Kalendarium życia i dzieł Stanisława Staszica

Transkrypt

1 Kalendarium życia i dzieł Stanisława Staszica 1755 przychodzi na świat w Pile w pierwszych dniach listopada w rodzinie mieszczańskiej, która od kilku pokoleń sprawuje w mieście najważniejsze urzędy; z domu rodzinnego wyniesie miłość do ojczyzny, obywatelskie wychowanie, ugruntowaną wiarę i zachętę do nauk następuje pierwszy rozbiór Polski, Staszic staje się poddanym króla Prus. Nieszczęście ojczyzny oraz niesprawiedliwość społeczna w szlacheckiej Polsce będą w przyszłości głównymi motywami prac Staszica jako pisarza politycznego i historiozofa w Poznaniu otrzymuje niższe święcenia kapłańskie, kapłanem tak naprawdę nigdy jednak nie będzie (kończąc naukę w poznańskim seminarium duchownym w 1778 roku, otrzymał godność kanclerza kolegiaty w Szamotułach, prawdopodobnie jednak nigdy nie przyjął wyższych święceń kapłańskich) w Warszawie ukazują się drukiem pierwsze prace literackie Staszica: tłumaczenia z francuskiego utworów L. Racine a (Religia) i Woltera (Poema o zapadnieniu Lizbony). po skończeniu edukacji krajowej za radą ojca wyjeżdża na studia za granicę. Po zwiedzeniu uniwersytetów w Lipsku i Getyndze zatrzyma się na prawie dwa lata w Collège Royal w Paryżu. Studiować będzie głównie fizykę i historię naturalną, wtedy też pozna sławnego przyrodnika G. Buffona, którego książkę przetłumaczy później na język polski po powrocie do kraju podejmuje się edukacji synów Andrzeja Zamoyskiego. W domu Zamoyskich pozostanie do 1797 roku rozwinie swe wszechstronne zainteresowania (głównie w zakresie polityki i gospodarki oraz geologii), uzyska niezależność materialną, w Akademii Zamojskiej otrzyma doktorat obojga praw i katedrę języka francuskiego w Warszawie wydaje przekład Epok natury Buffona, będący pierwszym owocem zainteresowań Staszica naukami przyrodniczymi. Wydanie drugie książki, pomnożone nowymi uwagami nad ziemią polską, ukaże się w 1803 roku w Krakowie w Warszawie ukazują się anonimowo Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego, głos Staszica o naprawie Rzeczypospolitej inspirowany przez Andrzeja Zamoyskiego. Książka szybko zdobywa uznanie czytelników, żywo oddziałując na stan opinii publicznej w Polsce drukuje Przestrogi dla Polski, swoisty komentarz do prac obradującego w Warszawie Sejmu Czteroletniego; ganiąc opieszałość polskiego sejmu, jeszcze raz szuka odpowiedzi na pytanie: Czyliż nie ma dla reszty Polski ratunku?. wraz z rodziną Zamoyskich udaje się w dwuletnią podróż do Austrii i Włoch. Podczas wyprawy prowadzi dziennik, który ujawnia wszechstronne zainteresowania Staszica jako badacza społeczeństw. Do kraju wróci w końcu roku 1791, już w nowej rzeczywistości politycznej w Polsce po uchwaleniu Konstytucji 3 maja.

