pojmowania SOG wykracza poza ramy szlaku sensu stricte (tj. wytyczonej trasy) i obejmuje szerszy konteskt przestrzenny. Produkt turystyczny SOG jest najważniejszym produktem turystycznym Jury (Wyżyny) Krakowsko- Częstochowskiej. Szansą na ponowny rozwój tego typu produktów turystycznych jest zauważalna zmiana trendu z turystyki typu 3S (opartej na atrakcjach typu sun, sea, sand tzn. słońce, morze, piasek) na typ 3E, tzn. opartej na potrzebach entertainment, excitement, education tzn. rozrywki, ekscytacji i edukacji. Schemat struktury niniejszej koncepcji rozwoju produktu turystycznego obejmuje 4 strategiczne obszary, w których przewiduje się podjęcie działań. Są to: 1. Partnerstwo na rzecz rozwoju produktu turystycznego SOG. 2. Marketingowe podejście do kształtowanie produktu turystycznego SOG. 3. Podnoszenie konkurencyjności produktu turystycznego SOG i wzmocnienie jego potencjału. 4. Budowanie komplementarnego systemu komunikowania się z otoczeniem. 7

8 I.A. CZĘŚĆ ANALITYCZNO-DIAGNOSTYCZNA I.A.1. Analiza stanu rozwoju produktu turystycznego SOG Na ogół wyróżnia się 4 etapy rozwoju produktu turystycznego wprowadzenie na rynek, wzrost, stabilizacja (stagnacja) i schyłek, który może zakończyć się gwałtownym spadkiem, przedłużeniem stagnacji lub ożywieniem. SOG funkcjonuje na rynku już wiele lat i jego aktualną pozycję można określić jako przedłużające się stadium stagnacji. Dla ożywienia lub zapobieżenia gwałtownej degradacji i zanikowi, produkt ten wymaga zdecydowanych interwencji we wszystkich wymienionych wyżej obszarach. Dotyczy to przede wszystkim doskonalenia jakości i wzbogacania oferty oraz poprawienia (rozwinięcia) infrastruktury turystycznej i paraturystycznej. W Polsce funkcjonują dwa szlaki o nieco podobnym do SOG charakterze Szlak Zamków Piastowskich na Dolnym Śląsku i Szlak Zamków Gotyckich na Pomorzu. Oba zarządzane są przez wyspecjalizowane podmioty. Pierwszy wiedzie przez 15 zamków, drugi 12. Dążenie samorządów gmin jurajskich oraz ZGJ do ukształtowania silnej marki Szlak Orlich Gniazd. Przenikanie się w obrębie SOG pojęć Jura oraz Szlak Orlich Gniazd, a tym kontekście fakt nadużywania określenia Jura przez twórców rozmaitych parków rozrywki - jurajskich, dinozaurów itp. Obecnie w Polsce działa takich parków 18, z czego 6 ma w nazwie określenie Jurajski lub Jura. Stanowi to element szumu informacyjnego (clutter) będącego utrudnieniem w przyswajaniu przekazów przez odbiorców. 8

9 I.A.1.1. Szlaki turystyczne na Jurze Na terenie Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, przez którą przebiega SOG, funkcjonuje w sumie kilkadziesiąt oznakowanych szlaków turystycznych o zróżnicowanej długości i zasięgu (międzynarodowe, krajowe i lokalne), sposobie przemierzania (piesze, rowerowe, konne i samochodowe) oraz tematyce (kulturowe, militarne, przyrodnicze). Wymieńmy najważniejsze: Szlaki piesze SOG (czerwony) to pierwszy w historii Polski wytyczony i oznakowany szlak turystyczny (dł. 164 km). Jest obecnie jednym z 15 wyznakowanych szlaków pieszych na Jurze. Z dziewięcioma z nich się przecina, z niektórymi kilkakrotnie. Biegnie wzgórzami, wąwozami i drogami pomiędzy Krakowem (Krowodrza) a Częstochową (Stary Rynek). Pomiędzy Olkuszem a Częstochową biegnie równolegle do rowerowego SOG, wielokrotnie się z nim przecinając. Szlaki piesze, z którymi pieszy SOG ma punkty wspólne: Szlak Warowni Jurajskich (niebieski) o dł. 154 km, pomiędzy Rudawą a Mstowem, prowadzi po XIV-wiecznych zamkach i strażnicach; Szlak Zamonitu im. T. Belkego (żółty) o dł. 71,5 km, prowadzi przez tereny atrakcyjne geologicznie i historycznie pomiędzy Niegowonicami a Porajem; Szlak pustynny (żółty) w dwóch odcinkach: północnym (Ryczów Błędów) o dł. 26,2 km i południowym (Sosnowiec-Olkusz) o dł. 23,8 km; prowadzi po Pustyni Błędowskiej; Szlak Partyzantów Ziemi Olkuskiej (czarny) o dł. 44,3 km; prowadzi przez miejsca związane z działalnością partyzantów w czasie II wojny światowej na odcinku Wiesiółka Udórz; Żarecki (żółty) o dł. 20,9 km (na Jurze)na trasie Woźniki Koziegłowy Trzebniów; Szlak Tysiąclecia (zielony) w dwóch wariantach: Skarżyce Siewierz - Będzin (dł. 50,5 km) oraz Myszków Kostkowice (dł. 20,6 km); Szlak Ziemi Chrzanowskiej i Dolinek Jurajskich (żółty) o dł. 85,1 km na odcinku Chrzanów Pieskowa Skała; zamki: Lipowiec w Babicach, Ojców i Pieskowa Skała; Szlak Przybysławice-Mników (niebieski), dł. 31,7; Szlak Walk 7. Dywizji Piechoty Wrzesień 1939 r. (zielony) o dł. 29,6 km, pomiędzy Częstochową a Janowem; atrakcje: m.in. rezerwaty Sokole Góry i Parkowe, Grota Niedźwiedzia. Szlaki rowerowe: Rowerowy SOG (ok. 190 km) jest jednym z 24 szlaków rowerowych na Jurze. W Krakowie rozpoczyna się przy pętli tramwajowej w Bronowicach Małych (Kraków). Z Krakowa do Olkusza biegnie zupełnie inną trasą niż pieszy SOG. Prowadzi na wschód w kierunku Krzeszowic i Rudna (zamek Tęczyn), gdzie skręca na północ do Olkusza. W Częstochowie -podobnie jak pieszy dochodzi do Starego Rynku. Szlaki rowerowe, z którymi rowerowy SOG ma punkty wspólne: Szlak Olsztyński (czarny); pętla Częstochowa (Mirów) Częstochowa (Raków) przez Olsztyn i Św. Annę. (dł. 78,3 km); 9

10 Szlak Zygmunta Krasińskiego (zielony); Częstochowa Myszków przez Mstów, Janów, Złoty Potok, Ostrężnik (dł. 73 km); Szlak Przełomy Warty (żółty); Częstochowa Mstów przez Olsztyn (dł. 31,5 km); Szlak Zamków (czarny); Myszków-Siewierz przez Podlesice, Bobolice, Mirów, Łutowiec, Żarki, Koziegłowy (dł. 83 km); Szlak Hotelu Ostaniec (zielony) pętla: Podlesice Podlesice; biegnie przez skały w okolicach Podlesic; atrakcje: Góra Zborów, Zamek Bąkowiec w Morsku (dł. 21,1 km); Szlak Dolinki Podkrakowskie (niebieski); pętla Jerzmanowice-Jerzmanowice (dł. 24,3 km); Szlak Wokół Krzeszowic (niebieski i zielony); pętle wokół Krzeszowic o dł. 18,1 km i 42,4 km; Szlak Zalew Chechło Rudno (niebieski); przez Puszczę Dulowską (dł. 13,9 km); Szlak Alwernia Rudno (żółty); o dł. 31 km; Szlak Greenway Wiedeń-Morawy-Kraków (zielony); przez Babice, Rudno, Mników, Kryspinów pod Wzgórze Wawelskie (63 km). Szlaki konne: Transjurajski Szlak Konny (dł. 204 km) jedyny konny szlak na Jurze, biegnie z Nielepic do Częstochowy. W pierwszej - podkrakowskiej części - do Pustyni Błędowskiej biegnie dwoma niezależnymi trasami, potem wielokrotnie przeplata się z pieszym i rowerowym SOG. Szlaki międzynarodowe: Międzynarodowy Szlak Maryjny mający ze Szlakami OG 38 punktów wspólnych. Szlak Greenway Wiedeń-Morawy-Kraków na interesującym nas obszarze biegnie od Oświęcimia do Krakowa umożliwiając dotarcie od zamku w Rudnie do samego Wawelu. Szlaki regionalne: Szlak Architektury Drewnianej - jedna z jego tras w pobliżu Krakowa obejmuje Tenczynek, Paczółtowice, Racławice, Olkusz, Rodaki, Dłużec, Wolbrom Skałę i Ojców. Szlaki papieskie obejmujące miejsca, które odwiedzał Karol Wojtyła jako biskup krakowski. Pomiędzy Krakowem a Częstochową oznakowano pięć tras łączących oba miasta. Powyższe zestawienie obrazuje stosunkowo dużą liczbę szlaków - zarówno pieszych, jak i rowerowych - mających wspólne punkty z oboma szlakami OG. Jednak ich rozmieszczenie i gęstość (zwłaszcza rowerowych) jest bardzo niejednolita. Najwięcej szlaków rowerowych wyznaczono w najbardziej atrakcyjnych turystycznie częściach Jury - północnej oraz w południowej. Część środkowa poza samym SOG - jest niemal całkowicie ich pozbawiona. Sytuacja zmieni się wraz z realizacją sieci tras rowerowych dla centralnej Jury w gminach Zawiercie, Ogrodzieniec i Pilica, powstającej przy wsparciu ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Ścieżki rowerowe w okolicach Klucz i Olkusza mają obecnie znaczenie tylko lokalne. Nieco lepiej przedstawia się sieć szlaków pieszych, pomimo że również nie jest rozmieszczona równomiernie na całym obszarze przebiegu SOG. Sieć szlaków pieszych umożliwia dotarcie turystom 10

11 do wszystkich związanych ze SOG ważniejszych atrakcji turystycznych w regionie zarówno naturalnych, jak i antropogenicznych. Przebiegające przez Jurę szlaki turystyczne (piesze, rowerowe, konny) dają podstawę do rozwoju turystyki aktywnej, rekreacyjnej i specjalistycznej, a Międzynarodowy Szlak Maryjny i szlaki papieskie - turystyki religijnej, innej niż pielgrzymki piesze przemierzające corocznie w sierpniu szlak z Krakowa na Jasną Górę w Częstochowie. Przebieg szlaków przez obszary niezwykle atrakcyjne przyrodniczo i krajobrazowo pozawala rozwijać się turystyce ekologicznej, krajoznawczej i agroturystyce. 11

12 I.A.1.2. Atrakcje turystyczne na SOG SOG obejmuje większość z gmin leżących na Jurze. Największe wrażenie robi kilkanaście średniowiecznych warowni, których okres świetności przypadał na lata , gdy stanowiły linię obrony granicy państwa, ale wkomponowane w niezwykle zróżnicowany i piękny krajobraz mogą dziś służyć za plener do różnego rodzaju widowisk, imprez sportowych i kulturalnych. Stosunkowo mało uwagi poświęcone będzie dwóm skrajnym punktom SOG Częstochowie i Krakowowi, gdyż to swego rodzaju wyższa liga, w tym pod względem siły oraz rozpoznawalności ich marek. Nasza uwaga będzie się zwracać na te miejsca głównie w momencie poszukiwania wsparcia dla rozwoju oraz promocji łączącego je Szlaku Orlich Gniazd. Główne atrakcje na szlakach OG (pieszym i rowerowym): obiekt gmina postać główne atrakcje (w tym okolica) infrastruktura, oferty, instytucje Zamek Królewski na Wawelu Kraków Kazimierz Wielki Wawel, Stare Miasto, Letni Festiwal Muzyki Kameralnej, Festiwal Tańców Dworskich, Kopce - Kościuszki i Piłsudskiego, rejsy po Wiśle, Opactwo Benedyktynów w Tyńcu, ZOO, skansen zabudowań drewnianych na Woli Justowskiej, Klasztor Kamedułów na Bielanach, szlak d. Twierdzy Kraków, Rydlówka w Bronowicach. Rozbudowana infrastruktura dla obsługi ruchu turystycznego (np. hotele, hostele; biura podroży; system ścieżek i dróg rowerowych po mieście; ośrodki sportu i rekreacji itp. itd.). Zamek Rycerski w Korzkwi Zielonki Jan Syrokomla Korzkiewski Park Kulturowy, hotel w zamku, turnieje rycerskie, pokazy tańców dworskich na zamkowym dziedzińcu, spektakle, koncerty na dziedzińcu i przy murach obronnych. Na zamku: restauracja, hotel, sala bankietowa; szlak rowery Wokół Zielonek, ośrodek ZHP, stadnina koni, Chór Bel Canto, Zespół Wokalno-Instrumentalny Fermata. Ruiny Zamku Królewskiego na Złotej Górze w Ojcowie Skała Władysław Łokietek Muzeum regionalne PTTK w zamku dostępne od IV do X; Jaskinie: Ciemna i Grota Łokietka; kaplica Na wodzie, Ojcowski Park Narodowy, Centrum Edukacyjno-Muzealne OPN Parking płatny, pokoje gościnne, schronisko młodzieżowe; wycieczki szkolne, geologiczne, przejażdżki dorożką, wspinaczka skałkowa. Zamek Królewski w Pieskowej Skale Sułoszowa Krzysztof Szafraniec W zamku oddział Muzeum Narodowego na Wawelu; Maczuga Herkulesa, Dni Kultury Staropolskiej, Dni Renesansowe Parking w pobliżu zamku; program edukacyjny realizowany przez Zamek Ruiny Zamku Rycerskiego w Rabsztynie (rekonstrukcja) Olkusz Jan Zamoyski, płk Francesco Nullo Zamek w rekonstrukcji, skałki, Muzeum Afrykańskie, Galeria Sztuki Współczesnej BWA w Olkuszu, Turniej Rycerski na Zamku. Hala sportowa, ośrodek sportowo-rekreacyjna, boiska piłkarskie, lokalne ścieżki rowerowe. 12

13 Ruiny Zamku Rycerskiego w Bydlinie Ruiny Zamku Rycerskiego w Smoleniu (zakaz wstępu) Ruiny Zamku w Podzamczu Ruiny Zamku Rycerskiego "Bąkowiec" w Morsku (na terenie prywatnego ośrodka wypoczynkowego) (nie ma zamku na ternie gminy) Zamek Królewski w Bobolicach (zrekonstruowany) Klucze Jan Firlej, Stanisław Paderewski Pilica Elżbieta Granowska Ogrodzieniec Seweryn Boner Zawiercie Leszek Dutka, Wiktor Weintraub Kroczyce Niegowa Piotr Szafraniec Ruiny zamku, Pustynia Błędowska, okopy z czasów I i II wojny światowej, Międzynarodowy Bieg Uliczny Szlakami Walk Legionistów w Bydlinie Zespół pałacowy w Pilicy, ruiny zamku Udórz, jaskinia na Biśniku (najstarsze ślady pobytu człowieka na terenie polski), rynek i kościół z XIV w., Skały Zegarowe, Szlak Warowni Ogrodzienieckich, ruiny zamku z Salą Tortur, muzeum i galerią, Park Miniatur, Gród na Górze Birów, Stara Prochownia, Ferma Strusi Afrykańskich, poniemieckie schrony i bunkry bojowe (z 1945 r.), jaskinie, kurhany, ruiny strażnicy w Ryczowie, Pustynia Ryczowska, Groty Żydowskie w jaskiniach Ryczowa, sceneria do Zemsty A. Wajdy, Pokazy rycerskie i inne cykliczne wydarzenia z kalendarza imprez. Skała Okiennik Wielki ; możliwości uprawiania narciarstwa zjazdowego Rezerwat geologiczny Góra Zborów, jaskinie, krajobrazy, ostańce. Ruiny strażnicy w Łutowie, 99% powierzchni gminy należy do obszarów chronionych, lokalne zwyczaje ludowe, słownik gwary. Parking u podnóża wzgórza, pokoje gościnne, gospodarstwo agroturystyczne, ścieżka dydaktyczna, 2 baseny, stanica turystyki konnej, orkiestra dęta. 2 wyciągi narciarskie, spływy kajakowe, wspinaczki, zaniedbany parking przy zamku, ośrodek szkoleniowy. Karczma Rycerska, Pokoje gościnne, karczma, sieć tras rowerowych, oferta wycieczek profilowanych, oferty specjalne dla szkół, zwiedzanie zamku z przewodnikiem, Bractwo Rycerskie Ziemi Ogrodzienieckiej, kilka zespołów muzycznych. Na terenie ośrodka: kawiarnia, pub, Szałas Jurajski, basen, wypożyczalnia rowerów, pole golfowe, korty tenisowe, stadnina koni, trasy zjazdowe; projekty współfinansowane z EU - sieć tras rowerowych i piłkarskie boisko na sztucznej nawierzchni hotel, gospodarstwa agroturystyczne, 4 zbiorniki wodne, amfiteatr, basen, boisko, zespół pieśni i tańca, dom kultury Popas Rycerski miejsce na rodzinny piknik, Karczma i Stajnia, Schronisko Pod Zamkiem, wynajem domków, gospodarstwa agroturystyczne. Ruiny Zamku Niegowa Po przebudowie zamek ma być Wspinaczka na terenie 13

14 Rycerskiego w Mirowie (w trakcie rekonstrukcji) dostępny w 2012 r. prywatnym, boisko, ścieżka pieszo-rowerowa, pole namiotowe, wspinaczka skalna. Ruiny Zamku w Ostrężniku Janów Zygmunt Krasiński Jaskinia, rezerwat przyrody, 13 gatunków ślimaków, 58 gatunków motyli, obszar Natura 2000 (Ostoja Złotopotocka), Muzeum Regionalne im. Zygmunta Krasińskiego w Złotym Potoku, Dworek Krasińskich, Park Miniatur-Jurajski Gród, pstrągarnia, endemity i rzadkie gatunki roślin i zwierząt, stawy, Święto Pstrąga. Szeroka baza noclegowa, parking przy źródle Zygmunta, 3 restauracje, ścieżki edukacyjne, sieć szlaków pieszych, rowerowych i konnych, 3 stajnie, wypożyczalnia rowerów i sprzętu wodnego, prace przygotowawcze do wyznaczenia Jurajskiego Parku Narodowego Ruiny Zamku Królewskiego w Olsztynie Olsztyn Kacper Karliński Zabytkowy Spichlerz, Jurajski Teatr Stodoła, największy na Jurze rezerwat Sokole Góry, piękne plenery - sceneria m.in. do filmów: Rękopis znaleziony w Saragossie, Hrabina Cosel i Demony wojny Zwiedzanie odpłatne, wieża widokowa, 2 płatne parkingi, Trasa Krajobrazów Jurajskich (nordic walking), pole namiotowe, gospodarstwa agroturystyczne, gastronomia. Zespół Klasztorny Jasna Góra Częstochowa Władysław Opolczyk, o. Augustyn Kordecki Klasztor Paulinów spełniający niegdyś rolę twierdzy obronnej, Muzeum Częstochowskie, Muzeum Produkcji Zapałek, Muzeum Historii Kolei, Raków rezerwat archeologiczny, Dawna Karczma przy Starym Rynku (wg podań miał ją odwiedzić Jan III Sobieski i Napoleon Bonaparte) Rozbudowana infrastruktura dla obsługi ruchu turystycznego (np. Dom Pielgrzyma, hotele, campingi, MSIT - centra it i sieć infokiosków). Zamek Tęczyn w Rudnie Krzeszowice Nawoj h.topór Ruiny zamku z XIV w. (obecnie prace zabezpieczające), klasztor Karmelitów w Czernej z XVII w., kamieniołom czarnego marmuru Dębnik, dawny dom i park zdrojowy, Dom wycieczkowy, miejska trasa turystyczna, dwa szlaki rowerowe, przy zamku zbiega się 5 szlaków rowerowych, szlak pieszy i konny (transjurajski). Ruiny strażnic w: Suliszowicach i Przewodziszowicach (niedostępne) Żarki Synagoga i cmentarz żydowski, 29,7% pow. lasów, 11 pomników przyrody, Ostoja Złotopotocka, Żareckie Kolorowe Jarmarki, Kupiecki Sąsiek w Zareckiej Stodole Szlak Kultury Żydowskiej, Karczma, schronisko młodzieżowe, ośrodek wypoczynkowy, gospodarstwa agroturystyczne, Rycerska Drużyna Miasta Żarki W kolumnie gmina/postać wymieniono wybrane osoby w różny sposób związane z historią danej miejscowości na SOG. Postaci te mogą stać się swego rodzaju znakami rozpoznawczymi dla danej miejscowości poprzez ich wykorzystywanie w różnych działaniach (np. ich imieniem można nazwać 14

