20 grudnia, Dr hab. prof. Grzegorz Orłowski Prof. dr. hab. Ludwik Tomiałojć

Transkrypt

1 Dr hab. prof. Grzegorz Orłowski Prof. dr. hab. Ludwik Tomiałojć 20 grudnia, 2015 Uzasadnienie projektów w ramach Wrocławskiego Budżetu Obywatelskiego: BUDKI LĘGOWE DLA PTAKÓW we wrocławskich parkach i lasach 1000 budek dla jerzyków, które żywią się m.in. komarami i muszkami oraz hotele dla zapylaczy Proponowane projekty, których celem jest rozwieszenie skrzynek lęgowych poprzez utworzenie dodatkowych miejsc gniazdowania mogą przyczynić się do skutecznej ochrony ptaków zamieszkujących dziuple (tzn. dziuplaków), wzmocnienia populacji jerzyka Apus apus oraz przyciągnięcia dzikich pszczół w obrębie aglomeracji miasta Wrocławia. Działania w ramach tych projektów powinny być wielokierunkowe i oparte na dotychczasowej wiedzy o wymaganiach i preferencjach środowiskowych/gniazdowych różnych gatunków ptaków a także uwzględniające specyfikę awifauny miasta Wrocławia. W praktyce oznacza to potrzebę rozwieszania budek lęgowych o różnych wymiarach dla kilku potencjalnych gatunków ptaków w wielu miejscach miasta zarówno w obrębie terenów zielonych oraz zabudowie (jerzyk). W akcję rozwieszania budek we Wrocławiu należy zaangażować lokalne organizacje zajmujące się ochroną ptaków (OTOP, Śląskie Towarzystwo Ornitologiczne), instytucje naukowe, które mogą wykorzystać budki w badaniach naukowych (Muzeum Przyrodnicze UWr, Zakład Ekologii Behawioralnej UWr, Pracownia Biologii Lasu UWr, Uniwersytet Przyrodniczy)., a także część budek przekazać do rozwieszenia na terenie szkół i przedszkoli. W obydwu projektach należy uwzględnić potrzebę oczyszczania skrzynek co kilka lat z nagromadzonego w nich materiału gniazdowego. Uwagi szczegółowe 1. Projekt Budki lęgowe dla ptaków we wrocławskich parkach i lasach W ramach tego projektu wskazane jest przede wszystkim rozwieszanie skrzynek o dwóch rozmiarach: typu A1 (dla małych sikor na obszarze całego miasta), typu A (mazurek; obszar całego miasta), a w mniejszej ilości i bardziej lokalnie także budek typu D (ptaki wielkości kawki; parki), typu E (sowy; duże parki), typu P (budki półotwarte dla pleszki, muchołówki szarej w obrębie ogródków działkowych) oraz specjalnych budek dla kaczek (gągoł, nurogęś w dużych nadrzecznych lasach/parkach). Uwzględniając wysoką liczebność szpaka Sturnus vulgaris na terenach zielonych Wrocławia nie jest wskazane rozwieszanie budek (typ B) dla tego gatunku w zieleni śródmiejskiej. Lokalizacje miejsc rozwieszania budek podane w projekcie są zasadne. Budki typu A i A1 dla drobnych dziuplaków leśnych/parkowych (wg Ussuri 2015) Są to budki lęgowe dla sikor i innych dziuplaków o zbliżonej wielkości. Stosuje się je w lasach, parkach, ogrodach, zadrzewieniach śródpolnych, wszędzie tam gdzie jest choć trochę starszych drzew (wg Ussuri 2015) 1

