20 LAT FUNKCJONOWANIA OCHRONY STREFOWEJ W POLSCE

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "20 LAT FUNKCJONOWANIA OCHRONY STREFOWEJ W POLSCE"

Transkrypt

1 20 LAT FUNKCJONOWANIA OCHRONY STREFOWEJ W POLSCE Tadeusz Mizera Fot. 1. Najbli sze otoczenie gniazda powinno byæ pozostawione w spokoju, a zw³aszcza suche drzewa spoczynkowe (fot. M. Kalisiñski) Photo 1. The vicinity of nest should by left untouched, especially dead perching tree (photo. M. Kalisiñski) Abstrakt W Polsce, jak w ca³ej Europie, przez stulecia têpiono ptaki drapie ne. Potem stopniowo niektóre gatunki obejmowano ochron¹ prawn¹, a w 1975 r. wprowadzono ochronê dla wszystkich gatunków ptaków. Prze³omowym znaczeniem dla czynnej ochrony ptaków drapie nych w Polsce by³o powstanie w 1981 r. Komitetu Ochrony Or³ów (KOO), który rozpocz¹³ szerokie dzia³ania maj¹ce na celu ochronê i wprowadzenie nowych regulacji prawnych w postaci stref ochronnych. Pod auspicjami KOO nast¹pi³a szybka integracja ornitologów i mi³oœników ptaków drapie nych. Dzia³alnoœæ KOO wywar³a zasadniczy wp³yw na kszta³t rozporz¹dzenia ministra leœnictwa z dnia r. w sprawie wprowadzenia ochrony gatunkowej zwierz¹t. Przepisy te, jedne z najnowoczeœniejszych w Europie, Studia i Materia³y Centrum Edukacji Przyrodniczo Leœnej R. 8. Zeszyt 2 (12) /

2 wprowadzi³y nowy sposób ochrony miejsc gniazdowych 8 gatunków ptaków drapie nych oraz puchacza i bociana czarnego - obligatoryjne tworzenie 2 rodzajów ko³owych stref ochronnych wokó³ gniazd tych ptaków: œcis³ej o promieniu 200 m obowi¹zuj¹cej w ci¹gu ca³ego roku oraz czêœciowej m - w okresie od 1 lutego do 31 lipca. By³ to pierwszy akt prawny tak wysokiego rzêdu stwarzaj¹cy realne mo liwoœci ochrony terenów lêgowych zagro onym gatunkom ptaków. W roku 1995 dodano do listy gatunków objêtych ochron¹ strefow¹ kaniê rud¹ i kaniê czarn¹. W szybkim tempie powo³ano w Polsce prawie 2000 stref. Czêœæ leœników uwa a³a, e strefy utrudniaj¹ dzia³alnoœæ gospodarcz¹. W 2001 r. wypracowano kompromis i dla kilku gatunków najliczniejszych zmniejszono wielkoœæ stref z 200 do 100 m (powierzchnia chroniona zmniejszy³a siê z 12,56 ha do 3,14 ha). Nowa modyfikacja rozporz¹dzenia ministra nast¹pi³a w 2005 r. Dziêki wysi³kom KOO we wspó³pracy z wojewódzkimi konserwatorami przyrody, powo³ano w Polsce od tego czasu 2830 stref ochronnych obejmuj¹cych ³¹cznie ha stref ochrony œcis³ej i ha stref ochrony czêœciowej. Szacuje siê, e objêto ochron¹ ok. 50% wszystkich gniazd gatunków strefowych. Systematyczna - aczkolwiek wymagaj¹ca prze³amywania wielu oporów - wspó³praca leœników i ornitologów spowodowa³a, i tworzenie stref nie budzi ju dziœ wiêkszych emocji i jest w miarê powszechnie akceptowane przez leœników. Przypadki wykonywania zabronionych prac lub zabiegów gospodarczych poza wyznaczonymi terminami zdarzaj¹ siê coraz rzadziej i nie rzutuj¹ na stan populacji. Spada liczba naruszeñ przepisów ochrony z 20% w r do zaledwie 2,7% w 2001 r. Wstêp W Sylwestra 1984 r. przyrodnicy mogli œwiêtowaæ bardzo donios³e wydarzenie. minister leœnictwa i przemys³u drzewnego podpisa³ rozporz¹dzenie w sprawie wprowadzenia ochrony gatunkowej zwierz¹t. Aktem tym wprowadzono nowatorsk¹ formê ochrony rzadkich gatunków ptaków w postaci ochrony stanowisk. Minê³o w³aœnie 20 lat obowi¹zywania tej formy ochrony ptaków zwanej powszechnie ochron¹ strefow¹ i warto dokonaæ podsumowania; zastanowiæ siê, czy spe³ni³a ona pok³adane nadzieje. Ogromna wiêkszoœæ krêgowców wystêpuj¹cych w Polsce doczeka³a siê ochrony prawnej, w tym prawie wszystkie gatunki ptaków. Pierwsze elementy tej ochrony na ziemiach polskich wprowadzono ju w XIX w. Sejm Krajowy we Lwowie uchwali³ ustawê wzglêdem zakazu ³apania i sprzedawania ptaków œpiewaj¹cych i owado ernych, lecz nie zyska³a ona pierwotnie aprobaty cesarza Franciszka Józefa. Po poprawkach zosta³a podpisana w 1874 r. (Radecki 2001). By³a to pierwsza ustawa opieraj¹ca siê na podstawach naukowych reguluj¹ca stosunek cz³owieka do dziko yj¹cych ptaków. Po odzyskaniu niepodleg³oœci w 1918 r. na podstawie rozporz¹dzenia ministra wyznañ religijnych i oœwiecenia publicznego o ochronie niektórych zabytków przyrody z 1919 r., ochron¹ objêto 10 gatunków zwierz¹t w tym bociana czarnego i or³a przedniego. Z kolei po 1945 r. na mocy Rozporz¹dzenia LAT FUNKCJONOWANIA OCHRONY STREFOWEJ W POLSCE

3 ministra rolnictwa i reform rolnych z dnia 14 maja 1947 r. o ochronie niektórych zwierz¹t ³ownych wprowadzono ca³oroczny czas ochronny na miêdzy innymi or³y oraz zakaz polowania na terenie ca³ego kraju na puchacze. Nastêpnym aktem prawnym by³o rozporz¹dzenie ministra leœnictwa z dnia 22 marca 1949 r. o ochronie niektórych zwierz¹t ³ownych, które wprowadza³o ca³oroczny zakaz polowañ na wszystkie gatunki sów, lecz jednoczeœnie wy³¹cza³o spod ochrony rybo³owa (Wiœniewski, Gwiazdowicz 2004). Mo na wiêc zadaæ pytanie: skoro od tak d³ugiego czasu chronimy ptaki, to czy potrzebna jest kolejna forma ochrony oraz dlaczego tak szczególn¹ form¹ ochrony otoczono g³ównie ptaki szponiaste? Historia przeœladowania ptaków drapie nych w Europie Przeœladowanie drapie ników jest bardzo dok³adnie udokumentowane. Liczne statystyki z wielu krajów przedstawiaj¹ przera aj¹ce fakty. Podsumowa³ je Bijleveld (1974) przytaczaj¹c przyk³ady przeœladowañ ptaków z wiêkszoœci krajów Europy w dwóch ostatnich stuleciach. Wymieranie wielu gatunków rozpoczê³o siê ju du o wczeœniej. 1. Degradacja œrodowiska Praprzyczyn¹ spadku liczebnoœci wszystkich gatunków ptaków jest jednak zanik ich siedlisk. Wiêkszoœæ ptaków drapie nych zamieszkuj¹cych Europê gniazduje w œrodowisku leœnym. Obecnie w Europie lasy zajmuj¹ 32% powierzchni, a w Polsce zaledwie 28,5%, choæ wartoœæ ta powoli zwiêksza siê i ma osi¹gn¹æ œredni¹ europejsk¹. Pierwotnie, wiêkszoœæ naszego kontynentu pokrywa³y lasy, które wraz z rozwojem osadnictwa przekszta³cono w pola uprawne. Przyspieszenie tempa wyrêbów lasów spowodowane by³o zwiêkszonym zapotrzebowaniem ze strony szybko rozwijaj¹cego siê przemys³u. Do tych zmian iloœciowych dodaæ nale y zmiany jakoœciowe, g³ównie polegaj¹ce na ubywaniu lasów liœciastych na korzyœæ lasów szpilkowych. Obecnie udzia³ lasów iglastych wynosi 66,6 %, liœciastych 15,4% oraz mieszanych 18%. Czyni siê wysi³ki, by zwiêkszyæ udzia³ gatunków liœciastych. Niekorzystnej zmianie uleg³a te struktura wiekowa. Stare, ponad 100 letnie drzewostany, dogodne do gniazdowania dla du ych gatunków ptaków, zajmuj¹ dziœ zaledwie 8,1% powierzchni. W strukturze naszych lasów dominuj¹ drzewostany w wieku lat, tj. w II i III klasie wieku. Zajmuj¹ one odpowiednio 22,3% i 23,5% powierzchni Lasów Pañstwowych. Po 1945 r. wzrós³ znacz¹co udzia³ najstarszych drzewostanów. I tak drzewostany ponad 80 letnie w 1945 r. zajmowa³y ha, a w 2002 r ha (bez klas KO i KDO). Przeciêtny wiek drzewostanów w Lasach Pañstwowych wynosi³ 58 lat (2002 r.), a w lasach prywatnych zaledwie 40 lat (Lasy Pañstwowe, Raport roczny 2002). Choæ ptaki gnie d ¹ siê w lasach, to wiele z nich poluje na terenach otwartych. I tam równie nast¹pi³y bardzo niekorzystne przekszta³cenia, o stopniu daleko wiêkszym ni w lasach. Zmiany te mo na krótko okreœliæ jako melioracja (odwadniaj¹ca oczywiœcie). Zanik œrodowisk uwilgotnionych, zamiana ich w pola uprawne - a po ogromne po³acie monokultur rolnych w³¹cznie - sprawi³o, e nasze drapie niki utraci³y dogodne ³owiska. Studia i Materia³y Centrum Edukacji Przyrodniczo Leœnej R. 8. Zeszyt 2 (12) /

4 2. Bezpoœrednie przeœladowanie przez cz³owieka Wœród licznej rzeszy zwierz¹t na naszym globie nie ma drugiej grupy, do której cz³owiek pa³a³by wrêcz nienawiœci¹ jak do drapie ników, zarówno skrzydlatych jak i czworono nych. W imiê ochrony zwierz¹t ³ownych masowo wybijano drapie niki, w których upatrywano g³ównego konkurenta cz³owieka. W szeregu krajów (np. Szwecja, Anglia, Niemcy) wydano w tym celu specjalne regulacje prawne, promuj¹ce odstrza³y szkodników - wyp³acano premie za zabite wilki, or³y i jastrzêbie. Ptaki drapie ne nie tylko odstrzeliwano, ale tak e wybierano z gniazd jaja i pisklêta. O skali tego zjawiska œwiadcz¹ ówczesne statystyki. Przyk³adowo, w latach w czêœci Niemiec zastrzelono ptaków drapie nych, a tylko w latach ubito ich Rzeczywista liczba zabitych ptaków by³a z pewnoœci¹ jeszcze znacznie wy sza (Bijleveld 1974). W r w ówczesnych Prusach - obejmuj¹cych znacz¹ czêœæ Pomorza, Wielkopolski i Œl¹ska - wydano edykt królewski w obronie zajêcy i kuropatw nakazuj¹cy wyeliminowanie z ³owisk wszelkich ptaków drapie nych, w tym równie ich piskl¹t. XIX w. by³ zdecydowanie najbardziej dramatyczny dla wielu ptaków drapie nych. Myœliwi zaczêli masowo u ywaæ broni palnej, a jednoczeœnie wzros³a popularnoœæ hodowli ba antów, które nale a³o broniæ przed szkodnikami. Stra nikom ³owieckim wyp³acano nadal wysokie premie za dostarczone szpony. W Polsce po uzyskaniu niepodleg³oœci w 1918 r. przejêto ustawodawstwo ³owieckie po krajach zaborczych. Proces têpienia szkodników trwa³ nadal. Kontynuowano go i po 1945 r. Myœliwi mieli wrêcz obowi¹zek strzelania do drapie ników, wœród których poza wa³êsaj¹cymi siê psami, kotami, wronami, srokami znajdowa³y siê: jastrz¹b, krogulec, b³otniak stawowy, b³otniak zbo owy. Niszczono ich gniazda, wyk³adano trucizny. Myœliwi byli rozliczani z iloœci strzelonych szkodników. Prawna mo liwoœæ zabijania trzech gatunków ptaków drapie nych powodowa³a, e ginê³y równie pozosta³e, bardzo rzadkie or³y, pospolite wówczas pustu³ki i inne. Warto tu przytoczyæ wyniki analiz strzelonych ptaków na terenie by³ego woj. poznañskiego w latach wykonane przez myœliwych. Niew¹tpliwie wiele omy³kowo zastrzelonych myszo³owów i innych ptaków do dalszej oceny nie dostarczano. Analizie poddano 708 okazów, wœród których a 437 (61,7%) by³y to gatunki objête wówczas ochron¹ (Fruziñski, Grudziñski 1970). Na ka dego zastrzelonego jastrzêbia przypada³y prawie 3 zabite myszo³owy. Zgodziæ siê nale y z tez¹ autorów, e œwiadczy to o niepokoj¹co niskim poziomie polowej znajomoœci tych ptaków u naszych myœliwych. Brak jest niestety analizy strzelonych szkodników na terenie ca³ego kraju. Z pewnoœci¹ jednak wskutek pomy³ek myœliwych ginê³y w Polsce tysi¹ce ptaków drapie nych. Sytuacja ta niestety niewiele uleg³a poprawie. Ptaki drapie ne by³y nadal przeœladowane i to nawet w miejscach objêtych najwy sz¹ form¹ ochrony, jakimi s¹ parki narodowe i rezerwaty przyrody. Przeœladowanie jastrzêbia na przyk³adzie Kampinoskiego Parku Narodowego i terenów przyleg³ych przedstawiono w tabeli 1 (Olech 1991). Prawdopodobnie najwiêkszy udzia³ w przeœladowaniu jastrzêbi maj¹ hodowcy go³êbi oraz osoby prowadz¹ce przydomowy chów drobiu LAT FUNKCJONOWANIA OCHRONY STREFOWEJ W POLSCE

