Czas, koszty i skutecznoœæ jako parametry prawnych instrumentów windykacji

Transkrypt

1 Zarz¹dzanie i Finanse Journal of Management and Finance Vol. 12, No. 3/1/2014 Sylwia Morawska* Przemys³aw Banasik** Sylwia Morawska, Przemys³aw Banasik Czas, koszty i skutecznoœæ jako parametry prawnych instrumentów windykacji Czas, koszty i skutecznoœæ jako parametry prawnych instrumentów windykacji Wstêp Wierzycielowi przys³uguj¹ nastêpuj¹ce mo liwoœci dochodzenia przeterminowanej nale noœci: po pierwsze, mo e skorzystaæ z windykacji polubownej, pozas¹dowej 1, bez wykorzystania przymusu pañstwowego; po drugie, gdy windykacja polubowna oka e siê bezskuteczna, wierzyciel mo e uruchomiæ windykacjê s¹dow¹ z wykorzystaniem przymusu pañstwowego. Windykacja s¹dowa mo e przybraæ formê egzekucji syngularnej prowadzonej przez komornika s¹dowego, dzia³aj¹cego przy s¹dzie rejonowym, lub egzekucji uniwersalnej, prowadzonej przez syndyka w postêpowaniu upad³oœciowym obejmuj¹cym likwidacjê maj¹tku d³u - nika. Wybór egzekucji w obecnym stanie prawnym pozostawiony jest wierzycielowi. W przypadku postêpowania upad³oœciowego do og³oszenia upad³oœci konieczne s¹ co najmniej dwa wnioski wierzycieli o og³oszenie upad³oœci. Wierzyciel mo e równie skorzystaæ z alternatywnego sposobu dochodzenia nale noœci, atrakcyjnego tak ze wzglêdu na czas, jak i koszty, tj. mediacji. Jej celem jest doprowadzenie do dobrowolnego zaspokojenia nale noœci bez zastosowania sankcji przymusu pañstwowego. Celem artyku³u jest przeprowadzenie analizy instrumentów prawnych s³u ¹cych dochodzeniu przeterminowanych nale noœci, zarówno pod k¹tem czasu, kosztów, jak i skutecznoœci. W artykule wykorzystano nastêpuj¹ce metody badawcze: studia literaturowe, * Dr, Katedra Prawa Administracyjnego i Finansowego Przedsiêbiorstw, Kolegium Nauk o Przedsiêbiorstwie, Szko³a G³ówna Handlowa w Warszawie, ul. Madaliñskiego 6/8, Warszawa, smorawska@gmail.com ** Dr, Katedra Przedsiêbiorczoœci i Prawa Gospodarczego, Wydzia³ Zarz¹dzania i Ekonomii, Politechnika Gdañska, ul. Gabriela Narutowicza 11/12, Gdañsk, przemyslawbanasik@o2.pl 1 Windykacja polubowna, pozas¹dowa podejmowane w jej ramach dzia³ania to: kontaktowanie siê z d³u nikiem (telefony, listy, faks, SMS, ), bezpoœrednie kontakty z d³u nikiem, wywiad œrodowiskowy w przypadku braku mo liwoœci skontaktowania siê z d³u nikiem itp. [Kreczmañska-Gigol, 2011, s. 135].

2 28 Sylwia Morawska, Przemys³aw Banasik analiza Ÿróde³ wtórnych (desk research), case study. 1. Analiza krytyczna instrumentów dochodzenia nale noœci przeterminowanych Pojawienie siê nale noœci przeterminowanych (i w ich nastêpstwie nale noœci nieœci¹galnych) uwa a siê za nieuchronny skutek procesu gospodarowania w warunkach niepewnoœci. Powstaj¹ one wskutek udzielenia przez przedsiêbiorcê kredytu handlowego (kupieckiego). Motywy udzielania kredytu handlowego wynikaj¹ z korzyœci, jaki on przynosi. Realizacja korzyœci wymaga jednak e ponoszenia okreœlonych kosztów, w tym windykacji nale noœci [Wêdzki, 2000; M¹czyñska, 2013, s. 140]. Czynnik czasu i kosztów dochodzenia nale noœci ma wp³yw na kreacjê wartoœci przedsiêbiorstwa [Szablewski, 2008, s. 104; Szablewski, 2006, s. 155; Cwynar, 2002, s. 113; Kie³tyka, 2010, s. 59; Je ak, 2010, s. 99]. Pomiar wartoœci przedsiêbiorstwa przy zastosowaniu metody DCF odzwierciedla skalê wp³ywu powy szych czynników na wartoœæ przedsiêbiorstwa [Herman, 2006, s. 160]. Do podstawowych instrumentów prawnych s³u ¹cych œci¹gniêciu od d³u nika nale noœci przeterminowanych nale ¹, w obecnym stanie prawnym, egzekucja i upad³oœæ. Z punktu widzenia ich skutecznoœci, czasu koniecznego do odzyskania nale noœci, jak i kosztów s¹ one dla wierzyciela nieatrakcyjne. Konkurencyjnym sposobem dochodzenia nale noœci przeterminowanych jest mediacja, w niewielkim stopniu wykorzystywana przez wierzycieli. W artykule dokonano porównania wy ej wymienionych instrumentów prawnych w kontekœcie czasu niezbêdnego do wyegzekwowania nale noœci, czasu i skutecznoœci ich dochodzenia. Cele instytucji upad³oœci zosta³y zapisane w ustawie z dnia 28 lutego 2003 roku Prawo upad³oœciowe i naprawcze. Podstawow¹ intencj¹ ustawodawcy jest maksymalne zaspokojenie wierzycieli [Jakubecki i inni, 2011, s. 89; Witosz, 2006, s. 33; Morawska, 2009, s. 129]. Co prawda okreœlono granice tego zaspokojenia: postêpowanie winno byæ tak przeprowadzone, aby przedsiêbiorstwo d³u nika zosta³o zachowane, ale tylko wtedy, gdy racjonalne wzglêdy za tym przemawiaj¹. Jednak z dalszych regulacji wynika, e uk³ad jest dopuszczalny tylko wtedy, gdy zostanie uprawdopodobnione, e w drodze uk³adu wierzyciele zostan¹ zaspokojeni w wy szym stopniu, ni zostaliby zaspokojeni po przeprowadzeniu postêpowania upad³oœciowego obejmuj¹cego likwidacjê maj¹tku

