Temat numeru: Prezydencja a wymiar sprawiedliwości. Wywiad: Dzialuk, Pietraszko. Dobre praktyki: Relacje sąd-media

Transkrypt

1 4(7)/2011 KWARTALNIK INFORMACYJNY MINISTERSTWA SPRAWIEDLIWOŚCI Wywiad: Dzialuk, Pietraszko Dobre praktyki: Relacje sąd-media Opinie: Kwiatkowski, Safjan, Romer, Zoll, Bodnar ISSN Publikacja bezpłatna Temat numeru: Prezydencja a wymiar sprawiedliwości

2 Zapraszamy na zmodernizowaną stronę internetową Ministerstwa Sprawiedliwości Zajrzyj, a znajdziesz: aktualne informacje na temat działalności resortu łatwy dostęp do bazy projektów aktów prawnych aktualną i przejrzystą listę teleadresową sądów powszechnych, tłumaczy przysięgłych, komorników sądowych, syndyków przeglądarkę ksiąg wieczystych wyszukiwarkę podmiotów wpisanych do KRS Ministerstwo Sprawiedliwości, Aleje Ujazdowskie 11, Warszawa Modernizacja strony współfinansowana jest ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego.

3 Od redakcji Spis treści nr 4/2011 Wydarzenia 3. Personalia Nominacje i awanse w sądownictwie 4. W skrócie Przegląd wydarzeń z Ministerstwa Sprawiedliwości 6. Beata Wiraszka-Bereza: Czas na prawo materialne. Podsumowanie bieżących prac Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Karnego 8. Marta Pisarska, Aneta Dróbecka: Nowa kadencja, ambitne cele prace Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego 10. Szymon Janczarek: ETPCz czyli przegląd wyroków w sprawach polskich Wokanda 12. Prezydencja a wymiar sprawiedliwości Mariusz Jałoszewski: Prezydencja pomocnego prawa rozmowa z ministrem Igorem Dzialukiem, odpowiedzialnym w MS za współpracę międzynarodową 14. Prezydencja a wymiar sprawiedliwości Tomasz Darkowski: Karna harmonizacja priorytety w dziedzinie prawa karnego 16. Prezydencja a wymiar sprawiedliwości Maciej Lewandowski, Andrzej Ryng: Europejskie wyzwania, polskie oczekiwania priorytety w prawie cywilnym 18. Marek Orzechowski: Ławnik po nowelizacji 20. Rafał Reiwer: Zielone światło dla mediacji kampania promocyjna MS 22. Rafał Reiwer: Szkoła w rozwoju. Wywiad z sędzią Leszkiem Pietraszko, dyrektorem Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury Dobre praktyki 26. Relacje sąd-media Magdalena Najda: Temida w mediach zasady współpracy 28. Sąd-media Artur Ozimek: Dostęp do procesu, dostęp do akt. Czy regulacje dotyczące uczestnictwa mediów w postępowaniu są wystarczające? 30. Sąd-media Robert Kiewlicz: Sędziowie bardziej medialni czyli jak w Gdańsku reporterzy szkolą orzeczników 32. Sąd-media Grzegorz Wiaderek: W butach dziennikarza. Wnioski z programu szkoleń medialnych 34. Sąd-media Magdalena Hodak: Dwurzecznicy. Cywilista i karnista w biurze prasowym sądu 36. Sąd-media Dominika Bychawska-Siniarska: Strasburg o odpowiedzialności karnej dziennikarzy 40. Sąd-media Sławomir Różycki: Ukryta misja mediów 12 Priorytety prezydencji 26 Sąd media Studia i kariera 43. Aktualności studenckie 45. Zawód: referendarz i asystent Magdalena Strzebońska: Pomocnicy Temidy 47. Marta Rychert: Prawo w trzech kolorach czyli studia prawnicze we Francji Forum 52. Krzysztof Kwiatkowski: Realne działania zamiast wielkiej polityki. O planach Ministerstwa Sprawiedliwości na czas prezydencji 54. Marek Safjan: Europa sędziów, Europa dialogu. Pytania prejudycjalne a nowa kultura prawna UE 56. Anna Hrycaj: Prawo upadłościowe zmiany pod rozwagę 58. Piotr Górecki: Nieletni. Do czterech razy sztuka prace nad nowelizacją u.p.n. Książki prawnicze 60. Prawo do kontaktów z dzieckiem, apelacja w postępowaniu karnym, sekwestr, świadek koronny Felieton 62. Romer Dziennikarz dobro konieczne 63. Zoll Rozprawa z kibolami. Zdecydowana, ale rozsądna 64. Bodnar Tortury w państwie prawa 47 Studia prawnicze we Francji 1

4 Od redakcji 4(7)/2011 KWARTALNIK INFORMACYJNY MINISTERSTWA SPRAWIEDLIWOŚCI Wywiad: Dzialuk, Pietraszko Dobre praktyki: Relacje sąd-media Opinie: Kwiatkowski, Safjan, Romer, Zoll, Bodnar Fot. Krzysztof Wojciewski ISSN Publikacja bezpłatna Temat numeru: Prezydencja a wymiar sprawiedliwości nr 4 (7) / 2011 Wydawca: Ministerstwo Sprawiedliwości, Al. Ujazdowskie 11, Warszawa, Redakcja, tel : Artur Pawlak (redaktor naczelny), Joanna Dębek (zastępca), Milena Domachowska (sekretarz redakcji), Aneta Dróbecka (konsultacja), Sylwia Kotecka (konsultacja). Kolegium redakcyjne: prof. Jacek Gołaczyński (przewodniczący), SSN Stanisław Dąbrowski, SSN Katarzyna Gonera, SSN Grzegorz Misiurek, SNSA Jacek Czaja, SSA Krzysztof Józefowicz, SSR Agnieszka Błach-Jóźwik, prof. Zbigniew Ćwiąkalski, prof. Andrzej Herman, prof. Alojzy Nowak, prof. Marek Safjan, prof. Jacek Widło, prof. Bohdan Zdziennicki, prof. Andrzej Zoll, dr Adam Bodnar, Jarosław Bełdowski, Łukasz Bojarski Skład, druk i dystrybucja: Pracownia C&C, Warszawa Nakład: 10 tys. egz. Zdjęcie na okładce Panthermedia Redakcja nie zwraca materiałów nie zamówionych. Stanowiska prezentowane przez autorów nie będących pracownikami Ministerstwa Sprawiedliwości są ich prywatnymi opiniami. Numer zamknięto 15 lipca 2011 r. Publikacja bezpłatna. Szanowni Czytelnicy, Oddaję w Wasze ręce siódmy numer kwartalnika. Wydanie to zdominowała tematyka ustawodawstwa Unii Europejskiej oraz kwestia wpływu obecnie projektowanych regulacji na standardy prawne krajów członkowskich. Tematem przewodnim numeru są priorytety polskiej prezydencji w Radzie Unii Europejskiej w zakresie wymiaru sprawiedliwości. Powód wydaje się oczywisty prezydencja to okres szczególny, okazja, by Polska odcisnęła trwały ślad na dorobku prawnym Unii. Jakie projekty na forum europejskim będzie koordynować Ministerstwo Sprawiedliwości? Polecam lekturę artykułu ministra Krzysztofa Kwiatkowskiego (Realne działania zamiast wielkiej polityki str. 52) oraz rozmowę z wiceministrem Igorem Dzialukiem (Prezydencja pomocnego prawa str. 12). Zagadnienia zasygnalizowane w tych materiałach rozwijają autorzy omawiający priorytety prezydencji w obszarze prawa karnego i cywilnego (Karna harmonizacja str. 14, Europejskie wyzwania, polskie oczekiwania str. 16.). Szczególnie polecam również felieton prof. Marka Safjana, który pisząc o mechanizmach dialogu sądów krajowych i europejskich przybliża zagadnienie tworzenia się nowej kultury prawnej zjednoczonej Europy (Europa sędziów, Europa dialogu str. 54). Metody kształtowania dobrych praktyk w relacji sądów z mass mediami to drugie kluczowe zagadnienie tego wydania kwartalnika. Wagę tematyki po raz kolejny dostrzegła niedawno Krajowa Rada Sądownictwa, która swoje stanowisko poświęciła kwestii organizacji biur prasowych w sądach. Telewizja, gazety, Internet czy tego chcemy, czy nie są oknem na świat dla społeczeństwa. Dlatego tak istotne jest, by sędziowie, jako strona silniejsza w kontaktach z dziennikarzami, chcieli otworzyć się na współpracę z mediami. Jako dziennikarz wierzę, że wciąż nienajlepsze relacje między oboma środowiskami to stan przejściowy. I zachęcam do lektury artykułów pokazujących, że media, ów szczekający pies łańcuchowy demokracji, mogą stać się sprzymierzeńcem sądów w budowaniu szacunku dla prawa (m.in. Temida w mediach zasady współpracy str. 26, W butach dziennikarza str. 33, Dziennikarz dobro konieczne str. 62). Do tego, jak w każdym numerze, znajdziecie Państwo w bieżące informacje z Ministerstwa Sprawiedliwości, artykuły przygotowane z myślą o studentach kierunków prawniczych, przegląd orzecznictwa Trybunału w Strasburgu w sprawach polskich, a także publikacje naszych stałych felietonistów. Z życzeniami dobrej lektury, Artur Pawlak redaktor naczelny Kwartalnik współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego 2

5 1/2010 KWARTALNIK INFORMACYJNY MINISTERSTWA SPRAWIEDLIWOŚCI 2/2010 KWARTALNIK INFORMACYJNY MINISTERSTWA SPRAWIEDLIWOŚCI 3/2010 K w a r t a l n ik Informacyjny ministerstwa sp r a w IedlIwoścI 4/2010 KWARTALNIK INFORMACYJNY MINISTERSTWA SPRAWIEDLIWOŚCI KWARTALNIK INFORMACYJNY MINISTERSTWA SPRAWIEDLIWOŚCI 3(6)/2011 KWARTALNIK INFORMACYJNY MINISTERSTWA SPRAWIEDLIWOŚCI Nowi prezesi apelacje i okręgi W okresie od kwietnia do czerwca 2011 r. Minister Sprawiedliwości nominował łącznie siedmiu sędziów do pełnienia funkcji prezesów i wiceprezesów sądów apelacyjnych oraz sądów okręgowych. Do pełnienia funkcji prezesa Sądu Apelacyjnego został powołany: Sędzia Krzysztof Józefowicz Sąd Apelacyjny w Poznaniu (z dniem 4 maja 2011 r.) od 2007 r. sędzia tego Sądu i równocześnie prezes Sądu Okręgowego w Poznaniu. W latach Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości odpowiedzialny za pracę departamentów związanych z sądownictwem powszechnym. Do pełnienia funkcji wiceprezesa Sądu Apelacyjnego zostali powołani: Sędzia Andrzej Daczyński Sąd Apelacyjny w Poznaniu (z dniem 10 czerwca 2011 r.) sędzia tego Sądu od 1996 r., jednocześnie od 2 czerwca 2011 r. przewodniczący Wydziału Wizytacyjnego SA w Poznaniu. Wcześniej od 2003 r. wizytator ds. gospodarczych i egzekucyjnych, następnie wizytator ds. egzekucyjnych w tym Sądzie. W latach dyrektor Departamentu Sądów Powszechnych, następnie dyrektor Departamentu Organizacyjnego Ministerstwa Sprawiedliwości. Sędzia Andrzej Edward Solarz Sąd Apelacyjny w Krakowie (z dniem 3 czerwca 2011 r.) sędzia tego Sądu od 2001 r., gdzie od marca 2010 r. pełnił funkcję zastępcy rzecznika dyscyplinarnego dla apelacji krakowskiej. Sędzia Barbara Stefania Krameris Sąd Apelacyjny we Wrocławiu (z dniem 1 kwietnia 2011 r.) sędzia tego Sądu od 2001 r., jednocześnie od 2009 r. wizytator ds. karnych. Do pełnienia funkcji prezesa Sądu Okręgowego zostali powołani: Sędzia Marek Władysław Zawadzki Sąd Okręgowy w Przemyślu (z dniem 21 czerwca 2011 r.) od 2005 r. sędzia tego sądu i przewodniczący II Wydziału Karnego. W latach r. sędzia Sądu Okręgowego w Krośnie, zaś w latach Fot. Krzysztof Wojciewski Wydarzenia Personalia r. sędzia Sądu Okręgowego w Rzeszowie. Sędzia Henryk Komisarski Sąd Okręgowy w Poznaniu (z dniem 4 maja 2011 r.), jednocześnie przewodniczący Wydziału Wizytacyjnego w SO w Poznaniu. W 2006 r. przeniesiony na stanowisko sędziego SA w Poznaniu, następnie od 2007 r. wiceprezes SO w Poznaniu. W latach wielokrotnie delegowany do Sądu Najwyższego. W latach dyrektor Departamentu Sądów Powszechnych Ministerstwa Sprawiedliwości. Do pełnienia funkcji wiceprezesa Sądu Okręgowego została powołana: Sędzia Grażyna Kardolińska Sąd Okręgowy w Katowicach (z dniem 1 maja 2011 r.) od 2000 r. sędzia tego Sądu. Od 2005 r. wizytator ds. egzekucyjnych Wydziału XV Wizytacyjnego SO w Katowicach, zaś w latach kierownik Sekcji Wykonawczej ds. Windykacji Należności Sądowych w Wydziale I Cywilnym tego Sądu. opr. jj Korzystaj z Możliwość pobrania elektronicznej wersji bieżącego wydania Numery archiwalne kwartalnika Przystępna formuła Dostęp do wszystkich opublikowanych artykułów R ap or t : Pomoc pokrzywdzonym Dobre praktyki: Strasburg a przewlekłość Wy w i ad: Dąbrowski, Radwański, Seremet Studia i kariera: Sędzia. Zawód czy misja? Forum: Debata o nowelizacji u.s.p. Wy w i ad: Chrzanowski, Garlicki, Zalewski Szkolenia KSSiP: Exchange Programme Numer specjalny 1 E le k t r o n i z ac ja postępowań sądowych: EPU, księgi wieczyste, wykroczenia, europejski nakaz zapłaty Dokument (e-dokument) w prawie prywatnym: stan obecny i konieczność nowej definicji Wy w i ad: Minister Jacek Czaja Elektroniczny dostęp do informacji w sądzie: rejestry, orzecznictwo, informacja publiczna Dobre praktyki: ISSN Publikacja bezpłatna Wy w i ad: Minister Krzysztof Kwiatkowski Dobre praktyki: Wymiar sprawiedliwości vs. media Studia i kariera: Radca prawny Opinie: Zoll, Celej, Romer, Kamińska, Bodnar ISSN Publikacja bezpłatna Emocje na sali sądowej Pol e m i k a : Wymiar sprwiedliwości vs. media Opinie: Romer, Safjan, Zoll, Wesołowska, Ozimek R ap or t : e-sądownictwo ISSN Publikacja bezpłatna R ap or t : Temida i Internet ISSN Publikacja bezpłatna Temat numeru: Reforma więziennictwa ISSN Publikacja bezpłatna Informatyzacja sądów ISSN Publikacja bezpłatna Wy wiad: Ereciński, Rzepliński Dobre praktyki: Autorytet w sali Opinie: Prezes vs. dyrektor, zmiany u.s.p., uzasadnienia Temat numeru: Wynagrodzenia sędziów

