PROJEKT RAPORTU REFERENCYJNEGO. wersja robocza z dnia r.

Transkrypt

1 PROJEKT RAPORTU REFERENCYJNEGO wersja robocza z dnia r.

2 Spis treści 1 Streszczenie Wprowadzenie Polski system kwalifikacji rozwiązania docelowe Polska Rama Kwalifikacji Wiarygodność kwalifikacji Akumulowanie i przenoszenie osiągnięć Krajowy rejestr kwalifikacji Scenariusz rozwoju systemu kwalifikacji w Polsce Kwalifikacje w Polsce stan obecny Kryteria referencji Kryterium nr Kryterium nr Kryterium nr Efekty uczenia się jako podstawa nadawania kwalifikacji Walidacja efektów uczenia się uzyskanych poza edukacją organizowaną typu I (nonformal and informal learning) Akumulowanie i przenoszenie osiągnięć Kryterium nr Kryterium nr Edukacja szkolna ogólna i zawodowa Szkolnictwo wyższe Kwalifikacje nadawane poza systemami oświaty oraz szkolnictwa wyższego Kryterium nr Kryterium nr Kryterium nr Kryterium nr Kryterium nr Zakończenie Bibliografia Aneksy Opinie instytucji odpowiedzialnych za zapewnianie jakości Opinie ekspertów zagranicznych Polska Rama Kwalifikacji tabele deskryptorów poziomów w PRK

3 9.4 Przykłady rozwinięć deskryptorów w opisy kwalifikacji w podstawach programowych Zaangażowanie partnerów społecznych w modernizację systemu kwalifikacji Podstawowe informacje o systemie oświaty w Polsce

4 1 Streszczenie 2 Wprowadzenie 4

5 3 Polski system kwalifikacji rozwiązania docelowe Uzasadnienie zmian Polskie szkolnictwo wszystkich szczebli jest w wysokim stopniu uporządkowane i nadaje kwalifikacje według czytelnych reguł określonych w ustawach. Nadawanie kwalifikacji ma miejsce w szkołach, okręgowych komisjach egzaminacyjnych i uczelniach, a także w izbach rzemieślniczych. Natomiast inne kwalifikacje 1 nadawane są na podstawie aktów prawnych różnej rangi, wydawanych przez różne rodzaje podmiotów: korporacje zawodowe, różne instytucje szkoleniowe oraz organizacje. Niektóre z tych przepisów pochodzą sprzed wielu lat i były tworzone dla zupełnie innych warunków uczenia się i pracy. Obowiązujące w poszczególnych środowiskach zasady i procedury związane z wydaniem świadectwa, dyplomu lub certyfikatu w istotny sposób różnią się między sobą, nie ma w tym zakresie ani spójności, ani porównywalności. Ponadto istnieje szereg kwalifikacji środowiskowych, o niejasnym statusie prawnym. Wszystko to powoduje, że w tym obszarze nie ma klarownego, uporządkowanego nazewnictwa oraz nie istnieją czytelne powszechnie obowiązujące zasady zapewniania jakości nadawanych kwalifikacji. Wobec zmieniającej się sytuacji społeczno-gospodarczej w Polsce istnieje potrzeba ułożenia całości działań w zakresie kwalifikacji w bardziej czytelny i spójny system. Szansą na taką modernizację krajowego systemu kwalifikacji jest wdrożenie Polskiej Ramy Kwalifikacji, której podstawowym założeniem jest podejście oparte na efektach uczenia się. Działania w tym kierunku zostały już rozpoczęte. Od 2008 roku dokumenty określające programy nauczania w polskich szkołach definiują oczekiwane efekty uczenia się 2. W 2011 r. rozpoczęła się także daleko idąca modernizacja szkolnictwa zawodowego zmierzająca do oparcia całego systemu na opisie efektów kształcenia w większym niż dotąd stopniu 3. Także w systemie szkolnictwa wyższego wprowadzono w 2011 r. obowiązek definiowania programów kształcenia w języku efektów kształcenia określonych w Krajowych Ramach Kwalifikacji dla szkolnictwa wyższego 4. Skutki działań modernizacyjnych będą widoczne po upływie kilku lat. W Polsce nie funkcjonuje system rozpoznawania i certyfikowania kompetencji zdobywanych poza zorganizowanymi formami edukacji, np. w toku wykonywania pracy. Nie ma jednego urzędowego spisu wszystkich nadawanych w Polsce kwalifikacji. Nie ma także zunifikowanego systemu informacji, gdzie i jakie kwalifikacje można zdobyć, jakie są wymagania oraz jakie warunki należy spełnić, by określoną kwalifikację uzyskać. Informacje te są dostępne sektorowo lub bezpośrednio w instytucjach nadających kwalifikacje. Osobnym zagadnieniem jest status polskich dyplomów i certyfikatów poza granicami naszego kraju. W chwili obecnej wiele z nich nie daje się w prosty sposób odnosić do kwalifikacji w innych krajach europejskich i jest to źródłem trudności polskich obywateli na zagranicznych rynkach pracy. Taki sposób funkcjonowania w Polsce rynku kwalifikacji implikuje w istotny sposób zakres i jakość krajowej oferty edukacyjnej i szkoleniowej. Z badań wiadomo, że aktywność pracodawców w zakresie 1 W potocznym rozumieniu tego słowa w rzeczywistości są to tytuły zawodowe, dyplomy, certyfikaty, itp. 2 Por. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz.U Nr 4 poz. 17). 3 Por. Ustawa z dnia 19 sierpnia 2011 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw (Dz.U Nr 205 poz. 1206). 4 Por. Ustawa z dnia 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym, ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U Nr 84 poz. 455). 5

6 inwestowania w kapitał ludzki (w odniesieniu do pracowników) jest stosunkowo nieduża 5. Wiele wskazuje na to, że kształt i jakość tej oferty może wpływać demotywująco na osoby, które potencjalnie mogłyby, a z punktu widzenia polityki państwa nawet powinny, uczyć się dalej. W rezultacie na tle innych krajów UE Polska ma bardzo wysokie wskaźniki uczenia się w szkołach i na uczelniach oraz bardzo niski udział osób uczących się po zakończeniu edukacji w systemie szkolnym. Według danych Eurostatu, w 2011 r. Polska miała jeden z najniższych w krajach Unii Europejskiej wskaźników uczenia się przez całe życie (udziału w edukacji i szkoleniach): niecałe 5% osób między 25 a 64 rokiem życia zdobywa nowe lub aktualizuje posiadane kompetencje, podczas gdy średnia w krajach UE wynosi prawie 9 %, a np. Danii, Finlandii, Szwecji ponad 20%. Tymczasem kapitał intelektualny rozumiany jako suma kapitałów ludzkiego, społecznego, strukturalnego i relacyjnego, to główne źródło konkurencyjności Polski w globalnej gospodarce. Jego rozwijanie jest jednym z warunków rozwoju gospodarki. Przyjęte lub opracowywane rządowe dokumenty strategiczne Średniookresowa strategia rozwoju kraju oraz projekt Średniookresowej Strategii Rozwoju Kapitału Ludzkiego wraz z Perspektywą uczenia się przez całe życie wskazują na istotne wyzwanie, jakim jest rozwój kapitału intelektualnego w Polsce. W projekcie Strategii Rozwoju Kapitału Ludzkiego wskazano 19 głównych problemów rozwojowych Polski 6, które uniemożliwiają pełne wykorzystanie kapitału ludzkiego w naszym kraju i wymagają skoordynowanych działań. Spośród nich wiele wiąże się z szeroko pojętą sferą edukacji i kwalifikacji, a w szczególności: niewykorzystywaniem potencjału młodej generacji, szczególnie na rynku pracy, niską aktywnością zawodową i społeczną osób starszych, niskim poziomem zatrudnienia osób niepełnosprawnych, zbyt małym nastawieniem systemu edukacji na kształcenie kluczowych kompetencji, lukami w kompetencjach i kwalifikacjach osób dorosłych, niedostosowaniem kształcenia do potrzeb rynku pracy, jego anachronicznością i niskim prestiżem, niedostatecznym upowszechnieniem i nieefektywnością uczenia się dorosłych, w kontekście szybko zmieniającego się rynku pracy, niedocenianiem uczenia się w toku wykonywania pracy, brak możliwości potwierdzania nabywanych w ten sposób kompetencji. Powyższe fakty stanowiły zasadnicze przesłanki rozpoczęcia w Polsce przygotowań do modernizacji krajowego systemu kwalifikacji. Jak się wydaje rozwiązywanie tych problemów będzie znacznie efektywniejsze, jeżeli uda się osiągnąć większą spójność i komplementarność działań w dziedzinie edukacji oraz nadawania kwalifikacji, a ponadto wprowadzone zostaną procedury zapewniania jakości i przejrzystości kwalifikacji. W wyniku unowocześnienia krajowego systemu kwalifikacji powstaną w Polsce nowe możliwości rozwiązywania wielu problemów, które stanowią dziś bariery ograniczające szanse na szybszy rozwój naszego kraju 7. Zmodernizowany system kwalifikacji ma obejmować całość rozwiązań umożliwiających uzyskiwanie kwalifikacji na podstawie efektów uczenia się uzyskiwanych w ramach uczenia się w ramach edukacji 5 Por. IBE (2012), Ocena procesu Zarządzania Zasobami Ludzkimi w oparciu o kompetencje w kontekście uczenia się przez całe życie, materiał niepublikowany, Warszawa; Eurostat (CVT3 Survey); Worek, Stec, et. al. (2011). 6 Por. Projekt Strategii Rozwoju Kapitału Ludzkiego z dnia 15 listopada 2011 roku. 7 Por. Projekt Strategii Rozwoju Kapitału Ludzkiego z dnia 15 listopada 2011 roku. 6

7 formalnej, pozaformalnej oraz nieformalnego uczenia się. Celem tych działań jest wspieranie uczących się przez bardziej elastyczne możliwości uzyskiwania kwalifikacji, a tym samym na dostosowywanie indywidualnych dróg kształcenia się do różnych uwarunkowań i okoliczności życiowych. Podstawowe założenia krajowego systemu kwalifikacji Przez krajowy system kwalifikacji (KSK) rozumie się ogół działań związanych z potwierdzaniem efektów uczenia się dla potrzeb rynku pracy, społeczeństwa obywatelskiego oraz indywidualnego rozwoju uczących się, oparty na krajowej ramie kwalifikacji. Obejmuje on w szczególności nadawanie i uznawanie kwalifikacji, a także zapewnianie jakości kwalifikacji. W krajowym systemie kwalifikacji funkcjonował będzie termin kwalifikacja zarejestrowana, który oznacza zbiór efektów uczenia się zgodnych z ustalonymi standardami, wpisanych do krajowego rejestru kwalifikacji i potwierdzonych przez upoważnioną instytucję. Wszystkie kwalifikacje nadawane w systemie oświaty oraz w szkolnictwie wyższym są włączone do rejestru. Po wdrożeniu nowych rozwiązań część obecnie wydawanych innych dyplomów i świadectw będzie obowiązkowo włączona do krajowego rejestru kwalifikacji po stwierdzeniu zgodności ze standardami, inne będą mogły się w nim znaleźć, jeżeli zainteresowane podmioty wystąpią z uzasadnionym wnioskiem o ich wpisanie. Wpisanie do krajowego rejestru będzie oznaczało, że kwalifikacja odpowiada ustalonym i nadzorowanym przez państwo standardom, państwo będzie ją więc w pewien sposób autoryzować. Zakłada się przy tym, że po wdrożeniu KSK różne świadectwa i certyfikaty nie figurujące w krajowym rejestrze kwalifikacji, będą mogły funkcjonować na dotychczasowych zasadach, o ile nadal będzie na nie zapotrzebowanie społeczne. Kwalifikacje te nie będą jednak miały oznaczenia poziomu w Polskiej Ramie Kwalifikacji. Do podstawowych założeń nowego systemu należy też oparcie wszystkich elementów, w tym programów kształcenia, rozwiązań organizacyjnych i procedur dotyczących nabywania kwalifikacji na efektach uczenia się, by instytucje skupiały się na tym, co dana osoba ma wiedzieć i potrafić, a nie czego i jak długo się uczyć. Kolejne ważne założenie krajowego systemu kwalifikacji odnosi się do walidowania kompetencji, które powinno być dostępne dla zainteresowanych niezależnie od tego, czy dana osoba nabyła kompetencje w ramach zorganizowanej edukacji, czy ucząc się w inny sposób. System ma także, w znacznie szerszym niż dziś zakresie, umożliwiać akumulowanie (gromadzenie) oraz przenoszenie (transfer) osiągnięć w uczeniu się, a tym samym pozwalać na elastyczne dostosowywanie dróg kształcenia się i uzyskiwania kolejnych kwalifikacji do różnych uwarunkowań i okoliczności życiowych. Ma to szczególne znaczenie dla Polski, która charakteryzuje się relatywnie niską mobilnością zawodową i geograficzną. Program modernizacji krajowego systemu kwalifikacji przewiduje też wdrożenie powszechnie obowiązujących zasad zapewniania jakości. Dotyczyć to będzie nie tylko procesu kształcenia, ale także walidowania. 7

