Sfinansowano ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej na zamówienie Prezesa Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej

Transkrypt

1 Projekt pn. Szczegółowe wymagania, ograniczenia i priorytety dla potrzeb wdrażania planu gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy w Polsce ETAP I Region wodny Środkowej Odry Sfinansowano ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej na zamówienie Prezesa Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej Kraków, 2010

2 Opracował zespół pod kierownictwem mgr inż. Agnieszki Hobot w składzie: inż. Katarzyna Banaszak mgr Michał Będkowski mgr inż. Magdalena Dołęga mgr inż. Magdalena Grzebinoga dr Jacek Gurwin mgr inż. Dorota Horabik mgr inż. Michał Jarząbek mgr Michał Jekiełek mgr Agnieszka Kleszcz mgr inż. Łukasz Kołbut mgr inż. Małgorzata Komosa mgr Dariusz Krawczyk mgr inż. Krzysztof Krawczyk dr hab. Henryk Marszałek mgr inż. Aleksandra Mazur mgr inż. Katarzyna Moskal-Markiewicz mgr inż. Ewa Nykiel mgr inż. Michał Olszar mgr inż. Bartłomiej Paluszkiewicz dr inż. Magdalena Paszkiewicz dr Lech Poprawski mgr Krzysztof Ruba mgr inż. Katarzyna Sowioska dr Mirosław Wąsik mgr Marcin Wierzbioski konsultanci merytoryczni: dr inż. Wojciech Indyk dr inż. Adam Jarząbek dr inż. Stanisław Mazoo dr inż. Andrzej Potocki mgr inż. Stefan Sarna

3 GIOŚ GIS GUS GZWP JCWP JCWPd KZGW MEW MhP MPHP ONO Główny Inspektorat Ochrony Środowiska Systemy Informacji Geograficznej Główny Urząd Statystyczny Główny Zbiornik Wód Podziemnych jednolita częśd wód powierzchniowych jednolita częśd wód podziemnych Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej mała elektrownia wodna Mapa Hydrogeologiczna Polski Mapa Podziału Hydrograficznego Polski obszar najwyższej ochrony OSO obszary specjalnej ochrony ptaków (NATURA 2000) OWO PGW obszar wysokiej ochrony plan gospodarowania wodami na obszarze dorzecza RDW dyrektywa 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2000 r. ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej, tzw. Ramowa Dyrektywa Wodna RZGW SCW SCWP Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej sztuczna częśd wód scalona częśd wód powierzchniowych SOO specjalne obszary ochrony siedlisk (NATURA 2000) SSQ SNQ SZCW UE WIOŚ średnia z przepływów rocznych z wielolecia średnia z najmniejszych przepływów rocznych z wielolecia silnie zmieniona częśd wód Unia Europejska Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska

4 Spis treści I. Charakterystyka regionu wodnego Położenie geograficzne Klimat Obszary chronione przyrodniczo Budowa geologiczna Warunki hydrogeologiczne Ogólna charakterystyka Odwzorowanie położenia granic jednolitych części wód podziemnych z uwzględnieniem rejonów wodnogospodarczych Identyfikacja presji i oddziaływao zmian zwierciadła wody Zarys hydrograficzno-hydrologiczny Ogólna charakterystyka Jednostki bilansowe regionu wodnego Podział na kategorie wód Obszary chronione i wykaz wód Charakterystyka społeczno-gospodarcza Demografia Profil gospodarczy i użytkowanie regionu wodnego, w tym identyfikacja głównych obszarów zabudowanych o zaburzonej retencji Kierunki rozwoju wynikające z analizy wojewódzkich planów zagospodarowania przestrzennego w zakresie gospodarki wodnej Ocena stanu jednolitych części wód Wody powierzchniowe Wody podziemne Obszary chronione Podsumowanie identyfikacji znaczących oddziaływao antropogenicznych i oceny ich wpływu na stan wód powierzchniowych i podziemnych Punktowe źródła emisji zanieczyszczeo Rozproszone źródła emisji zanieczyszczeo Obszarowe źródła emisji zanieczyszczeo Pobory wody wraz z opisem istniejących stref ochronnych ujęd wód oraz charakterystyką przerzutów wody

5 11.5 Pobory kruszywa Obiekty hydrotechniczne służące korzystaniu z wód II. Literatura III. Spis tabel IV. Spis rysunków

6 Mapy: Projekt: Szczegółowe wymagania, ograniczenia i priorytety dla potrzeb wdrażania planu Mapa nr 1. Charakterystyka geograficzna i przyrodnicza Mapa nr 2. Charakterystyka geologiczna i hydrogeologiczna Mapa nr 3. Charakterystyka hydrograficzna i hydrologiczna Mapa nr 4. Charakterystyka obszarów chronionych ujętych w rejestrze Mapa nr 5. Identyfikacja znaczących oddziaływao antropogenicznych wpływających na stan wód powierzchniowych i podziemnych częśd 1 Mapa nr 6. Identyfikacja znaczących oddziaływao antropogenicznych wpływających na stan wód powierzchniowych i podziemnych częśd 2 Mapa nr 7. Identyfikacja znaczących oddziaływao antropogenicznych wpływających na stan wód powierzchniowych i podziemnych częśd 3 Mapa nr 8. Rozproszone źródła zanieczyszczeo Mapa nr 9. Ocena stanu/potencjału ekologicznego jednolitych części wód powierzchniowych Mapa nr 10. Ocena stanu chemicznego jednolitych części wód powierzchniowych Mapa nr 11. Ocena stanu biologicznego jednolitych części wód powierzchniowych Mapa nr 12. Ocena stanu fizyko chemicznego jednolitych części wód powierzchniowych 9

7 I. Charakterystyka regionu wodnego 1. Położenie geograficzne Region wodny Środkowej Odry, o powierzchni km 2, położony jest w obrębie pięciu województw południowo-zachodniej Polski. Swoim zasięgiem obejmuje 98,8% powierzchni województwa dolnośląskiego, 79,7% województwa opolskiego, 53% województwa lubuskiego, 12,7% powierzchni województwa wielkopolskiego i 7,6% województwa śląskiego. Wg podziału fizycznogeograficznego Kondrackiego (1998) region wodny Środkowej Odry położony jest w obrębie 18 makroregionów: Niziny Śląskiej, Wyżyny Śląskiej, Wyżyny Woźnicko Wieluoskiej, Przedgórza Sudeckiego, Sudetów Wschodnich, Sudetów Środkowych, Sudetów Zachodnich, Pogórza Zachodniosudeckiego, Niziny Śląsko-Łużyckiej, Wału Trzebnickiego, Obniżenia Milicko-Głogowskiego, Wzniesieo Łużyckich, Obniżenia Łużyckiego, Wzniesieo Zielonogórskich, Niziny Południowowielkopolskiej, Pojezierza Leszczyoskiego, Pradoliny Warciaosko-Odrzaoskiej oraz Pojezierza Lubuskiego. W południowo-wschodniej i centralnej części regionu wodnego leży Nizina Śląska. Nizina Śląska to rozległa równina, której jedną z osi jest rzeka Odra. Na powierzchni Niziny Śląskiej zachowały się formy polodowcowe takie jak ozy, kemy i wzgórza morenowe. W obrębie regionu wodnego, w jego południowo wschodniej części, położona jest Wyżyna Śląska, która rozciąga się od północnego zachodu w kierunku południowo wschodnim. W północnej części Wyżyny Śląskiej występuje wysoczyzna tzw. Działu Strzeleckiego ( m), a na południu znajduje się zwężenie i obniżenie pasma wzniesieo Pagór Sarnowskich na północ od Toszka i Piskowic. Najwyższym wzniesieniem jest szczątkowy komin wulkaniczny Góry Św. Anny (400 m n.p.m.). Góra Św. Anny opada 170 metrowym progiem w kierunku południowym ku dolinie Odry. Region wodny Środkowej Odry swym zasięgiem obejmuje również północnozachodnią, zachodnią oraz południowo-zachodnią częśd Wyżyny Woźnicko-Wieluoskiej. Obszar ten charakteryzuje się występowaniem monoklinalnego pasa wzniesieo, którego najwyższy punkt sięga m n.p.m. na południu i obniża się ku północy do m. W północnej części regionu wodnego Środkowej Odry leży Wał Trzebnicki wyraźny pas wzniesieo o wysokościach bezwzględnych bliskich 300 m n.p.m., długości 200 km i szerokości 10 km. Rozciąga się on od okolic Żarów na zachodzie po okolice Ostrzeszowa na wschodzie. 10

8 Od północy z Wałem Trzebnickim sąsiaduje Obniżenie Milicko-Głogowskie, które jest pasem obniżeo w pewnej części o cechach pradoliny, a częściowo o cechach zagłębieo koocowych stadiału Warty. Obniżenie to zajmuje obszar km 2. Północno-zachodnią częśd regionu wodnego zajmuje Nizina Śląsko-Łużycka. Nizinę tą pokrywają w dużej części piaszczyste zwydmione stożki napływowe rzek spływających z Sudetów i Gór Łużyckich, głównie Nysy Łużyckiej, Bobru i Kwisy. Region wodny Środkowej Odry swym zasięgiem obejmuje także obszar położony na północny zachód od Niziny Śląsko-Łużyckiej Wzniesienia Łużyckie oraz Obniżenie Dolnołużyckie. Na północ od Niziny Śląsko-Łużyckiej są położone Wzniesienia Zielonogórskie. Makroregion ten stanowi pas wzniesieo związanych ze skrajnym zasięgiem ostatniego zlodowacenia. Jego powierzchnia jest równa km 2. Sąsiednim makroregionem jest Pradolina Warciaosko-Odrzaoska. Stanowi ona zachodnią częśd Pradoliny Toruosko-Eberswaldzkiej i pokrywają ją formy powstałe podczas ostatniego zlodowacenia. Południową granicę regionu wodnego Środkowej Odry wyznaczają Sudety. Należą do nich makroregion Przedgórze Sudeckie, Pogórze Zachodniosudeckie, Sudety Zachodnie, Środkowe i Wschodnie. Przedgórze Sudeckie to falista równina wznosząca się na wysokośd 200 do 350 m n.p.m. Ponad tą równiną górują wzniesienia Wzgórz Strzegomskich (359 m n.p.m.), Masywu Ślęży (718 m n.p.m.) i Wzgórz Strzelioskich (350 do 492 m n.p.m.). Pomiędzy nimi rozpościerają się obniżenia o genezie tektonicznej takie jak Podsudeckie oraz Otmuchowskie. Pogórze Zachodniosudeckie cechuje się rzeźbą wyżynną i jest wzniesione od 200 do ponad 500 m n.p.m. Od zachodu Pogórze rozcina Obniżenie Żytawsko-Zgorzeleckie o genezie tektonicznej, wykorzystywane przez górną Nysę Łużycką. Dalej rozciąga się typowo rolnicze Pogórze Izerskie o wysokości 300 do 500 m n.p.m., Pogórze Kaczawskie z charakterystycznymi nekami wulkanicznymi jak Ostrzyca (501 m n.p.m.) oraz Grodziec (89 m n.p.m.) i Pogórze Bolkowsko-Wałbrzyskie. Sudety Zachodnie rozciągają się od Gór Łużyckich na zachodzie po Bramę Lubawską na wschodzie. Na północy makroregionu położone są Góry Kaczawskie (724 m n.p.m.), tworzące dwa pasma oddzielone doliną Kaczawy. Wewnętrzny uskok sudecki oddziela ten obszar od kolejnego Kotliny Jeleniogórskiej. Wznosi się ona na wysokośd m n.p.m. Nad Kotliną od południa górują Karkonosze, będące najwyższym pasmem Sudetów z kulminacją Śnieżka 1602 m n.p.m. Sudety Środkowe są najniższą częścią Sudetów, rzadko przekraczają 1000 m n.p.m. Rozciągają się one od Bramy Lubawskiej na zachodzie, aż po Kotlinę Kłodzką na wschodzie. Sama Brama Lubawska jest obniżeniem śródgórskim wypreparowanym w mało odpornych skałach. Dalej wznoszą się niewysokie izolowane wzniesienia 11

9 o maksymalnej wysokości 854 m n.p.m. Góry Wałbrzyskie. Z kolei Góry Kamienne cechują się nie wyrównanym profilem linii grzbietowej i bardzo stromymi stokami, co zawdzięczają odporności skał podłoża. Góry Sowie są zrębem tektonicznym o stromych i uskokowych stokach i zrównanych wierzchowinach w poziomie 800 do 900 m n.p.m. ponad którymi górują kopulaste szczyty takie jak Wielka Sowa 1014 m n.p.m. Ich orograficznym przedłużeniem są znacznie niższe Góry Bardzkie, przecięte antecedentnym przełomem Nysy Kłodzkiej. Góry Stołowe są pasmem inwersyjnym, budują je skały zalegające poziomo tworząc dwustopniowe stoliwo z kulminacją Wielkiego Strzelioca 919 m n.p.m. Kotlina Kłodzka położona jest na wysokości 350 do 450 m n.p.m. W dno Kotliny wcina się Nysa Kłodzka i jej dopływy do głębokości m. W granicach Polski znajduje się północno-zachodni fragment Sudetów Wschodnich z Masywem Śnieżnika m n.p.m oraz Górami Złotymi i Opawskimi. Od Masywu Śnieżnika odchodzi pięd odgałęzieo, przy czym najdłuższe z nich ma przebieg północno zachodni i oddziela zlewnię Nysy Kłodzkiej od Białej Lądeckiej. Najwyższym szczytem jest tu Średniak 1210 m n.p.m. Z kolei w południowo zachodnim paśmie znajduje się Trójmorski Wierch, gdzie graniczą ze sobą trzy dorzecza Odry, Łaby i Dunaju (Kondracki 1998). 2. Klimat Region wodny Środkowej Odry odznacza się jednym z cieplejszych klimatów w Polsce. Jedynie obszar Sudetów wyróżnia się surowymi warunkami klimatycznymi. Nizina Śląska jest położona w granicach klimatu umiarkowanego przejściowego. Dzięki temu okres zimowy jest bardzo krótki, a wiosna pojawia się wcześnie. Średnia roczna temperatura powietrza wynosi 8,7 C i jest najwyższa w Polsce. Amplituda temperatury powietrza wynosi 23 C. Wielkośd opadów na terenie Niziny Śląskiej to około 450 mm. Okres wegetacyjny również jest najdłuższy w Polsce i wynosi 230 dni. Tak korzystne cechy klimatyczne wynikają z istnienia na południowym-zachodzie bariery górskiej Sudetów. Sprawia to, że przy wiatrach południowo-zachodnich zmniejsza się wilgotnośd, spada zachmurzenie, a wzrasta temperatura. Natomiast gdy pojawiają się wiatry północnowschodnie wzrastają opady i liczba burz. Takie zjawiska są związane z przesuwaniem się niżów barometrycznych i przebiegiem frontu polarnego. Warunki klimatyczne na Nizinie Śląsko-Łużyckiej zbliżone są bardzo do tych, jakie panują na Nizinie Śląskiej. Kiedy wieją wiatry zachodnie, powstaje tak zwany efekt fenowy, który znacznie ociepla klimat niziny. Na rozpatrywanym obszarze dominują wiatry zachodnie i południowo-zachodnie. Średnia roczna temperatura powietrza zarówno dla Legnicy jak i całego powiatu legnickiego, wynosi ok. 8,5 C. Długośd okresu wegetacyjnego szacuje się na 220 dni. Średnia roczna suma opadów kształtuje się ok. 600 mm. 12

