badań ekonomicznych Narodowego Banku Polskiego na lata

Transkrypt

1 Ramowy program badań ekonomicznych Narodowego Banku Polskiego na lata Warszawa, lipiec 2008

2 Projekt graficzny: Oliwka s. c. Skład i druk: Drukarnia NBP Wydał: Narodowy Bank Polski Departament Edukacji i Wydawnictw Warszawa, ul. Świętokrzyska 11/21 Telefon Fax Copyright Narodowy Bank Polski, 2009

3 Ramowy program badań ekonomicznych Narodowego Banku Polskiego na lata Ramowy program badań ekonomicznych Narodowego Banku Polskiego na lata Niniejszy dokument przedstawia Ramowy program badań ekonomicznych NBP na lata , który identyfikuje i opisuje preferowane obszary badawcze 1. Oczekuje się, że większość badań prowadzonych w NBP będzie zgodna z tym programem. Prace badawcze będą pochodziły z trzech źródeł: Stali pracownicy Biura Badań oraz Biura Badań Stosowanych powinni poświęcać 80% ogólnego czasu pracy na realizację prac o charakterze badawczym, Od 2009 roku NBP wprowadza schemat rotacyjny, który pozwala pozostałym pracownikom Instytutu Ekonomicznego, Departamentu Systemu Finansowego i innych zainteresowanych departamentów na oddelegowanie na czas określony ze swojego miejsca pracy do Biura Badań lub Biura Badań Stosowanych w celu realizacji projektu badawczego. Plan badań pracowników rotacyjnych ustalany jest na podstawie konkursów organizowanych co najmniej raz w roku przez Komitet Badań Ekonomicznych NBP, Również osoby nie będące pracownikami Narodowego Banku Polskiego będą miały możliwość brania udziału w konkursach na realizacje projektów badawczych z Planu Badań. W trakcie realizacji projektów osoby te będą miały możliwość współpracy z pracownikami NBP. Obszary badawcze Prowadzenie polityki pieniężnej w gospodarce, w której dokonują się ciągłe zmiany strukturalne, i która otwierając się na gospodarki innych krajów świata, coraz to bardziej się z nimi integruje, jest znacznie utrudnione. Ponadto, pomimo licznych badań służących poznaniu mechanizmów funkcjonowania polskiej gospodarki i wielu osiągnięć w tym zakresie, wiedza na ten temat jest ciągle niska. Oba te fakty wskazują na potrzebę realizacji badań, służących zarówno lepszemu poznaniu mechanizmów funkcjonowania i rozwoju polskiej gospodarki, jak i uwarunkowań i skuteczności prowadzonej przez NBP polityki pieniężnej. Badania nad sferą realną gospodarki stanowią istotne źródło wiedzy, potrzebnej dla prowadzenia polityki pieniężnej, gdyż zmiany parametrów polityki mają na celu wywołanie określonych zachowań podmiotów gospodarczych i gospodarstw domowych. Z kolei, transmisja zmian polityki pieniężnej do sfery realnej zachodzi poprzez system finansowy, zatem istotne są badania związane z rozwojem i stabilnością systemu finansowego. Aby prowadzić badania w wymienionych obszarach badawczych, niezbędny jest odpowiedni warsztat naukowonarzędziowy, jego doskonalenie i ciągły rozwój. W Ramowym programie badań ekonomicznych NBP na lata wyróżniono 4 preferowane obszary badawcze: 1. Uwarunkowania, strategia i efekty polityki pieniężnej, 2. Ewolucja i stabilność systemu finansowego, 3. Wzrost gospodarczy i cykl koniunkturalny, 1 Dokument ten został zatwierdzony przez Zarząd NBP na posiedzeniu w dniu r. Ramowy program badań ekonomicznych NBP na lata

4 Ramowy program badań ekonomicznych Narodowego Banku Polskiego na lata Metody badań ilościowych. W ramach preferowanych obszarów wyodrębnione zostały kluczowe zagadnienia badawcze. Uszczegóławiają one, istotną z perspektywy NBP, tematykę badań ekonomicznych. W dalszej kolejności, kluczowe zagadnienia badawcze uzupełnione zostały przykładami pytań badawczych, mogących stanowić tematy konkretnych projektów. Należy nadmienić, że zarówno przedstawiona lista kluczowych zagadnień, jak i przykładowych pytań nie ma charakteru zamkniętego i obejmuje tematykę szczególnie istotną z perspektywy prowadzonej w NBP polityki pieniężnej. Istnieje zatem możliwość prowadzenia badań w ramach przedstawionych obszarów badawczych, a nie objętych przykładowymi pytaniami badawczymi. Do końca 2009 r. będą kontynuowane prace badawcze, których kierunki określono w Planie działalności Narodowego Banku Polskiego na lata , a w szczególności prace w ramach zaakceptowanych projektów badawczych na potrzeby Raportu nt. pełnego uczestnictwa Rzeczpospolitej Polskiej w Unii Gospodarczej i Walutowej. N a r o d o w y B a n k P o l s k i

5 Preferowany obszar badawczy I: Uwarunkowania, strategie i efekty polityki pieniężnej 1 Preferowany obszar badawczy I: Uwarunkowania, strategie i efekty polityki pieniężnej 1 Polityka pieniężna jest podstawowym zadaniem każdego banku centralnego. Prowadzenie polityki pieniężnej wymaga posiadania przez władze monetarne szerokiej wiedzy na temat oddziaływania banku centralnego na realną i nominalną sferę gospodarki. Oznacza to konieczność prowadzenia badań skoncentrowanych zarówno na wyjaśnianiu uwarunkowań prowadzonej polityki pieniężnej, jak i na projektowaniu zachowań banku centralnego, pozwalających, w ramach zidentyfikowanych uwarunkowań, optymalizować te zachowania. Pierwszą grupę potencjalnych zagadnień badawczych można podzielić na dwa podobszary: mechanizm transmisji polityki pieniężnej oraz jej strukturalne uwarunkowania. Mechanizm transmisji opisuje kanały, jakimi impulsy generowane przez bank centralny wpływają na decyzje podejmowane przez podmioty gospodarujące i w efekcie na popyt, produkcję i ceny. Natomiast, strukturalne uwarunkowania polityki pieniężnej, takie jak nominalne sztywności, decydują o sile i trwałości oddziaływania polityki pieniężnej na zmienne realne i nominalne. W ramach zidentyfikowanych uwarunkowań, bank centralny podejmuje próbę prowadzenia polityki pieniężnej w możliwie optymalny sposób. Badania wspierające proces decyzyjny w tym zakresie powinny koncentrować się zarówno na określeniu, czym jest optymalna polityka pieniężna, jak i na analizie praktycznego sposobu jej implementacji. Analizując polską politykę pieniężną nie można abstrahować od perspektywy przystąpienia do strefy euro. W Narodowym Banku Polskim prowadzone są obecnie prace badawcze, związane z opracowaniem Raportu na temat pełnego uczestnictwa RP w III etapie UGW. Raport ten ukaże się pod koniec roku Z uwagi na dłuższy horyzont czasowy Ramowego programu badań, podjęto decyzję o włączeniu tej problematyki do Ramowego programu badań. Zarówno prace badawcze, jak i bieżące prace analityczno prognostyczne wymagają wykorzystania modeli gospodarki polskiej. Potrzebne jest dysponowanie gamą różnych modeli, co pozwala udzielić odpowiedzi na stosunkowo szeroki zakres pytań. Jednocześnie modele oparte na różnych metodologiach pozwalają na lepszą ocenę wiarygodności uzyskanych odpowiedzi. Wymienione zagadnienia prowadzą do sformułowania pięciu kluczowych zagadnień badawczych w obszarze badań nad polityką pieniężną: 1) Mechanizm transmisji monetarnej w Polsce, 2) Strukturalne uwarunkowania polskiej polityki pieniężnej, 3) Strategia i komunikacja polityki pieniężnej w ramach strategii BCI, 4) Integracja monetarna Polski ze strefą euro, 5) Prace modelowe. 1.1 Mechanizm transmisji monetarnej w Polsce Badania z zakresu MTM powinny koncentrować się zarówno na analizie siły i szybkości transmisji od decyzji banku centralnego do inflacji i produkcji, jak i na analizie poszczególnych etapów i kanałów transmisji. W szczególności istotne wydają się zmiany, jakie w mechanizmie transmisji zachodzą pod wpływem takich czynników jak globalizacja, emigracja czy liberalizacja Ramowy program badań ekonomicznych NBP na lata