15 miejsca wypoczynkowe na szlaku). Także historia związków danej postaci z danym miejscem może stać się inspiracją do różnych działań (np. rekonstrukcja uroczystości weselnych hetmana Jana Zamoyskiego z Gryzeldą Batorówną, bratanicą króla, które w 1583 r. z Krakowa przeniosły się na zamek w Rabsztynie). Są to tylko przykłady takich postaci niektóre bardzo znane, inne dopiero wymagające wydobycia z zapomnienia. Równocześnie społeczność lokalna może zaproponować inne postaci, warte spopularyzowania, a cała ich galeria zamieszczona jest w serwisie Poniżej przybliżono w sposób skrótowy sylwetki tych spośród wymienionych w zestawieniu postaci, które wydają się mniej znane: Jan Syrokomla pierwszy budowniczy zamku w Korzkwi z poł. XIV w., protoplasta rodu Korzekwickich. Krzysztof Szafraniec w 2. poł. XV w. dziedzic na zamku w Pieskowej Skale zajmujący się też grabieżami i z tego powodu stracony na Wawelu. Płk Francesco Nullo bliski współpracownik Giuseppe Garibaldiego, z oddziałem ochotników przybył z Włoch na pomoc upadającemu powstaniu styczniowemu, zginął w bitwie pod Krzykawką w 1863 r., pochowany na cmentarzu w Olkuszu, gdzie obecnie pozostała jego symboliczna mogiła. Jan Firlej w 2. poł. XVI właściciel zamku w Bydlinie, marszałek wielki koronny, wojewoda krakowski, sekretarz królewski, w swoich dobrach (m.in w Bydlinie) zamieniał kościoły katolickie na zbory ariańskie. Stanisław Paderewski podporucznik Legionów Polskich, zginął w bitwie pod Krzywopłotami w 1914 r., pochowany w zbiorowej mogile na cmentarzu w Bydlinie, przyrodni brat Ignacego Paderewskiego. Elżbieta Granowska trzecia żona Władysława Jagiełły, pochodząca z Pilicy, pochowana w katedrze na Wawelu. Seweryn Boner kasztelan krakowski, w latach przebudował gotycki zamek w Ogrodzieńcu na renesansową rezydencję obronną. Leszek Dutka wybitny malarz, ceramik, od 1924 r. mieszka w Zawierciu, od 2008 r. honorowy obywatel tego miasta, kawaler orderu Gloria Victis nadawanego przez Prezydenta RP. Wiktor Weintraub urodzony w 1908 r. Zawierciu wielki znawca języków i literatury słowiańskiej, od 1950 r. mieszkał w Stanach Zjednoczonych, gdzie był m.in. wykładowcą na Harvard University. Piotr Szafraniec podkomorzy krakowski, doprowadził do scalenia własności zamku w Bobolicach wykupując go w XV w. z rąk dwóch rodzin. Kacper Karliński wsławił się obroną zamku w Olsztynie przed najazdem wojsk arcyksięcia austriackiego Maksymiliana Habsburga, pretendenta do tronu polskiego po śmierci Stefana Batorego. Nawoj h.topór prawdopodobnie inicjator budowy zamku w Rudnie dokończonym przez jego syna Andrzeja, wojewoda sandomierski. Uzupełniając informacje podane w powyższym zestawieniu należy dodać, że: Na w sumie 19 jurajskich gmin, przez które fizycznie przebiegają pieszy i rowerowy SOG, 15 na swoim terenie posiada Orle Gniazda. Jednak 4 pozostałe, tj. Zabierzów, Jerzmanowice-Przeginia, Kroczyce i Włodowice są na tyle atrakcyjne turystycznie, że nie tylko tworzą produkt turystyczny SOG, ale poprzez sieć szlaków pieszych i rowerowych wiążą ze Szlakiem także gminy sąsiednie. W 25 gminach Jury funkcjonują 32 punkty sieci Jurajskiej Informacji Turystycznej (JIT), ale tylko w Olkuszu i Krakowie punkty niedawno utworzonej Małopolskiej Sieci Informacji Turystycznej. Spośród punktów sieci JIT zlokalizowanych na terenie województwa śląskiego, 12 zostało włączonych w realizowany projekt Śląskiego Systemu Informacji Turystycznej obejmujący łącznie 67 punktów it na terenie tego województwa. Wszystkie gminy jurajskie organizują różnego rodzaju imprezy czy wydarzenia, lecz ich zasięg i rozmach są bardzo nierównomierne. Na ogół imprezy te organizowane są w weekendy 15

16 okresu letniego i mają charakter lokalny. Pozytywne przykłady stanowią: Janów (np. Mistrzostwa Europy w Biegach Pustynnych czy Ogólnopolski Maraton Kolarski Szlakiem Jurajskim), Częstochowa (np. Biwak Wojsk Napoleońskich), Olsztyn (np. Turniej Rycerski o szablę Kacpra Karlińskiego, Jurajski Zjazd Nordic Walking) czy Ogrodzieniec (np. Mistrzostwa Polski w nocnym biegu na orientację). Ciekawe propozycje barwnych imprez można znaleźć także w Ogrodzieńcu - np. Turniej Rycerski, impreza o nazwie Napoleon Rusza na Moskwę Ogrodzieniec 1812, Najazd Barbarzyńców w kręgu Starej Baśni czy cykliczne Sekrety Zapomnianych Profesji i Pokazy Rycerskie - z udziałem wyspecjalizowanych grup rekonstrukcyjnych (np. Bractwa Rycerskiego Ziemi Ogrodzienieckiej). Jak wynika z powyższego zestawienia, obecnie funkcjonuje na SOG 5 dobrze zachowanych lub odrestaurowanych obiektów: zamków Wawel, Korzkiew (hotel), Pieskowa Skała (muzeum), Bobolice (rekonstrukcja) oraz warowny klasztor - Jasna Góra. Być może już w 2012 r. dołączy do nich zamek w Mirowie, gdzie obecnie prowadzone są prace rekonstrukcyjne. Podobne prace trwają też na zamku w Rabsztynie. Pozostałych 11 obiektów pozostaje w stałej ruinie 7 zamków w: Ojcowie, Bydlinie, Smoleniu, Podzamczu, Morsku, Janowie i Olsztynie (2 są niedostępne dla zwiedzających) oraz 4 mniejsze, niemal całkowicie zniszczone strażnice w: Ryczowie, Łutowcu, Przewodziszowicach i Suliszowicach (tylko pierwsza jest dostępna dla zwiedzających). Dostępność ruin na ogół ogranicza się do okresu od kwietnia do października. Jedynie 3 spośród wszystkich zamków pozostają w dyspozycji lokalnych samorządów: Olkusza, Klucz i Ogrodzieńca. Wg danych otrzymanych z biura ZGJ zamek w Smoleniu jest bądź własnością gminy, bądź Zespołu Parków Krajobrazowych. Trzema zarządza Skarb Państwa (Zamek Królewski na Wawelu, Ojców i Pieskowa Skała), 4 są własnością prywatną (w Korzkwi, Bobolicach, Mirowie i Morsku), jeden (w Olsztynie) jest własnością społeczną. Trochę na uboczu przebiegu głównych SOG leżą 4 tzw. zamki biskupie: Lipowiec w Babicach (gm. Alwernia), Sławków, Siewierz i pozostałości zamku w Koziegłowach. obiekt gmina / postać główne atrakcje infrastruktura Ruiny Zamku w Koziegłowach Ruiny Zamku w Siewierzu Ruiny Zamku w Sławkowie Koziegłowy bp Jan Konarski Siewierz bp Zbigniew Oleśnicki Sławków bp Jan Muskata Zamek biskupi Alwernia bp Jan Nikłe pozostałości po zamku, kościół parafialny z XV w., dawny pałac biskupi z XVII w., największy na świecie kapelusz symbol miejscowego rękodzielnictwa. Ruiny zamku z XIV w., Izba Pamięci i Kultury, romański kościół cmentarny z XII w., kościół parafialny z XV w., jezioro Przeczycko-Siewierskie Pozostałości wieży zamku z XIII w., wczesnogotycki kościół parafialny z XIII w., dawny dwór biskupi z XVI w., Muzeum Regionalne. 16 Hotele: Stary Młyn i Karczma, szlaki rowerowe i szlak pieszy, amfiteart. Ścieżka dydaktyczna, 5 hoteli, pole namiotowe, szlak rowerowy i pieszy. Karczma, szkolne schronisko młodzieżowe, zajazd-restauracja, szlak rowerowy, szlak konny i szlaki piesze. Zamek Lipowiec z XIII w., Nadwiślański Parking w Wygiełzowie,

17 Lipowiec w Babicach Prandota Park Etnograficzny w Wygiełzowie, Klasztor Bernardynów i sanktuarium Jezusa Miłosiernego i Muzeum Pożarnictwa w Alwerni. zajazd turystyczny, pokoje gościnne, pole namiotowe, szlaki rowerowe i szlak pieszy. Do Zamku w Babicach dojechać można drogą krajową nr 780: Kraków Oświęcim, a do pozostałych - drogami krajowymi nr: 94, 78 i 1. Warto przyjrzeć się tym miejscom na Jurze, gdyż zarówno obecność obronnych zamków budowanych przez biskupów krakowskich, jak i ich lokalizacja nie są przypadkowe i mogą stanowić intrygującą propozycję dla pasjonatów historii, uzupełniając tym samym ofertę produktu turystycznego SOG dla rowerzystów, a także zmotoryzowanych. Wzięcia pod uwagę możliwości wytyczenia nowego szlaku Zamków Biskupich i włączenia go - jako jeszcze jednej oferty na SOG - pozwoli zaangażować kolejne siedem gmin (w tym 4 z zamkami; Alwernię, Trzebinię, Bukowno, Sławków, Dąbrowę Górniczą, Siewierz i Koziegłowy) w bezpośrednie działania skupione na rozwoju i promocji produktu turystycznego SOG. Niezależnie od jurajskich warowni, bogactwo zasobów przesądza o znaczącym potencjale obszarów SOG w zakresie tworzenia nowych ofert uwzględniających szereg atrakcji zlokalizowanych w gminach położonych na SOG lub sąsiednich. Pod kątem turystyki religijnej: - klasztory: Jasna Góra, Mstów, Aleksandrówka, Pilica, Imbramowice, Czerna, Alwernia, Tyniec, klasztor o.o. Kamedułów na krakowskich Bielanach - kościoły drewniane - Zrębice, Podlesie, Rodaki, Mostko, Racławice i Mętków, - kościoły murowane - Siewierz, Giebło, Niegowonice, Wysocice, Giebułtów, Korzkiew i Raciborowice. Zainteresowanym poznaniem codziennego życia w pałacach i dwory dawnej Polski można zaoferować podróż w czasie poprzez obiekty zlokalizowane w: Złotym Potoku, Nakle, Pilicy, Minodze, Krzeszowicach, Balicach oraz Krzykawce, Tarnawie, Trzebini, Karniowicach i Tomaszowicach. Miłośnikom sztuki kulinarnej niemal każda gmina oferuje swoje wyjątkowe specjały: Częstochowa zakonny żur z jajem przepiórczym w chlebku; Przyrów marchwiaka po przyrowsku, pyzy ziemniaczane lub kapustę z fasolą po wiejsku; Olsztyn kućmok olsztyński i parzybrodę śląską; Janów pstrąga w galarecie, smażonego lub z grilla; Lelów czulent; Poraj jurajskie pieczonki; Żarki tatarczuch, żareckie bubelki lub danie ze strusiego mięsa; Niegowa jurajskie prażonki; Włodowice bigos, zalewajka i żurek; Kroczyce placek jurajski; Siewierz pieczona gęś, chleb siewierski i lody; Zawiercie polewka jurajska, piwo z lokalnego browaru; Ogrodzieniec wodzionka i placek jurajski; Pilica duszaki; Łazy - tlone kluski; Klucze kołacz jurajski z posypką, pasztet z gęsi zatorskiej; Sławków roladę bobową i pierogi z bobem; Trzyciąż kapusta zakwaszana żurem; Sułoszowa chleb orkiszowy; Skała kluski o nazwie łojoki z rosołem; Iwanowice prażuchy, czyli kluski połom bite; Trzebinia pierogi z serem, kiszone ogórki; Krzeszowice pstrąg z Dubia, pęczak z grochem; Jerzmanowice / Przeginia miód i miód pitny; Wielka Wieś kluski prażone i kapustę z piechotą; Zielonki chleb ze smalcem i wędliny; Zabierzów 17

18 żurek i krakowskie precelki; Alwernia płatki zbożowe i alwernieńskie krówki; Kraków maczanka krakowska. Powyższe zestawienia świadczy o tym, że możliwy jest dla każdej gminy wybór lokalnego specjału, z którego ma szansę zasłynąć i który mógłby stanowić magnes dla turystówsmakoszy. Zestawienie powyższe to oczywiście wstępny zarys kulinarnej mapy SOG, propozycją, którą należy omówić na forum wszystkich zainteresowanych i ewentualnie dokonać zmian. Ponad setka wyznaczonych tras wspinaczkowych, setki ringów i stanowisk tworzy potencjał kreowania ofert dla tych, którzy pragną mierzyć się z tego typu sportowymi wyzwaniami. Trudno w syntetycznej formie ująć wszelkie zasoby mogące służyć wykreowaniu nowych ofert czy też opracowaniu i wytyczeniu nowych tematycznych szlaków turystycznych (rzeczywistych bądź tylko wirtualnych, o czym mowa w dalszej części materiału), dedykowanych poszczególnym grupom odbiorców. Oprócz zasobów wskazanych powyżej, można tez wyobrazić sobie np. szlaki poświęcone jurajskim źródłom, zabytkom techniki czy architekturze militarnej. Podsumowując powyższy wątek analizy rozwoju produktu turystycznego SOG należy zauważyć, że trasy turystyczne łączące jurajskie warownie zwane Orlimi Gniazdami przebiegają przez bardzo interesujące obszary, pełne atrakcji turystycznych, stosunkowo dobrze wyposażone w podstawową infrastrukturę turystyczną (lecz rozłożoną nierównomiernie i obarczoną pewnymi brakami), jak również cechujące się pewnym chaosem w oznakowaniu. 18

19 I.A.1.3. Dostępność komunikacyjna SOG W ocenie atrakcyjności turystycznej obszaru podstawowe znaczenie ma dostępność komunikacyjna, czyli możliwość dotarcia dowolnymi środkami komunikacji. Dobra dostępność komunikacyjna jest podstawowym warunkiem rozwoju produktu turystycznego. W niniejszej koncepcji nie jest jednak najistotniejszym postulat zapewnienia maksymalnie rozwiniętej obsługi komunikacyjnej każdego obiektu. Wiąże się to zarówno ze złożonością i kosztochłonnością inwestycji np. w infrastrukturę drogową (których realizacja wykracza zarazem poza zasadnicze ramy tematyczne niniejszego opracowania), jak również z wymogiem poszanowania walorów przyrodniczych (jako ważnych dla wartości turystycznej SOG), co przekłada się z kolei na potrzebę uporządkowania w sposób planowy ruchu turystycznego, jednak bez uszczerbku dla możliwości rozwoju turystyki. Propozycją rozwiązania kwestii dostępności komunikacyjnej SOG może być więc wyznaczenie punktów kluczowych. Ich rolę powinny pełnić miejscowości z dobrym dojazdem, w których byłby zlokalizowany parking, a także wypożyczalnia rowerów (wraz z dodatkową infrastrukturą, jak np. stojaki, punkty serwisowe), punkt sieci informacji turystycznej (np. Jurajskiej IT), z rozwiniętą siecią szlaków rowerowych i pieszych oraz oferujące ciekawe możliwości spędzania wolnego czasu. Wzorem transportu lotniczego można je określić jako swego rodzaju huby, koncentrujące ruch i zapewniające dostępność pozostałych miejsc. Można też zauważyć pewnego rodzaju analogię z koncepcją stosowaną w zarządzaniu aglomeracjami - park & ride, porządkującą indywidualny ruch w centrach miast, także tych o znaczeniu turystycznym. Takimi punktami są w naturalny sposób Kraków i Częstochowa. Poza tym rolę punktów kluczowych mogłyby pełnić na przykład Krzeszowice, Olkusz, Ogrodzieniec, Zawiercie, Myszków, Żarki, Niegowa, Janów i Olsztyn. Dostępność komunikacyjna proponowanych punktów kluczowych SOG: lp. miejscowość połączenia lotnicze, kolejowe i drogowe 1. Kraków MPL im. Jana Pawła II Kraków-Balice PKP: Wrocław-Przemyśl i Warszawa-Przemyśl Droga krajowa nr 7: Warszawa Chyżne Droga krajowa nr A4: Wrocław Korczowa 2. Krzeszowice PKP: Kraków-Katowice Droga krajowa nr 79: Kraków Katowice 3. Olkusz PKP: Katowice - Tunel Droga krajowa nr 94: Kraków Będzin Droga wojewódzka nr 783: Wolbrom-Olkusz 4. Ogrodzieniec Droga wojewódzka nr 791: Olkusz Ogrodzieniec Nr 790: Pilica-Ogrodzieniec PKS i ZKM Zawiercie 5. Zawiercie Międzynarodowy Port Lotniczy Katowice w Pyrzowicach Droga kraj. Nr 78: Pyrzowice-Siewierz-Szczekociny, PKP: Katowice-Kielce i Częstochowa-Katowice Kraków Zakład Komunikacji Miejskiej (ZKM) w Zawierciu 6. Myszków PKP: Częstochowa-Katowice Kraków Droga wojewódzka nr 793: Siewierz-Myszków-Żarki-Janów 7. Żarki Droga wojewódzka nr 793: Siewierz-Myszków-Żarki-Janów 19

20 8. Niegowa Droga wojewódzka nr 789: Żarki-Niegowa 9. Janów Droga krajowa nr 46: Częstochowa Szczekociny Droga wojewódzka nr 793: Siewierz-Myszków-Żarki-Janów PKS: Myszków i Częstochowa oraz linia prywatna 10. Olsztyn Droga krajowa nr 46: Częstochowa Szczekociny, MPK i PKS Częstochowa 11. Częstochowa PKP: Warszawa-Katowice Droga krajowa nr 1: Warszawa - Katowice Ze względu na fakt, iż Olkusz i Myszków nie są członkami ZGJ, co może utrudniać współpracę w zakresie rozwoju i zarządzania produktem turystycznym SOG, rolę Olkusza jako punktu kluczowego mogłyby przejąć Klucze. W przypadku Myszkowa proponowane już Żarki lub Zawiercie. Ponadto: Dostępność SOG ułatwia również prywatna komunikacja autobusowa, która często zmienia ofertę, dostosowując usługi do potrzeb rynku. Na 11 proponowanych punktów kluczowych, pięć nie jest obecnie dostępnych dla kolei. 20