6 Wydarzenia Pomoc pokrzywdzonym ABC praw ofiar wypadków drogowych Jak postępować po wypadku, czego oczekiwać od służb, jakich procedur prawnych się spodziewać takie informacje, podane w sposób prosty i przystępny, zawiera Karta Praw Ofiar Wypadków Drogowych. Karta to nowatorski dokument ulotka stanowiąca kompendium wiedzy o prawach, jakie przysługują ofiarom wypadków drogowych. Jednym z priorytetów Ministerstwa Sprawiedliwości są działania na rzecz ofiar przestępstw mówił minister Krzysztof Kwiatkowski na konferencji prasowej 27 czerwca br. poświęconej prezentacji Karty. W ulotce zwięźle wymieniono uprawnienia, jakie przysługują pokrzywdzonym w wypadkach drogowych oraz wskazano, w jaki sposób są realizowane. Dokument został opracowany w taki sposób, by ofiara wypadku wiedziała krok po kroku, co robić i czego może oczekiwać od poszczególnych służb. W Karcie znaleźć można m.in. numer telefonu alarmowego, informacje odnośnie uprawnień przysługujących pokrzywdzonym w wypadkach, obowiązków nałożonych na służby przybywające na miejsce wypadku, także możliwości uzyskania przez pokrzywdzonego odszkodowania i zadośćuczynienia. Fot. Rafał Matusiak Przygotowując projekt ulotki informacyjnej dla ofiar wypadków Ministerstwo Sprawiedliwości zwracało się do innych państw europejskich z prośbą o przekazanie doświadczeń w tym zakresie. Jak się okazało, opracowanie Karty Praw Ofiar Wypadków Drogowych jest działaniem pionierskim. Niektóre państwa decydując się na pogrupowane informacji przeznaczonych dla pokrzywdzonych w wypadkach drogowych, zamieściły je bądź w kodeksach karnych, bądź w obszernych poradnikach. Oddając Kartę Praw Ofiary Wypadku Drogowego resort sprawiedliwości liczy na to, że ulotka stanie się formą realnej i natychmiastowej pomocy w tej trudnej sytuacji, w jakiej co roku znajdują się dziesiątki tysięcy pokrzywdzonych w wypadkach. Karta została opracowana we współpracy z przedstawicielami Rady do Spraw Pokrzywdzonych Przestępstwem przy Ministrze Sprawiedliwości, Ministerstwa Zdrowia, Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji, Komendy Głównej Policji, Polskiej Izby Ubezpieczeń oraz Fundacji św. Krzysztofa we Wrocławiu. Jej druk sfinansowała Polska Izba Ubezpieczeń. Ulotki trafią na komisariaty policji oraz do zrzeszonych w Izbie ubezpieczycieli, którzy będą ją dołączać do polis OC. Już teraz projekt ulotki można pobrać ze strony internetowej resortu sprawiedliwości. Kolejnym krokiem, jaki zamierza podjąć Ministerstwo Sprawiedliwości wobec ofiar wypadków drogowych, będzie opracowanie dla poszczególnych służb standardów postępowania z tą kategorią pokrzywdzonych. red Projekty MS weszły w życie Mniej barier dla tłumaczy Znowelizowane przepisy wprowadzają dla przyszłych tłumaczy przysięgłych warunek ukończenia studiów magisterskich (niekoniecznie filologicznych, jak to było dotychczas). Znajomość języka sprawdzana jest w trakcie odpowiedniego egzaminu. Osoba, która go nie zaliczyła, może do kolejnego podejść w dowolnym terminie (dotychczas musiał upłynąć min. rok od pierwszego sprawdzianu). Nowe regulacje dotyczą też procedury wpisu na listę tłumaczy przysięgłych. Osoby, które złożą ślubowanie wobec Ministra Sprawiedliwości, nie muszą już składać osobnego wniosku wpis dokonywany jest z urzędu. Nowe regulacje wprowadzono ustawą o ograniczaniu barier administracyjnych dla obywateli i przedsiębiorców, która została przyjęta 25 marca 2011 r., zaś weszła w życie 1 sierpnia 2011 r. (Dz. U. Nr 106, poz. 622). Większa kontrola nad podsłuchami Najważniejsze regulacje ustawy o zmianie ustawy Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw to zapewnienie merytorycznej kontroli sądu i prokuratora nad czynnościami operacyjnymi organów ścigania, a także zobowiązanie Prokuratora Generalnego do przedstawiania Sejmowi corocznej informacji o liczbie wnioskowanych i zastosowanych technik operacyjnych. Ustawa m.in zaostrza kryteria pozwalające na wydanie zgody na stosowanie podsłuchów, zakazuje wykorzystywania dowodów uzyskanych w wyniku kontroli procesowej oraz kontroli operacyjnej w innych postępowaniach niż postępowanie karne, a także nakłada obowiązek dołączenia do wniosku o zgodę na podsłuch materiałów operacyjnych uzasadniających taki wniosek. Nowela została przyjęta przez Sejm 4 lutego 2011 r., zaś weszła w życie 11 czerwca 2011 r. (Dz. U. Nr 53, poz. 273). Więzień szczególnie chroniony Zgodnie z zapisami ustawy o zmianie ustawy Kodeks karny wykonawczy, skazany lub tymczasowo aresztowany może być objęty szczególną ochroną, jeśli w związku z toczącym się lub zakończonym postępowaniem karnym, w którym uczestniczy lub uczestniczył w charakterze podejrzanego, oskarżonego, świadka lub pokrzywdzonego, wystąpiło poważne zagrożenie lub istnieje bezpośrednia obawa wystąpienia poważnego zagrożenia dla jego życia lub zdrowia. Ustawa umożliwia umieszczenie osadzonego w wyznaczonym oddziale lub celi zakładu karnego, poddanie jego zachowania stałemu monitoringowi kamer, kontrolę stanu jego zdrowia, a także udzielanie mu pomocy psychologicznej. O szczególną ochronę może wnioskować sąd, prokurator, a także w uzasadnionych przypadkach osadzony. Nowela została przyjęta przez Sejm 5 stycznia 2011 r., weszła w życie 26 marca 2011 r. (Dz. U. Nr 39 poz. 201). red 4

7 Fot. SA w Krakowie Fot. Jarosław Nowacki Konkurs Budowa Roku Nowe sądy docenione Sąd Apelacyjny w Krakowie, Sąd Apelacyjny w Łodzi, Sąd Rejonowy w Rzeszowie, Sąd Rejonowy Lublin-Wschód z siedzibą w Świdniku budynki tych sądów wyróżniono w prestiżowym konkursie architektonicznym. Do 21. edycji Konkursu Budowa Roku zgłoszono 49 budów zrealizowanych w 2010 r. Kryteria trzystopniowej oceny dotyczyły rozwiązań konstrukcyjnych i funkcjonalnych, a także nowoczesności, ekonomiczności, jakości wykonawstwa, bezpieczeństwa, warunków pracy i ochrony środowiska oraz organizacji procesu budowy i czasu jej realizacji. Wyróżnienia w kategorii budynki użyteczności publicznej otrzymały gmachy czterech sądów. Nagroda I stopnia przypadła nowej siedzibie Sądu Apelacyjnego w Krakowie. Budynek wyróżnia się nowoczesną i funkcjonalną architekturą, posiada sześć sal rozpraw z pokojami narad i pokojami dla świadków, dwie sale szkoleniowe, salę konferencyjną, 134 pomieszczenia biurowe, pomieszczenia dla zatrzymanych oraz archiwa wyposażone w przesuwane regały. Obiekt został dostosowany do obsługi osób niepełnosprawnych. Nagrodę II stopnia przyznano siedzibie Sądu Apelacyjnego i Sądu Okręgowego Nagrodzona siedziba SA w Krakowie, wyżej budynek SA i SO w Łodzi w Łodzi. Inwestycja polegała na dobudowaniu do istniejącego, przedwojennego budynku sądu, nowego gmachu, który nawiązuje do niego kształtem bryły oraz detalami architektonicznymi. W budynku zaprojektowano podobnie jak w większości powstających obecnie siedzib sądów ciągi komunikacyjne przewidziane wyłącznie dla sędziów oraz obsługi składów orzekających, a także tzw. strefę ograniczonego dostępu mieszczącą sekretariaty i gabinety. Budynki Sądu Rejonowego w Rzeszowie (35 sal rozpraw, 196 pomieszczeń biurowo-administracyjnych, parking z ponad 200 miejscami) i Sądu Rejonowego w Świdniku (25 sal rozpraw z pokojami narad i pokojami dla świadków, 165 pomieszczeń biurowo-administracyjnych) jury wyróżniło dyplomami uznania. Konkurs organizowany jest przez Polski Związek Inżynierów i Techników Budownictwa przy współudziale Ministerstwa Infrastruktury oraz Głównego Urzędu Nadzoru Budowlanego. red Wydarzenia W skrócie Elektroniczna Księga Wieczysta 20 milionów wejść 16 czerwca br. minął rok, odkąd Ministerstwo Sprawiedliwości umożliwiło przeglądanie treści ksiąg wieczystych przez Internet. Na dzień przed tą datą zarejestrowano dokładnie wejść na stronę za pomocą której można przeglądać księgi prowadzone w formie elektronicznej. Elektroniczny dostęp możliwy jest dla każdego, warunek to podanie numeru konkretnej księgi. Każdego dnia system EKW rejestruje średnio 58 tysięcy internetowych wejść. Zainteresowanie, jakim cieszy się internetowy dostęp do elektronicznej księgi wieczystej, jest dowodem na to, jak bardzo oczekiwanym było uruchomienie tego rodzaju usługi. To także dowód na rewolucję informatyczną, z jaką mamy do czynienia w wymiarze sprawiedliwości mówi minister Krzysztof Kwiatkowski. Kolejnym etapem, po wprowadzeniu informatycznego systemu ksiąg wieczystych oraz uruchomieniu internetowego dostępu do niego, będzie informatyzacja samego postępowania wieczystoksięgowego. Zgodnie z rozwiązaniami, nad którymi pracuje resort, notariusze dokonujący czynności podlegających wpisowi do ksiąg zostaną zobowiązani do ich prowadzenia w formie elektronicznej. Obecnie notariusze dostarczają do wydziałów wieczystoksięgowych ok. 60 proc. wszystkich spraw. Wprowadzenie elektronicznej biurowości pozwoli na pominięcie w postępowaniu wieczystoksięgowym czasochłonnych i kosztownych doręczeń pocztowych, a tym samym uprości i usprawni obrót prawny. red Fot. Krzysztof Wojciewski 5

