Zasady weryfikacji wyborów parlamentarnych w IV i V Republice Francuskiej

Transkrypt

1 Łukasz Buczkowski 1 Zasady weryfikacji wyborów parlamentarnych w IV i V Republice Francuskiej Wśród współcześnie stosowanych systemów ustalania ważności wyborów decydujące znaczenie mają: a) model kontroli parlamentarnej, przyznający uprawnienia weryfikacyjne izbie, której sprawa dotyczy 2, b) model jurysdykcyjny 3, w którym stwierdzenia ważności wyborów dokonuje organ 1 Autor jest adiunktem w Katedrze Prawa Konstytucyjnego i Stosunków Europejskich Wyższej Szkoły Prawa i Administracji w Przemyślu Rzeszowie. 2 System parlamentarnej kontroli ważności wyborów występuje na gruncie europejskim np. w Belgii, Holandii, Luksemburgu oraz we Włoszech. Parlamentarny model stwierdzania ważności postępowania wyborczego obowiązuje również w Stanach Zjednoczonych, Argentynie, Boliwii, Ekwadorze, Meksyku i Wenezueli. Szerzej na temat zasad weryfikacji parlamentarnej zob. np. A. Patrzałek, Z zagadnień weryfikacji wyborów parlamentarnych, Acta Universitatis Wratislaviensis, Prawo XXXVIII, Wrocław 1972; idem, Wybrane problemy prawa i systemu wyborczego Belgii, [w:] Wybrane problemy konstytucjonalizmu państw rozwiniętych i rozwijających się, red. A. Patrzałek, Acta Universitatis Wratislaviensis, Prawo CXXX, Wrocław 1985; idem, Systemy weryfikacji wyborów parlamentarnych w Europie Zachodniej, Acta Universitatis Wratislaviensis, Prawo CLXIX, Wrocław 1989; J. Repel, Weryfikacja wyborów parlamentarnych w polskim prawie konstytucyjnym, [w:] Przeobrażenia we współczesnym prawie konstytucyjnym, red. K. Działocha, Wrocław 1995; A. Antoszewski, Systemy wyborcze, [w:] Demokracje zachodnioeuropejskie. Analiza porównawcza, red. A. Antoszewski, R. Herbut, Wrocław 1997; Z. Witkowski, System konstytucyjny współczesnych Włoch w aktualnej fazie jego przemian , Toruń 2004; S. Gebert, Kongres Stanów Zjednoczonych Ameryki, Warszawa W Europie w czystej postaci występuje np. w Polsce (kontrola sprawowana przez Sąd Najwyższy), Austrii (Trybunał Konstytucyjny) i Francji (Rada Konstytucyjna), z której dorobku w omawianym zakresie korzystają m.in. Rumunia, Bułgaria, Litwa, Chorwacja i Czechy. Zob. na ten temat np. L. Garlicki, Sądownictwo konstytucyjne w Europie Zachodniej, Warszawa 1987; Ł. Buczkowski, Stwierdzanie ważności wyborów parlamentarnych i prezydenckich w polskim prawie konstytucyjnym, Przemyśl Rzeszów 2010; E. Zwierzchowski, Zakres działania europejskich trybunałów konstytucyjnych, Studia Iuridica Silesiana 1981; B. Na-

2 94 PRZEGLĄD PRAWA KONSTYTUCYJNEGO 2012/2 sądowy w grę wchodzą tu sądy powszechne, administracyjne i specjalne (w ostatnim z wymienionych przypadków kompetencje kontrolne powierzane są trybunałom wyborczym 4 lub sądom konstytucyjnym) oraz c) system mieszany, stanowiący zróżnicowane w konkretnych systemach konstytucyjnych połączenie cech wskazanych powyżej modeli głównych. Interesująco z punktu widzenia przedmiotu niniejszego artykułu przedstawia się ewolucja francuskiego systemu ustalania ważności wyborów parlamentarnych, pozwalająca zaobserwować charakterystyczne cechy parlamentarnego i jurysdykcyjnego modelu weryfikacji. Organem uprawnionym do stwierdzania ważności wyboru członków obu izb francuskiego parlamentu Zgromadzenia Narodowego i Senatu uczyniono Radę Konstytucyjną 5, która zgodnie z art. 59 Konstytucji Republiki Francuskiej z 4 października 1958 r. (...) podejmuje ustalenia w przypadku sporów, dotyczących prawidłowości wyboru deputowanych i senatorów. Należy zauważyć, że system pozaparlamentarnej kontroli