METODA SZACOWANIA KOSZTÓW RECYKLINGU WYROBÓW AGD NA ETAPIE PROJEKTOWANIA

Transkrypt

1 METODA SZACOWANIA OSZTÓW RECYLINGU WYROBÓW AGD NA ETAPIE PROJETOWANIA Ewa DOSTATNI, Aa ARWASZ, Jacek DIAUN Streszczeie: W artykule opisao metodę szacowaia kosztów recykligu wyrobu a etapie jego projektowaia. Przedstawioo założeia projektowe artykułów gospodarstwa domowego uwzględiające recyklig po wycofaiu ich z eksploatacji. Opisao dobór materiałów i połączeń ulatający demotaż wyrobów a potrzeby recykligu. Przedstawioo sposoby demotażu wyrobów z podziałem a ieiszczący, częściowo iszczący oraz ieiszczący. Słowa kluczowe: recyklig, koszty recykligu, ekoprojektowaie. 1. Wstęp Proces projektowaia jest procesem stopiowego defiiowaia cech obiektu, począwszy od ogólych aż do coraz bardziej szczegółowych oraz obejmuje czyości i zdarzeia występujące pomiędzy pojawieiem się problemu, a powstaiem dokumetacji opisującej rozwiązaie problemu, zadawalające z puktu widzeia fukcjoalego, ekoomiczego oraz iych zdefiiowaych wcześiej wymagań [1,2]. Projektowaie jest procesem złożoym, zajmującym w cyklu życia wyrobu zaczące miejsce. Decyzje podjęte w fazie projektowaia wpływają a koszty produkcji wyrobu [3] oraz determiują działaia, które będą musiały zostać podjęte w ostatiej fazie cyklu życia wyrobu (po jego wycofaiu z użycia). Badaia, doświadczeia z praktyki produkcyjej wykazały [4], że ajbardziej zaczące efekty wdrażaia owoczesych techologii recykligowych moża uzyskać już we wczesych fazach rozwoju produktu, tz. w fazie jego projektowaia. W związku z powyższym im wcześiej zostaą zidetyfikowae i włączoe do cyklu życia wyrobu aspekty środowiskowe, tym lepsze będą efekty tego działaia. Coraz częściej stosowae obecie ekoprojektowaie polega a uwzględieiu problematyki ekologiczej a etapie wczesego projektowaia w celu obiżeia stuków egatywego oddziaływaia wyrobu a środowisko w dalszych fazach cyklu jego życia Jest to rówież związae z aspektami prawymi, które wymuszają a producetach przestrzegaie określoych orm związaych z odzyskiem materiałów z wyrobów wycofaych z użytkowaia. Przedsiębiorstwa produkujące wyroby z uwzględieiem ekoprojektowaia stają się bardziej kokurecyje a ryku produkując wyroby o lepszej jakości, przyjaze dla środowiska [5]. Prowadzoe coraz częściej a szeroką skalę kampaie środowiskowe zachęcają klietów do zakupu wyrobów przyjazych dla środowiska. Sami klieci rówież wybierają wyroby ekologicze, poieważ zużywają oe p. miej eergii elektryczej, co powoduje obiżeie kosztów utrzymaia gospodarstw domowych. Niestety wyroby zaprojektowae zgodie z regułami ekoprojektowaia są często droższe od tradycyjych. W większości przydatków, sam koszt wyprodukowaia ekowyrobu ie jest wyższy, ale a ceę końcową mają wpływ koszty poiesioe a prace badawczo-rozwojowe związae z wprowadzeiem owych rozwiązań do kostrukcji lub produkcji owego wyrobu. 298