5 Tabela 1. Umyœlne niszczenie gniazd go³êbiarza Accipiter gentilis w Kampinoskim Parku Narodowym w drzewostanach o ró nym stopniu ochrony w latach * Table 1. Intended destruction of the Goshawk nests in Kampinoski National Park in stands of various protection status in * (1) Kind of data, (2) Strict reserves, (3) Partial reserves, (4) Timber forest, (5) Area in ha (6) Number of nests, (7)Number of nests with known fate(8) Number of nests destroyed by man Rodzaj danych (1) Œcis³e rezerwaty (2) Powierzchnia w ha (5) 3690 Liczba rewirów (6) 20 Rezerwaty czêœciowe (3) Lasy gospodarcze (4) Liczba lêgów o znanym losie (7) Liczba lêgów zniszczonych przez ludzi (8) 3 (3,4%) 32 (23,4%) 3 (30%) * za Olech 1991 W 1975 r. objêto ochron¹: jastrzêbia, b³otniaka stawowego oraz krogulca. Tym samym wszystkie gatunki ptaków drapie nych w Polsce skorzysta³y z ochrony prawnej. Niestety, nadal zdarza³y siê przypadki zastrzelenia skrzydlatego drapie nika. Przyk³ady mo na znaleÿæ w wielu opracowaniach, biuletynach KOO, a powszechnie spotyka siê spreparowane okazy w kolekcjach ³owieckich, leœniczówkach, szkolnych gabinetach przyrodniczych. Zazwyczaj nieumiejêtnie spreparowane, pokryte kurzem nie s¹ dobrym œwiadectwem przestrzegania prawa o ochronie przyrody. Z pewnoœci¹ zaprotestuje w tym momencie szereg osób, posiadaczy takich trofeów. Zapytani o pochodzenie tych okazów prawie zawsze oœwiadczaj¹, e s¹ one stare lub zosta³y znalezione. Nale y rozwiaæ ten mit. Ostatni legalnie pozyskany jastrz¹b powinien liczyæ 30 lat! Od tego czasu mole i inne piórojady oraz kurz z pewnoœci¹ spowodowa³yby zniszczenie preparatu. Równie pochodzenie okazów znajdowanych jako martwe przy drogach i pod trakcjami energetycznymi jest w¹tpliwe. W œrodowisku wystêpuje ca³a gama padlino erców, z których dwa s¹ bardzo pospolite: lis i kruk. Zwykle docieraj¹ one do martwych zwierz¹t wczeœniej ni cz³owiek. Listê wszystkich gatunków ptaków szponiastych oraz liczebnoœæ w Polsce i Europie przedstawiono w tabeli 2. Studia i Materia³y Centrum Edukacji Przyrodniczo Leœnej R. 8. Zeszyt 2 (12) /

6 Tabela 2. Liczebnoœæ i trendy populacji ptaków szponiastych w Polsce i Europie * Table 2. Numbers and trends in the breeding population of the birds of prey in Poland and Europe.* (1) Species, (2)Europe (3)Poland (4) Trend Gatunek (1) Europa (2) Polska (3)* Trend (4) Trzmielojad Pernis apivorus niejasny Kania czarna Milvus migrans spadek / lokalnie stabilny Kania ruda Milvus milvus wzrost / stabilny Bielik Haliaeetus albicilla silny wzrost Sêp p³owy Gyps fulvus wymar³y - Gado er Circaetus gallicus spadek B³otniak stawowy Circus aeruginosus wzrost / stabilny B³otniak zbo owy Circus cyaneus (1-5?) b. silny spadek B³otniak ³¹kowy Circus pygargus wzrost Jastrz¹b Accipiter gentilis wzrost Krogulec Accipiter nisus wzrost Myszo³ów w³ochaty Buteo lagopus tylko zimuj¹ce - Myszo³ów Buteo buteo stabilny / wzrost Orlik krzykliwy Aquila pomarina stabilny Orlik grubodzioby Aquila clanga stabilny LAT FUNKCJONOWANIA OCHRONY STREFOWEJ W POLSCE

7 Gatunek (1) Europa (2) Polska (3)* Trend (4) Orze³ przedni Aquila chrysaetos nieznaczny wzrost Orze³ek w³ochaty Hieraaetus pennatus niejasny Rybo³ów Pandion haliaetus Pustu³ka Falco tinnunculus (50) stabilny / s³aby wzrost / ostatnio spadek w miastach silny wzrost, tereny rolnicze zró nicowane tendencje w ró nych czêœciach kraju Pustu³eczka Falco naumanni wymar³a - Kobczyk Falco vespertinus wymar³y - Kobuz Falco subbuteo niejasny Drzemlik Falco columbarius tylko zimuj¹cy - Raróg Falco cherrug (1) - Sokó³ wêdrowny Falco peregrinus (20) wzrost w wyniku reintrodukcji *wg: KOO, BirdLife International 2000, Adamski et al. 1999, G³owaciñski 2001, Tomia³ojæ, Stawarczyk 2003 Sprawa skreœlenia niektórych ptaków szponiastych z listy gatunków zwierz¹t chronionych stale powraca na ³amy prasy ³owieckiej. Wnioskodawcy - kieruj¹c siê emocjami - próbuj¹ wywrzeæ nacisk na w³adze ochrony przyrody. Przyk³adowo, jednym z postulatów uczestników konferencji Zwierzyna drobna jako elementy bioró norodnoœci œrodowiska przyrodniczego (Kubiak 2000) by³ wniosek o mo liwoœæ redukcji niektórych gatunków ptaków drapie nych (np. jastrzêbia go³êbiarza i myszo³owa zwyczajnego, a tak e b³otniaka ³¹kowego na terenie kraju, a szczególnie w rejonach reintrodukcji zwierzyny drobnej. Paradoksem tej sytuacj i jest, e w spektrum pokarmowym tego najmniejszego z b³otniaków trudno doszukaæ siê zajêcy, ba antów oraz fakt, i jest to gatunek z Czerwonej Ksiêgi. Skoro do takich wniosków dochodz¹ gremia decyzyjne PZ wsparte opiniami pracowników naukowych, to trudno siê dziwiæ, e czêœæ szeregowych myœliwych podziela te Studia i Materia³y Centrum Edukacji Przyrodniczo Leœnej R. 8. Zeszyt 2 (12) /

8 pogl¹dy i strzela do ptaków drapie nych. Informacje o umyœlnym nielegalnym zabijaniu wielu ptaków szponiastych by³y wielokrotnie publikowane w Biuletynach KOO. Dostrzec nale y równie pozytywne dzia³ania Zarz¹du G³ównego PZ, który zorganizowa³ specjalne kursy dla osób szkol¹cych kandydatów na myœliwych, na których du ¹ uwagê zwracano na potrzebê ochrony ptaków (Gwiazdowicz 2002). Po³o enie nacisku na edukacjê jest najskuteczniejszym sposobem na lepsz¹ ochronê nie tylko ptaków szponiastych. W tym zakresie KOO ma ju du e osi¹gniêcia w edukacji ornitologicznej leœników w ramach licznych szkoleñ i sesji terenowych. Miejmy nadziejê, e równie tego typu spotkania bêd¹ mog³y byæ przeprowadzane z kandydatami na cz³onków PZ. 3. Zagro enia chemiczne - era DDT Po 1945 r. do zespo³u czynników zagra aj¹cych ptakom drapie nym do³¹czy³ kolejny - zagro enie chemiczne. Stosowanie na masow¹ skalê chemicznych œrodków ochrony roœlin oraz przedostawanie siê do wód, powietrza i gleby najró niejszych odpadów przemys³owych niemal zawsze ma negatywny wp³yw na populacje zwierz¹t. Oddzia³ywania na ekosystemy wielu substancji ska aj¹cych œrodowisko naturalne nadal nie potrafimy dok³adnie oceniæ. Trudna jest równie kompleksowa ocena wp³ywu poszczególnych zwi¹zków na czynnoœci yciowe zwierz¹t i roœlin. Analizy chemiczne pozwalaj¹ precyzyjnie jedynie okreœlaæ stê enie konkretnych trucizn w tkankach zwierz¹t. Zazwyczaj do organizmów ywych przenikaj¹ jednoczeœnie ró ne zwi¹zki halogenoorganiczne, metale ciê kie i szereg innych. Ka dy z nich zarówno oddzia³uje samodzielnie, mo e jednak zmieniaæ wp³yw innych substancji (tzw. efekt synergii). Jednym z najgroÿniejszych dla zwierz¹t œrodków owadobójczych okaza³ siê s³ynny DDT (dwuchloro-dwudwufenylo-trójchloroetan) oraz jego metabolity. Do czasu poznania skutków jego obecnoœci w œrodowisku zwi¹zek ten powszechnie stosowano w ca³ej Europie i Ameryce P³n. Jako pierwsi przyrodnicy zaalarmowali opiniê spo³eczn¹ ornitolodzy, którzy udowodnili wp³yw DDT na zanik populacji soko³a wêdrownego Falco peregrinus. Spowodowa³o to wydanie w latach 70. zakazu stosowania œrodków ochrony roœlin zawieraj¹cych DDT. W Polsce ograniczenie to obowi¹zuje od 1974 r. i dotyczy zakazu wprowadzania DDT na rynek oraz jego importu. Niestety, nadal u ywa siê tej substancji - bo s³u y m.in. walce z malari¹ - w wielu krajach rozwijaj¹cych siê w Afryce, Azji i Ameryce P³d., a wiêc tam, gdzie zimuj¹ ptaki z pó³kuli pó³nocnej. Stosowanie niektórych substancji chloroorganicznych w pewnym okresie poczyni³o wiêksze spustoszenie wœród populacji ptaków drapie nych ni d³ugoletni odstrza³, niszczenie gniazd oraz utrata pierwotnych siedlisk. Pestycydy rozsiewane na polach wchodzi³y w sk³ad tkanek roœlin i owadów, a potem dostawa³y siê wraz z nimi do organizmów roœlino- i owado ernych. Te z kolei by³y zjadane przez drapie niki. Rozsiewane pestycydy, a zw³aszcza zwi¹zki trwa³e (DDT, dieldryna, toksafen), w ciep³e dni odparowuj¹ z powierzchni gleby i roœlin do atmosfery. Dodatkowo, LAT FUNKCJONOWANIA OCHRONY STREFOWEJ W POLSCE

9 deszcz i topniej¹cy œnieg wyp³ukuj¹ je z gleby do sp³ywaj¹cych wód powierzchniowych. DDT, podobnie jak na l¹dzie, ulega tam biokumulacji w cia³ach ró nych zwierz¹t wodnych. Szczególnie nara one s¹ na zatrucie ryby, a tak e gatunki morskich, rybo ernych ssaków i ptaków. Ochronaptaków szponiastych w Polsce 1. Rys historyczny D³ugotrwa³e przeœladowanie ptaków drapie nych, niszczenie ich œrodowisk oraz stosowanie na szerok¹ skalê DDT spowodowa³o drastyczny spadek ich liczebnoœci w Europie. W latach 60. ubieg³ego wieku szacowano, i na naszym kontynencie pozosta³ zaledwie 1% ich pierwotnej populacji (Voous 1965). To spowodowa³o, e œwiat³e umys³y rozpoczê³y batalie na rzecz ochrony ptaków szponiastych. Jednym z pierwszych Europejczyków apeluj¹cych o zaniechanie ich têpienia by³ W³adys³aw Taczanowski (1860). Poda³ on szereg faktów obalaj¹cych opinie o nadmiernej szkodliwoœci ptaków drapie nych i wykaza³, e odstrza³y maj¹ wp³yw na bezprecedensowy spadek ich liczebnoœci. Szansê dla przetrwania wielu gatunków upatrywa³ przede wszystkim w szerzeniu oœwiaty wœród tych, którzy bezmyœlnie têpili ptaki drapie ne. Jako pierwszy podkreœli³ te potrzebê ochrony z uwagi na walory estetyczne. Jego argumenty warto tu przytoczyæ: Nie nale y siê kierowaæ jedynie samemi tylko materyalnemi wzglêdami: s¹ bowiem inne, na które tak e powinniœmy zwracaæ uwagê; czy bowiem nie sprawia ju w nas rozkoszy widok p³awi¹cego siê w powietrzu or³a lub kani albo te uderzaj¹cego w wodê rybo³owa, i czy rozkosz ta nie jest zdolna nagrodziæ szkód, jakie te wspania³e ptaki wyrz¹dzaj¹. Nie potrzeba na to byæ koniecznie naturalist¹: ka dy cz³owiek zastanawiaj¹cy siê nad piêknoœci¹ natury doskonale to rozumie i niechêtnie pogl¹da na to, e siê jej ci¹gle i uporczywie wyrzekamy. Pierwsze lokalne rozporz¹dzenie zabraniaj¹ce odstrza³u bielików wyda³y niemieckie w³adze policyjne na terenie Pomorza Zachodniego w dniu r., a od r. wprowadzono ochronê ca³kowit¹ tego gatunku. Wydano zakaz stosowania side³ i wyk³adania trucizn, kontrolowano te preparatorów. Podkreœlano te szkodliwoœæ prowadzenia wiosn¹ prac leœnych w pobli u gniazd (Banzhaf 1937). Idea ochrony ptaków drapie nych zosta³a te wdro ona w ycie na terenie Ordynacji Zamoyskich - w 1938 r. ochron¹ objêto tam wszystkie gatunki. Uprzednio ptaki te intensywnie zwalczano, przyk³adowo tylko w sezonie zabitych zosta³o na ZamojszczyŸnie 1077 ptaków drapie nych, w tym a 81 or³ów (Skuratowicz 1938). Prze³amywaniem niechêci do ptaków drapie nych zajmowa³ siê prof. Jan Soko³owski. Ten znakomity ornitolog, malarz, popularyzator idei ochrony ptaków i myœliwy w licznych pracach krzewi³ idee ochrony ptaków drapie nych. Warto przytoczyæ jego s³owa: Studia i Materia³y Centrum Edukacji Przyrodniczo Leœnej R. 8. Zeszyt 2 (12) /