ważności wyborów pojawił się we Francji dopiero w okresie V Republiki, wraz z uchwaleleziński, Wybory do parlamentu federalnego Republiki Austrii, [w:] Prawo wyborcze do parlamentu w wybranych państwach europejskich, red. S. Grabowska, K. Składowski, Kraków 2006; 4 Trybunały wyborcze występują powszechnie w krajach Ameryki Łacińskiej: Chile, Dominikanie, Panamie, Paragwaju, Urugwaju, Kostaryce, Nikaragui, Hondurasie, Peru, Salwadorze i Gwatemali. Wyczerpująco na ten temat pisze K. Complak, Trybunały wyborcze jako czwarta władza w państwach Ameryki Łacińskiej, [w:] Przeobrażenia..., s. 105 i n. 5 M. Granat, Zasady prawa wyborczego do Zgromadzenia Narodowego we Francji, [w:] Amicus hominis et defensor iustitiae. Księga Jubileuszowa w 70 rocznicę urodzin Sędziego Ferdynanda Rymarza, red. D. Dudek, M. Gapski, W. Łączkowski, Lublin 2010, s.198. Zob. także np. M. Bankowicz, Demokracja. Zasady, procedury, instytucje, Kraków 2006, s. 91. W skład Rady wchodzi 9 członków powoływanych w równych częściach przez prezydenta Republiki, przewodniczącego Zgromadzenia Narodowego i przewodniczącego Senatu. Przewodniczącego Rady powołuje prezydent spośród jej członków. Kadencja organu trwa 9 lat, a co 3 lata odnowieniu ulega 1/3 jego składu. Oprócz członków Rady Konstytucyjnej wskazanych powyżej prawo do zasiadania w Radzie mają również byli prezydenci Francji. Rada Konstytucyjna jest również organem dokonującym oceny ważności wyborów prezydenta Republiki (art. 58 Konstytucji stanowi, iż Rada Konstytucyjna czuwa nad prawidłowością wyboru prezydenta Republiki. Rozpatruje protesty wyborcze i ogłasza wyniki głosowania ). Każdy wyborca, a także kandydat na urząd prezydenta, uprawniony jest do wniesienia protestu wyborczego przeciwko wyborowi głowy państwa. Decyzja Rady wydana w sprawie ma charakter ostateczny. Zob. W. Skrzydło, Prawo wyborcze na urząd prezydenta we Francji, [w:] Prawo wyborcze na urząd prezydenta w państwach europejskich, red. S. Grabowska, R. Grabowski, Warszawa 2007, s. 100; S. Bożyk, Wybory prezydenckie, Białystok 1995, s. 34, oraz I. Bokszczanin, Prezydent V Republiki Francuskiej, [w:] Prezydent w państwach współczesnych, Warszawa 2000, s. 116.

3 Łukasz Buczkowski Zasady weryfikacji wyborów parlamentarnych... niem Konstytucji z 1958 r. 6 W okresie IV Republiki ( ) tryb dokonywania oceny zgodności przeprowadzonych wyborów z obowiązującymi normami prawnymi oraz badanie legalności przyznanych w drodze wyborów mandatów realizowane były przez parlament. Zarówno Konstytucja IV Republiki, jak również regulamin parlamentarny zawierały istotne regulacje odnoszące się do weryfikacji przeprowadzonego postępowania wyborczego: art. 8 Konstytucji stanowił bowiem, iż to izby parlamentu dokonują oceny prawidłowego przebiegu wyborów, zaś przepisy regulaminowe wyróżniały dwa rodzaje ich parlamentarnej kontroli. Pierwszy z nich odnosił się do wyborów, w stosunku do przebiegu których uprawnione podmioty nie wniosły zastrzeżeń, drugi regulował tryb przeprowadzenia weryfikacji wyborów oprotestowanych. Kontrola legalności postępowania wyborczego nieoprotestowanego, mimo iż dokonywana w sposób ogólny, bez konieczności przeprowadzania w parlamencie sformalizowanego, szczegółowego postępowania, miała bardzo istotne znaczenie z punktu widzenia możliwości realizowania konstytucyjnych uprawnień przez izbę in pleno, jak również przez konkretnych jej członków, bowiem do czasu zweryfikowania zgodności z prawem wyboru większości członków Zgromadzenia Narodowego izba nie była władna do podjęcia swych obowiązków, zaś