3 Czas, koszty i skutecznoœæ jako parametry prawnych instrumentów windykacji 29 d³u nika. Cel postêpowañ upad³oœciowych realizowany jest przez nastêpuj¹ce cele szczegó³owe: windykacyjny, profilaktyczny, wychowawczy, odd³u eniowy. Cel windykacyjny wyra a siê w zaspokojeniu wierzycieli niewyp³acalnego d³u nika. Cel profilaktyczny sprowadza siê do niedopuszczenia do dalszych niewyp³acalnoœci, które s¹ nastêpstwem niep³acenia zobowi¹zañ przez niewyp³acalnego d³u nika. Cel wychowawczy polega na tym, e prawo upad³oœciowe i naprawcze ma kszta³towaæ pewne wzorce zachowania, które zmierzaj¹ do nale ytego i rzetelnego wype³niania swoich zobowi¹zañ, bowiem samo pojêcie niewyp³acalnoœci, podstawy niewyp³acalnoœci, bêd¹ce podstaw¹ upad³oœci i sankcje gro ¹ce w razie niewyp³acalnoœci maj¹ dyscyplinowaæ uczestników obrotu gospodarczego do wykonywania przez te podmioty swoich zobowi¹zañ z nale yt¹ starannoœci¹. Sens ekonomiczny instytucji upad³oœci sprowadza siê do utrzymania przedsiêbiorcy czasowo prze ywaj¹cego utratê p³ynnoœci finansowej, albo likwidacji przedsiêbiorcy trwale niezdolnego do regulowania swoich zobowi¹zañ [M¹czyñska, 2009, s. 29; M¹czyñska, 2013, s. 55; Morawska, 2011, s. 13; Prusak, 2011, s. 143]. Prawid³owo okreœlone cele w prawie upad³oœciowym, dostosowane do potrzeb ycia gospodarczego, mog¹ u³atwiaæ prowadzenie dzia³alnoœci gospodarczej, z jednej strony gwarantuj¹c szybki powrót œrodków produkcji w przypadku nierentownoœci przedsiêwziêcia gospodarczego, z drugiej zaœ strony w sytuacji przejœciowych trudnoœci regulacje powinny sprzyjaæ dzia³aniom maj¹cym na celu restrukturyzacjê zad³u enia lub te restrukturyzacjê przedsiêbiorstwa [Paw³owicz, 2006, s. 103 i nast.]. Wobec b³êdnie przyjêtej aksjologii w obecnych ramach prawnych prawo upad³oœciowe i naprawcze mo e stanowiæ konkurencyjn¹ wobec egzekucji syngularnej drogê dochodzenia wierzytelnoœci przez wierzycieli, prowadz¹c do likwidacji przedsiêbiorców w sytuacji przejœciowych trudnoœci. W tablicy 1 przedstawiono liczbê upad³oœci og³oszonych w latach w rozbiciu m.in. na upad³oœæ likwidacyjn¹ i uk³adow¹. Przedstawione dane jednoznacznie wskazuj¹ na dominacjê upad³oœci likwidacyjnych. Upad³oœæ uk³adowa nale y do rzadkoœci.

4 30 Sylwia Morawska, Przemys³aw Banasik Tablica 1. Og³oszenia upad³oœci w s¹dach rejonowych w latach Wyszczególnienie Liczba upad³oœci Og³oszenie upad³oœci obejmuj¹ce likwidacjê 5355 Og³oszenie upad³oœci z mo liwoœci¹ zawarcia uk³adu 1164 Oddalenie wniosku 8160 Prawomocny zwrot ród³o: Opracowanie w³asne na podstawie danych statystycznych Ministerstwa Sprawiedliwoœci, Departament Strategii i Deregulacji. Egzekucja definiowana jest jako zastosowanie przez powo³ane pañstwowe organy egzekucyjne œrodków przymusu przewidzianych przez ustawê (procesow¹) celem spe³nienia œwiadczeñ przys³uguj¹cych wierzycielowi od d³u nika, a ustalonych w tytule egzekucyjnym [Wengerek, 1978, s. 9 10]. Z kolei s¹dowe postêpowanie egzekucyjne (które nale y odró niæ od postêpowania egzekucyjnego w administracji) polega na dzia³aniu organów egzekucyjnych z udzia³em zainteresowanych podmiotów, zmierzaj¹cym do wyegzekwowania od d³u nika nale nego wierzycielowi œwiadczenia [Dolecki, 2011, s. 401]. Organami egzekucyjnymi s¹ s¹dy rejonowe oraz dzia³aj¹cy przy nich komornicy s¹dowi 2. Sens ekonomiczny egzekucji sprowadza siê do zapewnienia pewnoœci obrotu gospodarczego. Postêpowanie egzekucyjne wszczynane jest wtedy, kiedy d³u nik nie wykonuje zas¹dzonego œwiadczenia dobrowolnie 3. Zgodnie z art. 776 k.p.c. podstaw¹ egzekucji jest tytu³ wykonawczy, czyli tytu³ egzekucyjny 4 zaopatrzony w klauzulê wykonalnoœci. 2 Organem egzekucyjnym jest ten, który podejmuje czynnoœci bezpoœrednio zmierzaj¹ce do zrealizowania tytu³u wykonawczego, natomiast organy, które w postêpowaniu egzekucyjnym podejmuj¹ czynnoœci niekierowane bezpoœrednio na wykonanie tytu³u wykonawczego, nie s¹ organami egzekucyjnymi [Bruliñska, 2012, s. 118]. 3 Postêpowanie egzekucyjne prowadzone jest wed³ug zasad: poszanowania godnoœci ludzkiej, prawa do wys³uchania, formalizmu oraz dyspozycyjnoœci [Pogonowski, 2007, s. 111 i nast.]. 4 Analizuj¹c przepis art k.p.c., nale y zauwa yæ, e katalog tytu³ów egzekucyjnych obejmuje jedynie dokumenty urzêdowe: orzeczenia wydane przez s¹d b¹dÿ referendarza s¹dowego, ugody zawarte przed s¹dem oraz akty notarialne sporz¹dzone przez notariusza. A zatem nie mo na przymusiæ d³u nika do spe³nienia œwiadczenia na drodze egzekucji na podstawie np. zawartej z nim umowy.

5 Czas, koszty i skutecznoœæ jako parametry prawnych instrumentów windykacji 31 Postêpowanie egzekucyjne mo e byæ wszczête na wniosek, z urzêdu, b¹dÿ na ¹danie uprawnionego organu. W Polsce regu³ê stanowi wszczêcie egzekucji na wniosek [Zedler, 1995, s. 133]. W obecnym stanie prawnym komornik mo e prowadziæ egzekucjê poza obszarem swojego rewiru komorniczego 5, z wyj¹tkiem spraw o egzekucjê z nieruchomoœci oraz spraw, w których przepisy o egzekucji nieruchomoœci stosuje siê odpowiednio. Wierzycielowi przys³uguje prawo wyboru komornika na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, przy czym je eli dokona wyboru komornika, który prowadz¹c egzekucjê bêdzie dzia³a³ poza obszarem swojego rewiru komorniczego, wierzyciel musi z³o yæ wraz z wnioskiem egzekucyjnym oœwiadczenie, e korzysta z prawa wyboru komornika 6. Wp³yw spraw z czynnoœci komorników, pomimo niskiej skutecznoœci, wykazuje tendencjê wzrostow¹ (tablica 2). Tablica 2. Ewidencja spraw z czynnoœci komorników ogó³em w latach Rok Liczba spraw ród³o: Opracowanie w³asne na podstawie danych statystycznych Ministerstwa Sprawiedliwoœci Departament Strategii i Deregulacji. W odró nieniu do upad³oœci i egzekucji mediacja nie jest sposobem egzekwowania nale noœci, ale sposobem jej dochodzenia. Dotychczas brak jest jednolitej definicji normatywnej w prawie miêdzynarodowym i legislacjach krajowych. Doktryna i praktyka mediacji okreœla j¹ jako metodê rozwi¹zywania sporów w trybie szczególnego rodzaju negocjacji prowadzonych przez strony sporu przy pomocy neutralnej osoby trzeciej 5 Rewirem komorniczym jest obszar w³aœciwoœci s¹du rejonowego (art. 7 ust. 1 u.k.s.e.). 6 Oœwiadczenie to musi byæ z³o one na piœmie. Z³o enie oœwiadczenia nie jest wymogiem formalnym wniosku, a jego brak powinien stanowiæ podstawê do przekazania sprawy komornikowi w³aœciwemu [Banasik, 2012, s. 60].