10 Z postêpem nauk biologicznych przekonano siê, e podzia³ na zwierzêta szkodliwe i po yteczne jest bardzo naiwny i niemo liwy do utrzymania. Tem samem uprzedzenie do drapie ników zniknê³o, a gdy ornitolodzy zaczêli obserwowaæ ycie wszystkich ptaków z jednakow¹ dok³adnoœci¹, znaleÿli w³aœnie w ptakach drapie nych przedmiot najciekawszy. Dopiero dzisiaj w³aœciwie odkrywa siê drapie niki. /.../ Dla cz³owieka nie znaj¹cego dobrze ptaków drapie nych wszystkie s¹ po prostu pospolitymi jastrzêbiami, zas³uguj¹cymi na têpienie. Zazwyczaj ka dego ptaka o zakrzywionym dziobie, ostrych pazurach i szarym upierzeniu uwa a siê za szkodliwego drapie nika. /.../ Niestety, bardzo ma³o jest takich ludzi, którzy znaj¹ chocia by najpospolitsze drapie niki. Niejednokrotnie sam stwierdzi³em, e jako jastrzêbia strzelano kuku³kê, poniewa barw¹ upierzenia i sposobem lotu przypomina ona nieco niektóre mniejsze ptaki drapie ne. Masowe têpienie tzw. jastrzêbi przynosi zatem w praktyce, mimo dobrych intencji, wiêcej szkód ni po ytku. /.../ Siedz¹c wysoko na drzewie, w ukryciu zrobionym z ga³êzi œwierków lub sosen, spêdzi³em wiele godzin i dni na obserwacjach ycia rodzinnego krogulców, jastrzêbi, myszo³owów i soko³ów. Chwile te zaliczam do najpiêkniejszych, a choæ miejsce nie zawsze by³o wygodne, nie zamieni³bym go nawet na fotel w najlepszym teatrze (Soko³owski 1956). Tu po zakoñczeniu II wojny œwiatowej rozpoczêto starania o szczególn¹ ochronê klejnotów ojczystej przyrody. W 1946 r. z inicjatywy Stefana Ba³uka powsta³a w Krakowie Sekcja Ochrony Or³a, Sêpa i Puchacza. Jednym z pierwszych efektów dzia³alnoœci tej grupy by³o rozpoznanie rozmieszczenia bielika, or³a przedniego i puchacza w ówczesnych województwach: bia³ostockim, gdañskim, olsztyñskim, szczeciñskim, krakowskim i rzeszowskim. Projekt zak³ada³ inwentaryzacjê wszystkich gniazd or³ów i objêcie ich czynn¹ ochron¹. Planowano wyp³acanie nagród za zg³oszenie gniazda oraz za opiekê nad nim a do czasu wylotu m³odych. W celu zatrzymania ptaków w rewirach i powstrzymania od wêdrówek w niebezpieczne rejony miano zak³adaæ dla or³ów specjalne nêciska z padlin¹. Zaplanowano równie wprowadzenie kar pieniê nych oraz kary pozbawienia wolnoœci za zabijanie i p³oszenie tych ptaków. Wa nym zadaniem Sekcji by³o tak e szerzenie wiedzy o ptakach drapie nych. Alarmowano opiniê publiczn¹ o zabijaniu or³ów (Urbañski 1948, Ba³uk 1949). Niestety, po kilku latach dzia³alnoœci organizacja ta uleg³a likwidacji. Prze³omowym znaczeniem dla czynnej ochrony ptaków drapie nych w Polsce by³o powstanie w 1981 r. Komitetu Ochrony Or³ów. Powsta³ on jako nieformalna grupa skupiaj¹ca osoby zajmuj¹ce siê ochron¹ i badaniami ptaków drapie nych w Polsce. W 1991 r. KOO zosta³ zarejestrowany jako organizacja pozarz¹dowa i obecnie zrzesza ponad cz³onków. Organizacj¹ kieruje oœmioosobowy Zarz¹d z siedzib¹ w Olsztynie, w œcis³ej wspó³pracy z dziewiêcioma koordynatorami regionalnymi. Dziêki aktywnoœci wielu osób poznano liczebnoœæ i rozmieszczenie tych gatunków ptaków drapie nych w Polsce, udokumentowano zagro enia i wypracowano metody ochrony miejsc lêgowych LAT FUNKCJONOWANIA OCHRONY STREFOWEJ W POLSCE

11 Pod auspicjami KOO nast¹pi³a szybka integracja ornitologów i mi³oœników ptaków drapie nych. Dzia³alnoœæ KOO wywar³a zasadniczy wp³yw na kszta³t nowego rozporz¹dzenia Ministra Leœnictwa i Przemys³u Drzewnego z dnia r. w sprawie wprowadzenia ochrony gatunkowej zwierz¹t. Przepisy te, jedne z najnowoczeœniejszych w Europie, wprowadzi³y nowy sposób ochrony miejsc gniazdowych 8 gatunków ptaków drapie nych oraz puchacza i bociana czarnego - obligatoryjne tworzenie 2 rodzajów ko³owych stref ochronnych wokó³ gniazd ptaków: œcis³ej o promieniu 200 m w ci¹gu ca³ego roku oraz czêœciowej m - w okresie od 1 lutego do 31 lipca. By³ to pierwszy akt prawny tak wysokiego rzêdu stwarzaj¹cy realne mo liwoœci ochrony terenów lêgowych zagro onym gatunkom ptaków. Pocz¹tki idei ochrony ptaków poprzez ustanawianie stref ochronnych wokó³ gniazd siêgaj¹ 1969 r. Z inicjatywy Polskiej Sekcji Miêdzynarodowej Rady Ochrony Ptaków oraz Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego, w porozumieniu z Okrêgowymi Dyrekcjami Lasów Pañstwowych przygotowano nowatorski wówczas projekt ochrony stanowisk lêgowych bielików. Wokó³ gniazd bielików mia³a obowi¹zywaæ obszar ochronny o powierzchni co najmniej 0,5 ha, z zaleceniem, by gniazdo znajdowa³o siê w jego centrum. Ponadto, w okresie od 1 lutego do 30 czerwca postulowano wprowadzenie zakazu prowadzenia prac leœnych w odleg³oœci 200 m od gniazd. Jako pierwsi, w listopadzie 1969 r., wprowadzili te przepisy leœnicy w ówczesnym woj. szczeciñskim (Bogucki 1977). Walnie przyczyni³ siê do tego in. Jerzy Noskiewicz, leœnik z wykszta³cenia, za³o yciel i wieloletni kierownik Stacji Ornitologicznej Œwidwie. Kolejno wprowadzano ochronê strefow¹ w lasach podlegaj¹cych OZLP w Olsztynie (1970), Szczecinku (1975), Bia³ymstoku (1980) i Lublinie (1981). Na fali przemian spo³ecznych lat , ówczesny Naczelny Dyrektor Lasów Pañstwowych na wniosek Stacji Ornitologicznej PAN wyda³ w dniu 21 lipca 1981 zarz¹dzenie wprowadzaj¹ce na terenie ca³ego kraju 200 metrowe strefy ochronne wokó³ gniazd bielików, or³ów przednich i rybo³ów. Zarz¹dzenie to zakazywa³o prowadzenia wszelkich prac w strefach w ci¹gu ca³ego roku, dodatkowo - w okresie od 1 lutego do 31 lipca - obowi¹zywa³ zakaz wstêpu i wycinania drzew w promieniu a 1 km (!) od gniazda. Niestety wdro enie przepisów do praktyki leœnej przebiega³o z du ymi oporami. Przyk³adowo, na Pomorzu spoœród 38 stref istniej¹cych w roku 1982 a w 14 z nich prowadzone by³y zakazane prace leœne. W trzech strefach ochronnych wyciêto prawie ca³y drzewostan, pozostawiaj¹c tylko pojedyncze drzewa z gniazdami. W wyniku tych prac or³y porzuci³y lêgi. W nastêpnym roku ponownie stwierdzono wykonywanie niedozwolonych prac w strefach (Karczmarczyk 1984). Wykazano negatywny wp³yw prac leœnych w strefach ochronnych prowadzonych w sezonie lêgowym na udatnoœæ lêgów bielika i orlika krzykliwego. Istnieje te wyraÿna ró nica w efektach lêgów pomiêdzy rejonami, gdzie kontakty ornitologów ze s³u b¹ leœn¹ maj¹ d³ug¹ tradycjê, a tymi terenami, gdzie przepisy o zakazie prowadzenia prac leœnych w pobli u orlich gniazd s¹ dopiero wdra ane (Rodziewicz, Wac³awek 1995). Z drugiej strony mo na jednak przedstawiæ wiele pozytywnych dzia³añ leœników, którzy przyczynili siê do ochrony bielików, chroni¹c przed wyciêciem drzewostany - niejednokrotnie rêbne - z gniazdami or³ów. Szereg stanowisk bielików zarejestrowanych w r zachowa³o Studia i Materia³y Centrum Edukacji Przyrodniczo Leœnej R. 8. Zeszyt 2 (12) /

12 siê przez nastêpne dziesiêciolecia. Przyk³adowo, co najmniej dwa gniazda w nadl. Goleniów by³y zajmowane do r. 1993, podobnie jak stanowiska w nadl. Lubniewice, Miêdzyzdroje, Karniszewice i kilku innych. W styczniu 1995 r. minister ochrony œrodowiska, zasobów naturalnych i leœnictwa wyda³ nowe rozporz¹dzenie w sprawie ochrony gatunkowej zwierz¹t (Dz.U. nr 13, poz. 61). Ochrona strefowa zosta³a nie tylko utrzymana, ale t¹ form¹ objêto 9 nowych gatunków zwierz¹t, m.in. kaniê rud¹ Milvus milvus i kaniê czarn¹ Milvus migrans. Zapis okreœlaj¹cy sposób ochrony miejsc lêgowych ptaków zosta³ formu³owany nastêpuj¹co: W odniesieniu do miejsc rozrodu i regularnego przebywania gatunków chronionych zabrania siê -w odleg³oœci do 200 metrów od tych miejsc w okresie ca³ego roku, a w odleg³oœci do metrów od tych miejsc w okresie od dnia 1 lutego do dnia 31 sierpnia - dokonywania zmian obejmuj¹cych wycinanie drzew i krzewów, prowadzenia robót melioracyjnych, wznoszenia obiektów, urz¹dzeñ i instalacji oraz innych prac maj¹cych wp³yw na ochronê miejsc rozrodu i regularnego przebywania gatunków chronionych, a tak e zabrania siê przebywania poza miejscami wyznaczonymi. Wprowadzony re im ochronny sprawi³, e w strefach obowi¹zywa³y zakazy jak w œcis³ych rezerwatach przyrody. Wzrost liczby par ptaków objêtych ochron¹ strefow¹ w po³¹czeniu ze wzmo on¹ aktywnoœci¹ cz³onków KOO sprawi³, i wojewódzcy konserwatorzy przyrody ustanawiali wiele nowych stref. W niektórych nadleœnictwach, zw³aszcza w pó³nocno-wschodniej czêœci kraju, istnia³o po kilkadziesi¹t stref (nawet ponad 60). Rekordow¹ liczbê stref - 124, podawa³o Nadleœnictwo Susz (Karczewski 2000). Jest to jednak liczba nieco zawy ona, gdy najprawdopodobniej nie uwzglêdniono faktu, e czêœæ stref by³a wspólna dla kilku gniazd po³o onych blisko siebie oraz to, e niektóre gniazda i strefy ju nie istniej¹. Dokumentacja stref z³o ona u konserwatorów przyrody w Olsztynie i Gdañsku wykaza³a istnienie 64 indywidualnych stref w ca³ym Nadeœnictwo Susz w 2002 r. (M. Rodziewicz - inf. ustna). W 2005 r. leœnicy zaewidencjonowali 92 gniazda, w tym 60 gniazd orlika krzykliwego. ¹czny obszar œcis³ych stref ochronnych wyniós³ 310 ha tj. 1,4% powierzchni leœnej, lecz powierzchnia stref ochrony czêœciowej obejmowa³a a 30% powierzchni nadleœnictwa (S. Blonkowski - inf. ustna). Z ornitologicznego punktu widzenia takie bogactwo musi cieszyæ. Musimy jednak pamiêtaæ o ograniczeniach gospodarczych wynikaj¹cych z wdro enia tej formy ochrony. Nadleœnictwa nigdy nie otrzymywa³y adnych rekompensat finansowych z tytu³u posiadania stref. Nale y przypomnieæ, e s¹ to jednostki gospodarcze utrzymuj¹ce siê niemal wy³¹cznie z zysków ze sprzeda y drewna. Jest faktem, e wiêkszoœæ gniazd gatunków strefowych znajdowa³a siê w najstarszych, a wiêc w tych najcenniejszych pod wzglêdem ekonomicznym drzewostanach. Narzucone ograniczenia w dzia³alnoœci gospodarczej, zdaniem czêœci leœników powodowa³y straty finansowe, które przestawa³y byæ ju znoœne. Prowadzi³o to konfliktów pomiêdzy zielonymi, a leœnikami, te nosz¹cymi zielone mundury. Nie jest tajemnic¹, e czêœæ nadleœniczych niechêtnych obejmowaniu ochron¹ strefow¹ kolejnych LAT FUNKCJONOWANIA OCHRONY STREFOWEJ W POLSCE

13 gniazd nie zg³asza³a ich do konserwatorów przyrody. Z drugiej strony niektórzy wolontariusze KOO zbyt dos³ownie traktowali zapis o zakazie wykonywania prac w strefach i ka de drobne uchybienia zg³aszali w³adzom ochrony przyrody. Mo na te przytoczyæ wiele przyk³adów wzorowej wspó³pracy. Ze swego doœwiadczenia mogê tu wymieniæ nadl. Pniewy, Sieraków (RDLP Poznañ), nadl. Goleniów, Gryfino, Karwin, Mieszkowice, Miêdzychód, Rokita (RDLP Szczecin). Inni koordynatorzy KOO chwal¹ sobie wspó³prace z nadl.: Gorlice (RDLP Kraków), nadl. Dukla, Komañcza, Rymanów (RDLP Krosno), nadl. Che³m, Mircze, Strzelce (RDLP Lublin), nadl. I³awa, Orneta, Zaporowo (RDLP Olsztyn), nadl. Grajewo (RDLP Bia³ystok). Ka de z nich posiada na swoim terenie po kilkadziesi¹t stref i nie dezorganizuje to im w sposób znacz¹cy pracy. Przyk³adów nadleœnictw z 5-10 strefami z uwagi na ogromn¹ iloœæ nie sposób tu przytoczyæ. S¹ te i takie nadleœnictwa, gdzie jest tylko jedna strefa, ale po wielokroæ znajdujemy w nich œlady prac, które zdaniem leœników musia³y byæ wykonane. Podkreœliæ jednak nale y, e drastyczne przypadki polegaj¹ce na wyciêciu drzewa z gniazdem, praktycznie nie maj¹ ju od dawna miejsca. Niew¹tpliwy wzrost liczby par lêgowych niektórych gatunków strefowych (np. bielik, kania ruda, bocian czarny) oraz wzrost polegaj¹cy na wykrywaniu gniazd wczeœniej nieznanych (np. orlik krzykliwy) spowodowa³, e nale a³o zweryfikowaæ obowi¹zuj¹ce dotychczas przepisy. W r wydane zosta³o nowe rozporz¹dzenie ministra œrodowiska w sprawie okreœlenia listy gatunków zwierz¹t rodzimych dziko wystêpuj¹cych objêtych ochron¹ gatunkow¹ œcis³¹ i czêœciow¹ oraz zakazów dla danych gatunków i odstêpstw od tych zakazów. (Dz. U. Nr 130, poz. 1456). Istotnym novum w tym akcie prawnym by³a zmiana wielkoœci ochrony œcis³ej oraz zmiana terminów ochrony. W wyniku dyskusji w gronie leœników i ochroniarzy znaleziono rozs¹dny kompromis polegaj¹cy na zmniejszeniu wielkoœci stref dla kilku gatunków najliczniejszych. By³y to bocian czarny, orlik krzykliwy i obie kanie. Wielkoœæ strefy œcis³ej dla nich ustalono na 100 m (maksymalna odleg³oœæ od miejsca rozrodu i regularnego przebywania). Podkreœliæ nale y, e tym samym powierzchnia tej strefy zmniejszy³a siê a czterokrotnie, z teoretycznej 12,56 ha do 3,14 ha. Zmniejszeniu z 200 m do 100 m uleg³y te strefy ochrony œcis³ej orze³ka w³ochatego i cietrzewia, lecz z uwagi na rzadkoœæ tych gatunków nie wp³ywaj¹ one w aden sposób na ogólny bilans. Najbardziej zmniejszona zosta³a strefa œcis³a dla kraski z 200 m do symbolicznej wrêcz wielkoœci 10 m, czyli dos³ownie do jednego dziuplastego drzewa. Skreœlono w tym rozporz¹dzeniu z listy zwierz¹t chronionych strefowo o³nê. Drug¹ istotn¹ zmian¹ w rozporz¹dzeniu by³o podzielenie gatunków na wczesne i póÿne. Po raz pierwszy ustawodawca wprowadzi³ ró ne terminy ochrony dostosowane do cyklu biologicznego gatunków. W poprzednim rozporz¹dzeniu dla wszystkich gatunków obowi¹zywa³ jeden termin ochrony od 1 lutego do 31 sierpnia. By³o to krytykowane zarówno przez ornitologów jak te czêœæ leœników. Termin 1 lutego dla niektórych gatunków np. bielika by³ zbyt póÿny, a dla innych (np. kraska, kulon) zdecydowanie za wczesny. Wprowadzenie zró nicowanych terminów ochronnych np. od 1 stycznia (bielik, puchacz, sokó³ wêdrowny), od 1 lutego Studia i Materia³y Centrum Edukacji Przyrodniczo Leœnej R. 8. Zeszyt 2 (12) /

