(Projekt) ZałoŜenia projektu ustawy o cywilnej odpowiedzialności za szkodę jądrową

Transkrypt

1 (Projekt) ZałoŜenia projektu ustawy o cywilnej odpowiedzialności za szkodę jądrową 1

2 1. Aktualne stosunki społeczne w dziedzinie odpowiedzialności cywilnej za szkodę jądrową. Aktualnie w Polsce istnieje kilka obiektów jądrowych, z których działalnością wiąŝe się potencjalna odpowiedzialność cywilna za szkodę jądrową. NaleŜą do nich dwa reaktory badawcze, z których jeden jest w fazie likwidacji oraz przechowalniki wypalonego paliwa jądrowego. Przez terytorium Państwa Polskiego transportowane jest świeŝe paliwo jądrowe do elektrowni jądrowej w Temelinie w Republice Czeskiej. W roku 2009 rozpoczęto wywóz wypalonego paliwa jądrowego do Rosji w ramach amerykańskiego programu redukcji zagroŝeń (Global Threat Reduction Initiative). W niewielkiej odległości od granic Polski znajduje się kilka czynnych elektrowni jądrowych. Ryzyko wystąpienia wypadku jądrowego rodzącego cywilną odpowiedzialność według reguł uregulowanych w projektowanej ustawie podlega społecznej ocenie z perspektywy jedynego powaŝnego wypadku jądrowego, jaki miał miejsce 26 kwietnia 1986 roku w Czarnobylu. Niemal całkowity brak rzetelnej informacji na temat samego zdarzenia, jak i jego rzeczywistych i potencjalnych skutków oraz rozpowszechnianie obiegowych opinii dotyczących dramatycznych rozmiarów zniszczeń przyczyniły się do negatywnego obrazu energetyki jądrowej w polskim społeczeństwie. Odstąpienie od budowy planowanej elektrowni jądrowej w śarnowcu w roku 1990 wzmocniło jedynie postawę niechęci i rezerwy wobec tej gałęzi przemysłu. I choć postrzeganie energetyki jądrowej przez społeczeństwo według regularnie prowadzonych badań zmienia się wyraźnie na korzyść to wydaje się, iŝ stan powszechnej i w pełni świadomej akceptacji energetyki jądrowej, z jakim spotykamy się w innych społeczeństwach (np. we Francji, Szwecji czy Finlandii) to jeszcze wciąŝ dosyć odległa perspektywa. Z tego punktu widzenia niezwykle waŝne jest wprowadzenie w Ŝycie przepisów, które upewnią społeczeństwo o wysokim stopniu bezpieczeństwa, w tym bezpieczeństwa ekologicznego, prawidłowego funkcjonowania elektrowni jądrowych. Ryzyko wystąpienia powaŝnej awarii jądrowej przy załoŝeniu prawidłowej konstrukcji urządzeń jądrowych i właściwej ich eksploatacji jest obecnie w Polsce znikome. Nie moŝna jednak wykluczyć wystąpienia takich zdarzeń. Trzeba bowiem pamiętać, Ŝe wypadkiem jądrowym, który rodzi odpowiedzialność odszkodowawczą, jest kaŝde zdarzenie skutkujące niekontrolowaną emisją szkodliwego promieniowania na zewnątrz urządzenia jądrowego. Oczywiście, moc i przeznaczenie reaktorów badawczych ogranicza istotnie zasięg ewentualnych skutków niekontrolowanych zdarzeń radiacyjnych i wypadków. Znikome jest takŝe fizyczne ryzyko wystąpienia wypadku jądrowego w transporcie. Nie oznacza to jednak, Ŝe nawet w aktualnym stanie rzeczy moŝe nie moŝe nastąpić zdarzenie, którego skutki podlegać będą indemnizacji według reguł odpowiedzialności za szkodę jądrową. Ryzyko bowiem techniczne i ryzyko prawne nie jest toŝsame. Ryzyko prawne występuje niezaleŝnie od technicznego prawdopodobieństwa wystąpienia danego zdarzenia. Ilekroć pojawia się moŝliwość wystąpienia takiego zdarzenia, tylekroć mamy do czynienia z ryzykiem prawnym, które nie podlega z punktu widzenia racjonalnego ustawodawcy jakiejkolwiek gradacji. Oznacza to konieczność przewidzenia w systemie prawnym właściwych rozwiązań legislacyjnych na wypadek wystąpienia nawet takiego zdarzenia, którego ryzyko wystąpienia z technicznego punktu widzenia jest znikome. Sytuacja w tym względzie ulegnie istotnej zmianie po wybudowaniu i uruchomieniu pierwszego reaktora duŝej mocy w projektowanej elektrowni jądrowej (elektrowniach jądrowych). Ryzyko wystąpienia szkód jądrowych stanie się na płaszczyźnie technicznej bardziej prawdopodobne, niezaleŝnie od jakości uŝytych w danym urządzeniu systemów zabezpieczeń. Właściwą odpowiedzią na to ryzyko musi być adekwatny kształt norm regulujących funkcjonowanie przemysłu jądrowego, w tym zasad odpowiedzialności za skodę jądrową. 2

