Nowe fenomeny internetowe jako pole refleksji badacza społecznego

Transkrypt

1 Filip Nalaskowski Nowe fenomeny internetowe jako pole refleksji badacza społecznego Fenomen jest zjawiskiem. Odwołując się do perspektywy filozoficznej można by powiedzieć, że to taki fragment rzeczywistości, który możemy rejestrować za pomocą zmysłów za pośrednictwem wzroku, słuchu, węchu etc. Internet jako nowe, dość nowe, medium ciągle szuka sposobów wyrazu. O ile w przypadku starszyzny w rodzinie mediów (prasy, radia) trudno o jakieś częste, duże zaskoczenia mówi się, że wszystko już było, o tyle Internet co rusz serwuje jakieś nowe jakości. Gwoli sprawiedliwości należy oddać, że często są to hybrydy istniejących już zjawisk, jakkolwiek zaczynają funkcjonować jako byty sui generis twórcze. Owe nowo zaobserwowane w globalnej sieci fenomeny są nie tylko świeże dla świata cyber mediów, popkultury, ale często niosą sobą nową wartość w sensie społecznym. Naszaklasa, Facebook, Myspace portale społecznościowe, w sposób oczywisty musiały znaleźć się w polu zainteresowania badaczy- socjologów. Niewątpliwie absurdalno- anarchistyczne forum 4chan też na to zasługuje. Refleksji można się oddawać na polu komunikatorów czy chatrullete ki. Ja dziś chciałem zwrócić uwagę na trzy inne, duże zjawiska, po przedstawieniu których postaram się ukazać ich szczególną innowacyjność, odmienność. Blog Pamiętnik to gatunek literatury stosowanej, relacja prozatorska o zdarzeniach, których autor był uczestnikiem bądź naocznym świadkiem tyle słownik. Miliony ludzi pisało i pisze pamiętniki. Część z tych zapisków wychodzi na światło dzienne. Znamy pamiętnik Juliusza Cezara, Marii Kuncewiczówny, Franza KaWi, czy Anny Frank. Nowoczesnym, jak by się wydawało, wcieleniem pamiętnika jest blog. Na świecie istnieje 230 milionów blogów, w tym w Polsce 3 miliony. Gatunek ten, zarówno w formie tradycyjnej, jak i elektronicznej, ma to do siebie, że autorzy częściej niż gdziekolwiek indziej ujawniają swoje uczucia i emocje. Zdradzają swoje radości i lęki. Pamiętnik jest dobrowolnym otwarcie drzwi swojej duszy. Juliusz Cezar pisało o swojej niechęci (choć słowo nienawiść byłoby bardziej na miejscu) do zdradzieckich Galów. Franz KaWa relacjonował swój ból relacji z bliskimi. Pamiętniki Anny Frank są zapisem oczekiwania na śmierć z rąk nazistów. Także wirtualni autorzy odkrywają swoje intymne sekrety. Opierając się na lekturze najpopularniejszych i najlepszych blogów 1, można stwierdzić, że blogerzy piszą o swoich emocjach, 1 Blog roku - Onet.pl Zespół Monitorowania Zmian w Kulturze i Edukacji 1

2 problemach, bólu. Zwyciężczynią konkursu na najlepszy blog roku ad 2008 została dziesięcioletnia dziewczynka redagująca pamiętnik Życie bez ojca. Opisuje w nim swoje emocje, uczucia i funkcjonowanie po stracie taty. Spośród nagradzanych, najpoczytniejszych blogów sporą część stanowią prace autorstwa osób dotkniętych ciężkimi chorobami (białaczką, nowotworami), bądź osób na co dzień z tymi chorobami obcującymi np. rodziców. Mowa tu jednak o najlepszych blogach, tych nagradzanych. Pisane są one niezłą polszczyzną, starannie redagowane, regularnie uzupełniane. Jednak blogi, w mojej ocenie, w większości są słabej jakości wytworami literackimi. Roi się w nich od błędów, mają często nader niestaranną formę, i w odróżnieniu od tych nagradzanych traktują o szarej prozaicznej codzienności. Niemniej jednak i te prace przepełnione są emocjami: po rozstaniu z chłopakiem, po kłótni z rodzicami, niepokojem o przyszłość etc. Słowem: wszystkie blogi nęcą czytelników możliwością wejrzenia w duszę, uczucia autorów. Warto w tym miejscu zastanowić się co odróżnia