21 I.A.1.4. Obszary chronione na SOG Począwszy od Zielonek po Olsztyn, wszystkie gminy na SOG całkowicie lub częściowo leżą na obszarach chronionych ze względu na walory przyrodnicze i krajobrazowe. Najważniejszym obszarem ochrony środowiska naturalnego jest Ojcowski Park Narodowy oraz siedem parków krajobrazowych: Orlich Gniazd (największy, SOG biegną w przeważającej części przez jego obszar), Stawki, Dolinki Krakowskie, Tenczyński, Rudniański, Bielańsko-Tyniecki i Dłubniański. Wyznaczono też 52 rezerwaty przyrody ożywionej i nieożywionej (najwięcej w gminie Janów, stąd pojawiające się projekty utworzenia na jej obszarze Jurajskiego Parku Narodowego). Na obszarach województw śląskiego i małopolskiego za ochronę środowiska odpowiadają wojewódzkie Zarządy Zespołów Parków Krajobrazowych. O atrakcyjności przyrodniczej obszaru Jury i SOG przesądzają m.in.: Ok. 900 jaskiń i duża liczba źródeł rzek z dwu dorzeczy - Odry i Wisły. Jaskinie w okolicach Ojcowa i Pilicy są jednymi z najstarszych śladów bytowania człowieka prehistorycznego na ziemiach polskich. Świat roślin reprezentuje ok roślin naczyniowych (w lasach), 300 gatunków roślin kserotermicznych, 60 gatunków endemitów i reliktów; Świat zwierząt to 200 gatunków ptaków, 50 gatunków ssaków, 14 gatunków płazów i 7 gatunków gadów. 21

22 I.A.1.5. Organizacje pozarządowe działające na obszarze SOG Z punktu widzenia rozwoju produktu turystycznego SOG interesującym partnerem mogą być działające w poszczególnych gminach organizacje pozarządowe. Wśród istniejących podmiotów trzeciego sektora zidentyfikowano między innymi: Zielonki: Stowarzyszenie Rozwoju Gminy Zielonki, LGD Stowarzyszenie Korona Północnego Krakowa, Stowarzyszenie Korzkiew, Związek Gmin Wiejskich Rzeczypospolitej, Stowarzyszenie Na Rzecz Rozwoju Lokalnego, Koła Gospodyń Wiejskich. Sułoszowa: Stowarzyszenie Sułoszowskie Forum Rozwoju. Skała: Stowarzyszenie Przyjaciół Ojcowa, Stowarzyszenie Przyjaciół Skały, Jurajska Kraina, Stowarzyszenie Opieki nad Zabytkami w Skale, Fundacja Wspierania Rozwoju Społecznego Leonardo. Olkusz: LGD Olkusz, LGD dla Obszarów Wielskich Gminy Olkusz, Towarzystwo Inicjatyw Lokalnych Olkusz. Klucze: Stowarzyszenie Ziemia Kluczewska, LGD Nad Białą Przemszą, Stowarzyszenie Jurajska Wioska Rodaki. Ogrodzieniec: Jurajskie Stowarzyszenie Turystyki Wiejskiej, Stowarzyszenie Miłośników Zabytków Historycznych, Miejsc Martyrologii i Kultu Duchowego, Związek Kombatantów RP i Byłych Więźniów Politycznych, Stowarzyszenie Rekreacyjno-Wędkarskie, koła: pszczelarzy, łowieckie, wędkarskie, Jurajski Klub Hodowców Gołębi Sportowych w Łazach, ZMW. Niegowa: Stowarzyszenie Rozwoju Wsi Trzebniów. Zawiercie: Towarzystwo Miłośników Ziemi Zawierciańskiej, Centrum Inicjatyw Lokalnych, Jurajska Organizacja Turystyczna, PTTK. Kroczyce: Towarzystwo Rozwoju Samorządów Lokalnych Pro Europa, Stowarzyszenie Miłośników Jury Krakowsko-Częstochowskiej. Janów: Jurajskie Stowarzyszenie Turystyki Wiejskiej. Olsztyn: Stowarzyszenie Na Rzecz Rozwoju Gminy Olsztyn Orle Gniazdo, Klub Aktywności Lokalnej. Pilica: Towarzystwo Przyjaciół Pilicy i Ziemi Pilickiej, Towarzystwo Jurajskie. Żarki: Stowarzyszenie Rozwoju i Wspomagania Wsi Wysoka Lelowska. Zasięg działania kilku organizacji obejmuje więcej niż jedną gminę, mając charakter ponadlokalny lub regionalny; są wśród nich: Partnerstwo Północnej Jury (Olsztyn, Janów, Żarki, Niegowa, Koziegłowy), LGD Perły Jury (m.in.: Ogrodzieniec, Pilica, Kroczyce, Włodowice), Jurajska Organizacja Turystyczna (Zawiercie, Pilica, przedstawiciele branży turystycznej z kilku innych gmin), a przede wszystkim: Częstochowska Organizacja Turystyczna, Śląska Organizacja Turystyczna, Małopolska Organizacja Turystyczna, PTTK. 22

23 Tylko niektóre z wyżej wymienionych organizacji mogą być partnerami dla ZGJ w działaniach planowanych dla całego obszaru przebiegu SOG (np. ŚOT, MOT) oraz w niewielkim zakresie Jurajska OT czy Partnerstwo Północnej Jury. Inne (np. Stowarzyszenie Miłośników Jury Krakowsko- Częstochowskiej, Jurajska Kraina czy Towarzystwo Jurajskie) - mimo nazwy wskazującej na działalność szerszą, niż ściśle lokalna - nie rozwijają jej. Potencjalnie można jednak te organizacje brać pod uwagę w poszukiwaniu szerszej koalicji partnerów społecznych. Zdecydowana większość z działających w gminach organizacji ma charakter lokalny i w praktyce może być partnerem jedynie w sprawach dotyczących konkretnej miejscowości. 23

24 I.A.2. Uwarunkowania rozwoju SOG Warunki dla rozwoju SOG wyznacza m.in. otoczenie instytucjonalne oraz dokumenty planistyczne różnych szczebli. Kluczowe są jednak uwarunkowania zewnętrzne i wewnętrzne, które przedstawione zostały w osobnym dziale w postaci analizy SWOT [patrz: I.A.3]. [I.A.2.1] Działalność Związku Gmin Jurajskich ZGJ jest organizacją skupiającą obecnie 37 gmin z obszaru Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. Działa ponad granicami dwóch województw i dwóch Zespołów Jurajskich Parków Krajobrazowych, ponad granicami powiatów i gmin. Powstał w 1991 r., z siedzibą w Ogrodzieńcu, w celu promowania turystyki na Jurze. Robi to systematycznie poprzez: przygotowywanie i wydawanie materiałów promocyjnych, albumów, kalendarzy, map, działania promocyjne, coroczny udział w najważniejszych w Europie targach turystycznych (na ogół w czterech) i krajowych (sześciu), rozwijanie sieci punktów Jurajskiej Informacji Turystycznej, realizację programu Bezpieczna Jura, mającego na celu odnowienie tras wspinaczkowych dla amatorów tego rodzaju turystyki, organizację Zlotów Młodzieży Gmin Jurajskich i innych przedsięwzięć integrujących, pozyskiwanie zewnętrznych środków na swą działalność, pozyskiwanie inwestorów dla gmin będących członkami organizacji, wpływanie na rozwój turystyki wiejskiej, ochronę walorów przyrodniczych i kulturowych, rozwój infrastruktury turystycznej i paraturystycznej, dążenie do gospodarczej i kulturalnej integracji regionu, współpracę z regionalnymi organizacjami turystycznymi śląską i małopolską. Zespół pracowników ZGJ stara się promować Jurę jako jednolity, spójny obszar turystyczny, w którym niewidoczne są granice administracyjne gmin i województw. Do związku jednak nie należą dwie ważne dla rozwoju SOG gminy Olkusz i Myszków. Bez względu na brak ich przynależności do ZGJ pożądane jest, by podjąć próbę współpracy z nimi w zakresie zarządzania, rozwoju i promocji produktu turystycznego SOG. [I.A.2.2] Dokumenty planistyczne szczebla krajowego Kierunki rozwoju turystyki do 2015 r. Koncepcja wpisuje się w przyjęte w dokumencie obszary priorytetowe: 1. Produkt turystyczny o wysokiej konkurencyjności oraz 3. Wsparcie marketingowe, w tym cele operacyjne tych obszarów: I.1. Kreowanie i rozwój konkurencyjnych produktów turystycznych, I.2. Rozwój infrastruktury turystycznej, I.3. Integracja produktów i oferty turystycznej regionów, I.4. Rozwój przedsiębiorczości i działalności organizacji w dziedzinie turystyki, 24

25 oraz: I.5. Rozwój wiodących typów turystyki III.1. Usprawnienie systemu informacji turystycznej III.2. Zwiększenie efektywności działań marketingowych w turystyce, zwłaszcza w promocji. Wśród działań w tych obszarach są: Wsparcie rozwoju infrastruktury uzupełniającej istotnej dla konkurencyjności produktów turystycznych oraz sprzyjających wydłużeniu sezonu turystycznego, a także Wspieranie procesów powstawania lokalnych i regionalnych produktów turystycznych, Stymulowanie innowacyjności w obszarze kreacji oraz marketingu produktów turystycznych, Wspieranie budowy konkurencyjnych produktów turystycznych. Marketingowa Strategia Polski w Sektorze Turystyki na lata Koncepcja wpisuje się we wszystkie cele operacyjne sformułowane w Marketingowej Strategii Polski w Sektorze Turystyki na lata : Cel operacyjny 1: Poprawa pozycji konkurencyjnej na rynkach zagranicznych i krajowym, Cel operacyjny 2: Rozszerzenie atrakcyjnego wizerunku produktów turystycznych poprzez działania marketingowe, Cel operacyjny 3: Stworzenie sprawnego i efektywnego systemu informacji turystycznej dla poprawy jakości komunikacji i obsługi turystów. [I.A.2.3] Dokumenty planistyczne szczebla wojewódzkiego Strategia rozwoju turystyki województwa śląskiego na lata pośród mocnych stron wymienia zasoby rekreacyjne Zespołu Jurajskich Parków Krajobrazowych. Produktami markowymi dla województwa śląskiego są m.in. turystyka na obszarach wiejskich oraz turystyka rekreacyjna, aktywna i specjalistyczna. Zdaniem autorów dokumentu Wyżyna Krakowsko-Częstochowska jest obszarem bardzo predysponowanym dla tych wszystkich typów turystyki. Kierunki Rozwoju Turystyki dla Województwa Małopolskiego na lata identycznie jak Województwo Śląskie - definiują produkty markowe regionu, w zakres ten wchodzi m.in.: turystyka aktywna, rekreacyjna i specjalistyczna oraz turystyka na terenach wiejskich. Dla autorów tego dokumentu Wyżyna Krakowsko-Częstochowską jest miejscem potencjalnego rozwoju jedynie turystyki wiejskiej. Jednocześnie Jura wymieniana jest jako jeden z konkurentów w skali mikro dla rozwoju turystyki aktywnej, rekreacyjnej i specjalistycznej w Województwie Małopolskim. Zauważalna jest różnica w podejściu władz wojewódzkich do planowania rozwoju turystyki na terenach Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej położonych w obszarach obu województw. Różne perspektywy spojrzenia na Jurę ujawniają się także w badaniach ruchu turystycznego prowadzonych w obu województwach. Dla mieszkańców województwa śląskiego Jura kojarzy się z czystymi lasami i zadbanymi szlakami turystycznymi oraz zróżnicowanym krajobrazem. Ankietowani wymieniają wiele miejsc na Jurze, które koniecznie trzeba zobaczyć, np.: zamki w Olsztynie, Ogrodzieńcu, Bobolicach, a także Złoty Potok, Janów i Jurę jako całość. Z raportów z badań ruchu turystycznego w Województwie Małopolskim nie wynikają tak pozytywne dla Jury oceny. 25

26 Dla planowania rozwoju produktu turystycznego SOG ta różnica w podejściu władz regionalnych do planowania rozwoju turystyki na tych obszarach ma duże znaczenie. Zmiana tej sytuacji, polegająca przede wszystkim na wyraźniejszym zaistnieniu SOG w kręgu zainteresowania władz Małopolski, powinna być jednym z wyzwań dla podmiotów zajmujących się rozwojem SOG jako flagowym produktem turystycznym Jury. 26

27 I.A.3. Analiza SWOT To metoda pozwalająca przeanalizować atuty i słabości produktu turystycznego wobec szans i zagrożeń dla jego rozwoju stwarzanych przez jego otoczenie. Mocne i słabe strony - odnoszą się do obecnego stanu rzeczy. [I.A.3.1.] Mocne strony 1. Położenie na Jurze Krakowsko-Częstochowskiej - obszarze łatwo rozpoznawalnym w wśród szerokich grup odbiorców. 2. Występowanie w miejscowościach objętych Szlakiem bogatych i unikalnych walorów środowiska przyrodniczego (jaskinie, ostańce skalne, krajobrazy) i antropogenicznego (zamki, strażnice, kościoły, pałace, dwory, muzea) i atrakcji turystycznych skierowanych dla osób w różnym wieku dorosłych (np. możliwości wspinaczki skałkowej i eksploracji jaskiń) i młodszych (np. parki linowe, park miniatur), o różnych zainteresowaniach (turystyka aktywna, kulturowa w tym historyczna i religijna oraz turystyka zainteresowań, edukacyjna i in.). 3. Niski stopień uprzemysłowienia regionu, położenie na uboczu ruchliwych arterii komunikacyjnych. 4. Wieloletnia tradycja pieszych wędrówek po SOG (zloty, obozy wędrowne). 5. Dobrze rozwinięta sieć towarzyszących SOG szlaków pieszych, rowerowych i konnych liniowych (międzynarodowy Szlak Maryjny, Rowerowy SOG, Transjurajski Szlak Konny, Szlak Warowni Jurajskich, Częstochowa) i lokalnych okrężnych (kołowych) oraz ścieżek dydaktycznych. 6. Stała od lat obecność Jury Krakowsko-Częstochowskiej w podręcznikach szkolnych, w tym ilustracji związanych tematycznie z ciekawą przeszłością geologiczną, krajobrazami i zasobami przyrodniczymi wyżyny. 7. Rozwinięta sieć punktów Jurajskiej Informacji Turystycznej. 8. Istnienie i działalność podmiotu (ZGJ) obejmującego zasięgiem działania niemal cały SOG i cieszącego się uznaniem samorządów gminnych i innych podmiotów funkcjonujących na szlaku - działania promujące Jurę i SOG. 9. Dążenie przez ZGJ do uczynienia z SOG markowego produktu turystycznego obszaru działania tej organizacji oraz świadomość potrzeby jego dalszego rozwijania. 10. Zdobyte laury (2009, 2010, 2011) doceniające SOG oraz zamek w Ogrodzieńcu jako produkty turystyczne (POT, konkurs internautów, Tour Salon). 11. Duże zainteresowanie Jurą samorządu i mieszkańców województwa śląskiego oraz ŚOT. 12. Liczne imprezy plenerowe (ogólnodostępne) organizowane w różnych miejscowościach na SOG. 13. Występowanie w każdej miejscowości na SOG spożywczych produktów regionalnych lub specjałów lokalnej kuchni. 27

28 14. Istnienie na SOG obiektów odrestaurowanych i zrekonstruowanych (w Korzkwi, Pieskowej Skale i Bobolicach) w sposób bezpośredni aktualnie obrazujących ukryte piękno pozostałych Orlich Gniazd. 15. Aktywność podmiotów zarządzających zamkiem w Ogrodzieńcu (Podzamczu) oraz innych. 16. Funkcjonowanie nowego portalu internetowego ( ułatwiającego samodzielne zaplanowanie pobytu na SOG lub w jego pobliżu oraz innych serwisów zawierających informacje nt. Szlaku (np [I.A.3.2.] Słabe strony 1. Przebieg w dwóch województwach o odmiennych strategiach rozwoju turystyki. 2. Rozległość szlaku przebiega przez wiele gmin. 3. Zły stan niektórych zamków na SOG (roślinność niszcząca mury ruin oraz zasłaniająca widok). 4. Zanieczyszczenie terenów, przez które przebiega SOG oraz obiektów (zamków) na Szlaku (np. dzikie wysypiska śmieci). 5. Nierównomierne zagospodarowanie turystyczne gmin na SOG (w tym baza noclegowa i gastronomiczna). 6. Niewystarczająco rozwinięta baza towarzysząca np. wypożyczalnie sprzętu sportowego, parkingi, miejsca piknikowe, miejsca wypoczynku. 7. Niewystarczająco rozwinięta sieć kanalizacyjna. 8. Słabo rozwinięty system ekologicznych sposobów ogrzewania. 9. Duże dysproporcje w stopniu zagospodarowania turystycznego gmin. 10. Niespójność oznakowania atrakcji turystycznych w sąsiedztwie SOG. 11. Brak stałej dbałości o jakość infrastruktury turystycznej na SOG. 12. Niewystarczający poziom koordynacji i spójności działań związanych z rozwojem infrastruktury turystycznej na SOG. 13. Zamieranie aktywności turystycznej w okresie jesienno-zimowym. 14. Niedostateczna oferta zagospodarowania czasu wolnego w niektórych gminach. 15. Niedostateczne wykorzystanie potencjału tkwiącego w społecznościach lokalnych. 16. Słabo rozwinięta sieć aktywnych organizacji pozarządowych działających na rzecz rozwoju turystyki w gminach. 17. Różnorodność serwisów internetowych poświęconych różnym atrakcjom i aspektom życia Jury utrudniająca budowanie jednolitej marki SOG. Szanse i zagrożenia odnoszą się do przyszłości. [I.A.3.3.] Szanse: 1. Lepsza integracja działań podmiotów funkcjonujących na obszarze SOG samorządów 28

29 wojewódzkich (śląskiego i małopolskiego), samorządów gminnych, organizacji pozarządowych (w tym PTTK), podmiotów gospodarczych (branży turystycznej działającej na rynku turystycznym) i instytucji zajmujących się ochroną przyrody (zarządów parków krajobrazowych oraz narodowego). 2. Podniesienie świadomości dysponentów zamków w zakresie ich wartości krajoznawczej i przystąpienie do spójnych, skoordynowanych działań na rzecz rozwoju i promocji SOG. 3. Uzupełnienie i poprawa jakości infrastruktury turystycznej Szlaku oraz stała dbałość o jej stan w późniejszym czasie. 4. Fizyczne udostępnienie zamków (odrestaurowanych przynajmniej częściowe; ruin przynajmniej wycinka roślinności i zabezpieczenie trwałej ruiny). 5. Lepsze wykorzystanie punktów sieci Jurajskiej IT oraz profesjonalizacja i standaryzacja ich działania. 6. Pełniejsze i kreatywne wykorzystanie dziedzictwa historycznego, zwłaszcza związanego z kulturą średniowiecznego rycerstwa. 7. Utworzenie atrakcyjnych miejsc rekreacyjno-wypoczynkowych w gminach, gdzie takich miejsc przy szlaku brakuje. 8. Wzrost świadomości ekologicznej mieszkańców miejscowości leżących na Szlaku w celu większej dbałości o źródła, rzeki, lasy stanowiące istotne przesłanki atrakcyjności turystycznej SOG. 9. Uatrakcyjnienie zimowych pobytów w miejscowościach położonych na SOG - budowa infrastruktury i atrakcji turystycznych. 10. Przygotowanie skoordynowanego kalendarza atrakcyjnych imprez w miejscowościach na szlaku - zarówno ogólnodostępnych, jak i zamkniętych. 11. Większe zainteresowanie organizatorów podróży tworzeniem i sprzedażą kompleksowej oferty pobytów rodzinnych, zielonych szkół, szkół przetrwania i in. (np. Urlop na Jurze, Co dzień w innym Zamku, 7 w 7 dni itp. ). 12. Lepsze wykorzystanie Wawelu i Jasnej Góry jako kanałów promujących SOG, który łączy oba te miejsca. 13. Sukcesywne wprowadzenia rozwiązań proekologicznych w obiektach zagospodarowania turystycznego obiektach noclegowych, gastronomicznych i innych (zużycie wody, recykling, odprowadzanie ścieków, ogrzewanie i in.). 14. Umiejętne łączenie tradycji obrazujących niezwykle bogatą przeszłość Jury geologiczną, historyczną w średniowieczu i współczesność uwzględniającą ochronę wartości przyrodniczych obszaru. 15. Uzupełnienie i lepsze przystosowanie istniejącej bazy paraturystycznej (sklepów, kin, placówek pocztowych, ośrodków zdrowia i in.) do potrzeb i oczekiwań turystów. 16. Organizacja imprez sportowych o znaczeniu ogólnopolskim z wykorzystaniem środowiska przyrodniczego (np. biegi przełajowe, narciarskie i in.). 29

