(wykonana na podstawie decyzji CK ds. SiT, na zlecenie Rektora Uniwersytetu Technologiczno-Humanistycznego w Radomiu z dnia r.

Transkrypt

1 prof. dr hab. inŝ. Wojciech PRZETAKIEWICZ Wojskowa Akademia Techniczna członek CK ds. SiT Warszawa, r. RECENZJA dorobku naukowego i rozprawy habilitacyjnej dr. inŝ. Remigiusza MICHALCZEWSKIEGO pt. Właściwości tribologiczne smarowanych, wysokoobciąŝonych elementów maszyn pokrytych cienkimi powłokami niskotarciowymi (wykonana na podstawie decyzji CK ds. SiT, na zlecenie Rektora Uniwersytetu Technologiczno-Humanistycznego w Radomiu z dnia r.) I. Informacje ogólne Dr inŝ. Michalczewski ukończył w 1996r., z wynikiem bardzo dobrym, studia wyŝsze w zakresie eksploatacji pojazdów i maszyn na Wydziale Mechanicznym WyŜszej Szkoły InŜynierskiej w Radomiu. Bezpośrednio po studiach podjął pracę w Instytucie Technologii Eksploatacji w Radomiu na stanowisku asystenta-staŝysty. Następnie awansował na stanowisko asystenta. Rozprawę doktorską nt. Badania tribologiczne elementów z powłokami przeciwzuŝyciowymi, tworzących smarowany styk skoncentrowany, zrealizowaną pod kierunkiem prof. Mariana Szczerka, obronił z wyróŝnieniem w roku 2002 na Wydziale Mechanicznym Politechniki Łódzkiej. Praca ta poświęcona była ocenie moŝliwości stosowania powłok TiN oraz CrN, wytwarzanych metodą PVD, do zwiększania odporności na zacieranie smarowanych węzłów tarcia. W rok po uzyskaniu stopnia doktora R. Michalczewski został powołany na stanowisko adiunkta, na którym pracuje do chwili obecnej. Jednym z waŝniejszych kierunków Jego działalności naukowej po doktoracie było kontynuowanie badań w zakresie zwiększania trwałości smarowanych węzłów tarcia poprzez wytwarzanie metodą PVD powłok na współpracujących elementach. Okres ostatnich 10. lat zaowocował m.in. przygotowaniem rozprawy habilitacyjnej pt. Właściwości tribologiczne smarowanych, wysokoobciąŝonych elementów maszyn pokrytych cienkimi powłokami niskotarciowymi, która została wydana w br. w ITE-PIB w Radomiu (s.168, ISBN ). Recenzentami wydawniczymi byli prof. Stanisław Pytko oraz prof. Piotr Niedzielski.

2 - 2 - II. Ocena dorobku naukowego (poza rozprawą habilitacyjną) Zainteresowania naukowe dr. Michalczewskiego dotyczą zagadnień z zakresu szeroko pojętej tribologii, niemniej moŝna w tym obszarze wyróŝnić dwa główne kierunki Jego badań: podstawy teoretyczne i doświadczalna weryfikacja załoŝeń technologicznych procesów zwiększania trwałości wysokoobciąŝonych, smarowanych węzłów tarcia, z uwzględnieniem zjawisk pittingu i zacierania ; rozwój metod i stanowisk badawczych do badań tarcia, zuŝywania i smarowania. Habilitant jest współautorem kilku metod badawczych, które umoŝliwiły sporządzanie charakterystyk tarciowych i zuŝyciowych elementów z cienkimi powłokami przeciwzuŝyciowymi wytwarzanymi technikami PVD i CVD. Wśród nich naleŝy wyróŝnić metodę ball-on-disc, metodę i urządzenie do wyznaczania właściwości tribologicznych cieczy chłodząco-smarujących, metodę i urządzenie do wyznaczania charakterystyk tribologicznych przy ruchu oscylacyjnym oraz kompatybilny ze środowiskiem WINDOWS system pomiarowy, stosowany w róŝnych stanowiskach badawczych (tribometrach) w ITE-PIB. W okresie po doktoracie R. Michalczewski stał się jednym z głównych autorów zestawu metod badawczych do oceny tribologicznej materiałów, środków smarowych i cienkich powłok