3 2. Aktualny stan prawny. Cywilną odpowiedzialność za szkodę jądrową regulują obecnie przepisy ustawy z dnia 29 listopada 2000 r. - Prawo atomowe (Dz. z 2007 r. Nr 42, poz. 276 z późn. zm). Zagadnieniu temu poświęcony jest w całości rozdział 12 ustawy. W przepisach art. art pr. atom. uregulowane są następujące kwestie: 1) zdefiniowane zostały na uŝytek szczegółowej regulacji podstawowe pojęcia, jak "urządzenie jądrowe", "szkoda jądrowa", "wypadek jądrowy", "środki zapobiegawcze" etc. 2) wprowadzono zasadę wyłącznej odpowiedzialności eksploatującego urządzenie jądrowe za szkodę jądrową, 3) określono wąski katalog okoliczności zwalniających z odpowiedzialności, co zbliŝa tę odpowiedzialność do typu odpowiedzialności absolutnej, 4) odrębnie uregulowano odpowiedzialność za szkodę w transporcie materiałów jądrowych, 5) określono warunki i skutki uwzględniania zarzutu przyczynienia się poszkodowanego do powstania lub zwiększenia szkody jądrowej, 6) wprowadzono górną granicę kwotą odpowiedzialności eksploatującego urządzenie jądrowe za szkody powstałe wskutek jednego wypadku, 7) wprowadzono obowiązek ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej, 8) ustalono terminy przedawnienia roszczeń, 9) w sprawach nieuregulowanych ustawa odsyła do reguł odpowiedzialności przewidzianych w przepisach kodeksu cywilnego, a w sprawach dotyczących dochodzenia roszczeń do przepisów o ograniczeniu roszczeń morskich i kodeksu postępowania cywilnego. Prawo atomowe uwzględnia następujące akty prawa międzynarodowego (zaznaczyć naleŝy, Ŝe stopień implementacji poszczególnych postanowień kształtuje się niejednakowo): 1) Konwencja wiedeńska o odpowiedzialności cywilnej za szkodę jądrową sporządzona w Wiedniu 21 maja 1963 r (Dz. U. z 1990 r. Nr 63, poz. 370), zwana dalej "Konwencja wiedeńską"; 2) Wspólny protokół dotyczący stosowania Konwencji wiedeńskiej i Konwencji paryskiej sporządzony w Wiedniu 21 września 1988 r. (Dz. U. z 1994 nr 129, poz. 633); 3) Protokół zmieniający Konwencję wiedeńską o odpowiedzialności cywilnej za szkody jądrowe sporządzony w Wiedniu 12 września 1997 r., zwany dalej "Protokołem zmieniającym". Istotne znaczenie w niniejszej problematyce ma teŝ Rozporządzenie Rady (WE) nr 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych, a w szczególności jego art. 5 ust. 3 dotyczący właściwości sądów w sprawach o naprawienie szkody z tytułu czynów niedozwolonych. Podstawowym - wiąŝącym Państwo Polskie - aktem prawa międzynarodowego regulującym odpowiedzialność cywilną za szkodę jądrową jest Konwencja wiedeńska. Powstała ona pod egidą Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej w Wiedniu. Była ona odpowiedzią na podpisaną w 1960 roku Konwencję paryską regulującą odpowiedzialność cywilną za szkodę jądrową w państwach naleŝących do Organizacji Współpracy i Rozwoju Gospodarczego (OECD). Stronami Konwencji wiedeńskiej jest obecnie 35 państw. Reguluje ona w sposób kompleksowy zagadnienia odpowiedzialności cywilnej za szkody powstałe w związku z pokojowym wykorzystaniem energii jądrowej. Podstawowymi zasadami tej konwencji są: 3