30 17. Upowszechnianie dobrych praktyk już stosowanych w gminach Jury w zakresie współpracy samorządu terytorialnego z branżą turystyczną i organizacjami pozarządowymi. [I.A.3.4.] Zagrożenia 1. Brak zainteresowania najważniejszych podmiotów działających na rynku turystycznym integracją działań na rzecz rozwoju SOG. 2. Stagnacja w zakresie rozwoju infrastruktury (np. sanitariaty, parkingi), brak dbałości o istniejącego zaplecze (bieżące utrzymanie), brak koordynacji w zakresie gospodarki komunalnej (np. odpady na szlaku). 3. Zniszczenie zasobów przyrodniczych poprzez nieuporządkowany ruch turystyczny. 4. Stagnacja i pogodzenie się lokalnych społeczności z sytuacją trwałych ruin. 5. Tworzenie nadmiernych barier dla inwestycji turystycznych i paraturystycznych wynikających z błędnie (asekuracyjnie) rozumianych zasad ochrony środowiska przyrodniczego. 6. Niedostosowanie atrakcji turystycznych dla osób niepełnosprawnych. 7. Słaba dostępność do Internetu w obiektach noclegowych. 8. Utrudnienia w dostępności komunikacyjnej (parkingi, oznakowanie dojazdu, dojścia do obiektów itd.), nieskuteczność pokonywania tego rodzaju barier. 30

31 I.A.4. Grupy docelowe oraz otoczenie konkurencyjne Brak jest w chwili obecnej empirycznych podstaw - w postaci wyników badań marketingowych dedykowanych wyłącznie SOG - do precyzyjnego formułowania wniosków odnoszących się do tematyki grup docelowych oraz otoczenia konkurencyjnego. Niestety bowiem w zakres projektu, którego efektem jest niniejsze opracowanie, nie wchodziło przeprowadzenie szczegółowych badań dotyczących wskazanych obszarów tematycznych. Niemniej niezbędnym będzie przybliżenie tych zagadnień w postaci sformułowania hipotez o charakterze eksperckim. To pozwoli nadać projektowanym dalej działaniom właściwy kierunek, jeśli chodzi o próbę zdefiniowanie grup, na których warto skupić aktywność (w szczególności aktywność promocyjną), jak również tych miejsc, które wydają się stanowić potencjalną konkurencję wobec SOG. Sytuacja w tym zakresie zmieni się, gdy będą prowadzone - rekomendowane w niniejszym opracowaniu - kompleksowe badania ruchu turystycznego na terenie całego SOG. [I.A.4.1] Pierwszym etapem określenia grup docelowych jest dokonanie segmentacji rynku, tzn. rozpoznanie i scharakteryzowanie różnych grup turystów odwiedzających Szlak i szerzej - Jurę. Zostanie to dokonane w oparciu o przeprowadzoną analizę zasobów, atrakcji turystycznych i możliwości tworzenia w oparciu o nie różnych ofert pozwalających na rozwój różnych rodzajów turystyki. [I.A.4.2.] Wyodrębniając grupy docelowe SOG warto w pierwszej kolejności posłużyć się kryterium długości pobytu. Jak zaznaczono na wstępie, ze względu na brak w chwili obecnej obiektywnych, badawczych podstaw diagnozy, kierunki analizy zostały sformułowane w charakterze hipotez będących efektem konsultacji z ZGJ oraz konsultacji społecznych, jak również w rezultacie analizy źródeł wtórnych. Zatem ze względu na długość pobytu, odwiedzających SOG można podzielić na: jednodniowych, weekendowych, krótkookresowymi (np. 1 tydzień to średni pobyt w gospodarstwie agroturystycznych). To oni głównie będą pozostawać w polu zainteresowania, gdyż są grupami najbardziej osiągalnymi. W przyszłości powinny być oczywiście podejmowane starania o wydłużenie pobytów na SOG. Pobyty weekendowe czy krótkookresowe cechują się zarazem tym, że ich program może być kombinacją różnego rodzaju aktywności realizowanych w ramach jednej wizyty. [I.A.4.3.] Kolejnym kryterium segmentacji będzie jest kryterium geograficzne (miejsca zamieszkania). W powiązaniu z wyodrębnieniem konsumentów z punktu widzenia długości pobytu, pierwszoplanowymi odbiorcami oferty SOG będą mieszkańcy: województwa małopolskiego, województwa śląskiego, województwa świętokrzyskiego, województwa łódzkiego, województwa mazowieckiego, 31

32 w tym w szczególności mieszkańcy ośrodków miejskich. W przypadku województwa mazowieckiego przede wszystkim mieszkańcy Warszawy i obszaru metropolitalnego. Ze względu na bliskość i stosunkowo dobrą dostępność komunikacyjną obszarów SOG dla mieszkańców wymienionych lokalizacji, to one właśnie znajdują się w swoistym pierwszym kręgu tych turystów i odwiedzających, na których należy skupić uwagę w pierwszej kolejności, choćby poprzez działania promocyjne (zwłaszcza w kontekście ograniczonego budżetu marketingowego). Tak zarysowana pod względem kryterium geograficznego grupa odbiorców nie wyklucza jednocześnie zasadności starań o przyjazdy turystów z innych rejonów kraju. SOG posiada takie bogactwo walorów, że należy go uznać za produkt, którego potencjalnymi adresatami mogą być z powodzeniem ogólnie mieszkańcy Polski. Kluczowa jest jednakże kwestia, na ile zarządzający produktem SOG (jako całością) jest w stanie w sposób efektywny, przy ograniczonych zasobach, podejmować wieloaspektową aktywność marketingową na szeroką skalę (wyjątkiem jest tutaj marketing wystawienniczy i udział w najważniejszych targach branżowych). Rekomendacja w tym zakresie wydaje się oczywista koncentracja aktywności na wybranych rynkach, zamiast rozproszenia na działania o mniejszym rozmachu na większej ilości krajowych rynków docelowych. Jednak zarówno perspektywa ogólnopolska, ale i stopniowo europejska, powinny być uwzględniane w dokumentach strategicznych na kolejne okresy programowania. Geograficzne kryterium wskazania grup docelowych w połączeniu z długością pobytu oraz kryterium motywacyjnym (poniżej) wpływa na definiowanie konkurencji SOG. Wówczas wskazówek dotyczących konkurencyjnych dla SOG miejsc dostarczy odpowiedź na pytanie Gdzie, w jakie rejony czy miejsca, mogą się udać na jednodniową wycieczkę, weekend lub kilkudniowy wyjazd turystyczny mieszkańcy wyróżnionych województw?. To taką - w głównej mierze - perspektywę przyjęto określając miejsca konkurencyjne wobec SOG w toku zaprezentowanej poniżej segmentacji wg kryterium motywacji przyjazdu. [I.A.4.4.] Dla odróżnienia rozmaitych rodzajów turystyki stosuje się zwykle kryterium motywacyjne, tzn. ze względu na główny cel podróży podejmowanej do miejsca docelowego. Zwykle mówi się wtedy o turystyce poznawczej, wypoczynkowej, kwalifikowanej, zdrowotnej, biznesowej i religijnej. Dodając kryteria dodatkowe (np. liczbę czy wiek uczestników, czas pobytu, sposób organizacji wyjazdu czy rodzaj używanego sprzętu) rozróżnia się - odpowiednio - turystykę indywidualną i zbiorową; szkolną, studencką i seniorów; krótkoterminową i długoterminową; zorganizowaną i niezorganizowaną oraz narciarską, kajakową, wspinaczkową i inne. Grupy docelowe określone zostaną jak już wspomniano - przede wszystkim poprzez dokonanie segmentacji motywacyjnej. Chcąc jednak zachować spójność z dokumentami planistycznymi województw Śląskiego i Małopolskiego - o których mowa w części I.A.2.3. segmenty wyłonione zostaną w oparciu o określone tam produkty markowe. W przypadku SOG będą to produkty w zakresie turystyki aktywnej i specjalistycznej, a także realizowanej na obszarach wiejskich. 32

33 [I.A ] Turystyka aktywna - różne jej formy wymagają łączenia wypoczynku z wysiłkiem fizycznym. W przypadku SOG może to być turystyka piesza (w tym nordic walking), rowerowa, konna, wodna, a także narciarstwo. Podstawą tego rodzaju aktywności jest bogata sieć oznakowanych szlaków pieszych, rowerowych i konnych, a także narciarskich tras biegowych o zróżnicowanej długości, obecność infrastruktury towarzyszącej w postaci wypożyczalni sprzętu, stadnin koni, występowanie zbiorników wodnych, stoku narciarskiego. Grupa docelowa: Osoby dbające o dobrą kondycję fizyczną, lubiące wycieczki i obcowanie z przyrodą, aktywność na świeżym powietrzu, także potrzebujące hipoterapii, w wieku 13-55/60 lat, indywidualni, o dochodach więcej niż średnich, potrzebujące hipoterapii oraz grupy zorganizowane wycieczki szkolne, grupy znajomych, członkowie klubów zainteresowań lub całe rodziny z dużych miast województw np. małopolskiego, śląskiego, mazowieckiego, także łódzkiego, świętokrzyskiego i dolnośląskiego, jak również ze Słowacji. Konkurencja: Turystyka piesza np.: Beskidy (Śląski, Żywiecki, Mały, Średni, Wyspowy), Gorce, Pieniny, Podhale, obszary Ziemi Lublinieckiej i Pszczyńskiej, Piwniczna, Krynica Górska. Turystyka rowerowa np.: Mazury, Pomorze latem, Podhale. Turystyka konna np.: Transbeskidzki Szlak Konny (z Brennej przez Podhale, Pieniny do Wołosatego w Bieszczadach), Łódzki Szlak Konny, ośrodki i terasy w bezpośrednim sąsiedztwie dużych miast. Narciarstwo zjazdowe np.: Szczyrk, Ustroń, Żar, Brenna, Korbielów, Rajcza, Szczawnica, Bukowina i Białka Tatrzańska, Zakopane, Limanowa, Krynica Górska. Narciarstwo biegowe np.: Mszana Dolna i Górna, Szyndzielnia-Klimczok, Zaolzie, Dolina Straconki, Koniakowo-Jaworzynka, Piwniczna, Podhale (Nowy Targ). W Polsce działa obecnie ok. 150 parków linowych takich, jak w Złotym Potoku. [I.A ] Turystyka specjalistyczna to aktywność ukierunkowana na określony cel, np. udział w imprezach specjalistycznych (np. paintball) i sportowych (np. biegi na orientację, kolarstwo przełajowe), turystyka rowerowa górska, przeloty balonem, wspinaczka skałkowa i jaskiniowa, szkoły przetrwania, sporty ekstremalne (paragliding) i in. Wymaga dokonania waloryzacji obszaru SOG w celu ustalenia optymalnych miejsc odpowiadających poszczególnym grupom zainteresowań, szczególnie związanych z uprawianiem sportów ekstremalnych, tras wspinaczkowych dla samodzielnego i grupowego wspinania, dużej lesistości i różnicy wzniesień. Grupa docelowa: Wyspecjalizowane grupy osób w wieku lat, bardzo sprawnych fizycznie, odważnych, wytrwałych, dążących do sprawdzenia się w trudnych warunkach (np. pustynnych, leśnych), nie przywiązujących dużej wagi do wygód, mających dystans do siebie, wyposażonych w specjalistyczny sprzęt; to często kilkuosobowe grupy młodzieży szkolnej i akademickiej, zespoły pracowników firm, grupy przyjaciół, na ogół mężczyzn chcących sprawdzać swą sprawność fizyczną, lubiących nowe wyzwania i rywalizację sportową, zamożnych członków klubów z dużych ośrodków miejskich z całej Polski. 33

34 Trzeba też nadmienić, że w przypadku turystyki specjalistycznej, zwłaszcza tych jej rodzajów, które obejmują tzw. sporty ekstremalne, miejsce zamieszkania nie ma istotnego znaczenia - za adresatów SOG można uznać wszystkich uprawiających te sporty. Amatorzy szczególnie niszowych dyscyplin to często prawdziwi zapaleńcy, którzy gotowi będą udać się w ciekawe z punktu widzenia możliwości uprawiania danego sportu miejsce choćby z przysłowiowego drugiego końca Polski. W tym zakresie grupę docelową można więc rozszerzać nawet na fanów dyscyplin niszowych także z krajów ościennych Słowacji, Czech i Niemiec, także Ukrainy (administracyjne bariery przyjazdu - ruch wizowy). Konkurencja: Turystyka rowerowa górska np.: Beskidy (Śląski, Żywiecki, Mały, Średni) powiat żywiecki, Brenna, Jasienica, Kozy, Porąbka, Istebna, Ustroń, Wisła, Bielsko-Biała, Goleszów, Bieszczady, Dolny Śląsk Sudety, Gorce, Bieszczady, Podtatrze. Szkoły przetrwania np.: lasy raciborskie, lasy pszczyńskie. Turystyka kajakowa np.: Nida, Raba, Skawa, Mała Panew, Dolina Pilicy, Bóbr, Barycz. Wspinaczka skałkowa np.: buldering (sztuczne ścianki) w Katowicach, Chorzowie, Gliwicach, Tychach, Jaworznie; Góra Zelce k. Wielunia. Wspinaczka jaskiniowa np.: ok. Szczyrku, Tatry. Paintball np.: Dolina Trzech Stawów w Katowicach, ośrodek Paprocany w Tychach, Mierzęcice, Górzyce, Kraków. Sporty ekstremalne np.: paralotniarstwo: Góra Żar, Skrzyczne, gm. Goleszów; lotnictwo sportowe: Katowice, Bielsko-Biała, Rybnik, Międzybrodzie Żywieckie, Nowy Targ, Pobiednik. [I.A ] Turystyka na obszarach wiejskich to wszelkie formy turystyki możliwe do realizowania na terenach wiejskich. W przypadku SOG chodzi tu o agroturystykę, ekoturystykę, turystykę zainteresowań, turystykę sentymentalną (tzw. podróże do korzeni ), które rozwijają się w oparciu o działalność gospodarstw agroturystycznych, bogate i nieskażone zasoby przyrodnicze wody, lasy, parki, rezerwaty, pomniki przyrody, a także miejscowe tradycje kulinarne, ścieżki dydaktyczne, stanowiska archeologiczne, tradycje religijne, imprezy promujące kulturę ludową i tradycje regionalne. Grupa docelowa: Osoby w wieku lat posiadające sprecyzowane zainteresowania historyczne, przyrodnicze, geologiczne, religijne, kulinarne; szukający relaksu, kontaktu z naturą i kulturą obszarów wiejskich, lubiący tradycyjne życie w gospodarstwach rolnych, a także wędkarstwo i łowiectwo, o dużej świadomości ekologicznej; osoby zainteresowane przemianami zachodzącymi w przyrodzie, w tym - mechanizmami oddziaływania człowieka na środowisko naturalne; rodziny z dziećmi, grupy szkolne ( zielone szkoły ), grupy zainteresowań, indywidualne osoby starsze z dużych miast województwa np. małopolskiego, śląskiego, mazowieckiego, także łódzkiego, świętokrzyskiego i dolnośląskiego, a także z Niemiec, Austrii i krajów skandynawskich. Osobno trzeba rozpatrywać rodziny i małe grupy osób narodowości żydowskiej pragnących poznać okolicę oraz materialne pamiątki dawnego życia obszaru pochodzenia przodków. Powodem przybywania tych osób jest pragnienie kultywowania pamięci po utraconych bliskich. Realizowane w okresie letnich wakacji lub świąt religijnych, przez 3-5 dni. W kontekście podróży do korzeni osób 34

35 narodowości żydowskiej oferta SOG mogłaby stanowić ciekawe uzupełnienie dla tradycyjnych celów podróży, jak Kraków czy Auschwitz-Birkenau. Konkurencja: Agroturystyka, ekoturystyka: niemal całe województwo Małopolskie poza dużymi miastami w szczególności np. Gorce, pasmo babiogórskie, Pogórze Wielickie, Beskid Niski, Sądecczyzna; także obszary parków krajobrazowych: Popradzkiego Parku Kulturowego, PK Beskidu Śląskiego, Żywiecki PK, PK Beskidu Małego, Jaworze, Kozy, Porąbka, Brenna, Goleszów, Istebna, Obszar Lasów Lublinieckich; region Łódzki: Bolimski PK, PK Międzyrzecza Warty i Widawki; region świętokrzyski - Świętokrzyski Park Narodowy, stanowiska geologiczne koło Chęcin, Jaskinia Raj; Bieszczady: PK Doliny Sanu; także regiony w północnej i wschodniej Polsce, jak np. Kaszuby, Podlasie (Dolina Biebrzy), Roztocze; także przygraniczne tereny na Słowacji i w Czechach. Muzeum Wsi Kieleckiej w Tokarni, Turystyka do korzeni Łódź, Bobowa i wiele miast i miasteczek we wszystkich pobliskich województwach. Religijna: Piekary Śląskie, Turza Śląska, Skoczów, Rychwałd, Zakopane, Ludźmierz, Szczyrzyc, Wadowice, Kalwaria Zebrzydowska. [I.A.4.5.] Aktywne i twórcze podejście do kluczowego waloru SOG, jakim są zamki i warownie, pozwoli jeszcze lepiej rozwinąć się także turystyce kulturowej. Wiąże się ona ze zwiedzaniem miejsc bogatych pod względem walorów dziedzictwa materialnego i niematerialnego, z poznawaniem historii i architektury, sztuki i rzemiosła tych miejsc, a także z uczestnictwem w wydarzeniach kulturalnych. Grupa docelowa: Osoby szukające możliwości zdobycia dodatkowej wiedzy i poznania nowych aspektów dziedzictwa kulturowego i naturalnego, w grupach zorganizowanych i indywidualnie, osoby lubiące wycieczki objazdowe, zwiedzanie zabytkowych obiektów, muzeów, udział w wydarzeniach kulturalnych (koncertach, wystawach, jarmarkach, warsztatach, spotkaniach). Osoby średniozamożne z województw np. małopolskiego, śląskiego, mazowieckiego, także łódzkiego, świętokrzyskiego i dolnośląskiego. Konkurencja: Szlaki tematyczne, których kluczowym wyróżnikiem są podobnie jak w przypadku SOG zamki czy warownie: Szlak Zamków Gotyckich samochodowy (550 km), wiedzie przez 12 zamków zlokalizowanych na obszarze Warmii, Mazur, Powiśla i Kaszub (krzyżackie, biskupie i kapitulne) m.in.: Bytów, Gniew, Malbork, Kwidzyń, Sztum, Tczew, Ryn, Gdańsk i Grudziądz. Szlak Zamków Piastowskich na Dolnym Śląsku, prowadzi przez 15 zamków i grodów piastowskich od Grodna w Zagórzu, przez m.in. śląski Książ, Bolków, Bolczów, Jelenią Górę, do zamku Grodziec (146 km). Rozpatrując kategorię konkurencyjności warto zwrócić uwagę, że miłośnicy określonego rodzaju budowli (jak zamki, warownie) będą raczej skłonni poznawać stopniowo dostępne obiekty danego typu, stąd tego rodzaju szlaki tematyczne nie stanowią w istocie aż tak silnej konkurencji; można mówić nawet o pewnym stopniu komplementarności. 35

