Przykładowy rozdział książki: Kryzys w śniegu. Kampania zimowa

Transkrypt

1 SPIS TREŚCI WST:ĘP DO POLSKIEGO WYDANIA. PODZI:ĘKOWANIA LEGENDA SPIS MAP SPIS ILUSTRACJI. WST:ĘP ROZDZIALI HISTORIA DWÓCH MORDERSTW.... RoznziALII NAPOLEON RUSZA NA WSCHÓD. RoznziAL III NAPOLEOŃSKA MACHINA WOJENNA RoznziALIV ROSYJSKA MACHINA WOJENNA RoznziAL v POSUNIJ?CIA STRATEGICZNE ROZDZIAL VI KWESTIA DOWODZENIA ROZDZIAL VII POCZ4TEK OFENSYWY FRANCUSKIEJ RoznziAL VIII MGŁA WOJNY ROZDZIALIX BITWA O PUŁTUSK. RoznziALX SPRAWY PAŃSTWOWE lo Ił

2 --- 6 Sr>rs TREścr ROZDZIAŁ XI ROSYJSKA OFENSYWA ZIMOWA. ROZDZIAŁ XII WALKI ODWROTOWE BENNIGSENA.. ROZDZIAŁ XIII PRZEDOSTATNI DZIEŃ ROZDZIAŁ XIV KRYZYS W ŚNIEGU RozDZIAŁ XV IŁAWSKIE POPOŁUDNIE ROZDZIAŁ XVI BEZOWOCNA RZEŹ ROZDZIAŁ XVII WINA I OKOLICZNOŚCI ZAŁ4CZNIKI ZAŁ~CZNIKI RAcHUNEK su.. ZAŁ~CZNIK II SKŁAD I ORGANIZACJA ARMII ROSYJSKIEJ I PRUSKIEJ. ZAŁ~CZNIK III SKŁAD I ORGANIZACJA ARMII FRANCUSKIEJ ZAŁ~CZNIK IV BITWA POD GOŁYMINEM ( 0RDRE DE BATAILLE). ZAŁ~CZNIKV BITWA POD PUŁTUSKIEM ( 0RDRE DE BATAILLE). ZAŁ~CZNIK VI BITWA POD PRusą IŁAW~ ( 0RDRE DE BATAILLE) ZAŁ~CZNIK VII PRZEDSTAWIENIE BITWY NA MAPACH ZAŁ~CZNIK VIII LOGISTYKA W POLSCE BIBLIOGRAFIA. INDEKS 467

3 WST:JiP DO POLSKIEGO WYDANIA Bitwa pod Pruską Iławą uchodzi za jedną z większych rzezi, mających miejsce w czasie wojen napoleońskich. Autorzy niniejszej pracy stoją na podobnym stanowisku, które prezentują w końcowej części pracy. Całe dzieło skupia się na opisie działań wojennych od końca listopada 1806 roku do bitwy pod Pruską lławą włącznie. Nie jest to jedyna praca na ten temat, która ukazała się w naszym kraju. Pierwsza poważna książka naukowa, poświęcona w całości bitwie ukazała się w Nakle nad Notecią w 1995 roku i została napisana przez Tomasza Rogackiego 1 Na kolejne opracowania przyszło czekać do 2008 roku, kiedy to ukazały się prace Summerville'a 2 oraz Jasińskiego i Skowronka 3 To pierwsze dzieło jest jednak bardzo słabe, dość skrótowe, w dodatku fatalnie przetłumaczone. Z kolei druga praca nie opisuje całej kampanii, a jedynie jej epizody. I wreszcie ostatnim opracowaniem przedstawiającym szczegółowo zimowe walki na terenie Polski jest książka G. Lechartiera Manewr na Pułtusk, która ukazała się w 2011 roku, nakładem wydawnictwa Napoleon V 4 Autor skupił się w niej na działaniach, mających miejsce na ziemiach polskich od wkroczenia wojsk francuskich, aż do końca grudnia, kładąc szczególny nacisk na ostatnią fazę walk. Jest to praca oparta w dużej mierze na źródłach i pozbawiona tak charakterystycznych dla zachodnich dzieł wtrąceń z pamiętników, w związku z tym może się wydawać trudna w odbiorze. Z drugiej strony autor jest bardzo obiektywny i mimo swojego pochodzenia nie staje po żadnej ze stron. Czy to oznacza, że niniejsze opracowanie nie powinno ukazać się w Polsce, albowiem temat został wyczerpany? Osobiście nie trafiłem w życiu na takie dzieło, a poza tym jestem zwolennikiem tezy, że kolejne publikacje poruszające tematykę mają sens o ile wnoszą coś do przedstawianego tematu. A tak niewątpliwie jest z Kryzysem w śniegu. Jednocześnie warto zauważyć, że jest to pierwsza praca, poruszająca tak szczegółowo tematykę tej części kampanii. Ponieważ ukazało się już jedno opracowanie obu autorów nie trzeba przedsta- ' Nieco rozszerzone wydanie tego samego autora wyszło w 2004 roku w znanej serii Historyant B1twy wydawnictwa Bełłona: T. Rogacki, Pruskallawa 1807, Warszawa Ch. Summerviłłe, Polska kampania Napoleona, Warszawa J. Jasiński, S. Skowronek, Wschodniopruskie kampanie Napoleona, 'G. Lechartier, Manewr na Pultusk, Oświęcim 2011.