2 2. Założeia ekoprojektowaia uwzględiające recyklig 2.1. Dobór materiałów Ekoprojektowaie ma szczególie waże zaczeie w przypadku artykułów gospodarstwa domowego. Są to wyroby zawierające dużo części wykoaych z tworzyw sztuczych. Tworzywa sztucze po poowym przetworzeiu mogą zostać poowie wykorzystae do produkcji owych wyrobów. W związku z powyższym szczególą uwagę przykłada się do podatości wyrobu AGD a recyklig. Wyrób powiie być tak zaprojektoway, aby zawierał jak ajwiększą liczbę materiałów stadaryzowaych i podatych a recyklig. Ważą rolę odgrywa prawidłowe ozakowaie materiałów, co ułatwia ich rozpozaie podczas demotażu, a późiej recykligu. Wyrób zaprojektoway zgodie z wymagaiami ekoprojektowaia powiie posiadać zwiększoe potecjale zdolości użytkowe, a miaowicie: możliwość wielokrotego jego zastosowaia (lub poowego zastosowaia wybraych części), powiy zostać opracowae procedury postępowaia z wyrobem wycofaym z użytku (zebraie i recyklig zużytego sprzętu) oraz posiadać istrukcję demotażu. Projektując wyrób, który w przyszłości zostaie podday recykligowi ależy uwzględić, że materiały, których odzyskaie z wyrobu jest iezbęde powiy być skocetrowae blisko siebie, a do elemetów demotowaych powiie być zapewioy łatwy dostęp. Dobór materiałów do produkcji artykułów gospodarstwa domowego powiie rówież uwzględiać ich kompatybilość. Im więcej zastosowaych w wyrobie materiałów kompatybilych, tym miej czasu ależy poświęcić a ich rozdzieleie. Materiały iekompatybile (lub iezgode), to takie materiały których ie moża poddać recykligowi lub wpływają a obiżeie wartości surowca wtórego. Podczas tradycyjego procesu recykligu przeprowadza się rozdrabiaie materiału, a astępie dzieli się otrzymaą mieszakę a grupy aż do uzyskaia zgodych frakcji. Jeżeli już a etapie projektowaia odpowiedio dobierze się materiały uwzględiające ich kompatybilość, to proces recykligu zostaie uproszczoy i przyspieszoy. Strategie projektowaia zorietowae a recyklig mają a celu rozwój dziedzi związaych z poowym zastosowaie wyrobów i jego utylizacją. Ukierukowae są oe m.i. a obiżaie kosztów związaych z recykligiem wyrobu. Założeiem ekoprojektowaia jest rówież miimale zużycie surowców. Recyklig jest jedym z priorytetowych elemetów rozwoju wyrobu. W tabeli r 1 w sposób schematyczy przedstawioo przegląd różych aspektów, które powiy zostać uwzględioe podczas projektowaia ekologiczych wyrobów. Jak już wyżej wspomiao a uproszczeie procesów techologiczych recykligu mają wpływ kombiacje materiałów. Projektat projektując wyrób powiie mieć dostęp i zać materiały kompatybile. Niezgode materiały obiżają jakość materiałów wtórych dlatego, aby ułatwić recyklig, ależy do produkcji użyć jedyie te materiały, które we wspólym zestawieiu tworzą zgodą kombiacje. Na podstawie tabel (matryc) kostruktor określa jaki materiał połączyć z iym, aby jego recyklig był możliwie jak ajprostszy. Służą do tego róże matryce dla stopów metali, p. alumiium i stali oraz tworzyw sztuczych, p. termoplastów [6]. Istieją rówież matryce dotyczące recykligu gotowych produktów. Rówież bardzo ważym aspektem jest zastosowaie jak ajmiejszej liczby różych materiałów. Wpływa to a zmiejszeie prawdopodobieństwa wystąpieia problemów związaych z iezgodością surowców [7]. 299