36 Na terenie Polski znajduje się ok. 550 zamków i warowni. Patrząc ponownie na SOG przede wszystkim z perspektywy samych zamków, stanowią one teoretycznie konkurencję dla poszczególnych obiektów SOG. Zawężając analizę otoczenia konkurencyjnego do tych województw, których mieszkańcy wydają się w pierwszej kolejności interesującą grupą docelową, wśród potencjalnie konkurencyjnych obiektów można wymienić np.: Zamki w województwie małopolskim: Książ Wielki, Niepołomice, Skawina, Myślenice, Melsztyn, Czchów, Rożnów, Nowy Sącz, Wytrzyszczka, Czorsztyn, Niedzica, Dębno, Sucha Beskidzka, Wieliczka, Spytkowice, Dobczyce, Nowy Wiśnicz. Zamki w województwie świętokrzyskim: Chęciny, Tudorów, Śladków Duży, Szydłów, Bodzentyn. Zamki w województwie śląskim: Pszczyna, Bielsko-Biała, Chodów, Toszek, Będzin, Cieszyn. Zamki w regionie łódzkim: Piotrków Trybunalski, Oporów (XV w.), Uniejów (XIV). Jednakże pozycję obiektów na SOG wobec tak zarysowanej konkurencji w pewnym stopniu zmienia na korzyść fakt, iż zamki na Jurze traktowane są właśnie jako kompleks tematyczny Szlak Orlich Gniazd. [I.A.4.6.] W dalszej części niniejszego opracowania wielokrotnie podnoszona jest kwestia szerszego niż tylko tematyczny szlak zamków i warowni traktowania SOG tj. jego rozwijania, przedstawiania w przekazach, promowania. Bogactwo i różnorodność atrakcji i walorów pozwala na proponowanie różnym grupom potencjalnych odbiorców swoistych wartości dodanych : np. zwiedzającym zamki także możliwości aktywnego wypoczynku; uprawiającym turystykę specjalistyczną także zwiedzanie ciekawych zamków itd. itp. Niejako przy okazji, jako propozycję spróbowania czegoś nowego, co nie leży w głównej domenie zainteresowań danych grup. Z punktu widzenia konkurencji, jest to więc kierunek zmniejszania (neutralizowania) jej znaczenia poprzez wzbogacanie oferty. [I.A.4.7.] Listę potencjalnych konkurentów w kontekście turystyki kulturowej można rozszerzać zarówno o innego rodzaju zabytkowe obiekty (jak np. grodzisko wczesnosłowiańskie i romańska kolegiata z XII w. w Tumie, łódzkie), jak i imprezy organizowane w oparciu o materialne świadectwa dziedzictwa (np. Dymarki w Nowej Słupi, Góry Świętokrzyskie), ale również o takie typy parków rozrywki, których motywy przewodnie zakorzenione są również w dziedzictwie kulturowym (np. park miniatur w Inwałdzie). [I.A.4.8] Otoczeniem konkurencyjnym dla SOG są miejsca o podobnej atrakcyjności turystycznej. Analiza otoczenia konkurencyjnego produktu turystycznego SOG całkowicie pomija wątek konkurowania o turystę przez miejscowości na szlaku - pomiędzy sobą. Zakładamy bowiem, że podjęcie współpracy w przewidzianych dalej formach - poprzez efekt synergii - wzmocni atrakcyjność wszystkich miejscowości na SOG: każda z nich stanie się bardziej atrakcyjna atrakcyjnością także pozostałych miejsc. Powyższe zestawienie świadczy o tym, jak bardzo bogate jest otoczenie konkurencyjne SOG. Już w najbliższej okolicy stanowią je południowe, górskie i podgórskie tereny województw małopolskiego i śląskiego, a poza tym pobliskie regiony świętokrzyski czy łódzki, jak również samo Mazowsze, które podejmuje ostatnio większą aktywność, jeśli chodzi o turystykę weekendową. Utwierdza to w przekonaniu o konieczności połączenia sił poszczególnych miejscowości na SOG 36

37 i podjęcia nowych rozwiązań dla uzyskania zamierzonych celów rozwoju Szlaku i każdej z miejscowości na nim i w jego sąsiedztwie. Zestawienie ilustruje również, jak wiele jest do zrobienia, by się pozytywnie wyróżnić pośród potencjalnej konkurencji. 37

38 I.A.5. Podstawowe założenia Podstawowe założenia przyjęte w pracy nad koncepcją: Zdecydowana wola ZGJ (jako lidera działającego na Jurze) dokonania zmian w systemie organizacji rozwoju turystyki na obszarze swego działania i potrzeba przekonania podmiotów zainteresowanych tym rozwojem do czynnego włączenia się w proponowane działania (wspólne kreowanie ofert, badania marketingowe, inicjowanie projektów infrastrukturalnych dotyczących SOG, promocja itd.). Kluczowym elementem systemu zarządzania rozwojem SOG będzie rola ZGJ jako inicjatora i koordynatora różnorodnych przedsięwzięć, przy równoczesnym założeniu, że zadania dotyczące realizacji poszczególnych projektów będą delegowane najbardziej kompetentnym służbom gminnym, powiatowym, organizacjom pozarządowym lub wyspecjalizowanym podmiotom gospodarczym. W przypadku wdrożenia proponowanych w dalszej części rozwiązań dotyczących utworzenia klastra turystycznego oraz lokalnej organizacji turystycznej (nowej lub wzmocnienia istniejącej), także te podmioty stałyby się ważnymi partnerami ZGJ w zakresie realizacji różnorodnych przedsięwzięć rozwojowych. Produkty tworzone w związku z SOG będę komplementarne z innymi atrakcjami zlokalizowanymi w gminach, w ten sposób SOG stanie się jako produkt flagowy Jury - filarem w budowaniu całościowej oferty przyjazdowej regionu. Zdecydowane włączenie się branży turystycznej w podejmowane i inicjowane przez ZGJ przedsięwzięcia zmierzające do rozwoju produktu turystycznego SOG. 38

39 I.B. CZĘŚĆ PROGRAMOWO-PLANISTYCZNA I.B.1. Wizja i cel główny rozwoju produktu turystycznego [I.B.1.1.] Wizja rozwoju produktu turystycznego Gminy otaczające Szlak Orlich Gniazd w optymalny sposób zaspokajają potrzeby odwiedzających je turystów, umożliwiając satysfakcjonujące osiągnięcie celów ich podróży. [I.B.1.2.] Cel główny Wzrost atrakcyjności turystycznej gmin położonych w obrębie SOG przyczyniający się do zrównoważonego ich rozwoju w harmonii z otoczeniem przyrodniczym. Miernikiem atrakcyjności turystycznej jest siła oddziaływania mierzona wielkością ruchu turystycznego. 39

40 I.B.2. Katalog proponowanych działań w priorytetowych obszarach rozwoju produktu turystycznego. Analiza stanu oraz promocji produktu turystycznego SOG pozwoliła na określenie priorytetowych obszarów zrównoważonego i komplementarnego jego rozwoju. Działania podejmowane w poszczególnych obszarach mają z jednej strony podnosić znaczenie mocnych strony i osłabiać słabe strony produktu turystycznego SOG, z drugiej zaś - ułatwiać wykorzystanie przyszłych szans oraz pomagać w unikaniu zagrożeń mogących stanąć na przeszkodzie rozwojowi SOG. SOG jako produkt turystyczny jest produktem kreowanym przez wielu producentów, bazujących na tych samych atrakcjach. Dlatego pierwszym z obszarów priorytetowych jest - konieczne do uzyskania nowej jakości organizacji działań rozwojowych SOG - partnerskie współdziałanie na rzecz rozwoju produktu turystycznego SOG. Dla stworzenia unikalnej w skali kraju (a także Europy) oferty produktowej potrzebna jest partnerska współpraca samorządów lokalnych zrzeszonych w ZGJ z podmiotami gospodarczymi, które są właściwymi wytwórcami dóbr i usług cząstkowych, dysponentami atrakcji turystycznych (zwłaszcza zamków i strażnic) oraz z instytucjami i organizacjami działającymi na lokalnym rynku turystycznym (np. Jurajska Organizacja Turystyczna - JOT). Firmy turystyczne tworzą dla turystyki materialną bazę, która jest podstawą funkcjonowania i rozwoju produktu turystycznego. Dlatego ich czynne włączenie się we współpracę jest potrzebne (a nawet niezbędne) także dla właściwej realizacji działań w pozostałych obszarach priorytetowych wymienionych już we Wstępie do tego opracowania: marketingowym podejściu do kształtowania produktu, odpowiednim kształtowaniu infrastruktury turystycznej i paraturystycznej, podnoszeniu jakości usług, budowaniu nowej oferty turystycznej i jej popularyzacji, a także tworzeniu wspólnych planów na przyszłość. 40

41 I.B.2.1. Partnerstwo na rzecz rozwoju produktu turystycznego SOG Jura Krakowsko-Częstochowska i SOG jest w tej szczęśliwej sytuacji, że od dwudziestu lat działa tu Związek Gmin Jurajskich - podmiot, który dużym nakładem sił i środków niemal wszystkich samorządów lokalnych tego obszaru troszczy się o jego rozwój turystyczny i różnorodną promocję. Jak powiedziano wyżej, optymalny rozwój turystyki i tworzenie nowoczesnych produktów turystycznych nie może jednak dłuższej perspektywie postępować bez ukierunkowanej współpracy samorządów regionalnych i lokalnych z branżą turystyczną i samorządem gospodarczym, a także administracją rządową. Poprzez koncentrację zasobów finansowych i organizacyjnych taka współpraca pozwala na osiągnięcie efektu synergii, korzystnego dla wszystkich stron. Pierwszym etapem realizacji każdego z niżej wymienionych działań w tym obszarze jest zaproszenie i pozyskanie do współpracy możliwie szerokiego grona podmiotów funkcjonujących na lokalnym rynku turystycznym. Może się to dokonać w co najmniej jednej, kluczowej formie lub w kilku uzupełniających się postaciach łącznie. W zakresie integracji różnych środowisk na rzecz SOG zaproponowane zostały poniżej nowe formy partnerstwa. Choć pozornie może wydawać się, że powoływanie nowych struktur (podmiotów) jest jak określa się kolokwialnie mnożeniem bytów, to w istocie każda z nich tworzy platformę współpracy dla innego rodzaju grup, podmiotów, społeczności. W ten sposób, łącznie z działającym do lat na Jurze Związkiem Gmin Jurajskich, powstałaby modelowa struktura powiązań, która obejmowałaby wszystkie typy partnerów funkcjonujących na SOG; żaden z istotnych aktorów nie byłby pominięty: ZGJ samorządy klaster podmioty gospodarcze Lokalna Organizacja Turystyczna samorząd + podmioty gospodarcze + organizacje pozarządowe Rada Honorowa SOG instytucje + eksperci + osobowości Forum Ekologiczne Orlich Gniazd + organizacje pozarządowe instytucje + organizacje pozarządowe + środowiska opiniotwórcze (forum tematyczne zagadnienia ekologii) Proponowane działania [I.B ] Utworzenie klastra turystycznego Szlak Orlich Gniazd W zakresie budowania partnerstwa na rzecz SOG, proponowane utworzenie klastra ma charakter priorytetowy. Stanowi bowiem szansę na wypełnienie luki, jaką jest obecny stan współdziałania z podmiotami gospodarczymi na rzecz SOG (o ile bowiem ZGJ doskonale integruje samorządy, to brak mocnego, stałego powiązania tego lidera ze środowiskiem biznesu; powiązania dedykowanego ściśle celom rozwojowym SOG). Klaster to geograficznie skoncentrowana grupa powiązanych funkcjonalnie przedsiębiorstw dostawców dóbr i usług, firm związanych z danym sektorem oraz innych instytucji (np. wyższych uczelni, organizacji pozarządowych, jednostek samorządu terytorialnego). Operatorzy turystyczni, zarządzający atrakcjami, organizacje społeczne przy pomocy środowisk akademickich - jako aktywni członkowie klastra, mogą tworzyć nowe, innowacyjne i odpowiadające potrzebom rynku turystycznego oferty. 41

42 Przykłady kilku klastrów turystycznych w Polsce: Innowacyjny Klaster Zdrowie i Turystyka Uzdrowiska Perły Polski Wschodniej, Elbląski Klaster Turystyczny, Bieszczadzki Transgraniczy Klaster Turystyczny, Północno-Wschodni Innowacyjny Klaster Turystyczny Kryształ Europy'', Dolina Szkła, Transgraniczny Klaster Turystyczny Szlak wodny Berlin Szczecin Bałtyk. Wśród zalet klastra warto wymienić przede wszystkim większą efektywność działania skupionych w nim podmiotów (np. w zakresie realizacji wspólnych projektów, ale i zakupów), prowadzącą do uzyskania efektu synergii (efekt wspólnych działań jest większy niż suma działań podejmowanych indywidualnie przez poszczególne strony, czyli obrazowo 2+2>4). Ważne cechy struktury klastrowej to współpraca wszystkich istotnych podmiotów rynku turystycznego (w tym ważny udział ośrodków naukowo-badawczych i akademickich); przyjazna rywalizacja uczestników; wspólny udział w branżowych, tematycznych seminariach, szkoleniach, konferencjach, targach oraz prezentacjach; wytworzenie specyficznej tożsamości klastra; konsensus dla realizacji wspólnej wizji i strategii działania oraz respektowanie przez uczestników wewnętrznej kultury organizacyjnej, systemu identyfikacji wizualnej i in. Jeśli chodzi o korzyści dla członków, najważniejszymi będą: dostęp do know-how, wiedzy, innowacji i nowych technologii, nowe kontakty biznesowe, efektywniejsza promocja, tańsze badania, dostęp do baz danych, niższe koszty konstruowania zaplecza informatycznego (np. wewnętrznych sieci komputerowych, serwisów internetowych działających na potrzeby klastra), wspólne pozyskiwanie zewnętrznych źródeł finansowania projektów. Punktem wyjścia jest tzw. inicjatywa klastrowa: Inicjatywa klastrowa jest formą mobilizacji, integracji i komunikacji grupy podmiotów funkcjonujących w klastrze. Nie jest ona tożsama z klastrem, ponieważ z reguły nie uczestniczą w niej wszystkie funkcjonujące w klastrze podmioty. Inicjatywa klastrowa służy przede wszystkim komunikacji definiowaniu wspólnych celów i ukierunkowaniu konkretnych działań prorozwojowych (indywidualnych lub wspólnych), realizowanych później, czy to przez poszczególne podmioty wchodzące w skład klastra, jego koordynatora, czy też przez konsorcja tych podmiotów.[ Tworzenie i zarządzanie inicjatywą klastrową, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Gdańsk 2009] Jej pierwszym, formalnym świadectwem jest często podpisanie listu intencyjnego. Kluczowym jest przy tym rola animatora klastra, mającego wizję wspólnej inicjatwy i tworzącego podwaliny pod jej zawiązanie. Trzeba też wspomnieć o koordynatorze klastra, organizującym i obslugującym inicjatywę klastrową i powołanym do realizacji uzgodnionych zadań. W polskim systemie prawnym brak rozwiązań organizacyjno-prawnych dedykowanych wyłącznie strukturom klastrowym. Klaster jako taki nie posiada osobości prawnej, podobnie jak jedna z powszechniejszych form sformalizowania inicjatywy klastrowej - konsorcjum. Trzeba podkreślić, że brak osobowości prawnej będzie barierą choćby dla korzystania z wielu możliwości stwarzanych przez zarządzających funduszami europejskimi, jak i administrację państwową i samorządową. Inną, często spotykaną formą jest stowarzyszenie, a literatura przedmiotu, jak również opinie ekspertów wskazują, że inicjatywy klastrowe mogą być formalizowane w postaci szeregu form organizacyjno-prawnych: od spółdzielni, poprzez fundacje, po spółki (np. z o.o., komandytowe, partnerskie, nawet akcyjne) czy nawet grupy kapitałowe. Trzeba bardzo wyraźnie podkreślić, że sukces klastra jest uzależniony od aktywności jego członków oraz od skupienia w nim kluczowych graczy na lokalnym rynku. 42

43 Niniejsze opracowanie nie może pomieścić szczegółowych wskazówek dotyczących tematyki powoływania i działania klastrów, jednak - mimo, że idea klastra jest stosunkowo nową w polskich warunkach formą budowania powiązań - istnieje już sporo źródeł, z których można czerpać odpowiednie know-how. Ze względu wyzwanie innowacyjności gospodarek, zajmujące obecnie bardzo ważne miejsce wśród zagadnień rozwojowych współczesnego świata, tematyka klastrów znajduje się m.in. w obszarze zainteresowań PARP (Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości). Proponuje ona m.in. konkursy grantowe, a tworzony przez PARP serwis Portal Innowacji (pi.gov.pl) zawiera osobny dział poświęcony klastrom. [I.B ] Uzupełniającą do utworzenia klastra i wartą rozważenia formą budowania partnerstwa wokół SOG tym razem w innej konfiguracji różnych aktorów - jest wzmocnienie i ukierunkowanie działań istniejącej Jurajskiej Organizacji Turystycznej ściśle na cele SOG lub utworzenie nowej Lokalnej Organizacji Turystycznej Szlak Orlich Gniazd. Nie stanowi to jednak propozycji wykluczającej się z powyższą ideą klastra, ani konkurencyjnej wobec ZGJ, lecz ma charakter komplementarny. Jeśli chodzi o relację LOT-klaster, to trzeba zwrócić uwagę na fakt, iż powołanie klastra koncentruje się wokół wyraźnego celu gospodarczego, zorientowane jest biznesowo. Jakkolwiek produkt klastra z założenia ma być elementem kompleksowego produktu turystycznego SOG, to trzeba liczyć się z tym, że zakres jego aktywności nie obejmie całości zjawisk na SOG. Tymczasem LOT modelowo skupia szerszy przekrój partnerów skoncentrowanych na szerszym zakresie spraw. Natomiast w zakresie relacji LOT-ZGJ, trzeba wskazać na rolę LOT jako platformy skupiającej wokół SOG nie tylko samorządy (jak ZGJ). LOT może połączyć również podmioty trzeciego sektora oraz podmioty gospodarcze, te które niekoniecznie odnajdą swoje miejsce w ramach klastra. LOT jest więc narzędziem, które pozwala dodatkowo rozszerzyć przekrój partnerów skupionych wokół sprawy rozwoju i promocji SOG. Wzmocnienie działań stowarzyszenia Jurajska Organizacja Turystyczna poprzez przystąpienie do niego większej ilości samorządów, podmiotów gospodarczych i organizacji pozarządowych związanych z SOG oraz nadanie nowego impulsu działaniom tej organizacji poprzez skupienie się na planowanych działaniach wokół SOG. Lub Utworzenie Lokalnej Organizacji Turystycznej Szlak Orlich Gniazd (LOT SOG) Z założenia Lokalne Organizacje Turystyczne tworzone są wokół jakiegoś produktu turystycznego w celu jego rozwijania i promocji. Wzmocnienie działań istniejącej już LOT (lub utworzenie nowego stowarzyszenia) umożliwi czynne i finansowe włączenie się podmiotów gospodarczych w działania na rzecz rozwoju i promocji produktu markowego oraz włączy członków organizacji w funkcjonujące w kraju struktury współpracy POT - ROT - LOT. Wstąpienie nowego LOTu do MOT oraz do ŚOT dodatkowo zwiększy siłę oddziaływania przedstawicieli Jury w tych gremiach oraz efektywność prowadzonych działań promocyjnych, wywoła efekt synergii itd. Każdy ze wskazywanych wariantów sprawi, że powstanie partner dla ZGJ, który swoimi siłami ale zgodnie z przyjęta strategią będzie realizować zadania rozwojowe dotyczące SOG. Zarówno klaster, jak i LOT nie są jednostkami sektora finansów publicznych, przez co mają inne niż ZGJ możliwości działania. Z tego może wynikać podział zadań pomiędzy te podmioty. ZGJ zachowa rolę koordynującą w zakresie działań 43