tradycyjny pamiętnik od bloga. Pierwsza i oczywista różnica to medium. Nie jest nim, tradycyjnie, pióro i notatnik w grubej,zamykanej na kłódeczkę, oprawie, ale komputer i globalna sieć. Moim zdaniem ta najistotniejsza różnica, leży gdzie indziej. Pamiętnik, w swoim pierwotnym założeniu, był skrzętnie skrywanym drzwiami duszy autora. Chowano je pod materac, do zamykanych na klucz szafek. Chroniono przed wzrokiem innych, a kiedy już tym innym udało się zdobyć do pamiętnika dostęp zawsze wiązało się to z porażką i bólem autora. Zupełnie inaczej jest w przypadku blogów. Mają podobną co ich tradycyjne pierwowzory zawartość, dają wgląd w emocje autorów, ale wysyłane są w świat. Nie byle jak, bo za pośrednictwem najpowszechniejszego i najskuteczniejszego z mediów Internetu. Nie tylko, że nie chowamy naszych myśli pod materacem, ale wystawiamy je w witrynie internetowej na publiczny ogląd nierzadko witrynę tą reklamując. Zatem nie tylko już nie ukrywamy, ale działamy z intencją ujawnienia. Web- celebryty. Gwiazdy Internetu Znamy gwiazdy popkultury. Ja cenię sobie Seana Connerego i Janusza Gajosa, moja córka Dodę i Hannah Montanę, a mój ojciec Adolfa Dymszę i Mieczysława Fogga. Wielu już się zastanawiało kim jest gwiazda co stanowi o gwiazdorstwie. Nie chcąc się wdawać w zbędną dla tego artykułu dyskusje można stwierdzić, że: gwiazda to osoba znana, sławna, wyrosła z popkultury, podziwiana za talent/osiągnięcia/ pieniądze etc. Gwiazdy, ich życie stało się pożywką dla mediów. Wielu emocjonowało się skandalami sypialnianymi z życia Michaela Jacksona i Pameli Anderson. Ekscesami narkotykowymi Amy Winehouse i Kate Mose, czy przebiegiem ciąży Kasi Cichopek. Zainteresowanie, wręcz wścibstwo, mediów to jedna strona medalu. Druga strona to fankluby i wielbiciele, wielkie pieniądze i luksusy, życie w świetle reflektorów i własna twarz na okładkach kolorowych pism. Wielu pozazdrości gwiazdom ich statusu, szuka drogi na czerwony chodnik Cannes, lub choćby Międzyzdrojów. Zespół Monitorowania Zmian w Kulturze i Edukacji 2

3 Pani Basia, Cygan, Gracjan Roztocki, Luntek, Krzysztof Kononowicz. To pseudonimy i nazwiska gwiazd Internetu. Osoby te, bez wątpienia, mają status gwiazd. Są rozpoznawalne, pojawiają się w programach telewizyjnych, czasem reklamach. Mają swoje strony internetowe, miewają fankluby. Rewolucjonista za 4zł/h 2 Cygan, a właściwie Jan Kreczman z Torunia, zasłynął wywiadem udzielonym grupie młodzieży udającej telewizję. Jego wypowiedź obfitowała w przekleństwa, skarżył się na niską rentę, wyrażał dezaprobatę dla istnienia i funkcjonowania Policji, służb miejskich. Kilkudziesięciosekundowa wypowiedź szybko znalazła się w Internecie. Specyficzna ekspresja i wprost, dosadnie wyrażane poglądy znalazły fanów co znalazło odbicie w setkach tysięcy widzów, którzy w krótkim czasie zapoznali się z materiałem. Jego pięć minut trwało pół roku. Pojawiał się w serwisach informacyjnych, ktoś założył jego stronę internetową, poprzez którą można było kupić koszulki i inne gadżety z podobizna Cygana 3. Zagrał nawet w reklamie lokalnego producenta materiałów budowlanych. 