14 (cietrzew, g³uszec), od 1 marca (orlik grubodzioby i krzykliwy, kulon, gado er, ó³w b³otny, orze³ek w³ochaty, kania ruda i czarna), od 15 marca (bocian czarny), od 1 kwietnia (kraska) i od 1 maja (w¹ Eskulapa) z pewnoœci¹ by³o korzystne dla chronionych gatunków zwierz¹t, ale równie dla leœników, gdy w przypadku najliczniejszych gatunków mogli prowadziæ prace w strefach ochrony czêœciowej (np. orlika krzykliwego i bociana czarnego) przez ca³y styczeñ i luty, a do 14 marca. Ró ne by³y te terminy koñcz¹ce okres obowi¹zywania zakazów. Wczesne gatunki koñczy³y okres ochronny 31 lipca, a póÿne 31 sierpnia (wyj¹tkowo 30 wrzeœnia). Wielkoœæ strefy ochrony czêœciowej dla wszystkich 18 gatunków wynosi³a maksymalnie m. Przyjêcie tego typu rozwi¹zañ nios³o te pewne zagro enia, których nie by³o w poprzednim rozporz¹dzeniu. Przyroda jest zbyt bogata by móc przewidzieæ i zapisaæ jêzykiem prawniczym wszystkie mo liwe przypadki. W poprzednim rozporz¹dzeniu obowi¹zywa³ jeden okres ochronny identyczny dla wszystkich gatunków. Mo na by³o tak zaplanowaæ niezbêdne do wykonania prace w strefach czêœciowych, by zakoñczyæ je do dnia 31 stycznia. W nowym rozporz¹dzeniu mo na by³o te prace wykonywaæ d³u ej, a do koñca lutego (gatunki póÿne), a niekiedy trzeba by³o zakoñczyæ je ju w grudniu (gatunki wczesne). Du e gatunki ptaków, szponiastych i sów w szczególnoœci, bardzo chêtnie zajmuj¹ istniej¹ce gniazda innych ptaków. Ornitolodzy znaj¹ szereg przypadków, gdy np. bielik lub puchacz (gatunki wczesne) zajê³y gniazdo bociana czarnego - gatunku póÿnego. Takich zdarzeñ ani leœnik, ani ornitolog nie jest wstanie przewidzieæ, i st¹d niektóre niezbêdne prace zaplanowane du o wczeœniej na styczeñ/luty przysz³ego roku, nie bêd¹ mog³y byæ wykonane z uwagi na lêg bielika czy puchacza ju w styczniu. Mo na wiêc niechc¹cy sp³oszyæ przebywaj¹cego ju przy gnieÿdzie ptaka. Takie zró nicowanie terminów obowi¹zywania zakazów prac w strefach zmusza administracjê leœn¹ do monitorowania wszystkich gatunków strefowych i to ju na pocz¹tku sezonu lêgowego. W nawale ró nych innych obowi¹zków kontrole takie mog¹ byæ dokonywane pobie nie i czêsto mo e dochodziæ do pomy³ek. W Lasach Pañstwowych pracuje te niewystarczaj¹ca liczba osób o kwalifikacjach ornitologicznych. Równie wojewódzcy konserwatorzy przyrody nie posiadaj¹ odpowiednich œrodków, by takie kontrole prowadziæ. W tej dziedzinie konieczne jest nawi¹zanie œcis³ej wspó³pracy z ornitologami, g³ównie cz³onkami KOO. W wielu miejscach taka wspó³praca jest nawi¹zana, odby³o siê wiele szkoleñ dla leœników. W sytuacjach w¹tpliwych lepiej zaniechaæ prowadzenia prac, ni mimowolnie przyczyniæ siê do strat. Obecnie obowi¹zuj¹cym aktem prawnym jest rozporz¹dzenie ministra œrodowiska z dnia 28 wrzeœnia 2004 r. w sprawie gatunków dziko wystêpuj¹cych zwierz¹t objêtych ochron¹ (Dz. U. Nr 220 poz. 2237). Wprowadzono w nim pojêcia strefa ochrony ca³orocznej oraz strefa ochrony okresowej odpowiadaj¹ce dawnym pojêciom strefy œcis³ej i strefy czêœciowej. Liczba gatunków szponiastych objêtych t¹ form¹ ochrony nie uleg³a zmianie, zachowano te okresowy termin ochrony (gatunki wczesne i póÿne ), co umo liwia prowadzenie prac leœnych w strefach ochrony okresowej. Pozosta³y bez zmian równie wielkoœci obu stref. Skreœlono z listy LAT FUNKCJONOWANIA OCHRONY STREFOWEJ W POLSCE

15 gatunków strefowych kulona, a dodano kilka gatunków ssaków i po jednym gatunku gada (gniewosza) i wa ki (iglica ma³a). Na podkreœlenie zas³uguje fakt, e wszystkie gatunki strefowe (poza krask¹) zakwalifikowano do specjalnej kategorii zwierz¹t szczególnie chronionych, których ochrona ma pierwszeñstwo przed racjonaln¹ gospodark¹ roln¹, leœn¹ lub ryback¹, je eli technologia prac uniemo liwia przestrzeganie zakazów. Ustawodawca uzna³ te, e niektóre gatunki wymagaj¹ czynnej ochrony. Wœród nich znajdujê siê: orze³ przedni, orlik grubodzioby, orze³ek, gado er, sokó³ wêdrowny, rybo³ów oraz z pozosta³ych gatunków strefowych: szlachar, œlepowron, bocian czarny, cietrzew, g³uszec, puchacz, kraska, ó³w b³otny, w¹ Eskulapa i gniewosz plamisty. Wœród sposobów ochrony wymieniono ustanawianie stref ochrony ostoi, miejsc rozrodu lub regularnego przebywania oraz - co jest novum - budowê sztucznych miejsc lêgowych, czyli np. platform. Wykaz gatunków objêtych ochron¹ strefow¹, wielkoœci stref oraz terminy obowi¹zywania zakazów w tych strefach przedstawiono w tabelach 3 i 3a. Dziêki wysi³kom cz³onków Komitetu Ochrony Or³ów wspó³pracuj¹cych z wojewódzkimi konserwatorami przyrody powo³ano w Polsce od tego czasu 2830 stref ochronnych (inf. DGLP 2004). ¹czny obszar wszystkich stref ochrony œcis³ej wynosi ha, a obszar stref ochrony czêœciowej to ha (tabela 4). W opinii wielu nadleœniczych, wojewódzkich konserwatorów przyrody i ornitologów dokumentacja dotycz¹ca stref wymaga uporz¹dkowania. Sporo stref utworzonych w latach 80. i 90. jest nadal utrzymywanych, choæ od dawna nie ma tam ptaków. Jeszcze wiêcej stref wymaga korekt z uwagi na powstanie nowych gniazd w pobli u, a istniej¹ce granice nie zawsze zapewniaj¹ w³aœciw¹ ochronê. Nie jest te uregulowany sposób odwo³ywania stref przez wojewodów. W czêœci województw przyjêto zasadê, e strefa jest utrzymywana tak d³ugo, jak istnieje gniazdo, a w przypadku jego braku nastêpuje likwidacja strefy, jeœli w ci¹gu trzech sezonów ptaki doñ nie powróc¹. Oczywiœcie ze stosownym wnioskiem musi wyst¹piæ zainteresowane nadleœnictwo. W ministerialnej instrukcji z 1997 r. (Instrukcja wyznaczania i ochrony stanowisk zwierz¹t - gatunków zagro onych wyginiêciem) wskazano, e likwidacjê strefy przeprowadza wojewoda po wnikliwym rozpatrzeniu danej sytuacji i konsultacji ze specjalistami. Bez w¹tpienia KOO mo na uznaæ za organizacjê skupiaj¹c¹ takowych specjalistów. Deklarujemy gotowoœæ do wspó³pracy ze wszystkimi nadleœnictwami i konserwatorami przyrody. Wprowadzenie przed 20 laty ochrony strefowej z pewnoœci¹ przyczyni³o siê do wzrostu liczebnoœci bielików i innych gatunków ptaków drapie nych. Systematyczna - aczkolwiek wymagaj¹ca prze³amywania wielu oporów - wspó³praca leœników i ornitologów spowodowa³a, i tworzenie nowych stref nie budzi ju dziœ wiêkszych emocji i jest w miarê powszechnie akceptowane przez leœników. Przypadki wykonywania zabronionych prac lub wykonywanie zabiegów gospodarczych poza wyznaczonymi terminami zdarzaj¹ siê coraz rzadziej i nie rzutuj¹ na stan populacji. Systematycznie spada liczba naruszeñ przepisów ochrony z 20% w r. 1993, 10% w 1998 r. do zaledwie 2,7% w 2001 r. Sprawcami naruszeñ przepisów byli równie Studia i Materia³y Centrum Edukacji Przyrodniczo Leœnej R. 8. Zeszyt 2 (12) /

16 Tabela 3. Gatunki ptaków (szponiaste, sowy) objête ochron¹ strefow¹ i kategorie ich zagro eñ Table 3. Bird species under zone protection and their threat categories. (1) Species, (2) Strict zone radius, (3) Partial zone radius, (4) Protection period in partial zone, (5) Number of pairs in Poland, (6) Threat category according to the Polish Red Data Book Gatunek (1) Strefa ochrony œcis³ej (2) [m] Strefa ochrony czêœciowej (3) [m] Terminy ochrony w strefach czêœciowych (4) Liczba par w Polsce Kategoria zagro enia PCzKZ (5) (6) Kania czarna Milvus migrans NT Kania ruda Milvus milvus NT Bielik Haliaeetus albicilla LC Gado er Circaetus gallicus CR Orlik krzykliwy Aquila pomarina LC Orlik grubodzioby Aquila clanga CR Orze³ przedni Aquila chrysaetos EN Orze³ek Hieraaetus pennatus CR Rybo³ów Pandion haliaetus (50) VU Sokó³ wêdrowny Falco peregrinus (20?) CR Raróg Falco cherrug Puchacz Bubo bubo ca 270 NT *Kategorie zagro eñ wg Polska Czerwona Ksiêga Zwierz¹t (PCzKZ) (2001) - opisy uproszczone: CR (Critically Endangered) - gatunki skrajnie zagro one, EN (Endangered) - gatunki silnie zagro ome, VU (Vulnerable) gatunki nara one na wyginiêcie, NT (Near Threatened) gatunki bliskie zagro enia, LC (Least Concern) gatunki niewykazuj¹ce na razie regresu populacyjnego LAT FUNKCJONOWANIA OCHRONY STREFOWEJ W POLSCE

17 Tabela 3a. Pozosta³e gatunki ptaków objête ochron¹ strefow¹ i kategorie ich zagro eñ Table 3a. Other bird species under zone protection and their threat categories. (1) Species, (2) Strict zone radius, (3) Partial zone radius, (4) Protection period in partial zone, (5) Number of pairs in Poland, (6) Threat category according to the Polish Red Data Book, (7) Breeding Colony, (8) Forested island, (9) Lek, (10) Tree with hollow Gatunek (1) Œlepowron Nycticorax nycticorax Bocian czarny Ciconia nigra Strefa ochrony œcis³ej (2) [m] kolonia lêgowa (7) 100 Strefa ochrony czêœciowej (3) [m] Terminy ochrony w strefach czêœciowych (4) Kategoria Liczba par zagro enia w Polsce PCzKZ (5) (6) 520 (10-15 kolonii) LC brak Szlachar Mergus serrator zalesiona wyspa (8) 15 EN G³uszec Tetrao urogallus tokowisko (9) EN Cietrzew Tetrao tetrix tokowisko (9) osobników CR Kraska Coracias garrulus drzewo z dziupl¹ (10) CR z³odzieje drewna oraz obserwatorzy ptaków, turyœci, myœliwi, rolnicy, drogowcy, wêdkarze, pracownicy PAN (Raport KOO 1999, 2001, 2002). Spadek liczby naruszeñ przepisów uznaæ mo na za jedno z najwa niejszych wspólnych osi¹gniêæ leœników i ornitologów. Wskazuje to jak bez du ych nak³adów finansowych, g³ównie poprzez wspó³pracê i edukacjê, mo na osi¹gn¹æ znacz¹cy efekt ekologiczny. Niezwykle pomocne w tym by³o przekazanie do wszystkich nadleœnictw w kraju materia³ów edukacyjnych KOO w postaci 8 kolorowych plakatów i broszur o ³¹cznym nak³adzie odpowiednio i (KOO 2004). Szczególnym powodzeniem cieszy³y siê pomoce dydaktyczne dla nauczycieli Ptaki drapie ne. Scenariusze zajêæ lekcyjnych (Anderwald et al. 2002). Trafi³y one tysiêcy szkó³ w ca³ym kraju i do niektórych nadleœnictw. ¹czny ich nak³ad wyniós³ sztuk. W okresie obowi¹zywania ochrony strefowej nast¹pi³ znaczny wzrost liczby par lêgowych niektórych gatunków ptaków, szczególnie bielika, kani rudej, puchacza oraz w mniejszym stopniu rybo³owa. Trudno jednoznacznie stwierdziæ, e sta³o siê to za przyczyn¹ tej formy ochrony. Skumulowa³o siê bowiem w tym czasie kilka czynników, takich jak: zakaz stosowania w ca³ej Europie DDT, wzrost œwiadomoœci ekologicznej, zmniejszenie nielegalnego odstrza³u ptaków drapie nych. Ostatnio Studia i Materia³y Centrum Edukacji Przyrodniczo Leœnej R. 8. Zeszyt 2 (12) /

18 Tabela 4. Liczba i wielkoœæ stref ochronnych w Lasach Pañstwowych* Table 4. Number and area of protection zones in the State Forests* (1) Forest Regional Directorate, (2) Total, (3) Strict zone, (4) Partial zone, (5) Forest, (6) Open, (7) Number of nests, (8) Total, (9) Occupied L.p. RDLP (1) ogó³em w tym powierzchnia: liczba gniazd (szt) (7) (2) Liczba stref (szt) Powierzchnia (ha) stref œcis³ych (3) stref czêœciowych (3) leœna (5) nieleœna (6) (ha) ogó³em (2) w tym zasiedlone (8) 1. Bia³ystok Gdañsk Katowice Kraków Krosno Lublin ódÿ Olsztyn Pi³a Poznañ Radom Szczecin Szczecinek LAT FUNKCJONOWANIA OCHRONY STREFOWEJ W POLSCE