10 Warunki klimatyczne dla rejonu Zielonej Góry podobne są do tych jakie panują na Nizinie Śląskiej i Śląsko-Łużyckiej. Średnia temperatura powietrza w styczniu dla stacji meteorologicznej w Zielonej Górze wynosi 2,1 C, natomiast średnia lipca - 18,0 C. Suma roczna opadów wynosi 607 mm (Janka, 2003). Klimat gór jest znacznie bardziej surowy w porównaniu z innymi obszarami. W Karkonoszach występuje 5 pięter klimatycznych. W porównaniu do Tatr, piętra położone są niżej, średnio o m. Roczne sumy opadów wynoszą od mm w piętrze podgórskim do mm w piętrze niwalnym. Średnie roczne temperatury kształtują się na poziomie od 7 C w piętrze podgórskim do 0,1 C na Śnieżce. W Kotlinie Jeleniogórskiej, w Cieplicach, średnia roczna temperatura powietrza wynosi 7,1 C, przy rocznej sumie opadów atmosferycznych 699 mm. W Karpaczu u podnóża Karkonoszy średnia roczna temperatura jest niższa i wynosi 6,4 C, przy rocznej sumie opadu w wysokości 997 mm. Natomiast maksima są notowane na szczycie Śnieżki średnia roczna temperatura nie przekracza 0,1 C przy sumie opadu w wysokości 1150 mm (Kondracki 1998). 3. Obszary chronione przyrodniczo Ochrona przyrody ma na celu zachowanie stabilności ekosystemów oraz utrzymanie bioróżnorodności. Działania te realizowane są m.in. poprzez wprowadzanie form ochrony przyrody o zróżnicowanej randze i ograniczeniach, ustanowione na mocy ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz z późn. zm.). Na obszarze regionu wodnego Środkowej Odry występują tereny o wybitnych walorach przyrodniczych oraz turystyczno-krajoznawczych, tj. parki narodowe, parki krajobrazowe i rezerwaty, a także obszary Natura Parki narodowe w regionie wodnym Środkowej Odry (tab. 1) zajmują powierzchnię ok. 90 km 2 (0,2% powierzchni regionu wodnego), natomiast ich otuliny ponad 200 km 2 (około 1,5% powierzchni regionu wodnego). Tabela 1 Parki narodowe występujące w regionie wodnym Środkowej Odry Lp. Nazwa Rok utworzenia Lokalizacja (województwo) Parki narodowe leżące częściowo w regionie wodnym Środkowej Odry 1 Karkonoski Park Narodowy 1959 dolnośląskie 2 Park Narodowy Gór Stołowych 1993 dolnośląskie Źródło: Centralny Rejestr Form Ochrony Przyrody 13

11 Parki krajobrazowe (tab. 2) zajmują powierzchnię ponad km 2 (ok. 9% powierzchni regionu wodnego) a ich otuliny km 2 (ok. 3% powierzchni regionu wodnego). Tabela 2. Parki krajobrazowe występujące w regionie wodnym Środkowej Odry Lp. Nazwa Rok utworzenia Lokalizacja (województw) Parki krajobrazowe leżące w całości w regionie wodnym Środkowej Odry 1 Gryżyoski Park Krajobrazowy 1996 lubuskie 2 Książaoski Park Krajobrazowy 1981 dolnośląskie 3 Park Krajobrazowy Chełmy 1992 dolnośląskie 4 Park KrajobrazowyDolinaBystrzycy 1998 dolnośląskie 5 Park Krajobrazowy Dolina Jezierzc 1994 dolnośląskie 6 Park KrajobrazowyDoliny Baryczy 1996 dolnośląskie 7 Park Krajobrazowy Doliny Bobru 1989 dolnośląskie 8 Park Krajobrazowy Gór Opawskich 1988 opolskie 9 Park Krajobrazowy Gór Sowich 1991 dolnośląskie 1 Park Krajobrazowy Łuk Mużakowa 2001 lubuskie 11 Park Krajobrazowy Sudetów Wałbrzyskich 1998 dolnośląskie 12 Przemęcki Park Krajobrazowy 1991 lubuskie, wielkopolskie 13 Przemkowski Park Krajobrazowy 1997 dolnośląskie 4 Rudawski Park Krajobrazowy 1989 dolnośląskie 15 Stobrawski Park Krajobrazowy 2000 opolskie 16 ŚlężaoskiPark Krajobrazowy 1988 dolnośląskie Parki krajobrazowe leżące częściowo w regionie wodnym Środkowej Odry 17 Krzesioski Park Krajobrazowy 1998 lubuskie 18 Park Krajobrazowy Góra Św. Anny 1988 opolskie 19 Śnieżniki Park Krajobrazowy 1981 dolnośląskie 20 Park Krajobrazowy Lasy Nad Górną Liswartą 1998 śląskie Źródło: Centralny Rejestr Form Ochrony Przyrody Rezerwaty przyrody zajmują powierzchnię ok. 95 km 2 (ok. 0,2% powierzchni regionu wodnego). Oprócz wyżej wymienionych form ochrony przyrody w regionie wodnym Środkowej Odry występują także obszary Natura 2000, ustanowione na mocy dyrektyw unijnych obszary specjalnej ochrony ptaków (tab. 3) i specjalne obszary ochrony siedlisk (tab. 4). Obszary te mają kluczowe znaczenie dla zachowania bioróżnorodności poprzez ochronę zagrożonych i rzadkich gatunków roślin i zwierząt. Obszary specjalnej ochrony ptaków zajmują powierzchnię ok km 2, co stanowi ok. 10,3% powierzchni regionu wodnego. Specjalne obszary ochrony siedlisk zajmują ok km 2 (ok. 11,9% powierzchni regionu wodnego). 14

12 Tabela 3. Obszary specjalnej ochrony ptaków w regionie wodnym Środkowej Odry Lp. Kod Nazwa Lokalizacja (województwo) Obszary Natura 2000 leżące całkowicie w regionie wodnym Środkowej Odry 1 PLB Bory Dolnośląskie dolnośląskie, lubuskie, wielkopolskie 2 PLB Dąbrowy Krotoszyoskie dolnośląskie 3 PLB Dolina Baryczy dolnośląskie, wielkopolskie 4 PLB Góry Stołowe dolnośląskie 5 PLB Grądy Odrzaoskie dolnośląskie, opolskie 6 PLB Jezioro Turawskie opolskie 7 PLB Karkonosze dolnośląskie 8 PLB Łęgi Odrzaoskie dolnośląskie, lubuskie 9 PLB Pojezierze Sławskie lubuskie, wielkopolskie 10 PLB Stawy Przemkowskie dolnośląskie, lubuskie 11 PLB Zbiornik Mietkowski dolnośląskie 12 PLB Zbiornik Nyski opolskie 13 PLB Zbiornik Otmuchowski dolnośląskie, opolskie Obszary Natura 2000 leżące częściowo w regionie wodnym Środkowej Odry 14 PLB Dolina Środkowej Odry lubuskie, dolnośląskie 15 PLB Wielki Łęg Obrzaoski wielkopolskie Źródło: Wykaz obszarów chronionych Natura 2000, MŚ 2009 Tabela 4. Specjalne obszary ochrony siedlisk w regionie wodnym Środkowej Odry Lp. Kod Nazwa Lokalizacja (województwo) Obszary Natura 2000 leżące całkowicie w regionie wodnym Środkowej Odry 1 PLH Chłodnia w Cieszkowie dolnośląskie 2 PLH Dębniaoskie Mokradła dolnośląskie 3 PLH Dolina Łachy dolnośląskie 4 PLH Kamionki dolnośląskie 5 PLH Kopalnie w Złotym Stoku dolnośląskie 6 PLH Kościół w Konradowie dolnośląskie 7 PLH Panieoskie Skały dolnośląskie 8 PLH Piekielna Dolina koło Polanicy dolnośląskie 9 PLH Rudawy Janowickie dolnośląskie 10 PLH Skałki Stoleckie dolnośląskie 11 PLH Sztolnie w Leśnej dolnośląskie 12 PLH Wrzosowisko Przemkowskie dolnośląskie 13 PLH Grądy w Dolinie Odry dolnośląskie, opolskie 14 PLH Łęgi Odrzaoskie dolnośląskie, lubuskie 15 PLH Pasmo Krowiarki dolnośląskie 16 PLH Przełomy Pełcznicy pod Książem dolnośląskie 17 PLH Wzgórza Kiełczyoskie dolnośląskie 18 PLH Czarne Urwisko koło Lutyni dolnośląskie 19 PLH Dobromierz dolnośląskie 20 PLH Biała Lądecka dolnośląskie 21 PLH Dolina Widawy dolnośląskie 22 PLH Góry i Pogórze Kaczawskie dolnośląskie 23 PLH Masyw Ślęży dolnośląskie 24 PLH Ostoja nad Baryczą dolnośląskie, wielkopolskie 25 PLH Ostrzyca Proboszczowicka dolnośląskie 15

13 Lp. Kod Nazwa Lokalizacja (województwo) 26 PLH Przełom Nysy Kłodzkiej koło Morzyszowa dolnośląskie 27 PLH Stawy Sobieszowskie dolnośląskie 28 PLH Stawy w Borowej dolnośląskie 29 PLH Torfowiska Gór Izerskich dolnośląskie 30 PLH Żwirownie w Starej Olesznej dolnośląskie 31 PLH Dolina Dolnej Kwisy dolnośląskie, lubuskie 32 PLH Irysowy Zagon koło Gromadzynia dolnośląskie 33 PLH Pątnów Legnicki dolnośląskie 34 PLH Zagórzyckie Łąki dolnośląskie 35 PLH Ostoja nad Bobrem dolnośląskie 36 PLH Przeplatki nad Bystrzycą dolnośląskie 37 PLH Masyw Chełmca dolnośląskie 38 PLH Góry Bardzkie dolnośląskie 39 PLH Wrzosowiska Świętoszowsko- Ławszowskie dolnośląskie 40 PLH Bierutów dolnośląskie 41 PLH Przełomowa Dolina Nysy Łużyckiej dolnośląskie 42 PLH Muszkowicki Las Bukowy dolnośląskie 43 PLH Las Pilczycki dolnośląskie 44 PLH Sztolnia w Młotach dolnośląskie 45 PLH Ostoja Nietoperzy Gór Sowich dolnośląskie 46 PLH Uroczyska Borów Dolnośląskich dolnośląskie, lubuskie 47 PLH Ludów Śląski dolnośląskie 48 PLH Wzgórza Strzelioskie dolnośląskie 49 PLH Stawy Karpnickie dolnośląskie 50 PLH Źródła Pijawnika dolnośląskie 51 PLH Żerkowice-Skała dolnośląskie 52 PLH Kumaki Dobrej dolnośląskie 53 PLH Wzgórza Warzęgowskie dolnośląskie 54 PLH Lasy Grędzioskie dolnośląskie 55 PLH Wzgórza Niemczaoskie dolnośląskie 56 PLH Dolina Bystrzycy Łomnickiej dolnośląskie 57 PLH Dolina Dolnej Baryczy dolnośląskie 58 PLH Pieoska Dolina Nysy Łużyckiej dolnośląskie, lubuskie 59 PLH Gałuszki w Chocianowie dolnośląskie 60 PLH Dalkowskie Jary dolnośląskie 61 PLH Dąbrowy Janikowskie dolnośląskie 62 PLH Dąbrowy Kliczkowskie dolnośląskie 63 PLH Dolina Oleśnicy i Potoku Boguszyckiego dolnośląskie 64 PLH Źródliska koło Zimnej Wody dolnośląskie 65 PLH Skoroszowskie Łąki dolnośląskie 66 PLH Modraszki koło Opoczki dolnośląskie 67 PLH Góra Wapienna dolnośląskie 68 PLH Góry Złote dolnośląskie 69 PLH Jelonek Przemkowski dolnośląskie 70 PLH Karszówek dolnośląskie 71 PLH Kiełczyn dolnośląskie 72 PLH Kozioróg w Czernej dolnośląskie 16