44 prowadzonych na całej Jurze i jako dysponent strategii - pozostanie głównym zarządzającym marką i produktem Szlak Orlich Gniazd. [I.B.2.1.2] Aby dodatkowo wzmocnić budowanie partnerstwa wokół SOG i rozszerzyć jego zakres, proponuje się jego dodatkowe, opcjonalne formy w postaci dwóch społecznych gremiów. Celem ich powołania byłoby wspomaganie realizacji założonych celów rozwoju SOG. Istotą propozycji jest wykreowanie takich gremiów, które zapewnią swego rodzaju bezpieczeństwo realizacji poszczególnych przedsięwzięć. Bezpieczeństwo pojmowane jako zapewnienie przychylności określonych środowisk, czy też - wcześniejsze wobec upubliczniania pewnych projektów - zapobieganie (na ile to możliwe) kontrowersjom albo mniej lub bardziej formalnym sprzeciwom. Włączenie przedstawicieli istotnych dla rozwoju SOG środowisk w proces kreowania nowych projektów, poprzez sformalizowaną formę konsultacji, powinno bowiem spowodować, że czując się poniekąd ich współautorami, nie będą w efekcie stanowić przeszkody dla realizacji określonych zamierzeń. W tak zarysowanej konstrukcji, rolą tych opcjonalnych gremiów byłby również swoisty lobbing na rzecz SOG. Tryb pracy obu gremiów powinien wykorzystywać do komunikacji i wymiany poglądów pomiędzy ich członkami również internetowe narzędzia komunikacji. [I.B.2.1.2a.] Powołanie Honorowej Rady SOG Przy Przewodniczącym Zarządu ZGJ. Ciało doradcze i opiniotwórcze, z udziałem zaproszonych ekspertów, naukowców, szefów najważniejszych, działających lokalnie organizacji społecznych oraz instytucji, a także znanych osobistości i osobowości, które mogą przyczynić się do promowania SOG. Celem powołania rady jest stworzenie okazji do konsultowania najważniejszych pomysłów - tak, aby już na etapie projektowym budować możliwie szerokie grono partnerów oraz ich poparcie dla realizacji poszczególnych przedsięwzięć. Ponadto członkowie Rady mieliby prawo zgłaszania własnych pomysłów oraz cyklicznego przyznawania nagród laureatom w konkursach organizowanych w związku z działaniami mającymi na celu rozwój SOG; byliby też swoistymi ambasadorami Szlaku w instytucjach, organizacjach i innych gremiach, w których uczestniczą (lobbowanie na rzecz SOG). Ważne jest stopniowe budowanie prestiżu Honorowej Rady: aby jej poparcie dla konsultowanych pomysłów było istotnym argumentem ułatwiającym wdrożenie, ale także by fakt zasiadania w niej wiązał się z prestiżem dla uczestników. Członkowie rady biorą udział w jej pracach społecznie. Spotkania Rady: co najmniej raz w roku w związku z uzgadnianiem planu działań dla SOG na rok kolejny lub częściej w przypadku planowanego podjęcia szczególnie ważkich (newralgicznych) dla SOG przedsięwzięć. [I.B.2.1.2b.] Utworzenie Forum Ekologicznego Orlich Gniazd Użytkowanie turystyczne obszarów chronionych musi być ograniczone do tych form turystyki, które mają najmniejszy wpływ na środowisko przyrodnicze czyli np. turystyki pieszej, rowerowej, konnej, rekreacyjnej, edukacyjnej, przyrodniczej, wspinaczki, narciarstwa biegowego oraz innych sportów i zabaw na śniegu, ekoturystyki itp. Obszary parków narodowych i krajobrazowych ograniczają ruch turystyczny i większe inwestycje w bazę turystyczną. Jednak turystyka i ochrona przyrody są ze sobą ściśle powiązane. Zrównoważony rozwój turystyki i rekreacji należą do najważniejszych funkcji obszarów chronionych. Obszary te 44

45 przyczyniają się do promocji regionu oraz do zachowania autentyczności dziedzictwa naturalnego. Są motorem dla rozwoju turystyki ekologicznej. Z drugiej strony rozwój turystyki przyczynia się do pomnażania środków również na ochronę przyrody. Dlatego występowanie obszarów chronionych wymaga prowadzenia działań partnerskich na styku funkcji ochronnej i rozwoju działalności turystycznej. Istotne jest zatem, aby żadna ze stron potencjalnego konfliktu na linii ochrona przyrody vs. rozwój turystyki (i inwestycje z tym związane) nie podchodziła do dyskusji o styku rozwoju i ekologii w sposób doktrynalny. Niemal cały obszar przebiegu SOG znajduje się w zasięgu Ojcowskiego Parku Narodowego, parków krajobrazowych lub ich otulin. Dlatego jednymi z istotnych partnerów dla starających się o rozwój SOG są z jednej strony - zarządzający nimi, z drugiej także środowiska organizacji pozarządowych. Inicjatywa Przewodniczącego Zarządu ZGJ. Opiniotwórcze ciało społeczne złożone z przedstawicieli instytucji zajmujących się ochroną środowiska na obszarach SOG (np. dyrekcje zespołów parków krajobrazowych województw śląskiego i małopolskiego, Ojcowskiego Parku Narodowego, WFOŚiGW, Lasów Państwowych) oraz organizacji pozarządowych zajmujących się tematyką ekologii i turystyką. Celem działania Forum jest konsultowanie różnorodnych projektów i przedsięwzięć z punktu widzenia ekologii i ustalanie zawczasu możliwych i akceptowalnych przez zainteresowane strony rozwiązań; tak, aby zapobiegać ewentualnym kontrowersjom, które mogłyby się pojawić na etapie realizacji poszczególnych przedsięwzięć oddziaływujących na środowisko. Prace Forum byłyby więc okazją do konsultowania pomysłów i projektów zanim zostaną upublicznione oraz do łagodzenia ewentualnych konfliktów (już zaistniałych i potencjalnych) i godzenia sprzecznych interesów. Forum ma wspomagać budowanie elastycznego podejścia obu stron (tej skoncentrowanej na turystyce i tej na ekologii) w wypracowywaniu optymalnych rozwiązań. Funkcjonowanie Forum będzie więc zarazem wyrazem troski o ochronę środowiska naturalnego i w tym kontekście ma wymiar PR-owski, budując wizerunek odpowiedzialności ekologicznej zarządzającego marką SOG. Wydaje się to istotne na każdym nawet wstępnym etapie budowania marki, ponieważ tematyka ekologiczna staje się coraz bardziej obszarem wrażliwym - znajdującym oddźwięk społeczny. A równocześnie ewentualne przypadki działań sprzecznych z wymogami poszanowania walorów przyrodniczych stają się nośnym tematem dla mediów, których przekazy kreują wówczas negatywny wizerunek inicjatorów tego rodzaju przedsięwzięć. [I.B ] Współpraca z Małopolskim Systemem Informacji Turystycznej i innymi centrami obsługi ruchu turystycznego. Wojewódzkie sieci informacji turystycznej w Małopolsce (Małopolski System Informacji Turystycznej - MSIT) i na Śląsku (Śląski System Informacji Turystycznej - ŚSIT), których punkty działają w najważniejszych centrach turystycznych obu regionów, dają możliwość dotarcia z informacją o SOG do wielu ich klientów. Już 12 punktów sieci Jurajskiej IT zostało włączonych do ŚSIT. Stwarza to potencjalną możliwość, aby we wszystkich 55 pozostałych punktach ŚSIT funkcjonowała informacja o SOG. Niestety taka sytuacja nie ma miejsca w przypadku powstającego MSIT. Punkty tej sieci też często powstają w miejscach już świadczących obsługę ruchu turystycznego w zakresie informacji turystycznej. Jednak poza Krakowem i Olkuszem, w żadnej miejscowości leżącej związanej z SOG taki punkt nie działa. Dlatego istnieje potrzeba podjęcia współpracy z Urzędem 45

46 Marszałkowskim Województwa Małopolskiego w celu utworzenia takiego punktu np. w Pieskowej Skale lub w Ojcowie i włączenia do systemu MSIT działających tam już punktów Jurajskiej IT. Poza tym wskazane jest podjęcie współpracy z Centrum Obsługi Ruchu Turystycznego - działającym w ramach sieci InfoKraków - usytuowanym przy ul. Powiśle, u stóp Wzgórza Wawelskiego. To pozwoli na symboliczne przeniesienie początku SOG z Krowodrzy na Wawel oraz dystrybucję w tym miejscu informacji o produkcie turystycznym SOG. Podobną inicjatywę należy zrealizować we współpracy z Miejskim Centrum IT zlokalizowanym przy Al. Najświętsze Maryi Panny w Częstochowie (pomiędzy klasztorem na Jasnej Górze a dworcem kolejowym) oraz Jasnogórskim Centrum IT. [I.B ] Współpraca z Krakowskim Biurem Festiwalowym (lub Krakowską Komisją Filmową jeśli zostanie wydzielona z KBF) Jednym z bardzo ważnych powodów odwiedzania Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej jest oglądanie niepowtarzalnych krajobrazów. Dlatego plenery Jury i jej warownie wielokrotnie były tłem dla produkcji filmowych. Obecnie na rynku trwa poważna rywalizacja samorządów lokalnych o pozyskanie producentów filmowych i lokowanie planów zdjęciowych w danych miejscach. W tym celu tworzy się nawet oddzielne instytucje, których zadaniem jest skuteczne przekonywanie producentów do wyboru określonego miejsca. Zdjęcia do popularnego serialu lub innej udanej produkcji filmowej, wykonane w określonej lokacji, jest dla tego miejsca stosunkowo tanią i skuteczną promocją. Od kilku lat z sukcesem działa taka komórka w strukturach Krakowskiego Biura Festiwalowego. Obecnie Rada Miasta Krakowa rozważa propozycję dotyczącą utworzenia zajmującej się tymi zagadnieniami, osobnej, samodzielnej instytucji samorządowej. Jurajskie atrakcje zostały już dostrzeżone przez tę instytucję, czego wyraz znajdujemy na stronie internetowej. Sieć współpracy Krakow Film Commission stanowi potencjalny kanał dotarcia z przekazem o filmowej atrakcyjności SOG to szerokiego grona partnerów (np. dzięki współpracy z Alvernia Studios swoistym miasteczkiem filmowym zlokalizowanym w Alwerni, cieszącym się rosnącym powodzeniem wśród filmowców z całego świata). Kluczowym dla powodzenia tego rodzaju oferty SOG będzie stworzenie profesjonalnej, zgodnej z wymogami producentów filmowych, bazy lokacji obejmującej materiały ilustracyjne (zdjęcia, panoramy filmowe pokazujące kontekst), ale przede wszystkim kompletne opisy przydatne dla organizacji planu filmowego od dostępności energii elektrycznej, poprzez możliwości dojazdu przez pojazdy ze sprzętem i informacje o gestorze miejsca (celem uzyskania odpowiednich pozwoleń), po zaplecze noclegowe dla ekipy itd. Nie do przecenienia byłaby też deklaracja ułatwiania filmowcom wszelkich procedur związanych z udostępnianiem przestrzeni publicznych oraz ułatwianie kontaktów z prywatnymi dysponentami zamków. 46

47 I.B.2.2. Marketingowe podejście do kształtowania produktu turystycznego SOG Zakończyła się już era turystyki masowej, która przez kilkadziesiąt lat rozwijała się na terenie SOG. Obecnie trwa era turystyki realizowanej w poszczególnych segmentach rynku turystycznego. Droga do rynkowego sukcesu produktu turystycznego wiedzie przez spełnianie oczekiwań turystów przyporządkowanych poszczególnym segmentom, gdyż w zasadzie nie ma produktu, który spełniałby zapotrzebowanie wszystkich. Dlatego do odpowiedzialnego podejmowania decyzji w zakresie określania kierunków rozwoju produktu turystycznego lub budowania konkretnych pakietów ofert, potrzebna jest znajomość oczekiwań i potrzeb tych turystów, których zaliczamy do interesującej - z punktu widzenia określonego segmentu - grupy docelowej, a którzy osobiście weryfikują jakość oferowanych produktów. Znajomość tę może zapewnić prowadzenie regularnych badań marketingowych, dostosowanych do aktualnego etapu cyklu życia produktu. Chodzi zarówno o badania rynku, jak i działań rynkowych realizowanych przez zainteresowane podmioty. Badania takie umożliwiają określenie wielkości i struktury rynku, ustalenie podstawowych segmentów i ich udziałów w rynku, poznanie preferencji i oczekiwań turystów, ale także sprawdzenie reakcji na nowe produkty oraz poznanie ich ocen. Charakterystyczne dla SOG jest ulokowanie w przeważającej mierze na obszarach ochrony przyrody. A jednym z podstawowych ograniczeń w planowaniu rozwoju turystyki na takich obszarach jest ich chłonność i pojemność turystyczna. Dlatego jednym z celów rekomendowanych badań może się więc stać wsparcie w zakresie wyznaczania tych wielkości dla poszczególnych terenów SOG. Od początkowych badań sondażowych trzeba przejść do monitoringu, czyli do badań prowadzonych w trybie ciągłym. Dotyczy to zwłaszcza badań rynku. Opcjonalnie prowadzony monitoring może dotyczyć także zmian zachodzących w środowisku naturalnym pod wpływem zwiększonego ruchu turystycznego, co jednakże w sposób znaczący zwiększałoby złożoność (i tym samym koszty) projektów badawczych. Proponowane działania [I.B ] Podjęcie i stałe prowadzenie turystycznych badań marketingowych dostosowanych do etapu cyklu życia produktu SOG Zadanie będzie realizowane w dwóch etapach: opracowanie metodyki badań konsumentów usług turystycznych badania jakościowe i ilościowe, monitoring ruchu turystycznego i opracowywanie okresowych raportów zgodnie z opracowaną metodyką. Profesjonalnie przygotowana metodyka kompleksowych badań rynku i działań rynkowych, w oparciu o źródła pierwotne i wtórne, uwzględni reprezentatywną dla ruchu przyjazdowego grupę badanych, zakres badań i narzędzia dostosowane do etapów cyklu życia produktu turystycznego SOG. Metodyka powinna uwzględniać także rozszerzenie źródeł o ankiety i dane pozyskiwane w punktach sieci informacji turystycznej (zwłaszcza Jurajskiej IT) oraz w obiektach noclegowych, a nawet restauracjach działających na terenie gmin objętych SOG. Dzięki temu nowe propozycje jego ożywienia i uatrakcyjnienia będą mogły być przygotowywane w oparciu o wyniki badań ułatwiających poznanie zmieniających się preferencji poszczególnych grup docelowych. 47

48 Przedmiotem realizowanych badań powinno stać się także funkcjonowanie Jurajskiej IT, realizowane np. metodą mystery client, będącą kategorią tzw. obserwacji uczestniczącej. Umożliwia ona analizę obsługi klientów w badanych jednostkach oraz ocenę postaw i umiejętności pracowników. Celem takich badań jest podwyższenie jakości obsługi turystów. Wyniki takiego badania posłużą do doskonalenia funkcjonowania Jurajskiej IT. [I.B ] Benchmarking Benchmarking jest narzędziem, którego stosowanie ma prowadzić do doskonalenia własnego produktu. Polega na monitorowaniu działania rynkowych liderów i porównywaniu procedur ich działania do swojej praktyki, a następnie formułowania wniosków-zaleceń odnoszących się do własnego produktu. W celu unikania błędów oraz szukania inspiracji dla nowych rozwiązań i pomysłów służących zwiększeniu atrakcyjności własnych produktów, warto prowadzić przede wszystkim monitoring funkcjonowania obszarów o podobnym oraz konkurencyjnym charakterze (np. Szlak Zamków Piastowskich na Dolnym Śląsku, Szlak Zamków Gotyckich na Pomorzu). Warto się także odnosić do rynkowych liderów w określonych kategoriach; takich produktów turystycznych, które będą jednakże choć w minimalnym stopniu porównywalne z SOG. Realizacja procedury benchmarkingu powinna być poprzedzona sporządzeniem metodyki jego prowadzenia, obejmującej m.in. wybór zagadnień porównawczych, wybór produktów-wzorców, określenie zasad gromadzenia danych porównawczych. Najprostszym sposobem identyfikacji i przenoszenia dobrych praktyk sprawdzonych w innych miejscach oraz prowadzenia monitoringu zachodzących tam zjawisk, jest okresowe zapoznawanie się ze stronami internetowymi organizacji, instytucji i podmiotów gospodarczych funkcjonujących na wybranych rynkach porównawczych. Innym sposobem jest nawiązanie współpracy z tymi podmiotami, zawarcie porozumień obejmujących np. wzajemną promocję (np. linki na stronach www), wymianę wyników badań marketingowych, albo nawet budowanie komplementarnej oferty dla miłośników zamków i ich niepowtarzalnej architektury. [I.B ] Inspirowanie opracowań naukowych na temat SOG oraz pozyskiwanie wyników badań marketingowych Działanie obejmuje: inspirowanie do tworzenia opracowań nt. dziedzictwa kulturowego i turystyki na SOG np. monografii poświęconych poszczególnym miejscom, obejmujących maksymalnie szeroki zakres problematyki np. historycznej (w tym ciekawe postacie związane z regionem) i turystycznej. pozyskiwanie wyników badań prowadzonych przez inne podmioty na rynkach krajowych i zagranicznych, interesujących z punktu widzenia rozwoju SOG. Wciąż istnieje zbyt mała znajomość wyjątkowych zasobów kulturowych i antropogenicznych Jury i samego SOG. Często ogranicza się ona do noszonego w pamięci wizerunku tzw. Maczugi Herkulesa, eksponowanego w szkolnych podręcznikach i atlasach geograficznych. Dlatego np. we współpracy z wyższymi uczelniami lub poszczególnymi pracownikami naukowymi warto zachęcać do przygotowywania prac naukowych i badawczych poświęconych SOG, czy szerzej Jurze 48

49 z uwzględnieniem SOG. Poza aspektem promocyjnym dla SOG i poszczególnych miejscowości, opracowania takie mogą być źródłem inspiracją dla lokalnych społeczności do tworzenia nowych atrakcji turystycznych nawiązujących do postaci, tradycji lub ciekawych wydarzeń historycznych. Badania produktów turystycznych, analizy poszczególnych rynków oraz inne badania jakościowe i ilościowe prowadzi np. POT oraz regionalne organizacje turystyczne obu województw (MOT i ŚOT), w granicach których leży SOG. Pozyskane wyniki badań uzupełnią w charakterze źródeł wtórnych rekomendowane własne projekty badawcze SOG, dając zarazem szerszą perspektywę spojrzenia na zagadnienia turystyki w obrębie SOG. Ponadto dysponowanie nimi pozwoli lepiej formułować cele i zakres badań własnych tak, aby nie podejmować ponownie tych obszarów badawczych, które już zostały wcześniej opracowane przez inne podmioty. [I.B ] Upowszechnianie wyników badań marketingowych i opracowań Wyniki wiarygodnych badań marketingowych będą przydatne nie tylko podmiotom zlecającym ich wykonanie, ale - przede wszystkim podmiotom gospodarczym działającym na lokalnym rynku turystycznym i podejmującym różne decyzje co do kierunków swoich działań (a także pracownikom naukowym i studentom przygotowującym prace naukowe). Dysponując wiarygodnymi opracowaniami i wynikami badań, ich dysponenci powinni je udostępniać wszystkim zainteresowanym. Najtańszym sposobem upowszechniania wyników badań marketingowych jest ich publikacja w serwisach internetowych lub wysyłka za pomocą poczty elektronicznej albo newslettera bezpośrednio do zainteresowanych (branża, wyższe uczelnie). 49

