ZAKŁADOWY FUNDUSZ ŚWIADCZEŃ SOCJALNYCH

Transkrypt

1 ZAKŁADOWY FUNDUSZ ŚWIADCZEŃ SOCJALNYCH Ustawa z dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (Dz. U. Nr 43, poz. 163, Nr 80, poz. 368, Nr 90, poz. 419, z 1996 r. Nr 34, poz. 148) Rozdział 1 Przepisy ogólne Art Ustawa określa zasady tworzenia w zakładach pracy zakładowego funduszu świadczeń socjalnych, zwanego dalej "Funduszem", i zasady gospodarowania środkami tego Funduszu, przeznaczonego na finansowanie działalności socjalnej organizowanej na rzecz osób uprawnionych do korzystania z Funduszu oraz na dofinansowanie zakładowych obiektów socjalnych. 2. Minister Spraw Wewnętrznych w porozumieniu z Ministrami Pracy i Polityki Socjalnej oraz Finansów w stosunku do pracowników zatrudnionych w podległych mu jednostkach sfery budżetowej, nie będących funkcjonariuszami lub żołnierzami zawodowymi, a Minister Sprawiedliwości w porozumieniu z Ministrami Pracy i Polityki Socjalnej oraz Finansów w stosunku do pracowników zatrudnionych w jednostkach sfery budżetowej więziennictwa, nie będących funkcjonariuszami służby więziennej, określą w drodze rozporządzenia: 1) sposób tworzenia i gromadzenia środków Funduszu, 2) wysokość odpisu na Fundusz, jednak nie wyższą od określonej w ustawie. 3. Minister Obrony Narodowej w porozumieniu z Ministrami Pracy i Polityki Socjalnej oraz Finansów może określić, w drodze rozporządzenia, sposób tworzenia i gromadzenia środków Funduszu oraz wysokość odpisu na Fundusz - jednak nie wyższą od określonej w ustawie - w stosunku do pracowników cywilnych wojska. Art. 2. Użyte w ustawie określenia oznaczają: 1) działalność socjalna - usługi świadczone przez zakłady pracy na rzecz różnych form wypoczynku, działalności kulturalno-oświatowej, sportowo-rekreacyjnej, udzielanie pomocy materialnej - rzeczowej lub finansowej, a także zwrotnej lub bezzwrotnej pomocy na cele mieszkaniowe na warunkach określonych umową, 2) coroczny odpis podstawowy - równowartość dokonanych odpisów na rachunek bankowy Funduszu w wysokości określonej w art. 5, na zasadach określonych w art. 6 ust. 2, 3) zakład pracy - jednostkę organizacyjną określoną w art. 3 Kodeksu pracy, 4) zakładowe obiekty socjalne - ośrodki wczasowe i kolonijne, domy wypoczynkowe, sanatoria, ogrody działkowe, obiekty sportowo-rekreacyjne, żłobki i przedszkola oraz obiekty służące działalności kulturalnej, 5) osoby uprawnione do korzystania z Funduszu - pracowników i ich rodziny, emerytów i rencistów - byłych pracowników i ich rodziny oraz inne osoby, którym zakład pracy przyznał prawo korzystania ze świadczeń socjalnych finansowanych z Funduszu,

2 6) podmiot gospodarczy - osobę fizyczną, osobę prawną, a także jednostkę organizacyjną nie posiadającą osobowości prawnej, jeżeli przedmiot jej działania obejmuje prowadzenie działalności gospodarczej. Rozdział 2 Tworzenie Funduszu Art Funduszu tworzą, z zastrzeżeniem art. 4, zakłady pracy, które przed dniem wejścia w życie ustawy miały obowiązek tworzenia zakładowych funduszy socjalnego i mieszkaniowego. 2. Przepis ust. 1 dotyczy również zakładów utworzonych lub przejętych w drodze przekształcenia przedsiębiorstw państwowych. 3. Zakłady pracy, które przed dniem wejścia w życie ustawy nie były objęte przepisami o zakładowych funduszach socjalnym i mieszkaniowym, mogą tworzyć Fundusz na zasadach określonych w ustawie. 4. Zakłady pracy, o których mowa w ust. 3, mogą stosować niższe odpisy lub nie tworzyć Funduszu, nie dłużej jednak niż przez dwa lata od dnia wejścia w życie ustawy. Art Układy zbiorowe pracy mogą dowolnie kształtować wysokość odpisu na Fundusz, mogą również postanawiać, że Fundusz nie będzie tworzony. 