14 Lp. Kod Nazwa Lokalizacja (województwo) 73 PLH Leśne Stawki koło Goszcza dolnośląskie 74 PLH Łąki Gór i Pogórza Izerskiego dolnośląskie 75 PLH Łęgi nad Bystrzycą dolnośląskie 76 PLH Łęgi koło Chałupek dolnośląskie 77 PLH Trzcioskie Mokradła dolnośląskie 78 PLH Buczyna Szprotawsko-Piotrowicka dolnośląskie, lubuskie 79 PLH Dolina Pliszki lubuskie 80 PLH Kargowskie Zakola Odry lubuskie 81 PLH Nowosolska Dolina Odry dolnośląskie, lubuskie 82 PLH Mopkowy Tunel koło Krzystkowic lubuskie 83 PLH Borowina lubuskie 84 PLH Bory Chrobotkowe koło Brzózki lubuskie 85 PLH Broniszów lubuskie 86 PLH Bytnica lubuskie 87 PLH Dębowe Aleje w Gryżynie i Zawiszach lubuskie 88 PLH Lasy Dobrosułowskie lubuskie 89 PLH Łęgi nad Nysą Łużycką lubuskie 90 PLH Mierkowskie Wydmy lubuskie 91 PLH Otyo lubuskie 92 PLH Sulechów lubuskie 93 PLH Wilki nad Nysą lubuskie 94 PLH Małomickie Łęgi lubuskie 95 PLH Żurawie Bagno Sławskie lubuskie 96 PLH Brożek lubuskie 97 PLH Jeziora Brodzkie lubuskie 98 PLH Jezioro Janiszowice lubuskie 99 PLH Nowogrodzkie Przygiełkowisko lubuskie 100 PLH Przygiełkowiska Koło Gozdnicy dolnośląskie, lubuskie 101 PLH Diabelski Staw koło Radomicka lubuskie 102 PLH Dolina Lubszy lubuskie 103 PLH Łęgi koło Wymiarek lubuskie 104 PLH Uroczyska Borów Zasieckich lubuskie 105 PLH Zimna Woda lubuskie 106 PLH Skroda lubuskie 107 PLH Lubski Łęg Śnieżycowy lubuskie 108 PLH Rynna Gryżyny lubuskie 109 PLH Dolina Dolnego Bobru lubuskie 110 PLH Dąbrowy Gubioskie lubuskie 111 PLH Las Żarski lubuskie 112 PLH Forty Nyskie opolskie 113 PLH Kamieo Śląski opolskie 114 PLH Ostoja Sławniowicko-Burgrabicka opolskie 115 PLH Bory Niemodlioskie opolskie 116 PLH Góry Opawskie opolskie 117 PLH Dolina Małej Panwi opolskie, śląskie 118 PLH Lasy Barucickie dolnośląskie 119 PLH Lasy Barucickie opolskie 120 PLH Łąki w okolicach Chrząstowic opolskie 121 PLH Łęg Zdzieszowicki opolskie 17

15 Lp. Kod Nazwa Lokalizacja (województwo) 122 PLH Łąki w okolicach Karłowic nad Stobrawą opolskie 123 PLH Opolska Dolina Nysy Kłodzkiej opolskie 124 PLH Przyłęk nad Białą Głuchołaską opolskie 125 PLH Teklusia opolskie 126 PLH Żywocickie Łęgi opolskie 127 PLH Bagno Bruch koło Pyrzowic śląskie 128 PLH Hubert śląskie 129 PLH Jezioro Brenno wielkopolskie 130 PLH Ostoja Przemęcka lubuskie, wielkopolskie 131 PLH Dolina Leniwej Obry lubuskie 132 PLH Bory Babimojskie lubuskie 133 PLH Dąbrowy Krotoszyoskie wielkopolskie 134 PLH Góry Bialskie i Grupa Śnieżnika dolnośląskie 135 PLH Torfowisko pod Zieleocem dolnośląskie 136 PLH Góry Orlickie dolnośląskie 137 PLH Góry Stołowe dolnośląskie 138 PLH Grodczyn i Homole koło Dusznik dolnośląskie 139 PLH Góry Kamienne dolnośląskie 140 PLH Karkonosze dolnośląskie 141 PLH Podziemia Tarnogórsko-Bytomskie śląskie 142 PLH Góra Świętej Anny opolskie Źródło: Wykaz obszarów chronionych Natura 2000, MŚ Budowa geologiczna Budowa geologiczna regionu Środkowej Odry jest związana z kilkoma dużymi jednostkami geologiczno-strukturalnymi. Na południowym-zachodzie są to Sudety, w części centralnej blok przedsudecki i monoklina przedsudecka, a na wschodzie region śląskokrakowski (trias śląski i kreda opolska). W obrębie cokołu krystalicznego Sudetów występują dwie duże struktury depresyjne: synklinorium północnosudeckie i synklinorium śródsudeckie (wraz z rowem Nysy Kłodzkiej). Wypełnione są seriami osadowymi wieku od karbonu po kredę (Michniewicz, Mroczkowska, 1991). W budowie geologicznej pozostałego obszaru regionu Środkowej Odry biorą udział trzy zasadnicze jednostki geologiczno-strukturalne. Najstarszą z nich jest blok przedsudecki, zbudowany ze skał proterozoiku i paleozoiku. Drugą jednostką jest monoklina przedsudecka, oddzielona od bloku przedsudeckiego uskokami Środkowej Odry. Jednostka ta zbudowana jest ze skał permsko-mezozoicznych. Od wschodu przylega do niej region śląsko-krakowski. Wymienione jednostki przykrywa kompleks kenozoicznych osadów paleogenu i neogenu (Stupnicka, 2007; Staśko i in., 2007). 18

16 5. Warunki hydrogeologiczne 5.1 Ogólna charakterystyka W regionie wodnym Środkowej Odry występują trzy subregiony, różniące się od siebie warunkami hydrogeologicznymi: subregion środkowej Odry północny, subregion środkowej Odry południowy i subregion Sudetów. W subregionie środkowej Odry północnym rozróżnia się czwartorzędowe, neogeoskopaleogeoskie i jurajskie piętro wodonośne. W obrębie piętra czwartorzędowego wyróżnia się poziom wód gruntowych oraz dwa poziomy wgłębne, międzyglinowe. Wody poziomu gruntowego występują w osadach piaszczysto-żwirowych, rzecznych i wodnolodowcowych. Poziomy międzyglinowe występują w obrębie piasków i żwirów rozdzielających gliny morenowe. Poziom górny występuje średnio na głębokości m, wartości współczynnika filtracji zawierają się w przedziale 1,7-129,6 m/d. Poziom dolny związany jest z dolinami kopalnymi oraz strukturami międzymorenowymi. Charakteryzuje się ciśnieniami subartezyjskimi i miąższością rzędu kilkudziesięciu metrów. Współczynnik filtracji wynosi 4,8-136,8 m/d, zwykle 31,2-84,0 m/d, natomiast przewodnośd hydrauliczna m 2 /h. Neogeosko-paleogeoskie piętro wodonośne związane jest z poziomem mioceoskim i oligoceoskim. Występuje w obrębie osadów ilasto-mułowcowych i piaszczystopiaskowcowych. Miąższośd osadów wynosi m. Poziom mioceoski ma znaczenie podstawowe, składa się z 2-3 warstw wodonośnych. Poziom oligoceoski występuje lokalnie i nie ma znaczenia gospodarczego. W obrębie piętra jurajskiego rozróżnia się dwa poziomy: środkowo- i dolnojurajski. Wody poziomu środkowojurajskiego występują w obrębie piaskowców kościeliskich, a poziomu dolnojurajskiego w piaskowcach, piaskach, żwirach i zlepieocach. Poziom jurajski ma znaczenie lokalne. Eksploatowany jest jedynie poziom dolnojurajski, zasilany przez przesiąkanie lub przepływy przez okna hydrogeologiczne z poziomu mioceoskiego lub z poziomów czwartorzędowych. Współczynnik filtracji wynosi 5,5-9,6 m/d (Dąbrowski i in., 2007). W subregionie środkowej Odry południowym rozróżnia się czwartorzędowe, neogeoskie, kredowe i triasowe piętro wodonośne. Piętro czwartorzędowe w północnej części regionu wodnego tworzy główny użytkowy poziom wodonośny. Występuje w obrębie zbiorników dolinnych, dolin kopalnych, sandrów i poziomów międzyglinowych. Współczynnik filtracji warstw wodonośnych waha się od 1 do 36 m/d, a przewodnośd hydrauliczna od 190 do 4100 m 2 /d. Neogeoskie piętro wodonośne największe znaczenie ma na bloku przedsudeckim, gdzie charakteryzuje się dużą zasobnością. Tworzą go głównie piaski i żwiry. Osady zawodnione zalegają na głębokości od 20 do 150 m, a miąższośd może dochodzid do 80 m. Kredowe piętro wodonośne związane jest z kredą opolską. Poziom górny występuje w spękanych marglach i wapieniach, dolny w piaskach i piaskowcach. Poziomy rozdzielone 19

17 są utworami marglisto-ilastymi. Piętro triasowe tworzy 3-4 warstwy wodonośne. Osady triasowe łączą się z osadami permskimi i tworzą zasobny zbiornik o znaczeniu gospodarczym (Staśko i in., 2007). W subregionie Sudetów najbardziej dostępnym i wykorzystywanym piętrem wodonośnym jest piętro czwartorzędowe. Występuje w dolinach większych współczesnych rzek, w dolinach kopalnych oraz na obszarach wysoczyznowych. Kompleksy wodonośne w obrębie dolin większych rzek sudeckich cechują się bardzo korzystnymi, chod dośd zróżnicowanymi parametrami hydrogeologicznymi. Wartości współczynnika filtracji mieszczą się w szerokim przedziale od ok. 2 do 168 m/d, średnio m/d. Przewodnośd hydrauliczna ośrodka zmienia się w zakresie od kilkudziesięciu do ponad 7000 m 2 /d, najczęściej wynosi m 2 /d. Wydajności studni wahają się od ok. 10 do prawie 200 m 3 /h. Doliny kopalne są strukturami, których miąższośd dochodzi do 100 m. Wypełnione są dobrze przepuszczalnymi osadami takimi jak żwiry i piaski. Parametry hydrogeologiczne są zróżnicowane, ale na ogół bardzo korzystne. Wartości współczynnika filtracji wynoszą od <2 do 192 m/d, średnio m/d. Współczynnik wodoprzewodności ośrodka zmienia się w zakresie od 20 do 1350 m 2 /d, przy czym zazwyczaj przekracza 100 m 2 /d. Wydajności studni wahają się od ok. 15 do ok. 180 m 3 /h, najczęściej mieszczą się w przedziale m 3 /h. Czwartorzędowe piętro wodonośne na obszarach wysoczyznowych związane jest z osadami fluwioglacjalnymi i glacjalnymi. Piętro neogeoskie związane jest z drobno- i średnioziarnistymi piaskami wyższych partii neogenu i występuje w zachodniej części subregionu. Kredowe piętro wodonośne występuje w nieckach północno- i śródsudeckiej oraz w Rowie Nysy Kłodzkiej. Głębokośd ujęd nie przekracza m. Wodoprzepuszczalnośd skał kredowych jest bardzo zmienna i zawiera się w szerokim przedziale, od 1, do 5, m/s. Systemy spękao i strefy dyslokacyjne sprawiają, że właściwości filtracyjne wzrastają do m/s. W wielu miejscach występują obok siebie wody słodkie, mineralne i lecznicze. Wody podziemne subregionu Sudetów występują również w skałach krystalicznych pięter starszego paleozoiku i prekambru. Zbudowane są ze skał metamorficznych i plutonicznych. Wody podziemne gromadzą się w pokrywach zwietrzelinowych, systemach spękao i strefach tektonicznych (Staśko, Michniewicz, 2007). Na obszarze regionu wodnego Środkowej Odry występuje w całości lub fragmentarycznie 38 GZWP. 7 z nich ma opracowaną i zatwierdzoną przez Komisję Dokumentacji Hydrogeologicznych dokumentację określającą zasoby dyspozycyjne oraz zaproponowaną granicę obszaru ochronnego. Pozostałe GZWP są w trakcie opracowywania dokumentacji hydrogeologicznej, lub jest to planowane na najbliższe lata. 24 główne zbiorniki wód podziemnych obejmują utwory czwartorzędowe. Mniejsze znaczenie mają zbiorniki neogeosko-paleogeoskie, kredowe, triasowe i paleozoiczne. Odwzorowanie granic głównych zbiorników wód podziemnych zostało przedstawione na mapie nr 2. 20

18 5.2 Odwzorowanie położenia granic jednolitych części wód podziemnych z uwzględnieniem rejonów wodnogospodarczych Zgodnie z podziałem na jednolite części wód podziemnych wydzielono 21 JCWPd, które w całości znajdują się w obrębie regionu wodnego Środkowej Odry oraz 2 JCWPd (o numerach: 107, 125), które częściowo występują na obszarze regionu wodnego. Powierzchnie JCWPd są zróżnicowane, od ok. 24 km 2 (JCWPd nr 139) do 4260 km 2 (JCWPd nr 109). W regionie wodnym Środkowej Odry wyróżniono 51 rejonów wodnogospodarczych. Rejonem wodnogospodarczym, który odznacza się największą powierzchnią jest Przyodrze (W-XI F) ok km 2, najmniejszą powierzchnią charakteryzuje się Osobłoga i Stradunia (W-X A), której powierzchnia wynosi ok. 185 km 2. Przebieg granic w/w jednostek zobrazowano na mapie nr Identyfikacja presji i oddziaływao zmian zwierciadła wody Zmiany zwierciadła wód podziemnych w regionie wodnym Środkowej Odry występują na skutek intensywnej eksploatacji ujęd wód dla celów komunalnych i komunalnoprzemysłowych oraz pod wpływem działalności górniczej obejmującej odwodnienie istniejących wyrobisk i zatapianie zarzuconych obszarów eksploatacji górniczej. Wpływ odwadniania górniczego na powstanie rozległych lejów depresji obserwuje się w słabo odnawialnych poziomach wód naporowych neogenu (kopalnia Turów ), permo-mezozoiku (kopalnie rud miedzi) oraz karbonu (kopalnie węgla kamiennego). Większośd ujęd działa bez negatywnych wpływów na środowisko gruntowo-wodne. Z przeprowadzonej analizy wpływu 52 dużych ujęd wód podziemnych położonych w regionie wodnym Środkowej Odry wynika, że 9 ujęd wywołuje mierzalne i obserwowane zmiany w położeniu zwierciadła wód podziemnych. Są to ujęcia: Smoszew, Zduny, Świniary, Bibiela, Żary, Marciszów Dolny, Marciszów Górny, Janiszów i Zawada k/zielonej Góry (rys. 1) (Staśko i in., 2005). 21