4 _.-_. 8 WSTĘP DO POLSKJEGO WYDANIA wiać ich czytelnikowi s. Warto natomiast przypomnieć, że ich styl charakteryzuje się żywą narracją i obfitym korzystaniem z licznych źródeł, wydanych przez wszystkie strony uczestniczące w konflikcie. Lekturę ułatwiają mapy oraz wprowadzenie w sytuację polityczną, które tłumaczy przyczyny konfliktu. Bardzo ciekawe jest też opisanie armii obu stron, przedstawione w pierwszych rozdziałach książki, które co prawda stawia w przesadnie złym świetle armię rosyjską, niemniej pokazuje różnice w obu systemach szkolenia i walki 6. Za to w dalszej części tekstu autorzy dość wyraźnie stają po stronie Rosjan, nie tyle sympatyzując z nimi, co oceniając ich sukcesy (albo zamieniając porażki na zwycięstwa) i postawę w konfrontacji z Francuzami. Widać to szczególnie mocno w momentach, kiedy krytykują pomysły napoleońskich dowódców na czele z Napoleonem. Dodając do tego stawianie wyżej rzetelności rosyjskich raportów prezentuje się obraz pracy, która niekoniecznie jest obiektywna. Może to być związane z fascynacją autora osobą Davida Chandlera, który przy ogromnej wiedzy był jednak nieodrodnym dzieckiem imperium mającego do dziś dnia wielki żal do Cesarza Francuzów o fakt, że stanął im na drodze do sukcesu (cóż z tego, że na krótko). Nie oznacza to jednak, że nie oddają cesarskiemu, co cesarskie i wiele opisów walk pokazuje jakość napoleońskiej machiny wojennej. Szczególne wrażenie wywiera finałowa bitwa, która przedstawiona jest niczym starcie tytanów, w iście epickim stylu, pełna dramatyzmu i nagłych zwrotów akcji. Z jakością tego obrazu idzie również rzetelność naukowa, albowiem jest on oparty na źródłach w postaci raportów i pamiętników uczestniczących w nim bohaterów. Autorzy nie stronią od mniej romantycznej strony wojny i piszą o bezustannej walce z warunkami atmosferycznymi, głodem oraz monotonią wojskowego żywota. Nie zapomnieli też o tym co się dzieje, gdy milkną działa i 11do boju" ruszają sanitariusze. Pokazanie losu rannych po bitwie pod Pruską Iławą nie jest może tak przejmujące, jak to, które było ich udziałem w czasie kampanii 1812 roku, ale z pewnością robi wrażenie. Ponieważ dzieło ukazuje się na rynku polskim, należy też wspomnieć o sprawie narodowej. Na pewno rzuca się w oczy opis naszej ojczyzny, jako miejsca zapomnianego przez Boga i ludzi. Kilkakrotnie wspomina się polskie pustkowi,l i wrogą postawę części miejscowej ludności. Trzeba jednak pamiętać, że opis dotyczy głównie terenów położonych na wschód od Dolnej Wisły, które w opisywanym okresie nie mogły wytrzymać porównania z Niemcami, Włochami, czy Francją, na terenach których walczyli dotychczas żołnierze Wielkiej Armii. Jeśli dodamy do tego ogromne tempo walk w Prusach, niesprzyjającą aurę i problemy z zaopatrzeniem, związane z ubogą siecią dróg i miast to trudno mieć za złe, że taki właśnie obraz Polski prezentują autorzy, tym bardziej, że zasadniczo mówią ustami swoich bohaterów. Natomiast kwestią dyskusyjną jest podejście Napoleona do Polaków, które znów wzorem Chandlera było 1 Więcej informacji na ten temat, J. R. Arnold, R. R. Reinertsen, Triumf N,l~ oln>lhl. Kumpullhl frvdlandzka 1807 roku, Oświęcim Chodzi tutaj głównie o zbytnią krytykę rosyjskiej musztry i regulaminów, które same w sobie nie były złe.

5 WSTĘI' DO I'OLSKIEGO WYDANIA bardzo cyniczne i z góry zakładało wykorzystanie naszych przodków, jako mięsa armatniego i bufora, mającego stanowić strażnicę wschodnich rubieży cesarstwa. Ostatnim zarzutem pod adresem autorów, jest brak stosowania przypisów w miejscach, gdzie przedstawione są koncepcje planów stron, w związku z czym nie zawsze można śledzić, skąd pojawił się konkretny pomysł. Nie jest to nagminne, niemniej zdarza się w kilku sytuacjach. Mam nadzieję, że powyższa krytyka nie zniechęciła czytelnika do lektury, albowiem prezentowane dzieło ma zdecydowanie więcej plusów, niż minusów. Chciałbym też zapewnić, że zarówno tłumacz, jak i redaktor oraz wydawca włożyli mnóstwo wysiłku w to, żeby kolejna praca autorów była jak najlepsza i przyjemna w odbiorze dla czytelnika. Podobnie jak w innych opracowaniach przyjęto pisownię jednostek od brygady wzwyż z dużej litery. System numeracji jest naprzemienny (liczby arabskie/rzymskie), za wyjątkiem numerów pruskich batalionów fizylierów. Nazwy własne jednostek pisane są małymi literami (poza słowem 11Gwardia" i oddziałami niemieckimi oraz kozackimi, noszącymi nazwy od dowódcy l szefa). Cytaty w tekście pisane są kursywą, natomiast zwroty określające pewne umowne nazwy umieszczone są w cudzysłowie. Tam, gdzie było to możliwe, wstawiono polskie nazwy miejscowości, nawet wtedy, gdy nie istnieją one dziś na mapach. Mam nadzieję, że uniknąłem w tej kwestii pomyłek i szczególnie Ci czytelnicy, którzy pochodzą z okolic ówczesnych bitew będą zadowoleni. Jeśli stanie się inaczej, jest to tylko moją winą. Przy okazji chciałbym podziękować dr. Sławomirowi Skowronkowi za cenne uwagi i wyjaśnienia, zwłaszcza te poświęcone armii rosyjskiej i nazwom miejscowości na Mazurach. Bez tych wskazówek praca byłaby z pewnością gorsza. Mariusz Promis