19 L.p. RDLP (1) ogó³em w tym powierzchnia: liczba gniazd (szt) (7) (2) Liczba stref (szt) Powierzchnia (ha) stref œcis³ych (3) stref czêœciowych (3) leœna (5) nieleœna (6) (ha) ogó³em (2) w tym zasiedlone (8) 14. Toruñ Warszawa Wroc³aw Zielona Góra Razem Udzia³ [%] * wg stanu na za DGLP ,3 opublikowane wyniki prac Komitetu Ochrony Or³ów (Adamski et al. 1999) jednoznacznie wskazuj¹ na wzrost liczebnoœci niektórych gatunków objêtych ochron¹ strefow¹ (tab. 2). Nie oznacza to, e podane liczby s¹ to same z liczb¹ stref ochronnych. Nadal znaczna czêœæ krajowych populacji nie korzysta z tej formy ochrony. Obecnie strefy funkcjonuj¹ wokó³ prawie wszystkich gniazd rybo³owa, orlika grubodziobego i wiêkszoœci gniazd bielika oraz or³a przedniego. Ochron¹ strefow¹ objêto tylko niewielk¹ czêœæ gniazd obu kañ, a to g³ównie poza centrum ich area³u wystêpowania, jakim jest Pomorze Zachodnie. Szczegó³y przedstawiono w tabeli 5. Z danych wynika, e ochron¹ strefow¹ objêto dotychczas zaledwie 50,7% krajowej populacji ptaków wymienionych w rozporz¹dzeniu ministra (tab. 6). Ochrona pozosta³ych 49,3% to cel na najbli sze lata. Nie sposób go bêdzie osi¹gn¹æ bez aktywnej pomocy polskich leœników. Wyliczenie przestawione w tab. 7 zawiera wartoœci szacunkowe. Nale y pamiêtaæ, e w obrêb stref wchodz¹ równie bagna, ³¹ki, torfowiska, nieu ytki, wody. Oprócz tego szereg ptaków gniazduje na obszarach ju objêtych jak¹œ form¹ ochrony np. drzewostanach wodochronnych, rezerwatach przyrody lub na zalesionych wyspach, gdzie z regu³y nie prowadzi siê planowej gospodarki leœnej. Oddzielnym problemem jest fakt bardzo nierównomiernego wystêpowania chronionych gatunków. Spoœród gatunków strefowych tylko bocian czarny wystêpuje w ca³ym kraju. Pozosta³e s¹ ,43 1, Studia i Materia³y Centrum Edukacji Przyrodniczo Leœnej R. 8. Zeszyt 2 (12) / ,

20 Tabela 5. Stan zbadania wielkoœci populacji leœnych gatunków ptaków strefowych Table 5. State of knowledge about population size of forest zone-protected birds. (1) Species, (2) Estimated number of pairs, (3) Estimated number of nests, (4) Number of known nests , (5) Number of known sites Gatunek (1) Bielik Haliaeetus albicilla Szacunkowa liczba par (2) Szacunkowa liczba gniazd (3) Liczba gniazd - stan zbadania ** (4) Liczba stanowisk ** (5) Rybo³ów Pandion haliaetus *** Orze³ przedni Aquila chrysaetos Orlik grubodzioby Aquila clanga Orlik krzykliwy Aquila pomarina Kania ruda Milvus milvus Kania czarna Milvus migrans Puchacz Bubo bubo Bocian czarny Ciconia nigra ? (761*)? (761*) Razem Stan zbadania [%] 50,7 38,0 * za Informacja o stanie lasów w 1998 r. ** za Komitet Ochrony Or³ów *** w tym platformy lêgowe rozmieszczone nierównomiernie. W zwi¹zku z tym niektóre nadleœnictwa posiadaj¹ po kilkadziesi¹t stref, a nawet oko³o 70 (Nadl. Susz, RDLP Olsztyn). Natomiast znaczna liczba nadleœnictw w centralnej i zachodniej czêœci kraju posiada co najwy ej po 1-3, co w aden sposób nie mo e stanowiæ utrudnienia w organizacji prac leœnych. Strefy s¹ ustanawiane przez wojewodów w sposób indywidualny dla poszczególnych gatunków z uwzglêdnieniem lokalnych uwarunkowañ. Najwiêksze strefy œcis³e w LAT FUNKCJONOWANIA OCHRONY STREFOWEJ W POLSCE

Państwowy monitoring ptaków szponiastych metodyka oceny liczebności i rozpowszechnienia na rozległych powierzchniach próbnych

Państwowy monitoring ptaków szponiastych metodyka oceny liczebności i rozpowszechnienia na rozległych powierzchniach próbnych Państwowy monitoring ptaków szponiastych metodyka oceny liczebności i rozpowszechnienia na rozległych powierzchniach próbnych Zdzisław Cenian Komitet Ochrony Orłów GIOŚ Wyniki projektu realizowanego na

Bardziej szczegółowo

Gorzów Wielkopolski, dnia 1 października 2013 r. Poz. 2063

Gorzów Wielkopolski, dnia 1 października 2013 r. Poz. 2063 DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA LUBUSKIEGO Gorzów Wielkopolski, dnia 1 października 2013 r. Poz. 2063 ZARZĄDZENIE REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA w GORZOWIE WIELKOPOLSKIM i REGIONALNEGO DYREKTORA

Bardziej szczegółowo

Park Krajobrazowy Dolina Słupi

Park Krajobrazowy Dolina Słupi Park Krajobrazowy Dolina Słupi obszar specjalnej ochrony ptaków "Dolina Słupi" PLB220002 Ostoja ptasia Natura 2000 - "Dolina Słupi" PLB220002 bocian biały Na obszarze Parku Krajobrazowego "Dolina Słupi"

Bardziej szczegółowo

PTAKI SZPONIASTE PUSZCZY AUGUSTOWSKIEJ

PTAKI SZPONIASTE PUSZCZY AUGUSTOWSKIEJ sim22:makieta 1 11/11/2009 11:31 AM Strona 118 PTAKI SZPONIASTE PUSZCZY AUGUSTOWSKIEJ Dorota Zawadzka, Jerzy Zawadzki, Grzegorz Zawadzki, Stanisław Zawadzki Streszczenie W latach 2004-2008 badano liczebność

Bardziej szczegółowo

Drzewo czy słup, wstępna ocena metod stymulacji gniazdowej rybołowa na przykładzie woj. lubuskiego (Polska zachodnia)

Drzewo czy słup, wstępna ocena metod stymulacji gniazdowej rybołowa na przykładzie woj. lubuskiego (Polska zachodnia) Drzewo czy słup, wstępna ocena metod stymulacji gniazdowej rybołowa na przykładzie woj. lubuskiego (Polska zachodnia) Michał Bielewicz Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Gorzowie Wielkopolskim Olsztyn,

Bardziej szczegółowo

ZAGROŻENIA I ZADANIA OCHRONNE DLA GATUNKÓW PTAKÓW PRZEDMOTÓW I POTENCJALNYCH PRZEDMIOTÓW OCHRONY. Grzegorz Grzywaczewski i zespół ptaki

ZAGROŻENIA I ZADANIA OCHRONNE DLA GATUNKÓW PTAKÓW PRZEDMOTÓW I POTENCJALNYCH PRZEDMIOTÓW OCHRONY. Grzegorz Grzywaczewski i zespół ptaki PRZYGOTOWANIE PROJEKTÓW PLANÓW ZADAŃ OCHRONNYCH DLA OBSZARÓW NATURA 2000: SOO DOLINA BIEBRZY I OSO OSTOJA BIEBRZAŃSKA ZAGROŻENIA I ZADANIA OCHRONNE DLA GATUNKÓW PTAKÓW PRZEDMOTÓW I POTENCJALNYCH PRZEDMIOTÓW

Bardziej szczegółowo

Propozycja monitoringu i badań ptaków. Grzegorz Grzywaczewski, Piotr Marczakiewicz. Lublin-Osowiec-Warszawa, maj 2013 r.

Propozycja monitoringu i badań ptaków. Grzegorz Grzywaczewski, Piotr Marczakiewicz. Lublin-Osowiec-Warszawa, maj 2013 r. PRZYGOTOWANIE PROJEKTÓW PLANÓW ZADAŃ OCHRONNYCH DLA OBSZARÓW NATURA 2000: SOO DOLINA BIEBRZY I OSO OSTOJA BIEBRZAŃSKA, WŁĄCZNIE Z PRZEPROWADZENIEM INWENTARYZACJI PRZEDMIOTÓW OCHRONY Propozycja monitoringu

Bardziej szczegółowo

KARTY DODATKOWE. Orlik w locie. Wytnij, pozaginaj i posklejaj

KARTY DODATKOWE. Orlik w locie. Wytnij, pozaginaj i posklejaj KARTY DODATKOWE Orlik w locie. Wytnij, pozaginaj i posklejaj Zagadka Znajdź 10 różnic. bąk błotniak łąkowy dzięcioł czarny dudek dziecioł średni dziecioł białogrzbiety kobuz łoś orlik grubodzioby orlik

Bardziej szczegółowo

Opis zagrożenia. Przedmiot ochrony istniejące. Lp. potencjalne

Opis zagrożenia. Przedmiot ochrony istniejące. Lp. potencjalne Identyfikacja istniejących i potencjalnych zagrożeń dla zachowania właściwego stanu ochrony gatunków ptaków będących przedmiotami ochrony oraz ich siedlisk Lp. Przedmiot ochrony istniejące Zagrożenia potencjalne

Bardziej szczegółowo

Temat: Rośliny i zwierzęta jako źródło zagrożeń dla zdrowia człowieka

Temat: Rośliny i zwierzęta jako źródło zagrożeń dla zdrowia człowieka MODUŁ II LEKCJA 4 Temat: Rośliny i zwierzęta jako źródło zagrożeń dla zdrowia człowieka Formy realizacji: œcie ka miêdzyprzedmiotowa. Cele szczegółowe: uzupe³nienie i usystematyzowanie wiadomoœci dotycz¹cych

Bardziej szczegółowo

Analiza zagrożeń. Główne zagrożenia istniejące i potencjalne. w odniesieniu do przedmiotów ochrony objętych Planem

Analiza zagrożeń. Główne zagrożenia istniejące i potencjalne. w odniesieniu do przedmiotów ochrony objętych Planem Analiza zagrożeń Główne zagrożenia istniejące i potencjalne w odniesieniu do przedmiotów ochrony objętych Planem Fot. Edyta Karpierz A021 Bąk Botaurus stellaris 965 drapieżnictwo norka amer., lis 954 inwazja

Bardziej szczegółowo

Inwentaryzacja i kontrola zasiedlenia gniazd ptaków drapieŝnych i rzadkich na obszarze Bieszczadzkiego Parku Narodowego w sezonie 2010

Inwentaryzacja i kontrola zasiedlenia gniazd ptaków drapieŝnych i rzadkich na obszarze Bieszczadzkiego Parku Narodowego w sezonie 2010 Inwentaryzacja i kontrola zasiedlenia gniazd ptaków drapieŝnych i rzadkich na obszarze Bieszczadzkiego Parku Narodowego w sezonie 2010 Opracowanie, prace terenowe: Pirga Bartosz B.Pirga 2010. UŜytkowane

Bardziej szczegółowo

Wnioski dla praktyki i gospodarki leśnej

Wnioski dla praktyki i gospodarki leśnej Wnioski dla praktyki i gospodarki leśnej Grzegorz Neubauer, Tomasz Chodkiewicz, Przemysław Chylarecki, Arkadiusz Sikora, Tomasz Wilk, Zbigniew Borowski Zadanie realizowane w ramach umowy nr OR.271.3.12.2015

Bardziej szczegółowo

CZY WIELKOTOWAROWE GOSPODARSTWA ROLNE MOG PRODUKOWAÃ ZDROW ÝYWNOÚÃ?

CZY WIELKOTOWAROWE GOSPODARSTWA ROLNE MOG PRODUKOWAà ZDROW ÝYWNOÚÃ? CZY WIELKOTOWAROWE GOSPODARSTWA ROLNE MOG PRODUKOWAà ZDROW ÝYWNOÚÃ? Istnieje doœã powszechne przekonanie, e tradycyjne, chùopskie, maùe gospodarstwa rolne stanowi¹ w obecnych czasach jedyn¹ gwarancjê produkcji

Bardziej szczegółowo

żerowania z całą gamą gatunków ptaków towarzyszących, charakterystycznych dla

żerowania z całą gamą gatunków ptaków towarzyszących, charakterystycznych dla Uzasadnienie Polska, zgodnie z Traktatem Akcesyjnym podpisanym w 2003 roku w Atenach zobowiązana była wyznaczyć obszary specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 (OSO) na podstawie: 1) Dyrektywy Rady 79/409/EWG

Bardziej szczegółowo

Walory przyrodnicze województwa

Walory przyrodnicze województwa VI. PRZYRODA Walory przyrodnicze województwa Województwo podkarpackie charakteryzuje siê dobrym stanem zachowania œrodowiska przyrodniczego. Œwiadczy o tym wystêpowanie na jego terenie szeregu gatunków

Bardziej szczegółowo

PLAN ZADAŃ OCHRONNYCH OBSZARU NATURA 2000 PLB PUSZCZA AUGUSTOWSKA

PLAN ZADAŃ OCHRONNYCH OBSZARU NATURA 2000 PLB PUSZCZA AUGUSTOWSKA PLAN ZADAŃ OCHRONNYCH OBSZARU NATURA 2000 PLB 200002 PUSZCZA AUGUSTOWSKA Trzecie spotkanie Zespołu Lokalnej Współpracy, Studzieniczna 04.04.2012 r. Porządek spotkania 9 30-9 45 Rozpoczęcie spotkania 9

Bardziej szczegółowo

BUDŻET PROJEKTU: Kwota całkowita: 2 920 160 zł (703 653 Euro) % współfinansowania KE: 1 460 080 zł (351 826 Euro)

BUDŻET PROJEKTU: Kwota całkowita: 2 920 160 zł (703 653 Euro) % współfinansowania KE: 1 460 080 zł (351 826 Euro) Tytuł projektu i/lub akronim: Ochrona rzadkich ptaków strefowych w wybranych obszarach Natura 2000 na Lubelszczyźnie LIFE13 NAT/PL/000060, LIFEZONE LOKALIZACJA PROJEKTU: SE Polska, woj. lubelskie BUDŻET

Bardziej szczegółowo

C U K I E R N I A. K-2 02-201 Warszawa, ul. Opaczewska 85 (róg ul. Kurhan) tel.: 0-22 846 15 74, 846 39 96 fax: 0-22 846 25 34 e-mail: k-2@k-2.com.