50 II.B.2.3. Podnoszenie konkurencyjności produktu turystycznego SOG i wzmocnienie jego potencjału. Osiągnięcie satysfakcji przez turystę zależy od zasobów i walorów turystycznych obszaru oraz wytworzonych w oparciu o nie dóbr i usług turystycznych. Sukces na rynku odnoszą tylko te miejsca i regiony, które oferują produkty najbardziej konkurencyjne, szczególnie pod względem jego różnorodności, jakości świadczeń oraz ceny. Warunkiem koniecznym dla budowania nowej oferty na SOG jest rozwój infrastruktury umożliwiającej komercjalizację oferty. Aby dobrze wykorzystać walory kulturowe, gospodarz miejsca musi te walory udostępnić tzn. przystosować do prezentacji i połączyć z innymi wartościami konsumpcyjnymi oraz podzielić na wystarczająco małe porcje, najlepiej przyswajalne dla odbiorcy. Dlatego istnieje konieczność podjęcia działań w zakresie wzmocnienia wiodących ofert, kreowania nowych, a także podnoszenia jakości usług. W związku ze wspomnianym we Wprowadzeniu trendem w rozwoju turystyki, określanym mianem 3E (entertainment, excitement, education), poszukiwania nowych pomysłów w kreowaniu ofert turystycznych powinny więc zmierzać w takim kierunku, by dawały rozrywkę, wywoływały możliwie duże przeżycia (emocje, ekscytację), a przy tym czegoś uczyły, pozwalały na zdobywanie nowych umiejętności, pobudzały wyobraźnię i kreatywność. Niezwykle ważna w budowaniu interesujących produktów turystycznych jest też umiejętność łączenia walorów i atrakcji występujących na danym obszarze w nowe pakiety, a także dodawanie nowych propozycji ciekawych wydarzeń, które będą znakomitym uzupełnieniem oferty spędzania czasu wolnego. Charakter usług turystycznych sprawia, że na ich jakość największy wpływ ma na ogół wykwalifikowany personel. Dlatego mówiąc o jakości usług turystycznych obok np. standardu obiektów noclegowych czy wyposażenia lokali gastronomicznych - mamy na myśli także kwalifikacje personelu usługodawców. Wszelkie działania w zakresie zagospodarowania przestrzennego dla turystyki będą realizowane zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju i w zgodzie z zasadami ochrony środowiska. A dążenie do zwiększania ilości turystów będzie zawsze uwzględniało granice możliwości absorpcyjnej danego obszaru. Chcąc rozwijać formy turystyki sprzyjające poszanowaniu środowiska przyrodniczego proponuje się tylko takie zmiany w infrastrukturze, które będą to umożliwiały (np. budując bardzo popularne parki linowe). Proponowane działania [I.B ] Rozwój infrastruktury turystycznej i okołoturystycznej oraz poprawa zagospodarowania turystycznego SOG A. Opracowanie i realizacja kompleksowego, jednorodnego systemu terenowego oznakowania turystycznego SOG: Dla osób znajdujących się na szlakach OG (pieszym i rowerowym): tablice informacyjne w miejscach wypoczynkowych - specjalnie zaprojektowane zgodnie z systemem identyfikacji wizualnej SOG, zawierające bardzo skrótową informację o SOG, o dwóch najbliżej położonych obiektach w obie strony biegu szlaku oraz o dodatkowych 50

51 pobliskich atrakcjach (przyrodniczych i antropogenicznych) oraz możliwościach spędzania wolnego czasu w najbliższej okolicy. Tablice zawierające też fotokody, które odsyłają za pomocą aplikacji (w jaką wyposażone są niemal wszystkie nowoczesne telefony komórkowe) do stosownych informacji w serwisie internetowym. Wymaga uprzedniego przygotowania, a później regularnych aktualizacji zestawu informacji udostępnianych za pomocą fotokodów; przy skrzyżowaniach szlaków OG z innymi szlakami i ważniejszymi ciągami komunikacyjnymi kierunkowskazy do najważniejszych atrakcji turystycznych w poszczególnych miejscowościach związanych z SOG (o ile te szlaki i ciągi komunikacyjne do nich prowadzą); tablice informacyjne przy poszczególnych obiektach informacja o danym obiekcie oraz treści przewidziane dla miejsc wypoczynkowych. Osoby znajdujące się poza SOG kierujemy specjalnym oznakowaniem do atrakcji na SOG - ze względu na możliwości komunikacyjne wskazano najważniejsze, przykładowe punkty kluczowe do których turysta może dotrzeć samochodem: ze względu na możliwość dojazdu samochodem wskazano następujące punkty węzłowe: - dojazd drogami krajowymi - nr 46: Olsztyn i Janów; nr 78: Zawiercie, Żerkowice, Kroczyce; nr 94: Biały Kościół, Olkusz i nr 79: Zabierzów i Krzeszowice; - dojazd drogami wojewódzkimi: Żarki, Niegowa, Kroczyce, Ogrodzieniec, Pilica, Klucze, Wolbrom, Skała. W każdym punkcie kluczowym od parkingu (oraz przystanku autobusowego) drogowskazy powinny kierować do najbliżej położonych atrakcji SOG; opcjonalnie i w dalszej kolejności można taki system naprowadzania turystów na SOG przygotować dla przybywających komunikacją autobusową (wówczas kierunkowskazy do obiektów prowadzą od przystanków w punktach węzłowych) albo nawet kolejową (kierunkowskazy od stacji Częstochowa Główna, Poraj, Myszków, Mrzygłód, Zawiercie, Olkusz, Krzeszowice, Rudawa, Zabierzów i Kraków-Mydlniki). Może jednakże a priori przyjąć, że zarówno kolej, jak i regularne linie autobusowe (busowe) są tymi środkami transportu, którymi odwiedzający SOG przybywają rzadko. Rekomendowane wyżej badania ruchu turystycznego są dobrym narzędziem weryfikacji tej hipotezy i dadzą odpowiedź, czy usprawnienia dla podróżujących autobusem czy pociągiem są zasadne (zwłaszcza w relacji ilości potencjalnych turystów do nakładów na oznakowanie im dedykowane). Z czasem i w miarę dysponowania dostatecznymi środkami finansowymi można rozważyć instalację jednolitych tzw. witaczy przy wjazdach do miejscowości na SOG lub na granicach gmin, komunikujących przynależność do marki SOG (np. Gmina Szlaku Orlich Gniazd / Gmina na Szlaku Orlich Gniazd), sfinansowanych przez poszczególne gminy. Miałyby one jednak bardziej charakter wizerunkowy i budowałyby świadomość marki SOG, choć mogłyby również w sposób syntetyczny informować o trakcjach SOG znajdujących się na terenie danej gminy (w danej miejscowości). Znaczące podniesienie jakości oznakowania terenowego możliwe byłoby już poprzez samo uzupełnienie istniejącej infrastruktury oznakowania w ramach systemu IDENTUR. Jakkolwiek pod wzglądem funkcjonalnym byłoby to wystarczające, to jednakże z punktu widzenia wskazanych w dalszej części opracowania (w strategii komunikacji marketingowej) aspektów budowania odrębnej 51

52 marki SOG, jest rozwiązaniem zdecydowanie niezadowalającym. Dlatego rekomenduje się stworzenie odrębnego, dedykowanego tylko SOG systemu oznakowania. Jest to z pewnością zadanie złożone, wiążące się z kosztami oraz znacznym nakładem sił na rozwiązanie szeregu kwestii organizacyjnych i formalnych (jak choćby uzyskanie wzmaganych prawem pozwoleń administracyjnych na ustawienie elementów oznakowania w pasie drogowym). Niemniej ze względu na przestrzenną rozpiętość marki SOG budowanie jej świadomości właśnie w tej przestrzeni, poprzez komunikaty wizualne, trzeba uznać nawet mimo przeszkód i potencjalnej skali trudności za uzasadnione. B. Pomaganie wyobraźni Wykonanie makiet 3D poszczególnych zamków (zwłaszcza tych znajdujących się w stanie ruiny) obrazujących ich wygląd (w przypadku niektórych obiektów przybliżony, wskutek braku dostatecznych źródeł historycznych i ikonografii) w stanie pierwotnym (w czasach świetności) i umieszczenie ich przy każdym obiekcie. Swego rodzaju rozwinięciem proponowanego działania jest konkurs Jak mógł wyglądać nasz zamek? [I.B ] pkt D. Opcjonalnym i uzupełniającym - wobec makiet 3D - działaniem byłyby wirtualne makiety w Internecie. Jednakże siła ich oddziaływania na wyobraźnię jest nieporównanie mniejsza, niż trójwymiarowe modele pozwalające niemal dotknąć przeszłości zamków i warowni. Ponadto sugestywną dla turystów formą przybliżenia czasów świetności zamków byłoby wprowadzenie w samych obiektach dyskretnego oznakowania, wskazującego na dawne funkcje poszczególnych pozostałości budowli (oznakowanie tego typu istnieje już np. w Podzamczu, niestety jest niezbyt atrakcyjne w formie i zbyt agresywnie ingeruje w przestrzeń zamku). Tego rodzaju makiety i oznakowania znacznie rozszerzą walory ruin pod kątem atrakcyjności ich zwiedzania. Trzeba jednak zaznaczyć, iż zainstalowane makiety mogą być narażone na akty wandalizmu. Tego rodzaju ryzyko powinno wpłynąć więc np. na dobór odpowiednio wytrzymałych materiałów, z jakich byłyby wykonane, jak również na organizację odpowiedniego systemu stałej dbałości o ich stan. W tym kontekście można też rozważać ulokowanie makiet w uczęszczanych miejscach (miejsca wypoczynkowe, parkingi w punktach kluczowych ), co choć bezpieczniejsze, to jednakże byłoby mniej sugestywne dla odwiedzających (czym innym jest patrzeć na ruinę i na bieżąco konfrontować jej widok z umieszczoną w odpowiedniej orientacji makietą, niż nie mieć takiej bezpośredniej możliwości). C. Wypracowanie (przez wszystkie zainteresowane gminy) systemu zachęt dla inwestujących w infrastrukturę konieczną dla rozwoju turystyki. Chcąc nadać zdecydowany kierunek nowym inwestycjom w infrastrukturę służącą nowym aktywnościom i rodzajom turystyki na SOG, zainteresowane samorządy powinny rozważyć wypracowanie i wprowadzenie uchwałami rad gmin systemu zachęt dla inwestorów realizujących inwestycje turystyczne związane z SOG (np. parki linowe, gospodarstwa agroturystyczne, mini pola golfowe, tzw. zielone parkingi, ścieżki edukacyjne i spacerowe, punkty widokowe itp.). Wśród zachęt mogłyby się znaleźć np. zniżki w podatkach i opłatach zależnych od gminy, wsparcie w prowadzeniu procedur administracyjnych w procesie inwestycyjnym (np. opiekun klienta-inwestora), świadczenia promocyjne itp. 52

53 Zaawansowanymi i wybiegającymi w przyszłość, lecz interesującymi formami stymulowania aktywności gospodarczej mogłoby się stać na przykład również: Organizacja Konkursu Grantowego dla uruchamiających nowe przedsięwzięcia gospodarcze w sektorze turystycznym. Taka forma wsparcia mogłaby być finansowana np. z funduszy na aktywizację zawodową i walkę z bezrobociem. Konkurs taki można dodatkowo podzielić na kategorie: dla absolwentów, osób 50+, kobiet, matek po zakończeniu urlopów wychowawczych. W takiej formule konkurs grantowy byłby nie tylko wartościową formą stymulowania rozwoju branży turystycznej na rzecz SOG, ale także metodą pozwalającą rozwiązywać problemy rynku pracy w gminach jurajskich. Utworzenie specjalnego funduszu o charakterze venture capital dla firm typu start-up, który inwestowałby (poprzez objęcie części udziałów) w wybrane propozycje biznesów związanych z turystyką w ramach SOG, cechujących się wyjątkową innowacyjnością. Na kapitał funduszu powinny się składać przede wszystkim środki prywatnych przedsiębiorców (np. posiadających rezerwy, jednak nie na tyle duże, by samodzielnie inwestować w nowe projekty inwestycyjne, a przy tym zainteresowanych dywersyfikacją ryzyka). Opcjonalnie działalność taka mogłaby dodatkowo zyskać swoistą oprawę medialną (z korzyściami public relations dla SOG), na przykład jako lokalna (regionalna) mutacja programu telewizyjnego, gdzie zgromadzeni w studio przedsiębiorcy przysłuchują się różnorodnym pomysłom biznesowym uczestników programu, a w najbardziej obiecujące inwestują własne pieniądze. Fundusz venture capital to przede wszystkim perspektywiczna propozycja rozwojowa dla rekomendowanego wyżej klastra. D. Działania na rzecz poprawy dostępności i zagospodarowania otoczenia zamków na SOG Budowa parkingów dla autokarów w pobliżu obiektów udostępnionych do zwiedzania. Dla lepszego skomunikowania poszczególnych obiektów lub - jeśli to niemożliwe - w miejscowościach proponowanych wyżej na tzw. punkty kluczowe - winny być zbudowane parkingi dostosowane dla autokarów. Odległość od zamku nie powinna być większa niż m, a droga dojazdowa do parkingu winna mieć przynajmniej 7 m szerokości. Parking jest traktowany jako punkt początkowy zwiedzania. W jego sąsiedztwie powinny znajdować się urządzenia przewidziane dla punktów kluczowych: toaleta, kosze na śmieci, punkt gastronomiczny serwujący specjały miejscowej kuchni, punkt informacji turystycznej udostępniający też pamiątki, mapy i przewodniki (ewentualnie także makiety 3D zamków). Kwestia utrudnień w dostępności obiektów dla podróżujących autokarami została bardzo wyraźnie podniesiona podczas konsultacji społecznych. Koniecznym jest (zwłaszcza na terenach należących do prywatnych właścicieli) zatrzymanie niekontrolowanego rozrostu drzew i krzewów zarastających, zasłaniających i niszczących mury. Dlatego też w niektórych miejscach konieczna jest także wycinka drzew i krzewów zasłaniających obiekty lub rosnących wprost na murach warowni. Konieczne jest też stałe dbanie o czystość otoczenia zamków i innych atrakcji turystycznych na SOG wspierane głośnymi akcjami (np. w ramach Sprzątania Świata) poświęconymi porządkowaniu otoczenia zamków. Do współpracy zapraszamy szkoły, lokalne i regionalne media oraz gestorów 53

54 zamków. Dodatkowo gdy inicjatywa obejmie cały SOG i wszystkie zamki to można mówić o potencjale rozgłosu w skali ogólnopolskiej. E. Rozbudowa sieci miejsc wypoczynkowych w newralgicznych punktach SOG Miejsca wypoczynkowe - jako punkty umożliwiające turystom zaczerpnięcie sił do dalszej wędrówki oraz dostarczające informacji o atrakcjach i możliwościach spędzenia wolnego czasu w najbliższej okolicy. Ciekawą formą popularyzacji wiedzy o SOG byłoby nadanie im nazw związanych z jakąś ważną postacią pochodząca z danej okolicy, albo też taką, która z historią tego miejsca jakoś jest związana (przykłady takich postaci podano w [I.A.1.2]). Informacje o nich oraz o możliwościach spędzenia czasu w okolicy umieszczone zostałyby na tablicach informacyjnych. Oprócz standardowego wyposażenia (np. siedziska, stolik, stojak na rowery) miejsca wypoczynkowe warto wzbogacić o np. wygodne uchwyty na napoje (na wzór samochodowych czy lotniczych), zestaw pojemników do selektywnej zbiórki odpadów (pod warunkiem zapewnienia przez odpowiednie gminne służby komunalne odbioru tych odpadów), dodatkowe tablice edukacyjne np. z informacjami o endemicznych gatunków roślin występujących na danym terenie. Lecz w zakresie programu funkcjonalnego miejsc wypoczynkowych można w miarę pozyskania znacznych środków sponsorskich wyobrazić sobie nawet dość innowacyjne jego rozbudowywanie o takie elementy, jak: nożna pompka do kół rowerowych; rodzaj statywu fotograficznego, który umożliwi turystom wykonanie pamiątkowego, grupowego zdjęcia na tle jednej z atrakcji SOG; termometr; a nawet baterie fotowoltaiczne, które zasilałby sprężarkę do pompowania kół rowerowych, albo umożliwiały turystom podładowanie baterii telefonów komórkowych. To z pewnością wizja wykraczająca daleko w przyszłość, ambitna, lecz przy tym dająca wyobrażenie o perspektywicznych kierunkach, w jakich SOG i jego infrastruktura może się docelowo rozwijać. Wskazane jest łączenie miejsc wypoczynkowych z punktami widokowymi, o których mowa niżej. F. Budowa sieci punktów widokowych wraz z infrastrukturą towarzyszącą. Miejsca te najlepiej zlokalizować w bezpośrednim sąsiedztwie miejsc wypoczynkowych usytuowanych w miejscach z pięknym widokiem na okolicę. Wyposażone np. w odpłatne lunety, toalety przenośne, kosze na śmieci, barierki zabezpieczające, statywy do wykonania fotografii (z samowyzwalaczem) na tle pejzażu. W sprzyjających temu lokalizacjach mogłyby się także znajdować punkty handlowe z pamiątkami, publikacjami i sprzętem turystycznym, lokalnymi wyrobami rzemieślniczymi i specjałami lokalnej kuchni. G. Tworzenie atrakcji turystycznych w miejscach na SOG o stosunkowo słabo rozwiniętej infrastrukturze turystycznej. Aby spowodować, by niemal w każdej miejscowości z udostępnionym do zwiedzania obiektem istniała przynajmniej jedna ciekawa dla dzisiejszego turysty dodatkowa atrakcja turystyczna, należy dokonać analizy zagospodarowania turystycznego poszczególnych gmin i podjąć starania o lokalizację nowych atrakcji w miejscach najsłabiej rozwiniętych turystycznie. Budowa mini-pola do golfa w terenie o niewielkiej powierzchni, ukształtowanym (naturalnie lub sztucznie) na wzór obszaru objętego SOG, z ulokowaniem dołków w miejscach odpowiadających 54

55 rozlokowaniu poszczególnych obiektów (taka liczba dołków, ile zostanie wybranych obiektów. Przy polu powinna funkcjonować odpłatna wypożyczalnia sprzętu do golfa. Budowa parku linowego z wykorzystaniem zainstalowanych już klamr zabezpieczających oraz dodaniu nowych atrakcyjnych rozwiązań. Utworzenie edukacyjnego muzeum historii naturalnej, łączącego walory parku tematycznego, parku jurajskiego, ogrodu doświadczeń (wzorowanego na idei ogrodu w Krakowe) i Centrum Nauki Kopernik w Warszawie (oba ośrodki to inspiracje pod względem interaktywności i zastosowanych technik wystawienniczych), ale też parku rozrywki typu DinoZatorLand (lecz na wiele wyższym poziomie, w lepszym guście) lub Bałtowski Park Jurajski czy bardziej Muzeum Bajki w Pacanowie. Instytucja bierze sobie za cel spełnienie oczekiwań współczesnego turysty, streszczanych trzema określeniami: rozrywka + edukacja + nauka. Muzeum rozproszone lub w jednej wybranej lokalizacji. Oprócz walorów miejsca do rodzinnego spędzania czasu, nastawione będzie na tworzenie, udostępnianie i obsługę ścieżek edukacyjnych oraz organizację wycieczek szkolnych, warsztatów i lekcji terenowych z przyrody, geografii i historii. Wytyczenie tras narciarskich dla narciarstwa biegowego oraz tras do biegów przełajowych i biegów na orientację. H. Wytyczenie nowego rowerowego Szlaku Zamków Biskupich: Koziegłowy Siewierz Sławków Babice (zamek Lipowiec ). Obok zamków królewskich i rycerskich, Jura posiada również zamki budowane niegdyś przez biskupów krakowskich. Fakt ten, jak i istnienie na tym terenie Księstwa Siewierskiego, nie jest szerzej znany. Propozycja nowego szlaku nie wynika z braku ścieżek i szlaków rowerowych w obrębie SOG, ale z potrzeby przypomnienia tych faktów, a przede wszystkim wzbogacenia oferty SOG. Wytyczenie nowego szlaku będzie możliwe poprzez oznakowanie trzech stosunkowo niewielkich odcinków łączących istniejące już szlaki. Trasa Koziegłowy Siewierz to fragment szlaku zamków. Trasa Siewierz Sławków wymaga oznakowania odcinka z centrum Siewierza do kościoła w Trzebiesławicach poprzez Kuźnicę Sulikowską. Z Trzebiesławic do Sławkowa dojeżdżamy czarnym Szlakiem Dąbrowy Górniczej. Trasa Sławków Babice wymaga oznakowania dwóch odcinków: Sławków Czyżówka przez Starą Wieś i Skotnicę, Bolesławską Drogą do Boru Biskupiego i dalej Transjurajskim Szlakiem Konnym - do czerwonego Szlaku Wokół Trzebini przy stawach w Czyżówce. Dalej tym szlakiem przez os. Siersza i Trzebinię do Bolęcina, skąd wytyczamy ostatni krótki odcinek - przez Płazę do Babic. Spod zamku Lipowiec w Babicach międzynarodowym zielonym Szlakiem Greenway Wiedeń- Kraków, można dojechać do stóp zamku królewskiego na Wawelu. I. Rozbudowa sieci Jurajskiej IT Postulowane w części [I.A.1.3] utworzenie punktów kluczowych SOG w miejscowościach: Krzeszowice, Olkusz i Myszków wiąże się m.in. z potrzebą zorganizowania tam punktów sieci Jurajskiej IT. Ponadto utworzenie takich punktów w tych miejscowościach będzie miało znaczenie dla ewentualnie tworzonego Szlaku Zamków Biskupich. 55