40- letnie dziecko 4 Gracjan Roztocki. To czterdziestoletni mężczyzna o wizerunku i usposobieniu dziecka. Rozgłos zdobył dzięki zamieszczanym przez siebie piosenkom, własnego autorstwa, które wypełniały jego profil na YouTube 5. Nie trzeba być znawcą muzyki, aby stwierdzić, że produkcje Gracjana miały nader infantylny, a wręcz prymitywny charakter. Utwory wykonywane a cappella, trudno między sobą odróżniały się melodią. Teksty piosenek głównie o pogodzie, życiu codziennym - banalne, pełne niezręcznych PRZEPRZSZAM - częstochowskich - rymów. Całości towarzyszyły materiały wideo teledyski na których autor ujawniał fascynację naturyzmem. Gracjan w krótkim czasie przebił się do telewizji występując w znanych talkshowach. Przez jakiś czas prowadził swój kącik w popularnym programie rozrywkowym. Wystąpił w ogólnopolskiej reklamie, znalazł managera, jeździ po Polsce dając koncerty. Tradycyjnie status gwiazdy uzyskiwały osoby podziwiane, obdarzone cenionymi ponadprzeciętnymi cechami jak talent, czy uroda. Podziwiamy Arethę Franklin za jej aksamitny, zarazem mocny głos. Cenimy Robert De Niro za charakterystyczny niebywały styl aktorski. Wielbimy urodę, okraszoną niemałym talentem aktorskim, Juli Roberts. Dzięki tym cechom wymienieni powyżej 2 Film- wywiad z Cyganem na stronie YouTube.com: 3 Już nieaktywna: 4 Strona domowa Gracjana Rostockiego: Zespół Monitorowania Zmian w Kulturze i Edukacji 3

4 zdobyli sobie nasze zainteresowanie, podziw i szacunek. Z drugiej strony mamy alkoholika nadużywającego wulgaryzmów, zniewieściałego, infantylnego 40- latka. Osoby te również zdobyły popularność, wzbudziły ciekawość, ale u większości ludzi wywołały zażenowanie, irytację, a w najlepszym wypadku wesołość. Internet, w odróżnieniu od innych mediów, częściej promuje, daje popularność osobom wykpiwany, żałosnym. Gwiazdy Internetu na ogół nie mają żadnych predestynujących do sławy, tradycyjnego gwiazdorstwa cech, prócz odwagi i parcia na szkło. Tradycyjne gwiazdy i te internetowe łączy jednak kilka cech. I jedni i drudzy budzą zaciekawienie innych ludzi. Mają widzów, fanów. I jedni i drudzy na swojej popularności zarabiają. Okazuje się, że Internet nie tylko obrócił, zmienił definicję gwiazdy ale dał drugą alternatywną drogę do popularności. O ile pierwsza droga, na końcu której była sława i pieniądze, prowadziła przez talent i podziw, o tyle druga ma ten sam cel, ale prowadzi przez kpinę i szyderstwo. Animacje Czym jest kreskówka. To film animowany, pierwotnie kierowany do dzieci. Najbardziej znanymi producentami kreskówek są Disney Company, czy Pixar, a na naszym rynku Studio Filmów Rysunkowych z Bielska- Białej. Pytani o film animowany najpewniej pierwsze o czy pomyślimy to Bambim, czy Bolku i Lolku. Produkcje proste, choć nie pozbawione humoru, kierowane do dzieci. Nieco później niż animacje dziecięce rozwinął się rynek kreskówek kierowanych do widzów starszych. Największy ośrodkiem filmów animowanych dla dorosłych anime od lat siedemdziesiątych XX wieku była Japonia. To tu powstawały obrazy, niejednokrotnie przepełnione brutalnością i erotyzmem, kierowane i dystrybuowane do pełnoletnich odbiorców. Rozwój animacji dla dorosłych, na Zachodzie, na szeroką skalę, obserwujemy dopiero od kilku lat. Na przedstawionych poniżej przykładach postaram się wykazać kolejną dokonaną aberrację. Miasteczko South Park Serial produkowany w USA od 1997 roku. Opowiada o życiu, w tytułowym mieście, czterech ośmiolatków. Serial posługuje się bardzo uproszczoną animacją. Poszczególne odcinki trwają około 20. Obraz przepełniony jest odniesieniami do kultury popularnej, polityki, bieżących wydarzeń życia społecznego. Dobrym przykładem jest tutaj odcinek o wygranej Baracka Obamy w wyborach prezydenckich, który został wyemitowany w dzień po ogłoszeniu wyników wyborów w USA. Poziom humoru jak i abstrakcyjność odniesień do otaczającego świata niewątpliwie sprawiają, że serial kierowany jest do widza z tym światem nieźle obeznanego, wyrobionego dorosłego. Pomimo, że bohaterami są dzieci, niekiedy z właściwą sobie naiwności interpretujące otaczający świat, to przesłaniem każdej z opowieści jest morał zrozumiały tylko dla dorosłych. Autorzy przyjęli za swój styl Zespół Monitorowania Zmian w Kulturze i Edukacji 4