6 32 Sylwia Morawska, Przemys³aw Banasik mediatora [Pieckowski, 2011, s. 3]. Z kolei Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/52/WE z dnia 21 maja 2008 roku w sprawie niektórych aspektów mediacji w prawach cywilnych i handlowych, w art. 3 pkt a definiuje mediacjê jako zorganizowane postêpowanie o dobrowolnym charakterze, bez wzglêdu na jego nazwê lub okreœlenie, w którym przynajmniej dwie strony sporu próbuj¹ same osi¹gn¹æ porozumienie w celu rozwi¹zania ich sporu, korzystaj¹c z pomocy mediatora. Postêpowanie takie mo e zostaæ zainicjowane przez strony albo mo e je zaproponowaæ lub zarz¹dziæ s¹d lub nakazaæ prawo pañstwa cz³onkowskiego. Termin ten obejmuje mediacjê prowadzon¹ przez sêdziego, który nie jest odpowiedzialny za jakiekolwiek postêpowanie s¹dowe dotycz¹ce rzeczonego sporu. Nie obejmuje on jednak prób podejmowanych przez s¹d lub sêdziego rozstrzygaj¹cego spór w toku postêpowania s¹dowego dotycz¹cego rzeczonego sporu. Z przywo³anej dyrektywy, ale równie z polskiego Kodeksu postêpowania cywilnego wynika, e mediacja jest alternatywn¹ (polubown¹) metod¹ rozwi¹zywania sporu zaistnia³ego pomiêdzy stronami (w relacjach gospodarczych pomiêdzy wierzycielem a d³u nikiem). Obok niej wystêpuj¹ inne metody, jak chocia by: ugoda zawarta przed s¹dem (bez udzia³u mediatora) w trakcie trwaj¹cego postêpowania, postêpowanie pojednawcze (inicjowane przed s¹dem, ale przed wszczêciem zasadniczego postêpowania), czy postêpowanie arbitra owe (najczêœciej poza strukturami s¹dów pañstwowych). Za³o eniem polskiego ustawodawcy jest jak najszersze spektrum wykorzystywania instrumentów mediacyjnych i likwidowanie sporów we wszelkich sprawach cywilnych, które mog¹ byæ rozstrzygane w drodze ugody zawartej przed s¹dem. Mediacjê mo na nawi¹zaæ albo na podstawie umowy zawartej miêdzy stronami, albo na podstawie postanowienia s¹du kieruj¹cego strony do mediacji (art k.p.c.) najpóÿniej przed zakoñczeniem pierwszego posiedzenia wyznaczonego na rozprawê (po zamkniêciu tego posiedzenia tylko na zgodny wniosek stron). Umowa mo e byæ zawarta w dowolnej formie, co powinno zachêciæ strony do jej zawierania. W umowie okreœla siê osobê mediatora albo, jeœli go strony nie wyznaczy³y, sposób jego wyboru i przedmiot mediacji (art k.p.c.) Pomimo ewidentnych korzyœci mediacyjnego dochodzenia nale noœci, statystyka mediacyjna wskazuje na ich bardzo nisk¹ liczbê bezwzglêdn¹ oraz niewielk¹ dynamikê wzrostu. W mediacjach cywilnych i gospodar-

7 Czas, koszty i skutecznoœæ jako parametry prawnych instrumentów windykacji 33 czych zauwa alny jest niski ich udzia³ w ogólnej liczbie spraw spornych w s¹dach. W tablicy 3 przedstawiono liczbê przeprowadzonych w latach mediacji cywilnych i gospodarczych. Tablica 3. Liczba mediacji cywilnych i gospodarczych w latach Rok Liczba mediacji w sprawach cywilnych Liczba mediacji w sprawach gospodarczych ród³o: Opracowanie w³asne na podstawie danych statystycznych Ministerstwa Sprawiedliwoœci Departament Strategii i Deregulacji. Jak s³usznie wskazuje S. Pieckowski [2012, s. 5], w Polsce brak jest uznania i jednoznacznego potwierdzenia wysokiej systemowej rangi mediacji oraz zdefiniowania instytucji mediacji jako pe³noprawnego, komplementarnego do postêpowania s¹dowego sposobu rozwi¹zywania sporów spo³ecznych. Jest to o tyle niezrozumia³e, e liczne badania empiryczne wykaza³y niezwyk³¹ skutecznoœæ tego instrumentu w rozwi¹zywaniu sporów gospodarczych 7. Szybkoœæ postêpowania mediacyjnego, ale tak e jego mniejsze sformalizowanie i mniejsza kosztownoœæ s¹ zaletami wzglêdnymi, tj. zale nymi od innych czynników [Skibiñska, 2010, s. 102]. Przede wszystkim warunkiem podstawowym uzyskania takiego efektu jest prowadzenie mediacji w dobrej wierze. Jeœli bowiem strony uczestnicz¹ w postêpowaniu mediacyjnym w celu wyd³u enia procesu 7 Projekt badawczy Cornell University Prawid³owe rozwi¹zywanie sporów korporacyjnych; raport na temat rosn¹cego stosowania ADR przez amerykañskie korporacje (1998); Studium Amerykañskiego Stowarzyszenia Arbitra owego (American Arbitrarion Association) z 2003 roku i 2006 roku Dispute-Wise Business Management; Zielona Ksiêga Komisji Europejskiej o alternatywnych metodach rozwi¹zywania sporów w prawie cywilnym i handlowym z 2002 roku; Projekt zrealizowany w 2008 roku przez Oxford Institute of European and Comparative Law oraz Oxford Centre for Socio-Legal-Studies, przy wspó³pracy z European Justice Forum oraz European Company Lawyers Association (ECLA); Raport Centrum ADR w Rzymie z 2010 roku wykonany dla Komisji Europejskiej Koszt rozwi¹zywania sporów gospodarczych przez s¹d, arbitra i w trybie mediacji, obejmuj¹cy wszystkie kraje Unii (bez Danii).