8 Wydarzenia Fot. Rafał Matusiak Konferencja Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Karnego, czerwiec 2011 r. Czas na prawo materialne Po opracowaniu i przyjęciu założeń projektu nowelizacji k.p.k., Komisja Kodyfikacyjna Prawa Karnego rozpoczęła dyskusję o zakresie i celowości zmian przepisów części ogólnej Kodeksu karnego. Przeszło dekada obowiązywania Kodeksu karnego z 1997 r. skłoniła Komisję Kodyfikacyjną Prawa Karnego do zainicjowania dyskusji na temat zawartych w nim rozwiązań. Jak czytamy w Założeniach wstępnych badania potrzeb nowelizacji Kodeksu karnego (dokument programowy Komisji): Jednym z podstawowych kanonów dobrze funkcjonującego porządku prawnego jest jego stabilność. ( ) Kodeks karny z 6 czerwca 1997 r. był zmieniany do dnia dzisiejszego 49 razy. Były to zmiany bardzo różnorodne. Niektóre z nich wynikały z konieczności dostosowania prawa karnego do międzynarodowych i europejskich zobowiązań Polski. Były zmiany dyktowane chęcią wzmocnienia przyjmowanej przez większość parlamentarną aksjologii. Niewątpliwie też konieczne było poprawienie błędów popełnionych przez ustawodawcę i to często w ustawach już nowelizujących kodeks karny. ( ) Komisja Kodyfikacyjna Prawa Karnego jest świadoma tych zagrożeń i dlatego z największą ostrożnością przystępuje do kompleksowej oceny Kodeksu karnego pod kątem widzenia potrzeby dokonania zmian. Cykl spotkań Komisji poświęconych zagadnieniom prawa karnego materialnego rozpoczęła konferencja zatytułowana Podstawy odpowiedzialności karnej, która odbyła się 29 czerwca 2011 r. w siedzibie Ministerstwa Sprawiedliwości. Podczas tego spotkania członkowie Komisji pochylili się nad pierwszymi trzema rozdziałami Kodeksu karnego normującymi podstawy odpowiedzialności karnej, w szczególności zaś takie zagadnienia jak czyn ciągły i ciąg przestępstw, karalność usiłowania, podżegania i pomocnictwa oraz instytucję obrony koniecznej. Ocenę obowiązujących rozwiązań prawnych dotyczących tych instytucji powierzono sędziemu Sądu Najwyższego Jerzemu Grubbie, prof. Piotrowi Kardasowi z Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz prof. Robertowi Zawłockiemu z Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu. Z perspektywy SN Sędzia SN Jerzy Grubba w swoim wystąpieniu skupił się przede wszystkim na zagadnieniach czynu ciągłego z art. 12 k.k. i ciągu przestępstw z art. 91 k.k.. Wskazał na rozdźwięk między założeniami teoretycznymi, które legły u podstaw wprowadzenia tych rozwiązań w Kodeksie karnym z 1997 r., a stosowaniem ich w praktyce. Przepis art. 12 k.k. miał, zgodnie z założeniami, znaleźć zastosowanie przede wszystkim w przypadku tzw. przestępstwa na raty. Praktyka jednak żyje własnym życiem i niekoniecznie ogląda się na założenia teoretyczne powiedział sędzia Grubba. Wskazał, że instytucja czynu ciągłego najsprawniej funkcjonuje w sprawach o przestępstwa narkotykowe, gdzie za pomocą art. 12 k.k. łączy się w jeden czyn zachowania wyczerpujące znamiona przestępstw z art. 58, 59 i 62 ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii (udzielanie w celach majątkowych, nakłanianie do użycia lub ułatwianie użycia środka odurzającego lub substancji psychotropowej, a także posiadanie), co z kolei bardziej wpisuje się w konstrukcję ciągu przestępstw z art. 91 k.k. Stosowanie instytucji ciągu przestępstw ocenił zaś jako bardzo ograniczone przez wymóg łączenia czynów kwalifikowanych według tego samego przepisu karnego. Za najistotniejszy problem z punktu widzenia praktyki prelegent uznał kwestię prawomocności orzeczenia w przypadku skazania za czyn ciągły i ciąg przestępstw, a następnie ujawnienia nowych przestępstw. Odnośnie do zagadnienia obrony koniecznej sędzia Jerzy Grubba zaakcentował, że przepis art. 25 k.k. nie rodzi istotnych problemów interpretacyjnych co jednak nie oznacza, że nie budzi emocji społecznych, na kanwie których w ostatnim czasie doszło do nowelizacji tego artykułu. Zmiany te referujący ocenił jako zbędne, zaś z punktu widzenia praktyki nieużyteczne. Poddał też pod rozwagę możliwość powrotu do pierwotnego brzmienia art. 25 k.k. Z perspektywy profesora i adwokata Właściwie nie dostrzegam potrzeby nowelizacji Kodeksu karnego stwierdził na wstępie swojego wystąpienia prof. Piotr Kardas odnosząc się do zagadnień ciągłości przestępstw, karalności usiłowania, podżegania czy pomocnictwa oraz obrony koniecznej. Jak stwierdził, od czasu uchwalenia k.k. w 1997 r. sporne kwestie dotyczące tych zagadnień zostały wyjaśnione, zaś obowiązujące przepisy funkcjonują sprawnie i nie wymagają zmian. W ujęciu praktycznym, zdaniem prof. Piotra Kardasa, największe problemy wywołuje nie aspekt materialny instytucji czynu ciągłego czy ciągu przestępstw, a ich aspekt procesowy. Za kontrowersyjne prelegent uznał stwierdzenie w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 15 czerwca 2007 r. (I KZP15/07), że w przypadku uniewinnienia od zarzu- 6

9 Wydarzenia tu popełnienia czynu skonstruowanego przez oskarżyciela z zastosowaniem ciągłości określonej w art. 12 k.k., powaga rzeczy osądzonej zachodzi jedynie w odniesieniu do zachowań będących częścią składową czynu. Podobnie prof. Piotr Kardas odniósł się do widocznych w orzecznictwie SN tendencji do nieprawdopodobnie szerokiego interpretowania konstrukcji czynu ciągłego. Widać to pięknie w tych uchwałach i innych orzeczeniach Sądu Najwyższego, które odnoszą się do przesłanki krótkich odstępów czasu powiedział prelegent. Wskazał jednocześnie, że przyjęcie w orzecznictwie SN półrocznego okresu jako krótkiego odstępu czasu rodzi ryzyko, że wyrok skazujący z zastosowaniem art. 12 k.k. nie obejmie pewnych zachowań, które nie były znane oskarżycielowi ani sądowi w trakcie orzekania. Końcową część swojego wystąpienia prof. Kardas poświęcił zagadnieniom form stadialnych i zjawiskowych przestępstwa stwierdzając, że obecnie nie ma podstaw do zmian w obowiązujących przepisach. Z perspektywy doktryny Prof. Robert Zawłocki w swoim pisemnym referacie przedstawił szereg kwestii z zakresu podstaw odpowiedzialności karnej, które mogłyby zostać poddane dyskusji pod kątem ich ewentualnej zmiany. Zachodzą poważne i racjonalne podstawy ku temu, by rozważyć wykreślenie społecznej szkodliwości czynu zabronionego z polskiego prawa karnego stwierdził m.in. prelegent. Ten sam postulat profesor zgłosił w stosunku do instytucji czynu ciągłego (art. 12 k.k.) oraz usiłowania nieudolnego. Prelegent zaproponował również dyskusję nad ukształtowaniem odpowiedzialności za usiłowanie, weryfikacją odpowiedzialności za podżeganie i pomocnictwo oraz wykreśleniem z k.k. nowo dodanych 4 i 5 art. 25 dotyczących obrony koniecznej. Jednak w chwili obecnej, zdaniem profesora, celowym jest odłożenie tej dyskusji. Prawo karne materialne, modyfikowane wielokrotnie w ciągu ostatnich kilkunastu lat, wymaga bowiem zdecydowanej stabilności. Kodeks karny powinien być ustawą najrzadziej nowelizowaną, a jest ustawą nowelizowaną najczęściej ocenił. Z perspektywy sędziów i prokuratorów Zagadnienia dotyczące oceny obowiązujących rozwiązań dotyczących podstaw odpowiedzialności karnej zostały poddane pod dyskusję także wśród praktyków za pośrednictwem przygotowanej przez Komisję Kodyfikacyjną Prawa Karnego specjalnej ankiety, którą skierowano do środowiska sędziów i prokuratorów. Wyniki badania zaprezentował podczas konferencji Hubert Myśliwiec, doktorant Wydziału Prawa i Administracji UJ. W ankiecie udział wzięło ok. 1,3 tys. praktyków, dwie trzecie odpowiedzi stanowiły głosy środowiska prokuratorskiego. Pytania zawarte w formularzu dotyczyły zagadnień czynu ciągłego, usiłowania, podżegania i pomocnictwa oraz obrony koniecznej. Respondenci najszerzej odnieśli się do problematyki czynu ciągłego, w znakomitej większości uznając, iż nie sprawia im trudności kwalifikowanie tego rodzaju zachowań. Jednocześnie ok. jedna piąta pytanych stwierdziła, że sama konstrukcja czynu ciągłego została sformułowana nieprecyzyjnie. Podobnie przedstawiały się wyniki ankiety odnośnie relacji między art. 12 k.k. i art. 91 k.k. Jedna trzecia respondentów zgłosiła również postulat powrotu do koncepcji przestępstwa ciągłego z art. 58 Kodeksu karnego z 1969 r. Około połowa pytanych stwierdziła, że skazanie w warunkach czynu ciągłego winno skutkować nadzwyczajnym zaostrzeniem odpowiedzialności karnej. W zakresie odpowiedzialności karnej za usiłowanie, znakomita większość badanych opowiedziała się przeciwko zróżnicowaniu granic karalności usiłowania i dokonania, uznając, że faktyczne różnice mogą być ocenione w konkretnych sprawach w ramach tzw. sędziowskiego wymiaru kary. Podobne opinie zaprezentowano w odpowiedzi na pytanie o ewentualne zróżnicowanie odpowiedzialności między podżeganiem a pomocnictwem. W zakresie zagadnienia obrony koniecznej, utrzymanie tej instytucji uznano za niekwestionowane. Jednocześnie przeszło 90 proc. respondentów stwierdziła, że nie miała z nią do czynienia w praktyce. Kwestia stabilności przepisów W dyskusji, która rozpoczęła się bezpośrednio po wystąpieniach referentów, jako pierwszy głos zabrał prof. Lech Gardocki. Wskazał on, że nie ma potrzeby nowelizowania Kodeksu karnego w zakresie czynu ciągłego, usiłowania oraz podżegania i pomocnictwa. Zostawmy to, co nie sprawia nam kłopotu, a tylko dla pewnej symetrii teoretycznej mogłoby być zmieniane stwierdził. Krytycznie ocenił natomiast niedawną nowelizację art. 25 k.k. i zasugerował potrzebę wprowadzenia zmian w tym zakresie. Prof. Andrzej Marek zwrócił z kolei uwagę na doniosłą rolę Komisji Kodyfikacyjnej jako strażnika stabilności prawa karnego. Zaapelował również o ostrożność w nowelizacji przepisów prawa karnego, uznając jego częste zmiany za główny problem obecnej kodyfikacji. Kolejnym mówcą był prof. Jacek Giezek z Uniwersytetu Wrocławskiego, występujący w imieniu Naczelnej Rady Adwokackiej. Z zadowoleniem stwierdził, że w zakresie trzech pierwszych rozdziałów Kodeksu karnego zmiany nowelizacyjne były w ostatnich latach właściwie niewielkie i dotyczyły art. 10 k.k. i art. 25 k.k. Taki stan rzeczy należałoby utrzymać i odnoszę wrażenie, że nie ma pilnej potrzeby dokonywania jakichkolwiek zmian stwierdził. Zwolennikiem stabilności przepisów okazał się również prof. Tadeusz Bojarski z Uniwersytetu Marii Curie Skłodowskiej w Lublinie. Nie trzeba zmieniać tego, co nie sprawia nam kłopotu powiedział. Z kolei prof. Marian Filar z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu zaapelował do środowiska prawniczego o jednomyślność w zakresie stabilności przepisów prawa. Podobne postulaty zgłaszali prof. Jerzy Warylewski oraz prof. Leszek Kubicki, który nadto zauważył, że istnieje szereg zagadnień, którymi winna zająć się Komisja m.in. regulacja dotycząca odpowiedzialności podmiotów zbiorowych czy też kwestia odpowiedzialności administracyjno-karnej, której zasięg rozszerza się nadmiernie. Stanowisko resortu wobec zagadnień prezentowanych podczas konferencji zaprezentował Minister Sprawiedliwości Krzysztof Kwiatkowski. Doceniając potrzebę zapewnienia stabilności prawa podkreślił, że część zmian w zakresie przepisów karnych była podyktowana koniecznością implementacji prawa unijnego. Wskazał również, że Ministerstwo bardzo chętnie korzysta z wiedzy i doświadczeń przedstawicieli nauki oraz praktyki, jako przykład podając tzw. dużą nowelizację k.k. z 2010 r., a także przygotowane przez Komisję przepisy dotyczące przestępstwa uporczywego nękania oraz tzw. kradzieży tożsamości. Podsumowując dyskusję prof. Andrzej Zoll, przewodniczący Komisji, podziękował uczestnikom za aktywny udział. Zapowiedział jednocześnie, że kolejna konferencja KKPK odbędzie się w listopadzie 2011 r. i poświecona będzie problematyce kar, środków karnych oraz kwestii wymiaru kary. Beata Wiraszka-Bereza Autorka jest prokuratorem, sekretarzem Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Karnego 7