5 prowadzenie narracji w niezwykle kontrowersyjny sposób, będący mocno dalekim od poprawności politycznej. Oto niektóre przykłady prezentowanych problemów. Walka dwójki niepełnosprawnych uczniów o to kto jest fajniejszym niepełnosprawnym. Z jednej strony chodzący się o kulach, jąkający się Jimmy, z drugiej poruszający się na wózku chłopiec zdradzający objawy poważnego porażenia mózgowego Timmy. Jeden z głównych bohaterów Eric Cartman - po obejrzeniu Pasji Mela Gibsona rozpętuje w miasteczku antysemickie zamieszki, w wyniku których część zamieszkujących w mieście żydów dochodzi do wniosku, że warto przeprosić świat za ukrzyżowanie Chrystusa. W innej opowieści bohater ośmiolatek osiąga podniecenie seksualne, poprzez obserwowanie, jak jeden z jego kolegów Buters Stoch - jest bity i poniewierany przez własnych rodziców. Serial liczy już obecnie 14 sezonów, gdzie na każdy składa się średnio 15 odcinków. Pierwotnie emitowany w Comedy Central z czasem wykupywany przez inne telewizje z kilkudziesięciu krajów świata. W naszym kraju wyświetlany przez MTV Polska i Canal+. Autorzy stworzyli również pełnometrażowy filmy oparty na pomyśle South Park, który był wyświetlany w kinach w 1999 roku. W chwili obecnej najpopularniejszy medium tego serialu stał się Internet. Za pośrednictwem kilkudziesięciu stron można oglądać dowolne odcinki serialu. Strony te na ogół rozpowszechniają ten materiał nielegalnie, bez zgody autorów, aczkolwiek istnieje również oficjalna, legalne strona South Park Studios, dzięki której można oglądać serial w wysokiej jakości, legalnie, aczkolwiek z przerwą na reklamy w połowie czasu emisji. Włatcy Móch Serial animowany polskiej produkcji. Ukazuje się od 2006 roku. Emisje prowadzi telewizja TV4, a także MTV Polska i Comedy Central. Do dziś doczekaliśmy się siedmiu sezonów i jednego filmu pełnometrażowego wyświetlanego w kinach w tym roku. Bohaterami serialu są czterej drugoklasiści dokładnie tak samo jak w South Park. Chłopcy chodzą do szkoły w której to toczy się część akcji. Zazwyczaj problemy z którymi borykają się bohaterowie są typowymi problemami ośmiolatków. Autor Bartosz Kędzierski, celowo umieszcza w produkcji błędy ortograficzne, nawet w tytule serii. Na porządku dziennym jest występowanie w serialu wulgarnych i obelżywych zwrotów. Serial obfituje w sceny drastyczne i wulgarne. Za przykład niech posłuży opis jednej z postaci. Czesio - jeden z głównych bohaterów jest zombie i mieszka na cmentarzu. Koledzy grają z nim w grę które oko wypadnie Czesiowi. Przez niekompletną czaszkę wystaje mu fragment mózgu. Najlepszymi jego przyjaciółmi są: Wujek Alfred, Miś Przekliniak oraz Wacek jego własny penis. W odróżnieniu od poprzednich, obcych, produkcji w tym serialu trudno jest dostrzec drugie dno. Serial zdaje się być tylko turpistyczną opowieścią zobrazowana na przygodach chłopców. O ile Zespół Monitorowania Zmian w Kulturze i Edukacji 5

6 w przypadku South Park za wulgaryzmami i na przykład erotyzmem kryło się jakieś przesłanie, jakiś mniej lub bardzie ukryty żart dla widza dorosłego, tak tu dostajemy to co widać 6. Produkcje animowane z założenia kierowane do dzieci stały się w jakiejś części rozrywką dorosłych. Problem jest jednak nieco bardziej złożony. W telewizji produkcje te emitowane są w godzinach wieczornych, czy nawet nocnych, jakkolwiek w Internecie dostępne są przez całą dobę, za darmo. Japońskie produkcje spod znaku Anime charakteryzowały się specyficzną, mało atrakcyjną dla dziecka postacią wizualną. Ciemne szaro- bure obrazy, szybko przeskakujące mało czytelne kadry i temu podobne środki. Całość przypominała