deputowany pełną legitymację do sprawowania mandatu uzyskiwał po pozytywnym zakończeniu parlamentarnej procedury kontrolnej 7. Z przytoczonych wyżej względów, kontrolę wyborów nieoprotestowanych cechowała szybkość prowadzonego postępowania, ukierunkowana na jak najszybsze umożliwienie parlamentowi wejścia w ogół uprawnień i obowiązków. W przypadku zaskarżenia przebiegu przeprowadzonego postępowania wyborczego wdrażany był szczególny tryb weryfikacji, określony przepisami art. 3 i 8 Regulaminu Zgromadzenia Narodowego z 1947 r. oraz art. 3 i 8 regulaminu Rady Republiki z 1947 r. Zgromadzenie Narodowe dzieliło się na 10 biur dokonujących kontroli legalności wyborów, zaś Rada Republiki na 6. W skład wyodrębnionych organów weryfikacyjnych wchodzili wszyscy deputowani, przydzielani do konkretnego biura w drodze losowania, przeprowadzanego na posiedzeniu izby. Gdyby w skład biura 95 6 Interesująco nt. genezy oraz ewolucji przepisów Konstytucji z dnia 4 października 1958 r. zob. J. Szymanek, Konstytucja V Republiki Francuskiej (przekład i opracowanie), Warszawa 2011, s A. Patrzałek, Systemy..., s. 16.

4 96 PRZEGLĄD PRAWA KONSTYTUCYJNEGO 2012/2 wszedł deputowany, którego mandat podlegałby weryfikacji przez to biuro, wówczas był on wyłączony od głosowania w sprawie ważności swego wyboru. Biura dokonywały podziału rozpatrywanych spraw pomiędzy swych członków, a ustalenia poczynione w trakcie prowadzonej kontroli stawały się podstawą wniosków biura przedstawionych w sprawozdaniu zawierającym szczegółowe uzasadnienie podjętych decyzji. Biura mogły wnioskować do właściwej izby o podjęcie działań mających na celu eliminację naruszeń prawa wyborczego lub o dokonanie moralnej oceny przeprowadzonego postępowania wyborczego. Podkreślić jednak należy, iż stanowisko biura nie miało charakteru wiążącego dla izby, do której należało podjęcie ostatecznego rozstrzygnięcia w sprawie ważności wyborów. W przypadku wystąpienia istotnych rozbieżności w opiniach członków biura dotyczących zgodności przeprowadzonego postępowania wyborczego z obowiązującym prawem dopuszczalne było powołanie tzw. komisji ankiet, tworzonych decyzją izby na wniosek zainteresowanego, członka parlamentu lub biura dokonującego weryfikacji. Regulamin parlamentarny rozróżniał dwa rodzaje komisji ankiet: generalne i specjalne 8. Komisje generalne zajmowały stanowisko w sprawach ogólnych mechanizmów rządzących przebiegiem postępowania wyborczego, mających służyć zagwarantowaniu jego legalności, zaś zadaniem komisji specjalnych było jedynie rozpatrywanie wniesionych protestów wyborczych. Komisje ankiet zostały wyposażone w środki pozwalające pełniej wyjaśnić wątpliwości pojawiające się w toku rozpatrywanej sprawy, m.in. w środki przymusu, umożliwiające sprawniejsze prowadzenie postępowania kontrolnego, gwarantujące stawiennictwo świadków oraz wdrożenie odpowiedzialności w przypadku składania zeznań niezgodnych z prawdą. Wskazać również należy na większą w porównaniu z biurami prowadzącymi postępowanie sprawdzające niezależność komisji ankiet od izb parlamentu. Efektem prac komisji było sprawozdanie, stanowiące przedmiot debaty na posiedzeniu plenarnym. Procedura weryfikacji wyborów oprotestowanych, mimo przedstawionych wyżej rozwiązań instytucjonalnych, pozwalała na znaczące opóźnienie wydania ostatecznej decyzji w sprawie ważności wyborów poprzez możliwe na ostatnim etapie prowadzonej kontroli przewlekanie postępowania. Umieszczenie w porządku dziennym obrad punktu obejmującego przedstawienie sprawozdania biura lub komisji ankiety 8 Ibidem, s. 17.