8 34 Sylwia Morawska, Przemys³aw Banasik dochodzenia do rozstrzygniêcia, to nale y uznaæ, e nie bêdzie to ani szybszy, ani tañszy, ani prostszy sposób rozwi¹zania sporu. Aby mediacja przyczyni³a siê do rozwi¹zania konfliktu, strony musz¹ uznaæ mo - liwoœæ wspó³istnienia, podejmowaæ próby znalezienia wspólnego jêzyka i wykazywaæ chêæ do uczciwych rozmów [Szreniawski, 2008, s. 16]. Niezwykle istotne dla powodzenia mediacji jest zainicjowanie jej we wstêpnej fazie zaistnia³ego konfliktu [Slapper i inni, 2001, s. 259]. Po pierwsze, relatywnie szybko prowadzi ona wówczas do ³agodzenia b¹dÿ likwidacji konfliktu. Po drugie, zmniejsza koszty dochodzenia roszczeñ. Po trzecie, zwiêksza siê jej skutecznoœæ. Nie mo na jednak nie zauwa yæ, e w przypadku prowadzenia mediacji w z³ej wierze, zalety mediacji stan¹ siê jej wadami. I tak koszty postêpowania powiêksz¹ siê o koszty mediacji, wyd³u y siê proces dochodzenia wierzytelnoœci, spadnie satysfakcja wierzyciela z uzyskania korzystnego dla siebie rozstrzygniêcia. Ponadto w literaturze wskazuje siê, e w postêpowaniu s¹dowym prawo jest stosowane, a w postêpowaniu mediacyjnym, gdzie interesy stron odgrywaj¹ najwa niejsz¹ rolê, mamy do czynienia jedynie z u ywaniem prawa w celu realizacji interesów stron [Gottwald, 2000, s. 268]. Mediacja mo e równie ogrywaæ rolê katalizatora pomiêdzy stronami postêpowania a dostêpem do s¹du i kreowaniem pozytywnego wizerunku wymiaru sprawiedliwoœci. Tê prawid³owoœæ zauwa ono g³ównie w pañstwach dobrze rozwiniêtych gospodarczo, gdzie s¹ wysokie koszty dochodzenia sprawiedliwoœci przed s¹dami, a równoczeœnie ciê - ko uzyskaæ zwolnienie od kosztów s¹dowych [Skibiñska, 2010, s. 106]. Ka de zreszt¹ zwolnienie od kosztów s¹dowych generuje dodatkowe koszty po stronie Skarbu Pañstwa i zwiêksza koszty funkcjonowania wymiaru sprawiedliwoœci, a zarazem koszty spo³eczne. 2. Upad³oœæ, egzekucja i mediacja analiza porównawcza (czas, koszty i skutecznoœæ) Czas i koszty to podstawowe parametry decyduj¹ce o wyborze drogi prawnej dochodzenia przez wierzyciela nale noœci przeterminowanych. Maj¹ one bowiem wp³yw na wartoœæ odzyskanych nale noœci. Skutecznoœæ postêpowañ wyznacza zaœ granice op³acalnoœci dochodzenia nale - noœci. D³ugotrwa³e i kosztowne procedury, a tak e ich niska skutecznoœæ mog¹ odstraszaæ wierzycieli od dochodzenia nale noœci na drodze s¹dowej.

9 Czas, koszty i skutecznoœæ jako parametry prawnych instrumentów windykacji 35 W ramach artyku³u wykorzystano badania praktyki s¹dowej na przyk³adzie spraw egzekucyjnych z obszaru w³aœciwoœci S¹du Okrêgowego w Gdañsku oraz spraw upad³oœciowych. W ramach badañ poddano analizie spraw egzekucyjnych oraz 513 akt postêpowañ upad³oœciowych. Celem ustalenia miarodajnych w skali kraju wyników badañ do analizy wybrano akta postêpowañ upad³oœciowych w s¹dach maj¹cych swoj¹ siedzibê w pó³nocnej, œrodkowej i po³udniowej Polsce. Badania przeprowadzono w: 1. S¹dzie Rejonowym dla Wroc³awia-Fabrycznej VIII Wydzia³ Gospodarczy ds. Upad³oœciowych i Naprawczych (98 akt). 2. S¹dzie Rejonowym dla Krakowa-Œródmieœcia w Krakowie VIII Wydzia³ ds. Upad³oœciowych i Naprawczych (144 akta, w tym 81 akt postêpowañ, w których oddalono wniosek o og³oszenie upad³oœci z art. 13 Prawa upad³oœciowego i naprawczego). 3. S¹dzie Rejonowym dla m. st. Warszawy X Wydzia³ Gospodarczy ds. Upad³oœciowych i Naprawczych (250 akt). 4. S¹dzie Rejonowym w Bia³ymstoku Wydzia³ Gospodarczy (21 akt) 8. W ramach badañ analizie poddano czas, koszty i skutecznoœæ postêpowañ upad³oœciowych Czas Postêpowanie upad³oœciowe sk³ada siê z dwóch etapów. Pierwszy etap, tzw. postêpowanie w przedmiocie og³oszenia upad³oœci, koñczy siê albo wydaniem postanowienia o og³oszeniu upad³oœci, albo postanowieniem oddalaj¹cym wniosek o og³oszenie upad³oœci. Sprawy o og³oszenie upad³oœci rozpoznaje s¹d upad³oœciowy w sk³adzie trzech sêdziów zawodowych. S¹dem upad³oœciowym jest s¹d rejonowy s¹d gospodarczy. S¹d oddala wniosek o og³oszenie upad³oœci, je eli maj¹tek niewyp³acalnego d³u nika nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postêpowania. S¹d mo e oddaliæ wniosek o og³oszenie upad³oœci: 1. Je eli opóÿnienie w wykonaniu zobowi¹zañ nie przekracza trzech miesiêcy, a suma niewykonanych zobowi¹zañ nie przekracza 10% wartoœci bilansowej przedsiêbiorstwa d³u nika. 2. W razie stwierdzenia, e maj¹tek d³u nika jest obci¹ ony hipotek¹, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym lub hipotek¹ 8 Badania postêpowañ upad³oœciowych przeprowadzone zosta³y w ramach grantu numer N N Efektywnoœæ procedur upad³oœci.

10 36 Sylwia Morawska, Przemys³aw Banasik morsk¹ w takim stopniu, e pozosta³y jego maj¹tek nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postêpowania. Zgodnie z prawem upad³oœciowym i naprawczym postanowienie w sprawie og³oszenia upad³oœci s¹d wydaje w terminie dwóch miesiêcy od dnia z³o enia wniosku. Dwumiesiêczny termin do wydania postanowienia w przedmiocie og³oszenia upad³oœci ma charakter instrukcyjny. Zasada szybkoœci postêpowania odnosi siê nie tylko do postêpowania w pierwszej instancji, ale tak e do postêpowania odwo³awczego, st¹d te podczas nowelizacji prawa upad³oœciowego i naprawczego dodano unormowanie, zgodnie z którym s¹d drugiej instancji rozpoznaje w terminie miesi¹ca od dnia przedstawienia mu akt sprawy. Tak e ten termin ma instrukcyjny charakter. Drugi etap to w³aœciwe postêpowanie upad³oœciowe. Mo e ono przybraæ formê postêpowania upad³oœciowego z mo liwoœci¹ zawarcia uk³adu lub obejmuj¹cego likwidacjê maj¹tku upad³ego. Wybór postêpowania, zgodnie z zasad¹ optymalizacji, uzale niony jest od mo liwoœci zaspokojenia wierzycieli. Wierzyciele powinni byæ zaspokojeni w jak najwy - szym stopniu. Ustawodawca nie zakreœli³ terminu instrukcyjnego do zakoñczenia w³aœciwego postêpowania upad³oœciowego. Brak jest w tym wzglêdzie standardów czasowych, np. uzale nionych wielkoœci¹ masy upad³oœciowej czy rodzajem sk³adników masy upad³oœciowej. Analizuj¹c to zagadnienie, trudno jest w jednoznaczny sposób okreœliæ minimalny czas, jaki powinien siê wi¹zaæ z przeprowadzeniem procesu upad³oœciowego. Sprawa ta jest uzale niona od wielu czynników, a w szczególnoœci od rozmiaru i rodzaju maj¹tku masy upad³oœci podlegaj¹cemu likwidacji, mo liwoœci zbycia przedsiêbiorstwa w ca³oœci, przygotowania syndyka oraz zaanga owania sêdziego-komisarza w bezpoœrednie kierownictwo nad tokiem postêpowania. Szczególnie ten ostatni aspekt ma du e znaczenie przy poprawie sprawnoœci przebiegu postêpowañ upad³oœciowych. Czas w³aœciwego postêpowania upad³oœciowego liczony jest od momentu og³oszenia upad³oœci do chwili wydania postanowienia o stwierdzeniu ukoñczenia postêpowania upad³oœciowego lub umorzenia procesu. W tablicy 4 przedstawiono wyniki badañ dotycz¹cych czasu postêpowania w przedmiocie og³oszenia upad³oœci oraz w³aœciwego postêpowania upad³oœciowego.