56 [I.B ] Wzmocnienie pozycji SOG na rynku produktów turystycznych poprzez organizację przedsięwzięć mających na celu tworzenie nowych atrakcji i produktów turystycznych związanych ze Szlakiem. Szukając tego czegoś, co pozwala nasz produkt wyróżnić spośród innych, by został dostrzeżony, często organizuje się wydarzenia, festiwale, imprezy specjalne, których motywy przewodnie nawiązują do walorów turystycznych obszaru, w tym do jego historii. Wydarzenie może mieć zasięg i renomę ogólnopolską czy nawet międzynarodową lub być po prostu imprezą o lokalnym (czy regionalnym) zasięgu, zorganizowaną przez ambitnych działaczy lokalnych. Jednak imprezy specjalne organizuje się także i po to, aby osiągnąć rozgłos medialny i dzięki temu zwiększać świadomość obecności OSG oraz spowodować wzrost jego przyciągania. Organizacja różnej skali wydarzeń pozwala osiągać wielorakie korzyści poza wizerunkowymi, również w sferze społecznej i gospodarczej. Muszą one jednak spełniać podstawowy warunek być jedyne, znaczące i niepowtarzalne, czyli mieć to przysłowiowe coś. A. Organizacja festiwalu biegów w Jurajskim Triathlonie Triathlon to łączenie trzech sposobów poruszania się. Triathlon Jurajski to swego rodzaju nowa dyscyplina popularyzująca trzy najczęstsze sposoby pokonywania SOG na własnych nogach, rowerem i konno. Proponowany festiwal to docelowo zabawa organizowana na różnych dystansach i dla różnych grup wiekowych, choć w pierwszym roku można poprzestać na jednym, widowiskowym dystansie. Nagroda dla zwycięzcy, zwłaszcza pierwszych edycji festiwalu, powinna być stosunkowo atrakcyjna, aby także i w ten sposób budować frekwencję bezpośrednich uczestników i podnieśc temperaturę współzawodnictwa. B. Organizacja dorocznych zlotów pod ogólnym tytułem Orły wracają do swych Gniazd To pomysł na przypominanie historycznych postaci związanych z zamkami na SOG i samym Szlakiem oraz zapraszanie za pomocą mediów do zabawy w określonym miejscu szerokiego grona znanych postaci o takim samym imieniu, jak bohater historyczny. Np. w roku 2012 może to być zlot mężczyzn o imieniu Kazimierz (tak jak Kazimierz Wielki, Kazimierz Sosnowski). W związku z EURO 2012 można przypomnieć słynne Orły Kazimierza Górskiego, niestety nieżyjącego już znakomitego trenera reprezentacji Polski oraz kilku jego znakomitych piłkarzy: Kazimierza Deynę, Kazimierza Kmiecika i Kazimierza Maszczyka. W kolejnych latach zloty mężczyzn np. o imieniu Krzysztof (jak Krzysztof Szafraniec), Zygmunt (jak Zygmunt Krasiński), Jan (jak Jan Zamoyski) i itd. Za każdym razem program zlotu powinien w sposób humorystyczny nawiązywać do jakiegoś ważnego wydarzenia z historii zamków lub ich mieszkańców. Np. wielka uczta w Rabsztynie z okazji ślubu Jana Zamoyskiego z Gryzeldą Batorówną (bratanicą króla); inscenizacja (rekonstrukcja) napadu bandy Krzysztofa Szafrańca, właściciela zamku w Pieskowej Skale, który łupił przejeżdżających w okolicy kupców; najazd i burzenie któregoś z zamków przez Szwedów (z udziałem zaproszonego przedstawiciela rządu Szwecji), rozbieranie zamku w Koziegłowach (kamień na budowę drogi); itp. Co roku imiona dobierane według któregoś wątku z historii SOG. Każdorazowo szczegółowy program musi opierać się na jakimś wydarzeniu medialnym. Kolejne edycje poświęcone mogą też być innym jurajskim motywom np. zloty miłośników jurajskich przysmaków, jurajskich jaskiń, jurajskich pstrągów itd. 56

57 Każdorazowo program imprezy powinien obejmować element zaangażowania tak, aby z biernych widzów wykreować aktywnych uczestników. Charakter tego rodzaju aktywności można tez planować pod kątem wykorzystywania jej efektów do dalszych działań, np. promocyjnych, także o charakterze para artystycznym: np. inscenizacja ww. wydarzeń przez miejscową ludność, wykonanie wielkiej zbiorowej fotografii (np. przez znanego fotografika,) a następnie prezentacja (wystawa) wielkoformatowych fotografii np. na billboardach w przestrzeniach dużych miast na rynkach docelowych (swego czasu tego rodzaju wystawy organizowała firma reklamy zewnętrznej AMS). Wdrożenie propozycji wymaga uprzedniego starannego zaplanowania całego cyklu (tematów i w konsekwencji wytycznych do programów imprez, lokalizacji, grup docelowych). Każdy zlot może. łączyć się każdorazowo z dwoma stałymi elementami np. tematycznym konkursem i akcją charytatywną. C. Organizacja plenerów malarskich i fotograficznych zakończonych wystawami i konkursami na malarskie/fotograficzne przedstawienia Jury, SOG, czy ogólnie jurajskie motywy (nie tylko zamki) Letnie i zimowe plenery organizowane współpracy z uczelniami plastycznymi (np. ASP w Krakowie czy Katowicach i innych szkół artystycznych w Polsce, także szkół średnich) wraz z poplenerowymi wystawami. Stworzenie z rezultatów takich plenerów np. Galerii Rozproszonej SOG prezentacja dzieł w obiektach noclegowych, restauracjach i w innych obiektach użyteczności publicznej na SOG. D. Organizacja zimowego konkursu budowania lodowych zamków Jak mogła wyglądać nasza ruina? Konkurs na najbardziej fantazyjną budowlę ze śniegu i lodu nawiązującą kształtem do miejscowych ruin. Organizowany w zimie (przy niesprzyjających warunkach pogodowych możliwość wykonania budowli ze specjalnie przygotowanych na ten cel lodowych bloków). Każda edycja przy innym obiekcie. Impreza adresowana do turystów, obliczona na rozgłos medialny. Dodatkowym celem zabawy jest także próba wpływu na wzrost identyfikacji miejscowych społeczności z dziedzictwem kulturowym, budowę lokalnej tożsamości. E. Organizacja cyklicznego wydarzenia kulturalnego Opera na Zamkach Spektakle operowe w scenografii zamków na SOG. Wydarzenie realizowane raz w roku za każdym razem w innym miejscu. Perspektywicznie rozwój w kierunku stałego festiwalu operowego. Przedsięwzięcie realizowane we współpracy z wybranym teatrem operowym/muzycznym. Orle Gniazda stanowią potencjalnie bardzo interesujący punkt wyjścia do stworzenia niekonwencjonalnych scenografii czy realizacji niestandardowych zamysłów inscenizacyjnych (ambitnym wzorem w tym zakresie może być nawet festiwal w Bregenz, gdzie niesamowitą oprawę spektakli tworzy Jezioro Bodeńskie). F. Organizacja imprez Niezapomniane imprezy na zamku. Oferta dla organizatorów podróży operujących na rynku krakowskim, której przedmiotem będą wyjazdy w celach rozrywkowych do zamków SOG. 57

58 Program wyjazdów obejmuje elementy związane z kulturą rycerską np. biesiada, pokazy-turniej rycerski, część taneczna itp. Wyjazd po południu z Krakowa, powrót nocą lub nazajutrz następnego dnia. Oferta adresowana przede wszystkim do turystów zagranicznych, głównie do grup zorganizowanych. Wdrożenie tego rodzaju oferty otwiera nowe pole zagospodarowania dla obiektów SOG w charakterze swego rodzaju imprezowego zaplecza dla Krakowa, lecz w oryginalnym, rycersko -średniowiecznym stylu. G. Organizacja konkursu dla organizatorów podróży np. na: najciekawszą ofertę organizacji tzw. szkoły przetrwania z wykorzystaniem zasobów miejscowości na SOG, ofertę organizacji zielonych szkół, opracowanie gry terenowej Szlakiem Orlich Gniazd do wyboru w dwóch wariantach w zależności od długości pobytu grupy (np. 3 dni, 1 tydzień). Celem konkursów jest stymulowanie zainteresowania podmiotów gospodarczych branży turystycznej możliwościami SOG i zachęcenie do konstruowania ofert przyjazdowych. H. Opracowanie i wdrożenie systemu rabatowo lojalnościowego Wydanie karty rabatowo-lojalnościowej Tylko dla Orłów uprawniającej do zniżek przy korzystaniu z większej ilości usług lub atrakcji turystycznych w miejscowościach SOG. Opracowanie zasad programu lojalnościowego uwzględniającego udział podmiotów z wielu miejscowości na SOG (np. zrzeszonych w proponowanym klastrze turystycznym). Karta może dawać dwie możliwości uzyskania zniżek na świadczenia podmiotów funkcjonujących w klastrze SOG za zakup większej ilości tej samej usługi w jednym miejscu na SOG i za skorzystanie z różnych usług w ustalonej liczbie różnych miejsc na SOG. Karta powinna uprawniać do zniżek także podczas kolejnego pobytu na SOG. Dystrybucja we wszystkich podmiotach uczestniczących w klastrze OG. I. Opracowanie Szlaku Kulinarnego Jurajskie przysmaki Każda gmina położona na SOG posiada jakiś szczególny przysmak (wymieniony w [I.A.1.2.]). Warto, aby te przysmaki dostępne były także w punktach kluczowych i miejscach wypoczynkowych, a system oznakowania terenowego uwzględniał informacje o możliwości ich spożycia lub zakupu tych w określonym miejscu. Atrakcyjnym uzupełnieniem tego rodzaju szlaku byłoby wydanie książki kucharskiej poświęconej kulinarnemu dziedzictwu Jury i SOG. [patrz też: [II.D.4.1]]. Szlak może przybrać zarazem postać szlaku wirtualnego, zgodnie z propozycją zawartą w [II.D.4.1]. [I.B ] Podnoszenie jakości usług poprzez wzrost kompetencji usługodawców Dopóki nie powstanie oferta atrakcyjna i dostosowana do oczekiwań turysty, to pozytywne efekty wprowadzanych zmian nie będą widoczne. Na ocenę oferty mają wpływ wszystkie konieczne dla turysty usługi (nocleg, wyżywienie, transport ), ale też przewodnik, wstęp do atrakcji turystycznej i relacja ceny do jakości usług. Począwszy od momentu podjęcia decyzji o wyjeździe do konkretnego miejsca aż do momentu powrotu do domu, turysta na ogół postrzega działania i atrakcje w pewnej kolejności, w postaci doznań uzyskanych w pewnej kolejności. Dla potrzeb niniejszego opracowania proces ten dobrze opisywać łańcuchem powiązanych ze sobą ogniw: 58

59 zdobyte informacje dokonanie rezerwacji podróż powitanie informacje zdobyte na miejscu nocleg gastronomia atrakcje i udogodnienia infrastruktura i środowisko pożegnanie i kontakty po wizycie Każde ogniwo tego łańcucha podlega ocenie, a ocena negatywna jednego z nich jest niejako przenoszona (rzutuje) na ocenę całości łańcucha. Tym samym łańcuch jest tak słaby, jak jego najsłabsze ogniwo. Zgodnie z tą zasadą, także i produkt turystyczny zyskuje na ogół taką ogólną ocenę, jak oceniany jest najsłabszy, najgorszy jego element. Także personel wytwarzający usługi niemal w każdym ogniwie powyższego łańcucha wartości staje się bardzo ważną częścią produktu turystycznego. Jego kompetencje, nastawienie, wygląd, zachowanie itd. mają bardzo duże znaczenie dla oceny jakości usług. Dlatego, aby podnosić jakość produktu turystycznego, trzeba podnosić jakość świadczonych usług, a tę podnosi się przez wzrost kompetencji personelu. Dla podnoszenia usług świadczonych na SOG warto zaproponować kilka działań, które powinny mieć na ten proces pozytywny wpływ. A. Szkolenie pracowników sieci Jurajskiej IT W omówionym powyżej łańcuchu wartości informacja nt. miejsca przyjazdu występuje dwukrotnie. Po raz pierwszy turysta zdobywa informacje jeszcze w swoim miejscu zamieszkania, przed wyjazdem; po raz drugi gdy jest już na miejscu. W drugim przypadku, (ale nierzadko także w pierwszym) te informacje zdobywane są poprzez system informacji turystycznej. Dlatego działalność tych punktów i jakość świadczonych przez ich personel usług powinna być jedną z ważniejszych trosk podmiotów dbających o rozwój produktów turystycznych na SOG. Przedmiot i zakres szkoleń można podzielić umownie na trzy kategorie. Pierwszy wynika ze współpracy sieci JIT z ŚSIT i MSIT oraz jej roli swego rodzaju integratora zszywającego na obszarze SOG obie sieci. Dotyczy konieczności dostosowania standardów działania JIT do wymogów obu sieci (np. informatycznych, merytorycznych). Druga kategoria jest pochodną roli, jaką przypisuje się punktom sieci JIT wynikającej z ich funkcji miejsc ankietowania turystów w procesie prowadzenia badań marketingowych. Trzecia kategoria to z kolei szkolenia będące efektem badań metodą mystery client (patrz: [I.B ]), które dadzą diagnozę oraz wytyczne w zakresie jakości i profesjonalizacji działania personelu punktów JIT. B. Opracowanie systemu certyfikacji i rekomendacji usług w zakresie możliwym do przyjęcia przez branżę Opracowanie i wprowadzenie certyfikatów jakości ekologicznej ( Orłów ) - dla hoteli, restauracji itp. obiektów przyjaznych środowisku; na przykład typu Czysty Hotel, Korzystamy tylko z produktów nieszkodliwych dla środowiska, Podajemy tylko zdrową żywność czy Korzystamy z odnawialnych źródeł energii itp. Skutecznie wprowadzane rozwiązania ekologiczne i osiągnięcia obiektów turystycznych na SOG w tej dziedzinie mają duże znaczenie dla poprawy jakości produktu turystycznego. Mniej śmieci, mniej zanieczyszczona woda w zbiornikach wodnych i rzekach, czystsze powietrze, zwłaszcza w takich miejscach jak SOG, wpływa na poczucie większego komfortu pobytu turystów korzystających z certyfikowanych obiektów. 59

60 Ekologiczne kryterium certyfikacji i rekomendacji (wraz z odpowiednim nagłośnieniem, promocją) daje szansę zajęcia przez SOG tej przestrzeni rynku, która obecnie w Polsce ma charakter niszowy (walory ekologiczne towaru czy usługi nie stanowią w skali masowej dominującego kryterium wyboru dla konsumentów). Równocześnie jednak jest to zbieżne z tendencjami występującymi w krajach rozwiniętych, gdzie coraz więcej osób chce być świadomymi konsumentami nieszkodliwymi dla środowiska, odpowiedzialnymi społecznie (w tych tendencjach mieści się także np. ruch fair-trade sprawiedliwego handlu). Przyjęcie zagadnień ekologii za kryterium certyfikacji i rekomendacji teraz ulokuje SOG na pozycji swego rodzaju awangardy (odnosząc do skali kraju), jednak zakładając stopniowy wzrost i upowszechnianie zarysowanych postaw konsumenckich, można ją przekuć w pozycję tzw. pioniera (pierwszy w danej kategorii) wraz z pełną paletą płynących z niej korzyści marketingowych. C. Organizacja cyklicznych konkursów branżowych Jednym ze skutecznych sposobów wpływania na poprawę jakości usług turystycznych stosowanych przez wiele samorządów lokalnych jest organizacja konkursów z nagrodami dla poszczególnych dziedzin branży turystycznej. Udział podmiotów gospodarczych we wszystkim konkursach jest dobrowolny, a nagrody - w postaci szczególnej promocji, nagłośnienia medialnego, obecności w folderach i serwisach internetowych, a także splendoru dla laureatów wydają się istotną motywacją dla czynienia większych starań w pracy np. przewodnika turystycznego czy kucharza, albo w przygotowaniu i realizacji usług w gospodarstwie agroturystycznym. Dlatego proponuje się tu przykładowe motywy przewodnie konkursów na: najlepszego kucharza (potrawę regionalną), najlepszego przewodnika turystycznego (najciekawsza oracja nt. SOG), najlepszą ofertę gospodarstwa agroturystycznego uwzględniająca przy tym miejscowe dziedzictwo kulturowe. Nagrodą we wszystkich konkursach i rekomendacjach (wyrażanych przyznaniem certyfikatu) będzie promocja tylko tych certyfikowanych i rekomendowanych podmiotów oraz laureatów poszczególnych konkursów Nasze Orły!. Podmioty certyfikowane są następnie promowane przez okres pomiędzy kolejnymi edycjami konkursów [patrz też: [II.D.4.4]]. 60

61 I.B.2.4. Budowanie komplementarnego systemu komunikowania się z otoczeniem Proponowane działania [I.B.2.4.1] Budowa wewnętrznego systemu komunikowania System wewnętrzny dotyczy podmiotów działających na lokalnym rynku turystycznym. O wzajemnych kontaktach wszystkich podmiotów funkcjonujących na Jurze powiedziane zostało już sporo przy omówieniu obszaru zarządzania rozwojem produktu turystycznego SOG. Tu dodamy jedynie dwie propozycje, które wydają się konieczne dla usprawnienia komunikacji także z tymi podmiotami, które nie będą zainteresowane bezpośrednim i aktywnym udziałem w sieci współpracy. Proponowane w tym zakresie działania systemowe to: A. Intranetowa platforma komunikacji wewnętrznej Rozbudowa portalu internetowego o swego rodzaju część intranetową, poprzez przygotowanie i przejrzystą prezentację treści dedykowanych różnym grupom podmiotów z branży turystycznej (w tym elektroniczny newsletter) z możliwością także kontaktu zwrotnego przekazywania opinii, uwag, skarg, pomysłów. W turystyce zachodzą zmiany niemal codziennie. Wiele podmiotów gospodarczych nie jest w stanie nadążać za nowinkami, które czasem są bardzo potrzebne w codziennym funkcjonowaniu. Dlatego serwis wewnętrzny wraz z anonsującym aktualizacje newsletterem powinien o takich nowościach informować regularnie, np. raz na tydzień. Dotyczy to wszelkich nowości w przepisach prawa, możliwości pozyskiwania zewnętrznych źródeł finansowych (konkursów grantowych), tego co media donosiły na temat naszego regionu lub produktu, ważnych opracowań i danych potrzebnych dla codziennego funkcjonowania i informacji o szczególnych spotkaniach organizowanych przez różne podmioty, np. światowy dzień turystyki organizowany w województwach, międzynarodowy dzień przewodnika turystycznego itp. Przygotowywanie newslettera pozwoli na zapoznawanie się z najważniejszymi nowościami w różnych dziedzinach, istotnych dla gospodarki turystycznej na SOG. Tych, którzy to robią dotychczas samodzielnie - odciąży od konieczności przeszukiwania wielu stron internetowych poświęconych tym zagadnieniom; z kolei dla tych, którzy samodzielnie nie śledzą regularnie sytuacji w branży, może stać się on podstawowym źródłem informacji. B. e-biuletyn wewnętrzny Przygotowywanie (raz na pół roku) biuletynu zawierającego najważniejsze informacje o planach dotyczących SOG na kolejny okres oraz przedstawiającego możliwości współpracy lub współudziału w inicjatywach realizowanych przez ZGJ (oraz klaster i LOT, w przypadku ich powołania). Biuletyn skierowany do podmiotów działających na lokalnym rynku turystycznym. Wydanie elektroniczne. 61

62 [I.B.2.4.2] Budowa zewnętrznego systemu komunikowania Komunikacja zewnętrzna odnosi się przede wszystkim do działań z obszaru promocji, dlatego propozycje działań, projektów, inicjatyw itp. zawarte są w części poświęconej strategii komunikacji marketingowej [patrz: II.D]. 62

63 63