5 Łukasz Buczkowski Zasady weryfikacji wyborów parlamentarnych... w sprawie wyboru deputowanego, w stosunku do którego wniesiono protest, wymagało podjęcia decyzji przez przewodniczących, których aktywność w tym przedmiocie nie została zdyscyplinowana żadnym terminem, co mogło prowadzić do opóźnienia ostatecznej weryfikacji mandatu. Z udziału w debacie nad sprawozdaniami wyłączono deputowanych, których mandat został oprotestowany, natomiast czynny udział mogli w niej brać członkowie izby, których uprawnienia przedstawicielskie nie zostały jeszcze poddane weryfikacji. Obowiązywała w tym zakresie zasada domniemania zgodnego z prawem przebiegu wyborów. Wnioski przedstawione przez biura lub komisje po przeprowadzeniu debaty poddawane były pod głosowanie. Debata nie była z reguły przeprowadzana w przypadku wyborów nieoprotestowanych właściwa izba przystępowała od razu do głosowania nad sprawozdaniami, w których zawarte były wnioski o podjęcie uchwały stwierdzającej ważność wyborów. W przypadku weryfikacji prawidłowości przeprowadzenia postępowania wyborczego, przeciwko któremu zostały wniesione protesty, w toku debaty mógł zabrać głos każdy deputowany, dopuszczalne było również zgłaszanie dodatkowych wniosków, poddawanych następnie pod głosowanie. Podjęcie przez izbę uchwały w sprawie ważności wyboru swego członka skutkowało wstąpieniem deputowanego w ogół uprawnień i obowiązków, zaś decyzja uznająca wybór za nieważny była równoznaczna z wygaśnięciem mandatu 9. Parlamentarna weryfikacja prawidłowości postępowania wyborczego w warunkach IV Republiki wynikała z rygorystycznego pojmowania zasady trójpodziału władzy uznawano, iż organy sądowe nie mają kompetencji do stwierdzania ważności wyboru członków legislatywy. Sprawowanie funkcji weryfikacyjnej przez parlament przyniosło skutek w postaci wielu unieważnień mandatów dyktowanych względami politycznymi, szczególnie po wyborach ze stycznia 1956 r Ibidem, s J. P. Camby, P. Servent, Le travail parlementaire sous la cinqieme Republique, tłum. M. Granat, Warszawa 1999, s. 28. W doktrynie francuskiego prawa konstytucyjnego podkreśla się, iż pozaparlamentarny system weryfikacji wyborów cechuje większy obiektywizm jako przykład podaje się praktykę orzeczniczą Rady Konstytucyjnej z lat , z której wynika, iż przypadki zakwestionowania mandatów deputowanych przez Radę Konstytucyjną częściej dotyczyły obozu władzy (16) niż opozycji (9), co stanowiło zasadniczą różnicę w stosunku do stanu występującego pod rządami parlamentarnego systemu kontroli ważno-

6 98 PRZEGLĄD PRAWA KONSTYTUCYJNEGO 2012/2 Omawiana powyżej sytuacja uległa zmianie wraz z wprowadzeniem sądownictwa konstytucyjnego w postaci Rady Konstytucyjnej, która nie mieściła się w obrębie żadnej z trzech wydzielonych władz i, co za tym idzie, uzyskała uprawnienie do stwierdzania ważności wyborów 11. Przed przystąpieniem do szczegółowej analizy francuskiego modelu kontroli legalności postępowania wyborczego należy wskazać na wprowadzenie przez Konstytucję z 1958 r. zasadniczej odmienności w trybie dokonywania weryfikacji legalności elekcji i pochodzących z niej mandatów w stosunku do uprzedniego stanu prawnego: procedura kontrolna wdrażana jest jedynie w przypadku oprotestowania wyników wyborów przez uprawniony podmiot 12 wyeliminowany więc został charakterystyczny dla III i IV Republiki model stwierdzania prawomocności postępowania wyborczego, zgodnie z którym weryfikacją parlamentarną obejmowano wszystkich deputowanych, bez względu na to, czy ważność ich wyboru została zakwestionowana. Warunkiem skutecznego złożenia skargi jest jej przedłożenie w terminie 10 dni od chwili ogłoszenia wyników głosowania; upływ terminu zamyka możliwość rozpatrzenia wniosku. Uprawnieni do złożenia skargi są każdy obywatel, którego nazwisko zostało ujęte w rejestrze wyborców w okręgu, z którego nastąpił wybór 13, a także osoba ubiegająca się w