eksploatowanych w ekstremalnych warunkach, w tym duŝych obciąŝeń, wysokiej (do 750 o C) i niskiej (do -70 o C) temperatury oraz w próŝni. Habilitant w szczególności ceni sobie współautorstwo metod badania zacierania i pittingu elementów pokrytych powłokami przeciwzuŝyciowymi. DuŜa wiedza i bogate doświadczenie badawcze Habilitanta z zakresu inŝynierii powierzchni i tribologii dały Mu podstawę do opracowania systemu tribologicznej oceny powłok do zastosowania na wysokoobciąŝane elementy maszyn (głównie koła zębate). System ten rozwijany jest obecnie w ramach projektu strategicznego. Opracowane ze znaczącym udziałem dr. Michalczewskiego metody i urządzenia badawcze zostały wdroŝone w kilkudziesięciu jednostkach naukowych i przemysłowych w kraju i za granicą. Wysiłek badawczy Habilitanta w okresie po doktoracie skoncentrowany był na dwóch wiodących tematach: 1 - badania mechanicznych oddziaływań pomiędzy powłokami PVD/CVD a przyjaznymi dla środowiska środkami smarowymi, w celu ograniczenia stosowania toksycznych środków przeciwzatarciowych,

3 badania mechanizmów zuŝywania wysokoobciąŝonych skojarzeń ciernych z elementami pokrytymi powłokami niskotarciowymi, zwłaszcza z aspekcie rozwiązania problemu zacierania i pittingu. Oryginalne wyniki badań, w tym wskazanie technologicznych moŝliwości zwiększania odporności na zacieranie, przy ograniczeniu stosowania uciąŝliwych dla środowiska dodatków przeciwzuŝyciowych, zostały szeroko rozpowszechnione w formie licznych publikacji i wystąpień konferencyjnych w kraju i za granicą. Dały teŝ podstawę do przygotowania ocenianej obecnie rozprawy habilitacyjnej. Po uzyskaniu stopnia doktora, a więc w okresie 10. lat, Habilitant brał udział w imponującej liczbie 62. projektów badawczych (w tym licznych międzynarodowych), własnych, rozwojowych, celowych, zamawianych i strategicznych. W wielu z nich pełnił rolę kierownika. Uczestniczył teŝ w szeregu pracach badawczych na zlecenie jednostek przemysłowych i naukowych. Dorobek Habilitanta udokumentowany publikacjami obejmuje łącznie 112 prac, z czego 87 ukazało się po uzyskaniu przez Niego stopnia doktora. W ogólnej liczbie prac mieści się: 8 rozdziałów w ksiąŝkach, w tym 4. zagranicznych (7 po doktoracie); 62 artykuły w czasopismach *), w tym 14 zagranicznych (13 po doktoracie); 38 referatów w materiałach konferencyjnych w Polsce i za granicą (Habilitant wygłosił 23 referaty na konferencjach zagranicznych w 20. krajach, w tym 7 referatów plenarnych). Zdecydowana większość prac ma charakter zespołowy, a udział w nich Habilitanta jest średnio na poziomie 40% i ma istotne znaczenie merytoryczne. W dorobku dr. Michalczewskiego w okresie po doktoracie waŝną pozycję stanowi takŝe autorstwo/współautorstwo 5. raportów z realizacji międzynarodowych projektów badawczo-rozwojowych oraz 63. raportów końcowych z projektów krajowych. Istotnym wyrazem uznania naukowych kompetencji Habilitanta na forum międzynarodowym jest zlecenie Mu wykonania łącznie 30. recenzji artykułów złoŝonych do 10. czasopism indeksowanych przez Filadelfijski Instytut Informacji Naukowej. *) Czasopisma zagraniczne:tribotest Journal, Tribology International, Journal of Engineering Tribology, Wear, Finnish Journal of Tribology. Czasopisma polskie: Tribologia, Problemy Eksploatacji, Zagadnienia Eksploatacji Maszyn, InŜynieria Powierzchni, InŜynieria Materiałowa.