2 Gatunki zasiedlające budki lęgowe typu A1: sikora modra, muchołówka żałobna, rzadziej sikora sosnówka, czubatka. Wewnętrzny wymiar dna: cm Głębokość od wlotu do dna: 21 cm Średnica otworu wlotowego 28 mm Gatunki zasiedlające budki lęgowe typu A: sikora bogatka, mazurek, wróbel, muchołówka żałobna, sikora modra, pleszka, rzadziej sikora sosnówka i czubatka. Wewnętrzny wymiar dna: cm Głębokość od wlotu do dna: 21 cm Średnica otworu wlotowego 33 mm todo Głębokość od wlotu do dna i wewnętrzyny wymiar dna zależy od typu skrzynki. Skrzynki dla drobnych dziuplaków (modraszek, mazurków i muchołówek) należy rozwieszać w różnych typach zadrzewień/parków miejskich na wysokości 3-5 m. Rozwieszanie budek powinno objąć zwłaszcza: Park Szczytnicki (w przeszłości bywało tam do 70 takich skrzynek, obecnie wiele z nich uległo już zniszczeniu; wskazane rozwieszenie co najmniej 40 szt.), Park Grabiszyński, Park Zachodni, Park Południowy, Park Skowroni, Park Wschodni, większe Cmentarze, Las Osobowicki (w każdym do budek), park nad Fosą Miejską, oraz szereg innych mniejszych płatów zieleni/skwerów i ciągów zieleni/szpalerów położonych wzdłuż ulic miasta np. Planty, z Parkiem Słowackiego włącznie, ul. Powstańców Śl., itp. Rozwieszenie budek wskazane jest także w niedawno założonym parku 1000-lecia oraz w ogródkach działkowych na terenie całego miasta. W zależności od możliwości finansowych, akcję tę można rozłożyć na kilka (rocznych) etapów. Budki lęgowe typów A.i.A1 należy wieszać na wysokości od 3 do 5 m, w odległościach m.in m. Zawsze rozwieszając budki należy brać pod uwagę miejscowe warunki i kierować się zdrowym rozsądkiem. Stopień zajęcia skrzynek będzie wyższy tam gdzie środowisko jest bogatsze, n.p.: stary park lub starodrzew liściasty. W monokulturach drzew iglastych, także warto stosować budki lęgowe ale w mniejszym zagęszczeniu. Nie należy się spodziewać wielu sikor w nowo założonych ogrodach jeśli w pobliżu nie ma starych drzew. Jednocześnie na małej działce 400 m2, możemy powiesić budki lęgowe gęściej (n.p.: 3 A, 1 A1, 2-3 B) jeśli w sąsiedztwie jest las lub park a brak w nich naturalnych i sztucznych miejsc gniazdowych. W nowo założonych parkach i ogrodach możemy się głównie spodziewać wróbli i mazurków. Typ A1 został specjalnie wprowadzony aby ograniczyć konkurencję gniazdową pomiędzy gatunkami większymi i silniejszymi (bogatka, mazurek, wróbel) a słabszymi (pozostałe sikory głównie modra, muchołówka żałobna), mniejsza średnica wlotu zapobiega wypieraniu tych drugich. Na terenach leśnych gdzie brak odpowiedniej ilości dziupli sikory bogatki często przepędzają modraszki i budują swoje gniazdo nieraz na jajach modraszki. Tam gdzie występują wróble i mazurki, uniemożliwiają gnieżdżenie się sikor, dlatego wskazane jest wieszanie typu A1 w stosunku 1 do 3(5) A. W terenach gdzie brak kotów i wandali można powiesić budki lęgowe dla sikor nawet na wysokości 1 m, tak umieszczonych budek nie zajmują wróble. W celu zabezpieczenia budki przed rozkuciem przez dziecioła można zastosować dodatkową blaszkę wokół otworu wlotowego (zdjęcie obok). 2