danym okręgu o mandat. Wniosek musi zawierać imiona, nazwisko oraz status wnioskodawcy (wyborca czy kandydat), nazwisko deputowanego, którego wybór jest kwestionowany, podstawę oraz uzasadnienie skargi, jak również dowody na jej poparcie 14. Sam fakt złożenia protestu wyborczego nie powoduje oczywiście zawieszenia sprawowania mandatu przedstawicielskiego. ści wyborów. Por. L. Philip, Le Conseil Constitutionnel juge electoral, Pouvoirs 1980, no. 13, s. 69, cyt. za: L. Garlicki, op.cit., s W. Skrzydło, Prawo wyborcze do parlamentu Republiki Francuskiej, [w:] Prawo wyborcze do parlamentu..., s Zob. E. Gdulewicz, System konstytucyjny Francji, Warszawa 2000, s L. Garlicki, op.cit., s Zob. także M. Granat, op.cit., s Uprawnienie wyborcy do zakwestionowania ważności wyboru deputowanego usankcjonował Ordonans nr z dnia 7 listopada 1958 r., dotyczący ustawy organicznej określającej uprawnienia Rady Konstytucyjnej (Journal Officiel z dnia 9 listopada 1958 r., s ). Zob. W. Skrzydło, System wyborczy V Republiki i jego ewolucja ( ), [w:] Wiesław Skrzydło o ustroju politycznym Francji prace wybrane, red. E. Gdulewicz, Lublin 2009, s. 172 (pierwodruk w: Rzeszowskie Zeszyty Naukowe Prawo Ekonomia Rolnictwo 1987, r. 3, t. 3). 14 Jedynie w wyjątkowych przypadkach Rada Konstytucyjna może wyznaczyć wnioskodawcy dodatkowy termin na przedstawienie dowodów. Podjęcie postępowania możliwe będzie dopiero po zweryfikowaniu prawdziwości danych skarżącego; jedynie w przypadku

7 Łukasz Buczkowski Zasady weryfikacji wyborów parlamentarnych... Skargę, której przedmiotem nie może być wyłącznie zgłoszenie zastrzeżeń co do prawidłowości działania biura wyborczego, uprawniony składa w formie pisemnej za pośrednictwem prefekta, który zawiadamia przewodniczącego Rady o szczegółach wniesionego protestu lub też bezpośrednio do Generalnego Sekretariatu Rady. Protesty wyborcze przesłane na adres inny niż prefekta lub Sekretariatu Generalnego formalnie nie podlegają rozpatrzeniu, jednakże z praktyki prowadzonych postępowań weryfikacyjnych wynika, iż skargi takie są skuteczne pod warunkiem ostatecznego ich przekazania właściwemu organowi w wyznaczonym, 10-dniowym terminie. Napływające protesty podlegają rejestracji w kolejności zgłoszeń, z oznaczeniem daty wpływu, co ma na celu wyłączenie z prac Rady skarg uchybiających terminowi 15. Tryb rozpatrywania protestów wyborczych przez Radę Konstytucyjną jest złożony i znajduje odzwierciedlenie w szczegółowych postanowieniach kodeksu wyborczego. Rada Konstytucyjna wyłania ze swego składu w drodze losowania trzy grupy, każdą liczącą po trzech członków 16. Losowanie odbywa się oddzielnie dla członków powołanych w skład Rady przez prezydenta, przewodniczącego Senatu oraz przewodniczącego Zgromadzenia Narodowego. Każdego roku, w ciągu 2 pierwszych tygodni października, Rada Konstytucyjna ustala również listę tzw. sprawozdawców pomocniczych, wyłonionych spośród sprawozdawców Rady Stanu oraz referendarzy Sądu Apelacyjnego. Sprawozdawcom pomocniczym nie przysługuje prawo głosu podczas rozpatrywania sprawy. Po wpłynięciu skargi Generalny Sekretariat Rady niezwłocznie zawiadamia izbę parlamentu, której członka sprawa dotyczy, a przewodniczący Rady Konstytucyjnej przekazuje wniosek do rozpatrzenia jednej z grup. Należy zauważyć, iż Radzie przysługuje prawo do odrzucenia wniesionej skargi bez kierowania jej do wstępnego rozpatrzenia dzieje się tak w wypadku, kiedy skarga nie nadaje się do rozpoznania z powodu uchybień formalnych, a także w przypadku, kiedy wskazane w niej naruszenia przepisów prawa wyborczego nie mogły mieć wpływu na ostateczny wynik wyborów. Decyzję taką Rada przekazuje właściwej izbie. 99 zawiadomienia o możliwości popełnienia w toku wyborów przestępstw fiskalnych dopuszczalne jest wszczęcie procedury sprawdzającej na podstawie anonimowego wniosku. 15 A. Patrzałek, Systemy..., s L. Garlicki, op.cit., s. 203.