6 Preferowany obszar badawczy I: Uwarunkowania, strategie i efekty polityki pieniężnej 1 rynków. W kontekście strategii bezpośredniego celu inflacyjnego istotna rola przypada też badaniu kanału oczekiwań inflacyjnych. Ważne wydają się również badania nad rolą agregatów pieniężnych i kredytowych w prowadzeniu polityki pieniężnej, szczególnie w kontekście procesu nadrabiania zaległości w zakresie rozwoju systemu finansowego. Ponadto istotne są badania nad kształtowaniem się cen aktywów (w szczególności cen nieruchomości) oraz ich rolą w procesie transmisji polityki monetarnej. a) Jaki jest wpływ polityki pieniężnej na oczekiwania inflacyjne i percepcję celu oraz jaki jest wpływ oczekiwań na procesy inflacyjne? b) Jak niedoskonałości rynku finansowego wpływają na mechanizm transmisji? c) Jaki jest wpływ kanału stopy procentowej na gospodarkę? d) Jaki jest wpływ polityki pieniężnej na ceny aktywów? Jak zmiany cen aktywów wpływają na procesy realne i nominalne w Polsce? e) Jak zmienia się działanie kursowego kanału transmisji? 1.2. Strukturalne uwarunkowania polskiej polityki pieniężnej Siła i trwałość oddziaływania polityki pieniężnej na realną i nominalną sferę gospodarki zależą od strukturalnych cech gospodarki, takich jak sztywności cen i płac, szybkość rozchodzenia się informacji czy elastyczność rynku pracy. Większe sztywności oznaczają silniejszą reakcję realnej sfery gospodarki na różnego rodzaju szoki. Do istotnych uwarunkowań strukturalnych należy także kształtowanie się naturalnej stopy procentowej. Ponadto, na warunki prowadzenia polityki pieniężnej wpływają średniookresowe zmiany cen relatywnych w gospodarce. Badania powinny koncentrować się na ustaleniu rozmiarów nominalnych i realnych sztywności występujących w polskiej gospodarce (np. długości kontraktów płacowych i cenowych), stopnia zmonopolizowania gospodarki czy skutków procesów obserwowanych na rynku pracy (np. emigracja). Wspomniane badania nie tylko pomogą nam lepiej zrozumieć funkcjonowanie gospodarki, ale będą także wspierać proces estymowania/kalibrowania kluczowych parametrów modeli DSGE dla gospodarki polskiej. a) Jak przebiegają w Polsce procesy cenotwórcze? Jaka jest skala sztywności kontraktów płacowych i cenowych? Jaki jest wpływ zmian cen względnych na kształtowanie się inflacji? b) Jaki jest wpływ uwarunkowań rynku pracy na proces transmisji? c) Jakie są źródła i siła uporczywości inflacji w Polsce? d) Jak globalizacja wpływa na zachowanie przedsiębiorstw i gospodarstw domowych? e) Jak kształtują się w Polsce naturalna stopa procentowa, naturalna stopa bezrobocia i kurs równowagi? 1.3. Strategia i komunikacja polityki pieniężnej w ramach strategii BCI Przy danych uwarunkowaniach, bank centralny dąży do prowadzenia polityki pieniężnej w sposób optymalny. Potrzebne są zatem badania dotyczące tego, jak prowadzić politykę pieniężną maksymalizującą zadaną funkcję celu w danych warunkach. W szczególności dotyczy to kwestii N a r o d o w y B a n k P o l s k i