2. Po upływie dwóch lat od dnia wejścia w życie ustawy zakłady pracy, które nie zostały objęte układem zbiorowym pracy, mają obowiązek tworzenia Funduszu na zasadach określonych w ustawie. Art Fundusz tworzy się z corocznego odpisu podstawowego, naliczanego w stosunku do przeciętnej liczby zatrudnionych. 2. Wysokość odpisy podstawowego, o którym mowa w ust. 1, wynosi na jednego zatrudnionego, z zastrzeżeniem ust. 3, 37,5% przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej w roku poprzednim lub w drugim półroczu roku poprzedniego, jeżeli przeciętne wynagrodzenie z tego okresu stanowiło kwotę wyższą. 3. Wysokość odpisu podstawowego na jednego pracownika zatrudnionego w szczególnie uciążliwych warunkach pracy wynosi 50% przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego, o którym mowa w ust. 2. 3a. Wysokość odpisu, o której mowa w ust. 3, może być stosowana na wszystkich pracowników w zakładzie pracy zlokalizowanym na obszarze, na którym występują szkodliwe uciążliwości dla środowiska. 3b. Rada Ministrów określi, w drodze rozporządzenia, obszary, na których występują szkodliwe uciążliwości dla środowiska. 4. Wysokość odpisu podstawowego może być zwiększona o 6,25% przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego, o którym mowa w ust. 2, na każdą zatrudnioną osobę, zaliczoną do I lub II grupy inwalidzkiej. 5. Zakłady pracy sprawujące opiekę socjalną nad emerytami i rencistami, w tym także ze zlikwidowanych zakładów pracy, mogą zwiększyć Fundusz o 6,25% przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego, o którym mowa w ust. 2, na każdego emeryta i rencistę uprawnionego do tej opieki.

3 6. Minister Pracy i Polityki Socjalnej w porozumieniu z ogólnokrajowymi organizacjami międzyzwiązkowymi oraz ogólnokrajowymi związkami zawodowymi - reprezentatywnymi dla pracowników większości zakładów pracy określi, w drodze rozporządzenia, sposób ustalania przeciętnej liczby zatrudnionych oraz przeciętnej liczby zatrudnionych w szczególnie uciążliwych warunkach pracy, w celu naliczania odpisu na Fundusz. 7. Przeciętne wynagrodzenie miesięczne, o którym mowa w ust. 2, ogłasza Prezes Głównego Urzędu Statystycznego w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski" nie później niż do dnia 20 lutego każdego roku. 8. Przepisów ust. 1-7 nie stosuje się do: 1) szkół wyższych działających na podstawie przepisów o szkolnictwie wyższym, 2) szkół i placówek objętych systemem oświaty w stosunku do nauczycieli podlegających przepisom Karty Nauczyciela. 8a. W zakładzie pracy odpisy i zwiększenia, o których mowa w art. 5, 13 i 14, tworzą je den Fundusz. Art Odpisy i zwiększenia, o których mowa w art. 4 i 5, obciążają koszty działalności zakładu pracy. 2. Równowartość dokonanych odpisów i zwiększeń naliczonych zgodnie z art. 5 na dany rok kalendarzowy kierownik zakładu pracy przekazuje na rachunek bankowy Funduszu w terminie do dnia 30 września tego roku, z tym że w terminie do dnia 31 maja tego roku przekazuje kwotę stanowiącą co najmniej 75% równowartości odpisów, o których mowa w art. 5 ust W zakładzie pracy rozpoczynającym działalność w roku kalendarzowym równowartość odpisów i zwiększeń, o których mowa w art. 5, za ten rok kalendarzowy kierownik zakładu pracy przekazuje na rachunek bankowy Funduszu w terminie do dnia 31 grudnia, z tym że w terminie 3 miesięcy licząc od końca miesiąca, w którym rozpoczął działalność, przekazuje kwotę stanowiącą co najmniej 75% rocznego odpisu podstawowego, o którym mowa w art. 