19 Rysunek 1. Lokalizacja obszarów o zidentyfikowanych zmianach poziomu zwierciadła wód podziemnych wywołanych eksploatacją ujęd wód podziemnych w regionie wodnym Środkowej Odry (Staśko i in., 2005) 6. Zarys hydrograficzno-hydrologiczny 6.1 Ogólna charakterystyka Głównym ciekiem regionu wodnego Środkowej Odry jest odcinek Odry, rozpoczynający się poniżej ujścia Kłodnicy, po ujście Nysy Łużyckiej. Długośd odcinka środkowej Odry wynosi nieco ponad 430 km, natomiast całkowita długośd sieci hydrograficznej zlewni środkowej Odry wynosi km. Powierzchnia zlewni Środkowej Odry wynosi niemal km 2. Odra w swym środkowym odcinku płynie w kierunku północno-zachodnim. Do największych prawobrzeżnych dopływów należą: Mała Panew, Stobrawa, Widawa, Barycz, Krzycki Rów. Najistotniejszymi lewostronnymi dopływami są: Osobłoga, Nysa Kłodzka, Oława, Ślęża, Bystrzyca, Kaczawa, Bóbr, Nysa Łużycka. W regionie wodnym Środkowej Odry wyróżniono trzy typy reżimu wodnego: typ śnieżny silnie wykształcony średni odpływ miesiąca wiosennego (marca lub kwietnia) przekracza 180% średniego odpływu rocznego, 22

20 typ śnieżny średnio wykształcony średni odpływ miesiąca wiosennego wynosi % średniego odpływu rocznego, typ śnieżno-deszczowy średni odpływ miesiąca wiosennego wynosi % średniego odpływu rocznego i wyraźnie zaznacza się wzrost odpływu w miesiącach letnich, wynoszący co najmniej 110% średniego odpływu rocznego. W regionie wodnym przeważają obszary, na których występuje równowaga zasilania podziemnego z powierzchniowym (podziemne 45-55%, powierzchniowe 45-55% odpływu całkowitego). Na niewielkim obszarze, w północnej części regionu wodnego występuje słaba przewaga zasilania podziemnego. W obrębie Sudetów występuje głównie słaba przewaga zasilania powierzchniowego (podziemne 35-45%, powierzchniowe 55-65% odpływu całkowitego), natomiast w południowo zachodniej części regionu wodnego występuje znaczna przewaga zasilania powierzchniowego (podziemne do 35%, powierzchniowe ponad 65% odpływu całkowitego) (rys.2) (Dynowska, 1994). Zmiennośd przepływów dobowych oceniono na podstawie odchylenia decylowego według wzoru: gdzie: Q 10, Q 50, Q 90 przepływ o czasie trwania odpowiednio 10%, 50% i 90% (wraz z wyższymi). 6.2 Jednostki bilansowe regionu wodnego Opierając się na zaleceniach zawartych w Metodyce (Tyszewski i in., 2008), dla potrzeb analiz bilansowych przyjęto podział regionu wodnego na mniejsze jednostki bilansowe, tj. scalone części wód powierzchniowych, wśród których wyróżnia się zlewnie źródliskowe oraz różnicowe. W regionie wodnym Środkowej Odry występuje 126 SCWP (75 źródliskowych i 51 różnicowych). Powierzchnie SCWP są bardzo zróżnicowane. Ich łączna powierzchnia w granicach Polski wynosi 39,3 tys. km 2. Scaloną częścią wód powierzchniowych regionu wodnego Środkowej Odry, która odznacza się największą powierzchnią, jest Barycz od Dąbrówki do Sąsiecznicy (SO0202). Jej powierzchnia wynosi ok. 1,4 tys. km 2. Natomiast SCWP, o najmniejszej powierzchni w granicach Polski, jest Nysa od Jerice do Miedzianki (SO0501), której powierzchnia wynosi niecałe 12 km 2. Zarówno przebieg granic SCWP, jak i odwzorowanie sieci monitoringowej w regionie wodnym Środkowej Odry, zobrazowano na mapie nr 1. 23

21 Rysunek 2. Reżim odpływu rzecznego w obszarze działania RZGW we Wrocławiu (Dynowska, 1994) 6.3 Podział na kategorie wód Odwzorowanie położenia jednolitych części wód powierzchniowych Zgodnie z podziałem na jednolite części wód w regionie wodnym Środkowej Odry wydzielono: 684 jednolite części wód rzek, 24 jednolite części wód jezior. 24

22 mapie nr 3. Projekt: Szczegółowe wymagania, ograniczenia i priorytety dla potrzeb wdrażania planu Odwzorowanie położenia jednolitych części wód powierzchniowych zobrazowano na Silnie zmienione i sztuczne jednolite części wód W regionie wodnym Środkowej Odry silnie zmienionych części wód wyznaczono: 289 jednolitych części wód rzek, 1 jednolitą częśd wód jezior. W regionie wodnym Środkowej Odry wyróżniono również 10 sztucznych części wód rzek. Szczegółowy podział na kategorie wód zawiera załącznik Obszary chronione i wykaz wód Zgodnie z RDW, rejestr obszarów chronionych prowadzony jest dla ochrony znajdujących się tam wód powierzchniowych i podziemnych oraz wyznaczonych w celu zachowania siedlisk i gatunków bezpośrednio uzależnionych od wody. Zapisy RDW dotyczące m.in. rejestru obszarów chronionych zostały transponowane do prawa polskiego ustawą Prawo wodne. W regionie wodnym Środkowej Odry wyznaczono obszary, które zostały ujęte w rejestrze obszarów chronionych, w tym: obszary przeznaczone do poboru wód powierzchniowych i podziemnych w celu zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia wyznaczonych na mocy dyrektywy 75/440/EWG z dnia 16 czerwca 1975 r. dotyczącej wymaganej jakości wód powierzchniowych przeznaczonych do pozyskiwania wody pitnej w paostwach członkowskich, transponowanej ustawą z dnia 18 lipca 2001 roku - Prawo wodne (Dz. U. z 2005 r., Nr 239, poz. 2019, z późn. zm.); w obszarze regionu wodnego Środkowej Odry wyznaczono 52 obszary przeznaczone do poboru wód powierzchniowych oraz 22 obszary przeznaczone do poboru wód podziemnych, części wód przeznaczone do celów rekreacyjnych, w tym obszary wyznaczone jako kąpieliska wyznaczone na mocy dyrektywy 76/160/EWG z dnia 8 grudnia 1975 r. dotyczącej wody w kąpieliskach (uchylona dyrektywą 2006/7/WE z dnia 15 lutego 2006 r. dot. zarządzania jakością wody w kąpieliskach), transponowanej przez ustawę - Prawo wodne, a w szczególności przez rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 16 października 2002 r. w sprawie wymagao, jakim powinna odpowiadad woda w kąpieliskach (Dz. U. Nr 183, poz. 1530); w obszarze regionu wodnego Środkowej Odry wyznaczono 77 części wód przeznaczonych do celów rekreacyjnych, obszary uznane za wrażliwe oraz obszary szczególnie narażone na zanieczyszczenia związkami azotu ze źródeł rolniczych, z których należy ograniczyd odpływ azotu do 25

23 tych wód - wyznaczonych na mocy dyrektywy 91/676/EWG transponowanej do polskiego prawodawstwa poprzez: o ustawę - Prawo wodne, o ustawę z dnia 27 kwietnia 2001r - Prawo ochrony środowiska. (Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 z późn. zm.), o ustawę z dnia 10 lipca 2007 r. o nawozach i nawożeniu (Dz. U. z 2007 r. Nr 147, poz. 1033), oraz rozporządzenia wykonawcze do ww. ustaw: o rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie kryteriów wyznaczania wód wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych (Dz. U. Nr 241, poz. 2093), o rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie szczegółowych wymagao, jakim powinny odpowiadad programy działao mających na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych (Dz. U. z 2003 r. Nr 4, poz. 44), o rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 16 kwietnia 2008 r. w sprawie szczegółowego sposobu stosowania nawozów oraz prowadzenia szkoleo z zakresu ich stosowania (Dz. U. Nr 80, poz. 479). W obszarze regionu wodnego Środkowej Odry wyznaczono 2 obszary uznane za wrażliwe oraz obszary szczególnie narażone na zanieczyszczenia związkami azotu ze źródeł rolniczych, z których należy ograniczyd odpływ azotu do tych wód, obszary przeznaczone do ochrony siedlisk lub gatunków, dla których utrzymanie lub poprawa stanu wód jest ważnym czynnikiem w ich ochronie; w tym obszary wyznaczone na mocy dyrektywy 79/409/EWG z dnia 2 kwietnia 1979 r. w sprawie ochrony dzikich ptaków (z późn. zm.), transponowanej przez ustawę z dnia 16 kwietnia 2004 roku o ochronie przyrody (Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1220), a w szczególności przez: o rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2004 r. w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 (Dz. U. Nr 229, poz. 2313), o rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 5 września 2007 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 (Dz. U. Nr 179, poz. 1275), o rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 października 2008 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 (Dz. U. Nr 198, poz. 1226), 26

24 oraz na mocy dyrektywy 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 roku w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory (z późn. zm.), transponowanej również przez ustawę o ochronie przyrody, a w szczególności przez nieaktualne już rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 maja 2005 r. w sprawie typów siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt, wymagających ochrony w formie wyznaczenia obszarów Natura 2000 (Dz. U. Nr 94, poz. 795), uchylone przez rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 13 kwietnia 2010 r. w sprawie siedlisk przyrodniczych oraz gatunków będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty, a także kryteriów wyboru obszarów kwalifikujących się do uznania lub wyznaczenia jako obszary Natura 2000 (Dz. U. Nr 77, poz. 510); w obszarze regionu wodnego Środkowej Odry występuje obszarów przeznaczonych do ochrony siedlisk lub gatunków. W przypadku wykazu obszarów wrażliwych na substancje biogenne pochodzenia komunalnego, stanowiącego element wdrażania dyrektywy 91/271/EWG z dnia 21 maja 1991 r. dot. oczyszczania ścieków komunalnych, zasięg występowania obszaru obejmuje teren całego kraju. Z uwagi na powyższe mapa wykazu obszarów wrażliwych na substancje biogenne pochodzenia komunalnego nie została załączona. Jednocześnie na podstawie artykułu 113 ust. 3 pkt 5 ustawy - Prawo wodne sporządza się wykaz wód powierzchniowych przeznaczonych do bytowania ryb, skorupiaków i mięczaków oraz umożliwiających migracje ryb. Wykaz ten wyznaczono na mocy Dyrektywy 2006/44/WE z dnia 6 września 2006 z w sprawie słodkich wód wymagających ochrony lub poprawy dla zachowania życia ryb, zmieniającej dyrektywę 78/659/EWG, oraz na mocy Dyrektywy 79/923/EWG z dnia 30 października 1997 r. o jakości wód wymaganych dla bytowania skorupiaków i mięczaków, transponowanych ustawą - Prawo wodne, a w szczególności przez rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 4 października 2002 r. w sprawie wymagao, jakim powinny odpowiadad wody śródlądowe będące środowiskiem życia ryb w warunkach naturalnych (Dz. U. Nr 176, poz. 1455). W regionie wodnym Środkowej Odry wyznaczono 6 zbiorników naturalnych, 9 zbiorników sztucznych oraz 258 odcinków, które znajdują się na 214 ciekach, przeznaczonych do bytowania ryb. Odwzorowanie obszarów chronionych i wykazu wód przedstawiono na mapie nr 4. 27

25 8. Charakterystyka społeczno-gospodarcza 8.1 Demografia W 2008 r. region wodny Środkowej Odry zamieszkiwało 4,9 mln mieszkaoców, co stanowi 13% mieszkaoców Polski. Średnia gęstośd zaludnienia na obszarze całego regionu wodnego wynosi ok. 125 os./km 2 (GUS, 2009). 58,5% ludności regionu wodnego Środkowej Odry (2,9 mln) stanowią mieszkaocy województwa dolnośląskiego. Średnia gęstośd zaludnienia wynosi tu 145 os./km 2, przy czym rozmieszczenie ludności jest nierównomierne. Największymi skupiskami ludności w obrębie województwa są miasta: Wrocław 632 tys. i Legnica 104 tys. mieszkaoców, w których gęstośd zaludnienia wynosi kolejno i os./km 2. 17,5% ludności regionu wodnego (0,8 mln) stanowią mieszkaocy województwa opolskiego. Średnia gęstośd zaludnienia wynosi tu ok. 114 os./km 2. Największym skupiskiem ludności jest miasto Opole 126 tys. mieszkaoców, w którym gęstośd zaludnienia wynosi os./km 2. Najmniejszą gęstością zaludnienia 60 os./km 2 charakteryzuje się powiat namysłowski. 12% ludności regionu wodnego (0,6 mln) stanowią mieszkaocy województwa lubuskiego. Średnia gęstośd zaludnienia wynosi tu ok. 80 os./km 2. Największym skupiskiem ludności jest miasto Zielona Góra 118 tys. mieszkaoców, w którym gęstośd zaludnienia wynosi os./km 2. Najmniejszą gęstością zaludnienia 40 os./km 2 charakteryzuje się powiat krośnieoski. 9% ludności regionu wodnego (0,4 mln) stanowią mieszkaocy województwa wielkopolskiego. Średnia gęstośd zaludnienia wynosi tu 115 os./km 2. Największym skupiskiem ludności jest miasto Leszno 64 tys. mieszkaoców, w którym gęstośd zaludnienia wynosi os./km 2. Pozostałe 3% ludności regionu wodnego stanowią mieszkaocy województwa śląskiego. Średnia gęstośd zaludnienia jest tu bardzo wysoka i wynosi średnio 155 os./km Profil gospodarczy i użytkowanie regionu wodnego, w tym identyfikacja głównych obszarów zabudowanych o zaburzonej retencji Prawie 60%, tj. ok km 2 powierzchni regionu wodnego Środkowej Odry zajmują tereny rolne. Średnia wielkośd przeciętnego gospodarstwa rolnego o powierzchni większej niż 0,01 km 2 (1 ha), w województwie dolnośląskim to 0,13 km 2 (13 ha), w opolskim 0,14 km 2 (14 ha), natomiast w lubuskim to 0,16 km 2 (16 ha). Najczęściej uprawia się tu zboża, odchodząc jednocześnie od upraw ziemniaków i buraków cukrowych. Dobrze rozwinięte jest również warzywnictwo, gdzie dominującymi uprawami są kapusta, marchew 28