7 Preferowany obszar badawczy I: Uwarunkowania, strategie i efekty polityki pieniężnej modyfikacji funkcji reakcji banku centralnego w odpowiedzi na zmiany w strategii komunikacji. Istotna jest także określenie roli stabilności systemu finansowego przy prowadzeniu polityki pieniężnej. Bank centralny wpływa na gospodarkę w znacznym stopniu poprzez zarządzanie oczekiwaniami. W ostatnich latach banki centralne znacząco zmodyfikowały zestaw instrumentów służących wpływaniu na oczekiwania. Wciąż toczy się jednak dyskusja na temat zmian w sposobie komunikowania się z rynkami finansowymi i pozostałymi uczestnikami życia gospodarczego. Niektóre banki centralne zdecydowały się w ostatnim okresie na rozpoczęcie publikacji ścieżki przyszłych stóp procentowych. Badania powinny dotyczyć potencjalnych skutków modyfikacji sposobu komunikacji banku centralnego. 1 a) Jaki jest optymalny kształt, w tym cel, polityki pieniężnej w Polsce? b) Jak banki centralne uwzględniają projekcje inflacji w swoim procesie decyzyjnym? c) Jak przejrzystość banku centralnego, w tym publikacja ścieżki przyszłych stóp procentowych, wpływa na skuteczność polityki pieniężnej? 1.4. Integracja monetarna Polski ze strefą euro Badania nad uwarunkowaniami i skutkami przystąpienia Polski do strefy euro powinny być prowadzone także po zakończeniu prac nad Raportem na temat pełnego uczestnictwa RP w III etapie UGW. Mimo niepewności dotyczącej terminu przystąpienia do strefy euro, Narodowy Bank Polski musi być przygotowany do tego procesu. Dotyczy to zagadnień związanych zarówno z procesem przystępowania, jak i z uczestnictwem w UGW. a) Jak powinna wyglądać strategia wejścia i uczestnictwa w ERM II, z uwzględnieniem warunków wejścia, w tym kursu równowagi? b) Na ile skuteczne są rynkowe mechanizmy dostosowawcze związane z elastycznością rynku dóbr i usług oraz rynku pracy mające na celu zapewnienie gospodarce polskiej stabilnego i długotrwałego wzrostu gospodarczego w warunkach unii monetarnej? c) W jaki sposób przyjęcie euro wpływa na proces nominalnej i realnej konwergencji/ dywergencji? d) Jaki będzie wpływ integracji walutowej Polski na przebieg podstawowych zmiennych makroekonomicznych (ceny, rachunek obrotów bieżących, akumulacja kapitału, konsumpcja, kurs realny itp.)? 1.5. Prace modelowe Zarówno odpowiedź na część spośród wymienionych pytań, jak i bieżące prace prognostyczne i analityczne nie są możliwe bez dysponowania szeroką gamą modeli opisujących funkcjonowanie polskiej gospodarki. W Narodowym Banku Polskim podstawowym modelem prognostycznym jest obecnie strukturalny model ECMOD. W związku z ciągłymi zmianami zachodzącymi w gospodarce model ten wymaga aktualizacji i ulepszania. Ponadto, własności prognostyczne modeli tej klasy są najczęściej lepsze w średnim, niż w krótkim okresie. Z tego powodu niezbędne jest rozwijanie alternatywnych instrumentów prognozowania krótkookresowego. Ramowy program badań ekonomicznych NBP na lata

8 Preferowany obszar badawczy I: Uwarunkowania, strategie i efekty polityki pieniężnej 1 Wiele banków centralnych wdrożyło, lub jest na etapie wdrażania dynamicznych, stochastycznych modeli równowagi ogólnej (DSGE) do procesu prognostycznego. Modele te mogą stanowić bądź podstawowy model prognostyczny, bądź model wspomagający. W tym drugim przypadku możliwe jest na przykład wykorzystywanie modelu DSGE do analizy szoków, mających wpływ na gospodarkę. Prace nad wykorzystaniem metodologii DSGE będą szły zarówno w kierunku budowy modelu tej klasy dla gospodarki polskiej, jak i analizy możliwości przystosowania tego typu modelu do pełnienia funkcji prognostycznej. Wymienione modele charakteryzują się stosunkowo dużym stopniem agregacji (w szczególności dotyczy to modelu DSGE). Narzędziem ułatwiającym analizę gospodarki na poziomie zdezagregowanym są modele równowagi ogólnej oparte na macierzach rachunkowości społecznej (CGE). Model taki funkcjonuje w Narodowym Banku Polskim, jednak w nadchodzącym okresie zostanie przebudowany tak, aby uwzględniał problemy dynamiczne w procesie optymalizacji zachowania konsumentów i producentów. Przykładowe zagadnienia badawcze: a) Prace nad ulepszeniem modelu ECMOD, b) Budowa modelu DSGE polskiej gospodarki i podjęcie próby przystosowanie go do funkcji prognostycznej, c) Analiza przydatności modeli DSGE,i ich pochodnych, w procesie prognostycznym, d) Rozwój narzędzi do prognozowania krótkookresowego: modele czynnikowe, modele BVAR oraz modele DSGE-VAR, e) Prace nad ulepszeniem modelu CGE: rozbudowa modelu o elementy dynamiczne. N a r o d o w y B a n k P o l s k i

9 Preferowany obszar badawczy II: Ewolucja i stabilność systemu finansowego 2 Preferowany obszar badawczy II: Ewolucja i stabilność systemu finansowego System finansowy jest w bankach centralnych stosunkowo młodym obszarem badawczym, którego rola znacząco rośnie w ostatnich latach. Jeszcze do niedawna badania koncentrowały się na trzech zagadnieniach: związkach z polityką pieniężną (proces transmisji, realizacja polityki poprzez rynki finansowe), funkcji pożyczkodawcy ostatniej instancji oraz nadzorze bankowym. Obecnie badania prowadzone przez banki centralne obejmują wiele innych zagadnień związanych z systemem finansowym. Poszerzenie zainteresowań banków centralnych wynika z obserwowanych od początku lat 80 XX w. procesów deregulacyjnych, liberalizacji przepływów kapitałowych, globalizacji i integracji międzynarodowej. Ich skutkiem był dynamiczny rozwój systemów finansowych, wzrost ich roli w gospodarkach, lecz również wzrost ryzyka dla realizacji celu inflacyjnego i wzrostu gospodarczego, wynikający z mniej stabilnych procesów zachodzących w krajowych i światowym systemie finansowym. Odpowiedzią banków centralnych na te wyzwania było utworzenie jednostek analizujących kwestie związane ze stabilnością systemu finansowego. 2 W ramach tego obszaru określono 4 kluczowe zagadnienia badawcze: 1. ocena skali i prawdopodobieństwa wystąpienia ryzyka dla stabilności systemu finansowego (ryzyka systemowego), w tym tworzenie służących temu metod i narzędzi, 2. ewolucja systemu finansowego i jej wpływ na jego efektywność i stabilność, 3. instytucjonalne uwarunkowania stabilności finansowej, 4. związki między rozwojem, strukturą i stabilnością systemu finansowego a wzrostem gospodarczym Ocena skali i prawdopodobieństwa wystąpienia ryzyka dla stabilności systemu finansowego (ryzyka systemowego) Analiza stabilności finansowej, ze swej natury, powinna być w możliwie największym stopniu zorientowana na przyszłość. Oznacza to konieczność dysponowania narzędziami, które umożliwiłyby określanie rozkładów prawdopodobieństw czynników, które mogą mieć negatywny wpływ na sytuację sektora finansowego oraz pozwalających na prognozę kluczowych zmiennych opisujących zdolność systemu finansowego do absorbowania potencjalnych szoków. W porównaniu do badań nad instrumentarium w obszarze polityki pieniężnej, obszar ten jest słabiej rozwinięty. Jest on szczególnym wyzwaniem dla banków centralnych w krajach przechodzących transformację gospodarczą. W tych krajach, zastosowanie wielu metod standardowo wykorzystywanych przez banki centralne państw rozwiniętych jest niemożliwe lub ograniczone. Szczególna uwaga w tym obszarze badawczym skierowana jest na sektor bankowy z uwagi na jego rolę jako pośrednika finansowego, operatora systemów płatniczych i części systemu finansowego, która transformuje najwięcej ryzyk. W tym obszarze należy rozwijać badania ryzyka systemu płatniczego. Kwantyfikacja wielkości i prawdopodobieństwa wystąpienia ryzyk dla stabilności systemu finansowego, współzależności między tymi ryzykami, oraz mechanizmów rozprzestrzeniania się ryzyka, będzie podstawą dla określenia działań banku centralnego oraz innych instytucji publicznych tworzących sieć bezpieczeństwa finansowego w celu utrzymania stabilności systemu finansowego. Ramowy program badań ekonomicznych NBP na lata