6 466 BIBLIOGRAFIA Simond, Emile, Le 28e regiment de ligne; historique du regiment d'apres les documents d u Ministere de la guerre paremile Simond, Rouen Vernon, Fran-rois Simon Marie Jules, baron Gay de, Historique du 2e regiment de chasseurs a cheval depuis sa creation jusqu'en 1864, Paris Vial, F., Le Sme Cuirassiers, Histoire du regiment, Lyon Wierre, AndreMarie Yves de Bonnieres de, Historique d u Je regiment de dragons, Nantes ATLASY, MAPY I PLANY Bataille de Preussisch-Eylau gagnee par la Grande-Armee, commandee en personne par S. M. Napoleon I.re, Empereur des Fran~ais, Roi d'italie, sur les Armees combinees de Prusse et de Russie, Le 8 Fevrier 1807, avec trois Plans et deux Cartes, Paris Both, Major [ Gustav] von, Relation der Schlacht be i Pultusk den 26. December 1806, Nebst Einem Plan, Berlin, b.d. w. [ ]. Both, Major [ Gustav] von, Relation der Schlacht bei Preussisch-Eylau den 26ten und 8ten Februar 1807, Nebst Einem Plan, Berlin, b. d. w. [ ]. Dufour, A. i Duvotenay, Atlas de l'histoire du Consulat et de l' Empire dresse et Dessina sous la Direction de M. Thiers. Naszkicowany przez: Dyonnet, Paris Esposito, Vincent J. i John Robert Elting, A Military History and Atlas oj the Napoleonic Wars, New York Johnston, Alexander Keith, Atlas to Alison's History oj Europe, Edinburgh and London Jomini, Generał Baron Antoine Henri de, Atlas Portatif pour l'intelligence des Relations des dernieres Guerres, publiees sans plans; notamment pour [,, \rie de Napoleon. Oddzielne tomy opisów i map, Paris Kausler, Franz Georg Friedrich von, Atlas des plus mernorabies batailles, com ba ts et sieges des temps anciens, du moyen óge et de {',ige moderne (Atlas der wichtigsten Schlachten, Treffern und Belagerungem der altern, mittlern und neuern Ziet), t. I-II, oddzielne tomy opisów i map, Karlsruhe & Freiburg Kausler, Franz Georg Friedrich von, Die Kriege von 1':"92 bis 1815 in E14ropa und Aegypten mit besonderer Rucksicht auj die Schlaellten Napoleans und seiner Zeit nach den zuverlassigsten Quellen bearbeitet, t , oddzielne tomy opisów i map, Karlsruhe and Freiburg Kausler, Franz Georg Friedrich von, Versuch einer Kriegsgeschichte.zlla \'lilka, nach den Qucllml,eariJeitet, t. 1-Vl, oddzielne tomy opisów i map, Ulm Kriegsgeschichtliche Abteilung l, Studien zur kriegsgeschichte und Taktik. Der Schlachterjolg mit welchen Mittein wurde er erstrebt?, t. III i oddzielny atlas do t. III, Berlin R[ othenburg], Friedrich Rudolf von, Schlachtett P/ae11e, Vienna R[ othenburg], Friedrich Rudolf von, Schlachten Atlas, Leipzig 1843.

7 INDEKS Cytowane stopnie wojskowe odnoszą się do okresu kampanii; większość oficerów otrzymała promocje na skutek kampanii lub za zasługi w czasie późniejszej służby. A Anglia, zob. Wielka Brytania Anklapy (Auklappen), s. 267, 272, 303, 308, ,325,327,335 Anrep, Roman (rosyjski generał lejtnant), s. 157,160,164,172,222,233,406,435 Aleksander Pawłowicz (car Rosji, wcześniej Wielki Książę): s.l3, 15, 36, 80, 93, 159, 197; narodziny, 19; okres Wielkiego Księcia, 20-21; spisek przeciwko carowi Pawłowi, 23-24; pierwsze lata na carskim tronie, 25-27; reakcja na porwanie i śmierć księcia d'enghien, 30; koalicja przeciw Francji, 31-33, 35; podniesienie się po klęsce, 33; relacje i wsparcie dla Prus, 26, 32, 39, 95; stosunek do armii, 37-38, 70, 72, 81; przygotowania do kampanii w Polsce, 86, 96; poszukiwanie dowódcy wojsk w Polsce, 107; wybór Kamieńskiego na dowódcę armii w Polsce, ; wysłanie Tołstoja jako oficera łącznikowego, 108; wysłanie Knorringa do Polski, l ; Bennigsen zdaje raport o działaniach pod Pułtuskiem, 181; nagrodzenie Bennigsena, 208; decyzja o zastąpieniu Kamieńskiego Bennigsenem, 208; otrzymanie sprawozdania Bennigsena z bitwy pod Pruską Iławą, 376; zdanie cara o bitwie pod Pruską Iławą, 377; przyznawanie odznaczeń, 377 Althof, s. 12, 273, 280, 328, 330, 332, ,346,398,444,450 Augereau, Pierre (francuski marszałek), s. 12, 14,90, 106,124, ,134,140, , , , 185, 192, 227, 234, 260, 266, 271, 420, 428, 437, 458; pod Pruską Iławą ( 8 luty), , 287, , , , 301, 304,310,313,331,374, ,447;po bitwie, 351, 360,372 Austerlitz, bitwa, s. 15, 33, 35, 37-38, 50, 72, 77, 79, 85-87, 96, 108, 115, 121, 136, 155, , 184, 277, 321, 327, 350, 368, 377, 379, , , 449, 455,461 Austriackie Cesarstwo (Austria, Austriacy), s ,25,31-33,35-36,83,88-91, 107,110,146, ,345,350,379 B Baggowut Karl (rosyjski generał major), s , , , , 181,209, ,403,434,442 pod Pruską Iławą (8luty), ,287, , , ,352