2 1793 następuje drugi, potem trzeci (1795) rozbiór Polski. Staszic bardzo mocno przeżywa upadek ojczyzny; w odosobnieniu pisze kolejne księgi Rodu ludzkiego, później finansowo wesprze powstanie kościuszkowskie (1794), a pozbawiony nadziei wraz z wdową po A. Zamoyskim i jej dziećmi uda się do Wiednia, gdzie z przerwami przebywać będzie do roku wraca do kraju i rozpoczyna trwające kilka lat wędrówki badawcze po ziemiach polskich z zamiarem poznania ich budowy geologicznej i zasobów naturalnych; wiele razy będzie w okolicach Krakowa i Lwowa, w Kieleckiem, na Lubelszczyźnie, na Mazowszu i Podlasiu, zwiedzi Karpaty i Przedgórze, dotrze na Węgry kupuje dobra hrubieszowskie, których prawnym właścicielem stanie się w 1811 roku. Po ich urządzeniu i zorganizowaniu w towarzystwo rolnicze, zrzeknie się tych dóbr na rzecz tamtejszych włościan. w Warszawie powstaje Towarzystwo Przyjaciół Nauk, skupiające ludzi pragnących zachować w warunkach niewoli polski język i historię, literaturę i naukę; Staszic jest wśród członków założycieli Towarzystwa, a z czasem stanie się najczynniejszym, najgorliwszym, a nade wszystko najhojniejszym członkiem tego zgromadzenia udaje się do Paryża po raz drugi, tym razem z zamiarem poznania najnowszych osiągnięć geologii. Zastaje stolicę Francji przygotowującą się do koronacji Napoleona, w dzienniku odnotowuje wszechobecny kult cesarza, ale sam nie ulega urokowi Bonapartego po powrocie z Francji wyrusza na zbadanie Tatr, po czym w grudniu czyta na posiedzeniu publicznym TPN pierwszą rozprawę o geologii ziem polskich, przedstawiając jednocześnie program działań zabezpieczających pozbawiony państwa naród przed wynarodowieniem (kończy wezwaniem: Paść może i naród wielki, zniszczeć nie może, tylko nikczemny ) w następstwie klęski Prus w wojnie z Francją powstaje Księstwo Warszawskie. Staszic publikuje broszurę O statystyce Polski, w której kreśląc obraz kraju i jego zasobów pokazuje realne podstawy odzyskania i utrzymania niepodległego bytu (kończy przestrogą: Waleczny narodzie! Przestrzegam, użytkuj z czasu ). mając 52 lata rozpoczyna służbę publiczną, której jako mieszczanin w czasach Rzeczypospolitej szlacheckiej pełnić nie mógł: jako członek Izby Edukacyjnej będzie współtworzył m.in. Szkołę Prawa (1808) i Szkołę Lekarską (1809), układał projekty urządzenia edukacji krajowej, walczył o fundusze edukacyjne; równocześnie aktywnie będzie pracował w administracji skarbowej zostaje wybrany prezesem Towarzystwa Przyjaciół Nauk; będzie kierować pracami Towarzystwa do śmierci, mając stale na uwadze własne hasło programowe: być narodowi użytecznym.

3 1810 książę warszawski mianuje Staszica radcą stanu. Od tego momentu aż do śmierci będzie stale członkiem rządu polskiego, a pracowitość i zdolności wyniosą Staszica do grona najbardziej wpływowych osobistości tamtej Polski. Radcą stanu będzie również w Królestwie Polskim (w 1824 zostanie ministrem stanu) podpisuje umowę darowizny z włościanami części dóbr hrubieszowskich (początki Towarzystwa Rolniczego Hrubieszowskiego); w przyszłości czyn ten przyniesie Staszicowi opinię prekursora spółdzielczości chłopskiej w Europie. Towarzystwo utrzyma się do 1951 roku powstaje Królestwo Polskie z carem Rosji jako królem Polski. Staszic ogłasza rozprawę pt. Myśli o równowadze politycznej w Europie, w której wzywa do zrzeszenia narodów słowiańskich pod berłem carów Rosji, rzucając hasło: Łączcie się i oświecajcie się. upadek Napoleona nie przerywa działalności publicznej Staszica: w Rządzie Tymczasowym Królestwa obejmuje kierownictwo spraw gospodarczych, wchodzi do Wydziału Oświecenia (później Komisji Rządowej Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego), przewodniczy Komisji Centralnej Likwidacyjnej; w uznaniu za dotychczasową służbę zostaje odznaczony Orderem św. Stanisława I klasy. ukazuje się drukiem dzieło O ziemiorództwie Karpatów i innych gór i równin Polski (wraz z mapą geologiczną ziem polskich i krajów ościennych), które w przyszłości da Staszicowi tytuł ojca polskiej geologii obejmuje kierownictwo Dyrekcji Przemysłu, Handlu i Kunsztów w resorcie spraw wewnętrznych; opowiadając się za protekcjonizmem państwa w gospodarce, zarządzać będzie górnictwem i hutnictwem, budową dróg, regulacją rzek, rzemiosłem, rękodziełami, handlem, urządzaniem miast, wprowadzaniem nowych miar i wag; w 1818 za gorliwe prace około wyższej dyrekcji górnictwa otrzyma Order Orła Białego. będąc równocześnie wpływowym członkiem resortu oświaty, kontynuuje prace rozpoczęte w Księstwie Warszawskim, współtworząc jednolity system szkolnictwa w Królestwie; organizuje Akademię Górniczą w Kielcach i Królewski Uniwersytet Warszawski; w latach następnych będzie współorganizować m.in. Instytut Agronomiczny, Szkołę Inżynierii Cywilnej Dróg i Mostów, Szkołę Weterynaryjną, Szkołę Przygotowawczą do Instytutu Politechnicznego. Po dymisji ministra S.K. Potockiego (1820) jego pozycja w resorcie wyraźnie osłabnie drukarnię rządową w Warszawie opuszczają 3 tomy Rodu ludzkiego, poematu dydaktycznego, w którym Staszic przedstawił ogólny schemat dziejów całej ludzkości oraz wizję społeczeństwa przyszłości ( Europę zrzeszonych narodów ). Wydrukowane bez zgody cenzury księgi po śmierci autora zostały skonfiskowane i prawie w całości zniszczone kładzie kamień węgielny pod nową siedzibę Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Budowniczym jest Antonio Corazzi, architekt sprowadzony przez Staszica z Włoch. W styczniu 1824 w pałacu odbędzie się pierwsze posiedzenie publiczne Towarzystwa. Bardzo szybko budynek zaczęto nazywać Pałacem Staszica (dziś siedziba PAN i TNW).