10 Preferowany obszar badawczy II: Ewolucja i stabilność systemu finansowego a) Jak kształtowałaby się sytuacja finansowa banków w Polsce pod wpływem szoków? b) Jak warunki działania systemu finansowego w Polsce wpływają na jego stabilność? c) Jakie są mechanizmy rozprzestrzeniania się zaburzeń w polskim systemie finansowym? Jakie są kanały przenoszenia kryzysu bankowego w układzie transgranicznym? Jaka jest ich waga? 2 d) Jak kształt systemu płatniczego i zachowania jego uczestników wpływają na realizację jego funkcji? 2.2. Ewolucja systemu finansowego i jej wpływ na jego efektywność i stabilność Badania w tym zakresie obejmują kwestie barier rozwojowych systemu finansowego, zakresu realizacji podstawowych funkcji, które system finansowy powinien spełniać, w tym kwestii dostępności usług finansowych dla różnych kategorii podmiotów sfery realnej. W warunkach polskich, szczególnie istotnym obszarem badań będzie wpływ procesu integracji systemów finansowych państw europejskich i tworzenia systemu pan-europejskiego na dynamikę rozwojową i strukturę systemu finansowego w Polsce, ze szczególnym uwzględnieniem wpływu tego procesu na stabilność finansową oraz dostępność usług finansowych dla podmiotów sfery realnej. Uzyskana wiedza stanowić może podstawę do formułowania propozycji oraz ocen propozycji rozwiązań instytucjonalno-regulacyjnych formułowanych na forach unijnych jako obowiązujących w UE. a) Jak proces tworzenia ogólnoeuropejskiego systemu finansowego wpływa na dynamikę i kierunki rozwoju oraz stabilność systemu finansowego? b) Jaki jest wpływ zagranicznych inwestycji bezpośrednich na rozwój i stabilność systemu finansowego? c) Jakie czynniki warunkują (wspierają/ograniczają) rozwój systemu finansowego? d) Czy rynki finansowe stają się bardziej efektywne? 2.3. Instytucjonalne uwarunkowania stabilności finansowej Badania w zakresie instytucjonalnych uwarunkowań stabilności finansowej mają szeroki zakres. Obejmuje on m.in. takie obszary, jak rozwiązania instytucjonalne służące utrzymaniu stabilności systemu finansowego (safety net, w tym działań banków centralnych), sferę regulacji systemu finansowego (jej konieczności, skuteczności, kosztów z tym związanych), czy też kwestię przeciwdziałania narastaniu bąbli spekulacyjnych. Obszar ten obejmuje również badania w zakresie działania instytucji publicznych w wypadku materializacji ryzyka systemowego. Jest to stosunkowo nowa kwestia, której waga istotnie wzrosła po wystąpieniu w wielu krajach kryzysów finansowych. Kryzysami finansowymi dotknięte zostały zarówno kraje rozwinięte (np. kryzys spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych w USA, kryzysy bankowe w krajach skandynawskich, Japonii), jak również należące do grupy krajów wschodzących - emerging markets (kryzys bankowy w Meksyku, kryzysy systemów finansowych krajów Azji Pd-Wschodniej). Okazało się przy tym, że sprawnie działający system instytucji publicznych dedykowanych do rozwiązywania kryzysów może w istotnych sposób przyczynić się do ograniczenia ich negatywnych skutków dla gospodarki. Uzyskana wiedza będzie stanowić podstawę do podejmowania decyzji przez NBP dotyczących ewentualnego udzielania wsparcia bankowi znajdującemu się w sytuacji kryzysowej. Wiedza może 10 N a r o d o w y B a n k P o l s k i

11 Preferowany obszar badawczy II: Ewolucja i stabilność systemu finansowego być również przydatna w procesie wypracowania polityki Polski w przypadku kryzysu ponad granicznego. a) Jaki jest pożądany kierunek ewolucji funkcji stabilności finansowej banku centralnego? b) Jaka powinna wyglądać optymalna organizacja sieci bezpieczeństwa finansowego (safety net) na poziomie krajowym i UE? Instytucjonalne uwarunkowania efektywności nadzoru bankowego i ich wpływ na bezpieczeństwo systemu finansowego. c) Jak powinna wyglądać strategia komunikacji banku centralnego w zakresie działań na rzecz stabilności finansowej? 2 d) Czy kierunek zmian systemu regulacji instytucji i rynków finansowych sprzyja realizacji celów, dla których system ten istnieje? W jakim zakresie regulacje wpływają na stabilność systemu finansowego? Jakie są koszty regulacji? 2.4. Związki między rozwojem, strukturą i stabilnością systemu finansowego a wzrostem gospodarczym To zagadnienie badawcze należy do najmniej rozwiniętych. Mimo to badania w tym zakresie mają ważne implikacje praktyczne, gdyż ich wyniki mogą pokazywać czy system finansowy dobrze spełnia swoje funkcje, jak również pozwalać określić adekwatną skalę zasobów poświęcanych utrzymaniu, względnie przywracaniu, stabilności finansowej. Badania w tym obszarze mogą dotyczyć zarówno systemu finansowego jako całości, jak i jego segmentów np. rynku kapitałowego. a) Jakie są determinanty poziomu pośrednictwa finansowego? Czy niski poziom wskaźników pośrednictwa finansowego w danym kraju oznacza ograniczoną dostępność usług finansowych dla podmiotów gospodarczych? Czy stanowi to czynnik ograniczający rozwój gospodarczy? b) Jaki wpływ na dynamikę i kierunki rozwoju oraz stabilność systemu finansowego ma cykl koniunkturalny? Jak sytuacja w systemie finansowym wpływa na cykl koniunkturalny? c) Jakie czynniki wpływają na strukturę oszczędności finansowych gospodarstw domowych i przedsiębiorstw? Jaki jest wpływ tych zmian na kierunki rozwoju systemu finansowego? d) Czy rozwój systemu finansowego oznacza zwiększenie dostępu do finansowania dla wszystkich sektorów? Jak można ocenić wpływ tego procesu w warunkach polskich, w tym w zakresie dostępu do finansowania dla sektora MSP? Ramowy program badań ekonomicznych NBP na lata