C U K I E R N I A. K-2 02-201 Warszawa, ul. Opaczewska 85 (róg ul. Kurhan) tel.: 0-22 846 15 74, 846 39 96 fax: 0-22 846 25 34 e-mail: k-2@k-2.com. C U K I E R N I A ZAAWANSOWANE CH ODZENIE I MRO ENIE HI-TECH Od wielu lat, IRINOX jest g³ównym partnerem dla Profesjonalnych Cukierników, tworz¹c i produkuj¹c systemy ch³odzenia i mro enia uderzeniowego.

Bardziej szczegółowo

Krzysztof Walczak* Wp³yw fuzji i przejêæ na zatrudnienie pracowników wybrane zagadnienia 1

Krzysztof Walczak* Wp³yw fuzji i przejêæ na zatrudnienie pracowników wybrane zagadnienia 1 Krzysztof Walczak* Wp³yw fuzji i przejêæ na zatrudnienie pracowników wybrane zagadnienia 1 Krzysztof Wp³yw fuzji Walczak i przejêæ uzje i przejêcia na zatrudnienie zak³adów pracowników... pracy maj¹ bardzo

Bardziej szczegółowo

Ekoportal.eu - ochrona środowiska ekologia ochrona przyrody recykling biopaliwa GMO odpady Natura 2000 a polski system ochrony przyrody

Ekoportal.eu - ochrona środowiska ekologia ochrona przyrody recykling biopaliwa GMO odpady Natura 2000 a polski system ochrony przyrody Ochrona przyrody ma w Polsce długie tradycje. Według niektórych źródeł pierwsze decyzje związane z nią pochodzą z X wieku - np. w sprawie ochrony bobrów. W kolejnych wiekach zaczęto chronić nadmiernie

Bardziej szczegółowo

KARTY DODATKOWE. Orlik w locie. Wytnij, pozaginaj i posklejaj

KARTY DODATKOWE. Orlik w locie. Wytnij, pozaginaj i posklejaj KARTY DODATKOWE Orlik w locie. Wytnij, pozaginaj i posklejaj Zagadka Znajdź 10 różnic. bąk błotniak łąkowy dzięcioł czarny dudek dziecioł średni dziecioł białogrzbiety kobuz łoś orlik grubodzioby orlik

Bardziej szczegółowo

Podstawowe warunki prowadzenia apteki Wydawanie produktów leczniczych

Podstawowe warunki prowadzenia apteki Wydawanie produktów leczniczych Prawo farmaceutyczne Podstawowe warunki prowadzenia apteki Wydawanie produktów leczniczych Joanna Garczyñska, Grzegorz enczyk (prawo@kamsoft.pl) Jak ju pisaliœmy na ³amach naszego czasopisma, z dniem 1

Bardziej szczegółowo

Ochrona przyrody na terenie RDLP w Olsztynie. Olsztyn r.

Ochrona przyrody na terenie RDLP w Olsztynie. Olsztyn r. Ochrona przyrody na terenie RDLP w Olsztynie Olsztyn 6.03.2019r. 33 nadleśnictwa mieszczące się w obrębie: 26 powiatów i 204 gmin 2 2 ZAPOROW O GÓRO WO IŁAWECKIE RDLP Gdańsk MŁYNARY ORNETA WICHROWO BARTOSZYCE

Bardziej szczegółowo

ZRÓWNOWAŻONA, WIELOFUNKCYJNA GOSPODARKA LEŚNA

ZRÓWNOWAŻONA, WIELOFUNKCYJNA GOSPODARKA LEŚNA ZRÓWNOWAŻONA, WIELOFUNKCYJNA GOSPODARKA LEŚNA W LASACH PAŃSTWOWYCH I OCHRONA AWIFAUNY: PROBLEMY I MOŻLIWOŚCI ROZWIĄZAŃ Sękocin Stary, 17 października 2018 roku UWARUNKOWANIA HISTORYCZNE OBECNEJ STRUKTURY

Bardziej szczegółowo

Birds Reference List

Birds Reference List Birds Reference List A001 A002 A007 A019 A020 A021 A022 A023 A024 A026 A027 A029 A030 A031 A032 A034 Gavia stellata Gavia arctica Podiceps auritus Pelecanus onocrotalus Pelecanus crispus Botaurus stellaris

Bardziej szczegółowo

DLACZEGO WARTO G OSOWAÆ NA PSL?

DLACZEGO WARTO G OSOWAÆ NA PSL? DLACZEGO WARTO G OSOWAÆ NA PSL? 1. Bo jest Stronnictwem politycznym, którego g³ówne idee programowe siêgaj¹ bogatej, nieprzerwanej tradycji ruchu ludowego. Ma za sob¹ najd³u sz¹ spoœród wszystkich polskich

Bardziej szczegółowo

Lasy a ostoje ptaków. Stan, potencjalne zagrożenia i ochrona awifauny na terenie ostoi leśnych. Krystyna Stachura Skierczyńska OTOP

Lasy a ostoje ptaków. Stan, potencjalne zagrożenia i ochrona awifauny na terenie ostoi leśnych. Krystyna Stachura Skierczyńska OTOP Lasy a ostoje ptaków Stan, potencjalne zagrożenia i ochrona awifauny na terenie ostoi leśnych Krystyna Stachura Skierczyńska OTOP Białowieża, 27-29 czerwca 2008 Polska na tle lasów Europy Polska skupia

Bardziej szczegółowo

1. Ustanawia się plan zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 Doliny Omulwi i Płodownicy PLB140005, zwanego dalej obszarem Natura 2000.

1. Ustanawia się plan zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 Doliny Omulwi i Płodownicy PLB140005, zwanego dalej obszarem Natura 2000. ZARZĄDZENIE REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W WARSZAWIE i REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W OLSZTYNIE z dnia 31 marca 2014 r. w sprawie ustanowienia planu zadań ochronnych dla obszaru

Bardziej szczegółowo

Bogdan Nogalski*, Anna Wójcik-Karpacz** Sposoby motywowania pracowników ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw

Bogdan Nogalski*, Anna Wójcik-Karpacz** Sposoby motywowania pracowników ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw Bogdan Nogalski*, Anna Wójcik-Karpacz** Sposoby motywowania pracowników ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw Artyku³ zawiera rozwa ania zwi¹zane ze sposobami motywowania pracowników w sektorze MŒP. Autorzy

Bardziej szczegółowo

Zarządzanie jakością

Zarządzanie jakością Zarządzanie jakością VERLAG DASHÖFER Wydawnictwo VERLAG DASHOFER Sp. z o.o. Świat profesjonalnej wiedzy VERLAG DASHÖFER Wydawnictwo VERLAG DASHOFER Sp. z o.o. Œwiat profesjonalnej wiedzy al. Krakowska

Bardziej szczegółowo

Ptasie pory roku - znaczenie zadrzewieo śródpolnych w zachowaniu populacji zagrożonych gatunków ptaków. Marcin Karetta

Ptasie pory roku - znaczenie zadrzewieo śródpolnych w zachowaniu populacji zagrożonych gatunków ptaków. Marcin Karetta Ptasie pory roku - znaczenie zadrzewieo śródpolnych w zachowaniu populacji zagrożonych gatunków ptaków Marcin Karetta Zadrzewienia śródpolne pojedyncze drzewa i krzewy lub ich skupiska w krajobrazie rolniczym

Bardziej szczegółowo

Wstępne wyniki inwentaryzacji ptaków Obszaru Specjalnej Ochrony Lasy Puszczy nad Drawą oraz próba oceny stanu ochrony wybranych gatunków

Wstępne wyniki inwentaryzacji ptaków Obszaru Specjalnej Ochrony Lasy Puszczy nad Drawą oraz próba oceny stanu ochrony wybranych gatunków Wstępne wyniki inwentaryzacji ptaków Obszaru Specjalnej Ochrony Lasy Puszczy nad Drawą oraz próba oceny stanu ochrony wybranych gatunków Obszar Specjalnej Ochrony Natura 2000 Lasy Puszczy nad Drawą 190

Bardziej szczegółowo

MIÊDZYNARODOWY STANDARD REWIZJI FINANSOWEJ 520 PROCEDURY ANALITYCZNE SPIS TREŒCI

MIÊDZYNARODOWY STANDARD REWIZJI FINANSOWEJ 520 PROCEDURY ANALITYCZNE SPIS TREŒCI MIÊDZYNARODOWY STANDARD REWIZJI FINANSOWEJ 520 PROCEDURY ANALITYCZNE (Stosuje siê przy badaniu sprawozdañ finansowych sporz¹dzonych za okresy rozpoczynaj¹ce siê 15 grudnia 2009 r. i póÿniej) Wprowadzenie

Bardziej szczegółowo

Opinia ornitologiczna dotycząca planowanej budowy elektrowni wiatrowych w gminie Osiek Jasielski.

Opinia ornitologiczna dotycząca planowanej budowy elektrowni wiatrowych w gminie Osiek Jasielski. PARUS PRACOWNIA EKSPERTYZ ŚRODOWISKOWYCH ul. Heweliusza3/35 60-281 Poznań NIP: 781-175-36-42 REGON: 301577956 Tel. +48 607-781-904 Opinia ornitologiczna dotycząca planowanej budowy elektrowni wiatrowych

Bardziej szczegółowo

PAŃSTWOWY MONITORING PTAKÓW DRAPIEŻNYCH - METODYKA OCENY LICZEBNOŚCI I ROZPOWSZECHNIENIA NA ROZLEGŁYCH POWIERZCHNIACH PRÓBNYCH

PAŃSTWOWY MONITORING PTAKÓW DRAPIEŻNYCH - METODYKA OCENY LICZEBNOŚCI I ROZPOWSZECHNIENIA NA ROZLEGŁYCH POWIERZCHNIACH PRÓBNYCH sim22:makieta 1 11/11/2009 11:30 AM Strona 10 PAŃSTWOWY MONITORING PTAKÓW DRAPIEŻNYCH - METODYKA OCENY LICZEBNOŚCI I ROZPOWSZECHNIENIA NA ROZLEGŁYCH POWIERZCHNIACH PRÓBNYCH Zdzisław Cenian Streszczenie

Bardziej szczegółowo

Regulacja populacji kormorana podsumowanie funkcjonowania nowych przepisów. Opole, 29 marca 2013 r.

Regulacja populacji kormorana podsumowanie funkcjonowania nowych przepisów. Opole, 29 marca 2013 r. Regulacja populacji kormorana podsumowanie funkcjonowania nowych przepisów Opole, 29 marca 2013 r. Chronione gatunki zwierząt powodujące straty w rybostanie Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska

Bardziej szczegółowo

Międzywojewódzki Konkurs. Wiedzy Przyrodniczo - Ekologicznej

Międzywojewódzki Konkurs. Wiedzy Przyrodniczo - Ekologicznej Międzywojewódzki Konkurs Wiedzy Przyrodniczo - Ekologicznej pt. Ptaki szponiaste naszych parków krajobrazowych XXIII EDYCJA II ETAP rok szkolny 2017/2018 INSTRUKCJA Witamy Ciebie na II etapie Międzywojewódzkiego

Bardziej szczegółowo

Spis fotografii: Fotografia C 28. Gniazdo bociana białego (Ciconia ciconia) w m. Długochorzele... 17

Spis fotografii: Fotografia C 28. Gniazdo bociana białego (Ciconia ciconia) w m. Długochorzele... 17 Spis fotografii: Fotografia C 1. Gniazdo bociana białego (Ciconia ciconia) w m. Gutki... 4 Fotografia C 2. Stanowisko gąsiorka (Lanius collurio) koło m. Gutki.... 4 Fotografia C 3. Miejsce rozrodu gąsiorka

Bardziej szczegółowo

"Ochrona strefowa ptaków. Romuald Mikusek

Ochrona strefowa ptaków. Romuald Mikusek ^ 5 I "Ochrona strefowa ptaków Romuald Mikusek Fundacja Wspierania Inicjatyw Ekologicznych 2012 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu

Bardziej szczegółowo

WODA I LAS DLA RYBOŁOWA PANDION HALIAETUS. WYMAGANIA SIEDLISKOWE GATUNKU

WODA I LAS DLA RYBOŁOWA PANDION HALIAETUS. WYMAGANIA SIEDLISKOWE GATUNKU WODA I LAS DLA RYBOŁOWA PANDION HALIAETUS. WYMAGANIA SIEDLISKOWE GATUNKU Dariusz Anderwald, Marcin Południewski WATER AND FOREST FOR OSPREY PANDION HALIAETUS. HABITAT REQUIREMENTS OF THE SPECIES Abstract

Bardziej szczegółowo

Omawiana inwestycja leży poza wyznaczonym korytarzem ekologicznym (załącznik 1) tj. ok. 20 km od niego.

Omawiana inwestycja leży poza wyznaczonym korytarzem ekologicznym (załącznik 1) tj. ok. 20 km od niego. Wstęp Planowana inwestycja polega na rozbudowie budynku chlewni na dz. nr 274 w miejscowości Różyce Żurawieniec 24, gmina Kocierzew Południowy, powiat łowicki. W gminie Kocierzew Południowy udział powierzchni

Bardziej szczegółowo

WYROK z dnia 7 wrzeœnia 2011 r. III AUa 345/11

WYROK z dnia 7 wrzeœnia 2011 r. III AUa 345/11 WYROK z dnia 7 wrzeœnia 2011 r. III AUa 345/11 Sk³ad orzekaj¹cy:ssa Maria Sa³añska-Szumakowicz (przewodnicz¹cy) SSA Daria Stanek (sprawozdawca) SSA Gra yna Czy ak Teza Podanie przez p³atnika sk³adek, o

Bardziej szczegółowo

Pojêcie. Czym s¹ stopnie instruktorskie. Kto mo e byæ opiekunem próby. Warunki, jakie ma SYSTEM STOPNI INSTRUKTORSKICH 2011 1

Pojêcie. Czym s¹ stopnie instruktorskie. Kto mo e byæ opiekunem próby. Warunki, jakie ma SYSTEM STOPNI INSTRUKTORSKICH 2011 1 Pojêcie w³aœciwej komisji I. POSTANOWIENIA OGÓLNE 1. Na podstawie 67 ust. 4 pkt 3 Statutu ZHP Rada Naczelna ZHP okreœla zasady zdobywania stopni instruktorskich i wymagania z nimi zwi¹zane. 2. Je eli w

Bardziej szczegółowo

Plan zadań ochronnych dla Obszaru Specjalnej Ochrony Natura 2000 Lasy Puszczy nad Drawą -działania proponowane -na gruntach w zarządzie -Lasów

Plan zadań ochronnych dla Obszaru Specjalnej Ochrony Natura 2000 Lasy Puszczy nad Drawą -działania proponowane -na gruntach w zarządzie -Lasów Plan zadań ochronnych dla Obszaru Specjalnej Ochrony Natura 2000 Lasy Puszczy nad Drawą -działania proponowane -na gruntach w zarządzie -Lasów Państwowych Gatunek Populacja Siedlisko Ochrona Stan Licz.