10 Wydarzenia Fot. Krzysztof Wojciewski Nowa kadencja, ambitne cele W lutym br. pracę wznowiła Komisja Kodyfikacyjna Prawa Cywilnego. Komisja zapowiada ukończenie prac nad projektem Kodeksu cywilnego oraz opracowanie Zielonej Księgi do projektu nowego Kodeksu postępowania cywilnego. Posiedzenie Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego, czerwiec 2011 r. Nowa kadencja to dla Komisji konieczność zmierzenia się m.in. z wyzwaniami, jakie niesie ze sobą rozpoczęta właśnie prezydencja Polski w Radzie Unii Europejskiej. Ważnym zadaniem pozostanie również kontynuacja prac Komisji poprzedniej kadencji (pod przewodnictwem prof. Zbigniewa Radwańskiego). Te i inne priorytety na najbliższe cztery lata były przedmiotem dyskusji członków KKPC podczas dotychczasowych posiedzeń plenarnych. Europejskie wyzwania Pierwsze w nowej kadencji posiedzenie odbyło się 24 lutego br. Zdominował je temat roli polskiej prezydencji w kształtowaniu wspólnotowego prawa cywilnego oraz wizji dalszego funkcjonowania Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego. W posiedzeniu wziął udział Minister Sprawiedliwości Krzysztof Kwiatkowski, który zaakcentował ważne miejsce szeroko rozumianego obszaru prawa cywilnego w ramach priorytetów polskiego przewodnictwa w Radzie UE. Wiceminister Igor Dzialuk uzupełnił, że Komisja Europejska w najbliższym czasie zamierza nadać impuls legislacyjny, trwającym przeszło dwadzieścia lat, pracom związanym z harmonizacją europejskiego prawa prywatnego (projekt tzw. Wspólnego Systemu Odniesienia Draft Common Frame of Reference). Symbolem polskich priorytetów na czas prezydencji w obszarze prawa cywilnego jest projekt popularnie określany jako Blue Button opcjonalny instrument dla transgranicznych umów sprzedaży zawieranych przez Internet. Obecnie bardziej niż kiedykolwiek dobra legislacja jest wyzwaniem dla Komisji. To zadanie odpowiedzialne, a przy tym trudne, gdy trzeba godzić wyzwania współczesności z tradycyjnymi metodami stosowanymi w procesie tworzenia prawa powiedział przewodniczący Komisji prof. Tadeusz Ereciński. Jako główny kierunek działalności Komisji Kodyfikacyjnej w obecnej kadencji, prof. Ereciński wskazał finalizację prac nad projektem nowego Kodeksu cywilnego oraz opracowanie Zielonej Księgi do projektu nowego Kodeksu postępowania cywilnego. Podkreślił, że obok projektodawczej sfery działalności Komisji niezmiennie w jej zainteresowaniu pozostanie opiniowanie projektów aktów prawnych. Przewodniczący poinformował również, że powołane zostaną zespoły problemowe Komisji. Pierwsze opinie W dalszej części inauguracyjnego posiedzenia członkowie Komisji przystąpili do zaopiniowania poselskich projektów dotyczących przekształcenia użytkowania wieczystego we własność z mocy prawa, nowego ujęcia art. 585 k.s.h. (działanie na szkodę spółki) oraz wprowadzenia do Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego instrumentu prawnego pozwalającego na częściowe scedowanie władzy rodzicielskiej na osobę trzecią. W pierwszej kwestii stanowisko przygotował prof. Jerzy Pisuliński z Uniwersytetu Jagiellońskiego, zastępca przewodniczącego Komisji. Profesor zwrócił uwagę na kluczową kwestię sposobu likwidacji instytucji użytkowania wieczystego bądź w drodze jednorazowej decyzji ustawodawcy, bądź poprzez wygaszanie jej w sposób ewolucyjny. Komisja Kodyfikacyjna opowiedziała się za zmianami ewolucyjnymi. Odnośnie projektu nowego ujęcia art. 585 k.s.h. przyjęto stanowisko, że tego rodzaju regulacja nie powinna znajdować się w Kodeksie spółek handlowych (podobnie jak inne przepisy karne w nim zawarte). W ocenie Komisji, penalizacja przestępstwa polegającego na działaniu na szkodę spółki mogłaby się mieścić w ramach dyspozycji art. 296 k.k. (nadużycie uprawnień lub niedopełnienie ciążącego obowiązku w zakresie zajmowania się sprawami majątkowymi lub działalnością gospodarczą), przy jednoczesnej modyfikacji tego przepisu tak, by uwzględniał on problematykę spółek osobowych, a także konieczność ścigania przestępstwa na wniosek. Komisja podkreśliła, że są to jedynie sugestie, zaś ostateczne sformułowanie tego zagadnienia należy do Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Karnego. W zakresie proponowanej zmiany Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego Komisja przyjęła, że nowy instrument pozwalający na częściowe scedowanie władzy rodzicielskiej na osobę trzecią musi być ulokowany w przepisach o władzy rodzicielskiej. Kluczowe znaczenie ma przy tym konstrukcja umowy, na mocy której dochodzić będzie do cedowania władzy rodzicielskiej. Skutkowałaby ona rodzajem pełnomocnictwa (a nie przedstawicielstwa), wyrażanego np. w zaświadczeniu wydawanym przez organ administracyjny. 8

11 Wydarzenia Projekty KKPC w procesie legislacyjnym Weszły w życie: Ustawa Prawo prywatne międzynarodowe (Dz. U. Nr 80, poz. 432), uchwalona 4 lutego 2011 r., weszła w życie 16 maja 2011 r. Uchwalone: Ustawa wprowadzająca do Kodeksu cywilnego zapis windykacyjny (Dz. U. Nr 85, poz. 458), uchwalona 18 marca 2011 r., wejdzie w życie 22 października 2011 r. Ustawa wprowadzająca do k.p.c. regulację wykonywania orzeczeń o kontaktach z dziećmi, uchwalona 26 maja 2011 r., podpisana przez Prezydenta 1 lipca 2011 r. W toku prac sejmowych: Projekt ustawy o zmianie ustawy Kodeks cywilny mający na celu doprecyzowanie regulacji urządzeń przesyłowych (druk 3595) Prawo wspólnotowe i wyroki TK Kolejne posiedzenie Komisji Kodyfikacyjnej, zorganizowane w dniu 17 marca br., zdominowała dyskusja o dokumencie Komisji Europejskiej pt. Zielona Księga: Ograniczenie formalności administracyjnych w stosunku do obywateli swobodny przepływ dokumentów urzędowych i uznawanie skutków powodowanych przez akty stanu cywilnego. Księga odnosi się do dokumentów administracyjnych, aktów notarialnych, aktów stanu cywilnego, umów i orzeczeń sądowych. W tej dziedzinie poszczególne państwa członkowskie stosują własne zasady, które często znacznie się od siebie różnią, co w praktyce prowadzi do licznych problemów. Zamierzeniem KE jest ich wyeliminowanie. Komisja Kodyfikacyjna przyjęła krytyczną opinię o Zielonej Księdze przygotowaną przez prof. Karola Weitza z Uniwersytetu Warszawskiego. Przychyliła się do głównej tezy profesora, że zaproponowane w dokumencie rozwiązania nie powinny zastąpić harmonizacji norm kolizyjnych. Co więcej, zdaniem prof. Weitza omawiane rozwiązania prowadziłyby do podobnych skutków jak harmonizacja prawa materialnego, a Unia Europejska nie ma kompetencji do jego ujednolicania w obszarze prawa rodzinnego. Kolejne punkty posiedzenia to przyjęcie propozycji zmian legislacyjnych związanych z wyrokami Trybunału Konstytucyjnego. Pierwsza z nich dotyczyła art k.p.c. (obejmującego w 4 zakaz tzw. eksmisji na bruk) i jest związana z wyrokiem TK z dnia 4 listopada 2010 r. (sygn. akt K 19/06), w którym Trybunał uznał 4 art k.p.c. za niezgodny z Konstytucją. Komisja przyjęła, że proponowaną zmianę tego przepisu należy powiązać ze zmianami w ustawie o ochronie praw lokatorów. W tym celu przygotowała stosowne propozycje legislacyjne i przekazała je Departamentowi Legislacyjno-Prawnemu MS. Oprócz zmiany art k.p.c., zawierają one nowelizację ustawy o ochronie praw lokatorów oraz założenia zmian w ustawie o pomocy społecznej. Druga propozycja zmian podyktowana została wyrokiem Trybunału z dnia 9 listopada 2010 r. (sygn. akt K 13/07) i obejmuje nadanie nowego brzmienia art k.p.c. (dot. spraw przeciwko środkom społecznego przekazu o ochronę dóbr osobistych). Komisja zaproponowała następującą treść tego przepisu: W sprawach o ochronę dóbr osobistych zabezpieczenie polegające na zakazie publikacji może być udzielone tylko wtedy, gdy nie sprzeciwia się temu ważny interes publiczny. Udzielając zabezpieczenia, sąd określa czas trwania zakazu, który nie może być dłuższy niż rok. Jeżeli postępowanie w sprawie jest w toku, uprawniony może przed upływem okresu, na który orzeczono zakaz publikacji, żądać dalszego zabezpieczenia; przepisy zdania pierwszego i drugiego stosuje się. Jeżeli uprawniony zażądał dalszego zabezpieczenia, zakaz publikacji pozostaje w mocy do czasu prawomocnego rozstrzygnięcia wniosku. Małżeństwa i związki partnerskie Przedmiotem kolejnego posiedzenia plenarnego Komisji, które odbyło się 21 kwietnia br., było m.in. zaopiniowanie dwóch projektów rozporządzeń unijnych, tj. Rozporządzenia Rady w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń w zakresie małżeńskich ustrojów majątkowych oraz Rozporządzenia Rady w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń w zakresie skutków majątkowych zarejestrowanych związków partnerskich. Zdaniem całej Komisji transgraniczne aspekty stosunków majątkowych małżeńskich powinny podlegać regulacji na poziomie unijnym. Natomiast za uregulowaniem w podobny sposób zarejestrowanych związków partnerskich opowiedziała się większość członków KKPC (w sumie zgłoszono szereg szczegółowych uwag do wymienionych projektów). W dalszej części posiedzenia rozważano ostateczny kształt uwag przygotowanych w związku z zakwestionowaniem przez Komisję Europejską zgodności art k.p.c. (obowiązek wskazania przez stronę zamieszkującą za granicą pełnomocnika do doręczeń) i art k.p.c. (oddanie pisma procesowego w polskiej placówce Projekt ustawy o zmianie ustawy Kodeks spółek handlowych dot. sprawozdawczości i dokumentacji w przypadku połączeń i podziałów (druk 4255) Projekt ustawy o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw dokonujący szerokiej modernizacji tego Kodeksu, m. in. uchylający postępowanie odrębne w sprawach gospodarczych (druk 4332) W toku prac rządowych: Projekt ustawy o rzeczach znalezionych Projekt nowelizacji k.s.h. w zakresie prawa koncernowego oraz spółki publicznej Projekt nowelizacji Prawa upadłościowego i naprawczego w zakresie upadłości konsumenckiej Projekt nowelizacji k.c. i k.p.c. w zakresie definicji dokumentu i dokumentowej formy czynności prawnych. pocztowej równoznaczne z wniesieniem go do sądu) z art. 18 Traktatu o Funkcjonowaniu UE (zakaz dyskryminacji ze względu na obywatelstwo). Kolejnym punktem posiedzenia były propozycje zmian w k.r.i.o. i k.p.c. (przygotowane pod auspicjami Pełnomocnika Rządu ds. Równego Traktowania), które najogólniej rzecz ujmując dotyczą złagodzenia skutków domniemania pochodzenia dziecka od męża matki (zmiana art k.r.i.o.) oraz zwiększenia uprawnień procesowych małoletnich rodziców. Komisja zajęła w tym zakresie stanowisko wstrzemięźliwe uznając, że propozycje te będą wzięte pod uwagę przy transpozycji prawa rodzinnego do projektu nowego Kodeksu cywilnego. Donatio mortis causa Przedmiotem posiedzenia plenarnego w dniu 19 maja br. był z kolei senacki projekt ustawy o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (druk sejmowy nr 4124), którego głównym celem jest wprowadzenie do polskiego porządku prawnego możliwości rozporządzania konkretnym składnikiem majątku w formie darowizny na wypadek śmierci. Nie przesądzając co do zasady potrzeby wprowadzenia instytucji donatio mortis causa, Komisja wyraziła negatywną opinię do przedłożonego projektu. Podzieliła tym samym opinię prof. Jacka Góreckiego z Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Profesor dodatkowo zwrócił uwagę, że przedłożone uzasadnienie do projektu jest niezgodne z jego treścią, a w uzasadnieniu występują liczne rozbieżności. Marta Pisarska, Aneta Dróbecka Autorki są pracownikami Ministerstwa Sprawiedliwości 9

12 Rys. Łukasz Jagielski ETPCz Prezentujemy zestawienie orzeczeń Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawach przeciwko Polsce, obejmujące okres od kwietnia do maja 2011 r. W kwietniu i maju 2011 r. Trybunał ogłosił czternaście wyroków w sprawach przeciwko Polsce. Ponad połowa z nich dotyczy naruszenia prawa do rzetelnego procesu (art. 6 Konwencji), pozostałe odnoszą się do skarg na naruszenie prawa do wolności i bezpieczeństwa osobistego (art. 5 Konwencji), zakazu tortur (art. 3 Konwencji) oraz prawa do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego (art. 8 Konwencji). Kwiecień pod znakiem rzetelnego procesu W sprawie Słowik przeciwko Polsce (skarga nr 31477/05) Trybunał stwierdził, że nie doszło do naruszenia prawa skarżącego do rzetelnego procesu (art. 6 ust. 1 w zw. z art. 6 ust. 3 Konwencji). Zarzut dotyczył ograniczenia prawa do sądu spowodowanego odmową sporządzenia kasacji przez obrońcę z urzędu. W toku postępowania Trybunał ustalił, że sąd krajowy, w dniu doręczenia skarżącemu informacji o odmowie sporządzenia kasacji, pouczył go w sposób zgodny z wymogami wynikającymi z orzecznictwa Trybunału (jak i Sądu Najwyższego), że ustawowy termin trzydziestu dni na wniesienie kasacji rozpoczął swój bieg od początku. W związku z tym skarżący nie został pozbawiony właściwej reprezentacji, co rodziłoby negatywne dla niego skutki w zakresie dostępu do Sądu Najwyższego (wyrok z 12 kwietnia 2011 r.). Podobnie za niezasługującą na uwzględnienie Trybunał uznał skargę Elcomp Sp. z o.o. przeciwko Polsce (skarga nr 37492/05) dotyczącą naruszenia art. 6 ust. 1 Konwencji. W tej sprawie Trybunał zajął się problemem wysokości opłat sądowych w kontekście ograniczenia dostępu do sądu. Skarżąca spółka podniosła zarzut, że wysokość wpisu od apelacji, do którego uiszczenia zobowiązał ją sąd, była nadmierna, zaś przewidziana prawem krajowym możliwość zwolnienia od opłat sądowych okazała się iluzoryczna. Dodatkowo sądy krajowe nie zbadały w sposób prawidłowy sytuacji finansowej spółki. Trybunał uznał te zarzuty za nieuzasadnione wskazując przede wszystkim na to, iż to sama spółka nie wykazała się wystarczającą starannością przy składaniu wniosków o zwolnienie od kosztów sądowych, skoro, pomimo wezwania, nie dostarczyła wszystkich wymaganych dokumentów stanowiących wystarczającą podstawę do oceny jej sytuacji finansowej. Poza tym stanowisko sądów krajowych okazało się uzasadnione, skoro skarżąca ostatecznie uiściła wymagane opłaty (wyrok z 19 kwietnia 2011 r.). Z kolei w sprawach Moczulski przeciwko Polsce (skarga nr 49974/08) oraz Tomasz Kwiatkowski przeciwko Polsce (skarga nr 24252/05) Trybunał uznał, że doszło do naruszenia art. 6 ust. 1 w zw. z art. 6 ust. 3 Konwencji. Obie sprawy dotyczyły braku rzetelności postępowania lustracyjnego ograniczenia jawności dokumentów stanowiących materiał dowodowy oraz naruszenia zasady równości broni z uwagi na uprzywilejowaną pozycję Rzecznika Interesu Publicznego. Trybunał, podobnie jak we wcześniej rozpoznanych sprawach tego rodzaju, uznał, że z powodu tajności dokumentów, ograniczeń w dostępie do nich przez osobę lustrowaną, jak również przez wzgląd na uprzywilejowaną pozycję Rzecznika, zdolność skarżącego do udowodnienia, że jego kontakty ze służbami bezpieczeństwa państwa komunistycznego nie miały charakteru świadomej i tajnej współpracy, była poważnie ograniczona, zaś zasada równości broni nie była respektowana (wyroki z 19 kwietnia 2011 r.). Długość postępowania a życie rodzinne Okres jednego roku i dziesięciu miesięcy, kiedy to sądy krajowe rozpatrywały zasadność wniosku skarżącego o zmianę zarządzenia dotyczącego miejsca zamieszkania jego syna, nie stanowił naruszenia prawa skarżącego do poszanowania życia rodzinnego (art. 8 Konwencji) stwierdził Trybunał w sprawie Kijowski przeciwko Polsce (skarga nr 33829/07). Analizując materiał dowodowy w sprawie o zmianę ustaleń zawartych w wyroku rozwodowym w zakresie opieki nad dzieckiem, Trybunał uznał, że na stopień jej skomplikowania miał wpływ oczywisty konflikt pomiędzy skarżącym a matką dziecka, a także fakt, iż skarżący naruszył przepisy prawa krajowego od momentu rozpadu małżeństwa w 2002 r., z roczną przerwą, sprawował on wbrew decyzjom sądu pełną opiekę nad synem. Zdaniem Trybunału, który zastrzegł, iż nie jest jego rolą dokonywanie oceny dobra dziecka w konkretnej sprawie, władze krajowe nie naruszyły przysługującego im marginesu swobody oceny oraz przedsięwzięły wszelkie środki, których zastosowania w sposób racjonalny należałoby oczekiwać w tej konkretnej sprawie. W maju wciąż o rzetelności... Niekorzystne dla Polski rozstrzygnięcie zapadło w sprawie Apanasewicz przeciwko Polsce (skarga nr 6854/07), w której Trybunał stwierdził naruszenie art. 6 ust. 1 i art. 8 Konwencji. W rozpatrywanej skardze sformułowano zarzut przekroczenia rozsądnego terminu prowadzenia postępowania sądowego (w tym egzekucyjnego), a zatem naruszenia jego rzetelności. Drugi zarzut dotyczył niewywiązania się przez państwo z obowiązku poszanowania życia prywatnego i rodzinnego skarżącej, która podejmowała bezskutecznie działania w celu wykonania wyroku nakazującego zaprzestanie działalności prowadzonej przez zakład betoniarski na sąsiedniej nieruchomości. W odniesieniu do obu zarzutów Trybunał zajął stanowisko pozytywne. Uznał, że całkowity czas trwania postępowania, brak należytej staranności w zakresie jego prowadzenia, jak również niedostateczne wykorzystanie właściwych środków przymusu, wszystko to spowodowało, że skarżąca nie otrzymała skutecznej ochrony prawnej (wyrok z 3 maja 2011 r.). 10