3 Budki typu D dla ptaków wielkości kawki Uniwersalny rodzaj budki przeznaczonej dla kilku gatunków ptaków, wielkością zbliżonych do kawki. Jednak jego skuteczne stosowanie wymaga umiejętnego rozmieszczenia, dostosowanego do wymagań poszczególnych gatunków. Czasami zasiedlają je wiewiórki. Gatunki zasiedlające skrzynki typu D : kawka, dudek, siniak, kraska, szpak, kowalik, pleszka, (wiewiórki) Wewnętrzny wymiar dna: cm Głębokość od wlotu do dna: 27 cm Średnica otworu wlotowego 85 mm Zasady wieszania Budki typy D należy wieszać wyżej niż typu A i B zazwyczaj na wysokości 7-10 m. Miejsce zawieszania i zagęszczenie zależy od gatunku ptaka któremu chcemy pomóc. Kawki budki wieszamy na wysokości min. 7 m na drzewach i budynkach w okolicy jej występowania (parki, zieleń osiedlowa, obrzeża wsi i miast). Kawka jest gatunkiem towarzyskim i chętnie gnieździ sie w skupieniach, więc można powiesić kilka budek dość bilsko siebie np. w odległości m. Siniak wysokość wieszania budek 7-10 m w większych kompleksach leśnych. Siniaki chętnie zajmują budki wieszane grupowo po 8-10 sztuk w odlęgłości m jedna od drugiej. Na dno należy nasypać warstwę 5 cm trocin lub próchna. Kawka jako gatunek zanikający, zwłaszcza we wschodniej połowie miasta, a pełniący rolę sanitariusza oczyszczającego teren z odpadków organicznych. Zaleca się rozwieszenie skupiskami (po c. 5 budek) w najstarszych częściach P. Szczytnickiego (15-20 skrzynek), w P. Klecińskim (5-10 skrzynek), w parku przy Zakładach Kąpielowych, czyli tam gdzie były niegdyś kolonie lęgowe tych ptaków w naturalnych dziuplach. Budki te należy rozwieszać na drzewach wysoko (co najmniej 8 m nad ziemią). W P. Szczytnickim budki te może zasiedlić także występujący tam rzadki gołąb siniak Columba oenas, pomiędzy ul. Różyckiego i Kopernika. Ponadto, budki dla kawek można umieszczać na wyższych budynkach (po 2-4 skrzynki na budynek, najlepiej na ścianach bez okien, o ekspozycji innej niż południowa) w zabudowie w następujących miejscach: Psie Pole, okolica ul. Sienkiewicza, Różanka, Popowice, ul. Buforowej oraz w obrębie kilku innych nowych osiedli mieszkaniowych. Budki typu typu E dla sów Największy rodzaj skrzynki lęgowej dla dziuplaków, wykorzystywany przez sowy i ptaki wodne. Gatunki zasiedlające skrzynki typu E: puszczyk, krzyżówka, gągoł, tracz nurogęś, czasami kawka Wewnętrzny wymiar dna: 25x25 cm Głębokość od wlotu do dna: 50 cm Średnica otworu wlotowego 150 mm Sowy, a zwłaszcza puszczyk, należą do gatunków zanikających w mieście z powodu utraty dziupli, a ważne są z powodu odławiania drobnych gryzoni. Wskazane jest rozwieszenie po 2-3 takie duże skrzynki (w rozproszeniu) w większych parkach miasta: Szczytnicki, 3

4 Biskupiński, Ogród Botaniczny, Słowackiego, Planty, Wschodni, Południowy, Skowroni, Grabiszyński, Zachodni, a także na większych cmentarzach (Grabiszyński, Osobowicki) oraz w dużych kompleksach ogródkach działkowych Uwzględniając rozwój populacji dwóch gatunków kaczek gniazdujących w dziuplach (gągoła i nurogęsia) na Śląsku wskazane jest rozwieszenie także skrzynek E dla gągoła i nurogęsia w środowisku podmiejskim. Budki takie należałoby rozwieszać po kilka w jednym skupieniu w dużych nadrzecznych lasach i parkach głównie nad Odrą (Las Pilczycki, Las Rędziński, Las Strachociński, Wyspa Opatowicka), a także nad Bystrzycą i nad Widawą k. Sołtysowic. Zasady wieszania Puszczyk skrzynki przeznaczone dla puszczyków wieszamy w głębi drzewostanów, w parkach, w skupiskach drzew iglastych - najkorzystniej na gęstych swierkach dających dobrą osłonę. Wysokość wieszania m. Krzyżówki ten gatunek zasiedla budki w pobliżu wszelkich zbiorników wodnych. Wysokośc wieszania 3-10 m Gągoły i tracze budki dla tych ptaków wieszamy w pobliżu zbiorników wodnych, głównie śródleśnych jeziorek i rzek, najlepsza lokalizacja to wyspy niedostępne dla drapieżników. Wysokośc wieszania 3-15 m. Skrzynki dla powyższych kaczek możemy wieszać nisko ok 3 m tam gdzie nie są narażone na wandalizm; na ogólnie dostępnych terenach zalecamy wieszanie znacznie wyżej. Na dno wszystkich budek typu E należy nasypać kilkucentymetrową warstwę trocin, kory, próchna itp ponieważ zasiedlające je ptaki same nie budują gniazd. Budki typu typu typu P (półotwarte) Uwzględniając specyfikę ogródków działkowych i występującą tam populację pleszki wskazane jest rozwieszenie po kilka takich skrzynek w odpowiednim środowisku. Rozwieszanie skrzynek trzeba będzie uzgodnić z lokalnymi zarządcami ogródków działkowych, przekazując im część skrzynek do rozmieszczenia według ich upodobania. 4