4 - 4 - Bogaty jest takŝe dorobek wdroŝeniowy dr. Michalczewskiego. Jest On współautorem 110. wdroŝeń róŝnego typu urządzeń do badań tribologicznych w ośrodkach naukowych i przemysłowych w Polsce i za granicą (w kilkunastu krajach). Urządzenia te były łącznie kilkanaście razy wyróŝniane złotymi i srebrnymi medalami na światowych targach i wystawach. Habilitant osobiście uzyskał 10 nagród krajowych za działalność naukowo-wdroŝeniową, w tym 2. nagrody ministra właściwego ds. nauki. Podsumowując ocenę osiągnięć naukowych i naukowo-technicznych dra Michalczewskiego, poza rozprawą habilitacyjną, uwaŝam je za bardzo dobre i znaczące dla rozwoju dyscypliny budowa i eksploatacja maszyn. III. Ocena rozprawy habilitacyjnej Rozprawa poświęcona jest opracowaniu poszukiwania takiego rozwiązania technologicznego warstwy wierzchniej (WW) elementów wysokoobciąŝonego smarowanego węzła tarcia, które zapewni uzyskanie dobrej odporności na pitting i na zatarcie, przy ograniczeniu udziału nieekologicznych dodatków smarnościowych. W pierwszej części rozprawy (dość obszernej ok. 50s. i bardzo wartościowej) przedstawiono aktualny stan wiedzy na temat wybranych zagadnień dotyczących procesów tarcia i zuŝywania wysokoobciąŝonych węzłów tarcia, w szczególności waŝnych z punktu widzenia celu rozprawy, a mianowicie: warunków pracy i mechanizmów zuŝywania wysokoobciąŝonych, smarowanych części maszyn; ekologicznych środków smarowych; powłok przeciwzuŝyciowych wytwarzanych metodami PVD; charakterystyk tribologicznych wysokoobciąŝonych, smarowanych węzłów tarcia z elementami pokrytymi powłokami. W drugiej części (85s.) przedstawiono cele i tezę pracy, zastosowane metody badań stanowiskowych i analitycznych oraz wyniki badań modelowych i przekładniowych. Opisano mechanizmy zuŝywania tribologicznego badanych skojarzeń ciernych. W trzeciej, końcowej części pracy (6s.) w zwartej formie podsumowano wyniki badań własnych, wskazując zwłaszcza te, które są świadectwem, iŝ tezy pracy zostały udowodnione, a zakładane cele pracy osiągnięte. Warto przytoczyć waŝniejsze wnioski z opisu stanu zagadnienia, bowiem są poznawczo interesujące, a przede wszystkim stanowiły wytyczne do zaprojektowania przez

5 - 5 - Habilitanta kompleksowego programu badań własnych. U podłoŝa tego programu leŝą 3 jasne przesłanki: po pierwsze, świadomość, Ŝe towarzyszące rozwojowi maszyn zwiększanie mocy przenoszonej przez kinematyczne węzły tarcia prowadzi do wzrostu prawdopodobieństwa wystąpienia zacierania; po drugie, konieczność zastępowania mineralnych środków smarowych i toksycznych dodatków p.z. olejami i dodatkami ekologicznymi; po trzecie, wiedza o tym, Ŝe o trwałości wysokoobciąŝonych węzłów tarcia decydują zarówno odporność na zacieranie, jak teŝ powierzchniowa trwałość zmęczeniowa, a więc o konieczności łącznego rozpatrywania obu mechanizmów zuŝywania w odniesieniu do danej technologii powłokowej. Habilitant zwraca uwagę na brak opisu teoretycznego łączącego właściwości fizykochemiczne WW z procesami tarcia i zuŝycia, a zwłaszcza uwzględniającego oddziaływanie pomiędzy środkiem smarnym a materiałem elementów trących. Dlatego teŝ rozwój zastosowań próŝniowych technologii cieplno-chemicznych oraz powłok przeciwzuŝyciowych i środków smarowych musi być realizowany na drodze badań eksperymentalnych (tribologicznych i analitycznych). ZłoŜoność tych badań stwarza konieczność systemowego podejścia do rozwaŝanego obecnie problemu, uwzględniającego łącznie zacieranie i pitting jako główne formy zuŝycia wysokoobciąŝonych węzłów tarcia, oraz badania w warunkach modelowych i zbliŝonych do rzeczywistych (przekładnie zębate). Ponadto: Barierą, wciąŝ nie do pokonania, jest opracowanie skutecznych dodatków przeciwzatarciowych, typu EP, niezawierających szkodliwych dla środowiska naturalnego substancji. Dotychczas opracowane oleje ekologiczne nie dorównują olejom mineralnym pod względem odporności termooksydacyjnej, właściwości antykorozyjnych i przeciwzatarciowych. Mają one ponadto zastosowanie głównie do przekładni pracujących w warunkach umiarkowanego obciąŝenia. Powłoki dotychczas stosowane na narzędzia (np. TiN, CrN) nie nadają się do zwiększania trwałości kinematycznych węzłów tarcia. Dodatki smarowe typu EP i AW nawet w warunkach ekstremalnych wymuszeń nie tworzą warstw granicznych o przeciwzuŝyciowym oddziaływaniu z materiałem klasycznych powłok PVD (np. TiN, CrN). Bezsporny pozostaje natomiast fakt korzystnego współdziałania powłok DLC z olejowymi bazami ekologicznymi oraz tymi

6 - 6 - bazami z dodatkami typu AW i EP. Kierując się powyŝszymi przesłankami Habilitant uznał, Ŝe naleŝy tak kształtować WW wysokoobciąŝonych elementów maszyn, aby przejmowała ona przeciwzuŝyciowe i przeciwzatarciowe funkcje uciąŝliwych dla środowiska dodatków smarnościowych. Mogą one być przyjęte przez odpowiednio cienką powłokę niskotarciową. MoŜliwość stosowania powłok niskotarciowych na wysokoobciąŝone elementy maszyn nie została dotychczas jednoznacznie zweryfikowana w badaniach przekładniowych. Spośród wielu potencjalnych niskotarciowych materiałów powłokowych obecnie na szeroką skalę technikami próŝniowymi wytwarzane są jedynie powłoki zawierające w swej strukturze węgiel (diamentopodobne powłoki DLC) lub dwusiarczek molibdenu (MoS 2 ). W celu poprawy właściwości powłoki DLC domieszkuje się metalami (np. W) lub niemetalami, zaś powłoki na bazie MoS 2 niektórymi metalami (np. Ti). Brak jednoznacznej wiedzy o oddziaływaniu oleju smarowego na skojarzenie z elementami pokrytymi powłoką jest barierą ograniczającą zakres stosowania powłok w praktyce technicznej. Temat oddziaływania materiału powłoki typu MoS 2 /Me z komponentami środków smarnych jest prawie pominięty w literaturze. Zdaniem Habilitanta prace dotyczące zastosowania ekologicznych środków smarowych do węzłów tarcia z elementami pokrytymi cienkimi powłokami przeciwzatarciowymi znajdują się wciąŝ we wstępnej fazie stanowiskowych badań modelowych. Większość badań dotyczy skojarzenia ślizgowego. Problem zachowania oleju ekologicznego w warunkach ruchu tocznego lub toczno-ślizgowego jest w literaturze w zasadzie pominięty. Wymaga to więc dalszych badań obejmujących w sposób kompleksowy wymuszenia występujące w strefie współpracy elementów. NaleŜy teŝ dodać, Ŝe wyniki