13 Wydarzenia Na Wokandzie ETPCz Naruszenia art. 6 ust. 1 w zw. z art. 6 ust. 3 Konwencji Trybunał nie dopatrzył się z kolei w sprawie Jakubczyk przeciwko Polsce (skarga nr 17354/04). Sprawa ta stanowiła dla Trybunału okazję do wypowiedzenia się w kwestii prawa do przesłuchania lub spowodowania przesłuchania świadków oskarżenia oraz żądania obecności i przesłuchania świadków obrony na takich samych warunkach jak świadków oskarżenia (art. 6 ust. 3 pkt d Konwencji). Skarżący zarzucił, że nie miał możliwości przesłuchania głównego świadka oskarżenia (a także innych świadków), które to zeznania odegrały istotną rolę w jego skazaniu. Trybunał doszedł jednak do wniosku, że zeznania tych świadków nie miały w żadnej mierze decydującego znaczenia dla uznania skarżącego winnym stawianych mu zarzutów, a zatem brak możliwości ich przesłuchania przez skarżącego nie stanowił naruszenia prawa do obrony. Trybunał podkreślił, że proces, jako całość, był rzetelny (wyrok z 10 maja 2011 r.). Tymczasem w sprawach Zabłocki przeciwko Polsce (skarga nr 10104/08) i Zawisza przeciwko Polsce (skarga nr 37293/09) Trybunał, podobnie, jak w wyrokach z dnia 19 kwietnia br. ze skarg Moczulskiego i Kwiatkowskiego, stwierdził naruszenie przepisów art. 6 ust. 1 w zw. z art. 6 ust. 3 Konwencji. Naruszenie wynikało ze znacznego ograniczenia praw skarżących w postępowaniu lustracyjnym (wyrok z 31 maja 2011 r.).... oraz o prawie do wolności i bezpieczeństwa osobistego W sprawie Chernyshov przeciwko Polsce (skarga nr 35630/02) Trybunał nie dopatrzył się naruszenia art. 5 ust. 3 Konwencji w stosowaniu tymczasowego aresztowania przez okres 2 lat i 21 dni. ETPCz uznał, że przez cały ten czas istniało poważne i uzasadnione ryzyko ucieczki skarżącego niepowiązanego z Polską obcokrajowca. Trybunał ocenił, że postępowanie w sprawie było prowadzone sprawnie, a władze krajowe wykazały się szczególną starannością. Co ciekawe, odmiennie niż w innych wydanych wcześniej tego typu orzeczeniach, Trybunał nie zakwestionował faktu przedłużania się postępowania w związku z dwukrotnym uchyleniem wyroku sądu I instancji. Ta pozytywna konkluzja stanowiła jednak konsekwencję wyjątkowo szybkiego i sprawnego rozpoznania sprawy przez sądy, zarówno I, jak i II instancji (wyrok z dnia 3 maja 2011 r.). Z kolei w wyroku wydanym w sprawie Bielski przeciwko Polsce (skarga nr 18120/03), ocena Trybunału była już inna. Fot. Council of Europe ETPCz uznał, że tymczasowe aresztowanie stosowane przez okres 3 lat i 23 dni nie zostało w sposób wystarczający uzasadnione przez sądy krajowe. Sądy w kolejnych postanowieniach o przedłużeniu stosowania tego środka zapobiegawczego ograniczały się bowiem do powtarzania tez formułowanych w uzasadnieniach wcześniej wydanych postanowień (wyrok z 3 maja 2011 r.). Stwierdzeniem naruszenia art. 5 ust. 3 (i art. 8) Konwencji zakończyła się również sprawa ze skargi Krawczak przeciwko Polsce (skarga nr 24205/06). Naruszenie tego przepisu wynikało z przedłużania tymczasowego aresztowania w oparciu o bardzo ogólne przesłanki, tj. obawę Siedziba Europejskiego Trybunału Praw Człowieka zakłócania prawidłowego toku postępowania (bez wskazania jakichkolwiek konkretnych okoliczności przemawiających za tym ryzykiem), prawdopodobieństwo wymierzenia surowej kary oraz znaczny stopień skomplikowania sprawy. Nadto nie rozważono wobec skarżącego zastosowania innych środków zapobiegawczych. Naruszenie przepisu art. 8 Konwencji wynikało natomiast z restrykcji stosowanych podczas widzeń z rodziną. Część z nich odbywała się w kontakcie bezpośrednim, część z ograniczeniem do widzenia przez szybę i rozmów przez telefon. Jednocześnie władze krajowe nie wskazały żadnego wytłumaczenia dla takiego zróżnicowania warunków widzeń, co w ocenie Trybunału stanowiło arbitralne ograniczenie prawa skarżącego do poszanowania życia rodzinnego (wyrok z 31 maja 2011 r.). Innego rodzaju problem pojawił się w sprawie Włoch przeciwko Polsce (skarga nr 33475/08), w której ETPCz stwierdził naruszenie art. 5 ust. 5 Konwencji. Skarżący zarzucił, że został pozbawiony prawa do odszkodowania za bezprawne pozbawienie wolności z tego powodu, iż okres jego tymczasowego aresztowania stosowanego w sprawie, w której postępowanie umorzono, został zaliczony na poczet kary grzywny wymierzonej w innej, równolegle prowadzonej sprawie. Konsekwencją tego działania było nieuwzględnienie przez sądy krajowe roszczenia o odszkodowanie za niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie i brak zrekompensowania poniesionej przez skarżącego szkody. Trybunał uznał, że zaliczenie tymczasowego aresztowania skarżącego na poczet grzywny w innej sprawie, niejako automatycznie, bez zbadania ewentualnej podstawy bezprawności aresztowania oraz zakresu szkody poniesionej przez skarżącego, nie może być uznane za zgodne z Konwencją (wyrok z 10 maja 2011 r.). Odmowa badań prenatalnych jako nieludzkie traktowanie W wyroku z 26 maja 2011 r. w sprawie R.R. przeciwko Polsce (skarga nr 27617/04) ETPCz uznał, że sześciotygodniowa zwłoka w poddaniu skarżącej niezbędnym badaniom prenatalnym, mającym na celu zweryfikowanie istnienia podejrzewanej wady genetycznej, spowodowała u skarżącej niepewność odnośnie stanu zdrowia jej, jak i jej nienarodzonego dziecka, w tym także niepewności co do przyszłości tego stanu. Doprowadziło to do wystąpienia u skarżącej cierpień psychicznych o natężeniu wymaganym przez art. 3 Konwencji zakazujący nieludzkiego traktowania. Zwłoka w przeprowadzeniu badań uniemożliwiła również dokonanie legalnej aborcji, a zatem, w ocenie Trybunału, władze krajowe nie wywiązały się ze spoczywających na nich obowiązków pozytywnych przewidzianych w art. 8 Konwencji. W ocenie Trybunału obowiązująca w tym zakresie ustawa o planowaniu rodziny i ochronie płodu ludzkiego nie była skutecznym środkiem prawnym. Zezwalając w pewnych okolicznościach na przerwanie ciąży, ustawa nie stwarzała jednocześnie mechanizmu umożliwiającego skarżącej przeprowadzenie należytych badań pozwalających na stwierdzenie, że w jej przypadku okoliczności dopuszczające przerwanie ciąży, to jest duże prawdopodobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu, faktycznie wystąpiły. Szymon Janczarek Autor jest sędzią, naczelnikiem Wydziału ds. Postępowań przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka w Ministerstwie Sprawiedliwości 11

14 Wokanda Temat numeru: prezydencja a wymiar sprawiedliwości Prezydencja pomocnego prawa O priorytetach resortu sprawiedliwości podczas polskiego przewodnictwa w Radzie Unii Europejskiej rozmawiamy z Igorem Dzialukiem, Podsekretarzem Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości odpowiedzialnym za współpracę międzynarodową. Rada Unii Europejskiej złożona z ministrów poszczególnych krajów członkowskich to tylko jeden z organów decyzyjnych Unii, obok Komisji Europejskiej, Parlamentu Europejskiego oraz Rady Europejskiej wyznaczającej kierunek działań politycznych podczas szczytów przywódców państw UE. Jakie realne znaczenie będzie miała nasza prezydencja? Prezydencja to półroczne przewodnictwo przypadające każdemu z krajów członkowskich. Nie jest to na pewno okres rządzenia w UE, kiedy kraj przewodniczący może robić wszystko, co mu się podoba. Metoda pracy w Radzie jest metodą negocjacyjną, kraj przejmujący przewodnictwo wchodzi w już trwające prace nad propozycjami nowych aktów prawnych. Dlatego rolą prezydencji jest przede wszystkim ucieranie stanowisk, nakłanianie do kompromisów poszczególnych krajów członkowskich. Minister Sprawiedliwości przed prezydencją prowadził intensywne konsultacje ze swoimi odpowiednikami z innych krajów UE. Czy ustalono wtedy priorytety polskiej prezydencji? Oczywiście, od dawna już wiemy, jak mogą się rozkładać stanowiska państw członkowskich w konkretnych sprawach. Inicjatywę ustawodawczą w UE ma przede wszystkim Komisja (w obszarze współpracy w sprawach cywilnych jest to jej kompetencja wyłączna), więc najpierw z nią konsultowaliśmy nasze propozycje, by następnie poddać je dwustronnym negocjacjom z państwami członkowskimi, których zdanie wydawało nam się interesujące i kluczowe. Prowadziliśmy też rozmowy ze służbami prawnymi Rady, z sekretariatem generalnym Rady oraz komisjami Parlamentu Europejskiego. Znakiem polskiej prezydencji chcemy uczynić otwarcie negocjacji na temat europejskiego prawa umów. Debata naukowa na ten temat toczy się w Europie bodaj od 20 lat. Chcemy zaproponować dość nowatorskie podejście, które nie harmonizuje systemów prawa cywilnego krajów członkowskich, bo jest duży opór wobec tego typu rozwiązań, ale zakłada utworzenie dodatkowych wspólnych ram prawnych. Ramy te byłyby równoległym do systemów krajowych tzw. instrumentem opcjonalnym, który w przypadku wyboru przez strony transakcji regulowałby transgraniczne umowy sprzedaży. W pierwszym etapie objęłyby umowy zawierane drogą elektroniczną. To tzw. blue button, czyli unijny niebieski przycisk, którego użycie w transakcji internetowej oznaczałoby akceptację określonych reguł sprzedaży. Widzimy w tym rozwiązaniu zalety dla przedsiębiorców, dla których rozszerzą się możliwości sprzedaży w innych państwach niż rodzime. Jest to zwłaszcza środek dla małych i średnich firm mających dziś problem z obsługą prawną przy sporach handlowych toczących się w obcym państwie, w oparciu o obce prawo. Dziś przedstawiciele wielu firm z państw UE tłumaczą, że nie chcą sprzedawać przez Internet do Polski, gdyż nie rozumieją naszego systemu prawnego. Dla swojej wygody będą więc chcieli toczyć ewentualne spory w swoim kraju, jednak ze szkodą dla polskich konsumentów. Europejskie prawo konsumenckie wychodzi z założenia, że w transakcjach transgranicznych to konsument jest stroną słabszą, dlatego spory związane ze sprzedażą konsumencką poddane są co do zasady jurysdykcji sądów kraju konsumenta. Przyjęcie instrumentu opcjonalnego sprawi, że w przypadku jego wyboru przez strony ewentualny spór będzie rozstrzygany w oparciu o te same przepisy prawa, niezależnie od tego, jaki sąd będzie orzekał. Były badania opinii społecznej co do skuteczności ochrony prawnej konsumentów. Okazuje się, że są kraje, np. skandynawskie, w których uważa się, że system krajowej ochrony jest skuteczniejszy od europejskiego. Ale całe południe Europy skłania się do stwierdzenia, że prawo europejskie będzie lepiej chronić interesy konsumentów. W Polsce też myśli się podobnie. Według informacji Komisji Europejskiej ponad 60 proc. transakcji transgranicznych w ogóle nie dochodzi dziś do skutku. Dlatego, poprzez możliwość wyboru instrumentu opcjonalnego, strony transakcji w ogóle będą mogły doprowadzić taką transakcję do skutku. I to będzie naj- Fot. Krzysztof Wojciewski większa korzyść, bo w Internecie ceny są z reguły niższe niż na rynku tradycyjnym. Uda się przyjąć ten mechanizm w zaledwie pół roku? To nie jest nasz autorski projekt. Pierwsze pomysły wzięły się z dyskusji naukowców, głównie niemieckich. Myślę, że blue button to perspektywa kilku prezydencji po nas. To projekt długofalowy, wymagający długiej dyskusji. Jakie rozwiązania prawne oprócz przycisku chce promować podczas prezydencji Ministerstwo Sprawiedliwości? Toczą się w tej chwili negocjacje nad rozporządzeniem dotyczącym dziedziczenia. Będziemy je kontynuować po prezydencji węgierskiej. Naszym celem jest zakończenie negocjacji w Radzie do końca tego roku. To trudny przedmiot. Rozporządzenie opiera się na założeniu, że w przypadku spadkobrania, także transgranicznego, powinien być tylko jeden sąd właściwy oraz jeden system prawa właściwego dla całego spadku, niezależnie od tego, gdzie znajdują się jego poszczególne składniki. Dziś do każdej z takich nieruchomości 12