5 2. Projekt 1000 budek dla jerzyków, które żywią się m.in. komarami i muszkami oraz hotele dla zapylaczy Współcześnie w niektórych rejonach Wrocławia jerzyk jest jeszcze bardzo licznym ptakiem lęgowym, szczególnie w ścisłym zurbanizowanym centrum miasta w starych i zabytkowych dzielnicach, np. na Ostrowie Tumskim czy Śródmieściu, gdzie gniazduje w szczelinach/lukach ścian starych budynków. Nieliczny lub bardzo nieliczny jest natomiast w peryferyjnych nowych osiedlach. Zagrożeniem dla populacji jerzyka są prace remontowe i termoizolacyjne budynków. Rozwieszanie skrzynek należy tu ściśle powiązać z pracami termo-modernizacyjnymi wysokich budynków. Skrzynki dla jerzyka powinny być umieszczane wysoko, co na mniej od 4 pietra, a niżej tylko w miejscach gdzie wcześniej gniazdowały te ptaki. Skrzynki mogą być rozwieszane grupkami po 2-4 obok siebie. Nie powinny być one jednak lokalizowane nad oknami (zanieczyszczanie parapetów, hałas), dlatego najlepiej jeśli są na ścianach nie posiadających okien, na szybach windowych, itp. Wskazane jest rozwieszanie skrzynek dla jerzyka w rejonach już zasiedlonych przez te ptaki, jak: okolice Pl. Grunwaldzkiego (wylot na pobliskie żerowiska nad terenami wodonośnymi), Różanka (możliwy żer nad polami irygacyjnymi), Psie Pole (żerowisko wzdłuż dolinie Widawy), rejon ul. Legnickiej oraz w dużych osiedlach mieszkaniowych (Popowice, Kozanów). Proponowane lokalizacje hoteli dla zapylaczy powinny znajdować się z dala od ruchliwych ulic miasta (zanieczyszczenia!) w miejscach umożliwiających zebranie odpowiedniej ilości pokarmu przez dzikie pszczoły, czyli na obrzeżach dużych parków i przy peryferyjnych obszarach półotwartych. Znane są nam dwa miejsca występowania rojów dzikich pszczół w P. Szczytnickim. Ale w ramach tego projektu wskazane jest również wykonanie kilku hoteli dla innego gatunku żywiącego się owadami latającymi: (jaskółki) brzegówki Riparia riparia oraz półek dla jaskółek oknówek Delichon urbicum. Brzegówka, bardzo ważny gatunek, bo mogący gniazdować w większych koloniach, do tego nie związanych z budynkami mieszkalnymi, czyli nie wywołujących konfliktów z mieszkańcami budynków. Brzegówki chętnie gniazdują w miejscach wytworzonych przez człowieka, w urwistych brzegach żwirowni, a w ścisłym centrum Wrocławia nawet w umocnieniach nabrzeży Odry. W ramach projektu możliwe jest utworzenie 5-10 hoteli dla brzegówek w kilku miejscach nad Odrą (także w ścisłym centrum np. na Ostrowie Tumskim), nad Widawą i Slęzą. Możliwe jest np. zlokalizowanie hotelu dla zapylaczy i hotelu dla brzegówek nad Ślęzą w rejonie projektu "Park Wspólnotowy "Ślężański Mamut", gdzie brak jest zieleni wysokiej, a obecność sąsiednich rozległych terenów otwartych może zapewniać odpowiednie zasoby pokarmowe dla pszczół, jak i dla brzegówek. Półki dla oknówek warto rozwieszać natomiast w miejscach/budynkach już zajmowanych przez ten gatunek, szczególnie tam gdzie prowadzone będą prace remontowe elewacji ( We wszystkich miejscach lokalizacji hoteli dla zapylaczy i hoteli dla brzegówek należy umieścić tablice informujące o funkcji tych konstrukcji oraz o ich ekologicznym znaczeniu. 5

6 Literatura Jabłoński B., Kucińska E., Luniak M Poradnik ochrony ptaków. Wyd. Liga Ochrony Przyrody, Warszawa. Wyd. II. S. 100 Orłowski G., Milewski A., Martini M., Martini K Rozmieszczenie i liczebność pleszki Phoenicurus phoenicurus w południowo-zachodniej części Wrocławia. Chrońmy Przyrodę Ojczystą 60(5), Orłowski G., Tomiałojć L., Czapulak A, Jakubiec Z. (w przygotowaniu). Awifauna Wrocławia. Ptaki w granicach administracyjnych miasta. Status, występowanie, liczebność i zmiany. Tomiałojć L Changes in Tree Sparrow Passer montanus populations from urban parks. International Studies on Sparrows 36: Tomiałojć L., Stawarczyk T Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Polskie Towarzystwo Przyjaciół Przyrody pro Natura. Wrocław. Ussuri Ussuri. Ochrona przyrody 6