nielicznych, dostępnych prac podejmujących kwestię, czy naleŝy pokrywać oba współpracujące elementy czy jeden, bardziej naraŝony na zuŝycie, nie dają jednoznacznej odpowiedzi. Wieloletnie doświadczenie Autora rozprawy wskazuje przede wszystkim, Ŝe nie moŝna wnioskować o przydatności danej powłoki jedynie na podstawie charakterystyk tribologicznych otrzymanych w skojarzeniu, w którym powłokę zastosowano na wszystkie elementy. Przedstawiona powyŝej, w duŝym skrócie, wielowątkowość rozwaŝanej tematyki badań stanowiła dla dra Michalczewskiego wyzwanie do podjęcia trudnego zadania rozwiązania sformułowanego wcześniej problemu poprzez działania kompleksowe,

7 - 7 - wielowariantowe, z wykorzystaniem unikatowego zestawu metod tribologicznych i licznych technik analitycznych. W rozdziale 2. Habilitant podał główny cel pracy, którym jest wykazanie, Ŝe w warunkach tarcia wysokoobciąŝonych elementów maszyn moŝliwe jest przyjęcie tribologicznych funkcji dodatków przeciwzuŝyciowych i przeciwzatarciowych środków smarowych przez odpowiednio dobraną cienką powłokę PVD. Formułując tezę pracy dr Michalczewski załoŝył, Ŝe zwiększenie odporności węzła tarcia na zuŝywanie tribologiczne uzyska dzięki: ograniczeniu adhezji elementów wskutek zmiany powinowactwa ich materiałów, transferowi niskotarciowego materiału powłoki na element stalowy bez pokrycia oraz powstaniu na tym elemencie warstwy przeciwzatarciowej w wyniku reakcji dodatków smarnościowych ze stalą. DąŜąc do osiągnięcia celu Habilitant zrealizował dwa kolejne etapy badań, które w uproszczeniu moŝna nazwać modelowymi i przekładniowymi. Etap drugi stanowił weryfikację ustaleń z etapu pierwszego. Obiektem badań były cztery rodzaje powłok wytworzonych metodą PVD: jednowarstwowe powłoki TiN oraz CrN i dwie powłoki niskotarciwe trójwarstwowa a-c:h:w (WC/C) oraz czterowarstwowa MoS 2 /Ti (MoST). Jako środki smarowe uŝyto w badaniach modelowych oleje mineralne, syntetyczne oraz roślinne, zaś w badaniach przekładniowych olej typu Hipol i olej ekologiczny na bazie oleju rzepakowego. W ramach testów modelowych badano zacieranie w ruchu ślizgowym stosując aparat czterokulowy i oryginalną metodę ciągłego narastania obciąŝenia węzła tarcia. Określano takŝe powierzchniową trwałość zmęczeniową w ruchu tocznym wykorzystując unikatową metodę badania pittingu w skojarzeniu stoŝek-trzy kulki (kaŝdorazowo 24 biegi badawcze). W badaniach przekładniowych moŝliwe było analizowanie pittingu i zacierania, z uwagi na toczno-poślizgową współpracę zębów kół, takŝe dzięki zastosowaniu w odniesieniu do zacierania trzech metod (i stanowisk): klasycznej, o zaostrzonych warunkach współpracy i szokowej oraz stanowiska F-12U - w odniesieniu do pittingu. Po kaŝdym spośród wymienionych testów szczegółowo analizowano efekty zuŝycia, w tym geometrię powierzchni i skład chemiczny w obrębie śladów tarcia. Trzeba podkreślić, Ŝe rozprawa zawiera nieprzeciętnie duŝo wyników badań, które zostały przedstawione w sposób niezwykle uporządkowany. Niesposób omówić je szczegółowo w ramach recenzji. Warto natomiast zwrócić uwagę na waŝniejsze rezultaty przeprowadzonych pomiarów i analiz.