estetyką hollywoodzkie filmy akcji czy thrillery. W przedstawionych powyżej serialach mamy do czynienia z dość przyjazną formą graficzną. Wyraźne, duże postacie. Dużo kolorów. Niekiedy pojawiają się zwierzęta, całość ma formę często przypominającą tradycyjną wieczorynkę. Jeśli dodać do tego treść seriali: przygody ośmiolatków, czy amerykańskiej rodziny to nic dziwnego, że znaczną część widowni stanowią dzieci. O popularności wśród młodszych widzów niech świadczy popularność niektórych gadżetów związanych z serialami. Seria artykułów szkolnych i ubrań dla dzieci z serialu Włatcy Móch, czy też napój Włatcy Móch Cóla z obrazkami, do kolekcjonowania, przedstawiającymi postacie. Podobnie rzecz się ma z South Park, którego producenci wypuścili na rynek dużą serię maskotek postaci serialowych. Reasumując najmłodsi widzowie dzieci w miarę możliwości oglądają te seriale ze względu na formę wizualną nie odbiegającą od normalnych bajek, starsi - nastolatki wabione są zewnętrzną warstwą przekazu blue humor 7. Konkluzja We wszystkich zaprezentowanych wyżej fenomenach mamy do czynienia z abberacjami. Tradycyjne rozumienie interpretowanie niektórych bytów, wartości w cybermedium zmieniło znaczenie niekiedy o 180 stopni. W przypadku bloga odwróceniu uległa jedna z konstytutywnych dla pamiętnika cech intymność. Zamiast niej mamy upowszechnienie, jawność. Blog to nie tylko elektroniczny zapis emocji i przeżyć - to, w odróżnieniu od tradycyjnych pamiętników, ujawniony całemu światu stan naszej duszy. Webcelebryci są w znacznej mierze zaprzeczeniem znaczenia gwiazd świata realnego. Popularność i możliwość zarabiania na tym są jedynymi ich cechami wspólnymi cała reszta jest dokładnie odwrotna. Talent vs. jego brak. Podziw i wyśmiewanie. Świadomość i nieświadomość swojej wartości. 6 z angielskiego: what you see is what you get Z angielskiego określenie humoru niesmacznego, często opierającego żartami na temat seksu, pochodzenia, płci. Niska forma 7 rozrywki, bywa nazywany humorem toaletowym. Zespół Monitorowania Zmian w Kulturze i Edukacji 6

7 I nowe kreskówki gdzie mamy do czynienia z sytuacją w której najpopularniejsze seriale animowane Internetu kierowane są do dorosłych, w tym wypadku wyraźną aberracją jest zmiana odbiorcy z dziecka na widza dorosłego, choć tak często produkcje trafiają do dzieci. Możemy zatem mówić o podwójnej aberracji. Warto zastanowić się nad przyczyną takiego stanu rzeczy. Odpowiedzieć sobie na pytanie: dlaczego Internet tak chętnie abberuje zjawiska? Zaprezentuję poniżej hipotezę, pewnie jedną z wielu możliwych, w znacznej mierze może tłumaczyć fakt występowania zmian. Na możliwość zaistnienia takich zmian wpływ miało kilka faktów. Ogrom Internetu stanowi ilość ludzi z niego korzystających. W przypadku osób młodych to około 90% 8. Zbiorowość ta nie jest jednolita pod względem oczekiwań kulturalnych. Obok masy stron dotyczących amatorskich wytworów sztuki (fotografia, rysunek) istnieją strony promujące proste, wulgarne fotomontaże. Obok domowej produkcji, offowych filmów, małych form filmowych, istnieją wulgarnie dubbingowane klasyczne bajki jak Krecik czy Bolek i Lolek. Jak możemy wywnioskować z ramówki popularnych stacji telewizyjnych, gros odbiorców mediów chętniej zawiesza oko na produkcjach typu Gwiazdy śpiewają na lodzie 9, niż poniedziałkowym Teatrze Telewizji 10. Można zatem zaryzykować twierdzenie, że im rozrywka prostsza, mniej wymagająca zaangażowania intelektu od odbiorcy, tym lepiej się sprzeda. Choć nie bez znaczenia jest pojawianie się w niej komponentów w rodzaju wulgarności, erotyki, brutalności, czy łamania barier intymności. Do czasu powstania Internetu