8 Bramę Brandenburską, 39; rozważanie nad przyszłością Polski i Prus, 91 ; wybór elektora saskiego na króla Polski, 92; "''Ysuwanie żądań wobec Prus przy oferowahttp://grzbiet.pl/sklep/kryzys-w-sniegu-kampania-zimowa INDEKS Bagration Piotr (rosyjski generał), s. 10S, s. 14,44, 111,129,134,140, ISS,lS6,192, 223, 229, 23S-23S, 2S3-2SS, 260, , 205, , , 219, , 227, 463; pod Pruską Iławą (7luty), 12, ,231,23S-239,241,2SS,279,310,330, 263, 265; pod Pruską Iławą (Siuty), 276, S,3S2,3S0,413,421,42S-426 2Sl,32S,339; po bitwie, 356, 3SS,376 Berthier Louis, (francuski marszałek), Barclay de ToBy, Michaił (generał rosyj- s. 14,62-63, 134, l3s, 144, 155, 164, 181, ski), s. 13, 71, 10S, 113, , 127, 205, 207, 213, 225, 22S-229, 245, 320, , 162, , , lsl, 335,341,362,372,375, , , 434, 462; walki przed i w trakcie bitwy pod Pruską Iławą ( 6-7luty), 235, 242, Bessieres Jean, (francuski marszałek), , , 256, , 265; s.l3,110-lll,l28-l29,134,140,1ss,l86, z powodu rany nie walczył S lutego, 274, 35 l, 410; pod Pruską Iławą (Siuty), ,321 Bezledy (Beisledin), s. 312 Bartoszyce (Bartenstein), s. 205,308, Bieżuń, s , 134 Beauhamais, Josephine de (cesarzowa Francji), s. 183, 188, 190,347 Blokada Kontynentalna, s ; (zob. też Dekret Berliński) Be ker, Nicolas (francuski generał dywizji), Bilicher Gebhard von (pruski generał pos. 13S, 140, , 164,166, , rucznik),s.41-42,87,331, ,389,421,424,433 Bonaparte Hieronim, książę (generał francuski), s. 6S, 101, 103 Bennigsen, Leontij (rosyjski generał kawalerii), s. 6, 12-13,23-24,38,73,78-79,81-82, SS-S7, 95, , los, , , , 142, 154, , , , 175, 177, 179-1S3, 186, 198, 201, , , 217, , , , , , 249, 251, , , , , 279, 282, 284, 2S7, 293, 298, 303, 30S, , 317, , , , , , , 354, 356, 3SS, , 364, 373, , 381, 383, , , , 433, 435, 440, , , ,457, ,462 Berlin, s , 39-40, 42, 44, 56, 85, 87, 89-91, , 107, 120, 1S4, 195, 206, 360,367,377,3S4,412, ,4SO Berliński Dekret, s. 15,97-99 Bernadotte Jean, (francuski marszałek), Bonaparte Napoleon (cesarz Francuzów, wcześniej pierwszy konsul): s. S, 8, 12-14, 29-30,96-97,107,110, 121, 128,161,164, , , , 237, 267,268,277,354,373. Jako pierwszy konsul: starania o pokój, 22; list do cara Aleksandra, 2 7; nieporozumienia z Rosją, 28; spiski przeciwko Napoleonowi, Jako cesarz: początek panowania, s. 15, 31-32; pokonanie Rosjan (i Austriaków pod Austerlitz) 3S; plany przeciwko Rosji, 3b- 37; propozycja dla Prusaków, 38-39; początki kontliktu z Prusami, 39; pokonanie armii pruskiej pod Jeną-Auerstidt, 39-40, 45; w Berlinie, 39, 42, 44; przejście przez

9 INDEKS 469 niu zawieszenia broni, 92-93; dowiedzenie się o odrzuceniu warunków przez Prusaków, 96; wydanie Dekretu Berlińskiego, 98-99; stan wewnętrzny Francji, 100; przejazd z Poznania do Warszawy, lll; przybycie do Warszawy, 112; opuszczenie Warszawy, lls; powrót do Warszawy i spotkanie Marii Walewskiej, ; rozważania o następcy tronu - Maria Walewska ijózefina, 183, 188, 347; polityczne rozważania po bitwie pod Pruską Ilawą, 362; decyzje dyplomatyczne, 191; polityczne sk'utki bitwy pod Pruską Iławą, 362, 3"79; zrozumienie wpływu bitwy i decyzja o przeciwdziałaniu, 360, 370, ; shvorzenie własnej wersji wydarzeń, s. 17, 360, 369. Jako dowódca w czasie kampanii w Polsce: plany, 87-89, 103; rozkaz natarcia na wschód od Wisły, 90; próby wzmocnienia siły annii, 100, 190; wyjazd na front, 115; ocena stanu zaplecza i twierdz, lo ; niecierpliwość z powodu opóźnień przy przekraczaniu Wisły, ; w Poznaniu, 109; droga z Poznania do Warszawy, 111; przybycie do Warszawy, 112; decyzja o strategicznym przekroczeniu Wisły, 111; opuszczenie Warszawy, 115; planowanie nocnego uderzenia na Czamowo, , 119; zadowolenie z postawy Francuzów pod Czamowem, ; świadomość mamego stanu arrnii, 134; kwatery główne w Nasielsku, 134; stwierdzenie, że Buxhowden jest w Ciechanowie, 134; pościg i jego skutki, 135, 137; zdenerwowanie z powodu braku oporu Rosjan, 138; kwatera główna w Lopacinie, 152; przeczytanie sprawozdania z sytuacji w Pultusku, 181, 185; kontynuowanie natarcia, , 146, 148; wydanie rozkazów przed bitwą pod Golyminem, 140, 145; dołączenie do Soulta pod Pałukami, 153; przedstawienie wyników bitwy pod Gołyminem w jak najlepszym świetle, l 54; rozczarowanie, l 56; rozkazy dla Lannesa, 164, 167; pochwała 17. pułku piechoty lekkiej, 172; błędny kierunek marszu, 153; podróż do Pułtuska, 152, 182; dowiedzenie się o niepokoju w armii spowodowanego brakiem zaopatrzenia, ; wysyła oddziały przeciwko Prusakom i Rosjanom, 186; decyzja o zatrzymaniu pogoni i wysłaniu armii na kwatery zimowe, ; powrót do Warszawy, 188; rozważanie o roli Gdańska, 191; rozkazy odnośnie kwater zimowych, , zaopatrywanie arrnii, 195; niezadowolenie z Neya, 207, 213; w Warszawie, 209; otrzymuje informacje o ofensywie wroga, 224; przygotowanie się do kryzysu, 225; wyjazd z Warszawy, 225; przechwycenie depeszy do Neya i Bernadotte'a, 209, 229; plany ofensywy przeciwko Rosjanom, , ; niedocenienie stanu polskich dróg, ; zrozumienie, że Rosjanie odczytują jego posunięcia, 231; wkroczenie i Olsztyna i zarządzenie ataku wiążącego siły Rosjan, 232; sprawozdanie z wydarzeń w Barkwedzie, 234; Benrugsen ucieka przed bitwą, ; pościg za Bennigsenem, 238; utrata kontaktu z Bernadottem, 241; nakazanie Neyowi blokowania Prusaków, 239; odgłosy bitwy pod Dwórznem, 244; działania w czasie bitwy pod Dwórznem, , 252; zarniary po bitwie pod Dwórznem, 253; nieudane przewidywanie ruchów Bennigsena, 253; schronienie się w domu w drodze z Górowa llaweckiego, 266; niepewność odnośnie pozostanie Rosjan pod Pruską!ławą, 269; plany odnośnie bitwy pod Pruską Iławą, 271,273, 275; w bitwie pod Pruską Iławą (7luty),259,261; w bitwiepod Pruską Iławą (Siuty), 279, , , , , , , 313, , 327, , , 341; wynik bitwy i rozważanie nad wycofaniem się, 16, ; rozważania nad armią i bitwą, , 350; tworzenie biuletynu po bitwie, 372; kwestia rannych, 347, , 364; opuszczenie Pruskiej Iławy, 362; działania nad zwiększeniem siły, ocena strat i snucie planów na przyszłość, 351, , 371, , 384-;