11 Tablica 4. Czas trwania postêpowania w przedmiocie og³oszenia upad³oœci i w³aœciwego postêpowania upad³oœciowego wyniki badañ (lata ) Lp. Czas, koszty i skutecznoœæ jako parametry prawnych instrumentów windykacji 37 S¹d 1. S¹d Rejonowy dla Krakowa-Œródmieœcia w Krakowie VIII Wydzia³ ds. Upad³oœciowych i Naprawczych 2. S¹d Rejonowy w Bia³ymstoku Wydzia³ Gospodarczy 3. S¹d Rejonowy dla Wroc³awia-Fabrycznej VII Wydzia³ Gospodarczy ds. Upad³oœciowych i Naprawczych 4. S¹d Rejonowy dla m. st. Warszawy X Wydzia³ Gospodarczy ds. Upad³oœciowych i Naprawczych Czas trwania postêpowania w przedmiocie og³oszenia upad³oœci (w dniach) Czas trwania postêpowania upad³oœciowego od og³oszenia upad³oœci do wydania postanowienia o ukoñczeniu lub umorzeniu postêpowania (w dniach) Apelacja Bia³ostocka ród³o: Opracowanie w³asne. Wyniki badañ wykazuj¹, e œredni czas postêpowania w przedmiocie og³oszenia upad³oœci nie przekracza dwumiesiêcznego, ustawowego terminu do za³atwienia sprawy, z wyj¹tkiem S¹du Rejonowego dla Krakowa-Œródmieœcia w Krakowie, gdzie czas pomiêdzy zg³oszeniem wniosku o upad³oœæ a wydaniem przez s¹d postanowienia w przedmiocie og³oszenia upad³oœci przekroczy³ trzy miesi¹ce. W praktyce czas, jaki up³ywa pomiêdzy zg³oszeniem wniosku a rozstrzygniêciem s¹du, ma kardynalne znaczenie, zw³aszcza gdy chodzi o upad³oœæ z mo liwoœci¹ zawarcia uk³adu. Bywa, e zw³oka w rozpoznaniu sprawy powoduje, i wskutek zmiany sytuacji finansowej d³u nika sensowne propozycje uk³adowe dezaktualizuj¹ siê, co z kolei sprawia, e postêpowanie mo e toczyæ siê wy³¹cznie w formule likwidacyjnej. W³aœciwe postêpowania

12 38 Sylwia Morawska, Przemys³aw Banasik upad³oœciowe najd³u ej (851 dni) prowadzone s¹ w S¹dzie we Wroc³awiu, najkrócej w Bia³ymstoku (624 dni). Ró nica ta wynosi ponad 200 dni. Na efektywnoœæ postêpowañ upad³oœciowych wywiera wp³yw czynnik czasu postêpowañ, zarówno w przedmiocie og³oszenia upad³oœci, jak i w³aœciwych postêpowañ upad³oœciowych. D³ugotrwa³e postêpowania spowalniaj¹ powrót œrodków produkcji na rynek, a tak e powoduj¹ stopniowe konsumowanie masy upad³oœci poprzez zwiêkszone koszty postêpowania. Zgodnie z treœci¹ art. 796 k.p.c. egzekucja mo e byæ wszczêta na wniosek, z urzêdu na ¹danie s¹du pierwszej instancji, który sprawê rozpoznawa³ (np. sprawê alimentacyjn¹), b¹dÿ na ¹danie uprawnionego organu, np. s¹du, w sprawie egzekucji grzywny. W toku egzekucji dzia³ania komornika s¹ poddawane kontroli, w szczególnoœci s¹du rejonowego, przy którym dany komornik dzia³a. S¹d mo e z urzêdu wydawaæ komornikowi zarz¹dzenia zmierzaj¹ce do zapewnienia nale ytego wykonania egzekucji oraz usuwaæ spostrze one uchybienia. Ponadto w zakresie formalnej poprawnoœci dzia³añ komornika nadzór administracyjny nad komornikiem sprawuje prezes s¹du rejonowego, zaœ zwierzchni nadzór nad komornikami sprawuje Minister Sprawiedliwoœci. Co wiêcej, dzia³ania komornika s¹ w pewnym sensie kontrolowane przez strony oraz innych uczestników postêpowania, wyposa onych w uprawnienie do wniesienia do s¹du skargi na czynnoœci komornika 9. Wniesienie skargi nie wstrzymuje postêpowania egzekucyjnego ani wykonania zaskar onej czynnoœci, chyba e s¹d zawiesi postêpowanie lub wstrzyma dokonanie czynnoœci. Postêpowanie egzekucyjne koñczy siê w chwili wyegzekwowania ca³oœci œwiadczenia b¹dÿ umorzenia postêpowania egzekucyjnego z mocy prawa, z urzêdu lub na wniosek. 9 Skargê na czynnoœci komornika wnosi siê do w³aœciwego s¹du rejonowego w terminie tygodniowym od dnia dokonania b¹dÿ zaniechania czynnoœci albo dowiedzenia siê o czynnoœci. Skarga winna czyniæ zadoœæ ogólnym wymaganiom pisma procesowego, a ponadto okreœlaæ zaskar on¹ czynnoœæ lub czynnoœæ, której zaniechano, jak równie wniosek o zmianê, uchylenie lub dokonanie czynnoœci wraz z uzasadnieniem. Skarga przys³uguje na ka d¹ czynnoœæ komornika, zarówno o charakterze decyzyjnym, jak i o charakterze wykonawczym. W skardze mo na podnosiæ jedynie zarzuty formalne, natomiast nie mo na w niej wskazywaæ na naruszenia prawa materialnego. Je eli ustawa przewiduje innego rodzaju œrodki zaskar enia czynnoœci komornika (np. zarzuty przeciwko planowi podzia³u sumy uzyskanej z egzekucji), skarga z art. 767 k.p.c. jest wy³¹czona. Skarga na czynnoœci komornika podlega op³acie sta³ej w wysokoœci 100 z³.