8 Rozwijanie krajowego systemu kwalifikacji stanowi zadanie państwa, jednakże efektywność tego systemu będzie w pewnej części zależeć od właściwego określenia w nim roli oraz współodpowiedzialności partnerów społecznych. Krajowy system kwalifikacji obejmie wszystkie aspekty podejmowanych w Polsce działań związanych z potwierdzaniem efektów uczenia się. Będzie stanowić narzędzie realizowania polityki państwa na rzecz uczenia się przez całe życie na zasadzie partnerstwa rządu, samorządu terytorialnego, pracodawców, pracobiorców i społeczeństwa obywatelskiego. Elementy składowe krajowego systemu kwalifikacji Przygotowywany obecnie krajowy system kwalifikacji w większej części zbudowany będzie więc z elementów już istniejących. Są to różnego typu regulacje, instytucje oraz metody działania. Dotyczą one zarówno kształtowania programów edukacyjnych, jak i przeprowadzania egzaminów oraz zapewniania jakości tych działań. Jako całość stanowią dorobek składający się z wielu wartościowych elementów, które są zgodne z nowym podejściem. Należą do nich przede wszystkim nowe podstawy programowe dla edukacji ogólnej i edukacji zawodowej, jak również zmiany wprowadzone w obszarze szkolnictwa wyższego. Istnieje też szereg dobrych praktyk i rozwiązań w zakresie walidacji, zapewniania jakości czy określania efektów uczenia się dla kwalifikacji w sektorze szkoleń i na rynku pracy 8. W toku wdrażania całościowego rozwiązania systemowego potrzebne będzie odpowiednie ich dostosowanie. Powstaną także zupełnie nowe krajowe instrumenty, w tym dwa o kluczowym znaczeniu dla całości systemu rama kwalifikacji i rejestr kwalifikacji. Polska Rama Kwalifikacji jako element stanowiący podstawę krajowego systemu kwalifikacji ma być wspólnym układem odniesienia dla wszystkich nadawanych w Polsce kwalifikacji. Krajowy rejestr kwalifikacji będzie spisem wszystkich możliwych do uzyskania kwalifikacji, za których jakość państwo przyjmuje odpowiedzialność. Wpisanie kwalifikacji do krajowego rejestru będzie wiązać się z nadaniem jej poziomu i oznaczać, że państwo gwarantuje wiarygodność tej kwalifikacji. Nadzór nad jakością każdej kwalifikacji będzie sprawował konkretny podmiot wskazany w rejestrze kwalifikacji. Bardzo ważną rolę w systemie odgrywać będzie także portal internetowy (portal KSK), który zapewni przejrzystość systemu. Portal ten będzie między innymi udostępniał zainteresowanym szeroką i odpowiednio sprofilowaną informację na temat możliwości zdobywania kwalifikacji w Polsce. Polski portal będzie powiązany z portalem ERK. Zgodnie z przyjętym planem całościowe wdrożenie krajowego systemu kwalifikacji rozpocznie się po uchwaleniu przez Sejm ustawy ustanawiającej prawne podstawy tego systemu, tj. ustawy o krajowym systemie kwalifikacji. Instytucjonalnym zwornikiem krajowego systemu kwalifikacji będzie podmiot, któremu powierzone zostanie prowadzenie krajowego rejestru kwalifikacji. Uruchomienie 8 Por. IBE (2011), Badanie stosowanych procedur potwierdzania efektów uczenia się osiągniętych na drodze edukacji pozaformalnej i uczenia się nieformalnego, materiał niepublikowany, Warszawa; IBE (2012), Badanie zapewniania jakości kwalifikacji poza formalnym systemem edukacji. Analiza stanu obecnego w perspektywie powstania krajowego systemu kwalifikacji, materiał niepublikowany, Warszawa. 8

9 krajowego rejestru kwalifikacji będzie punktem przełomowym modernizacji krajowego systemu kwalifikacji. Gromadzenie i udostępnianie informacji o polskich kwalifikacjach Działania na rzecz unowocześnienia systemu kwalifikacji w Polsce oparte są na założeniu, że skuteczność polityki na rzecz uczenia się przez całe życie, której ważnym narzędziem ma być krajowy system kwalifikacji, zależeć będzie nie tylko od ustanowienia trafnych rozwiązań prawnych i organizacyjnych, ale także od poziomu ich znajomości i zrozumienia w społeczeństwie. W przygotowywanych rozwiązaniach bierze się pod uwagę, że wiedza o krajowym systemie kwalifikacji, o nowych możliwościach i szansach, jakie powstają w wyniku jego wdrażania, w dłuższej perspektywie czasowej może okazać się najważniejszym czynnikiem decydującym o osiągnięciu celów, dla których podjęto wysiłek zbudowania tego systemu. Dlatego ważną częścią działań krajowego rejestru kwalifikacji ma być promocja i upowszechnianie wiedzy o tych zagadnieniach. Opracowywany będzie też okresowy raport o polskich kwalifikacjach, który będzie przedkładany najwyższym władzom kraju oraz opinii publicznej. Krajowy system kwalifikacji będzie gromadził i udostępniał za pośrednictwem portalu internetowego informacje na temat polskich kwalifikacji ich charakterystykę oraz praktyczne możliwości ich zdobywania i łączenia ze sobą. W ten sposób będzie zaspokajał różnego rodzaju potrzeby poszczególnych grup interesariuszy w zakresie dostępu do informacji na temat szeroko pojętej problematyki kwalifikacji. Obywatelom stworzy to znacznie lepsze niż obecnie możliwości planowania swojego rozwoju oraz kolejnych etapów kariery zawodowej w Polsce i poza jej granicami. Dla pracodawców tego rodzaju zestaw informacji będzie stanowił pomoc nie tylko w zatrudnianiu osób posiadających odpowiednie kompetencje, ale także w lepszym planowaniu działań w zakresie wspierania rozwoju zatrudnionych pracowników. Dla urzędów, instytucji oraz organizacji pozarządowych realizujących różne zadania publiczne uporządkowany i na bieżąco aktualizowany zbiór informacji o funkcjonujących na rynku kwalifikacjach będzie także nowym ważnym instrumentem ułatwiającym ich działalność ważnym narzędziem praktycznej realizacji polityki na rzecz uczenia się przez całe życie. Monitoring i badania krajowego systemu kwalifikacji Wprowadzenie zmodernizowanego systemu będzie procesem trwającym kilka lat. Zakłada się, że w ramach nowego systemu powstanie ośrodek monitorujący, a także wspierający różnorodne działania wdrażające rozwiązania zgodne z zasadami krajowego systemu kwalifikacji. Systematycznie będzie monitorowane wszystko, co dzieje się w sferze kwalifikacji w poszczególnych sektorach, a z drugiej strony będą inicjowane badania wybranych zjawisk i procesów związanych z zagadnieniem kwalifikacji zarówno w kontekście edukacji, jak i gospodarki oraz życia publicznego. Gromadzenie informacji o tym, jak naprawdę funkcjonuje tworzenie i nadawanie kwalifikacji w poszczególnych sektorach, wymagać będzie stałej współpracy z działającymi na tym polu podmiotami. Według przyjętych założeń zasadą ma być dialog i współdziałanie różnych grup interesariuszy systemu kwalifikacji. Efekty dialogu społecznego, wnioski z monitoringu oraz wyniki badań będą ważnym impulsem do podejmowania przez właściwe podmioty konkretnych działań (legislacyjnych lub organizacyjnych) dotyczących kształtowania praktyki w sferze tworzenia i nadawania kwalifikacji w Polsce. 9