10 INDEKS działania po bitwie pod Pruską Iławą, 353, 355, , 360, 365, 378. Jako dowódca: rozważania o armii, 45-46, 48, 51-53, SS-57, 59, 61-62, 64-65, 101, 113,131, 157,205,227,253,271,367;połączenie głowy państwa z dowódcą wojskowym, 64; przydatność biuletynów, 65, kontrola nad marszałkami, 81; zaskoczenie postawą Rosjan i stosunek do ich armii, 83, 85; pochwała pułkownika Savary'ego w biuletynie, 126; błędy nie do zaakceptowania w armii, ; początki upadku, ; pochwała działań kirasjerów pod Dwórznem, 252; stosunek do rannych, 189, 347, ; dezaprobata na zachowanie 43, pułku piechoty liniowej po bitwie, 350; wojskowe znaczenie bitwy pod Pruską Iławą, 359, 380; ukrywanie szczegółów bitwie pod Pruską Iławą, , 376, zdolność do skupiania się na D istotach problemu, 385 Bonnet d'honnieres (francuski generał brygady),s.150,317,373,415,428,439 Borkowo, s.l22, 124,462 Brzozowy Lasek (Pruska Iława), s. 14, 203,325,337,339,360 Bug, s. 12,109,110, ,122,194 Buxhowden, Fiodor Fiodorowicz, hrabia (rosyjski generał piechoty), s. 79, 85-87, 102, los, 107, , , 134, 139, 142, 154, 157, 159, 161, 163, , 186, , , 394, ,399,403,431,435 c Ciechanów, s. 134, 138, 140, , 153, 155, 231,429 Cłaparfcle Michel (francuski generał brygady), s. 165, 167, , 182,417, Colbert Auguste (francuski generał brygady), s. 27, 59, 63, 111, 209, 21 l -212, 236, , 251, 411, 419, 422, 437, 455, 463; pod Pruską Iławą (8 luty), 280; po bitwie, 346, , 358, 363 Corbineau Claude (francuski generał brygady),s ,277,289,373,410 Czaplic Jefim (rosyjski generał major), s , 151,337,404,430 Czarnowo, s.12, 114, , 119, 122, 149 Czartoryski Adam (zastępca ministra spraw zagranicznych Cesarstwa Rosyjskiego), s. 24, 26, 31-32, 36, 38,455 Dahlmann Nicholas (francuski pułkownik, potem generał brygady), s 14, ; w bitwie pod Pruską Iławą (8luty), 202,304, ; po bitwie, 347, r3 Dalmacja,s.36-37, 191 Daru Pierre (francuski intendant-generalny armii), s. 189, 195, 219, 371, ,454 D :Aultanne Joseph (francuski generał brygady), ,414,430 Daumesnil Pierre (francuski szef szwadronu), 305, ,463 Davout Louis (francuski marszałek), s. 12, 14, 42, 50, 58, 87, 89, 102, l , ,119, ,128,134, , 142, 146, 148, , 164, 173, , 180, , 224, 227, l2, , 269, 274, 277, 279, 281, 410, 414, 428, 438, 447, 449, , 461; pod Pruską lławą (Siuty), 287, 299,307, ,323,325327, , 341; po bitwie, 352, 361, 367 -