15 Wokanda Temat numeru: prezydencja a wymiar sprawiedliwości najczęściej właściwy jest sąd innego państwa i właściwe jest inne prawo. Czyli do jednego spadku potrzeba kilku postępowań. Każde z nich kosztuje i powoduje trudność, bo trzeba występować w każdym sądzie, niewykluczone są nawet różne rozstrzygnięcia. Powoduje to chaos i niepewność prawa dla obywateli. Zasada jednego spadku, jednego prawa i jednego sądu może jednak wywołać taki skutek, że rozstrzyganie o spadku np. obywatela Polski zapadnie w oparciu o inne prawo, niż obowiązujące w Polsce, co może wywołać poczucie krzywdy, bo w Polsce zapadłoby inne orzeczenie. Takie poczucie krzywdy pojawia się przy ustalaniu przez zagraniczne sądy prawa do dzieci rozwodzących się małżonków, którzy mają różne obywatelstwa. Jak będzie ustalana właściwość sądu i właściwość prawa w przypadku dziedziczenia? To będzie miejsce ostatniego zwykłego pobytu spadkodawcy. Wyrok będzie wiążący na terenie całej Unii, ale zapewnimy pewną elastyczność. Przyszły spadkodawca, w drodze oświadczenia składanego za życia, będzie mógł wybrać inny system prawny. Autonomia wyboru będzie jednak ograniczona do prawa właściwego dla jego obywatelstwa. Przewidziane są też gwarancje dotyczące krajowych systemów prawa rzeczowego. Zagraniczne orzeczenie spadkowe w przedmiocie nieruchomości będzie podlegało procedurze wpisu do księgi wieczystej, której rozporządzenie nie reguluje. Czyli będzie kontrola zgodności takiego orzeczenia z wcześniejszymi wpisami do księgi w kraju położenia nieruchomości, co zabezpieczy przed ewentualnymi nieprawidłowościami w postępowaniu prowadzonym za granicą. Liczymy, że tę sprawę uda się zamknąć w Radzie do końca polskiej prezydencji. Kolejny priorytet dotyczy przedsiębiorców. Mają uzyskać dostęp do zagranicznych rejestrów gospodarczych. Tu dopiero rozpoczynają się negocjacje z krajami członkowskimi i chcemy je w pół roku zakończyć. Krajowe rejestry gospodarcze będą udostępniać w trybie on-line dane o przedsiębiorcach, co wzmocni pewność obrotu prawnego. Jednym z problemów jest zakres informacji do ujawnienia. Co ciekawe, niektóre zagraniczne rejestry ujawniają ich więcej niż polskie, bo u nas ogranicza to ochrona danych osobowych. Chodzi np. o informacje dotyczące powiązań kapitałowych. W niektórych krajach z rejestru można uzyskać dane nie tylko o zależności od innej spółki, ale też zobaczyć jej strukturę właścicielską. To spore ułatwienie. Ministerstwo chce promować w UE prawa ofiar przestępstw. Wydaje się, że w Polsce w ostatnich latach w tym zakresie zrobiono wiele. Co można jeszcze poprawić? Prawa pokrzywdzonych są jednym z ważniejszych priorytetów polskiej prezydencji. To truizm, ale trzeba upodmiotowić ofiarę w postępowaniu karnym, w większym stopniu w Europie uwzględnić jej prawa procesowe. Nasz status oskarżyciela posiłkowego wcale nie jest powszechny, w wielu krajach ofiary nie są podmiotami postępowania, tylko świadkami. W UE obowiązuje decyzja ramowa o pozycji ofiary w postępowaniu karnym pochodząca sprzed 10 lat. Jest pewne doświadczenie wynikające z jej stosowania, które pokazuje, gdzie są słabości tego systemu. Często pokrzywdzony tuż po tym, gdy padł ofiarą przestępstwa, zostaje sam, bez pomocy. Przy tej skali migracji w Europie nie sposób jest liczyć tylko na pomoc konsulatu. Chodzi o to, by lepiej traktować polskich obywateli w innych krajach UE, czy też o harmonizację prawa w zakresie pokrzywdzonych? O to drugie. Chcemy ustalić pewien zespół praw, które by przysługiwały pokrzywdzonym w każdym z krajów członkowskich od prawa do tłumaczenia informacji o uprawnieniach i czynnościach procesowych, po uprawnienia do opieki medycznej, psychologicznej czy każdej innej, która może być potrzebna. Jesteśmy na takim etapie, że Komisja Europejska 18 maja br. ogłosiła pakiet propozycji w tym zakresie. I teraz państwa członkowskie na to odpowiadają. Chcemy też pracować nad europejskim nakazem ochrony, którego jesteśmy współautorami. Dotyczy on środków orzekanych dla ochrony pokrzywdzonego w postępowaniu karnym, w szczególności zakazów i nakazów nakładanych na podejrzanego czy skazanego np. zakazu zbliżania się do ofiary, przebywania w określonych miejscach, mieszkania z pokrzywdzonym w akcie przemocy domowej. Obecnie te środki są skuteczne jedynie na terytorium państwa, które wydało dany nakaz. Rozszerzenie go na inne kraje odbywałoby się z inicjatywy pokrzywdzonego, kiedy np. będzie wyjeżdżał na zagraniczny urlop. Wtedy zwróci się do sądu w swoim kraju, który nakaz wydał, o wystawienie certyfikatu dającego identyczną ochronę w państwie docelowym UE. Z jednym zastrzeżeniem tam będzie wykonywany środek ochrony tożsamy co do skutku, ale przewidziany przez tamtejsze prawo. Chcemy też, dla równowagi, rozpocząć negocjacje w sprawie dyrektywy o prawie do adwokata dla podejrzanego. Będziemy bazować na orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Z zaskoczeniem przyjęliśmy wyniki kilku badań, z których wynika, że prawo do obrońcy jest w UE zróżnicowane. Zdarza się, że przy niektórych typach przestępstw okres, w którym można pozbawić podejrzanego kontaktu z adwokatem, wynosi nawet kilka tygodni. Chcemy, by prawo to obowiązywało od możliwie najwcześniejszego etapu postępowania. Ministerstwo chce też podjąć w UE temat zwalczania pornografii dziecięcej. W grudniu 2010 r. Rada przyjęła projekt dyrektywy w sprawie zwalczania niegodziwego traktowania w celach seksualnych i wykorzystywania seksualnego dzieci oraz pornografii dziecięcej. Jest on obecnie przedmiotem dyskusji w Parlamencie Europejskim i nasza prezydencja będzie szukać porozumienia pomiędzy Parlamentem i Radą, by projekt uchwalić. Dyrektywa dotyka gorącego tematu granic wolności słowa w Internecie. W szczególności chodzi o możliwość usuwania treści przestępczych z Internetu i blokowania dostępu do nich. Choć większość stron z pornografią jest na serwerach poza UE, zaś rozwiązania unijne nie wiążą innych krajów, to każda kwestia ograniczenia swobód obywatelskich wywołuje kontrowersje. Rada przyjęła tę dyrektywę z przepisem przewidującym obowiązek blokowania stron z pornografią dziecięcą. Parlament nie ma tu jeszcze stanowiska, ale komisja parlamentu opowiedziała się za fakultatywnym blokowaniem. A co się kryje za hasłem intensyfikacji kontaktów UE z USA i Rosją w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości, do czego chce doprowadzić polska prezydencja? UE gwarantuje wzmocnioną pozycję państw członkowskich wobec rozwiązań bilateralnych. USA i UE mają podpisane programy partnerstwa, które wyrażają się dwoma umowami o pomocy prawnej i ekstradycji. Takich umów nie ma z Rosją, ale rozmowy o nich trwają. Chcemy doprowadzić do dalszego ich postępu. Rozmawiał Mariusz Jałoszewski Autor jest dziennikarzem 13

16 Wokanda Temat numeru: prezydencja a wymiar sprawiedliwości Karna harmonizacja Od 1 lipca br. eksperci z Ministerstwa Sprawiedliwości kie- rują pracami Rady Unii Europejskiej dotyczącymi rozwiązań z zakresu m.in. współpracy sądowej w sprawach karnych. Priorytetem tych prac jest wzmocnienie pozycji ofiar w po- stępowaniach, harmonizacja standardów pomocy prawnej dla osób podejrzanych i oskarżonych, a także wprowadzenie pejskiego Nakazu Euro- Dochodzeniowego. Rys. Łukasz Jagielski Wobecnym stanie prawnym UE podstawowe instrumenty dotyczące roli ofiary przestępstwa to decyzja ramowa Rady o pozycji ofiar w postępowaniu karnym z 15 marca 2001 r. i dyrektywa z 29 kwietnia 2004 r. odnosząca się do kompensaty dla ofiar przestępstw. Postanowienia dotyczące uprawnień procesowych ofiar znajdują się ponadto w szeregu aktów prawnych dotyczących wybranych kategorii przestępstw, np. w dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady z 5 kwietnia 2011 r. w sprawie zapobiegania handlowi ludźmi i zwalczania tego procederu oraz ochrony ofiar. Co kraj, to obyczaj W praktyce okazuje się, że poziom ochrony ofiar przestępstw w państwach UE jest wciąż bardzo odmienny. Wątpliwości może budzić w szczególności stopień implementacji decyzji ramowej o pozycji ofiar. Decyzja zawiera bardzo ogólne zobowiązania dla państw (np. poszanowanie godności, prawo do otrzymania informacji o poszczególnych uprawnieniach, zwrot kosztów uczestnictwa w postępowaniu dla ofiar mających status strony lub świadka), lub też postanowienia mające charakter bardziej zaleceń niż zobowiązań (np. promowanie mediacji w sprawach karnych). Mimo to wiele państw ma problem z osiągnięciem tego, wydawałoby się podstawowego, poziomu ochrony pokrzywdzonych przestępstwem. Brzmienie poszczególnych przepisów wywołuje również problemy interpretacyjne. Przykładowo, w Wielkiej Brytanii i Irlandii organy postępowania nie mają żadnych obowiązków pouczania pokrzywdzonego o jego uprawnieniach, ofiara przestępstwa nie jest tam w ogóle stroną postępowania, a przede wszystkim osobowym źródłem dowodowym. Z kolei polski kodeks postępowania karnego zapewnia pokrzywdzonemu bardzo szeroki zakres uprawnień począwszy od możliwości ubiegania się o odszkodowanie w postępowaniu adhezyjnym, świadczenie pieniężne przewidziane w art. 46 k.k., aż po możliwość wstąpienia w rolę oskarżyciela posiłkowego określonego w rozdziale 5 k.p.k., włącznie z możliwością wysunięcia oskarżenia subsydiarnego w sytuacji określonej w art. 55 k.p.k. Obowiązek powiadamiania ofiar o zwolnieniu sprawców został prawidłowo wdrożony zaledwie przez pięć państw, w tym Polskę. Bardzo ograniczona jest też transpozycja postanowień o możliwości dochodzenia odszkodowania. Komisja uznała, że stopień realizacji decyzji ramowej o pozycji ofiar jest niewystarczający. Państwa członkowskie w zasadzie podzieliły tę opinię, czego wyrazem stał się zawarty w tzw. Programie Sztokholmskim apel do Komisji Europejskiej o stworzenie strategii pomocy ofiarom i jednolitego instrumentu zastępującego decyzję ramową z 2001 r. Komisja 18 maja br. przedstawiła tzw. pakiet dla ofiar przestępstw. W jego skład wchodzi komunikat Komisji Wzmocnienie Praw Ofiar w UE, projekt dyrektywy zastępującej decyzję ramową z 2001 r., a także projekt rozporządzenia o wzajemnym uznawaniu środków ochrony w sprawach cywilnych (tzw. Europejski Nakaz Ochrony w sprawach cywilnych). Ostatni projekt stanowi uzupełnienie dla przedstawionego 7 stycznia 2010 r., z inicjatywy dwunastu państw członkowskich UE, w tym Polski, projektu dyrektywy o uznawaniu środków ochrony w postępowaniach karnych wprowadzającej tzw. Europejski Nakaz Ochrony (ENO). Ochrona ponad granicami Dyrektywa w sprawach ENO umożliwi przekazywanie do wykonania między państwami środka ochrony polegającego na np. zakazie kontaktów sprawcy z ofiarą. Sąd państwa wykonującego będzie następnie dokonywał dostosowania tego środka do prawa krajowego. Z kolei w ramach projektowanego przez Komisję mechanizmu zawartego w rozporządzeniu, wykonanie podobnego nakazu w rygorach procedury cywilnej następować będzie niemal automatycznie, bez stwierdzenia wykonalności orzeczenia zagranicznego. Konieczność istnienia dwóch instrumentów wynika ze zróżnicowania systemów prawnych państw członkowskich UE. Obecnie w niektórych krajach środki z zakresu ochrony pokrzywdzonych orzekane są przez sądy karne, w innych przez policję w trybie, który można określić jako administracyjny (np. Austria), zaś w jeszcze innych jak w trybie postępowania cywilnego o ile nie zakończyło się postępowanie karne, w wyniku którego orzeczono podobny środek karny (np. Niemcy). Projekt dyrektywy o pozycji ofiar w postępowaniu karnym uszczegóławia zapisy dotyczące np. obowiązku pouczenia pokrzywdzonego o przysługujących mu prawach przez pierwszy organ postępowania czy obowiązku zapewnienia tłumaczenia. Wprowadza również nowe uprawnienia, takie jak znaną już prawu polskiemu możliwość zaskarżania postanowień o odmowie wszczęcia postępowania lub jego umorzenia. Definiuje również ofiary szczególnie wrażliwe. Nie bez znaczenia jest też zmiana formy prawnej aktu prawnego decyzję ramową zastąpi dyrektywa. Komisja Europejska uzyska w ten sposób realne instrumenty kontroli realizacji zobowiązań. Zapewnienie spójności projektom Parlamentu oraz Komisji wydaje się obecnie największą trudnością. Zadaniem polskiej prezydencji jest jak najszybsze zakończenie w Radzie Ministrów ds. Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych (działającej w ramach Rady UE) negocjacji nad projektem dyrektywy. Przedstawiciele Ministerstwa Sprawiedliwości będą dążyć do jak najdokładniejszego przeanalizowania postanowień projektów w grupie ekspertów. Pozwoli to zidentyfikować najtrudniejsze problemy prawne oraz negocjacyjne. Analiza taka stanowić też będzie solidną podstawę dla wypracowania dalszych kompromisów przez prezydencje duńską i cypryjską. 14