3 olejym elemetem jaki ależy uwzględić podczas projektowaia jest sposób i rodzaj zastosowaych w wyrobie połączeń. Połączeia powiy być tak zaprojektowae, aby zapewiły szybki i łatwe rozłączie, zwłaszcza gdy z powodów fukcjoalych ie moża uikąć zastosowaia materiałów iekompatybilych lub iebezpieczych. Tab. 1. Recyklig jako część ekologiczego projektowaia i rozwoju wyrobów [7,8] Aspekty ekologiczego produktu Długowieczość długowieczość produktu, trwałe(długowiecze) materiały, Logistyka optymalizacja logistyki, trasportu i opakowaia, Produkty wtóre wsparcie dla ryków z materiałami wtórymi i używaym sprzętem (secodhad), Wydajość surowca miimalizacja materiału, miimalizacja eergii, zastosowaie materiałów wtórych, koieczość zastosowaia ekologiczych iowacji, ocepcje użytkowaia leasig- produkt, sharig produkt, Fukcjoalość wielofukcyje urządzeia, redukcja zbędych fukcji, Zamkięcie cyklu (obiegu) surowca łatwość demotażu, zastosowaie odawialych surowców, Recyklig zużytych materiałów ocepcja serwisowaia koserwacja i aprawa, odpowiedzialość za produkt, Proces produkcyjy uikaie odpadów, redukcja szkodliwych substacji, Ekologicza ocea i optymalizacja eko- bilas, udostępiaie iformacji, zarządzaie projektowaiem, Polepszeie możliwości zastosowaia polepszeie możliwości demotażu, polepszeie możliwości apraw, aprawa, techologicze przygotowaie, Utylizacja materiałów ozakowaie materiałów, ograiczeie różorodości materiałów, produkty wykoae z jedego materiału, uikaie starych zakazaych materiałów, Uikaie odpadów ostrożość podczas usuwaia szkodliwych substacji, maksymale wykorzystaie materiałów z recykligu, Materiały zgode przy całościowej utylizacji tworzą jede materiał wtóry o określoych właściwościach fizyczych i chemiczych. W przypadku metali, takie zestawieie jest określoe przez ormy. Natomiast materiały iezgode, podczas utylizacji, obiżają cee właściwości materiału wtórego. Gdy jakość materiału wtórego jest za iska i materiał ie adaje się do poowego wykorzystaia, zostaje o usuięty (ierzadko a wysypisko odpadów komualych). Zatem wyrób powiie zawierać jak ajwiększą liczbę materiałów zgodych. W przypadku wystąpieia iej grupy materiałów, projektat powiie tak zaprojektować wyrób, aby możliwe było w jak ajprostszy sposób rozdzieleie dwóch różych grup materiału p. stosując połączeia rozłącze [8]. 300

4 2.2. Recyklig wyrobu Recyklig wyrobu uwarukoway jest kilkoma aspektami. To czy day wyrób będzie podlegał recykligowi zależy od ramowych założeń recykligu. W tabeli 2 przedstawioo ramowe założeia dla recykligu wyrobów. Tab. 2. Założeia ramowe dla recykligu wyrobów wycofaych z eksploatacji [7,8] Prawe założeia Prawo, przepisy, zarządzaie przepisami i stadardami, które mogą ułatwiać lub utrudiać recyklig. Czyik W przypadku braku obowiązku recykligu kokretego produktu lub ekoomiczy materiału, recyklig jest uzależioy od czyików ekoomiczych. Czyik Recyklig wyrobów i materiałów jest uzależioy od możliwości procesów techologiczych. Materiały, które ie mają opracowaej techologii techologiczych recykligu albo zawierają szkodliwe substacje, zostają usuwae. Logistyka Urządzeia i materiały poddawae recykligowi powiy być w sposób odpowiedi do dalszego przetwarzaia zbierae, trasportowae i magazyowae. Podstawowym założeiem są aspekty prawe, które wymuszają określoy sposób postępowaia z urządzeiami wycofaymi z użytku. To oe wymuszają a producetach wyrobów (szczególie AGD) odpowiedi procet odzysku materiałów oraz sposób zagospodarowaia odpadów. W związku z powyższym już a etapie projektowaia uwzględia się