8 - 8 - WaŜniejsze wyniki badań modelowych Wyniki badania wpływu dodatku przeciwzatarciowego EP do oleju na odporność na zacieranie i powierzchniową trwałość zmęczeniową skojarzeń z elementami pokrytymi powłokami spowodowały eliminację z dalszych testów powłok TiN oraz CrN i wskazały wyŝszość powłoki a-c:h:w wśród powłok niskotarciowych. Wyniki badania wpływu baz olejowych na zacieranie wykazały zasadność stosowania olejów roślinnych w skojarzeniach, których elementy pokryte są powłokami niskotarciowymi. Podczas badań wpływu kombinacji materiałowych i stopnia przekrycia na zacieranie skojarzeń z powłoką a-c:h:w (zastosowano olej syntetyczny bez dodatków oraz narastające obciąŝenie węzła) najwyŝszą odporność na zacieranie uzyskano dla skojarzenia mieszanego o małym stopniu przekrycia (powłoka na kulce górnej). Na podstawie analizy przebiegu zmian momentu tarcia oraz analizy materiałowej śladów tarcia Habilitant dokonał opisu mechanizmów propagacji zacierania węzła tarcia bez powłoki i z powłoką a-c:h:w (dla wszystkich 4. kombinacji materiałowych). Zidentyfikował etapy rozwoju procesu niszczenia WW. Ujawnił transfer materiału powłoki na element stalowy. Do dalszych badań wybrano wskazane wyŝej skojarzenia mieszane. Podczas badań wpływu redukcji stęŝenia dodatku przeciwzatarciowego (typu EP) w olejach smarowych na zmianę odporności wytypowanego skojarzenia mieszanego, dzięki zastosowaniu powłoki a-c:h:w moŝliwe okazało się ograniczenie zawartości tego dodatkku z 5% do 0,5%, praktycznie bez utraty cech przeciwzatarciowych skojarzenia. Analiza materiałowa dowiodła, Ŝe efekt ten uzyskano dzięki modyfikacji powierzchni i WW elementu stalowego pierwiastkami pochodzącymi zarówno z dodatku EP (siarka), jak teŝ zwłaszcza ze współpracującej powłoki (wolfram i węgiel). Tworząca się warstewka ochronna spełnia rolę smaru stałego i ograniczając adhezję pomiędzy elementami hamuje inicjację procesu zacierania. Na podstawie badań modelowych wybrano dwie powłoki (a-c:h:w, MoS 2 /Ti), które w istotny sposób powodują wzrost odporności na zacieranie, przy jednoczesnym zachowaniu powierzchniowej trwałości zmęczeniowej węzła tarcia. NajwaŜniejsze wyniki badań przekładniowych Do testów przekładniowych wybrano dwie, wymienione wyŝej powłoki. Przyjęto 4 róŝne skojarzenia materiałowe pary kół zębatych, na których róŝnicowano takŝe wymuszenia wyraŝone wartością pracy tarcia zęba w jednostce czasu pracy przekładni.