17 Wokanda Temat numeru: prezydencja a wymiar sprawiedliwości Aktualne działania polskiej prezydencji są realizowane zgodnie z porozumieniami zawartymi z prezydencją węgierską, która doprowadziła 10 czerwca 2011 r. do przyjęcia przez Radę Ministrów ds. Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych mapy drogowej na rzecz ofiar przestępstw. Dokument zakreśla ramy, w których będą poruszać się kolejne prezydencje. Okres sześciu miesięcy sprawowania przewodnictwa w Radzie UE nie jest wystarczający, nawet przy bardzo sprawnym prowadzeniu prac, do zakończenia negocjacji nad projektem dyrektywy. Konieczne jest więc zagwarantowanie kontynuacji prac merytorycznych w Radzie, rozpoczętych przez polską prezydencję. Pomoc dla podejrzanych i oskarżonych Kolejny priorytet polskiego przewodnictwa w Radzie UE dotyczący spraw karnych to rozpoczęcie prac nad dyrektywą o pomocy prawnej dla osób podejrzanych i oskarżonych. Zainicjowanie prac nad tym projektem wynika z Rezolucji Rady z 30 listopada 2009 r. dotyczącej harmonogramu działań mających na celu umocnienie praw procesowych osób podejrzanych lub oskarżonych w postępowaniu karnym. Na okres polskiego przewodnictwa przypadł najbardziej wymagający punkt harmonogramu, a więc uzgodnienia dotyczące tzw. Środka C, czyli dostępu do porady profesjonalnego pełnomocnika. Pozornie, potrzeba przyjęcia takiego instrumentu może budzić zdziwienie i wątpliwości. Prawo dostępu do pełnomocnika wynika bowiem z art. 6 ust 3 lit c Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, której sygnatariuszami są wszystkie państwa UE. Okazuje się jednak, że w co najmniej kilku krajach przyjęte standardy są niższe niż wymogi orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Przykładowo we Francji, w tzw. procedurze GAV mającej zastosowanie w 95 proc. spraw prowadzonych pod nadzorem sędziego śledczego, kontakt z profesjonalnym pełnomocnikiem w postępowaniu przygotowawczym ograniczony jest do 30 minut po upływie 48 godzin od zatrzymania, a w niektórych przypadkach po upływie 72 godzin. W szeregu państw osoba podejrzana lub nawet podejrzany, któremu przedstawiono zarzuty, może być przesłuchany przez policję bez obecności adwokata, mimo wyraźnego żądania takiego widzenia, przy czym uzyskane zeznania mogą być dowodem w późniejszym postępowaniu. W Hiszpanii w stosunku do sprawców przestępstw terrorystycznych i sprawców działających w ramach zorganizowanej przestępczości możliwe jest wstrzymanie kontaktu z adwokatem oraz zawiadomienia najbliższej rodziny, nawet aż do kilku dni. Trwający proces zmian krajowych porządków prawnych przyniesie bardziej skuteczną ochronę praw obywateli na całym terytorium UE, jeśli zostanie skorelowany z postanowieniami dyrektywy wprowadzającej minimalną harmonizację gwarancji procesowych. Ustanowienie takich standardów zostało przewidziane w art. 82 ust 2 lit b Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Doniosłość wspomnianych działań wynika nie tylko z chęci poprawienia losu obywateli, którzy uczestniczą w postępowaniu karnym w innym państwie. Jest to również sposób na zwiększenie zaufania między organami sądowymi poszczególnych krajów, niezbędnego dla sprawnego funkcjonowania współpracy sądowej opartej na zasadzie wzajemnego uznawania orzeczeń. Już obecnie, na tle wykonywania Europejskich Nakazów Aresztowania, pojawiają się wątpliwości, czy organ sądowy państwa wykonania nakazu nie powinien odmówić jego wykonania w przypadku wątpliwości dotyczących zagwarantowania podejrzanemu w państwie wydania nakazu podstawowych praw (np. niektóre sądy irlandzkie w sprawie dotyczącej polskiego obywatela dokonywały oceny stopnia zaludnienia w polskich zakładach karnych). Podobne wątpliwości mogą się wkrótce pojawić w kontekście zapewnienia prawa do obrony. Należy zaznaczyć, że w dyrektywie o pomocy prawnej dla osób podejrzanych i oskarżonych istotne jest nie tylko stwierdzenie samego prawa do kontaktu z profesjonalnym pełnomocnikiem, ale także określenie warunków tego kontaktu, a w szczególności jego poufności i możliwości udzielenia realnej porady prawnej. Fot. Panthermedia Europejski Nakaz Dochodzeniowy Priorytetowym zadaniem dla polskiej prezydencji jest również kontynuowanie prac nad projektem dyrektywy wprowadzającej Europejski Nakaz Dochodzeniowy. Zastąpi on istniejące obecnie instrumentarium regulujące pomoc sądową w sprawach karnych. Zasadne wydawać się może pytanie o celowość takiego nakazu. Analiza praktyki pokazuje jednak, że obecne instrumenty dotyczące pomocy sądowej nie są zbyt często wykorzystywane, np. decyzja ramowa o zatrzymaniu dowodów lub zabezpieczeniu mienia implementowana do prawa polskiego w rozdziale 62 b k.p.k. praktycznie nie jest stosowana. Z kolei konwencja o pomocy prawnej, mimo upływu 11 lat od jej stworzenia, w dalszym ciągu nie jest ratyfikowana przez dwa państwa. Projektowana dyrektywa wprowadzi tymczasem jednolite reguły dla wszystkich państw i wszystkich środków dowodowych przeprowadzanych w ramach pomocy prawnej. Zapewni to praktykom choćby większą przejrzystość dostępnych narzędzi. Mechanizm europejskiego nakazu dochodzeniowego będzie polegał na przekazaniu bezpośrednio między organami sądowymi wniosku o przeprowadzenie określonego dowodu, ewentualnie zabezpieczeniu mienia. Organ sądowy państwa będzie miał ograniczone przesłanki odmowy wykonania takiego wniosku, a w przypadku pozytywnej decyzji zakreślone terminy jej wykonania. Na koniec wypada podkreślić, że w pracach polskiej prezydencji związanych z harmonizacją procedur karnych w państwach UE podstawowym priorytetem będzie osiągnięcie wysokiej jakości stanowionego prawa, a nie aspekty pozamerytoryczne, jak choćby prestiż związany z zakończeniem negocjacji. Liczyć się jednak trzeba z faktem, że proces negocjacyjny często wypacza intencje negocjatorów w sposób, który jest trudny do przewidzenia. Tomasz Darkowski Autor jest zastępcą dyrektora Departamentu Współpracy Międzynarodowej i Prawa Europejskiego Ministerstwa Sprawiedliwości 15

18 Wokanda Temat numeru: prezydencja a wymiar sprawiedliwości Europejskie wyzwania, polskie oczekiwania Ułatwienie wykonywania orzeczeń sądów we wszystkich państwach członkowskich, przyspieszenie transgranicznych spraw spadkowych, europejskie prawo umów oto priorytety polskiej prezydencji w zakresie prawa cywilnego. 1 lipca Polska objęła przewodnictwo w Radzie Unii Europejskiej. Przyjęty podczas prezydencji szwedzkiej Program Sztokholmski, określający priorytety polityczne, instrumenty oraz obszary rozwoju współpracy w zakresie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych, wyznaczył bogaty katalog przedsięwzięć do realizacji. Polskę czeka długa lista nie tylko już rozpoczętych, ale i spodziewanych wkrótce inicjatyw prawodawczych Komisji Europejskiej. W toku politycznych konsultacji poprzedzających przewodnictwo, Ministerstwo Sprawiedliwości preferowało inicjatywy ukierunkowane na rozwiązywanie rzeczywistych problemów obywateli. Prawo coraz bardziej wspólne Prawo europejskie w dużym stopniu oddziałuje już na krajowe systemy prawa cywilnego. W miarę kompletne jest instrumentarium prawa prywatnego międzynarodowego. Podstawa obrotu cywilnoprawnego w Unii Europejskiej to Rozporządzenie Bruksela I (dotyczące jurysdykcji, wania i wykonywania orzeczeń w spra- uznawach cywilnych i handlowych). Normy kolizyjne państw członkowskich zostały ujednolicone przez Rozporządzenie Rzym I i Rzym II. 18 czerwca br. weszło w życie Rozporządzenie Rady w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń oraz współpracy w zakresie zobowiązań alimentacyjnych (nr 4/2009). Unia Europejska wprowadziła też szczególne procedury europejskie w postaci nakazu zapłaty czy postępowania dla roszczeń o małej wartości. Wykorzystywany jest europejski tytuł egzekucyjny. Zasada bezpośredniej współpracy organów wymiaru sprawiedliwości stała się regułą, a ułatwia ją Europejska Sieć Sądownicza ds. cywilnych i handlowych oraz możliwość wspierania pilotażowych form tej współpracy z funduszy europejskich. Oczekiwania wobec polskiego przewodnictwa w Radzie UE są duże. Zapowiadają się intensywne prace nad Rys. Łukasz Jagielski dopełnieniem wzmiankowanego wyżej instrumentarium, które wymagać będą również znacznego zaangażowania Parlamentu Europejskiego drugiego, obok Rady, ustawodawcy unijnego. Rewolucja w spadkach Ministerstwo Sprawiedliwości w okresie polskiego przewodnictwa zmierzać będzie do zakończenia prac w Radzie nad projektem rozporządzenia w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń i dokumentów urzędowych w sprawach spadkowych oraz Europejskiego Certyfikatu Spadkowego. Instrument ten przyspieszy i uprości załatwianie spraw spadkowych, w których występuje element zagraniczny. Dziś, w przypadku pozostawienia przez polskiego spadkodawcę majątku w kilku różnych państwach członkowskich UE, spadkobiercy w celu zrealizowania swoich praw do spadku z reguły muszą przeprowadzić odrębne, kosztowne postępowanie w każdym z tych państw. Odbywa się ono w oparciu o różne systemy prawa spadkowego. Po przyjęciu rozporządzenia, dla osiągnięcia tego samego celu, wystarczy jedno postępowanie zakończone wydaniem orzeczenia sądowego czy innego dokumentu, który będzie bez zbytnich formalności uznawany we wszystkich pozostałych państwach członkowskich. W toku czerwcowej Rady UE uzgodniono polityczne wytyczne w odniesieniu m.in. do łącznika dla jurysdykcji i prawa właściwego, zakresu stosowania przyszłego rozporządzenia, zakresu skuteczności dokumentów urzędowych itd. Wytyczne te wymagają obecnie wypełnienia treścią konkretnych przepisów. Prosta zasada jeden spadek, jeden sąd, jedno prawo właściwe nie jest łatwa do wdrożenia w 28 odmiennych porządkach prawnych (dodatkowo w Wielkiej Brytanii odrębne systemy dla Anglii i Walii oraz Szkocji). Postępowanie spadkowe w krajach członkowskich różni się bowiem pod każdym możliwym względem, zaczynając od określenia momentu nabycia spadku, poprzez zaangażowane w postępowanie spadkowe organy (sąd, notariusz, administrator spadku), po sposób działu spadku czy ujawnienie nabytych praw w stosownych rejestrach. Bruksela I i jednolite reguły kontraktowe Ministerstwo Sprawiedliwości będzie również dążyć do uzgodnienia najważniejszych elementów projektu rewizji rozporządzenia w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych ( Bruksela I ). Zmiany, które mają być przesądzone za polskiej prezydencji, jeszcze bardziej ułatwią wykonywanie orzeczeń sądów polskich w innych pań- 16