8 100 PRZEGLĄD PRAWA KONSTYTUCYJNEGO 2012/2 Jeżeli skarga nie zostanie odrzucona w pierwszym etapie postępowania, grupa, do której wniosek trafił, zawiadamia parlamentarzystę, przeciwko którego wyborowi wniesiono protest, i wzywa go do zapoznania się z treścią skargi oraz do złożenia w Sekretariacie Rady pisemnych wyjaśnień w wyznaczonym terminie. W kolejnym etapie rozpatrywania wniosku grupa składa Radzie Konstytucyjnej sprawozdanie z dokonanych ustaleń wraz z uzasadnieniem oraz wnioskami co do ważności mandatu. Do Rady Konstytucyjnej należy podjęcie ostatecznej decyzji w sprawie zatwierdzenia lub unieważnienia wyboru. Należy również zaznaczyć, iż w razie uznania przez Radę, że ustalenia wyznaczonej grupy są niewystarczające, możliwe jest zarządzenie przeprowadzenia dodatkowego postępowania wyjaśniającego. Procedura rozpatrywania protestów wyborczych zezwala zarówno Radzie, jak i właściwej grupie na zarządzanie przesłuchań, przyjmowanie złożonych pod przysięgą zeznań świadków oraz uzyskiwanie dostępu do wszystkich dokumentów wyborczych 17. Rada Konstytucyjna oraz grupy mogą również upoważnić jednego z członków lub sprawozdawców pomocniczych do zbadania sprawy na miejscu. W toku rozpatrywania wniesionych protestów Rada może uzyskiwać informacje w każdej związanej ze skargą sprawie, jednakże jej ustalenia mają charakter wiążący jedynie w kwestiach związanych z prawidłowym obsadzeniem mandatów przedstawicielskich 18. Przewodniczący Rady Konstytucyjnej po otrzymaniu od grupy rozpatrującej sprawę sprawozdania wraz z wnioskami zarządza posiedzenie przy wymogu siedmioosobowego kworum. Podczas posiedzenia nie obowiązuje wyłączenie od udziału w dyskusji oraz podejmowania decyzji tych członków Rady, którzy brali udział w prowadzonym przez konkretną grupę postępowaniu uzasadnieniem tego stanu rzeczy jest fakt, iż w rzeczywistości postępowanie sprawdzające prowadzone jest przez sprawozdawców pomocni- 17 M. Granat, op.cit., s Rada Konstytucyjna oraz tymczasowy Komitet Konstytucyjny w latach podjęły 549 decyzji dotyczących wyborów do Zgromadzenia Narodowego i Senatu, unieważniając 26 mandatów, w tym 1 senatorski (zgodnie z danymi zawartymi w pracy: G. Hand, J. Georgel, Ch. Sasse, European electoral systems handbook, London 1979). Po wyborach z marca 1978 r. unieważniono 5 mandatów, przy czym w wyborach ponownych nie zostało wybranych 3 kandydatów, w stosunku do których wniesiono skargi. W latach podjęto dalszych 400 orzeczeń w sprawie ważności wyborów dane cyt. za: J. P. Camby, P. Servent, op.cit., s. 28. Zob. także W. Skrzydło, Problem kontroli konstytucyjności ustaw we Francji, [w:] Wiesław Skrzydło o ustroju..., s. 206 (pierwodruk w: idem, Państwo Prawo Obywatel, Ossolineum 1989).