9 - 9 - Badania wpływu powłoki na zacieranie, w obecności oleju najwyŝszej klasy z dodatkiem EP, przeprowadzono dwiema metodami. Po pierwsze, w zaostrzonych warunkach współpracy (przy stopniowym wzroście obciąŝenia) w tym przypadku nie osiągnięto dla obu rodzajów powłok i dla skojarzenia bez powłoki efektu zatarcia; dodatkową korzyścią płynącą z zastosowania powłok niskotarciowych było obniŝenie temperatury oleju o 10 o C i obciąŝenia silnika do 20%. W przypadku zastosowania na jednym z kół (duŝym) powłoki a-c:h:w ujawniono nową, korzystną formę zuŝywania wybłyszczenie powierzchni zębów koła bez powłoki, całkowicie usuwające ślady obróbki mechanicznej. Po drugie, wykonano badania w warunkach szokowych (duŝe obciąŝenie mogące skutkować zatarciem). Nie uzyskano efektu zatarcia w przypadku nałoŝenia powłoki a-c:h:w na oba koła oraz w przypadku nałoŝenia powłoki MoS 2 /Ti na oba koła lub tylko na koło duŝe. Ten drugi wariant jest równoznaczny z przypadkiem, w którym praca tarcia w jednostce czasu pracy zęba pokrytego powłoką jest mniejsza niŝ zęba bez powłoki. W wyniku badań powierzchniowej trwałości zmęczeniowej ustalono, Ŝe poprawa tej właściwości jest moŝliwa tylko w przypadku, gdy duŝe koło zębate pokryte jest powłoką a-c:h:w. UŜycie tego rodzaju powłoki w rozwaŝanym wariancie skojarzenia okazało się najlepsze, bowiem elementy pokryte powłoką MoS 2 /Ti cechują się wprawdzie dobrą odpornością na zacieranie, ale niŝszą trwałością zmęczeniową w stosunku do powłoki niskotarciowej z węglem. Wnikliwa i wszechstronna analiza stanu powierzchni roboczych kół zębatych po testach zmęczeniowych wykazała przede wszystkim, Ŝe: powłoka a-c:h:w skutecznie hamuje działanie bardzo aktywnego dodatku EP (materiał powłok nie wchodzi w reakcje z tym składnikiem oleju); pokrycie obu współpracujących elementów cienką powłoką ogranicza ich mechaniczne dotarcie, co z kolei sprzyja koncentracji napręŝeń na wierzchołkach nierówności i inicjacji pęknięć zmęczeniowych; na małym kole współpracującym z duŝym kołem pokrytym powłoką a-c:h:w powierzchnia ulega wygładzeniu, a z powłoki jest uwalniany C (grafit), który spełnia rolę medium smarującego. Ostatnim etapem badań były testy przekładniowe z uŝyciem oleju ekologicznego bez dodatków smarnościowych, a takŝe dla porównania dobrego jakościowo oleju przekładniowego GL-5. Zastosowano procedurę A/8,3/90 z umiarkowanym obciąŝeniem elementów skojarzenia. W przypadku pokrycia obu kół przekładni powłokami niskotarciowymi a-c:h:w oraz MoS 2 /Ti skojarzenia smarowane olejem ekologicznym

10 osiągały najwyŝszy (12.) stopień obciąŝenia bez zatarcia. Na domiar uzyskano dzięki zastosowaniu powłok korzystny efekt obniŝenia o ponad 20 0 C temperatury oleju i zmniejszenie oporów ruchu przekładni, a więc wzrost jej sprawności. W tym etapie badań zabrakło przysłowiowej kropki nad i, a mianowicie wykonania testów na zacieranie i zmęczeniowych dla wyselekcjonowanego w poprzednich etapach najlepszego skojarzenia, w którym powłokę a-c:h:w zastosowano jedynie dla duŝego koła zębatego. Uogólniając osiągnięcia Habilitanta przedstawione w rozprawie moŝna stwierdzić, Ŝe: a - Badając/projektując technologie powłokowe do zastosowań w wysokoobciąŝonych węzłach tarcia naleŝy łącznie rozpatrywać odporność na zacieranie i pitting szczególnie wówczas, gdy jednocześnie występują warunki poślizgu i toczenia (np. w przekładniach zębatych). UmoŜliwia to opracowana przez Habilitanta metodyka kompleksowej oceny powłok przeciwzuŝyciowych. b - W warunkach tarcia wysokoobciąŝonych elementów