Bardziej szczegółowo

PROJEKT. w sprawie ustanowienia planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 Bory Dolnośląskie PLB020005

PROJEKT. w sprawie ustanowienia planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 Bory Dolnośląskie PLB020005 PROJEKT Uzasadnienie do Zarządzenia Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska we Wrocławiu oraz Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Gorzowie Wielkopolskim z dnia w sprawie ustanowienia planu zadań

Bardziej szczegółowo

SPIS TREŒCI. (Niniejszy MSRF stosuje siê przy badaniu sprawozdañ finansowych sporz¹dzonych za okresy rozpoczynaj¹ce siê 15 grudnia 2009 r. i póÿniej.

SPIS TREŒCI. (Niniejszy MSRF stosuje siê przy badaniu sprawozdañ finansowych sporz¹dzonych za okresy rozpoczynaj¹ce siê 15 grudnia 2009 r. i póÿniej. MIÊDZYNARODOWY STANDARD REWIZJI FINANSOWEJ 805 BADANIE POJEDYNCZYCH SPRAWOZDAÑ FINANSOWYCH ORAZ OKREŒLONYCH ELEMENTÓW, KONT LUB POZYCJI SPRAWOZDANIA FINANSOWEGO UWAGI SZCZEGÓLNE (Niniejszy MSRF stosuje

Bardziej szczegółowo

Prawo chroniące środowisko w obszarze rolnictwa

Prawo chroniące środowisko w obszarze rolnictwa Prawo chroniące środowisko w obszarze rolnictwa A A 1. Wstęp Prawo ochrony środowiska tworzą akty prawne o różnej randze. Najwyższym z nich jest Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, uchwalona w 1997

Bardziej szczegółowo

Temat: Zasady pierwszej pomocy

Temat: Zasady pierwszej pomocy LEKCJA 1 Temat: Zasady pierwszej pomocy Formy realizacji: œcie ka edukacyjna. Cele szczegółowe lekcji: rozwijanie umiejêtnoœci dostrzegania niebezpiecznych sytuacji i zachowañ w otoczeniu i yciu codziennym

Bardziej szczegółowo

NAUCZYCIELSKI PLAN DYDAKTYCZNY PRZEDMIOT: OCHRONA I KSZTAŁTOWANIE KRAJOBRAZU NR PROGRAMU: 321(07)/T, TU, SP/MEN/2007.02.08

NAUCZYCIELSKI PLAN DYDAKTYCZNY PRZEDMIOT: OCHRONA I KSZTAŁTOWANIE KRAJOBRAZU NR PROGRAMU: 321(07)/T, TU, SP/MEN/2007.02.08 NAUCZYCIELSKI PLAN DYDAKTYCZNY PRZEDMIOT: OCHRONA I KSZTAŁTOWANIE KRAJOBRAZU NR PROGRAMU: 321(07)/T, TU, SP/MEN/2007.02.08 MODUŁ, DZIAŁ, TEMAT ZAKRES TREŚCI Podstawowe wiadomości o krajobrazie (20 godz.)

Bardziej szczegółowo

MIÊDZYNARODOWY STANDARD REWIZJI FINANSOWEJ 250 UWZGLÊDNIENIE PRAWA I REGULACJI PODCZAS BADANIA SPRAWOZDAÑ FINANSOWYCH

MIÊDZYNARODOWY STANDARD REWIZJI FINANSOWEJ 250 UWZGLÊDNIENIE PRAWA I REGULACJI PODCZAS BADANIA SPRAWOZDAÑ FINANSOWYCH MIÊDZYNARODOWY STANDARD REWIZJI FINANSOWEJ 250 UWZGLÊDNIENIE PRAWA I REGULACJI Wprowadzenie (Stosuje siê przy badaniu sprawozdañ finansowych sporz¹dzonych za okresy rozpoczynaj¹ce siê 15 grudnia 2009 r.

Bardziej szczegółowo

Charakterystyka ma³ych przedsiêbiorstw w województwach lubelskim i podkarpackim w 2004 roku

Charakterystyka ma³ych przedsiêbiorstw w województwach lubelskim i podkarpackim w 2004 roku 42 NR 6-2006 Charakterystyka ma³ych przedsiêbiorstw w województwach lubelskim i podkarpackim w 2004 roku Mieczys³aw Kowerski 1, Andrzej Salej 2, Beata Æwierz 2 1. Metodologia badania Celem badania jest

Bardziej szczegółowo

Rozdzia³ 1. Relaks w 90 sekund

Rozdzia³ 1. Relaks w 90 sekund Rozdzia³ 1. Relaks w 90 sekund W tobie jest cisza i schronienie, do którego zawsze powracasz i w którym zawsze mo esz byæ sam ze sob¹. H e r m a n n H e s s e Codzienny stres w czasach nieustannego poœpiechu

Bardziej szczegółowo

KONFERENCJE PRZEDZJAZDOWE

KONFERENCJE PRZEDZJAZDOWE KONFERENCJE PRZEDZJAZDOWE XXXIV Nadzwyczajny Zjazd ZHP, okreœlany mianem Zjazdu Programowego, ma byæ podsumowaniem ogólnozwi¹zkowej dyskusji na temat aktualnego rozumienia Prawa Harcerskiego, wartoœci,

Bardziej szczegółowo

Jan Marcin Węsławski & Joanna Piwowarczyk Instytut Oceanologii PAN w Sopocie

Jan Marcin Węsławski & Joanna Piwowarczyk Instytut Oceanologii PAN w Sopocie Zawikłane i podstępne problemy ochrony środowiska w strefie brzegowej morza Jan Marcin Węsławski & Joanna Piwowarczyk Instytut Oceanologii PAN w Sopocie Z inspiracji: książką, raportem The Economist z

Bardziej szczegółowo

Wstęp. Część pierwsza - historyczna ROZWÓJ PRZEPISÓW O OCHRONIE PRZYRODY W POLSCE

Wstęp. Część pierwsza - historyczna ROZWÓJ PRZEPISÓW O OCHRONIE PRZYRODY W POLSCE Wstęp Część pierwsza - historyczna ROZWÓJ PRZEPISÓW O OCHRONIE PRZYRODY W POLSCE ROZDZIAŁ 1. Zalążki prawnej ochrony przyrody w systemie regaliów panującego ROZDZIAŁ 2. Elementy prawnej ochrony przyrody

Bardziej szczegółowo

KARTA PRACY - SAWANNA klasa IV-VI

KARTA PRACY - SAWANNA klasa IV-VI Imie i nazwisko kl. 1. Uzupe³nij poni szy tekst wyrazami z ramki. Gnu to jedna z najliczniejszych antylop afrykañskiej.... yje w du ych.... Wystêpuje najczêœciej z zebrami, yrafami i innymi gatunkami antylop.

Bardziej szczegółowo

WP YW STRUKTURY U YTKÓW ROLNYCH NA WYNIKI EKONOMICZNE GOSPODARSTW ZAJMUJ CYCH SIÊ HODOWL OWIEC. Tomasz Rokicki

WP YW STRUKTURY U YTKÓW ROLNYCH NA WYNIKI EKONOMICZNE GOSPODARSTW ZAJMUJ CYCH SIÊ HODOWL OWIEC. Tomasz Rokicki 46 ROCZNIKI NAUK ROLNICZYCH, T. ROKICKI SERIA G, T. 94, z. 1, 2007 WP YW STRUKTURY U YTKÓW ROLNYCH NA WYNIKI EKONOMICZNE GOSPODARSTW ZAJMUJ CYCH SIÊ HODOWL OWIEC Tomasz Rokicki Katedra Ekonomiki i Organizacji

Bardziej szczegółowo

Diagnoza obszaru. Ostoja Witnicko-Dębniańska

Diagnoza obszaru. Ostoja Witnicko-Dębniańska Diagnoza obszaru Ostoja Witnicko-Dębniańska Ostoja Witnicko Dębniańska - obejmuje obszar 46 993,1 ha, w tym: 30 921,3 ha położonych w województwie zachodniopomorskim oraz 16 071,8 ha położonych w województwie

Bardziej szczegółowo

PROJEKT PLANU OCHRONY OBSZARU NATURA 2000

PROJEKT PLANU OCHRONY OBSZARU NATURA 2000 PROJEKT PLANU OCHRONY OBSZARU NATURA 2000 TORFOWISKA ORAWSKO-NOWOTARSKIE Grzegorz Cierlik, Joanna Perzanowska Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków Obowiązek sporządzenia planu ochrony: Ustawa o ochronie

Bardziej szczegółowo

Muzeum i Instytut Zoologii Polskiej Akademii Nauk

Muzeum i Instytut Zoologii Polskiej Akademii Nauk Muzeum i Instytut Zoologii Polskiej Akademii Nauk Stacja Ornitologiczna ul. Nadwiślańska 108, 80-680 Gdańsk tel. (058) 308-07-59, fax (058) 308-09-82 e-mail: tomok@miiz.waw.pl INSTRUKCJA OBRĄCZKOWANIA

Bardziej szczegółowo

UMOWA NR... NIP, REGON.. reprezentowanym przez:

UMOWA NR... NIP, REGON.. reprezentowanym przez: UMOWA NR... zawarta w dniu / / r. w Białymstoku pomiędzy: POLSKIM TOWARZYSTWEM OCHRONY PTAKÓW z siedzibą w Białowieży 17-230, ul. Mostowa 25, adres do korespondencji: Regionalne Biuro PTOP, ul. Murzynowskiego

Bardziej szczegółowo

Miejsko Gminnego Klubu Sportowego w Tuliszkowie

Miejsko Gminnego Klubu Sportowego w Tuliszkowie EKSPERTYZA ORNITLOGICZNA BUDYNKU Miejsko Gminnego Klubu Sportowego w Tuliszkowie WYKONAWCA: NUVARRO Sp. z o. o. ul. Reymonta 23, Posada 62-530 Kazimierz Biskupi tel. (63) 233 00 15 e-mail: biuro@nuvarro.pl

Bardziej szczegółowo

RESTYTUCJA PUCHACZA BUBO BUBO NA WOLINIE Marek Dylawerski

RESTYTUCJA PUCHACZA BUBO BUBO NA WOLINIE Marek Dylawerski RESTYTUCJA PUCHACZA BUBO BUBO NA WOLINIE Marek Dylawerski Abstrakt Na pocz. lat 90. XX w. na Wolinie podjêto wdro enie programu restytucji puchacza. Podstawow¹ przes³ank¹ by³o wystêpowanie bardzo dobrych

Bardziej szczegółowo

Grzegorz Grzywaczewski i zespół ptaki

Grzegorz Grzywaczewski i zespół ptaki PRZYGOTOWANIE PROJEKTÓW PLANÓW ZADAŃ OCHRONNYCH DLA OBSZARÓW NATURA 2000: SOO DOLINA BIEBRZY I OSO OSTOJA BIEBRZAŃSKA ZAGROŻENIA I ZADANIA OCHRONNE DLA GATUNKÓW PTAKÓW PRZEDMOTÓW I POTENCJALNYCH PRZEDMIOTÓW

Bardziej szczegółowo

NATURA 2000 STANDARDOWY FORMULARZ DANYCH

NATURA 2000 STANDARDOWY FORMULARZ DANYCH FORMULARZ DANYCH NATURA 2000 STANDARDOWY FORMULARZ DANYCH DLA OBSZARÓW SPECJALNEJ OCHRONY (OSO) DLA OBSZARÓW SPEŁNIAJĄCYCH KRYTERIA OBSZARÓW O ZNACZENIU WSPÓLNOTOWYM (OZW) I DLA SPECJALNYCH OBSZARÓW OCHRONY

Bardziej szczegółowo

Nowe zasady ochrony gatunkowej grzybów - założenia merytoryczne i prawne. Andrzej Kepel

Nowe zasady ochrony gatunkowej grzybów - założenia merytoryczne i prawne. Andrzej Kepel Nowe zasady ochrony gatunkowej grzybów - założenia merytoryczne i prawne Andrzej Kepel Zadania ochrony gatunkowej Początkowo: zabezpieczanie okazów (zakazy) Od kilku lat także: ochrona siedlisk gatunków

Bardziej szczegółowo

UMOWA NR... NIP, REGON.. reprezentowanym przez:

UMOWA NR... NIP, REGON.. reprezentowanym przez: UMOWA NR... zawarta w dniu / / r. w Białymstoku pomiędzy: POLSKIM TOWARZYSTWEM OCHRONY PTAKÓW z siedzibą w Białowieży 17-230, ul. Mostowa 25, adres do korespondencji: Regionalne Biuro PTOP, ul. Murzynowskiego

Bardziej szczegółowo

Skuteczny strza³ na bramkê jest najwa niejszym elementem dzia³ania ofensywnego w grze w pi³kê no n¹.

Skuteczny strza³ na bramkê jest najwa niejszym elementem dzia³ania ofensywnego w grze w pi³kê no n¹. Teoria treningu 13 Skuteczny strza³ na bramkê jest najwa niejszym elementem dzia³ania ofensywnego w grze w pi³kê no n¹. Jak Europa gra w pi³kê no n¹? Analiza sytuacji bramkowych w ME Portugalia 2004 Dane

Bardziej szczegółowo

Zagrożenia występujące na akwenach użytkowanych gospodarczo MARIA MELLIN SZCZECIN 8-9 LISTOPADA 2018

Zagrożenia występujące na akwenach użytkowanych gospodarczo MARIA MELLIN SZCZECIN 8-9 LISTOPADA 2018 Zagrożenia występujące na akwenach użytkowanych gospodarczo MARIA MELLIN SZCZECIN 8-9 LISTOPADA 2018 Zagrożenia Źródłem zagrożeń tego gatunku występujących na akwenach użytkowanych gospodarczo jest specjalizacja

Bardziej szczegółowo

Kompetencje Dyrektora Parku Narodowego sprawującego nadzór nad obszarami Natura 2000 w świetle zapisów Ustawy o ochronie przyrody

Kompetencje Dyrektora Parku Narodowego sprawującego nadzór nad obszarami Natura 2000 w świetle zapisów Ustawy o ochronie przyrody Kompetencje Dyrektora Parku Narodowego sprawującego nadzór nad obszarami Natura 2000 w świetle zapisów Ustawy o ochronie przyrody HIERARCHIA Art. 6. ust 1.Formami ochrony przyrody są: 1) parki narodowe;

Bardziej szczegółowo

MIÊDZYNARODOWY STANDARD REWIZJI FINANSOWEJ 530 BADANIE WYRYWKOWE (PRÓBKOWANIE) SPIS TREŒCI

MIÊDZYNARODOWY STANDARD REWIZJI FINANSOWEJ 530 BADANIE WYRYWKOWE (PRÓBKOWANIE) SPIS TREŒCI MIÊDZYNARODOWY STANDARD REWIZJI FINANSOWEJ 530 BADANIE WYRYWKOWE (PRÓBKOWANIE) (Stosuje siê przy badaniu sprawozdañ finansowych sporz¹dzonych za okresy rozpoczynaj¹ce siê 15 grudnia 2009 r. i póÿniej)

Bardziej szczegółowo

Adam Dusiñski* Metody zmieniania kultury organizacyjnej: Hutmen S.A.