założeia ramowe dla recykligu, aby koszty związae z późiejszymi działaiami recykligowymi były jak ajiższe. Na rysuku 1 przedstawioo zależość między zachowaiem fukcjoalości wyrobu, kosztami recykligu oraz kosztami, jakie ależy poieść a składowaie iezgodych materiałów. Rys. 1 rzywa kosztów recyklig gotowego wyrobu [7,8] W przypadku, gdy wyrób został tak zaprojektoway, że może zostać wielokrotie wykorzystay (p. po reowacji) materiały ie muszą być usuwae. oszty poiesioe z tytułu przystosowaia wyrobu do recykligu, zmiejszają koszty utrzymaia całego wyrobu. W momecie demotażu (rozbiórki) produkt traci swoją fukcję. Przy utylizacji 301

5 demotowae części wyrobu i ich grupowaie jest małozaczące, dopiero przy bezpośredim przetwarzaiu określa się jego zgodość z frakcją i dokouje przegrupowaia. W przypadku, gdy urządzeia ie są poddawae rozbiórce, tylko rozdrobieiu, ograiczoa jest możliwość wykorzystaia własości materiałowych. Takie materiały idetyfikuje się a podstawie spektrum grubości ziara. Niezgode surowce porządkuje się w klasy wielkości ziare, a astępie zgodie z tymi klasami, usuwa. W momecie, gdy iemożliwe jest pogrupowaie materiałów pod kątem wielkości ziara, ależy wrócić do etapu początkowego i rozdzielić od siebie iekompatybile materiały. Biorąc pod uwagę koszty wytworzeia wyrobu oraz jego fukcjoalość ie ma możliwości zaprojektowaia, a astępie wyprodukowaia kompleksowego wyrobu, składającego się w 100% z materiału wysoce adającego się do recykligu. ażdy wyrób AGD zbudoway jest z co ajmiej kilku rodzajów materiałów. Dlatego ależy oprócz zasad związaych z doborem odpowiediego materiału rówież stosować jak ajprostsze połączeia, ułatwiające oraz zmiejszające czas oraz koszty demotażu i recykligu Fukcje połączeń w wyrobie Jedym z podstawowych zadań projektata zajmującego się kostruowaie wyrobów jest m.i. dobór odpowiedich połączeń. ażdy projektoway wyrób składa się z szeregu pojedyczych części, które wraz z odpowiedimi połączeiami tworzą fukcjoalą całość. Połączeia ie tylko muszą zostać dobrae ze względu a łatwy demotaż, ale pełią oe rówież ie fukcje. Mają wpływ a kształt wyrobu, dobór procesów techologiczych, kosztów, techiczych zdolości, iezawodości, wytrzymałości i bezpieczeństwa. Połączeia obok mechaiczych właściwości posiadają ie cechy takie jak: przewodość elektryczą, gęstość itp. Połączeia wyrobów dobierae są pod kątem pełioych fukcji. Wymogi związae z ekoprojektowaie wymuszają, aby połączeie między elemetami, które powiy zostać rozłączoe (ze względu a recykligu), były jak ajprostsze (łatwy dostęp do połączeia, użycie zormalizowaych arzędzi do demotażu itp.). Połączeia zastosowae w wyrobie, będą miały wpływ a rodzaj demotażu jaki zostaie zastosoway w odiesieiu do wyrobu. W tabeli r 3 zestawioo trzy podstawowe rodzaje demotażu wraz z ich charakterystyką. Tab. 3. Rodzaje demotażu wyrobów [7,8] Rodzaj demotażu Opis Rozłączaie elemetów czasochłoe, ajczęściej Demotaż ieiszczący ręcze. Możliwa częściowa automatyzacja (odwrotość motażu), ale dla iewielkiej ilości produktów. Demotaż częściowo Ziszczeie elemetów łączących przy zachowaiu iszczący całych części p. odlutowaie, rozwierceie śrub itp. Określeie iych poza łączeiami, owych miejsc Demotaż iszczący umożliwiających rozłączie materiałów do utylizacji, ajczęściej przez rozdrobieie. Projektowaie urządzeń i części, które po reowacji będą poowie użytkowae, muszą posiadać takie połączeia, które po rozłączeiu będą mogły zostać poowie połączoe p. śruby. Natomiast chemicze i termicze rozłączaie materiałów wyika z kokretych właściwości materiałowych. Nie wszystkie łączeia materiałów mogą zostać rozerwae. Taka sytuacja zmusza do wprowadzeia odpowiediej strategii recykligu. 302