5 ust Art Środki Funduszu zwiększa się o: 1) wpływy z opłat pobieranych od osób i jednostek organizacyjnych korzystających z działalności socjalnej, 2) darowizny oraz zapisy osób fizycznych i prawnych, 3) nie wykorzystane środki zakładowego funduszu nagród w jednostkach sfery budżetowej, 4) odsetki od środków Funduszu, 5) wpływy z oprocentowania pożyczek udzielonych na cele mieszkaniowe, 6) wierzytelności likwidowanych zakładowych funduszu socjalnego i mieszkaniowego, 7) przychody z tytułu sprzedaży, dzierżawy i likwidacji środków trwałych służących działalności socjalnej zakładu pracy, w części nie przeznaczonej na utrzymanie lub odtworzenie zakładowych obiektów socjalnych,

4 8) przychody z tytułu sprzedaży i likwidacji zakładowych domów i lokali mieszkalnych, 9) inne środki określone w odrębnych przepisach. 1a. Za przychód ze sprzedaży lub likwidacji, o którym mowa w ust. 1 pkt 7 i 8, uważa się przychód ze sprzedaży lub likwidacji pomniejszony o koszty tej sprzedaży lub likwidacji. 2. Zwiększenia, o których mowa w ust. 1 pkt 7 i 8, nie dotyczą zakładów pracy postawionych w stan upadłości lub likwidowanych przedsiębiorstw państwowych, z wyłączeniem likwidacji w celu prywatyzacji. 3. W przypadku likwidacji przedsiębiorstwa państwowego, w celu wniesienia przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części do spółki zgodnie z przepisami o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych, Fundusze podmiotów przejmujących mienie przedsiębiorstwa zwiększa się odpowiednio o środki Funduszu likwidowanego przedsiębiorstwa. 4. Podmioty gospodarcze mogą dodatkowo zwiększać środki Funduszy z zysku netto do podziału, a spółdzielnie - z nadwyżki bilansowej. Art Przyznawanie ulgowych usług i świadczeń oraz wysokość dopłat z Funduszu uzależnia się od sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osoby uprawnionej do korzystania z Funduszu. 2. Zasady przeznaczania środków Funduszu na poszczególne cele i rodzaje działalności socjalnej oraz zasady i warunki korzystania z usług i świadczeń finansowanych z Funduszu, z uwzględnieniem ust. 1, określa kierownik zakładu pracy w regulaminie uzgodnionym z zakładowymi organizacjami związkowymi. W zakładach pracy, w których nie działają zakładowe organizacje związkowe, regulamin uzgadnia się z pracownikiem wybranym przez załogę do reprezentowania jej interesów. 3. Związkom zawodowym przysługuje prawo wystąpienia do sądu pracy z roszczeniem o zwrot Funduszowi środków wydatkowanych niezgodnie z przepisami ustawy lub o przekazanie należnych środków na Fundusz. Art Zakłady pracy mogą prowadzić wspólną działalność socjalną na warunkach określonych w umowie. 2. Zawarcie umowy o prowadzeniu wspólnej działalności socjalnej wymaga uprzedniej zgody wszystkich organizacji związkowych działających w zakładach pracy zamierzających prowadzić wspólną działalność socjalną. W przypadku braku zgody wszystkich organizacji związkowych umowa może zostać zawarta za zgodą tych organizacji związkowych, które zrzeszają co najmniej połowę pracowników w każdym z zakładów pracy zamierzających zawrzeć umowę o wspólnej działalności socjalnej. 3. Umowa, o której mowa w ust. 1, określa w szczególności przedmiot wspólnej działalności, zasady jej prowadzenia, sposób rozliczeń oraz tryb wypowiedzenia i rozwiązania umowy. Umowa może także określać warunki odstąpienia od jej stosowania oraz odpowiedzialność stron z tego tytułu. Art. 10. Środkami Funduszu administruje kierownik zakładu pracy. Art. 11. Środki Funduszu nie wykorzystane w danym roku kalendarzowym przechodzą na rok następny.