13 Czas, koszty i skutecznoœæ jako parametry prawnych instrumentów windykacji 39 Z tablicy 5 wynika, e czas niezbêdny do wyegzekwowania przez komornika nale noœci ulega skróceniu. Tablica 5. Ewidencja spraw z czynnoœci komorników wskaÿnik czasu trwania postêpowañ (w miesi¹cach) Rok WskaŸnik czasu trwania postêpowañ (w miesi¹cach) , , , , , ,9 ród³o: Opracowanie w³asne na podstawie danych statystycznych Ministerstwa Sprawiedliwoœci Departament Strategii i Deregulacji. Wszczêcie mediacji przez stronê nastêpuje z chwil¹ dorêczenia mediatorowi wniosku o przeprowadzenie mediacji, z do³¹czonym dowodem dorêczenia jego odpisu drugiej stronie. S¹d, kieruj¹c strony do mediacji, wyznacza czas jej trwania na okres do miesi¹ca, chyba e strony zgodnie wnios³y o wyznaczenie d³u szego terminu na przeprowadzenie mediacji. W trakcie mediacji termin na jej przeprowadzenie mo e byæ przed³u ony na zgodny wniosek stron. Zawarcie ugody przed mediatorem i zatwierdzonej przez s¹d wy³¹cza rozstrzygniêcie merytorycznego sporu przez ten s¹d. W konsekwencji nastêpuje umorzenie postêpowania, co koñczy spór pomiêdzy stronami Koszty postêpowania W regulacjach prawnych pojêcia kosztów i wydatków rozumiane s¹ zamiennie. Koszty postêpowania upad³oœciowego sk³adaj¹ siê z dwóch elementów: op³at s¹dowych i innych kosztów. W sk³ad kosztów postêpowania upad³oœciowego nie wchodz¹ natomiast koszty w³asne upad³ego, koszty w³asne wierzycieli ani te koszty ich pe³nomocników. Op³atê sta³¹ w kwocie 1000 z³otych pobiera siê od wniosku o og³oszenie upad³oœci. Prawo upad³oœciowe i naprawcze nie zawiera zamkniêtego katalogu kosztów postêpowania upad³oœciowego. Do kosztów nale ¹ w szczególnoœci: wynagrodzenie i koszty syndyka, nadzorcy s¹dowego i zarz¹dcy oraz ich zastêpców, wynagrodzenie i koszty cz³onków rady wierzycieli,

14 40 Sylwia Morawska, Przemys³aw Banasik koszty zwi¹zane ze zgromadzeniem wierzycieli, koszty dorêczeñ, obwieszczeñ i og³oszeñ, przypadaj¹ce za czas po og³oszeniu upad³oœci podatki i inne daniny publiczne, koszty zwi¹zane z zarz¹dem masy upad³oœci, w tym przypadaj¹ce za czas po og³oszeniu upad³oœci nale noœci ze stosunku pracy oraz nale noœci z tytu³u sk³adek na ubezpieczenia spo³eczne, koszty zwi¹zane z likwidacj¹ masy upad³oœci, chocia by do likwidacji dosz³o na podstawie uk³adu. W sk³ad kosztów zwi¹zanych ze zgromadzeniem wierzycieli wchodz¹ przede wszystkim koszty wynajmu sali na zgromadzenie, je eli jest wiêksza liczba wierzycieli i brak odpowiedniego pomieszczenia w s¹dzie, a tak e koszt obwieszczeñ, jak równie koszty dojazdu sêdziego-komisarza i protokolanta do miejsca odbywania siê zgromadzenia wierzycieli, gdyby zgromadzenie to odbywa³o siê poza miejscowoœci¹, gdzie znajduje siê s¹d. Do kosztów zwi¹zanych z likwidacj¹ masy nale ¹ m.in. koszty zwi¹zane z wycen¹ maj¹tku, w razie wydzielenia czêœci nieruchomoœci koszty us³ug geodezyjnych i op³aty z tym zwi¹zane, koszty og³oszeñ, a tak e koszty zwi¹zane z negocjacjami i op³aty zwi¹zane ze sprzeda ¹. Poni ej omówione zosta³y wzajemne relacje pomiêdzy funduszami masy a kosztami postêpowania, jakie zosta³y poniesione przez syndyka w toku postêpowania upad³oœciowego (tablica 6). Dane te wynikaj¹ z analizy przygotowywanego przez syndyka sprawozdania ostatecznego oraz periodycznych sprawozdañ rachunkowych, sk³adanych w ci¹gu przebiegu ca³ego postêpowania upad³oœciowego. Niektóre sprawozdania ostateczne nie zawiera³y szczegó³owych danych. W takich wypadkach mo na siê by³o oprzeæ jedynie na danych wynikaj¹cych ze sprawozdañ rachunkowych. Koszty postêpowania upad³oœciowego obci¹ aj¹ masê upad³oœci i efektywnie pomniejszaj¹ pulê przypadaj¹c¹ wierzycielom. W odniesieniu do kosztów postêpowania egzekucyjnego ustawodawca zdecydowa³ siê na odst¹pienie od zasady odpowiedzialnoœci za wynik sprawy przewidzianej dla s¹dowego postêpowania rozpoznawczego (art. 98 k.p.c.: Strona przegrywaj¹ca sprawê obowi¹zana jest zwróciæ przeciwnikowi na jego ¹danie koszty niezbêdne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony koszty procesu) i w jej miejsce wprowadzi³ zasady: 1. Odpowiedzialnoœci d³u nika za koszty postêpowania egzekucyjnego. 2. Zwrotu wierzycielowi kosztów niezbêdnych do celowego przeprowadzenia egzekucji. 3. Œci¹gania kosztów wraz z egzekwowanym roszczeniem.

15 Tablica 6. Relacja kosztów postêpowania w stosunku do masy upad³oœci, rozumianej jako suma funduszy masy i sum pozyskanych ze sk³adników obci¹ onych rzeczowo, w latach wyniki badañ Lp. Czas, koszty i skutecznoœæ jako parametry prawnych instrumentów windykacji 41 S¹d 1. S¹d Rejonowy dla Krakowa-Œródmieœcia w Krakowie VIII Wydzia³ ds. Upad³oœciowych i Naprawczych 2. S¹d Rejonowy w Bia³ymstoku Wydzia³ Gospodarczy 3. S¹d Rejonowy dla Wroc³awia-Fabrycznej VII Wydzia³ Gospodarczy ds. Upad³oœciowych i Naprawczych 4. S¹d Rejonowy dla m. st. Warszawy X Wydzia³ Gospodarczy ds. Upad³oœciowych i Naprawczych ród³o: Opracowanie w³asne. Fundusz masy upad³oœci Relacja kosztów postêpowania w stosunku do masy upad³oœci rozumianej jako suma funduszy masy i sum pozyskanych ze sk³adników obci¹ onych rzeczowo Koszty postêpowania upad³oœciowego w z³ Zgodnie z art. 770 k.p.c. d³u nik powinien zwróciæ wierzycielowi koszty niezbêdne do celowego przeprowadzenia egzekucji 10. Koszty 10 D³u nik powinien zwróciæ wierzycielowi koszty egzekucyjne oraz koszty poniesione w postêpowaniu o nadanie klauzuli wykonalnoœci (uchwa³a SN z dnia 6 lipca 1970 roku, III CZP 48/70, OSNCP 1971, nr 2, poz. 24). Je eli d³u nik nie da³ podstawy do wszczêcia przeciwko niemu postêpowania egzekucyjnego, np. dobrowolnie wykonuje w ustalonym terminie i wysokoœci na³o ony na niego w tytule wykonawczym obowi¹zek, mo e skutecznie stosownie do okolicznoœci w drodze skargi kwestionowaæ czynnoœci komornika w zakresie obci¹ enia go kosztami egzekucyjnymi (uchwa³a SN z dnia 27 listopada 1986 roku, III CZP 40/86, OSNCP 1987, nr 5 6, poz. 71).