10 Krajowy system kwalifikacji a europejski obszar kwalifikacji Modernizacja systemu kwalifikacji w Polsce wpisana jest w szerszy kontekst zmian zachodzących w Europie. Są one związane z realizacją przyjętej strategii rozwoju Unii Europejskiej, (procesów bolońskiego, kopenhaskiego), ukierunkowanych Zaleceniem Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie ustanowienia europejskiej ramy kwalifikacji 9. Ustanowiona w tym Zaleceniu Europejska Rama Kwalifikacji ma być instrumentem ułatwiającym porównywanie kwalifikacji nadawanych w różnych krajach UE, dzięki czemu kwalifikacje nadawane w odrębnym i autonomicznym systemie polskich kwalifikacji będą bardziej czytelne i łatwiejsze do zrozumienia w innych krajach i systemach kwalifikacji w Europie. Powstanie europejskiego obszaru kwalifikacji ułatwi mobilność zawodową obywateli państw członkowskich wzmacniając w ten sposób wspólny europejski rynek pracy. Może to w różny sposób pozytywnie wpływać również na rozwój sytuacji w naszym kraju. Na przykład wzrost mobilności zawodowej naszych obywateli oraz zwiększenie liczby przybywających do Polski specjalistów zagranicznych będzie sprzyjać transferowi do naszego kraju nowych technologii oraz nowoczesnej organizacji pracy. Krajowy system kwalifikacji jako czynnik rozwoju Krajowy system kwalifikacji będzie ważnym obszarem działań z punktu widzenia realizacji strategicznego celu polityki na rzecz uczenia się przez całe życie. Nowy system będzie promować i poprawiać dostęp do uczenia się. Rozwiązania tego systemu mają się odnosić do wszelkich efektów uczenia się: w szkołach i na uczelniach, na kursach i szkoleniach, przy wykonywaniu pracy zawodowej, w działalności społecznej, w czasie wypoczynku. W dłuższej perspektywie przyczyni się to do wzrostu liczby osób, które w kolejno następujących fazach dorosłego życia będą korzystać z możliwości zdobywania nowych kwalifikacji. Dzięki modernizacji krajowego systemu kwalifikacji powstanie możliwość szerszego uwzględniania i formalnego dokumentowania nowych kompetencji nabywanych w bardzo różny sposób w ciągu całego życia. Najważniejszymi efektami modernizacji będą: powszechność przyjmowania efektów uczenia się jako podstawowego punktu odniesienia przy tworzeniu programów kształcenia i szkoleń, co doprowadzi do zwiększenia efektywności procesów edukacyjnych, ułatwienie obywatelom zdobywania kwalifikacji w dogodny dla nich sposób, w dowolnym miejscu i czasie, umożliwienie uzyskania wiarygodnego poświadczenia nowych kompetencji nabytych poza kształceniem zorganizowanym, zagwarantowanie jakości i przejrzystości wszystkich elementów w systemie kwalifikacji a przez to zwiększenie zaufania do kwalifikacji oraz do podmiotów, które nadają kwalifikacje, zwiększenie przejrzystości polskich świadectw i dyplomów na rynku krajowym i europejskim, lepsze powiązanie krajowej oferty edukacyjnej z potrzebami społeczeństwa i gospodarki. System ten przyczyni się do unowocześnienia systemów kształcenia i szkolenia, do lepszego ich powiązania z potrzebami konkretnych pracodawców oraz do budowania mostów między tradycyjną edukacją szkolną i akademicką, a uczeniem się w ramach kursów i szkoleń, uczeniem się w toku pracy 9 Por. Zalecenie Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie ustanowienia europejskich ram kwalifikacji dla uczenia się przez całe życie. 10

11 oraz samokształceniem. Przygotowywany system będzie sprzyjał upowszechnieniu walidowania i certyfikowania efektów uczenia się nabytych poprzez doświadczenie praktyczne. Wdrożenie nowego systemu kwalifikacji umożliwi osiągnięcie pożądanej spójności wszystkich sektorów edukacji oraz większej elastyczności prowadzonych w ich ramach działań w zakresie edukacji, szkolenia i nadawania kwalifikacji. Wszystko to razem stworzy lepsze warunki dla rozwoju, zarówno w perspektywie całego kraju, jak i pojedynczych obywateli, niewątpliwie najważniejszych beneficjentów krajowego systemu kwalifikacji. 11

12 3.1 Polska Rama Kwalifikacji Polska Rama Kwalifikacji (PRK) będzie kluczowym elementem zmodernizowanego systemu kwalifikacji. Będzie ona opisywać wzajemne relacje między kwalifikacjami oraz integrować różne krajowe podsystemy kwalifikacji. PRK ma również zawierać opis hierarchii poziomów kwalifikacji. Polska Rama Kwalifikacji, podobnie jak Europejska Rama Kwalifikacji (ERK), składać się będzie z ośmiu poziomów kwalifikacji. Każdy z poziomów PRK jest opisywany za pomocą deskryptorów, czyli ogólnych stwierdzeń charakteryzujących efekty uczenia się, jakie musi potwierdzać kwalifikacja, aby znaleźć się na danym poziomie. PRK uwzględnia efekty uczenia się osiągnięte w ramach zorganizowanej edukacji oraz w inny sposób. Punktem odniesienia dla deskryptorów PRK były deskryptory Europejskiej Ramy Kwalifikacji, przez co możliwe jest przejrzyste ukazanie zaproponowanych odniesień polskich poziomów kwalifikacji do ośmiu poziomów wyróżnionych w ERK. W kontekście PRK zostały one zdefiniowane w sposób bardzo zbliżony do definicji z Zalecenia w sprawie ERK. W PRK, podobnie jak w ERK, efekty uczenia się opisano w trzech kategoriach wiedzy, umiejętności i kompetencji społecznych (szerzej punkt 6.2). Deskryptory w PRK mają na celu ujęcie pełnego spektrum efektów uczenia się. Odzwierciedlają postępy, od najniższego do najwyższego poziomu, osiągane przez osobę uczącą się. Deskryptory PRK pokazują, jak w wyniku uczenia się w różnych kontekstach i etapach życia ewoluują: głębia i zakres wiedzy, umiejętność rozwiązywania problemów i stosowania wiedzy w praktyce, uczenia się i komunikowania, a także kompetencje, takie jak gotowość do współpracy i poczucie odpowiedzialności za realizację powierzonych zadań. Przy tworzeniu Polskiej Ramy Kwalifikacji nacisk położono na potrzebę zapewnienia spójności i kompletności ogólnej charakterystyki poziomu. Przy tworzeniu deskryptorów PRK uwzględniano kluczowe kategorie opisowe w poszczególnych grupach efektów uczenia się (wiedzy, umiejętności, kompetencji społecznych). Brano również pod uwagę aspekty, które mają podstawowe znaczenie dla kompletności opisu poziomu efektów uczenia się każdej z kategorii (tabela 1). 12

13 Tabela 1. Kluczowe kategorie opisowe i aspekty o podstawowym znaczeniu dla kompletności opisu wiedzy, umiejętności i kompetencji społecznych Grupa efektów uczenia się Kluczowe kategorie opisowe Aspekty o podstawowym znaczeniu dla kompletności opisu Wiedza Umiejętności Kompetencje społeczne Źródło: opracowanie IBE. Zakres Kompletność perspektywy poznawczej Głębia rozumienia Rozumienie zależności Rozwiązywanie problemów i stosowanie wiedzy w praktyce Uczenie się Komunikowanie się Tożsamość Współpraca Odpowiedzialność Złożoność Typowość Sterowanie Warunki Sterowanie Forma Złożoność i zakres wypowiedzi w języku ojczystym i obcym Uczestnictwo Zobowiązania Wzorce postępowania Praca zespołowa Przywództwo Warunki Działania indywidualne i zespołowe Konsekwencje Ocena Unikatowym polskim rozwiązaniem jest wyróżnienie dwóch poziomów generyczności deskryptorów PRK (por. rysunek 1), różniących się między sobą szczegółowością opisu oraz obszarem kwalifikacji, do którego się odnoszą. Deskryptory drugiego stopnia generyczności są rozwinięciem deskryptorów pierwszego stopnia generyczności. 13