12 Preferowany obszar badawczy III: Wzrost gospodarczy i cykl koniunkturalny 3 Preferowany obszar badawczy III: Wzrost gospodarczy i cykl koniunkturalny Zagadnienia wzrostu gospodarczego i cyklu koniunkturalnego oraz ich uwarunkowań mają duże znaczenie dla polityki pieniężnej, co czyni z nich istotny obszar badań, które powinny być prowadzone w banku centralnym. 3 Skuteczność polityki pieniężnej zależy w dużej mierze od rozumienia procesów zachodzących w gospodarce realnej. Wobec istnienia w gospodarce sztywności nominalnych i realnych, ograniczonej racjonalności podmiotów gospodarczych, niedoskonałej i wolno rozchodzącej się informacji, sfera realna gospodarki jest kluczowym elementem mechanizmu transmisji polityki pieniężnej. Bank centralny powinien więc posiadać zdolność identyfikacji fazy cyklu koniunkturalnego oraz znajomość jego charakterystyk (długość poszczególnych faz cyklu, amplituda wahań zmiennych realnych, ewentualne asymetrie w zależności od fazy cyklu etc.). Niezbędna jest też wiedza na temat wpływu polityki pieniężnej na cykl koniunkturalny oraz ugruntowana na badaniach zdolność określenia popytowych i podażowych determinantów wzrostu gospodarczego, kształtujących presję inflacyjną w horyzoncie istotnym z punktu widzenia polityki pieniężnej. Niezbędna wydaje się również wiedza na temat kosztów polityki pieniężnej (sacrifice ratio). Mimo że w dominujących obecnie nurtach teorii ekonomii przyjmuje się, że polityka pieniężna nie ma w długim okresie wpływu na zmienne realne (neutralność polityki pieniężnej), uznaje się jednocześnie istnienie tzw. nowego trade-off polityki pieniężnej. Sposób prowadzenia polityki pieniężnej oraz jej jakość (wiarygodność) oddziałuje na zmienność inflacji i wahania realnej sfery gospodarki. Np. wskazuje się, że wzrost stabilności gospodarek, wyrażający się zmniejszeniem amplitudy wahań cyklicznych oraz wydłużeniem faz wzrostu gospodarczego, został osiągnięty m.in. dzięki wzrostowi jakości polityki pieniężnej. Istotne jest zatem ukierunkowanie badań na wpływ sposobu prowadzenia polityki pieniężnej na ten nowy trade-off, przed którym stają władze monetarne. Istnieją dodatkowe motywy zainteresowania polityki pieniężnej problematyką wzrostu gospodarczego i cyklu koniunkturalnego. Choć powszechnie przyjmuje się, że polityka pieniężna oddziałuje na zachowanie gospodarki w ramach cyklu koniunkturalnego (krótki i średni okres), to jednak w literaturze teoretycznej i empirycznej wskazuje się także na możliwe długookresowe skutki polityki pieniężnej (np. koncepcje histerezy; wpływ jakości polityki gospodarczej, wyrażającej się m.in. niską i przewidywalną inflacją, na wariancję wahań cyklicznych i długookresową stopę wzrostu gospodarczego). Inną przesłanką realizacji prac badawczych dotyczących sfery realnej gospodarki są badania związane z regułami polityki pieniężnej. W modelach teoretycznych funkcja straty banku centralnego zawiera zwykle nie tylko odchylenie inflacji od celu inflacyjnego, lecz również lukę popytową. Badania empiryczne potwierdzają, że zmienne realne stanowią argument reguł polityki pieniężnej w różnych gospodarkach. Ponadto, istotnym uwarunkowaniem polityki pieniężnej, mającym ogromny wpływ na decyzje podmiotów gospodarczych i gospodarstw domowych, jest polityka fiskalna. Ma ona wpływ na rozwój i strukturę gospodarki i powinna być skoordynowana z polityką pieniężną. Wymienione argumenty prowadzą do sformułowania czterech kluczowych zagadnień badawczych w obszarze badań nad wzrostem gospodarczym i cyklem koniunkturalnym a polityką pieniężną: 1. Cykl koniunkturalny i jego uwarunkowania. 2. Wzrost gospodarczy i jego uwarunkowania. 12 N a r o d o w y B a n k P o l s k i

13 Preferowany obszar badawczy III: Wzrost gospodarczy i cykl koniunkturalny 3. Wpływ polityki pieniężnej na cykl koniunkturalny i wzrost gospodarczy. 4. Wpływ finansów publicznych na wzrost gospodarczy i cykl koniunkturalny Cykl koniunkturalny i jego uwarunkowania Badania cyklu koniunkturalnego i jego uwarunkowań powinny objąć przynajmniej cztery zagadnienia: Celem pierwszego z tematów badawczych byłoby dokonanie przeglądu parametrycznych i nieparametrycznych metod oznaczania faz cyklu koniunkturalnego pod kątem ich wykorzystania dla gospodarki polskiej. Opracowanie systemu identyfikacji faz cyklu byłoby przedsięwzięciem nowatorskim i bardzo pomocnym dla prowadzenia polityki pieniężnej NBP, wpisującym się nadto w prace Euro Area Business Cycle Network. Ponadto, w NBP prowadzone były już badania zmierzające do opracowania systemu wskaźników bieżących i wyprzedzających koniunktury. W ramach tego tematu zostałby wypracowany system takich wskaźników na bazie istniejących prac, co byłoby cennym wsparciem dla polityki pieniężnej i dla prognozowania inflacji. Drugi z tematów badawczych dotyczyłby identyfikacji źródeł cyklu koniunkturalnego (egzo-, czy endogeniczne) oraz analizy zachowania różnych zmiennych makroekonomicznych w ramach cyklu (np. różna wielkość efektu przenoszenia zmian kursu na inflację w zależności od fazy cyklu). Projekt taki umożliwiłby opracowanie stylizowanych faktów cyklu koniunkturalnego w Polsce. Trzeci z tematów zmierzałby do oceny sztywności na rynku dóbr oraz rynku pracy oraz ich wpływu na cykl koniunkturalny i efektywność polityki pieniężnej. Kolejny temat badawczy dotyczyłby związku cyklu koniunkturalnego gospodarki polskiej z koniunkturą w krajach UE/strefy euro. Interesujące byłoby znalezienie odpowiedzi na pytanie o zmiany siły tego związku w czasie, zwłaszcza od momentu przystąpienia Polski do UE. 3 a) Przegląd (parametrycznych i nieparametrycznych) metod oznaczania faz cyklu koniunkturalnego (identyfikacji punktów zwrotnych). Opracowanie systemu oznaczania faz cyklu koniunkturalnego w Polsce oraz opracowanie systemu wskaźników bieżących i wyprzedzających koniunktury. b) Jakie są źródła cyklu koniunkturalnego i zachowanie podstawowych zmiennych w cyklu koniunkturalnym? Opracowanie zestawu stylizowanych faktów. c) Jakie jest znaczenie sztywności na rynku dóbr i rynku pracy dla cyklu koniunkturalnego i polityki pieniężnej? d) Jaka jest zależność między cyklem koniunkturalnym w Polsce i cyklem koniunkturalnym w krajach UE / strefy euro? Jakie w tym zakresie zachodzą zmiany? 3.2. Wzrost gospodarczy i jego uwarunkowania W ramach zagadnienia badawczego dotyczącego wzrostu gospodarczego i jego uwarunkowań można wyróżnić cztery tematy badawcze. Pierwszy z nich dotyczy źródeł wzrostu gospodarczego i zachowania się podstawowych zmiennych makroekonomicznych na ścieżce wzrostu. W literaturze znaleźć można badania wpływu na wzrost gospodarczy m.in. czynników technologicznych, instytucjonalnych, czynników wpływających na kształtowanie się kapitału ludzkiego i sposób funkcjonowania rynku pracy oraz czynników określających innowacyjność gospodarki. Drugi temat dotyczy strukturalnych i mikroekonomicznych uwarunkowań wzrostu gospodarczego i funkcjonowania mechanizmów rynkowych. Badania w ramach tego tematu dotyczyłyby zmian zachodzących w strukturze gospodarki, mikroekonomicznych przesłanek decyzji przedsiębiorstw i gospodarstw domowych, zależności między produktywnością a decyzjami przedsiębiorstw dotyczącymi inwestycji i obecności na różnych rynkach, a także powiązań między Ramowy program badań ekonomicznych NBP na lata