9 Łukasz Buczkowski Zasady weryfikacji wyborów parlamentarnych czych, którym jak wskazano wyżej nie przysługuje prawo głosu podczas obrad Rady. Rozstrzygnięcia podejmowane są przez Radę Konstytucyjną na posiedzeniach tajnych, bez udziału stron i ich pełnomocników; w razie równej liczby głosów rozstrzyga głos przewodniczącego. Wśród możliwych konstytutywnych rozstrzygnięć Rady Konstytucyjnej wyróżnić można unieważnienie wyboru deputowanego, którego wybór oprotestowano, oraz zmianę wyników wyborów ogłoszonych przez komisję wyborczą, związaną z ogłoszeniem nazwiska prawidłowego wyłonionego przedstawiciela 19. Dodatkowo wskazać należy, że unieważnienie wyboru dopuszczalne jest jedynie w razie wykazania wpływu podniesionych w skardze uchybień na ostateczny wynik elekcji. W grę mogą tu wchodzić różnego rodzaju naciski (rządowy, administracyjny, od osób wybranych, od osób duchownych), manipulacje (orzecznictwo Rady wyróżnia tu fałszywość, kłamliwość oraz manipulację dokonaną w ostatniej chwili, tj. niedającą oponentowi szansy na odpowiedź) oraz nieprawidłowości odnoszące się do wstępnych czynności postępowania wyborczego (listy wyborcze i karty do głosowania), kampanii wyborczej, głosowania, w tym głosowania korespondencyjnego i przez zastępcę oraz ustalenia wyników głosowania i wyników wyborów 20. Orzeczenie wydane przez Radę w przedmiocie ważności wyboru deputowanego musi czynić zadość wymogom natury formalnej: w treści wyroku należy wskazać podstawę prawną, na której został oparty, podjęte rozstrzygnięcie musi zawierać uzasadnienie, konieczne jest również opatrzenie orzeczenia podpisami przewodniczącego, sekretarza generalnego i sprawozdawcy oraz wskazanie członków Rady biorących udział w posiedzeniu. Postępowanie w sprawie kończy przesłanie decyzji podjętej przez Radę Konstytucyjną właściwej izbie oraz jej opublikowanie w dzienniku urzędowym (Journal Officiel) 21. Pokreślić należy, iż z doświadczeń ustrojowych V Republiki Francuskiej w zakresie dokonywania weryfikacji ważności wyborów przez Radę Konstytucyjną korzystały konstytucje niektórych państw Europy Środkowo-Wschodniej. Dla przykładu wskazać można, iż w Rumunii Sąd Konstytucyjny ma uprawnienia do kontroli prawidłowości przebiegu wyboru prezydenta oraz zatwierdzania wyników wyborów, Sąd Konstytucyjny 19 M. Granat, op.cit., s Ibidem, s A. Patrzałek, Systemy..., s. 22.

10 102 PRZEGLĄD PRAWA KONSTYTUCYJNEGO 2012/2 Bułgarii rozstrzyga o legalności wyborów prezydenta, wiceprezydenta oraz członków Zgromadzenia Narodowego, Sąd Konstytucyjny Litwy wyposażony jest w prawo formułowania wniosków odnośnie do zgodności z prawem wyborczym wyborów prezydenckich i parlamentarnych, w Chorwacji Sąd Konstytucyjny rozpatruje zagadnienia związane z konstytucyjnością i legalnością wyborów oraz rozpatruje spory wyborcze. Uprawnienia kontrolne odnośnie do prawidłowości wyborów mają również Sądy Konstytucyjne Czech i Albanii, szeroko zakreślone w interesującym nas zakresie zostały również kompetencje Sądu Konstytucyjnego Republiki Słowacji, który stoi na straży konstytucyjności i legalności wyborów parlamentarnych, prezydenckich i samorządowych 22. Dodatkowego podkreślenia wymaga fakt, iż francuskie ustawodawstwo wykształciło również mechanizmy kontroli innych etapów postępowania wyborczego niż tylko czynności związanych z ustalaniem wyników głosowania. Kontroli sądowej podlegają również: rejestracja kandydatów na deputowanych, organizacja kampanii wyborczej, podział czasu antenowego przyznanego partiom politycznym na audycje radiowe i telewizyjne w czasie kampanii wyborczej, podział kraju na okręgi wyborcze. W ten sposób jest wprowadzana w życie charakterystyczna dla Francji idea, zgodnie z którą sąd jest istotnym elementem gwarancji przeprowadzonej kontroli oraz strażnikiem praw i wolności jednostki, wśród których istotne