14 Rysunek 1. Deskryptory w Polskiej Ramie Kwalifikacji Źródło: opracowanie IBE. W polskim systemie kwalifikacji funkcjonują ponadto deskryptory trzeciego stopnia generyczności odnoszące się albo do obszarów kształcenia w szkolnictwie wyższym albo do określonych branż. Stanowią one rozwinięcie odpowiednich deskryptorów drugiego stopnia generyczności. Tabele deskryptorów pierwszego i drugiego stopnia generyczności oraz przykłady deskryptorów trzeciego stopnia generyczności są przedstawione w punkcie

15 3.2 Wiarygodność kwalifikacji Wiarygodność nadawanych w Polsce kwalifikacji w pierwszym rzędzie zależy od jakości nadawanych kwalifikacji, ale również od wiarygodności dokumentów i oficjalnych rejestrów nadanych kwalifikacji. Przyjęto założenie, że problematyka jakości kwalifikacji jest rozpatrywana z punktu widzenia kwalifikacji nadawanej konkretnej osobie. Na jakość kwalifikacji nadanej osobie bezpośredni wpływ mają: jakość kwalifikacji jako takiej, jakość procesu walidowania oraz jakość procesu nauczania i uczenia się. Zależności te zilustrowano na schemacie poniżej. Schemat 1. Jakość kwalifikacji Źródło: Opracowanie własne IBE. Aby jakość kwalifikacji jako takiej była odpowiednia, kwalifikacja musi być dobrze pomyślana, czyli adekwatna do potrzeb społecznych, w szczególności osób uczących się i rynku pracy. Dobrze pomyślana znaczy także, że musi ona być dostosowana do aktualnych lub dających się przewidzieć w przyszłości potrzeb i obiektywnych możliwości. Musi ona być również realna, czyli osiągalna przez określoną grupę uczących się w dającym się przewidzieć czasie. Kwalifikacja musi być ponadto dobrze opisana, czyli jasno określać warunki, które spełniać musi osoba ubiegająca się o daną kwalifikację, a także zawierać spójny i wyczerpujący opis efektów uczenia się wymaganych dla danej kwalifikacji. 15

16 Od strony walidacji jakość nadanej kwalifikacji zależy od tego, czy proces walidacji jest adekwatny do charakteru efektów uczenia się oraz innych wymagań dla danej kwalifikacji. Jakość nadanej kwalifikacji zależy także od tego, czy zapewniona jest kompletność procesu walidacji, czyli czy w dostatecznym zakresie sprawdzone są efekty uczenia się oraz inne wymagania dla danej kwalifikacji. Ponadto jakość nadawanych kwalifikacji zależy od tego, czy na każdym etapie procesu walidacji wdrożone są odpowiednie mechanizmy, procedury i narzędzia zapewniające jakość. Oznacza to, że w naszym rozumieniu zapewnianie jakości walidacji obejmuje właściwe przygotowanie ludzi oraz właściwy wybór sposobów działania, metod i narzędzi. Wpływ na jakość kwalifikacji ma również jakość procesu uczenia się, zapewnianie jakości nauczania i uczenia się nie jest jednak przedmiotem prac nad koncepcją jakości kwalifikacji. Osobną grupę zagadnień stanowi uporządkowanie sposobu wydawania dokumentów poświadczających nadanie kwalifikacji oraz prowadzenia oficjalnych rejestrów kwalifikacji. Zasadniczą rolę do spełnienia mają tu zarówno organy władzy publicznej jak i inne instytucje uczestniczące w procesie nadawania kwalifikacji. W ramach prac nad krajowym systemem kwalifikacji również ta kwestia jest przedmiotem analiz, których celem jest wypracowanie odpowiednich zasad postępowania w tym zakresie. Wyżej przedstawione podejście do zagadnienia wiarygodności kwalifikacji jest efektem prac nad tworzeniem koncepcji zasad zapewniania jakości w krajowym systemie kwalifikacji w Polsce. W trakcie tych prac koncepcja była na bieżąco poddawana konsultacjom z przedstawicielami zainteresowanych środowisk. W celu rozszerzenia podstawy empirycznej prac nad koncepcją zasad zapewniania jakości kwalifikacji zainicjowano ponadto badania i analizy dotyczące różnych zagadnień związanych z jakością kwalifikacji. Badaniem objęto niektóre aktualnie stosowane w Polsce rozwiązania dotyczące zapewniania jakości kwalifikacji, a także przykładowe rozwiązania zagraniczne 10. W 2011 roku zrealizowano Badanie stosowanych procedur potwierdzania efektów uczenia się osiągniętych na drodze edukacji pozaformalnej i uczenia się nieformalnego. W kwietniu 2012 roku zakończono badanie zatytułowane Badanie zapewniania jakości kwalifikacji poza formalnym systemem edukacji. Analiza stanu obecnego w perspektywie powstania krajowego systemu kwalifikacji. Analizie poddano rozwiązania polskie, a także niektóre w wybranych krajach europejskich. Badania te będą uzupełnione o ekspertyzy pogłębiające analizę niektórych zagadnień. W 2012 roku rozpoczęto realizację trzech modułów badawczych dotyczących różnych aspektów potwierdzania efektów kształcenia zdobytych w trakcie edukacji formalnej w szkołach wyższych oraz uznawania efektów uczenia się zdobytych poza systemem edukacji formalnej. W maju 2012 roku rozpoczęła prace grupa robocza ds. jakości kwalifikacji. Uczestnikami tej grupy są przedstawiciele środowisk zainteresowanych jakością kwalifikacji: pracodawców, instytucji szkoleniowych oraz oświaty i szkolnictwa wyższego. Zadaniem tej grupy jest dyskutowanie kolejnych wersji koncepcji zasad zapewniania jakości kwalifikacji przygotowywanych przez ekspertów, z uwzględnieniem wyników prowadzonych badań oraz zasad i wskazówek przedstawionych w różnych 10 W ramach projektu "Opracowanie założeń merytorycznych i instytucjonalnych wdrażania Krajowych Ram Kwalifikacji oraz Krajowego Rejestru Kwalifikacji dla uczenia się przez całe życie". 16