14 Preferowany obszar badawczy III: Wzrost gospodarczy i cykl koniunkturalny TFP a FDI. Trzeci temat dotyczyłby procesu konwergencji realnej. Celem badań byłoby dokonanie przeglądu koncepcji teoretycznych i prześledzenie procesów konwergencyjnych w starych krajach Unii Europejskiej (UE-15) oraz wyciągnięcie na tej podstawie wniosków na temat procesu konwergencji realnej polskiej gospodarki do gospodarek UE i wyzwań dla polityki pieniężnej z tego wynikających. Czwarty z tematów badawczych poświęcony byłby znaczeniu szeroko pojmowanej polityki gospodarczej, włącznie z polityką regulacyjną, na wzrost gospodarczy i dobrobyt społeczeństw. Uwzględnione tu mogłyby być takie kanały oddziaływania jak: wspieranie przez politykę gospodarczą badań naukowych czy kształtowanie otoczenia instytucjonalnego (np. system prawny, system emerytalny). 3 a) Jakie są źródła i czynniki wzrostu gospodarczego i wzajemne relacje podstawowych zmiennych makroekonomicznych na ścieżce wzrostu? b) Jakie są strukturalne i mikroekonomiczne uwarunkowania wzrostu gospodarczego i funkcjonowania mechanizmów rynkowych? c) Jakie są mechanizmy konwergencji realnej i wyzwania dla polityki pieniężnej wynikające z tego procesu? Jakie wnioski można wysnuć z literatury teoretycznej i z doświadczeń międzynarodowych, zwłaszcza starych krajów Unii Europejskiej (UE-15)? d) Jaki jest wpływ polityki gospodarczej, w tym polityki regulacyjnej, na wzrost gospodarczy i dobrobyt społeczeństw? 3.3. Wpływ polityki pieniężnej na cykl koniunkturalny i wzrost gospodarczy W ramach zagadnienia dotyczącego wpływu polityki pieniężnej na cykl koniunkturalny i wzrost gospodarczy zostały wyróżnione trzy tematy badawcze. Pierwszy z nich dotyczy wpływu polityki pieniężnej na sferę realną gospodarki. Temat ten obejmuje przegląd współczesnych koncepcji teoretycznych i dokonanie ich weryfikacji empirycznej dla Polski. Obok określenia siły reakcji różnych zmiennych sfery realnej gospodarki na impulsy polityki pieniężnej, istotnym celem tego tematu jest dokonanie szacunków sacrifice ratio dla polskiej gospodarki. Celem drugiego tematu badawczego jest wskazanie cech współczesnej polityki pieniężnej, które w największym stopniu przyczyniają się do wzrostu stabilności gospodarek (zmniejszenia wahań cyklicznych i wydłużenia faz wzrostu; wykorzystanie doświadczeń great moderation) oraz weryfikacja ich spełnienia w przypadku Polski. Trzeci temat badawczy poświęcony jest relacji między cyklem koniunkturalnym a wzrostem gospodarczym. Kwestia wzajemnych relacji cyklu koniunkturalnego i wzrostu jest często podnoszona w badaniach w ostatnich latach. Szczególnie istotnym problemem jest zrozumienie, w jaki sposób polityka pieniężna wpływając na cykl gospodarczy wpływa także na wzrost. Wpływ ten może nastąpić, czy to poprzez poziom inflacji, czy też poprzez wielkość wahań cyklicznych. a) Jaki jest wpływ polityki pieniężnej na sferę realną gospodarki (MTM)? Mechanizmy teoretyczne i weryfikacja empiryczna dla Polski? Szacunki sacrifice ratio. b) Jaki jest wpływ jakości polityki pieniężnej na cechy cyklu koniunkturalnego w skali globalnej (polityka krajowa, regionalna czy globalna)? Wnioski dla Polski. c) Jaka jest relacja między cyklem koniunkturalnym a wzrostem gospodarczym? Jakimi drogami polityka pieniężna może oddziaływać na wzrost gospodarczy? 14 N a r o d o w y B a n k P o l s k i