16 42 Sylwia Morawska, Przemys³aw Banasik egzekucji ustala postanowieniem komornik, je eli prowadzenie egzekucji nale y do niego. Na postanowienie s¹du stronom oraz komornikowi przys³uguje za alenie. Na koszty postêpowania egzekucyjnego sk³adaj¹ siê wydatki, czyli rozchody œrodków pieniê nych, których musi dokonaæ komornik na zakup okreœlonych dóbr lub us³ug w zwi¹zku z prowadzonym postêpowaniem egzekucyjnym. Zgodnie z art. 39 u.k.s.e. komornik ma prawo do zwrotu poniesionych w toku egzekucji wydatków. Zwrotowi podlegaj¹ wydatki w wysokoœci okreœlonej przepisami prawa lub rzeczywiœcie poniesionej, potwierdzonej dokumentami, np. fakturami, umowami. Zasad¹ wyra on¹ w art. 770 k.p.c. jest, e koszty niezbêdne do celowego przeprowadzenia egzekucji ponosi d³u nik, st¹d w³aœnie to na d³u niku bêdzie z regu³y ci¹ y³ obowi¹zek zwrotu komornikowi poniesionych wydatków gotówkowych. Je eli jednak wydatki zosta³y poniesione w zwi¹zku z podjêtymi w sprawie na ¹danie wierzyciela czynnoœciami, które nie s¹ niezbêdne do celowego przeprowadzenia egzekucji, wówczas obowi¹zek zwrotu wydatków z tym zwi¹zanych obci¹ aæ bêdzie wierzyciela. W przypadku gdy postêpowanie egzekucyjne oka e siê w ca³oœci lub w czêœci bezskuteczne, wydatki poniesione przez komornika, które nie zosta³y pokryte z wyegzekwowanej czêœci œwiadczenia, obci¹ aj¹ wierzyciela. Za prowadzenie egzekucji i inne czynnoœci wymienione w ustawie komornik pobiera op³aty egzekucyjne 11. W sprawach o egzekucjê œwiadczeñ pieniê nych komornik pobiera od d³u nika op³atê stosunkow¹ w wysokoœci 15% wartoœci wyegzekwowanego œwiadczenia, jednak nie ni sz¹ ni 1/10 i nie wy sz¹ ni trzydziestokrotna wysokoœæ przeciêtnego wynagrodzenia miesiêcznego. Jednak e w przypadku wyegzekwowania œwiadczenia wskutek skierowania egzekucji do wierzytelnoœci z rachunku bankowego, wynagrodzenia za pracê, œwiadczenia z ubezpieczenia spo³ecznego, jak równie wyp³acanych na podstawie przepisów o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy zasi³ku dla bezrobotnych, dodatku aktywizacyjnego, stypendium oraz dodatku szkoleniowego, komornik pobiera od d³u nika op³atê stosunkow¹ w wysokoœci 8% wartoœci 11 Podstawê ustalenia op³aty stanowi wartoœæ egzekwowanego œwiadczenia. Op³ata egzekucyjna pobierana przez komornika jest nale noœci¹ przymusow¹, okreœlon¹ co do wysokoœci, sposobu ustalania i pobierania przez normy maj¹ce charakter przepisów publicznoprawnych [wyrok SN z dnia 20 sierpnia 2009 roku, II CSK 60/09, LEX nr ]. Co do zasady op³atami obci¹ a siê d³u nika, ale w przypadku niecelowego wszczêcia postêpowania egzekucyjnego op³aty uiszcza wierzyciel. Przy czym, choæ zwolnienie wierzyciela od uiszczenia kosztów s¹dowych rozci¹ga siê tak e na postêpowanie egzekucyjne, to zwolnienie to dotyczy tylko kosztów niezbêdnych do celowego przeprowadzenia egzekucji [postanowienie SN z dnia 9 wrzeœnia 1987 roku, III CRN 233/87, OSNC 1989, nr 10, poz. 161].

17 Czas, koszty i skutecznoœæ jako parametry prawnych instrumentów windykacji 43 wyegzekwowanego œwiadczenia, jednak nie ni szej ni 1/20 i nie wy szej ni dziesiêciokrotna wysokoœæ przeciêtnego wynagrodzenia miesiêcznego. Komornik œci¹ga op³atê od d³u nika proporcjonalnie do wysokoœci wyegzekwowanego œwiadczenia. Wniosek o wszczêcie egzekucji jest wolny od op³aty s¹dowej. Koszty postêpowania egzekucyjnego nie odbywaj¹ siê kosztem odzyskiwanych nale noœci. W postêpowaniu mediacyjnym mediator ma prawo do wynagrodzenia i zwrotu wydatków zwi¹zanych z przeprowadzeniem mediacji, chyba e wyrazi³ zgodê na prowadzenie mediacji bez wynagrodzenia. Wynagrodzenie i zwrot wydatków obci¹ aj¹ strony. Wynagrodzenia mediatora za prowadzenie postêpowania mediacyjnego w sprawach o prawa maj¹tkowe wszczêtego na podstawie skierowania s¹du wynosi 1% wartoœci przedmiotu sporu, jednak nie mniej ni 30 z³otych i nie wiêcej ni 1000 z³otych za ca³oœæ postêpowania mediacyjnego Skutecznoœæ Na upad³oœæ trzeba patrzeæ przede wszystkim przez pryzmat ochrony s³usznych interesów wierzycieli upad³ego, gdy okolicznoœæ, czy, kiedy i w jakiej wysokoœci otrzymaj¹ oni swoj¹ dywidendê upad³oœciow¹, rzutuje czêsto na ich w³asn¹ p³ynnoœæ finansow¹ i mo e byæ niekiedy przyczynkiem ca³ego ³añcucha niewyp³acalnoœci kolejnych przedsiêbiorców. Pod pojêciem wierzycieli nale y rozumieæ, zgodnie z prawem upad- ³oœciowym i naprawczym, wierzycieli niewyp³acalnego d³u nika, czyli takich, których nale noœci (roszczenia) powsta³y do dnia og³oszenia upad³oœci. Data og³oszenia upad³oœci jest zatem cezur¹ oddzielaj¹c¹ wierzytelnoœci w stosunku do upad³ego od wierzytelnoœci (zobowi¹zañ) masy upad³oœci (syndyka, zarz¹dcy). Og³oszenie upad³oœci ma zatem sens jedynie wówczas, gdy mo liwe jest jakiekolwiek zaspokojenie wierzycieli. W przypadku pewnoœci, e maj¹tek upad³ego nie wystarcza na zaspokojenie przewidywanych kosztów przysz³ego postêpowania, nie nale y upad³oœci w ogóle og³aszaæ. W przeciwnym bowiem przypadku powstaæ mog¹ niezaspokojone zobowi¹zania masy upad³oœci, co podwa- a zaufanie uczestników obrotu gospodarczego i prawnego do organów upad³oœciowych oraz prawa w ogóle. Przy ustalaniu skutecznoœci procedur upad³oœciowych w zakresie zaspokojenia wierzycieli odnosiæ siê nale y wy³¹cznie do zaspokojenia nale noœci z listy wierzytelnoœci, co od samych wierzycieli upad³ego wymaga co do zasady pewnej aktywnoœci, przejawiaj¹cej siê w dokonaniu skutecznego zg³oszenia swojej nale noœci. W praktyce oznacza to,