4 podpisuje umowę z Bertelem Thorvaldsenem na wykonanie posągu na pomnik Mikołaja Kopernika w Warszawie. Pomysł wystawienia pomnika Kopernikowi Staszic rzucił jeszcze w 1809, fundusze gromadzono ze składki publicznej. Po opłaceniu rzeźbiarza, w testamencie Staszic zapisze jeszcze 70 tys. zł na wykonanie w Warszawie odlewu z brązu. Pomnik zostanie odsłonięty w 1830 roku wobec narastającego konfliktu z ministrem skarbu Lubeckim, z powodu podeszłego wieku i stanu zdrowia Staszic podaje się do dymisji, którą otrzymuje wraz z jednoczesnym powołaniem na ministra stanu zgon Staszica następuje w dniu 20 stycznia; w testamencie cały swój majątek zapisał na cele publiczne (m.in. szpitale, dom zarobkowy, klinikę przy Uniwersytecie Warszawskim, Instytut Głuchoniemych i Ociemniałych, pomnik Kopernika, szkołę w Hrubieszowie), księgozbiór i zbiory przyrodnicze przekazał TPN. Jego pogrzeb staje się wielką manifestacją, która zapoczątkuje żywiołowy kult Staszica, w przyszłości zaś stanie się podstawą jego legendy. Grób Staszica znajduje się przy kościele kamedułów na warszawskich Bielanach. Prace oryginalne (wybór): 1787: Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego, Warszawa 1789: Poprawy i przydatki do książki Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego, Warszawa 1790: Przestrogi dla Polski, Warszawa 1806: O ziemiorództwie gór dawniej Sarmacji a później Polski, Warszawa 1807: O statystyce Polski, Warszawa 1809: Do sejmu, Warszawa 1815: O ziemiorództwie Karpatów i innych gór i równin Polski, Warszawa [z atlasem] 1816: Dzieła Stanisława Staszica, t. 1-6, Warszawa [m.in. Kontrakt Towarzystwa Rolniczego Hrubieszowskiego w zamiarze udoskonalenia rolnictwa i przemysłu oraz wspólnego ratowania się w nieszczęściach, Myśli o równowadze politycznej w Europie, Narodowość, Obrona funduszu edukacyjnego, Pochwała Andrzeja Zamoyskiego] 1816: O przyczynach szkodliwości Żydów i środkach usposobienia ich, aby się społeczeństwu użytecznymi stali, Pamiętnik Warszawski, t : Ród ludzki. Poema dydaktyczne, t. 1-3, [t. 7-9 Dzieł Stanisława Staszica, Warszawa]

5 1825: Pochwała Stanisława Potockiego, Roczniki TPN, t. 18, Warszawa 1826: Mowa przy otwarciu Szkoły Przygotowawczej do Instytutu Politechnicznego w dniu 4 stycznia 1826, Gazeta Warszawska, nr : Dziennik podróży Stanisława Staszica , Kraków Przekłady: 1779: L. Racine, Religia, Warszawa 1779: Voltaire, Poema o zapadnieniu Lizbony, Warszawa 1786: G. Buffon, Epoki natury, Warszawa 1788: J.P.C. Florian, Numa Pompiliusz, drugi król Rzymu, t. 1-2, Warszawa 1789: A.L. Thomas, Pochwała Marka Aureliusza, Warszawa 1808: C.C. Rulhière, Tłumaczenie z francuskiego Historii bezrządu Polski, t. 1, Warszawa [współautor tłumaczenia] 1815: Homer, Iliada, t. 1-2, Warszawa opr. J.O.