15 Preferowany obszar badawczy III: Wzrost gospodarczy i cykl koniunkturalny 3.4. Wpływ finansów publicznych na wzrost gospodarczy i cykl koniunkturalny Finanse publiczne, a szerzej sektor publiczny, wpływają w znaczący sposób na rozwój gospodarczy kraju i warunki życia ludności. Poprzez odpowiednią politykę fiskalną, czy politykę regulacji, władze mogą tworzyć warunki sprzyjające wzrostowi gospodarczemu i zwiększające, zwykle w dłuższym okresie, dobrobyt społeczny. Takie działania muszą być z jednej strony ściśle skoordynowane z polityką pieniężną (policy mix), aby nie dostarczać przeciwnych bodźców i sprzecznych sygnałów, a z drugiej strony same stanowią istotne uwarunkowanie polityki pieniężnej. Jedną z podstawowych kwestii w tym względzie jest analiza wpływu podatków na gospodarkę. Jednak badaniu należy również poddać inne czynniki fiskalne, tak po stronie danin publicznych, jak i świadczeń, i to w różnych horyzontach czasowych. Z tego powodu proponujemy objąć badaniami cztery zagadnienia. Pierwsze z nich dotyczy wpływu polityki fiskalnej na cykl koniunkturalny, a także cykliczności samej polityki fiskalnej. Badania mogłyby objąć metody oceny cykliczności polityki fiskalnej (pro- i anty-cykliczna), siły oddziaływania automatycznych stabilizatorów fiskalnych, a także instytucjonalne uwarunkowania cykliczności polityki fiskalnej. Drugi temat dotyczy zagadnienia długookresowej stabilności finansów publicznych (fiscal sustainability). Powszechnie wiadomo, że pewność sprzyja działalności gospodarczej. Polityka fiskalna, która jest niestabilna i prowadzi do narastania długu publicznego rodzi niepewność co do kształtu, rozmiarów i skutków ekonomicznych przyszłego dostosowania. Zapewnienie stabilności polityki fiskalnej ma również kluczowe znaczenie dla polityki pieniężnej, zwłaszcza prowadzonej w warunkach unii walutowej (to leżało u podstaw stworzenia europejskich reguł fiskalnych). Celem badania byłaby ocena skali stabilności polityki fiskalnej w długim okresie i ewentualnych czynników ryzyka. Trzecie zagadnienie jest poświęcone wpływowi podatków i świadczeń na zachowania podatników. Jest to problem szeroki i wielowymiarowy, dotyczący przedsiębiorstw i osób fizycznych. Istotna jest nie tylko sama wysokość podatków i świadczeń, ale również struktura instytucjonalna, w której firmy i społeczeństwo funkcjonują. Czwarty temat ma analizować, jak wydatki sektora publicznego, ich rodzaj, wysokość, sposób przekazywania, wpływają na potencjał gospodarczy kraju. Teoria ekonomii i badania empiryczne wskazują, że wydatki publiczne, a przynajmniej niektóre ich kategorie, mogą się przyczyniać do zwiększania tempa potencjalnego rozwoju gospodarczego. Dotyczy to w szczególności wydatków przyczyniających się do budowania kapitału, zarówno fizycznego (infrastruktura), jak i ludzkiego. W warunkach polskich, zagadnienie to jest szczególnie istotne w kontekście wykorzystania napływających środków unijnych. 3 Przykładowe pytania i problemy badawcze: a) Cykliczność polityki fiskalnej. Wpływ polityki fiskalnej na cykl koniunkturalny i uwarunkowania polityki pieniężnej (policy mix). b) Długookresowa stabilność finansów publicznych. c) Wpływ podatków i świadczeń na zachowania podmiotów gospodarczych. d) Wydatki sektora publicznego, ich efektywność i wpływ na wzrost gospodarczy. Ramowy program badań ekonomicznych NBP na lata

16 Preferowany obszar badaczy IV: Metody badań ilościowych 4 Preferowany obszar badaczy IV: Metody badań ilościowych 4 Badania metodologiczne są gwarantem wysokiego poziomu badań empirycznych w obszarze analiz wzrostu gospodarczego, polityki pieniężnej i jej związków z procesami makroekonomicznymi oraz stabilności systemu finansowego. Są one niezbędne, ponieważ aplikacja istniejących narzędzi statystyczno-ekonometrycznych wymaga bardzo często głębokich studiów nad ich właściwościami, a także nierzadko konieczności ich modyfikacji, uogólnień i dostosowania do potrzeb prowadzonych analiz. Jednocześnie, w związku ze znacznym poziomem zaawansowania narzędzi nowoczesnej ekonometrii, najczęściej oczekuje się oryginalnych implementacji w środowiskach programistycznych, nie zaś korzystania z gotowych i spakietowanych procedur obejmujących jedynie standardowe przypadki. Poza oczywistymi korzyściami polegającymi na podniesieniu jakości analiz empirycznych, badania metodologiczne, na co wskazują przykłady, budują prestiż i pozycję banków centralnych. Program badań metodologicznych powinien brać pod uwagę obiektywne okoliczności, do których należą najbardziej prawdopodobne obszary aplikacji wyników osiągniętych w trakcie tych badań oraz specyficzne cechy zastosowań. Do tych ostatnich można zaliczyć dwa fakty: stosunkowo krótkie szeregi czasowe dotyczące gospodarki Polski oraz obecność zmian o charakterze strukturalnym. Dlatego za najpilniejszą potrzebę uznać należy rozwój: 1. metod pozwalających na wnioskowanie na podstawie krótkich szeregów, 2. modelowania z wykorzystaniem szeregów niestacjonarnych, które dopuszczałoby możliwość (skokowych) zmian parametrów strukturalnych i zastosowania zmiennych przyjmujących (z definicji) tylko określone wartości (zmienne kategorii uporządkowanych) Badania z zakresu wnioskowania na podstawie krótkich szeregów czasowych analiza wrażliwości i uwzględnienie wstępnej wiedzy. Modelowanie gospodarki polskiej oparte jest na krótkich szeregach czasowych (dane z kilkunastu lat), zaś podstawowe metody teorio-próbkowej estymacji mają zwykle uzasadnienie jedynie asymptotyczne. Sytuacja, w której obserwacje dostarczają klarownych przesłanek do potwierdzenia lub falsyfikacji rozważanych hipotez, jest w gruncie rzeczy sytuacją wzorcową i zwykle trudną do osiągnięcia. Należy dodać, że większość podejmowanych współcześnie na świecie badań empirycznych nie może być prowadzonych w warunkach odpowiednio dużej liczby obserwacji, kiedy uzasadnione jest korzystanie z asymptotycznych właściwości wykorzystywanych procedur estymacji, prognoz lub testowania. Z bayesowskiego punktu widzenia ma to miejsce wówczas, kiedy w budowie rozkładu a posteriori parametrów, rola rozkładu a priori jest niewielka. W sytuacji, gdy wnioskowanie opiera się na słabej informacji zawartej w danych (z powodu ich małej liczby lub niejednorodności) ujęcie bayesowskie, poprzez rozkład a priori, może dostarczyć formalnego narzędzia umożliwiającego włączenie informacji spoza próby o parametrach. Podejście bayesowskie umożliwia zatem formalne uzasadnienie kalibracji parametrów, jak również wprowadzenie restrykcji wynikających z teorii ekonomii nakładanych na parametry. Możliwe jest także formalno-statystyczne uwzględnienie w procesie modelowania wiedzy eksperckiej o badanym zjawisku. Transformacja rozkładu a priori w rozkład a posteriori, która stanowi trzon ujęcia bayesowskiego, stanowi oryginalny i kompletny schemat wnioskowania statystycznego. 16 N a r o d o w y B a n k P o l s k i