5 Art Środki Funduszu są gromadzone na odrębnym rachunku bankowym. 2. Środki Funduszu nie podlegają egzekucji, z wyjątkiem przypadków, gdy egzekucja jest prowadzona w związku z zobowiązaniami Funduszu. Art. 12a. 1. Kto, kierując zakładem pracy lub będąc odpowiedzialnym za wykonywanie przepisów ustawy, nie wykonuje przepisów ustawy albo podejmuje działania niezgodne z przepisami ustawy podlega karze grzywny. 2. W sprawach, o których mowa w ust. 1, wszczynają postępowanie i orzekają inspektorzy pracy W sprawach tych stosuje się przepisy art Kodeksu pracy. Rozdział 3 Zmiany w przepisach obowiązujących oraz przepisy przejściowe i końcowe Art. 13. (pominięty). Art. 14. (pominięty). Art. 15. (pominięty). Art. 16. (pominięty). Art. 17. (pominięty). Art. 18. (pominięty). Art. 19. (pominięty). Art. 20. Ilekroć w innych ustawach jest mowa o zakładowym funduszu socjalnym i zakładowym funduszu mieszkaniowym, oznacza to zakładowy fundusz świadczeń socjalnych tworzony na zasadach określonych w ustawie. Art. 21. Nie wykorzystane środki zakładowego funduszu socjalnego i zakładowego funduszu mieszkaniowego przechodzą na Fundusz. Art. 21a. W rolniczych spółdzielniach produkcyjnych i innych spółdzielniach zajmujących się produkcją rolną przepisy ustawy stosuje się również do członków tych spółdzielni. Art. 22. Traci moc ustawa z dnia 24 października 1986 r. o zakładowych funduszach socjalnym i mieszkaniowym w jednostkach gospodarki uspołecznionej (Dz. U. z 1990 r. Nr 58, poz. 343, z 1991 r. Nr 80, poz. 350 i z 1992 r. Nr 21, poz. 85). Art. 23. Ustawa wchodzi w życie z dniem ogłoszenia z mocą od dnia 1 stycznia 1994 r..

6 Zmiana w ustawie o zfśs jest potwierdzeniem stanu prawnego, który obowiązuje od 18 kwietnia 2007 r., tj. od dnia opublikowania wyroku Trybunału Konstytucyjnego w dzienniku ustaw. Do 17 kwietnia 2007 r. dofinansowanie na rzecz pracowników zagranicznych form wypoczynku, działalności kulturalno-oświatowej lub sportowo-rekreacyjnej nie mieściło się w pojęciu działalności socjalnej w rozumieniu ustawy o zfśs. Tym samym wydatkowanie środków z tego funduszu na dofinansowanie usług świadczonych poza terenem Polski było niezgodne z przepisami. Trybunał Konstytucyjny uznał powyższe ograniczenie za niezgodne z Konstytucją RP. Od dnia opublikowania tego wyroku w Dzienniku Ustaw, tj. od 18 kwietnia 2007 r., przepis ustawy o zfśs stracił moc obowiązującą w tym zakresie. Oznacza to, że od tego dnia działalność socjalna, która może być realizowana przez pracodawcę ze środków zfśs, obejmuje różne formy wypoczynku, działalności kulturalno-oświatowej i sportowo-rekreacyjnej, organizowane zarówno na terenie Polski, jak i poza jej granicami. Uprawnienia pracowników do świadczeń z zfśs powinny być zróżnicowane jedynie w zależności od sytuacji rodzinnej, życiowej i materialnej tych osób i ich rodzin. Ustawa z 28 marca 2008 r. o zmianie ustawy o zfśs jest wyłącznie usankcjonowaniem wyroku Trybunału Konstytucyjnego sprzed roku. Zmieniona nowelizacją treść art. 2 pkt 1 ustawy o zfśs obowiązuje od 4 czerwca 2008 r. Istotne znaczenie ma w tym zakresie art ustawy z 