17 dokumentach krajowych i europejskich 11. Uczestnicy grupy, pracujący w rozmaitych instytucjach i organizacjach, w których w różnych kontekstach występuje problem zapewniania jakości kwalifikacji, przedstawiają konkretne rozwiązania w tym zakresie, jakie były i są stosowane. Zestawienie zebranych informacji z zasadami wyłożonymi w dokumentach europejskich oraz krajowych jest podstawą do opracowywania koncepcji rozwiązań dotyczących zapewniania jakości kwalifikacji, w tym walidacji. Zagadnieniom tym poświęcone były również prace w ramach debaty społecznej 12, która prowadzona była w kontekście realizacji idei uczenia się przez całe życie. Uczestnicy debaty omawiali między innymi wstępną propozycję przebiegu procesu i zasad walidacji. Podczas debaty zgodzono się, że niezbędne są wspólne, powszechnie obowiązujące w kraju, zasady zapewniania jakości kwalifikacji. Wszystkie powyższe działania pozwoliły na zaproponowanie niektórych zasad dotyczących budowania wiarygodności kwalifikacji: 1. Określenie powszechnie obowiązujących zasad zapewniania jakości kwalifikacji, w tym wymagań wobec procedur walidacji, a także instytucji prowadzących walidację, powinno być zadaniem państwa. 2. Krajowy system kwalifikacji powinien być budowany w taki sposób, żeby z punktu widzenia wymagań dotyczących jakości zapewniać równe traktowanie: a) wszystkich dziedzin działalności (branż), b) wszystkich podmiotów, które prowadzą walidację (publicznych, prywatnych i społecznych). 3. Krajowy system kwalifikacji powinien być budowany w taki sposób, aby obok nowo tworzonych mogły funkcjonować istniejące już dobre rozwiązania w zakresie zapewniania jakości kwalifikacji oraz potwierdzania efektów uczenia się. 4. Opis efektów uczenia się wymaganych dla danej kwalifikacji powinien powstawać z uwzględnieniem dwóch perspektyw: a) użytkowników kwalifikacji - bezpośredniej (praktycznej) przydatności efektów uczenia się w życiu zawodowym i społecznym, b) nauczających i walidujących, w odpowiedniej dla danej kwalifikacji proporcji. 5. Konieczne jest budowanie mechanizmów, które zapewnią trwały udział praktyków (przede wszystkim pracodawców i osób czynnie wykonujących zawód) zarówno w tworzeniu kwalifikacji, jak i w prowadzeniu walidacji. 6. W ramach krajowego systemu kwalifikacji powinny zostać wypracowane zasady zapewniania jakości i rozwiązania w tym zakresie, które będę dostępne dla instytucji o różnym potencjale finansowym i organizacyjnym. 7. Sposób potwierdzania kompetencji powinien być dopasowany do specyfiki danej kwalifikacji; krajowy system kwalifikacji nie powinien narzucać metod walidacji. 11 Najważniejsze z tych dokumentów to: Zalecenie Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie ustanowienia europejskich ram kwalifikacji dla uczenia się przez całe życie (2008/C 111/01), Komunikat z konferencji europejskich ministrów ds. szkolnictwa wyższego (Bergen 2005) wraz z załącznikami, Zalecenie Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 czerwca 2009 r. w sprawie ustanowienia europejskich ram odniesienia na rzecz zapewniania jakości w kształceniu i szkoleniu zawodowym (2009/C 155/01), Zalecenie Rady z dnia 18 czerwca 2009 roku w sprawie ustanowienia europejskiego systemu transferu osiągnięć w kształceniu i szkoleniu zawodowym (2009/C 155/02), CEDEFOP: Europejskie wskazówki dotyczące walidacji uczenia się pozaformalnego i nieformalnego, 2009, Budowa krajowego systemu kwalifikacji (dokument przyjęty przez Komitet Sterujący do spraw Krajowych Ram Kwalifikacji w 2011 roku). 12 Więcej informacji na ten temat w Aneksie

18 8. Wydanie dokumentu potwierdzającego nabycie kwalifikacji powinno się wiązać z dokonaniem wpisu do oficjalnego rejestru (o ile dla danej kwalifikacji taki rejestr istnieje) w sposób zapewniający pełną zgodność informacji W wielu różnych sytuacjach uczestnicy tych prac podkreślali, że obok wdrażania właściwych rozwiązań należy rozwijać w społeczeństwie świadomość znaczenia przejrzystych zasad i kultury zapewniania jakości kwalifikacji. Wiarygodność kwalifikacji będzie bowiem tym wyższa, im bardziej upowszechni się kultura zapewniania jakości kwalifikacji, która jest podstawą zaufania do nadanych kwalifikacji. 3.3 Akumulowanie i przenoszenie osiągnięć System akumulowania i przenoszenia osiągnięć stanowić będzie istotny element polskiego systemu kwalifikacji. Ma on obejmować kwalifikacje nadawane w obszarze edukacji ogólnej, zawodowej oraz wyższej, znajdujące się na wszystkich poziomach Polskiej Ramy Kwalifikacji. Akumulowanie i przenoszenie osiągnięć ma umożliwić znacznie bardziej elastyczne podejście do zdobywania kwalifikacji, zarówno w wymiarze krajowym, jak i międzynarodowym. Dzięki czytelnym i spójnym zasadom dotyczącym akumulowanie i przenoszenia osiągnięć zostanie również zwiększona przejrzystość kwalifikacji przypisanych do poziomów Polskiej Ramie Kwalifikacji i ujętych w krajowym rejestrze kwalifikacji. Wypracowywany w Polsce model akumulowania i przenoszenia osiągnięć ma być kompatybilny z rozwiązaniami europejskimi (ECTS European Credit Transfer and Accumulation System, ECVET European Credit System for Vocational Education and Training), co pozwoli na możliwie najlepsze transferowanie osiągnięć pomiędzy polskim systemem kwalifikacji a systemami w poszczególnych krajach członkowskich. Obecnie trwają prace eksperckie dotyczące opracowania koncepcji akumulowania i przenoszenia osiągnięć. Zaplanowane są również pilotaże weryfikujące zaproponowane rozwiązania (szerzej punkt 6.3) W ramach projektu "Opracowanie założeń merytorycznych i instytucjonalnych wdrażania Krajowych Ram Kwalifikacji oraz Krajowego Rejestru Kwalifikacji dla uczenia się przez całe życie". 18