Adam Dusiñski* Metody zmieniania kultury organizacyjnej: Hutmen S.A. ORUM LIDERÓW Adam Dusiñski* Metody zmieniania kultury organizacyjnej: Hutmen S.A. orum liderówartyku³ przedstawia kszta³towanie siê kultury organizacyjnej w polskich realiach na przestrzeni ostatnich kilkudziesiêciu

Bardziej szczegółowo

POTRZEBY INFORMACYJNE W ZAKRESIE STANU LASU ORAZ OCHRONY PRZYRODY W STATYSTYCE PUBLICZNEJ

POTRZEBY INFORMACYJNE W ZAKRESIE STANU LASU ORAZ OCHRONY PRZYRODY W STATYSTYCE PUBLICZNEJ POTRZEBY INFORMACYJNE W ZAKRESIE STANU LASU ORAZ OCHRONY PRZYRODY W STATYSTYCE PUBLICZNEJ Główny Urząd Statystyczny Departament Rolnictwa Departament Badań Regionalnych i Środowiska USTAWA Z DNIA 26 CZERWCA

Bardziej szczegółowo

INSTRUKCJA OBRĄCZKOWANIA DZIKICH PTAKÓW W POLSCE

INSTRUKCJA OBRĄCZKOWANIA DZIKICH PTAKÓW W POLSCE Muzeum i Instytut Zoologii Polskiej Akademii Nauk Stacja Ornitologiczna ul. Nadwiślańska 108, 80-680 Gdańsk tel. (058) 308-07-59, fax (058) 308-09-82 e-mail: tomok@miiz.waw.pl INSTRUKCJA OBRĄCZKOWANIA

Bardziej szczegółowo

www.naszanatura2000.pl

www.naszanatura2000.pl 1 Biuro Projektu Stowarzyszenie Tilia ul. Przysiecka 13, 87-100 Toruń Tel./fax: 6 67 60 8 e-mail: tilia@tilia.org.pl www.tilia.org.pl Szkoła Leśna na Barbarce www.szkola-lesna.torun.pl www.naszanatura2000.pl

Bardziej szczegółowo

Przemysław Wylegała. Farmy wiatrowe a ochrona ptaków

Przemysław Wylegała. Farmy wiatrowe a ochrona ptaków Przemysław Wylegała Farmy wiatrowe a ochrona ptaków Oddziaływanie na ptaki Śmiertelność na skutek kolizji z siłowniami oraz elementami infrastruktury towarzyszącej Utrata i fragmentacja siedlisk Zaburzenia

Bardziej szczegółowo

KAMPINOSKI PARK NARODOWY

KAMPINOSKI PARK NARODOWY KAMPINOSKI PARK NARODOWY Mgr inż. Jerzy Misiak Kampinoski Park Narodowy Ul. Tetmajera 38 05-080 Izabelin Tel. 22 7226559, fax 7226560 e-mail : dyrekcja@kampinoski-pn.gov.pl Biologiczna produkcja a pozyskanie

Bardziej szczegółowo

7 Oparzenia termiczne

7 Oparzenia termiczne 7 Oparzenia termiczne Nastêpstwa i zagro enia... 162 Jak oparzenie penetruje w g³¹b skóry?.... 163 Zagro enia przy rozleg³ych oparzeniach.... 164 Kiedy nale y iœæ do lekarza?... 164 Preparaty naturalne

Bardziej szczegółowo

Wpływ zabiegów hodowlanych i ochronnych na bioróżnorodność w ekosystemach leśnych na obszarach chronionych i gospodarczych

Wpływ zabiegów hodowlanych i ochronnych na bioróżnorodność w ekosystemach leśnych na obszarach chronionych i gospodarczych Wpływ zabiegów hodowlanych i ochronnych na bioróżnorodność w ekosystemach leśnych na obszarach chronionych i gospodarczych Adam Kwiatkowski RDLP w Białymstoku Około 30% powierzchni kraju to lasy A. K.

Bardziej szczegółowo

NAJLEPSZE PRAKTYKI W ZAKRESIE OCHRONY NIETOPERZY W POLSCE

NAJLEPSZE PRAKTYKI W ZAKRESIE OCHRONY NIETOPERZY W POLSCE NAJLEPSZE PRAKTYKI W ZAKRESIE OCHRONY NIETOPERZY W POLSCE Ochrona różnorodności biologicznej na obszarach leśnych, w tym w ramach sieci Natura 2000 promocja najlepszych praktyk Okres realizacji projektu

Bardziej szczegółowo

Znaczenie monitoringu populacji ssaków kopytnych w ochronie dużych drapieżników

Znaczenie monitoringu populacji ssaków kopytnych w ochronie dużych drapieżników Znaczenie monitoringu populacji ssaków kopytnych w ochronie dużych drapieżników Krzysztof Schmidt Instytut Biologii Ssaków PAN, Białowieża Duże ssaki drapieżne występujące w Polsce Fot. H. Schmidt Fot.

Bardziej szczegółowo

Siedliska ptaków przedmiot ochrony w obszarach specjalnej ochrony ptaków Natura 2000

Siedliska ptaków przedmiot ochrony w obszarach specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 Siedliska ptaków przedmiot ochrony w obszarach specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 ukasz Rejt, Tomasz Figarski ARTYKU Y / ARTICLE Abstrakt. Sposób i kryteria oceny stanu zachowania oraz tempa/kierunków

Bardziej szczegółowo

SPIS TREŒCI. (Niniejszy MSRF stosuje siê przy badaniu sprawozdañ finansowych sporz¹dzonych za okresy rozpoczynaj¹ce siê 15 grudnia 2009 r. i póÿniej.

SPIS TREŒCI. (Niniejszy MSRF stosuje siê przy badaniu sprawozdañ finansowych sporz¹dzonych za okresy rozpoczynaj¹ce siê 15 grudnia 2009 r. i póÿniej. MIÊDZYNARODOWY STANDARD REWIZJI FINANSOWEJ 800 BADANIE SPRAWOZDAÑ FINANSOWYCH SPORZ DZONYCH ZGODNIE Z RAMOWYMI ZA O ENIAMI SPECJALNEGO PRZEZNACZENIA UWAGI SZCZEGÓLNE (Niniejszy MSRF stosuje siê przy badaniu

Bardziej szczegółowo

ukasz Sienkiewicz* Zarz¹dzanie kompetencjami pracowników w Polsce w œwietle badañ

ukasz Sienkiewicz* Zarz¹dzanie kompetencjami pracowników w Polsce w œwietle badañ Komunikaty 97 ukasz Sienkiewicz* Zarz¹dzanie kompetencjami pracowników w Polsce w œwietle badañ W organizacjach dzia³aj¹cych na rynku polskim w ostatnim czasie znacz¹co wzrasta zainteresowanie koncepcj¹

Bardziej szczegółowo

RenSiedTorf. Tytuł projektu: Renaturalizacja siedlisk i roślinności na zdegradowanych torfowiskach wysokich woj. pomorskiego

RenSiedTorf. Tytuł projektu: Renaturalizacja siedlisk i roślinności na zdegradowanych torfowiskach wysokich woj. pomorskiego RenSiedTorf Tytuł projektu: Renaturalizacja siedlisk i roślinności na zdegradowanych torfowiskach wysokich woj. pomorskiego Termin realizacji projektu: 01.04.2011-31.03.2013 Koszt całkowity projektu: 4

Bardziej szczegółowo

Czy warto byd w sieci? Plusy i minusy nakładania się form ochrony przyrody wsparte przykładami Słowioskiego Parku Narodowego

Czy warto byd w sieci? Plusy i minusy nakładania się form ochrony przyrody wsparte przykładami Słowioskiego Parku Narodowego Czy warto byd w sieci? Plusy i minusy nakładania się form ochrony przyrody wsparte przykładami Słowioskiego Parku Narodowego Aby uzyskad odpowiedź na tak postawione pytanie należy rozważyd kilka aspektów:

Bardziej szczegółowo

Aktualne informacje pomocne w pełnieniu funkcji opiekuna stażu

Aktualne informacje pomocne w pełnieniu funkcji opiekuna stażu Awans zawodowy nauczycieli VERLAG DASHÖFER Jaros³aw Kordziñski PRAKTYCZNE INFORMACJE DLA OPIEKUNA STAŻU Aktualne informacje pomocne w pełnieniu funkcji opiekuna stażu Copyright 2006 ISBN 83-88-285-22-X

Bardziej szczegółowo

RozPoRzĄDzEN E v N stra środow ska il

RozPoRzĄDzEN E v N stra środow ska il i _ š - Projekt 2012-03-27 RozPoRzĄDzEN E v N stra środow ska il z dnia...._ 2012 r. P wsprawie wymagań dobrej praktyki w zakresie gospodarki leśnej Na podstawie art. 52a ust. 3 ustawy z dnia 16 kwietnia

Bardziej szczegółowo

WYTYCZNE MCPFE DO OCENY LASÓW I INNYCH GRUNTÓW LEŚNYCH CHRONIONYCH I ZE STATUSEM OCHRONNYM W EUROPIE

WYTYCZNE MCPFE DO OCENY LASÓW I INNYCH GRUNTÓW LEŚNYCH CHRONIONYCH I ZE STATUSEM OCHRONNYM W EUROPIE Living Forest Summit Czwarta Konferencja Ministerialna w sprawie Ochrony Lasów w Europie 28-30 kwietnia 2003 r., Wiedeń Austria WYTYCZNE MCPFE DO OCENY LASÓW I INNYCH GRUNTÓW LEŚNYCH CHRONIONYCH I ZE STATUSEM

Bardziej szczegółowo

Projekt: Dla Kwisy dla Natury - przygotowanie małej infrastruktury turystycznej służącej zabezpieczeniu rzeki Kwisy przed nadmierną presją turystów

Projekt: Dla Kwisy dla Natury - przygotowanie małej infrastruktury turystycznej służącej zabezpieczeniu rzeki Kwisy przed nadmierną presją turystów Projekt: Dla Kwisy dla Natury - przygotowanie małej infrastruktury turystycznej służącej zabezpieczeniu rzeki Kwisy przed nadmierną presją turystów Projekt pt. Dla Kwisy dla Natury przygotowanie małej

Bardziej szczegółowo

UPS. Ares cool KOMPUTEROWY ZASILACZ AWARYJNY ARES COOL MODEL FTP 300-03. Instrukcja Obs³ugi FIDELTRONIK. Producent: ver 3.0

UPS. Ares cool KOMPUTEROWY ZASILACZ AWARYJNY ARES COOL MODEL FTP 300-03. Instrukcja Obs³ugi FIDELTRONIK. Producent: ver 3.0 UPS res cool KOMPUTEROWY ZSILCZ WRYJNY RES COOL MODEL FTP 300-03 Instrukcja Obs³ugi ver 3.0 Producent: FIDELTRONIK 1 Dziêkujemy, gratulujemy trafnego wyboru. Mamy g³êbok¹ nadziejê i zakupiony przez Pañstwa

Bardziej szczegółowo

Czas w las edukacja w Lasach Państwowych. Warszawa, 1 października 2014 Anna Pikus

Czas w las edukacja w Lasach Państwowych. Warszawa, 1 października 2014 Anna Pikus Czas w las edukacja w Lasach Państwowych Warszawa, 1 października 2014 Anna Pikus Polskie Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe Organizacja, która od niemal 90 lat chroni, użytkuje i kształtuje lasy w Polsce.

Bardziej szczegółowo

MIÊDZYNARODOWE DNI GEOTERMALNE RUMUNIA 2012 Felix Spa / Oradea, 6 7 czerwca 2012

MIÊDZYNARODOWE DNI GEOTERMALNE RUMUNIA 2012 Felix Spa / Oradea, 6 7 czerwca 2012 Beata KÊPIÑSKA Europejska Ga³¹Ÿ Regionalna IGA, cz³onek Forum (IGA ERB EBF) Zak³ad Odnawialnych róde³ Energii IGSMiE PAN ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków Technika Poszukiwañ Geologicznych Geotermia, Zrównowa

Bardziej szczegółowo

Szczegółowy opis przedmiotu zamówienia

Szczegółowy opis przedmiotu zamówienia Szczegółowy opis przedmiotu zamówienia Załącznik nr 1 1. Przedmiot zamówienia Przedmiotem zamówienia jest: Usuwanie odrośli i samosiewów brzozy brodawkowatej i omszonej oraz pojedynczych drzew i samosiewów

Bardziej szczegółowo

Narzędzia geomatyczne w monitoringu zwierząt

Narzędzia geomatyczne w monitoringu zwierząt Narzędzia geomatyczne w monitoringu zwierząt Antoni Łabaj 1, Henryk Okarma 2 1. SmallGIS, ul. Wadowicka 8a, 30-415 Kraków 2. Instytut Ochrony Przyrody PAN, al. Mickiewicza 33, 31-120 Kraków labaj@smallgis.pl,

Bardziej szczegółowo

NADLEŚNICTWO LWÓWEK ŚLĄSKI

NADLEŚNICTWO LWÓWEK ŚLĄSKI NADLEŚNICTWO LWÓWEK ŚLĄSKI ul. Obrońców Pokoju 2, 59-600 Lwówek Śląski Tel. 075 782 33 80; Faks 075 782 47 86 www.wroclaw.lasy.gov.pl e-mail: biuro.lwowek@wroclaw.lasy.gov.pl Osoba do kontaktów: Marek

Bardziej szczegółowo

SYSTEM INFORMACJI GEOGRAFICZNEJ JAKO NIEZBÊDNY ELEMENT POWSZECHNEJ TAKSACJI NIERUCHOMOŒCI**

SYSTEM INFORMACJI GEOGRAFICZNEJ JAKO NIEZBÊDNY ELEMENT POWSZECHNEJ TAKSACJI NIERUCHOMOŒCI** GEODEZJA l TOM 12 l ZESZYT 2/1 l 2006 Piotr Cichociñski*, Piotr Parzych* SYSTEM INFORMACJI GEOGRAFICZNEJ JAKO NIEZBÊDNY ELEMENT POWSZECHNEJ TAKSACJI NIERUCHOMOŒCI** 1. Wstêp Nieunikniona zapewne w przysz³oœci

Bardziej szczegółowo

CELE, METODY I EFEKTY INWENTARYZACJI PTAKÓW GŁOS W DYSKUSJI

CELE, METODY I EFEKTY INWENTARYZACJI PTAKÓW GŁOS W DYSKUSJI CELE, METODY I EFEKTY INWENTARYZACJI PTAKÓW GŁOS W DYSKUSJI Marek Keller Abstrakt W pracy dyskutowane są założenia i efekty ptasiej części inwentaryzacji przyrodniczej prowadzonej od 2006 r. w Lasach Państwowych.

Bardziej szczegółowo

Polska-Szczecin: Ochrona środowiska 2015/S 002-002182. Ogłoszenie o zamówieniu. Usługi

Polska-Szczecin: Ochrona środowiska 2015/S 002-002182. Ogłoszenie o zamówieniu. Usługi 1/16 Niniejsze ogłoszenie w witrynie TED: http://ted.europa.eu/udl?uri=ted:notice:2182-2015:text:pl:html Polska-Szczecin: Ochrona środowiska 2015/S 002-002182 Ogłoszenie o zamówieniu Usługi Dyrektywa 2004/18/WE

Bardziej szczegółowo