11 lndi!ks ,370,373,376,383,386 Dawidow Denis (rosyjski porucznik i autor), s. 256, 260; pod Pruską llawą (Siuty), 283, 327; po bitwie, 349, 35 l, 363,373 Dawidowski Jakow (rosyjski pułkownik), s , 175,-WO D'Enghien, książę, s ,459 Delaitre Antoine (francuski szef szwadronu),s ,412 Desjardins Jacques (francuski generał dywizji),s , ,154,373,420, 428, 437; pod Pruską llawą (Siuty), 291, 293, D'HautpouiJean (francuski generał dywizji), 13, 196,200, , 249, 252,425, 437; pod Pruską llawą (Siuty), 271, , 310; po bitwie, 355, 36S, 373 Dobre Miasto ( Guttstadt), 231 Dochturow Dimitr (rosyjski generał lejtnant), s.139, , , 154, 157, 160; pod Pruską Ilawą (Siuty), 273,304, 322,339,404, ,441 Domnowo, s. 325, 329,331, 337, 349 Dorochow Iwan (rosyjski generał major), s ,171, 1S1, Dorsenne Jean (francuski generał brygady), s. 309, 334,345,411,436 Duhrowka ( Gorken), s. 329 Durosnel Antoine (francuski generał brygady), s. 126, 421, 429, 437; pod Pruską llawą (Siuty), 280, 285 Dwórzno (Hoff), s , 244, 247, 261,329 E Essen III, Piotr (rosyjski generał lejtant), s. S5, 209, 3S9, 394, , 405, 441; pod Pruską Ilawą (Siuty), 273, 297, 302 (sam Essen nie brał udziału w bitwie, uczestniczyła w niej dywizja, która nominalnie dowodził- M.P.) F Fezensac Raymond de (francuski oficer i pamiętnikarz), s. 50, 179, 1S1, 194, 216, 22S,340,346,351,363,379,4SS; Foch Alexander (rosyjski generał major), s. 2SS-286, 293,400,441 Fouche Joseph (francuski minister policji), s. 29, 100,461 Friant Louis (francuski generał dywizji), s. 14, 119, , 134, 14S, 370, 373, 415,42S,439,456,463; pod Pruską lławą (Siuty), , , Fryderyk Wilhelm III (król Pruski), s. 13, 15, 21, 25, 31-32, 3S-39, 42, 90-95, 134, 1S3,32S,362,378,407,449 Frydland, s. 273, 349, 374, 37S, 450 dywi Dupont Pierre (francuski generał zji), s. 213, 215, 217, ,413 G Duroc Geraud {francuski Wielki Marsza- Gazan Honore (francuski generał dywiłek Pałacowy i generał), s. 111, 1SS, 347, zji), s , 171, , 181, ls6, 370, ,418,433

12 INDEKS Gdańsk, s.ll2, ,210,224 Hohenlinden, bitwa, s. 22, 29, 63, 246, 277,301,303,321,461 Golicyn V Dymitr książę (rosyjski generał lejtant), s. 77, , , 146, 148- Hulot Jacques (francuski szef batalionu), 151, 154, , 160, 222; pod Pruską s ,417 Iławą (8 luty), , , 320, 322,402,405,429,434,443 Gołymin, s. 6, 12, 16-17,21,62,72, , , , 168, , 177, 180,184, 186, 188, 192, 223, 231, 236, 244, 281, 293, 380, 388, 398, 413, 427,431,434 Górowo Iławeckie (Landsberg), s. 238, 242, 249, 251, , 266, 273, 277, 340,346,362,372, Grabbe, Paul (rosyjski artylerzysta), s. 293 Grouchy Ernrnanuel (francuski generał dywizji), s. SS, 58, 111, ,212,213, 232, 243, 248, 251; pod Pruską Iławą (8 luty), , 310, ; po bitwie, 371,373,379,425,436 Grudziądz ( Graudenz), s. l 06, 192, 21 O, 224,227 J Jena-Auerstadt, bitwa, s. 16, 39-40,42,44-45,50,87,92-95,112,155, 18~. 191,193, 206, 223, 225, 286, 321, 365, , , , 417, , 452, 455,462 Jerrnołow Aleksiej (rosyjski pulkownik i pamiętnikarz), s. 72, 80, , 178, 217, 221, 404, 430, ; pod Pruską Iławą (7 luty), ; pod Pruską llawą (8 luty),325, 335, 337,339; po bitwie, 376 Jomini Antoine (francuski pulkownik i teoretyk wojskowy), s. 207, 213, 225, 244, , 382, 457, , 466, ; pod Pruską llawą (8 luty), 282, , 313, 334; po bitwie, 346, l Jonkowo (Jonkendorf), s. 229,231, Gudin Charles (francuski generał dywizji), s. 117, 121, 176,301,312,317,325, Jurki (Georgenthal), , ,344,368,370,415,433,439 Guyot Etienne (francuski generał brygady),s.232, 235,280,304,307,417,422, 437,456 H Heliwig Karl von (porucznik pruski), s.13,41, 197 Heudelet Etienne (francuski generał dywizji), s.l26, ,420, 429; pod Pruską Iławą (Siuty), 293, K Kamieński I Michaił (marszałek rosyjski), s. 81, , , 117, , 124, 126, , l.h. 136, , , 180, 183, , 388, 396,399 Kamieński II Mikołaj (rosyjski generał major, syn Kamieńskiego 1), s ; pod Pruską Iławą (Siuty), 274,308,313, , 339,405,443 Karniszyn (Kamichen), s. 129

13 INDEKS 473 Katarzyna II, zwana "Wielką" (caryca), 19-21,25,36, 108,285 Klein Dominique (francuski generał dywizji), s , ,229, , 251; pod Pruską Ilawą (Siuty), 299, ,310, ,323,423,427 Klein-Sausgarten, 316, , 345 Knoning Bogdan (rosyjski generał piechoty), s , 208, 268, 327, 339, ,399,460 13, 62, 87, 89-91, 111, 134,140, , , , 192, 194, 227, ,389,417,424,432,433,461 Lapisse Pierre (francuski generał brygady), s. 125,145,151,420,428,437 Lasaile Antoine (francuski generał brygady, późn. generał dywizji), s.l3,43-44,55, , 137, 141, , 155, 193, , 422, 427, 437, 439; pod Pruską Ilawą (Siuty), 332,341, po bitwie,344 Latour-Maubourg Victor (francuski gene Knorring Karl (rosyjski podpułkownik), rai brygady), s. 59,236,424,428,439 s. 159 Kołoząb, s , , 127 Królewiec, s. 13, 106, 134, 183, 199, , , 225, 235, 264, 273, 279, 325, 341, , 346, 349, , , 362, , 370, , 378, ,463 Kozin Siergiej (rosyjski generał major), s. 168, ,181,400,435 Kreege Berge, s. 12, 274, , 321, ,327,335,337,339,345 Kreutz Cyprian (pułkownik rosyjski), s. 140,142,146,223 Kutschitten, s. 14,203,316, , ,370,378 Kutuww Michaił (rosyjski generał lejt- L'Estocq Anton von (pruski generał porucznik), s. 12, 14,389,398,407,409, , ; obrona twierdzy Toruń i wschodniego brzegu Wisły, 90, 106; odmowa poddania Torunia, 90; o jego podeszłym wieku, 95; organizacja kontruderzenia przeciwko Francuzom, 129; ścigany przez korpus Neya, 134, ; przybycie rosyjskich posiłków, 210; poparcie dla planu zimowej kampanii Bennigsena, 210; unikanie kontaktu z Francuzami, 235; próba połączenia się z Bennigsenem, , 241, 255; marsz do Pruskiej llawy, ; pod Pruską Iławą ( 8 luty), , ; po bitwie, 349, 373,378 Legrand Claude (francuski generał dywizji), s. 301,417, 437; walki przed i w trakcie bitwy pod Pruską Iławą (7luty), 247, , , 266; pod Pruską Iławą (Siuty), 280, 282 nant, od 1812 marszałek), s. 23, 35, 81, Lepie Louis (francuski pułkownik), s. 14, 108, ,284, ,436 L Lampaski (Lampasch), s. 273, 325, 344 Leval Jean (francuski generał dywizji), 233,266, 416, 437; pod Pruską Iławą (8 luty), 280,282,284 Lidzbark Warmiński (Heilsberg), s. 205, Lannes Jean (francuski marszałek), s ,242,274,321,360,372,450