19 3.4 Krajowy rejestr kwalifikacji Krajowy rejestr kwalifikacji ma stanowić wykaz wszystkich możliwych do zdobycia w Polsce kwalifikacji. Rejestr będzie zawierał standardowy zestaw informacji o każdej wpisanej kwalifikacji. Obowiązkowo do krajowego rejestru kwalifikacji wpisane będą wszystkie kwalifikacje nadawane przez szkoły i uczelnie, kwalifikacje dotyczące zawodów regulowanych oraz kwalifikacje ważne ze względów bezpieczeństwa. Pozostałe funkcjonujące obecnie kwalifikacje będą wpisywane nieobligatoryjnie na podstawie wniosku instytucji lub organizacji zainteresowanej wpisaniem danej kwalifikacji do rejestru. W przypadku kwalifikacji, które nie podlegają obligatoryjnemu wpisaniu do rejestru, decyzja o wpisaniu do rejestru będzie podejmowana przez podmiot prowadzący rejestr na podstawie oceny ekspertów. Od decyzji przysługiwać będzie odwołanie na zasadach obowiązujących w postępowaniu administracyjnym. W przypadku utworzenia nowej kwalifikacji tego rodzaju, wpis do rejestru dokonywany będzie na wniosek zainteresowanych. Krajowy rejestr będzie obejmował kwalifikacje nadawane w Polsce niezależnie od już istniejących i tworzonych w przyszłości w Polsce wykazów lub spisów kwalifikacji na potrzeby poszczególnych branż, środowisk i instytucji. Istotną cechą krajowego rejestru kwalifikacji jest powiązanie wpisu do tego rejestru z przypisaniem kwalifikacji do poziomu w Polskiej Ramie Kwalifikacji (PRK), i tym samym odniesienie tej kwalifikacji do poziomu w Europejskiej Ramie Kwalifikacji (ERK). Tak więc poprzez wpisanie do krajowego rejestru kwalifikacji nastąpi automatycznie włączenie polskich kwalifikacji do europejskiego obszaru kwalifikacji. Informacje o kwalifikacjach w rejestrze będą dostępne także w języku angielskim (w dalszej perspektywie być może również w innych językach europejskich). Wstępnie zakłada się, że ze względu na procedury wpisywania do krajowego rejestru wyróżnione będą następujące zbiory kwalifikacji: 1. kwalifikacje nadawane na podstawie przepisów oświatowych, 2. kwalifikacje nadawane na podstawie przepisów dotyczących szkolnictwa wyższego, 3. inne kwalifikacje ustanowione przez podmioty krajowe, 4. kwalifikacje nadawane w Polsce ustanowione przez podmioty zagraniczne. Systematycznie aktualizowany zbiór danych dotyczących kwalifikacji w krajowym rejestrze będzie obejmować informacje w następujących zakresach: 1. podstawowe informacje o każdej kwalifikacji - oficjalna nazwa, poziom w PRK, do którego dana kwalifikacja jest przypisana oraz efekty uczenia się (wiedza, umiejętności i kompetencje społeczne), które trzeba osiągnąć, aby ją otrzymać (wymagane kompetencje); 2. inne informacje dotyczące danej kwalifikacji wykształcenie lub kwalifikacje stanowiące podbudowę dla danej kwalifikacji, dodatkowe warunki, które trzeba spełnić, aby ubiegać się o kwalifikację, ścieżki uczenia się, które będą dostępne po uzyskaniu danej kwalifikacji, uprawnienia, które wiążą się z uzyskaniem danej kwalifikacji, okres ważności kwalifikacji czy wymiar kwalifikacji; 3. informacje związane z daną kwalifikacją dziedziny działalności, w których posiadanie danej kwalifikacji ma istotne znaczenie, rodzaj dokumentu związanego z nadawaniem danej kwalifikacji i informacje ważne w odniesieniu do niej (np. o szczególnych warunkach wykonywania 19

20 charakterystycznych dla danej kwalifikacji zadań zawodowych, o potrzebnych predyspozycjach psychicznych, o przeciwwskazaniach zdrowotnych, itp.), kod kwalifikacji (służący jako jej identyfikator i jednocześnie zawierający w sobie najważniejsze informacje o kwalifikacji); 4. informacje o instytucjach certyfikujących lub nadających, a także o instytucjach zgłaszających daną kwalifikację i o instytucjach odpowiedzialnych za jakość certyfikowania. Krajowy rejestr kwalifikacji ma działać w postaci repozytorium, w którym przechowywane będą w formie elektronicznej wszystkie dokumenty dotyczące zgłoszonych kwalifikacji oraz (w powiązaniu z nimi) niektóre dokumenty w wersji papierowej. Dane udostępniane publicznie poprzez portal KSK będą prezentowane w układzie funkcjonalnym z punktu widzenia osoby poszukującej potrzebnych jej informacji. Tak więc dzięki zasobom krajowego rejestru kwalifikacji możliwe będzie publiczne udostępnianie ważnych dla interesariuszy informacji o każdej zarejestrowanej kwalifikacji. Zakłada się, że w krajowym systemie kwalifikacji ograniczona do niezbędnego minimum będzie liczba kwalifikacji, do nadawania których prawo będzie miał wyłącznie jeden podmiot. Podmiot, który opracował kwalifikację i zgłosił ją do krajowego rejestru kwalifikacji, nie będzie mógł jednostronnie zastrzec sobie wyłącznego prawa do jej nadawania. 20

21 4 Scenariusz rozwoju systemu kwalifikacji w Polsce Prace związane z modernizacją systemu kwalifikacji trwają w Polsce od lat dziewięćdziesiątych. W wyniku reformy w 1999 r. w oświacie wprowadzono podstawy programowe, które unormowały cały program nauczania na poziomie najogólniejszych celów i treści ramowych. Dzięki temu szkoły uzyskały możliwość samodzielnego tworzenia programów nauczania. W 2007 r. rozpoczęła prace grupa ekspertów przy Ministerstwie Edukacji Narodowej, która opracowała nową podstawę programową kształcenia ogólnego w języku efektów uczenia się. Nowa podstawa jest wdrażana od roku szkolnego 2009/2010. Analogiczne działania w odniesieniu do podstawy programowej kształcenia w zawodach rozpoczęto w 2008 roku 14. Nowa podstawa programowa kształcenia w zawodach wdrażana jest od roku szkolnego 2012/2013. Obie podstawy stanowią równocześnie wymagania egzaminacyjne (punkt 8.5). W szkolnictwie wyższym elementy nowoczesnego systemu kwalifikacji wprowadzane są zgodnie z założeniami Procesu Bolońskiego, w którym Polska uczestniczy od 1999 roku. Podjęto działania zmierzające do powszechnego stosowania Suplementu do Dyplomu, rozwinięto trójstopniowy system studiów, wprowadzono system ECTS, powołano Państwową Komisję Akredytacyjną, promuje się mobilność studentów i nauczycieli akademickich. Prace nad ramami kwalifikacji dla szkolnictwa wyższego w Polsce rozpoczęły się w 2006 r. Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego (MNiSzW) powołał Grupę Roboczą ds. Krajowych Ram Kwalifikacji dla Szkolnictwa Wyższego. W pierwszej kolejności Grupa zajęła się przygotowaniem założeń do modelu ram kwalifikacji. Przygotowano zestaw deskryptorów efektów uczenia się dla ośmiu obszarów kształcenia 15. W dniu 1 października 2011 r. weszła w życie odpowiednia nowelizacja ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym z dnia 18 marca 2011 roku stanowiąca podstawę wdrożenia nowych rozwiązań 16. Przyjęty przez Radę Ministrów Krajowy Program Reform (KPR) na lata wśród zadań do realizacji wymienia wdrażanie Krajowych Ram Kwalifikacji spójnych z założeniami Europejskich Ram Kwalifikacji, wyznaczając do tych działań Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz Ministra Edukacji. W kontekście strategii uczenia się przez całe życie zadania te są ujęte w KPR na lata oraz w KPR Europa 2020 na lata i jego aktualizacji 2012/2013. Zadania te wymienia także Średniookresowa Strategia Rozwoju Kraju przyjęta przez Radę Ministrów w 2012 roku. W 2008 roku Minister Edukacji Narodowej powołał grupę roboczą, która przygotowała ekspercki projekt Polskiej Ramy Kwalifikacji oraz wstępne wytyczne dotyczące jej wdrożenia 17. Obecnie prace 14 W ramach projektu systemowego Doskonalenie podstaw programowych kluczem do modernizacji kształcenia zawodowego. realizowanego w latach przez Krajowy Ośrodek Wspierania Edukacji Zawodowej i Ustawicznej (KOWEZiU) (Program Operacyjny Kapitał Ludzki, Priorytet III, Działanie 3.3, Poddziałanie 3.3.3). 15 Prace realizowane w ramach projektu Krajowe Ramy Kwalifikacji w szkolnictwie wyższym jako narzędzie poprawy jakości kształcenia realizowanego przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego (Program Operacyjny Kapitał Ludzki, Priorytet IV, Działanie 4.1, Poddziałanie 4.1.3). 16 Ustawa z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz.U. Nr 164, poz. 1365, z późn. zm.). 17 W ramach projektu systemowego Opracowanie bilansu kwalifikacji i kompetencji dostępnych na rynku pracy w Polsce oraz modelu Krajowych Ram Kwalifikacji" realizowanego w latach przez Ministerstwo Edukacji Narodowej, a od 1 lutego 2010 roku w Instytucie Badań Edukacyjnych (Program Operacyjny Kapitał Ludzki, Priorytet III, Działanie 3.4, Poddziałanie 3.4.1). 21