26 i cebula. Wielkośd hodowli zwierząt gospodarskich w regionie wodnym Środkowej Odry wynosi ok DJP, co daje średnio ok. 34 DJP/km 2 (0,34 DJP/ha) użytków rolnych ( Największa wartośd jednostki DJP występuje w gminie Święciechowa w powiecie leszczyoskim i wynosi DJP/km 2 (89,12 DJP/ha) użytków rolnych, najniższa zaś w gminie Łęknica w powiecie żarskim i wynosi 1 DJP/km 2 (0,01 DJP/ha) użytków rolnych ( W regionie wodnym Środkowej Odry lasy porastają obszar prawie km 2 co stanowi ok. 25% jego powierzchni. Tereny zantropogenizowane zajmują ponad km 2, tj. ok. 5% omawianego obszaru. Na terenie tym znajduje się LGOM, czyli Legnicko - Głogowski Okręg Miedziowy, który swe istnienie zawdzięcza głównie złożom miedzi. Na obszarze nieco ponad 400 km 2 w trzech zakładach górniczych: Lubin, Rudna oraz Polkowice-Sieroszowice, prowadzona jest przez KGHM Polska Miedź S.A. podziemna eksploatacja rud miedzi. W konsekwencji prowadzenia wydobycia miedzi dochodzi do odkształceo powierzchni terenu w postaci osiadania gruntu. Ponadto odwadnianie kopalo prowadzi do zmian warunków wodnych, zubożenia zasobów użytkowych wód podziemnych, tworzenia się lejów depresyjnych oraz zrzutów wód kopalniach do wód powierzchniowych. Dodatkowym obciążeniem dla środowiska wodnego są należące do KGHM Polska Miedź S.A. huty metali nieżelaznych, których działalnośd związana jest z bezpośrednią emisją metali ciężkich do środowiska, zanieczyszczających wody powierzchniowe i podziemne. W obrębie regionu wodnego Środkowej Odry wydobywane są również pokłady węgla brunatnego na obszarze tzw. Worka Turoszowskiego. Odkrywkową eksploatację ze złoża Turów prowadzi Kopalnia Węgla Brunatnego Turów już od roku Długoletnie wydobycie węgla jest przyczyną degradacji środowiska w tym rejonie. Efektem prowadzonej eksploatacji jest zmiana stosunków wodnych, prowadząca do zmniejszenia i zubożenia dostępnych zasobów wód powierzchniowych oraz użytkowych poziomów wodonośnych. Odwadnianie kopalni Turów prowadzi do powstania leja depresyjnego, obniżającego o kilkanaście metrów zwierciadło wód podziemnych, jak również sprzyja zmianie warunków krążenia wód podziemnych oraz przekształceniu lokalnej sieci hydrograficznej. Wpływ na reżim wód śródlądowych ma także eksploatacja prowadzona przez kopalnie węgla brunatnego, które zlokalizowane są po stronie niemieckiej. Zrzuty wód z tych kopalni mają wpływ na jakośd wód powierzchniowych i podziemnych. Dodatkowo w obrębie regionu wodnego Środkowej Odry występuje wrocławski okręg przemysłowy z przemysłem maszynowo metalowym, środków transportu, spożywczym, elektronicznym, metalowym, odzieżowym i chemicznym. Pozostały obszar, czyli niewiele ponad 1%, to tereny wodne oraz strefy podmokłe. W regionie wodnym Środkowej Odry obszarami o zaburzonej retencji naturalnej są m. in.: Opole, Wrocław, Wałbrzych, Zielona Góra i Legnica, w których większośd powierzchni pokrywa asfalt albo beton. Na obszarach tych utrudnione jest wsiąkanie wód opadowych, co 29

27 skutkuje zwiększonym spływem powierzchniowym. W aglomeracjach współczynnik spływu z dachów wynosi ok. 0,95, natomiast z asfaltobetonu ok. 0, Kierunki rozwoju wynikające z analizy wojewódzkich planów zagospodarowania przestrzennego w zakresie gospodarki wodnej Kierunki rozwoju obszaru położonego w granicach regionu wodnego Środkowej Odry opracowano wykorzystując wojewódzkie plany zagospodarowania przestrzennego. Region wodny Środkowej Odry swoim zasięgiem obejmuje 98,8% powierzchni województwa dolnośląskiego, 79,7% opolskiego, 53% lubuskiego, 12,6% wielkopolskiego i 7,6% województwa śląskiego. Analizie poddano programy i zamierzenia z zakresu gospodarki wodnej i ściekowej, ochrony wód, gospodarki odpadowej oraz planowanych inwestycji mogących stanowid źródła zagrożeo dla środowiska wodnego. Województwo dolnośląskie: W kontekście gospodarki wodnej i ochrony środowiska, w Planie zagospodarowania przestrzennego województwa dolnośląskiego rozważane są następujące kierunki polityki przestrzennej: przyjęcie standardów ekologicznych UE; m.in. racjonalne wykorzystywanie wody, ochrona walorów przyrodniczych dla turystyki i rekreacji poprzez: o rozbudowę bazy noclegowej oraz infrastruktury uzdrowiskowej, o modernizację i odpowiednie zagospodarowanie tras wodnych, pieszych, rowerowych wraz z miejscami rekreacyjnymi, o nowoczesną infrastrukturę hydrotechniczną Przestrzenne Muzeum Odry, o rozwój turystyki krajoznawczej w obszarze Dolnośląskiego Szlaku Cystersów - o stworzenie programu aktywizacji szlaku turystycznego w powiązaniu z obszarem Stawów Milickich oraz szlakiem wodnym na Odrze, o budowę przystani wodnych: Jelcz Laskowice, Czernica, Kamieniec Wrocławski, Wrocław, Uraz, Malczyce, Lubiąż, Kwiatkowice, Jurcz, Dziewin, Ścinawa, Buszkowice, Ciechłowice, Budków, Chobienia, Leszkowice, Borków, Wojszyn, Głogów, Czerna w celu dostosowania do ruchu transgranicznego, o turystykę na zbiornikach Mietków, Bukówka, o dostosowanie do rekreacji wędkarskiej, o dostosowanie do spływów kajakowych szlaków na Baryczy, Bobrze, Bystrzycy, Kwisie, Nysie Kłodzkiej oraz Odrze i dopływach, utrzymanie odrębności krajobrazowej oraz odtworzenie obszarów cennych krajobrazowo, 30

28 modernizacja i rozbudowa systemu ochrony przeciwpowodziowej poprzez: o stworzenie wodzie przestrzeni umożliwiającej opóźniony odpływ oraz zatrzymania wody deszczowej w miejscu jej opadania, o dostosowanie wykorzystania pod inwestycje obszarów zagrożonych powodzią do stopnia zagrożenia powodzią, o zwiększenie retencji poprzez budowę zbiorników małej retencji oraz małych i średnich zbiorników retencyjnych Mirsk na Czarnym Potoku, Jakuszyce na Kamiennej, Kamionki na Pieszyckim Potoku, Mała Kamienica na Kamieniczce rejon Goszowa na Białej Lądeckiej, Bolesławowa na Morawce, Szalejowa Górnego na Bystrzycy Dusznickiej, Gorzuchowa i Bierkowic na Ścinawce, rejon Złotna na Kamiennym Potoku, Kamieniec na Nysie Kłodzkiej, Pielgrzymka na Skorze, Grobla na Małej Nysie, Pilchowice na Bobrze, Długomost na Widawie, Rudna na rz. Rudnej, zbiornika Bartoszowa, Krynka na rz. Krynce, Maleszów na Ślęzie Małej oraz Sienice na Ślęzie, Udanin na Pielaszowickim Potoku, Zagrodno na Zimniku, Oleszna na Oldze, zbiorników Zebrzydów na Czarnej Wodzie, Bojanice na Bojanickiej Wodzie, Piskorzów na Kłomnicy i Czerwona Woda na Czernej Małej czy polderów Miłkowice, Niedźwiedzice na Czarnej Wodzie, Makowice na Piławie, Kotowice, Domaszków Tarchalice, Bieliszów - Lubów, Dobrzejowice Czerna, Marcinkowice Boguszyce na Ślęzie, oraz budowa suchych zbiorników retencyjnych Rzymówka na Kaczawie, Sarby na Krynce i Mników na Potoku Wigancickim, o modernizację, przebudowę i budowę wałów zabezpieczających miasta Wleo, Lwówek Śląski oraz Kamienną Górę, Zgorzelec, Pieosko, Bogatynie, Lwówek Śląski, Nowogrodziec, Leśną a także dla Wrocławia, Oławy, Brzegu Dolnego i Bolesławca, o budowę suchego zbiornika Kostrzyca na Jedlicy, o włączenie do systemu ochrony przeciwpowodziowej zbiorników Topola i Kozielno, o zabudowę regulacyjną potoków górskich, ze szczególnym uwzględnieniem Łomniczki, Łomnicy, Kamienicy, Piastówki, Wrzosówki, Podgórnej, o zabudowę przeciwerozyjną stoków górskich, zabiegów agrotechnicznych zapobiegających erozji, o remont zapór przeciwrumowiskowych na Kwisie i Mrożynce, o remont budowli i urządzeo wodnych Pilchowice, Wrzeszczyn, Włodzice na rz. Bóbr oraz Leśna i Złotniki na Kwisie, o zalesianie obszarów górskich, przebudowę monokultur świerkowych regla dolnego w kierunku drzewostanów mieszanych, 31

29 o udrożnianie koryta Widawy, modernizację Kanału Powodziowego, o modernizację wrocławskich bulwarów oraz przelewu do Widawy a także powiększenie przepustowości w rejonie Rędzin, o zwiększenie rezerwy powodziowej na zbiorniku Mietków, o ochronę ciągów komunikacyjnych (komunikacja drogowa, kolejowa) i przepraw mostowych, których lokalizacja narażona jest na zalanie powodziowe, o wykonanie studium zabezpieczenia przed powodzią zlewni Bobru od zapory w Pilchowicach, o modernizację systemu osłony i prognoz hydrologicznych (mapy cyfrowe terenów, modele, plany), o stworzenie i wykorzystanie systemu radarów meteorologicznych w połączeniu z radarem meteorologicznym na Górze Pastewnik k. Bolkowa (8 radarów na obszarze Polski), o budowę i uruchomienie telemetrycznej sieci pomiarowej z posterunkami działającymi w sytuacjach powodziowych, wykorzystanie energii wodnej jako tanie źródło energii, modernizacja szlaku żeglugowego i rozbudowę zaplecza m.in. poprzez odciążenie transportu drogowego, umożliwienie międzynarodowej wymiany towarów czy umożliwienie przewozu obiektów specjalnych, wielkogabarytowych a także turystyczne i rekreacyjne wykorzystanie żeglugi oraz integracja Odry z europejską siecią dróg wodnych poprzez: o modernizację urządzeo hydrotechnicznych z uwzględnieniem potrzeb żeglugi oraz modernizację urządzeo żeglugi (porty Wrocławia Popowice i Miejskie, portu Malczyce i Głogów, portu Kozanów oraz budowa portu w Maślicach), o budowę stopnia Lubiąż oraz zakooczenie budowy stopnia Malczyce, o dostosowanie Odrzaoskiej Drogi Wodnej do III klasy międzynarodowych dróg oraz modernizację szlaku żeglownego, o modernizację śluz na Odrze, o modernizację nabrzeży w Kanale Żeglugowym oraz Miejskim we Wrocławiu i Oławie, Brzegu Dolnym, Pogolewie i Głogowie, o przywrócenie do użytkowania stoczni rzecznej we Wrocławiu, zachowanie i wzmocnienie funkcji ochronnych korytarza rzeki, zapewnienie kolejowego ciągu komunikacyjnego pomiędzy województwem opolskim a obszarami zlokalizowanymi na północ i zachód od Wrocławia poprzez zachowanie linii kolejowej 292 omijającej przeprawy na Odrze we Wrocławiu, gospodarka wodno ściekowa, gdzie celem działao jest: 32

30 o budowa i modernizacja sieci kanalizacyjnej i wodociągowej zarówno na terenach wiejskich jak i miejskich (oczyszczalnie ścieków komunalnych i przemysłowych), o budowa nowych ujęd wody dla m. Wrocław oraz sieci wodociągowej m. Wrocław i Jelenia Góra, o modernizacja i budowa stacji uzdatniania, o ukooczenie budowy oczyszczalni dla Międzylesia i Bystrzycy Kłodzkiej. prowadzenie działao w zakresie ochrony wód z uwzględnieniem obszarów zlewni hydrograficznych, na podstawie warunków korzystania z wód dorzecza oraz zgodnie z programami ochrony wód dla obszarów, dla których poziomy jakości wód nie są osiągnięte, wdrożenie ochrony w zlewniach: Nysy Kłodzkiej, Bystrzycy do zbiornika Mietków, Kaczawy do miasta Legnica, Strzegomki do zbiornika Dobromierz, Nysy Szalonej, górnego Bobru do przekroju w Marciszowie wraz z dopływem Lesk, Oławy, Klikawy, objęcie ochroną zlewni rzek Baryczy i Widawy, szczególna ochrona zlewni zbiorników retencyjnych pełniących funkcje ujęd, wody powierzchniowej na potrzeby zaopatrzenia ludności (Dobromierz, Bukówka, Słup, Lubachów, Sosnówka), zmniejszenie zanieczyszczeo ze źródeł punktowych, poprzez budowę systemów kanalizacji szczególnie w zlewniach chronionych i na obszarach objętych istniejącymi i projektowanymi formami ochrony przyrody, ograniczenie negatywnego wpływu nawożenia mineralnego i organicznego oraz środków ochrony roślin na stan czystości wód poprzez stosowanie przepisów ustawy o nawozach i nawożeniu oraz Kodeksu Dobrych Praktyk Rolniczych, wprowadzanie naturalnych stref buforowych wzdłuż cieków wodnych (pasy zieleni, mokradła) dla ograniczenia spływu i oczyszczenia, zmniejszanie ładunku zanieczyszczeo w ściekach a także unikanie, eliminacja i ograniczanie dopływu do wód substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego, doprowadzenie rzek zlewni do osiągnięcia odpowiednich klas czystości oraz utrzymania tych klas, w pierwszej kolejności dla przyrodniczych obszarów chronionych, pokrywanie potrzeb wodnych dla celów gospodarczych przede wszystkim z ujęd powierzchniowych, zwiększenie retencji wód poprzez budowę dużych zbiorników retencyjnych oraz rozbudowę systemu małej retencji na obszarze całego województwa. 33