14 - 474 INDEKS Liga Zbrojnej Neutralności, Druga, 22-23, 25 Morand Charles (francuski generał dywizji),s.51,115, ,121, , 154, 241, 370,373,414,428,439,463; podpruską Iławą (Siuty), 312, , Lochet Pierre (francuski generał brygady), s.l21, ,373,415,428,439 Moreau Jean (francuski generał dywizji), Luiza Augustyna WiJhelmina Amelia s. 22, 29,301, 350 (królowa Prus), s ,32,93 Łopacin, s. 131, 136, 138, 144, , 381,429 M Maków, s. 139, , 150, 153, 161, 180, ,431 Marbot Marcellin (francuski porucznik i pamiętnikarz), s ,142,144,152, 252,457 Marengo, bitwa, s. 22, 63, 283, 299, 303, 345,379,383,445,447,449,461 Markow Jewgienij (rosyjski generał major), s ,219, , 235,404, 440, 442; pod Pruską Iławą (7luty), 256, 258; pod Pruską lławą (Siuty), 273, ,293 Marulaz Jacob (francuski generał brygady), s. 146, 150, 154, 182, , 312, 415,428, 438; pod Pruską lławą (Siuty), 313, Milhaud Edouard (francuski generał brygady, późn. generał dywizji), s. 44, 58-59, 111, , 146, 148, 193, 422, 427, 438; pod Pruską Ibwą (Siuty), 281,299, 320, 336; po bitwie, 356, 358 Miłakowo (Liebstadt), s. 221, 239 Morąg (Mohrungen), s. 12, 215,218,220, , 239 Moszyn,s , , ,179 Murat Joachim (francuski marszałek), s ,44, 56, 58, 83, 88, 92, 100, , , , , , , , 156, , 192, , , , 236, 238, , , , 421, 423, 427, 436, 438, , 458, 464; pod Pruską lławą (7luty), 253, , 266, 268, pod Pruską lławą (S luty), 279, , 290, , , , 313; po bitwie, 345, 348, ,358,360,362,371, ,396 N Napoleon, zob. Bon,1parte, Napoleon. Narew,s.12, ,114,120,134,157, , 164, 167, 172, 180, 186, 192, 207,435 Nasielsk, s , 131, , 161, 164 Nidzica, s. 210 Ney Michel (francuski marszałek), s , 48, 106, 111, 134, 186, 192, , , , 227, 2_,4, 239, 241, 255, , 299, 301, 310, 327, , 419, 425, 437, , 461; pod Pruską lławą (S luty), ,344; po bitwie, 346,351,358,363 Nowe Miasto, s 124,127,134,

15 indeks 475 o Odra, s. 15, 40, 44, 103 Osten-Sacken I Fabian (rosyjski generał lejtnant), s. 14, 70, 75, 77, 131, , 163, 175,235,326,400~1,403,430,434,441, 458; pod Pruską lławą (Siuty), 327,341 Osterman-Tołstoj, Aleksander, hrabia, s.13, 114, ,124,134,157,163, 168, , 181, , 282, 317, 319, 321, 323, 327, 339, , 373, 400,434,442 Ostrołęka, s. 62, 107, 186, 192, 207 Ostróda ( Osterode), s. 88, 93,213,371,384 Ottomańskie Imperium (Imperium Osmańskie), s. 36 p Pahlen Piotr, (rosyjski generał kawalerii), s Pahlen III Piotr (rosyjski generał major), s. 131, , 140, 145, 222,283, 305, 356,401,430,440, 457; pod Pruską Iławą (Siuty), 273,327 Parquin Charles (francuski kwatermistrz i pamiętnikarz), s. 83, 227, 280, 286, ,345,358,458 Paryż, s. 13, 17, 20, 22, 24, 27, 29-30, 39, 45-46,64, 100, 112, 133, 138, 192, 301, 360, ,380,393, ,447 Paweł Pawłowicz (rosyjski wielki książę, późn.car),s.l9-24,31, 76,108 Perskie Imperium (Persowie), s Plebania Wólka (Pfarrersfeldchen), s. 215, 217,219 Plotz Jochan von (pruski generał porucznik), s. 328, ,408,444 Płatow Matwiej (hetman kozacki i rosyjski generał), 14, 78, 82, 355; pod Pruską Iławą (Siuty), , 313, 320; po bitwie, 356,358,372 Polska, s. 44, 89, 92, 100, llo, 190, 379, 407,453,455 Pouget Francois (francuski pułkownik), s. 417, 456; walki przed i w trakcie bitwy pod Pruską Iławą (7luty), , ; pod Pruską Iławą (Siuty), 280,282, 284, Poznań,s. 87, 89,92, 104,109,111, ,425 Praga (dzielnica Warszawy), s. 21, , 110 Praga (Czechy), s. 88 Prittwitz Moritz von (Prus), s , 407,444 Pruska Iława, s. 6-8, 12-14, 16-17,47,54-55, 58, 60-62, 73, 80, 82, , 198, 200, , 231, 248, 255, , 272, 274, , 295, 299, 301, 305, , 311, 314, 321, 324, 330, , 343, , , 351, , , , 374, , , 387, , 406, 436, 440, 443,445, , ,465 Percy Pierre (generalny chirurg Wielkiej Pultusk, s. S-7, 12, 16-17, 21, 95, l 05, 110- ArmH i pamiętnikarz), s. 184, 254, 267, 1ll, ll3, 115, , , 142, 298, 347, 352, ,458, , , , ,