22 nad modernizacją krajowego systemu kwalifikacji są prowadzone w ramach projektu realizowanego pod nadzorem Ministerstwa Edukacji Narodowej lutego 2010 r. Prezes Rady Ministrów powołał Międzyresortowy Zespół do spraw uczenia się przez całe życie, w tym Krajowych Ram Kwalifikacji, a w jego ramach podzespół Komitet Sterujący do spraw Krajowych Ram Kwalifikacji dla uczenia się przez całe życie (punkt 6.1). W lipcu 2011 r. Komitet Sterujący przyjął założenia krajowego systemu kwalifikacji, wstępną koncepcję raportu referencyjnego, propozycję Słownika kluczowych pojęć związanych z krajowym systemem kwalifikacji. W dniu 26 sierpnia 2011 r. propozycje te zaakceptował Zespół Międzyresortowy, zalecając konsultacje słownika z Radą Języka Polskiego. W 2011 roku rozpoczęto prace nad raportem referencyjnym z udziałem ekspertów międzynarodowych. Projekt raportu referencyjnego został przedstawiony do konsultacji.. Tekst raportu został przyjęty na posiedzeniu (?...) w dniu (?...). Na 2013 r. zaplanowano (plany są obecnie konsultowane we właściwych ministerstwach, po zakończeniu konsultacji fragment ten zostanie uzupełniony). 18 Projekt Opracowanie założeń merytorycznych i instytucjonalnych wdrażania Krajowych Ram Kwalifikacji oraz Krajowego Rejestru Kwalifikacji dla uczenia się przez całe życie realizowany jest od lipca 2010 do końca 2013 r. (Program Operacyjny Kapitał Ludzki, Priorytet III, Działanie 3.4, Poddziałanie 3.4.1). 22

23 5 Kwalifikacje w Polsce stan obecny W niniejszym rozdziale zostały opisane kwalifikacje 19 oświaty i szkolnictwa wyższego oraz poza nim 20. możliwe do uzyskania w ramach systemu Polski system oświaty obejmuje przedszkola i szkoły (podstawowe, gimnazjalne i ponadgimnazjalne). Kwalifikacje możliwe do uzyskania w polskim systemie oświaty zostały przedstawione w tabeli 2. Tabela 2. Kwalifikacje nadawane w polskim systemie oświaty Podstawowy typ szkoły Nazwa kwalifikacji Podmiot nadający kwalifikację Planowany poziom kwalifikacji w PRK 21 szkoła podstawowa gimnazjum świadectwo ukończenia szkoły podstawowej świadectwo ukończenia gimnazjum szkoła 1 szkoła 2 szkoły ponadgimnazjalne: liceum ogólnokształcące zasadnicza szkoła zawodowa świadectwo ukończenia liceum ogólnokształcącego świadectwo dojrzałości (matura) świadectwo ukończenia zasadniczej szkoły zawodowej świadectwo potwierdzające kwalifikację w zawodzie dyplom potwierdzający kwalifikacje w zawodzie szkoła nie został jeszcze określony OKE 4 szkoła 3 OKE 2 lub 3 OKE 3 technikum świadectwo ukończenia technikum szkoła nie został jeszcze określony świadectwo potwierdzające kwalifikację w zawodzie OKE 3 lub 4 19 Wszystkie te kwalifikacje po wdrożeniu systemu będą ujęte w krajowym rejestrze kwalifikacji. 20 Przedstawione w tej części informacje o kwalifikacjach nadawanych na podstawie przepisów oświatowych oraz na podstawie przepisów dotyczących szkolnictwa wyższym uzupełnia punkt Obecnie trwają prace nad zasadami przypisywania kwalifikacji do poziomów, polegające na wstępnym przypisaniu konkretnych kwalifikacji do poziomów Polskiej Ramy Kwalifikacji. Prace nad przypisaniem kwalifikacji nadawanych na podstawie przepisów oświatowych zakończą się w 2013 roku. Szerzej patrz

24 dyplom potwierdzający kwalifikacje w zawodzie świadectwo dojrzałości (matura) OKE 4 OKE 4 szkoła specjalna przysposabiająca do pracy świadectwo potwierdzające przysposobienie do pracy szkoła nie został jeszcze określony świadectwo ukończenia szkoły policealnej szkoła nie został jeszcze określony szkoła policealna kolegia: świadectwo potwierdzające kwalifikację w zawodzie dyplom potwierdzający kwalifikacje w zawodzie OKE 3 lub 4 OKE 4 lub 5 dyplom ukończenia kolegium kolegium 5 kolegium nauczycielskie tytuł zawodowy licencjata (nadawany przez uczelnię sprawującą opiekę naukowodydaktyczną nad kolegium) szkoła wyższa 6 dyplom ukończenia kolegium kolegium 5 nauczycielskie kolegium języków obcych kolegium pracowników służb społecznych tytuł zawodowy licencjata (nadawany przez uczelnię sprawującą opiekę naukowodydaktyczną nad kolegium) dyplom ukończenia kolegium i tytuł zawodowy pracownika socjalnego tytuł zawodowy licencjata (nadawany przez uczelnię sprawującą opiekę naukowodydaktyczną nad kolegium) szkoła wyższa 6 kolegium 5 szkoła wyższa 6 Uwaga: Skrót OKE oznacza Okręgową Komisję Egzaminacyjną. Źródło: opracowanie IBE. W Polsce osoby, które ukończyły 18 lat i nie uzyskały wyżej wymienionych kwalifikacji w ramach nauki w szkole, mogą uzyskać następujące kwalifikacje: świadectwo ukończenia szkoły podstawowej, gimnazjum i liceum ogólnokształcącego po zdaniu egzaminów eksternistycznych, przeprowadzanych z zakresu obowiązkowych zajęć 24