31 Do działao w zakresie ochrony zasobów wód podziemnych zalicza się zachowanie zasobów zwykłych wód podziemnych oraz zapewnienie ich wysokiej jakości. Priorytetem w ochronie tych wód powinno byd ich udostępnienie dla ludności. Dodatkowymi działaniami powinno byd ścisłe określenie granic obszarów ochrony (rozpoznanie GZWP) oraz objecie ich ochroną: objęcie najwyższą ochroną obszarów zasilania zbiorników: o pradolina Barycz-Głogów (W) (GZWP 302), o zbiornik międzymorenowy Smoszew (GZWP 309), o zbiornik Góry Bialskie-Śnieżnik (GZWP 339), o dolina Kopalna Nysy Kłodzkiej (GZWP 340), o niecka wewnątrzsudecka Kudowa-Bystrzyca (GZWP 341), o niecka wewnątrzsudecka Krzeszów (GZWP 342). objęcie wysoką ochroną obszarów zasilania zbiorników: o pradolina Odry (Głogów) (GZWP 314), o zbiornik Chocianów-Gozdnica (GZWP 315), o subzbiornik Lubin (GZWP 316), o zbiornik Słup-Legnica (GZWP 318), o subzbiornik Prochowice-Środa Śląska (GZWP 319), o zbiornik Oleśnica (GZWP 322), o subzbiornik Paczków-Niemodlin (GZWP 338). objęcie wysoką i najwyższą ochroną obszarów zasilania zbiorników: o pradolina Barycz-Głogów (E) (GZWP 303), o zbiornik Wschowa (GZWP 306), o niecka zewnątrzsudecka Bolesławiec (GZWP 317), o pradolina Odry (S Wrocław) (GZWP 320), o dolina Bobru (Marciszów) (GZWP 343). Trzeciorzędowe GZWP nie wymagają najwyższej, czy wysokiej ochrony, ponieważ zalega nad nimi warstwa iłów o miąższości ok. 100 m, stanowiąca dostateczną ochronę przed migrującymi zanieczyszczeniami. Dodatkowo przy ochronie zasobów wód podziemnych istotne jest: ograniczenie i racjonalne stosowanie środków ochrony roślin i nawozów, budowa i modernizacja oczyszczalni ścieków oraz sieci kanalizacyjnej, realizacja ustaleo planów gospodarowania wodami, współpraca z sąsiednimi województwami w zakresie ochrony użytkowych poziomów wód podziemnych (województwo lubuskie, wielkopolskie i opolskie), 34

32 współpraca z Czechami i Niemcami w zakresie ochrony zasobów wód podziemnych w rejonach przygranicznych (ochrona GZWP nr 315, 339, 341, 342). Do głównych kierunków rozwoju w zakresie gospodarki odpadami na terenie województwa zalicza się: budowę zakładów unieszkodliwiania odpadów dla miast: Wrocławia, Jeleniej Góry, Wałbrzycha i Legnicy wraz z przyległymi gminami, a także powiatów: bolesławieckiego, dzierżoniowskiego, jeleniogórskiego, głogowskiego, kamiennogórskiego, kłodzkiego, lubaoskiego, lubioskiego, oleśnickiego, polkowickiego, średzkiego, świdnickiego, wołowskiego i ząbkowickiego, budowę nowych składowisk spełniających wymagania ochrony środowiska, modernizację i rozbudowę istniejących oraz budowę zakładów utylizacji dla Wrocławia i wysypisk w gminach Brzeg Dolny, Długołęka, Góra, Prochowice, Wisznia Mała oraz Jemielno, Święta Katarzyna i Wiosko, budowę sektorów dla odpadów niebezpiecznych na wybranych składowiskach odpadów komunalnych, likwidację niektórych istniejących składowisk dla odpadów komunalnych nie spełniających wymogów ochrony środowiska, modernizację i rozbudowę składowisk odpadów przemysłowych, w tym ewentualna rozbudowa składowiska odpadów Żelazny Most rekultywację wyeksploatowanych składowisk odpadów oraz dzikich wysypisk śmieci, likwidację istniejących mogilników. Województwo opolskie: W zakresie poprawy stanu środowiska za cele strategiczne i operacyjne polityki województwa opolskiego przyjmuje się m.in.: racjonalne użytkowanie zasobów wodnych i stopniowe ograniczanie ich dalszej degradacji, w szczególności: o zachowanie, ochronę i właściwe wykorzystanie zasobów wód podziemnych i powierzchniowych, o radykalną poprawę stanu czystości wód powierzchniowych, o zwiększenie dyspozycyjności zasobów wód powierzchniowych, o ochronę przeciwpowodziową dolin rzecznych. Cele związane z poprawą stanu środowiska będą realizowane m.in. wg następujących zasad: 35

33 oszczędne gospodarowanie zasobami wodnymi w zlewniach wód powierzchniowych i na obszarach zbiorników wód podziemnych, zapewnienie wymaganych walorów użytkowych wód powierzchniowych i podziemnych poprzez skuteczną, systematyczną redukcję zanieczyszczeo odprowadzanych do wód i do ziemi, systemowa ochrona przeciwpowodziowa na obszarze zlewni Odry, uwzględniająca zatrzymywanie wód powodziowych w miejscu ich powstawania i spowalnianie jej odpływu, zapewnienie miejsca dla rzeki, prewencja przeciwpowodziowa. Polityka przestrzenna w zakresie zasobów wód powierzchniowych przewiduje: cele polityki przestrzennej: o ochrona zasobów wód powierzchniowych przed zanieczyszczeniem, o zwiększenie dyspozycyjności wód, zasady polityki przestrzennej: o ograniczenie lub wyeliminowanie emisji zanieczyszczeo wprowadzonych do wód powierzchniowych, o przejście na zlewniowy system zarządzania gospodarką wodną. Polityka przestrzenna na obszarach ochrony zasobów wód powierzchniowych i podziemnych powinna obejmowad działania prowadzące do: eliminacji dopływu zanieczyszczeo do wód podziemnych i powierzchniowych, doprowadzenia wód powierzchniowych do I i II klasy czystości, budowy, rozbudowy i modernizacji oczyszczalni ścieków, wyposażenia jednostek osadniczych w wysokosprawne urządzenia i systemy wodno-kanalizacyjne, wprowadzania nowoczesnych, wodooszczędnych technologii produkcji, stosowania zamkniętych obiegów wody, ograniczenia dopływu zanieczyszczeo powierzchniowych z rolnictwa (optymalizacja nawożenia mineralnego i organicznego), minimalizacji ilości wytwarzanych odpadów oraz wdrażania systemów unieszkodliwiania i wykorzystania odpadów komunalnych i przemysłowych, zwiększenia naturalnej retencyjności wód. Polityka przestrzenna na obszarach likwidacji deficytu wód podziemnych obejmowad powinna działania ukierunkowane na poprawę i optymalizację gospodarki wodnej na obszarach deficytowych, w tym: 36

34 oszczędne gospodarowanie zasobami wodnymi w zlewniach, efektywne wykorzystanie instrumentów zarządzania wodami (pozwolenia wodnoprawne, opłaty ekologiczne, kataster wodny), selektywne użytkowanie wód podziemnych dla potrzeb komunalnych i przemysłowych, wymagających wód wysokiej jakości, wdrażanie wodooszczędnych technologii produkcyjnych, modernizację technologii zakładów produkcyjnych, wykorzystanie wód odpadowych z odwodnieo kopalni odkrywkowych dla celów użytkowych, wymagających wody o dobrej jakości konsumpcyjnej, ochronę prawną Głównych Zbiorników Wód Podziemnych i obszarów ich zasilania oraz zlewni wód powierzchniowych (Nysy Kłodzkiej, Widawy) i obszarów źródłowych (rzeka Biała) na obszarze województwa opolskiego, zwiększenie naturalnej retencji (zalesianie) na obszarze zlewni. Polityka przestrzenna na obszarach likwidacji deficytu wód powierzchniowych obejmowad powinna działania ukierunkowane na zwiększenie zasobności i poprawę dostępności do wód, w tym: zwiększenie naturalnej retencji wodnej poprzez realizację programów zalesiania gruntów rolniczo nieprzydatnych, obszarów wododziałowych i źródliskowych, zachowanie i przywracanie naturalnych warunków wodnych w zlewni, w szczególności terenów wodno-błotnych i torfowisk, zwiększenie dyspozycyjności wód powierzchniowych w drodze rozbudowy sztucznej retencji wody. Polityka przestrzenna na obszarach wymagających likwidacji zanieczyszczeo wód powierzchniowych i podziemnych obejmowad powinna działania ukierunkowane na ograniczenie strumienia zanieczyszczeo, wprowadzanych do obiegu przyrodniczego, w tym: szczególną ochronę strategicznych zlewni rzek i zbiorników wód podziemnych, podniesienie poziomu wyposażenia jednostek osadniczych w wysokosprawne systemy wodno-kanalizacyjne, zintegrowaną gospodarkę wodno-ściekową, porządkowanie gospodarki ściekowej na obszarze zlewni wód powierzchniowych, optymalizację nawożenia mineralnego, organicznego i chemizacji rolnictwa na obszarach szczególnej ochrony, likwidację dzikich wysypisk odpadów komunalnych, zapewnienie wymaganej kubatury dla składowania odpadów, 37

35 ograniczanie strumienia odpadów komunalnych i przemysłowych, wprowadzanych do środowiska, edukację ekologiczną społeczności lokalnych. Polityka przestrzenna w zakresie zasobów wód podziemnych i powierzchniowych na obszarze województwa opolskiego obejmowad powinna działania zmierzające do zwiększenia dyspozycyjności wód, ograniczenia dopływu zanieczyszczeo do wód powierzchniowych i podziemnych oraz zwiększenia retencji wodnej. Do głównych kierunków polityki gospodarczej i przestrzennej zaliczono: racjonalizację użytkowania wody w rolnictwie, w przemyśle i gospodarce komunalnej poprzez: o oszczędne gospodarowanie zasobami wodnymi w zlewniach, o efektywne wykorzystywanie instrumentów zarządzania wodami (pozwolenia wodnoprawne, opłaty ekologiczne, kataster wodny), o racjonalne użytkowanie wód podziemnych dla potrzeb komunalnych i przemysłowych, o wdrażanie wodooszczędnych technologii produkcyjnych, modernizację technologii produkcyjnych, o wykorzystanie wód odpadowych z odwodnieo kopalni odkrywkowych dla celów użytkowych, zwiększenie dyspozycyjności wód powierzchniowych poprzez: o poprawę jakości wód i doprowadzenie ich stanu do poziomu I i II klasy czystości, o rozbudowę sztucznej retencji wody. W ramach celów operacyjnych w zakresie gospodarki odpadami plan ustala: zapewnienie wszystkim jednostkom osadniczym i podmiotom gospodarczym dostępu do bezpiecznych składowisk, tworzenie systemów zapobiegania i ograniczania powstawania odpadów, wykorzystanie i odzysk surowców odpadowych, wprowadzanie nowoczesnych metod organizacji i zarządzania odpadami, rekultywację dzikich składowiska odpadów komunalnych i przemysłowych, edukację ekologiczną. Cele te będą realizowane poprzez: zapobieganie powstawania odpadów komunalnych i technologicznych, 38

36 ograniczanie powstawania odpadów, upowszechnianie bezodpadowych i mało odpadowych technologii produkcyjnych, wprowadzanie selektywnej zbiórki odpadów w miejscu ich wytwarzania, segregacji, odzysku i unieszkodliwiania wytworzonych odpadów, stałe zwiększanie gospodarczego wykorzystania odpadów, tworzenie ponadlokalnych związków celowych dla zagospodarowania odpadów, organizację systemu ewidencji i monitoringu odpadów, edukację ekologiczną społeczności lokalnych, odpowiedzialnośd prawną i ekonomiczną właściciela odpadów. Województwo lubuskie W planie zagospodarowania przestrzennego województwa lubuskiego skupiono się na kilku podstawowych problemach związanych z gospodarką wodną. Zalicza się do nich: znaczne zanieczyszczenie rzek poprzez związki azotu, fosforu, skażenia bakteriologiczne i inne, znaczne zagrożenie powodziowe, brak odpowiednich urządzeo hydrotechnicznych, gospodarkę komunalną. W związku z w/w problemami sformułowano konkretne cele, do których należą m.in.: ochrona przed zanieczyszczeniem, zapewnienie ludziom wody do picia, przywrócenie jakości wodom powierzchniowym, racjonalne gospodarowanie wodą zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju, ochrona wód przed zasoleniem, modernizacja drogi wodnej Odry przez budowę wielozadaniowych zbiorników retencyjnych, odbudowa i rozwój małej retencji, ochrona terenów bagiennych i torfowisk, ukooczenie budowy większości wielozadaniowych zbiorników wodnych. Aby wyszczególnione cele mogły zostad osiągnięte w odpowiednim czasie należy skupid się na realizacji konkretnych działao, mających na celu ochronę zasobów wód powierzchniowych i podziemnych. Zalicza się do nich: modernizację szlaków żeglugowych i dróg wodnych, głównie szlaku środkowej Odry, 39

37 modernizację portów rzecznych tak, by mogły byd wykorzystywane w Odrzaoskiej Drodze Wodnej, rozwój szlaków wodnych, zbiorników retencyjnych oraz infrastruktury w dolinie Odry, Nysy Łużyckiej i Bobru, wodochronną gospodarkę w zlewniach poprzez: o ustanowienie zasad ochrony źródlisk i wód podziemnych, o brak regulacji rzek o ile nie będzie to zagrażad ochronie przeciwpowodziowej i gospodarce. energetyczne wykorzystanie zasobów wodnych Odry i dopływów, budowę i modernizację oczyszczalni ścieków, budowę i modernizację sieci wodociągowej, budowę mostu na Odrze w Milsku, budowę mostów w miejscach gdzie znajdują się przeprawy promowe (Połęcko, Brody, Pomorsko, Bytom Odrzaoski), budowę mostów na Odrze i Nysie Łużyckiej oraz innych przepraw mostowych, ochronę przed powodzią poprzez: o zwiększenie stopnia retencji, o utworzenie systemu monitoringu i ostrzegania, o budowę zbiorników retencyjnych i polderów w rejonie Środkowej Odry, o ochronę terenów zalewowych oraz znajdujących się na nich oczyszczalni ścieków i ujęd wód, o stworzenie systemu polderów sterowanych, o modernizację i odbudowę koryta rzek, o przeniesienie zabudowao z terenów zalewowych, o budowę kanałów mających służyd do odprowadzania wód powodziowych. W sektorze gospodarki odpadami należy podjąd działania w zakresie: odpadów komunalnych, odpadów przemysłowych, unieszkodliwiania odpadów, ulepszenia systemu zbierania i gromadzenia odpadów. Województwo wielkopolskie W Planie zagospodarowania przestrzennego województwa wielkopolskiego określono problemy z dziedziny ochrony środowiska w powiązaniu z gospodarką wodną, do których należą: 40