6 3. Szacowie kosztów recykligu a etapie projektowaia wyrobu Wymieioe powyżej aspekty związae z recykligiem wyrobów uwarukowae są iewątpliwie z możliwością pooszeia wielu różych kosztów rodzajowych. Po pierwsze, uwzględiaie podatości a recyklig a etapie projektowaia geeruje koszty pooszoe a opracowaie ulepszoych wyrobów, po drugie, sam recyklig związay jest z pewymi kosztami. Wyrób powiie być tak zaprojektoway, aby koszty związae z jego recykligiem były jak ajmiejsze. Działaia pro-recykligowe ie muszą zawsze wiązać się z kosztami. Przedsiębiorstwo zagospodarowując włase, wyeksploatowae wyroby może zyskać, a przykład dzięki sprzedaży zrecyklowaych materiałów, jako surowców służących do dalszej działalości, rówież produkcyjej, bądź poprzez poowe ich użycie (miejsze koszty zakupu surowców pierwotych lub wtórych od dostawców) [9]. Na etapie projektowaia ie moża dokładie obliczyć pełych przyszłych kosztów recykligu wyrobu, atomiast moża je oszacować. oszty te związae są z sytuacją jaka aktualie pauje a ryku materiałów wtórych, a miaowicie jakie są cey skupu surowców wtórych. oszty jakie pooszą recyklerzy demotując wyroby pozyskując materiał adający się do poowego wykorzystaia. Wpływ a koszty związae z recykligiem ma rówież trasport wycofaych z użycia wyrobów (p. koszty paliwa), ich magazyowaie oraz magazyowaie wyselekcjoowaych po demotażu materiałów. W związku z powyższym szacując koszty recykligu a etapie projektowaia ależy je porówywać dla różych wariatów tego samego wyrobu i wybrać rozwiązaie ajlepsze (ajtańsze). Należy jedak pamiętać, że obiżaie kosztów recykligu ie może mieć wpływu a zmiaę fukcjoalości wyrobu, iteres kosumeta czy bezpieczeństwo użytkowaia. W ramach prac prowadzoych przez autorów iiejszego artykułu opracowao metodę szacowaia kosztów recykligu a etapie projektowaia wyrobu oszt demotażu oszt demotażu jest jedym z elemetów składowych całkowitego kosztu recykligu wyrobu. Jedym z kluczowych czyików mających wpływ a wysokość kosztów demotażu jest czas jego trwaia, który zależy jest od rodzaju demotażu oraz jedolitości zastosowaych połączeń. W przypadku jedolitych techik łączia zastosowaych w wyrobie, potrzebych jest miej arzędzi do demotażu, co zaoszczędza zarówo czas jak i zmiejsza koszty. Z uwagi, iż demotaż może być zarówo ręczy, automatyczy lub mechaiczy, wyróżioo dwa rodzaje kosztów demotażu: koszt demotażu ręczego - jedym z ajważiejszych czyików jest tu czas demotażu, który wpływa a wysokość wyagrodzeia pracowika, będącego jedyym kosztem w tym przypadku. Gdy pracowik korzysta z arzędzi p. elektryczych lub peumatyczych, to do kosztu całkowitego dochodzi jeszcze koszt zużytej przez arzędzia eergii. Jedakże są to a tyle iskie wartości, że ajczęściej zostają pomijae przy szacowaiu kosztu całkowitego, koszt demotażu mechaiczego i automatyczego - jest to bardziej złożoy przypadek, który ajczęściej traktoway jest w sposób idywidualy. Ozacza to, że istieje jedyie możliwość obliczeia kosztów dla kokretej liii demotażowej, której struktura zależa jest od demotowaych, kokretego typu wyrobów oraz zasobów przedsiębiorstwa. Dlatego też, do kosztów wyagrodzeia pracowika, dochodzą także koszty amortyzacji maszy i urządzeń, koszty zużycia 303