18 44 Sylwia Morawska, Przemys³aw Banasik e nawet 100% zaspokojenia nale noœci z listy wierzytelnoœci nie spowoduje realizacji wszystkich zobowi¹zañ upad³ego, jeœli którykolwiek z jego wierzycieli, niepodlegaj¹cych uznaniu z urzêdu, nie zg³osi skutecznie swojej nale noœci do masy upad³oœci w stosownym terminie (por. art. 252 puin). Do rzadkoœci nale ¹ postêpowania, w których zg³aszaj¹ siê wszyscy wierzyciele upad³ego ujêci w ramach sprawozdania finansowego sporz¹dzanego na dzieñ poprzedzaj¹cy datê og³oszenia upad³oœci. Zaspokojenie wierzytelnoœci podlegaj¹cych zg³oszeniu do masy upad³oœci i ujêtych na liœcie wierzytelnoœci odbywa siê w ramach planu podzia³u. Mo e to byæ plan podzia³u sum uzyskanych ze sprzeda y sk³adników obci¹ onych rzeczowo, czyli tzw. odrêbny plan podzia³u (art. 336 puin), lub plan podzia³u funduszów masy upad³oœci czêœciowy lub ostateczny (art. 337 puin). Stopieñ zaspokojenia wierzycieli odpowiada ilorazowi sumy kwot przekazanych na zaspokojenie wierzycieli upad³ego (czyli z listy wierzytelnoœci lub ze wszystkich list wierzytelnoœci podstawowej i uzupe³niaj¹cych na skutek zg³oszeñ po terminie) oraz ogólnej sumy wierzytelnoœci uznanych na liœcie (wszystkich listach) wierzytelnoœci. Sumê nale noœci uznanych na liœcie wierzytelnoœci naj³atwiej i najszybciej mo na ustaliæ na podstawie zbiorczego zestawienia nale noœci zg³oszonych i uznanych w ramach listy wierzytelnoœci, które syndycy najczêœciej do³¹czaj¹ do listy (list) wierzytelnoœci, co stanowi dobr¹ praktykê i powinno byæ egzekwowane przez sêdziów-komisarzy, zw³aszcza w sprawach, w których na liœcie rozpoznanych jest ponad sto lub nawet kilkaset pozycji. Gdy lista jest zatwierdzona bez zmian, to wówczas suma uznañ dokonanych przez syndyka w ramach zestawienia zbiorczego jest sum¹ nale noœci uznanych na liœcie. W tablicy 7 przedstawiono wyniki badañ w zakresie relacji wierzytelnoœci odzyskanych w stosunku do ujêtych w planie i poza planem podzia³u wierzytelnoœci. Wyniki badañ wskazuj¹, e s¹dem najbardziej skutecznym jest S¹d Rejonowy dla Wroc³awia-Fabrycznej (35%). Jednak w s¹dzie tym postêpowania upad³oœciowe trwaj¹ najd³u ej (851). A zatem wartoœæ odzyskiwanych nale noœci mo e ulec dewaluacji. W tablicach 8 10 przedstawiono wyniki badañ skutecznoœci postêpowañ egzekucyjnych mierzonych relacj¹ nale noœci zg³oszonych do egzekucji do nale noœci wyegzekwowanych. Badanie przeprowadzono w obszarze w³aœciwoœci S¹du Okrêgowego w Gdañsku. Skutecznoœæ egzekucji zbli ona jest do skutecznoœci upad³oœci i kszta³tuje siê na relatywnie niskim poziomie.

19 Czas, koszty i skutecznoœæ jako parametry prawnych instrumentów windykacji 45 Tablica 7. Stopieñ zaspokojenia wierzytelnoœci przys³uguj¹cych od upad³ego w toku postêpowania upad³oœciowego, ujêtych w planie i poza planem podzia³u w latach wyniki badañ Lp. S¹d 1. S¹d Rejonowy dla Krakowa-Œródmieœcia w Krakowie VIII Wydzia³ ds. Upad³oœciowych i Naprawczych 2. S¹d Rejonowy w Bia³ymstoku Wydzia³ Gospodarczy 3. S¹d Rejonowy dla Wroc³awia-Fabrycznej VII Wydzia³ Gospodarczy ds. Upad³oœciowych i Naprawczych 4. S¹d Rejonowy dla m. st. Warszawy X Wydzia³ Gospodarczy ds. Upad³oœciowych i Naprawczych Wierzytelnoœci ujête w planie i poza planem podzia³u Wierzytelnoœci zaspokojone % odzyskanych wierzytelnoœci ród³o: Opracowanie w³asne. Tablica 8. Skutecznoœæ egzekucji relacja nale noœci zg³oszonych do egzekucji do nale noœci wyegzekwowanych Rok Relacja nale noœci zg³oszonych do egzekucji do wyegzekwowanych (w %) , , , ,39 ród³o: Opracowanie w³asne na podstawie danych z obszaru w³aœciwoœci S¹du Okrêgowego w Gdañsku.

20 46 Sylwia Morawska, Przemys³aw Banasik Tablica 9. Skutecznoœæ egzekucji relacja nale noœci zg³oszonych do egzekucji do nale noœci wyegzekwowanych Rok Nale noœci zg³oszone do egzekucji Nale noœci wyegzekwowane ród³o: Opracowanie w³asne na podstawie danych z obszaru w³aœciwoœci S¹du Okrêgowego w Gdañsku. Przechodz¹c do skutecznoœci mediacji, mo na oceniæ j¹ na podstawie liczby ugód zawartych przed mediatorem w stosunku do liczby spraw skierowanych do mediacji (tablica 10). Tablica 10. Liczba spraw gospodarczych skierowanych do mediacji i liczba zawartych ugód w latach Rok Liczba spraw skierowanych do mediacji Liczba zawartych ugód ród³o: Opracowanie w³asne na podstawie danych statystycznych Ministerstwa Sprawiedliwoœci Departament Strategii i Deregulacji. Relatywnie niewielka liczba zawieranych ugód przed mediatorem mo e wynikaæ z braku kultury prawnej ugodowego za³atwiania spraw i niedostatecznego przygotowania mediatorów do prowadzenia negocjacji. Z przestawionych danych wynika, e zwiêksza siê liczba spraw kierowanych do mediacji, a pomimo tego liczba zawieranych ugód kszta³tuje siê na sta³ym poziomie (wskaÿnik skutecznoœci zawieranych ugód wynosi 19%).