odbiorcy byli właściwie pozbawieni możliwości wpływania na program nadawców. Powodów tak rozumianego wykluczenia mogło być kilka. Wiek odbiorców np. zbyt młodzi aby móc na to wpływać. Brak kompetencji do podejmowania wysiłku na rzecz zmian. Niechęć do podejmowania takiej dość trudnej inicjatywy lenistwo. Jedynym środkiem, który miał wpływ na oferowany repertuar były wskaźniki oglądalności, choć dość niedoskonałe w porównaniu z Internetowym wskaźnikiem odwiedzin strony. W globalnej sieci sprawa wydaje się być banalnie prosta, to czy zamieszczony przez nas materiał podoba się, wzbudza zainteresowanie, sygnalizowane jest przez licznik odwiedzin strony. Informacje o ciekawych, godnych uwagi stronach roznosi się wśród użytkowników sieci lotem błyskawicy. Przesyłanie linków, poprzez elektroniczną pocztę, promocja na portalach sprawiają, że wieści roznoszą się w sieci jak infekcja wirusowa. Stąd też angielskie określenie virals, czy polski odpowiednik wirale. Nigdzie indziej jak w Internecie nie stają się ciałem takie maksymy jak: Vox populi vox dei, czy prawo popytu i podaży. Internet niezwykle szybko i chętnie odpowiada na gusta odbiorców. Można ponownie zatem zaryzykować twierdzenie, że globalna sieć jest autentycznie, demokratyczną przestrzenią. Dominuje tu to, co większość chce widzieć, czytać, etc. Podaż w żaden sposób nie jest 8 CBOS, Op. Cit. 9 Zbitek pochodzący od produkcji: Jak oni śpiewają, Gwiazdy tańczą na lodzie, Taniec z Gwiazdami, i Gwiezdny cyrk 10 TVP kultura średnio 7000 widzów Zespół Monitorowania Zmian w Kulturze i Edukacji 7

8 ograniczana przez czas limity. Nie mają na działanie Internetu instytucje takie jak Rada Etyki Mediów, jak ma to miejsce w przypadku radia, czy telewizji. Każdy z użytkowników wart jest tyle samo, czyli powiększa o jeden wartość na liczniku odwiedzin strony pod tym względem w sieci wszyscy jesteśmy równi. Wraz ze wzrostem popularności Internetu, poziom prezentowanych tam produkcji, a właściwie proporcje różnych typów wytworów kulturowych istotnie się zmieniły. Odkąd głos uzyskała ignorowana dotąd większość osoby młode, słabiej wykształcone, mniej wyrobione kulturalnie, tak rzadziej napotykamy w sieci produkcje ambitne. Warto zwrócić uwagę, że wszystkie prezentowane wcześniej aberracje służyły do zbliżenia charakteru odwracanych zjawisk do recepty na sukces. Blogi upowszechniły się nęcąc cudzą intymnością, odkrywaniem sekretów, umożliwiając uprawianie podglądactwa. Cybergwiazdy zaspokajają ludzką potrzebę oglądania dziwaków. Wiele lat temu na jarmarkach i odpustach można było spotkać atrakcję w postaci galerii dziwaków z kobietą z brodą, karłami i braćmi syjamskimi w składzie. Rozrywka prosta i niewyszukana, acz ciesząca się dużą popularnością. Im odmienność danej osoby ciekawsza, bardziej kontrowersyjna, im podmiot bardzie predestynowany do wyśmiewania, tak i jego popularność większa. Mamy zatem wulgarnego alkoholika, który pozuje na rewolucjonistę, czy budzącego śmiech 40- letniego dzieciaka przekonany o własnym artyzmie. Wyśmiewanie ich czyli - rozrywka motłochu. Nowoczesne animacje niejako wprost stawiają na brutalność, erotyzm, niepoprawność polityczną. Nie ma znaczenia, że w zamyśle twórców środki te były często tylko formą wyrazu kamuflującą inne przesłanie. Reasumując. Rosnąca popularność Internetu sprawia, że w sieci dominują materiały, zjawiska podporządkowane gustom i oczekiwaniom tej większości. Jako że dostęp do Internetu zyskują mniej wyrobione kulturalnie, tak poprzeczka kulturalna Internetu się obniża. Skutkiem czego niejako wymuszane są zaprezentowane wcześniej aberracje. Zespół Monitorowania Zmian w Kulturze i Edukacji 8