7 eergii i ie koszty ifrastruktury, których oszacowaie przy braku kokretej liii demotażowej są bardzo trude oszty recykligu oszty recykligu są drugą składową, obok kosztów demotażu mającą wpływ a całkowite koszty recykligu wyrobu. Czyikami mającymi wpływ a jego wysokość jest masa materiałów oraz dochód ze sprzedaży, w przypadku recykligu materiałów lub koszt utylizacji, bądź składowaia, w przypadku utylizacji lub składowaia. Recyklig, zgodie z prawodawstwem, rozumiay jest jako recyklig materiałowy, bądź surowcowy z wyłączeiem recykligu eergetyczego. Dlatego też, moża dokoać pewych założeń: połączeia ierozłącze są iedemotowale, z uwagi a zbyt wysokie koszty i iedokładość wydzieleia czystych materiałowo składików, zespoły, bądź części wykoae z materiałów, które poddawae są procesowi recykligu geerują zysk, pochodzący z ich sprzedaży do zakładów zajmujących się recykligiem. Do tych zespołów ależą: zespoły połączoe w sposób ierozłączy, w skład których wchodzi choćby jeda część wykoaa z materiału o ograiczoej kompatybilości w stosuku do pozostałych z zastrzeżeiem, iż ie wpływa o egatywie a proces odzysku surowców, zespoły połączoe w sposób ierozłączy, w skład których wchodzą części wykoae z materiałów kompatybilych względem siebie, zespoły połączoe w sposób rozłączy, w których iezależie od stopia kompatybilości materiałów, moża poprzez demotaż wydzielić części wykoae z jedolitych materiałów, zespoły lub części wykoae z materiałów, które poddawae są utylizacji, bądź składowaiu geerują straty, wyikające z opłat pobieraych przez firmy recykligowe. Do tych zespołów ależą: zespoły połączoe w sposób ierozłączy, w skład których wchodzi choćby jeda część wykoaa z materiału o ograiczoej kompatybilości w stosuku do pozostałych z zastrzeżeiem, iż wpływa oa egatywie a proces odzysku surowców, zespoły połączoe w sposób ierozłączy, w skład których wchodzi choćby jeda część wykoaa z materiału iekompatybilego z pozostałymi, części wykoae z materiałów szkodliwych Metoda oszacowaia całkowitych kosztów recykligu wyrobu Zysk ze sprzedaży, bądź koszt utylizacji/składowaia jest iloczyem masy materiałów oraz stawki, odpowiedio sprzedaży, bądź utylizacji/składowaia. Ogólie moża przyjąć, że koszt recykligu jest różicą pomiędzy sumą zysków uzyskaych ze sprzedaży materiałów adających się do recykligu i poowego wykorzystaia, a sumą kosztów poiesioych wyiku koieczości utylizacji, bądź składowaia, co pokazuje wzór 1. Wyik ujemy ozacza stratę, atomiast dodati zysk. OSZT RECYLINGU ZYSÓW - OSZTÓW (1) 304