maszyn (np. kół zębatych) moŝliwe jest przejęcie tribologicznych funkcji dodatków do środków smarowych przez odpowiednio dobraną powłokę niskotarciową wytworzoną metodą PVD. Taką powłoką jest powłoka a-c:h:w, której składnik węgiel w postaci grafitu pokrywa powierzchnie trące spełniając rolę smaru. c - W przypadku współpracujących kół zębatych powłokę naleŝy nanosić na koło o większej liczbie zębów, czyli o mniejszej pracy tarcia w jednostce czasu pracy przekładni. Te stwierdzenia stanowią o tym, Ŝe cel szeroko zakrojonej pracy został osiągnięty, a tezy udowodnione. Końcowe wyniki badań dają rozstrzygnięcie szeregu wcześniejszych kontrowersyjnych lub sprzecznych doniesień literaturowych. Habilitant na podstawie badań modelowych i weryfikacyjnych badań przekładniowych określił pewne zasady racjonalnego stosowania przeciwzuŝyciowych powłok wytwarzanych metodą PVD na elementach maszyn, warunkującego zwiększenie ich trwałości. Całość osiągnięć zawartych w rozprawie stanowi wartościowy wkład w rozwój dyscypliny budowa i eksploatacja maszyn, a w szczególności do teorii i praktyki w zakresie tribologii. Uwzględniając aktualność tematyki pracy, szeroki zakres badań, wysoki poziom metodyczny i naukowy opracowania oraz wagę wyników końcowych uwaŝam, Ŝe rozprawa habilitacyjna dr. inŝ. Remigiusza Michalczewskiego zasługuje na wyróŝnienie.

11 IV. Ocena działalności dydaktycznej i organizacyjnej Ze względu na specyfikę miejsca zatrudnienia moŝliwości prowadzenia przez Habilitanta działalności dydaktycznej są ograniczone. Niemniej w Jego dorobku o tym charakterze są liczne (kilkadziesiąt) cykli wykładów i szkoleń, takŝe w zagranicznych ośrodkach akademickich, z zakresu metodyki badań tribologicznych, konsultacje naukowe i techniczne udzielane doktorantom (takŝe obcokrajowcom) odbywającym staŝe w ITE PIB. Dr Michalczewski jest równieŝ autorem pomocy dydaktycznych wykorzystywanych w ramach wspomnianych zajęć szkoleniowych. Habilitant 5-krotnie kierował zespołami realizującymi projekty badawcze, w tym 2-krotnie w układzie międzynarodowym. W latach był 7-krotnie współautorem Polsko-Meksykańskich Letnich Warsztatów Tribologicznych oraz w ub. roku krajowych Warsztatów Tribologicznych Tribotesting. Uwzględniając obiektywne uwarunkowania działalność dydaktyczną i organizacyjną dr. Michalczewskiego oceniam pozytywnie. V. Wniosek końcowy Dr inŝ. Remigiusz Michalczewski jest uznanym w kraju i za granicą specjalistą w zakresie tribologii. Jego dynamiczny rozwój naukowy jest udokumentowany bogatym dorobkiem publikacyjnym oraz licznymi opracowaniami o duŝym znaczeniu praktycznym. Jest współautorem szeregu wysoko ocenianych i wyróŝnionych metod i urządzeń do badań tribologicznych, które wdroŝono w wielu ośrodkach naukowych i przemysłowych w Polsce oraz w kilkunastu innych krajach. W okresie 10. lat po doktoracie znacząco powiększył swój dorobek naukowy, a wyniki prac w dobrym stopniu rozpowszechnił w skali międzynarodowej. Jego rozprawa habilitacyjna wyróŝnia się rozległością programu badań, doskonałością metodyczną oraz wysokim poziomem naukowym opracowania wyników. Stanowi wartościowy wkład w rozwój tribologii i inŝynierii powierzchni. W pełni kwalifikuje się do dyscypliny budowa i eksploatacja maszyn. Ogólnie uwaŝam, Ŝe dr Michalczewski na poziomie bardzo dobrym spełnia wymagania stawiane kandydatom do stopnia naukowego doktora habilitowanego i wnioskuję o dopuszczenie Go do kolokwium habilitacyjnego przed Radą Wydziału Mechanicznego Uniwersytetu Technologiczno-Humanistycznego w Radomiu.