38 ograniczone zasoby wód podziemnych, ograniczone zasoby wód powierzchniowych, brak rozwiązao kompleksowych, brak bilansu wodno-gospodarczego oraz warunków korzystania z wód, zbyt niska retencja, znaczny stopieo zanieczyszczenia wód, występowanie dużej ilości obszarów zagrożonych powodzią, znaczne zanieczyszczenie wód. Wyszczególniono również główne cele oraz priorytety działao służące poprawie stanu środowiska oraz rozwojowi obszaru. Stwierdzono, iż wymaga to podjęcia konkretnych działao, związanych głównie z unowocześnieniem a także modernizacją i rozbudową infrastruktury. Polityka przestrzenna w zakresie ochrony zasobów wód podziemnych przewiduję: racjonalizację poboru wody w celu ochrony cennych zasobów, waloryzację zasobów (wykorzystanie wód podziemnych jedynie jako źródła wody pitnej, do celów rolnictwa, przemysłu, energetyki itp. wody powierzchniowe), ochronę zasobów przed zanieczyszczeniem przez utworzenie stref ochronnych wód, ochronę Głównych Zbiorników Wód Podziemnych: o GZWP Nr 304 Zbiornik morenowy Zbąszyo, o GZWP Nr 305 Zbiornik międzymorenowy Leszno, o GZWP Nr 307 Sandr Leszno, o GZWP Nr 308 Zbiornik międzymorenowy rzeki Kania, o GZWP Nr 309 Zbiornik międzymorenowy Smoszew Chwaliszew Sulmierzyce. Polityka przestrzenna w zakresie ochrony zasobów wód powierzchniowych obejmuje: budowę kanalizacji, budowę i modernizacja oczyszczalni ścieków, zmniejszenie użycia nawozów, ochronę zlewni rzek, ochronę podmokłych ekosystemów, wodochronną i przeciwpowodziową gospodarkę, przerzuty wody w zlewniach charakteryzujących się znacznym deficytem. 41

39 Do zadao służących ochronie wód zaliczono: likwidację lub ograniczenie zabudowy na terenach zalewowych, likwidację obiektów szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego, ustanowienie stref ochronnych wód podziemnych oraz odpowiednie zagospodarowanie, ochronę dolin rzecznych oraz ich renaturalizację, racjonalny pobór wód podziemnych oraz umieszczanie obszarów do intensywnego wykorzystania zasobów wód z dala od obiektów wodochronnych, budowę i rozbudowę oraz modernizację oczyszczalni ścieków oraz budowę sieci wodociągowych i systemów uzdatniania wody. Jako dodatkowy cel polityki przestrzennej wyszczególniono usprawnienie gospodarki odpadami w związku z występującymi problemami w tej dziedzinie, do których należą: brak instalacji do recyclingu i unieszkodliwiania odpadów, brak instalacji do odzysku energii, brak możliwości wykorzystania lub unieszkodliwienia odpadów przemysłowych, medycznych, weterynaryjnych czy mogilników. Aby w/w cel mógł zostad osiągnięty skupiono się na realizacji konkretnych działao, m.in.: zmniejszeniu wytwarzania odpadów, utworzeniu systemu unieszkodliwienia i wykorzystania odpadów również medycznych, utworzeniu systemu umożliwiającego segregację i odzysk odpadów, ograniczeniu umieszczania obiektów gospodarki odpadami na terenach cennych przyrodniczo, rekultywacji składowisk komunalnych oraz przemysłowych, likwidacji mogilników, odzysku energii. Województwo śląskie W Planie zagospodarowania przestrzennego województwa śląskiego określono problemy z dziedziny ochrony środowiska w powiązaniu z gospodarką wodną i odpadową. Należą do nich: zanieczyszczenie wód ściekami oraz substancjami pochodzącymi z terenów rolniczych, zanieczyszczenie ściekami z miast i wsi a także ściekami przemysłowymi, zagrożenie powodziowe, zbyt znaczna zabudowa dolin rzek oraz zagrożenie retencji w związku z wycinką. 42

40 Stwierdzono że poprawa stanu środowiska wymaga podjęcia konkretnych działao, związanych głównie z unowocześnieniem a także modernizacją i rozbudową infrastruktury. Szczególnej uwagi w województwie wymaga system ochrony przeciwpowodziowej, gdzie do podstawowych zadao zaliczono: modernizację i remont wałów przeciwpowodziowych w dorzeczu Odry, monitoring przepływów i retencji zbiorników, budowę urządzeo regulacji koryta Odry jej dopływów, ograniczenie a nawet zakaz zabudowy na terenach zalewowych, zalesienie, zakrzewienie i zadrzewienie głównie w górnej części zlewni. Jako jedne z głównych celów w planie zagospodarowanie przestrzennego określono ochronę zasobów środowiska, wzmocnienie systemu obszarów chronionych i rozwój terenów otwartych. Osiągnięciu wyznaczonych zadao służyd ma wyznaczenie konkretnych kierunków rozwoju: ochronę zasobów wód podziemnych i powierzchniowych, likwidację źródeł zanieczyszczeo, a także zapewnienie dostawy odpowiedniej ilości wody pitnej. Cele te realizowane powinny byd przez konkretne działania, do których w zakresie ochrony wód powierzchniowych zaliczono: budowę i rozbudowę urządzeo służących zwiększeniu bezpieczeostwa powodziowego - zbiorniki retencyjne, zachowanie i wzmocnienie funkcji ochronnych korytarza rzeki oraz ograniczenie zabudowy na obszarach zalewowych, modernizację istniejących sieci wodociągowych w celu zapobiegnięcia awarii oraz polepszenia jakości produkowanej wody do standardów UE zbiorowy system zaopatrzenia w wodę, budowę i modernizację oczyszczalni ścieków oraz rozbudowę kanalizacji istniejącej. Do działao z zakresu ochrony wód podziemnych zaliczono: ochronę jakości wód. W sektorze gospodarki odpadami należy podjąd działania w zakresie: likwidacji składowisk odpadów nie spełniających wymogów ochrony środowiska, rekultywacji składowisk nieczynnych i wyeksploatowanych, selektywnej zbiórki odpadów, odpowiedniej gospodarki odpadami niebezpiecznymi. 43

41 10. Ocena stanu jednolitych części wód 10.1 Wody powierzchniowe Ocena stanu jednolitych części wód rzek Ocena stanu jednolitych części wód powierzchniowych rzek wykonana została w 2008 roku w oparciu o rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008 roku w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych (Dz. U. Nr 162, poz. 1008) i opublikowana w pracy pn. Ocena stanu wód (GIOŚ, 2009). Zgodnie z rozporządzeniem ocenie poddane zostały wszystkie części wód rzek. Ocenę stanu ekologicznego, stanu chemicznego i ogólnego stanu wód dla części wód nie monitorowanych, określono przez porównanie na podstawie wyników uzyskanych dla innej monitorowanej jednolitej części wód przy założeniu, że należy ona do tej samej kategorii, ma taki sam typ i znajduje się pod takim samym wpływem, wynikającym z działalności człowieka. Wyniki oceny, w odniesieniu do jednolitych części wód powierzchniowych przedstawiono w poniższych tabelach. Tabela 5. Klasyfikacja elementów biologicznych jakości wód na podstawie rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008 roku w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych brak danych KLASA I II III IV V RAZEM liczba części wód w regionie wodnym Źródło: Ocena stanu wód w dorzeczach na podstawie wyników monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych w latach rzeki, GIOŚ, 2009 Tabela 6. Klasyfikacja elementów fizyko chemicznych jakości wód na podstawie rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008 roku w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych liczba części wód w regionie wodnym KLASA I II III-V RAZEM Źródło: Ocena stanu wód w dorzeczach na podstawie wyników monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych w latach rzeki, GIOŚ,

42 Klasyfikacja elementów hydromorfologicznych stanu wód Ze względu na brak danych elementy hydromorfologiczne zostały pominięte przy ocenie stanu/potencjału ekologicznego. Tabela 7. Klasyfikacja stanu/potencjału ekologicznego JCWP rzek na podstawie rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008 roku w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych STAN/POTENCJAŁ brak danych dobry i powyżej umiarkowany słaby zły RAZEM dobrego liczba części wód w regionie wodnym Źródło: Ocena stanu wód w dorzeczach na podstawie wyników monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych w latach rzeki, GIOŚ, 2009 Tabela 8. Klasyfikacja stanu chemicznego JCWP rzek na podstawie rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008 roku w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych liczba części wód w regionie wodnym dobry STAN nie osiągający dobrego RAZEM Źródło: Ocena stanu wód w dorzeczach na podstawie wyników monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych w latach rzeki, GIOŚ, 2009 Wyniki oceny zgodnej z rozporządzeniem w odniesieniu do JCWP przedstawiono na mapach nr Bardzo istotny jest fakt, iż wyniki oceny stanu sporządzone przez GIOŚ nie są tożsame z oceną stanu przyjętą w projektach planów gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy w Polsce. W ramach PGW ocena stanu została przedstawiona w oparciu o wykonane w ramach wdrażania RDW dokumenty, tj. Opracowanie analizy presji (IMGW, PIG, IOŚ, 2007). Ponadto, z uwagi na zmianę rozporządzenia w sprawie klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych, w trakcie prac planistycznych, ocena stanu została uszczegółowiona o dodatkowe materiały przekazane przez GIOŚ, m.in. Ocenę stanu wód (GIOŚ, 2009) oraz w oparciu o dane pochodzące z regionalnych zarządów gospodarki wodnej poparte konsultacjami z terenowo odpowiedzialnymi jednostkami WIOŚ. 45

43 Przyjęta w ramach PGW ocena stanu była zasadniczym elementem w zakresie wykonania oceny ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych przez jednolite części wód oraz wyznaczenia odstępstw od celów środowiskowych. Zatem wyniki tych prac nie są adekwatne do wyników oceny stanu z opracowania pn.: Ocena stanu wód (GIOŚ, 2009) (tab. 9). Tabela 9. Ocena ogólna stanu JCWP rzek liczba części wód w regionie wodnym STAN OGÓLNY oprac. pn. "Ocena stanu wód " (GIOŚ, 2009) PGW (KZGW, 2010) dobry zły brak danych RAZEM Źródło: Ocena stanu wód w dorzeczach na podstawie wyników monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych w latach rzeki, GIOŚ, 2009; Plan gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry, 2010 Szczegółowe zestawienie rozbieżności wyników oceny stanu JCWP rzek z PGW oraz z opracowania pn. Ocena stanu wód (GIOŚ, 2009) przedstawiono w pliku Excel (zał. 2). Klasyfikacja stanu fizyko-chemicznego wybranych wskaźników jakości wód W ramach charakterystyki regionów wodnych, opracowano również klasyfikację stanu fizyko-chemicznego wybranych wskaźników jakości wód wynikającą z konieczności wykonania jakościowego bilansu wodnogospodarczego. Podstawę oceny (klasyfikacji) stanu fizyko-chemicznego jakości wód stanowiły dane pomiarowe z badao wykonanych w ramach Paostwowego Monitoringu Środowiska, przez Wojewódzkie Inspektoraty Ochrony Środowiska w 2008 r. w przekrojach pomiarowo kontrolnych. Bazując na zaleceniach zawartych w Metodyce (Tyszewski i in., 2008), przyjęto następujące założenia: zakres głównych wskaźników jakości wód do analizy obejmuje: BZT 5, fosfor ogólny i azot ogólny, jako stężenia miarodajne wskaźników zanieczyszczeo, przyjęto stężenia odpowiadające percentylowi 90% w przypadku co najmniej 12 pomiarów w roku oraz wartości najmniej 46

44 korzystne w przypadku liczby pomiarów mniejszej niż 12, zgodnie z wymaganiami rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008r. w sprawie klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych (Dz. U. Nr 162, poz. 1008), jako stężenia graniczne umożliwiające dokonanie klasyfikacji stanu wód przyjęto wartości graniczne stężeo wskaźników, zgodnie z załącznikiem 1 przedmiotowego rozporządzenia Ministra Środowiska. Zestawienie wyników klasyfikacji stanu fizyko-chemicznego wybranych wskaźników jakości wód przedstawiono w pliku Excel (zał. 3). Ocena stanu jednolitych części wód jezior W 2008 r. Wojewódzkie Inspektoraty Ochrony Środowiska przeprowadziły badania na podstawie których, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych (Dz. U. Nr 162, poz. 1008) GIOŚ wykonał ocenę stanu ekologicznego jezior. Wyniki tej oceny przedstawiono w tabeli 10. Tabela 10. Klasyfikacja stan ekologicznego JCWP jezior na podstawie rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008 roku w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych brak danych bardzo dobry STAN dobry umiarkowany słaby zły RAZEM liczba jednolitych części wód w regionie wodnym Źródło: Opracowano na podstawie danych GIOŚ z Wody podziemne Ocena stanu (chemicznego i ilościowego) jednolitych części wód podziemnych wykonana została w 2008 roku w oparciu o klasyfikację wg rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 23 lipca 2008 r. w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu wód podziemnych (Dz. U. Nr 143, poz. 896) i opublikowana w Raporcie (Hordejuk i in., 2008). Ocena ta jest sporządzona dla podziału na 161 JCWPd. Wyniki oceny stanu, w części oceny stanu ilościowego, opublikowane w Raporcie (Hordejuk i in., 2008) nie są tożsame z oceną stanu ilościowego przyjętą w planach gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy w Polsce. W PGW ocenę stanu ilościowego 47