8 Ogólie moża przyjąć, że całkowity koszt recykligu to suma zysku z materiałów, które po wymotowaiu możemy sprzedać atomiast koszt to suma kosztu, który musimy przezaczyć a demotaż, uieszkodliwieie odpadów iebezpieczych, wywóz odpadów a składowisko, wzór 2. Wartość ujema ozacza stratę (koszt) (przedsiębiorstwo musi dopłacić), atomiast dodatia ozacza zysk. RW MD - UMN Odpad Dem (2) gdzie: RW koszt recykligu wyrobu MD koszt materiałów dobrych (adających się poowie przetworzyć i wykorzystać) UMN koszt uieszkodliwiaia materiałów iebezpieczych Odpad koszt odpadu Dem koszt demotażu wyrobu liczba materiałów w daym wyrobie MD masa cea _[ kg zl] (3) UMN masa cea _[ kg zl] (4) Odpad masa cea _[ kgxzl] (5) Dem czas _ demotazu koszt_ jedostkowy _ demotazu _[ stawka h] (6) Im dłużej będą demotowae wyroby gospodarstwa domowego wycofae z eksploatacji, tym większe koszty recykligu poiosą zakłady zajmujące się odzyskiem. Tak więc korzystiej byłoby tak projektować wyroby aby ich demotaż był efektywy oraz maksymalie krótki. 4. Podsumowaie Szacowaie kosztów recykligu wyrobów, które w przyszłości będą wycofae z eksploatacji, już a etapie ich projektowaia jest przedsięwzięciem iełatwym. Wiąże się to z progozowaiem jak dużo materiałów moża odzyskać z wyrobów, i jaki koszty to za sobą pociąga. Oszacowaiem wydatku związaego ie tylko z pozyskaiem wyrobów z ryku, ale i ich demotażem, magazyowaiem pozyskaych materiałów, utylizacją materiałów iebezpieczych czy kosztów związaych z usuięciem odpadów. Opracoway tok postępowaia szacowaia kosztów recykligu zostaie zaimplemetoway w systemie komputerowym wspomagającym oceę recykligową wyrobów gospodarstwa domowego. 305

9 Literatura 1. Sielicki A., Jeleiewski T., Elemety metodologii projektowaia techiczego, WNT, Warszawa, rick E.V., A itroductio to egieerig ad egieerig desig, Joh Wiley & Sos Ltd, New York, Dostati E., Zarządzaie procesem projektowaia z wykorzystaiem metod rozproszoej sztuczej iteligecji, rozprawa doktorska, Wydział Budowy Maszy i Zarządzaia, Politechika Pozańska, Pozań, Weiss Z. i ii, Współbieże projektowaie kostrukcyje i techologicze obrotowych elemetów maszy, Sprawozdaie z projektu BN r 7 T07D003 08, Politechika Pozańska, Istytut Techologii Mechaiczej, Pozań, Dostati E., arwasz A., Dobór materiałów i połączeń projektowaych wyrobów AGD z uwzględieiem recykligu, Zeszyty Naukowe Wydziału Budowy Maszy i Zarządzaia Politechiki Pozańskiej, seria: Budowa Maszy i Zarządzaie Produkcją, Pozań, 2008 r 9 6. Norma VDI 2248: Plaig of spot samplig measuremets of statioary source emissios, Burakowska., Zarządzaie procesem proekologiczego projektowaia wyrobów ukierukowaych a recyklig, praca dyplomowa, Wydział Budowy Maszy i Zarządzaia, Politechika Pozańska, promotor E. Dostati, Pozań, Stewart L.H., Recycligpotetiale uverträglicher Werkstoffe Treug vo Stoffschlußverbiduge, Diplomarbeit, Berli 2000, 9. Beyl J., Aplikacja wspomagająca dobór materiałów oraz połączeń w wyrobach AGD, praca dyplomowa, promotor Ewa Dostati, Politechika Pozańska, Wydział Budowy Maszy i Zarządzaia 2008 Dr iż. Ewa Dostati Dr iż. Aa arwasz Mgr iż. Jacek Diaku atedra Zarządzaia i Iżyierii Produkcji Wydział Budowy Maszy i Zarządzaia Politechika Pozańska Pozań, ul. Piotrowo 3 tel.: (0-61) , fax: (061) ewa.dostati@put.poza.pl aa.karwasz@put.poza.pl jacek.diaku@put.poza.pl Prace przedstawioe w artykule są współfiasowae w ramach projektu przyzaego przez MNiSW r 2423/B/T02/2010/38 306