16 INDEKS 170, , 176, , , 192, 194, 198, 206, , 223, 227, 231, 234, 275, 376, , 388, 396, 398,413, , ,457 R Rapp Jean (francuski generał dywizji), s. 13, 58,62,138,148, ,176,410,428,459 Ricard Etienne (francuski generał brygady), s ,414,428,439 Royał Navy, s. 22, 97, 99,345 Riichel Ernest von (pruski minister wojny i generał porucznik), s. 205, 207, 353, s 459, 462, 464; pod Pruską Iławą (Siuty), 335; po bitwie, , 349, 373, 377 Schrnoditten, s. 325, 327, 333, 341, 344, 352 Szczerbatow Aleksiej (rosyjski generał rnajor),s.132, 142, ,181,402,459 Senarrnont, Alexandre (francuski generał brygady), s , 187,420, 463; pod Pruską Iławą (8 luty), 283, ; po bitwie, 374 Serpale ( Serpallen, nieistniejące dziś miasteczko na granicy polsko-rosyjskiej), s. 12, , 276, 287, 295, 313, , 322, 333, 352 Siedmioradzki, Aleksander (rosyjski generał major), s. 103, 158, 163,209,389,406, 435 Sacken. Zob. Osten-Sacken l, Baron Fabian Saint-ChamansAlfred (francuski porucznik), s , 238, 246, 253, 256, 459; po bitwie, 346, 348, 350, 360, 362 Saint-Hilaire Louis (francuski generał dywizji), 350, 383, 460; pod Pruską Iławą ( 8 luty), 266, , 287, , 295, , ,313, ,323,334 Sankt Petersburg, s , 23-27, 30-31, 33,44, ,136,173 Savary Anne (francuski generał dywizji), s.62,97,185, 189,384,389,410,459 Savary Charles (francuski pułkownik, brat generała), 106, ,420 Scharnhorst Gerhard von (pruski pułkownik i teoretyk wojskowy), 14, 40-42, 93- Szlodyty (Schloditten), s. 271, 2':"3, 2:"9, 284,335 Sochocin, s. 113, , 145,462 Somow Andriej (rosyjski generał major), s. l 72, 402, 4 34, 441; pod Pruską Iławą (7 luty), , 268; pod Pruską Iławą (8 luty), 273, 304 Sona, s. 134 SoultJean (francuski marszałek), s , , 140, 153, 155, , 198, 203, 205, 224, 227, 231<! , 249, , , , 429, 437--ł-38, 459, 462; pod Pruską Iławą (7 luty), , , ; pod Pruską Iławą (8luty), 271, , 282, 284, 287, 290, 298, 307, 320, 333, 335; po bitwie, , ,112,203, ,331,333,453,457, Strzegocin,s , ,144,148, ,161,180

17 indeks Suchet Louis (francuski generał dywizji), W s. 13, , 168, , , 181,417,432 Wackern,s l Suworow Aleksander {rosyjski generał po- Walewska Maria {polska hrabina), s tem teldmarszałek), s. 21, 48, 81, 83, 108, 190,207, ,173,218,377 Warszawa, s , 89-90, 106, 135, 188- Szwecja, Królestwo Szwecji, s. 88, ,194,209,211,228,347,379,412,459 T Talleyrand Charles {francuski rrumster spraw zagranicznych), s. 24, 29-31, 36, , 191, 231, 241, 346, 360, , Wielka Brytania, s. 15, 22, , 31, 39,88,97-98,183,253 Wirtemberski Eugeniusz (rosyjski pułkownik i pisarz), s. S1, , 131, 168, 246, 395,401; Pruską Iławą (7luty), 265; pod Pruską Iławą (Siuty), 339 Tołstoj Aleksander. Zob. Osterman-Tolstoj, Wisła, s , 90, 103, , 109- Aleksander, hrabia 112, 122,192, 225, 227, 327, 347, 364, 367, 3S1 Tołstoj Piotr {rosyjski generał lejtnant), s.s1, 108, 112,26S,325,377, Toruń. s. 56,S6-S7,90, , , 125, 12S, 134, 192, 211, , 227, 23S,347,364 Wilson sir Robert (angielski oficer i pisarz), s. 6S, 72, 76, 7S, 82-S3, 1S3-1S4, 207, 222, , 451, 457, 460, 462; pod Pruską Iławą (7luty), 263, S; pod Pruską Iławą (Siuty), 2S3; po bitwie, ,349,35S, , ,377 Towarzystwo Wojskowe, s. 94 Wkra, s. 12,110, , ,130- Tuczkow I Mikołaj (rosyjski generał lejt- 132, 137, 145, 15S, 3SS nant), s. 254, 403, 431, 440; pod Pruską Iławą {Siuty), 273,2S4 WzgórzeCmentarne (Pruskallawa),s. 263, 265,273,277,2S1,283,301,304,308,310, 335,346 V Wzgórze Młyńskie (Pruska Iława), s. 273, Vedel Dominique {francuski generał bry- 2SO, , 2S6, 293,346 gady),s ,182,41s,433 Vivies Guillaume (francuski generał brygady), s, 416, 437;Pruską Iławą {7 luty), ; pod Pruską Iławą (Siuty), 2SO