17 Preferowany obszar badaczy IV: Metody badań ilościowych Ujęcie bayesowskie można łatwo połączyć z teorią statystycznych funkcji decyzyjnych, co pozwala na formalną analizę decyzji podejmowanych na podstawie modeli makroekonomicznych w przypadku danych zawierających słabą informację. Ujęcie bayesowskie może dostarczyć narzędzi analizy niepewności dotyczącej zarówno samych decyzji, jak i ich skutków, szczególnie w aspekcie prognostycznym i analizach dynamicznych. Zastosowanie metod bayesowskich wydaje się szczególnie atrakcyjne w kontekście modeli VAR (lub SVEqCM), jak i dynamicznych stochastycznych modeli równowagi ogólnej (DSGE), które są wykorzystywane przede wszystkim do analizy cyklu gospodarczego oraz procesów makroekonomicznych w powiązaniu z polityką pieniężną. Statystycznie poprawne wnioskowanie uwzględniające małopróbkowe właściwości testów jest kluczowe dla zasadności wnioskowania i weryfikacji stawianych hipotez. Jednak w przypadku istnienia konkurencyjnych podejść do modelowania badanych zjawisk, powstaje dodatkowo dylemat związany z wyborem właściwej specyfikacji. Często, mając do wyboru szereg narzędzi lub modeli statystyczno-ekonometrycznych, należy znaleźć odpowiedź na pytanie, która z rozważanych teorii (hipotez) najlepiej wyjaśnia badane zjawisko. Do typowych problemów w tym kontekście można zaliczyć cechy specyfikacji modelu zaliczanego do konkretnej klasy (na przykład rząd opóźnień, typ rozkładu itp.). Zdarza się nader często, że odpowiednie hipotezy nie są zagnieżdżone, a zatem ich testowanie nie jest możliwe w ramach strategii od ogółu do szczegółu. Zastosowanie popularnych kryteriów informacyjnych (AIC, BIC itp.) jest wówczas rozwiązaniem przybliżonym i często prowadzi do sprzecznych lub trudnych do interpretacji wyników. Niezbędne są zatem prace nad małopróbkowym (dokładnym) porównywaniem konkurencyjnych specyfikacji. Ujęcie bayesowskie dostarcza wygodnego rozwiązania w postaci prawdopodobieństw a posteriori konkurencyjnych modeli. Stosowanie prawdopodobieństw a posteriori w analizie niepewności specyfikacyjnej ma tę wyższość nad metodami klasycznymi, iż w sposób probabilistyczny odzwierciedla niepewność statystyczną w ramach całej klasy konkurencyjnych specyfikacji. Dopiero w dalszej kolejności dokonywany jest wybór modelu. 4 W przypadku testowania konkurujących ze sobą modeli, procedury wyboru najlepszego z nich są nieuniknione. Wybór można potraktować jako zagadnienie decyzyjne, jednak nie to jest istotą podejścia bayesowskiego. W przypadku wnioskowania o parametrach wspólnych dla wszystkich modeli (lub dokonywania prognoz wektora przyszłych obserwacji), można uniknąć wyboru jednego z modeli i zastosować tzw. metodę bayesowskiego łączenia wiedzy. Polega to na ważonym uśrednianiu po modelach wiedzy o badanych zjawiskach, gdzie główną rolę w określeniu wag pełnią prawdopodobieństwa a posteriori. Wiele analiz praktycznych wskazuje, iż strategia polegająca na łączeniu wiedzy jest lepsza niż ograniczenie się do specyfikacji najlepszej (według określonego kryterium porównawczego). Ujęcie bayesowskie dostarcza w tym przypadku rezultatów teoretycznych, które tłumaczą tę prawidłowość Kointegracja ze zmianą reżimów oraz dla przypadku modeli wielomianowych kategorii uporządkowanych Ekonometryczne analizy procesów makroekonomicznych i wpływu na nie polityki pieniężnej wymaga zastosowania metod kointegracyjnych, ponieważ szeregi statystyczne dotyczące większości kategorii makroekonomicznych są generowane przez niestacjonarne procesy stochastyczne. W tym przypadku zastosowanie klasycznych metod estymacji parametrów odpowiednich modeli i klasyczne wnioskowanie statystyczne może, i najczęściej prowadzi, do poważnych błędów i tzw. związków (regresji) pozornych. Konsekwencje tego dla trafności prognoz są oczywiste. W przypadku gospodarek będących w okresie dynamicznych zmian, a do takich należy gospodarka Polski, założenie dotyczące stabilności związków długookresowych nie jest spełnione. Wówczas nie można utrzymać założenia o niezmienniczości parametrów strukturalnych i konieczne staje się zastosowanie metod kointegracji z przełączaniem reżimów, na przykład kointegracji progowej lub kointegracji z wygładzonym przejściem. Ramowy program badań ekonomicznych NBP na lata

18 Preferowany obszar badaczy IV: Metody badań ilościowych Równie ważną kwestią jest testowanie słabej egzogeniczności w wektorowych, strukturalnych systemach korekty równowagą (SVEqCM). Empiryczna marginalizacja takich modeli (podział na zmienne egzogeniczne i endogeniczne) napotyka na problem małej próby. Także wnioskowanie dotyczące wymiaru przestrzeni kointegrującej zwykle jest obciążone efektem małej próby prowadząc do niedoszacowania liczby niezależnych wektorów kointegrujących i w efekcie do chybionej specyfikacji modelu. Odpowiednie postępowanie polega na wykorzystaniu koncepcji tzw. korekt standardowych testów asymptotycznych. Rozwój i zastosowanie tych metod należy uznać za szczególnie ważne w przypadku modelowania procesów wzrostu gospodarki Polski oraz efektów oddziaływania instrumentów polityki pieniężnej. Z drugiej strony, wiele kategorii ekonomicznych może przyjmować tylko określone wartości i zmieniać się w określonych przedziałach. Jako przykład mogą służyć stopy procentowe. W takich przypadkach przyjęcie założenia, iż zmienna ma charakter ciągły może prowadzić do poważnych błędów we wnioskowaniu, co powoduje poważne, negatywne konsekwencje dla estymacji parametrów charakteryzujących związki długookresowej równowagi, np. oceny kursu walutowego równowagi. 4 Dotąd zaproponowane modele wykorzystujące zmienne licznikowe nie uwzględniają tego, iż są one jednocześnie niestacjonarne. Dlatego konieczne jest prowadzenie badań dotyczących konstrukcji skointegrowanych, strukturalnych wielowymiarowych modeli dla wielomianowych kategorii uporządkowanych (Qual-VEqCM). Ten mało zbadany obszar wydaje się szczególnie obiecujący. Zastosowanie tego narzędzia będzie miało szczególne znaczenie w obszarze badań: a) wpływu stóp procentowych na wzrost gospodarczy i cykl koniunkturalny b) oddziaływania polityki pieniężnej i kursowej na realną sferę gospodarki. 18 N a r o d o w y B a n k P o l s k i