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (DzU z 2001 r. nr 79, poz. 854 ze zm.), zgodnie z którym uprawnienia zakładowej organizacji związkowej przysługują organizacji zrzeszającej co najmniej 10 członków będących: pracownikami lub osobami wykonującymi pracę na podstawie umowy o pracę nakładczą u pracodawcy objętego działaniem tej organizacji albo funkcjonariuszami Policji, Straży Granicznej i Służby Więziennej oraz strażaków Państwowej Straży Pożarnej pełniącymi służbę w jednostce objętej działaniem tej organizacji. Związek zawodowy, który nie spełnia wymogu liczby członków, nie posiada uprawnień organizacji związkowej, a co za tym idzie, m.in. nie trzeba uzgadniać z nim kwestii związanych z zfśs. REGULAMIN ZFŚS Przy tworzeniu regulaminu gospodarowania środkami zfśs pracodawca musi współpracować z przedstawicielami pracowników, a w razie gdy w zakładzie pracy działa związek zawodowy - z tym związkiem. Uzgodnienie oznacza wypracowanie wspólnego stanowiska. Nie ograniczamy się tutaj zatem do skonsultowania, wystąpienia o opinię. Strony muszą dążyć do osiągnięcia obustronnie akceptowalnego stanowiska w każdej kwestii. Procedura uzgadniania regulaminu W przypadku gdy w zakładzie pracy nie działa związek zawodowy, pracodawca: tworzy projekt regulaminu, uzgadnia treści regulaminu z przedstawicielem pracowników (negocjacje),

7 Obowiązek dokonania uzgodnień z organizacjami związkowymi zobrazujmy orzeczeniem Sądu Najwyższego z 11 maja 1999 r. (I PKN 664/98, OSNP 2000/14/540), w którym podkreślono, że warunkiem obowiązywania regulaminu zakładowego funduszu świadczeń socjalnych jest jego uzgodnienie ze wszystkimi organizacjami związkowymi działającymi w zakładzie pracy. A zatem schemat postępowania przy tworzeniu regulaminu zfśs, w przypadku gdy w zakładzie pracy działa więcej niż jedna organizacja związkowa, wygląda następująco: pracodawca tworzy projekt regulaminu i przekazuje jego treść związkom, związki zawodowe dyskutują przedstawiony przez pracodawcę projekt i przedstawiają wspólne stanowisko, strony (pracodawca i związki zawodowe) prowadzą negocjacje w sprawie treści regulaminu, po dojściu do porozumienia następuje podpisanie i wprowadzenie regulaminu w życie. Gdy nie ma pełnej zgody stron na treść regulaminu (brak uzgodnienia treści), negocjacje należy prowadzić do skutku. Przyznawanie świadczeń z zfśs Współpraca ze związkami zawodowymi nie ogranicza się jednak tylko do spraw związanych z wydaniem regulaminu, czy też rezygnacją z tworzenia zfśs. Artykuł 27 ustawy o związkach zawodowych wskazuje, że uzgodnieniu z organizacją (organizacjami) związkowymi podlega też przyznawanie pracownikom świadczeń z zfśs. W konsekwencji pracodawca nie może przyznawać świadczeń z funduszu np. jedynie na podstawie decyzji powołanej przez siebie komisji socjalnej, w której skład nie wchodzą upoważnieni przedstawiciele wszystkich działających w zakładzie pracy związków zawodowych. Związkom zawodowym przysługuje także prawo wystąpienia do sądu pracy z roszczeniem o zwrot funduszowi środków wydatkowanych niezgodnie z przepisami ustawy lub o przekazanie należnych środków na zfśs.