miejsce zajmują uprawnienia wyborcze 23. Przedstawione powyżej uwagi na temat zasad ustalania ważności wyborów parlamentarnych we Francji, pozwalają na sformułowanie wniosku, iż spośród systemów weryfikacji, które znalazły zastosowanie w praktyce ustrojowej IV i V Republiki więcej korzyści zdaje się mieć model jurysdykcyjny. System kontroli parlamentarnej, akcentujący autonomię ciała ustawodawczego jako emanacji suwerena oraz wskazujący na łatwość zastosowania wewnętrznych procedur izby dla potrzeb weryfikacji wyborów, często pro- 22 Zob. np. A. Ludwikowska, Sądownictwo konstytucyjne w Europie Środkowo-Wschodniej, Toruń 2002, s ; M. Żmigrodzki, Sąd Konstytucyjny w Bułgarii, [w:] Sądy konstytucyjne w Europie, t. II, red. J. Trzciński, Warszawa 1997, s. 27; M. Kruk, Sąd Konstytucyjny Republiki Czeskiej, [w:] Sądy..., s ; W. Sokolewicz, Sąd Konstytucyjny w Rumunii, [w:] Sądy..., s. 160 i 163; 23 W. Skrzydło, Prawo wyborcze do parlamentu..., s. 36.

11 Łukasz Buczkowski Zasady weryfikacji wyborów parlamentarnych wadzi do przedłużania walki politycznej toczonej w trakcie kampanii wyborczej i przenoszenia jej na forum nowo wyłonionej legislatywy 24. Stwarza przy tym możliwości wykorzystywania przewagi w składzie organu przedstawicielskiego w celu zwiększenia stanu posiadania dominującego ugrupowania oraz eliminacji przeciwników politycznych. Konflikty polityczne, które mogą towarzyszyć weryfikacji parlamentarnej, obniżają rangę wybranego organu i zaprzeczają rzeczywistemu celowi kontroli ważności postępowania wyborczego, jakim jest ukształtowanie składu wyłanianego ciała zgodnie z wolą wyborców, wyrażoną w głosowaniu. Na tym tle system kontroli jurysdykcyjnej jawi się jako bardziej obiektywny. Co prawda i Radzie Konstytucyjnej nie można odmówić akcentów politycznych co wynika ze sposobu kreowania jej składu lecz wysoki autorytet społeczny tego organu oraz zastosowanie sądowego trybu postępowania w sprawach wyborczych pozwalają przyjąć, iż ostateczna ocena ważności przeprowadzonych wyborów oparta będzie na rzetelnej ocenie stanu faktycznego i przyczyni się do złagodzenia sporów politycznych. Wydaje się również, iż orzeczenie niezależnego organu sądownictwa konstytucyjnego będzie również łatwiejsze do zaakceptowania przez wyborców niż decyzja podjęta w istocie przez większość parlamentarną. Summary The principles of the parliamentary election validation system in France during the Fourth and Fifth Republics On the basis of the binding Constitution of the French Republic of 4 October 1958 the authority establishing the legality of the election to the National Assembly and the Senate is the Constitutional Council, which determines the jurisdictional nature of the French model of the election verification. Empowerment of the constitutional judicial authority to make a binding assessment of the legitimacy of the mandates of representation has been made possible in France as a result of overcoming the rigorous understanding of the principle governing the separation of powers, which excluded any possibility of interference by non-legislative bodies in the process of determining the validity of elections to the Legislature. For this reason, during the Third and Fourth Republics in France there 24 Tak m.in. A. Patrzałek, Systemy..., s. 4.

12 104 PRZEGLĄD PRAWA KONSTYTUCYJNEGO 2012/2 was a parliamentary system to control the elections, marked by elements of the political struggle, and subjected to criticism because of its prejudicial nature. The purpose of this paper is to present the systemic transformations that took place in the French practice of determining the legality of the elections after the Constitution of 1958, as well as an analysis of the detailed procedure for the determination of the legitimacy of the elections to both Houses of the French Parliament.