45 jednolitych części wód podziemnych przyjęto z Opracowania analizy presji... (IMGW, PIG, IOŚ, 2007). Obecnie obowiązujący jest podział na 172 JCWPd, dla którego nie wykonano oceny stanu wód podziemnych Obszary chronione Monitorowanie stanu ochrony obszarów wyznaczonych na mocy Dyrektywy Rady 79/409/EWG z dnia 2 kwietnia 1979 roku w sprawie ochrony dzikich ptaków i dyrektywy Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 roku w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory, odbywa się zgodnie z zasadami wskazanymi w krajowym dokumencie transponującym zapisy w/w dyrektyw, tj. ustawie z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz z późn. zm.). Dla pozostałych obszarów chronionych wymienionych w załączniku IV RDW, tj. dla: obszarów wyznaczonych na mocy art. 7 do poboru wody przeznaczonej do picia przez ludzi, części wód przeznaczonych do celów rekreacyjnych, w tym wyznaczonych jako kąpieliska na mocy dyrektywy 76/160/EWG, obszarów wrażliwych na substancje biogenne, w tym wyznaczonych jako strefy wrażliwe na mocy dyrektywy 91/676/EWG oraz obszarów wyznaczonych jako tereny wrażliwe na mocy dyrektywy 91/271/EWG, obszarów przeznaczonych do ochrony siedlisk lub gatunków, gdzie utrzymanie lub poprawa stanu wód jest ważnym czynnikiem w ich ochronie prowadzona jest ocena stanu wód powierzchniowych znajdujących się na ich obszarze. Zakres i sposób badao oraz kryteria oceny stanu wód rzecznych określają rozporządzenia do ustawy - Prawo wodne: o rozporządzenie MŚ z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie kryteriów wyznaczania wód wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych (Dz. U. z 2002 r. Nr 241, poz. 2093), o rozporządzenie MŚ z dnia 27 listopada 2002 r. w sprawie wymagao, jakim powinny odpowiadad wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia (Dz. U. z 2002 r. Nr 204, poz. 1728), o rozporządzenie MŚ z dnia 20 sierpnia 2008 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych (Dz. U. z 2008 r. Nr 162, poz. 1008), o rozporządzenie MŚ z dnia 13 maja 2009 r. w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych (Dz. U. z 2009 r. Nr 81, poz. 685), 48

46 o rozporządzenie MŚ z dnia 22 lipca 2009 r. w sprawie klasyfikacji stanu ekologicznego, potencjału ekologicznego i stanu chemicznego jednolitych części wód powierzchniowych (Dz. U. z 2009 r. Nr 122, poz. 1018). Jednostką odpowiedzialną za przeprowadzenie przedmiotowych zadao wynikających z w/w aktów prawnych są służby Głównego Inspektora Ochrony Środowiska. Do tej pory ocena stanu obszarów chronionych nie została wykonana. 11. Podsumowanie identyfikacji znaczących oddziaływao antropogenicznych i oceny ich wpływu na stan wód powierzchniowych i podziemnych 11.1 Punktowe źródła emisji zanieczyszczeo Istotnym zagrożeniem antropogenicznym dla jakości wód są ścieki z punktowych źródeł zanieczyszczeo. Wśród nich wyróżniamy ścieki komunalne, ścieki gospodarcze pochodzące z innych rodzajów działalności człowieka oraz z zakładów przemysłowych. Ścieki te są w różnym stopniu oczyszczane i odprowadzane bezpośrednio do wód lub za pośrednictwem dopływów. W obszarze regionu wodnego Środkowej Odry zostało zinwentaryzowanych ok punktów zrzutu ścieków, posiadających pozwolenia wodnoprawne, zlokalizowanych w następujących zlewniach bilansowych, w następujących ilościach: Przyodrze (WR11) ok. 345 punktów zrzutu, Nysa Kłodzka (WR09) ok. 296 punktów zrzutu, Bóbr (WR06) ok. 259 punktów zrzutu, Barycz (WR02) ok. 219 punktów zrzutu, Bystrzyca (WR08) ok. 215 punktów zrzutu, Widawa (WR03) ok. 180 punktów zrzutu, Mała Panew (WR04) ok. 123 punkty zrzutu, Kaczawa (WR07) ok. 95 punktów zrzutu, Nysa Łużycka (WR05) ok. 88 punktów zrzutu, Osobłoga (WR10) ok. 32 punktów zrzutu, Obrzyca (WR01) ok. 14 punktów zrzutu. Pod względem rodzaju zrzucanych ścieków, w regionie wodnym Środkowej Odry wyróżniono: komunalne ok. 589 punktów zrzutu, komunalne/inne 3 punkty zrzutu, komunalne/przemysłowe ok. 26 punktów zrzutu, opadowe ok. 593 punkty zrzutu, 49

47 przemysłowe ok. 69 punktów zrzutu, przemysłowe/inne 1 punkt zrzutu, stawy karpiowe ok. 99 punktów zrzutu, stawy karpiowe/inne 1 punkt zrzutu, stawy karpiowe/stawy pstrągowe 2 punkty zrzutu, stawy pstrągowe ok. 37 punktów zrzutu, stawy pstrągowe/inne 1 punkt zrzutu inne ok. 445 punktów zrzutu. Zgodnie z bazą danych dostarczonych przez RZGW Wrocław największa wartośd zrzutu ścieków na obszarze regionu wodnego Środkowej Odry jest wprowadzana przez HCS Sp. z o.o. i wynosi 80 m 3 /s, zaś najmniejsza wartośd zrzutu ścieków prowadzana jest przez Wojtala Trucks sp. j. i wynosi 0, m 3 /s. Punkty zrzutu ścieków zlokalizowane w regionie wodnym zobrazowano na mapie nr 5. Ponadto w Geobazie zamieszczono lokalizacje i informacje dot. składowisk odpadów komunalnych, położonych w obrębie regionu wodnego Środkowej Odry Rozproszone źródła emisji zanieczyszczeo W regionie wodnym niekorzystny wpływ na jakośd wód wywierają również niekontrolowane zrzuty ścieków bytowo - gospodarczych pochodzących od ludności niepodłączonej do kanalizacji. Na skutek dopływu ścieków nieoczyszczonych do wód obserwuje się zwiększone stężenia substancji biogennych oraz zły stan sanitarny wód. Łączna liczba ludności niepodłączonej do kanalizacji w obrębie regionu wodnego Środkowej Odry wynosi niemal 1 mln 800 tys. osób, co stanowi ok. 36% ogólnej liczby ludności. Niemal wszyscy mieszkaocy 38 gmin województwa dolnośląskiego, 11 gmin województwa lubuskiego, 13 gmin województwa opolskiego oraz 5 gmin województwa wielkopolskiego nie są podłączeni do kanalizacji (od 95 do 100% mieszkaoców). Natomiast najniższa liczba ludności niepodłączonej do kanalizacji zamieszkuje 7 gmin województwa dolnośląskiego, 1 gminę województwa lubuskiego, 5 gmin województwa opolskiego oraz jedną gminę województwa wielkopolskiego (od 0 do 5% mieszkaoców). W Wałbrzychu, Opolu, Wrocławiu, Legnicy, Lesznie oraz Bytomiu udział ludności niepodłączonej do kanalizacji kształtuje się na poziomie odpowiednio ok. 23%, 12%, 12%, 10%, 7% oraz 0%. Łączna liczba ludności nieobsługiwanej przez oczyszczalnie ścieków w obrębie regionu wodnego Środkowej Odry wynosi nieco ponad 1 mln 400 tys. osób, co stanowi ok. 29% ogólnej liczby ludności. Niemal wszyscy mieszkaocy 45 gmin województwa dolnośląskiego, 18 gmin województwa lubuskiego, 12 gmin województwa opolskiego oraz 8 gmin 50

48 województwa wielkopolskiego nie są podłączeni do oczyszczalni (od 95 do 100% mieszkaoców). Natomiast najniższa liczba mieszkaoców nieobsługiwanych przez oczyszczalnie zamieszkuje 59 gmin województwa dolnośląskiego, 12 gmin województwa lubuskiego, 16 gmin województwa opolskiego oraz 5 gmin województwa wielkopolskiego (od 0 do 5% mieszkaoców). W głównych miastach regionu wodnego Środkowej Odry: Lesznie, Opolu, Wrocławiu, Legnicy oraz Wałbrzychu udział ludności niekorzystającej z oczyszczalni kształtuje się poniżej 1%. Liczbę ludności nieobsługiwanej przez oczyszczalnie w regionie wodnym Środkowej Odry w podziale na SCWP zobrazowano na mapie nr 8. Procentowy udział mieszkaoców niepodłączonych do kanalizacji i nieobsługiwanych przez oczyszczalnie w poszczególnych SCWP obliczono jako średnią ważoną, gdzie wagą była powierzchnia terenów, które uznano za zamieszkałe, tj. strefy zurbanizowane (zabudowa zwarta i luźna), grunty orne poza zasięgiem urządzeo nawadniających, sady i plantacje, łąki, złożone systemy upraw i działek oraz tereny głównie zajęte przez rolnictwo z dużym udziałem roślinności naturalnej (CORINE Land Cover) w poszczególnych fragmentach gmin należących do SCWP. Dane dotyczące ludności zamieszkałej w poszczególnych gminach pochodzą z Banku Danych Regionalnych z 2008 r Obszarowe źródła emisji zanieczyszczeo Obszary narażone na zanieczyszczenia związkami azotu, pochodzącymi ze źródeł rolniczych Wpływ na jakośd wód w regionie wodnym wywierają dopływające obszarowo zanieczyszczenia z użytków rolnych. Skutkiem nieprawidłowo prowadzonej działalności rolniczej jest zanieczyszczenie wód powierzchniowych i podziemnych, związkami azotu, powodujące proces eutrofizacji wód powierzchniowych. Wielkośd ładunku substancji biogennych dopływająca do wód zależy w dużej mierze od sposobu zagospodarowania regionu oraz intensywności rolnictwa. Pomimo, że zużycie nawozów sztucznych jak i naturalnych zmniejszyło się w ostatnich latach, to jednak rolnictwo i hodowla nadal generują źródła zanieczyszczeo. Zanieczyszczenie wód związkami azotu uniemożliwia wykorzystanie ich do poboru w celu zaopatrzenia ludności w wodę do spożycia lub rekreacyjnie, ale również stanowi zagrożenie dla ekosystemów wodnych i od wód zależnych. W regionie wodnym obecnie wyznaczono 2 obszary szczególnie narażone na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych: OSN w zlewni rzeki Orla (ok. 1148,2 km 2 ) i OSN w zlewni rzeki Rów Polski (ok. 451,2 km 2 ). Obszary szczególnie narażone na zanieczyszczenie związkami azotu w regionie 51

49 wodnym Środkowej Odry zostały przestawione na mapie nr 4. Zużycie nawozów sztucznych W regionie wodnym Środkowej Odry w 2008 r. na 0,01 km 2 (1 ha) użytków rolnych zużyto średnio 91,5 kg nawozów azotowych oraz 37,0 kg nawozów fosforowych, w przeliczeniu na czysty składnik. Średnią wielkośd zużycia nawozów w regionie wodnym obliczono uwzględniając powierzchnie użytków rolnych (CORINE Land Cover) w poszczególnych fragmentach województw należących do regionu wodnego. W tabeli 11 i 12 przedstawiono zużycie nawozów mineralnych, w przeliczeniu na czysty składnik, w latach ( Tabela 11. Zużycie nawozów azotowych w latach Zużycie nawozów azotowych Województwo w kg N na 1 ha użytków rolnych na rok dolnośląskie 42,0 45,5 47,1 50,3 56,7 69,9 93,3 lubuskie 61,9 56,4 61,4 63,8 61,6 63,9 73,9 opolskie 71,0 71,9 81,3 75,4 87,6 74,9 101,4 śląskie 35,9 39,9 43,5 45,6 49,9 57,9 62,4 wielkopolskie 64,0 63,4 65,3 66,6 79,9 86,1 90,2 średnia ważona po powierzchni użytków rolnych w regionie 53,1 54,4 58,1 59,1 66,2 71,7 91,5 wodnym Środkowej Odry Źródło: Opracowano na podstawi BDR Tabela 12. Zużycie nawozów fosforowych w latach Zużycie nawozów fosforowych Województwo w kg P na 1 ha użytków rolnych na rok dolnośląskie 19,6 20,8 21,2 21,7 22,0 27,0 37,0 lubuskie 19,6 20,5 24,5 25,6 25,3 25,2 30,4 opolskie 24,7 24,5 26,7 25,5 37,9 30,5 43,1 śląskie 21,2 24,4 22,5 23,8 24,6 24,9 26,1 wielkopolskie 19,7 19,2 20,0 20,7 35,3 31,9 35,9 średnia ważona po powierzchni użytków rolnych w regionie 20,7 21,4 22,7 22,9 27,2 28,0 37,0 wodnym Środkowej Odry Źródło: Opracowano na podstawi BDR Depozycja zanieczyszczeo z atmosfery Roczne obciążenie powierzchniowe regionu wodnego Środkowej Odry ładunkami azotu ogólnego, wniesionymi przez opady atmosferyczne w 2008 r. wynosiło [kg N/km 2 ] (10,22 14,54 *kg N/ha+), natomiast ładunkami fosforu ogólnego 24,7 32,8 [kg P/ km 2 ] (0,247 0,328 [kg P/ha]) (GIOŚ). 52

50 Roczne obciążenie powierzchniowe ładunkami azotu ogólnego i fosforu ogólnego przedstawiono na rysunku 3 i 4. Rysunek 3. Roczne obciążenie powierzchniowe ładunkami azotu ogólnego *kg N/ha+ wniesionymi przez opady atmosferyczne w 2008 r. (Opracowano na podstawie danych przekazanych przez GIOŚ) Rysunek 4. Roczne obciążenie powierzchniowe ładunkami fosforu ogólnego *kg P/ha] wniesionymi przez opady atmosferyczne w 2008 r. (Opracowano na podstawie danych przekazanych przez GIOŚ) 53