19 Wokanda Temat numeru: prezydencja a wymiar sprawiedliwości stwach członkowskich. Orzeczenia te będą traktowane praktycznie tak samo jak orzeczenia własnych sądów tych państw. Znacząco przyspieszy to egzekucję orzeczeń i obniży związane z nią koszty zarówno w przypadku zwykłych obywateli, jak i przedsiębiorców. Zasadniczymi problemami negocjacyjnymi pozostaje zniesienie procedury exequatur (uznawanie i stwierdzanie wykonalności) i skompensowane jej innym rodzajem gwarancji, np. na etapie postępowania wykonawczego, także ujednolicenie reguł dostępu do sądów państw członkowskich UE w sprawach, w których pozwanymi są osoby mające miejsce zamieszkania (siedzibę) poza terytorium UE oraz włączenie arbitrażu do zakresu rozporządzenia. W drugim półroczu br. Komisja Europejska planuje przedstawienie inicjatywy dotyczącej europejskiego prawa umów. W UE od kilkunastu lat toczy się dyskusja dotycząca możliwości stworzenia ujednoliconych europejskich reguł kontraktowych. Obecnie pojawiła się szansa na wyjście poza wymianę teoretycznych poglądów. W handlu ponadgranicznym występuje dziś rzeczywisty problem, który utrudnia życie obywateli. Otóż w ramach handlu internetowego część oferentów z większych państw członkowskich nie świadczy usług lub nie sprzedaje towarów do mniejszych krajów UE lub do krajów, których system prawa nie jest im dobrze znany, a ryzyko sporu prawnego z konsumentem trudne do oszacowania. Komisja Europejska w swojej Zielonej Księdze zaproponowała kilka wariantów rozwiązania tego problemu. Utworzona przez KE grupa ekspertów opracowała studium wykonalności zbioru postanowień określających obowiązki i uprawnienia stron umów, który strony mogłyby wybrać zamiast krajowych przepisów regulujących zobowiązania umowne (studium obejmuje sam zbiór przepisów). W pierwszym półroczu tego roku Minister Sprawiedliwości RP prowadził w tym zakresie intensywne konsultacje polityczne z krajami członkowskimi, Komisją Europejską oraz członkami Parlamentu Europejskiego. Większość krajów popiera dalsze prace w kierunku przyjęcia wytycznych dla prawodawcy europejskiego (tzw. toolbox) i ewentualnie krajowego (przy wdrażaniu dorobku wspólnotowego do prawa krajowego). Coraz więcej państw dostrzega potencjalne korzyści dla konsumentów oraz małych i średnich przedsiębiorstw związane z wprowadzeniem instrumentu opcjonalnego dotyczącego europejskiego prawa umów, który strony mogłyby wybrać do regulowania ich stosunku prawnego w miejsce prawa krajowego. Taki instrument nie ingerowałby w krajowe systemy prawa cywilnego, a jednocześnie nie ograniczałby swobody kontraktowania. Negocjacje już od startu Niezwykle istotnym elementem prowadzonych konsultacji politycznych nad przyszłością europejskiego prawa umów była debata, którą Ministerstwo Sprawiedliwości przeprowadziło w dniach lipca br. w Sopocie, a więc już na samym wstępie polskiej prezydencji. Efektem wspomnianego spotkania nieformalnej Rady Ministrów ds. Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych UE są intensywne prace nad inicjatywą prawodawczą, którą KE zapowiedziała na październik br. Proces negocjacyjny uzupełniony będzie o dużą konferencję międzynarodową, która w listopadzie br. odbędzie się w Warszawie. Wspomniane działania pozwolą na podjęcie przemyślanych decyzji w zakresie wspólnego instrumentu prawa umów. Wykorzystane zostaną doświadczenia z negocjacji nad dyrektywą o prawach konsumenta. Potwierdziły one z jednej strony trudności związane z próbami zupełnej harmonizacji prawa kontraktowego, a z drugiej oczekiwania związane z ułatwieniem konsumentom i przedsiębiorcom zawierania umów ponadgranicznych, bez konieczności stawienia czoła fragmentacji prawa kontraktowego w skali Unii Europejskiej. Za bardziej zdecydowanym zmierzeniem się z tym problemem przemawia także skokowy rozwój handlu elektronicznego, do którego przestają pasować klasyczne narzędzia cywilnoprawne. Podczas polskiego przewodnictwa rozpoczną się także prace nad Rozporządzeniem o zabezpieczeniu na rachunku bankowym. Byłby to pierwszy instrument prawa europejskiego dotyczący postępowania wykonawczego. W sytuacji wychodzenia europejskiej gospodarki z kryzysu trudno przecenić znaczenie, jakie będzie miało dla jednolitego rynku narzędzie ułatwiające dochodzenie wierzytelności i zapobiegające wyprowadzeniu majątku przez dłużników. Rozwiązania internetowe Wspólnie z kilkoma krajami członkowskimi, przy wsparciu KE, Polska podjęła prace nad udostępnianiem w Internecie, we wszystkich językach Unii, informacji o prowadzonych postępowaniach upadłościowych. Zintegrowanie tej aplikacji z portalem e-justice planowane jest na początek 2012 r. Warto wspomnieć, iż portal zawiera szereg użytecznych dla obywateli informacji. Jego częścią staną się także zasoby Europejskiej Sieci Sądowniczej do spraw cywilnych oraz handlowych, która ułatwia bezpośrednie współdziałanie organów wymiaru sprawiedliwości. Dla pełnego obrazu najważniejszych projektów, które prowadzone będą w obszarze szeroko rozumianego prawa cywilnego, należy wspomnieć o projekcie dyrektywy o połączeniu rejestrów przedsiębiorstw. Istnieje możliwość, że prace nad tym instrumentem zostaną zakończone w okresie polskiego przewodnictwa. Dyrektywa zapewni szybki i tani dostęp do miarodajnych informacji o przedsiębiorcach z innych państw członkowskich, zgromadzonych w odpowiednich rejestrach. Jednocześnie pozwoli na szybką aktualizację informacji między rejestrem spółki a rejestrem jej zagranicznego oddziału. Sytuacje, gdy oddział funkcjonował po likwidacji macierzystej spółki, nie były sporadyczne. Proponowane zmiany powinny więc istotnie zwiększyć przejrzystość oraz bezpieczeństwo obrotu gospodarczego. Problematyka prawa cywilnego ma także wymiar zewnętrzny. Splatają się w nim kompetencje państw członkowskich i Unii. Państwa członkowskie mogą być związane umowami międzynarodowymi zawartymi wyłącznie przez UE (np. konwencją haską o międzynarodowym dochodzeniu alimentów na rzecz dzieci i innych członków rodziny, zawartą 23 listopada 2007 r.) lub są, obok Unii Europejskiej, stronami innych konwencji wielostronnych. W drugiej połowie roku w obszarze zainteresowania UE znaleźć się może m.in. projekt konwencji UNCITRAL o rozstrzyganiu sporów on-line. Ministerstwo Sprawiedliwości zabiega o poprawę praktyki obrotu prawnego tak w relacjach dwustronnych, jak i w toku unijnych kontaktów z takimi partnerami jak Rosja czy Stany Zjednoczone Ameryki. Wszystkie opisane wyżej inicjatywy zmierzają do lepszej ochrony praw obywateli. Jak widać z przedstawionych przykładów, podstawową intencją polskiej prezydencji będzie pokazanie, że Unia Europejska przynosi obywatelom wymierne korzyści w życiu codziennym. Maciej Lewandowski, Andrzej Ryng Pierwszy z autorów jest Radcą Ministrem w Stałym Przedstawicielstwie Rzeczpospolitej Polskiej przy Unii Europejskiej w Brukseli, drugi zastępcą dyrektora Departamentu Współpracy Międzynarodowej i Prawa Europejskiego Ministerstwa Sprawiedliwości 17

20 Wokanda Ławnik po nowelizacji Nowa procedura zgłaszania kandydatów oraz bardziej precyzyjne regulacje dotyczące pozycji prawnej przedstawicieli instytucji oto najważniejsze regulacje kompleksowej nowelizacji u.s.p. dotyczącej ławników. Nowe przepisy m.in. przywracają obowiązek sprawdzania kandydatów na funkcję ławnika przez policję, a także doprecyzowują czynności, za które ławnik otrzymuje rekompensatę. Rys. Łukasz Jagielski Ustawa z dnia 15 kwietnia 2011 r. o zmianie ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych weszła w życie 14 czerwca 2011 r. Zawiera ona kompleksową nowelizację Rozdziału 7 Ławnicy Działu IV u.s.p. Celem noweli jest wprowadzenie nowych regulacji związanych ze zgłaszaniem kandydatów na ławników oraz doprecyzowanie unormowań dotyczących ich pozycji prawnej. Dotychczasowe zapisy budziły wątpliwości. Zmiany są wynikiem funkcjonowania w praktyce dotychczasowych regulacji prawnych oraz odzwierciedlają postulaty sędziów, w tym prezesów sądów, rad ławniczych oraz samych ławników. Procedura zgłaszania kandydatów na ławników przez uprawnione podmioty została co prawda zmieniona, jednak sam wybór ławników będzie przebiegał według dotychczasowych zasad zarówno dla kandydatów zgłoszonych przed, jak i po wejściu w życie noweli. Nie zmieniono bowiem zasad wyboru ławników przez rady gmin, poza jednym wyjątkiem dotyczącym zawartego w znowelizowanym art u.s.p. nakazu adresowanego do radnych gminy. Chodzi o to, by do orzekania w sprawach z zakresu prawa pracy na ławników wybierano osoby wykazujące się szczególną znajomością spraw pracowniczych. Jakie zatem zmiany dotyczące wymogów dla kandydatów na ławników wprowadzono? Do dotychczasowego warunku zatrudnienia lub zamieszkiwania w miejscu kandydowania dodano możliwość zgłaszania kandydatów prowadzących w miejscu kandydowania działalność gospodarczą. Warunek jest taki, aby prowadzili ją co najmniej od roku. Poszerzono także katalog osób, które podlegają wyłączeniu jako kandydaci na ławników, o radnych powiatu i województwa. Dotychczas zakaz kandydowania w odniesieniu do radnych dotyczył jedynie radnych gminy, której rada dokonywała wyboru ławników. Precyzyjniej w zgłaszaniu Nowela doprecyzowuje krąg podmiotów uprawnionych do zgłaszania kandydatów na ławników. Zgodnie z przyjętą formułą, uprawnienie to przysługuje prezesom sądów, również stowarzyszeniom oraz innym, zarejestrowanym na podstawie przepisów prawa, organizacjom społecznym i zawodowym, z wyłączeniem partii politycznych. Uprawnienie to posiada także grupa co najmniej 50 obywateli mających czynne prawo wyborcze i zamieszkujących stale na terenie gminy dokonującej wyboru. Zwiększenie liczby obywateli uprawnionych do zgłoszenia kandydata, z 25 do 50, ma na celu podniesienie rangi ławnika sądu powszechnego oraz zwiększenie reprezentatywności sprawowania tej funkcji. Lista podmiotów uprawnionych do zgłaszania kandydatów na ławników jest zatem szeroka. Takie określenie kręgu tych podmiotów ma na celu zapewnienie realizacji, wynikającej z art. 182 Konstytucji RP, zasady udziału obywateli w wymiarze sprawiedliwości. Nowela wyeliminowała z u.s.p. szczególny tryb zgłaszania kandydatów na ławników do orzekania w sprawach z zakresu prawa pracy. Dotychczas uprawnienie to przysługiwało wyłącznie związkom zawodowym oraz organizacjom pracodawców. Obecnie uprawnionymi do zgłaszania kandydatów do sądów pracy są wszystkie podmioty uprawnione do zgłaszania kandydatów na ławników. Za słusznością tej koncepcji przemawiają m.in. wyniki wyborów ławników do wydziałów pracy z 2007 r. Przeprowadzone wybory na kadencję nie zaspokoiły zapotrzebowania sądów w tym zakresie. Wybrano 4730 ławników, co stanowiło 59,33 proc. rzeczywistych potrzeb sądów. Należy zwrócić uwagę, że zainteresowanie podmiotów takich jak np. organizacje pracodawców zgłaszaniem kandydatów na ławników jest bardzo niewielkie. Ławnicy zgłaszani przez te organizacje stanowią niecałe 2 proc. Prezesi sądów wielokrotnie postulowali więc umożliwienie im zgłaszania do sądów pracy kandydatów na ławników spośród osób, z którymi w czasie poprzedniej kadencji współpraca przebiegała bez zakłóceń. Większe wymagania odnośnie dokumentów Nowela doprecyzowuje wymogi formalne dotyczące dokumentów dołączanych do zgłoszenia kandydata na ławnika. Będzie ono, tak jak dotychczas, dokonywane na karcie zgłoszenia. Doprecyzowane zostały m.in. wymogi dotyczące zakresu oświadczeń składanych przez kandydata, a także podmiotu uprawnionego do wystawienia zaświadczenia lekarskiego. I tak doprecyzowano wymóg obligujący kandydata do złożenia oświadczenia, że nie jest prowadzone przeciwko niemu postępowanie o przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego lub przestępstwo skarbowe, co wypełnia dotychczasową lukę w tym zakresie. W związku z przedstawionymi przez prezesów sądów uwagami, dodano także nowy wymóg złożenia przez kandydata oświadczenia, że nie jest on lub nie był pozbawiony władzy rodzicielskiej, a także, że władza rodzicielska nie została mu ograniczona ani zawieszona. Ławnicy biorą również udział 18