4 - skupienie odpowiedzialności w osobie eksploatującego urządzenie jądrowe - zasada channeling - ang., canalisation - fr.; - odpowiedzialność obejmuje wyłącznie szkody jądrowe w rozumieniu tej Konwencji, poza zasięgiem jej oddziaływania pozostają szkody powstałe wskutek napromieniowania w związku z wykonywaniem pracy zarobkowej oraz w działalności medycznej; - odpowiedzialność oparta jest na zasadzie ryzyka, a zatem zawinione zachowanie eksploatującego nie ma Ŝadnego znaczenia dla przyjęcia odpowiedzialności, zaś dowód prawidłowego korzystania z urządzenia jądrowego nie zwalnia z odpowiedzialności; - katalog okoliczności zwalniających z odpowiedzialności ograniczony jest do kwalifikowanych postaci siły wyŝszej; - odpowiedzialność jest limitowana kwotowo poprzez wyznaczenie górnej granicy sumy przeznaczonej na odszkodowania spowodowane jednym wypadkiem jądrowym; - osoba eksploatująca urządzenie jądrowe zobowiązana jest do posiadania stosowanego zabezpieczenia swej odpowiedzialności; - państwa, na terenie których zlokalizowane są urządzenia jądrowe, uczestniczą w pewnym stopniu w indemnizacji szkód jądrowych; - odszkodowanie naleŝne jest wszystkim poszkodowanym bez względu na kraj, z którego pochodzą; - przewidziana jest właściwość jednego sądu do rozpoznawania wszystkich roszczeń wynikających z jednego wypadku jądrowego. Po wydarzeniach, jakie miały miejsce 26 kwietnia 1986 roku w Czarnobylu, na arenie międzynarodowej podjęto działania zmierzające do zapewnienia lepszej i silniejszej ochrony ewentualnych poszkodowanych na wypadek zdarzenia jądrowego o podobnym do katastrofy czarnobylskiej rozmiarze. Ustalono wstępnie, Ŝe system gwarancji przewidziany w Konwencji wiedeńskiej i paryskiej nie jest adekwatny do tak powaŝnego zagroŝenia. Pierwszym efektem tych procesów było podpisanie w Wiedniu 21 września 1988 r. Wspólnego protokołu dotyczącego stosowania Konwencji wiedeńskiej i Konwencji paryskiej. Przewiduje on wzajemne stosowanie postanowień konwencji właściwej dla wypadku jądrowego mającego miejsce na terytorium państwa - strony jednej z konwencji wobec poszkodowanych mających miejsce zamieszkania lub siedzibę na terytorium państwa - strony drugiej z konwencji. W dalszej kolejności wynegocjowano w ramach Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej w Wiedniu tekst Protokołu zmieniającego, który uwzględniał zgłaszane po katastrofie czarnobylskiej postulaty wzmocnienia ochronnego charakteru postanowień Konwencji wiedeńskiej. Wprowadzone w protokole zmieniającym zmiany polegają przede wszystkim na : - szerokim ujęciu szkody jądrowej poprzez włączenie do niej takŝe szkód ekologicznych oraz zrównanie ze szkodami jądrowymi innych szkód, które powstały w związku z wypadkiem rodzącym szkody jądrowe; - podwyŝszeniu limitu kwotowego odpowiedzialności eksploatującego urządzenie jądrowe; - przedłuŝeniu terminu przedawnienia roszczeń. Prawo atomowe w części poświęconej odpowiedzialności cywilnej za szkodę jądrową w znacznym stopniu przyjęło rozwiązania przewidziane w Protokole zmieniającym. PoniewaŜ jednak akt ten nie wiązał Polski wobec braku ratyfikacji, pewne postanowienia ustawy obowiązującej odbiegały od wymogów, jakie przewidziano w Protokole zmieniającym. Obecnie, kiedy procedura ratyfikacji dobiega juŝ końca (obowiązuje juŝ ustawa upowaŝniająca Prezydenta RP do ratyfikowania tego aktu), naleŝy w projektowanej regulacji przewidzieć rozwiązania zawarte w Protokole zmieniającym. 4

5 Niektóre przepisy Protokołu zmieniającego dają swobodę w kształtowaniu wewnętrznej regulacji przy wymogu zachowania określonego minimum ochrony. Ponadto Protokół w odniesieniu do niektórych kwestii podlegających regulacji przewiduje okresy przejściowe, jak choćby w odniesieniu do kwotowego limitowania odpowiedzialności osoby eksploatującej. 3. Potrzeba i cele uchwalenia projektowanej ustawy. Spodziewana ratyfikacja Protokołu zmieniającego oraz planowany rozwój energetyki jądrowej zmuszają do rewizji dotychczasowej regulacji odpowiedzialności cywilnej za szkodę jądrową. Dotychczasowa regulacja w pełni odpowiada aktualnym potrzebom. Jest jednak nieadekwatna do sytuacji, jaka powstanie wskutek realizacji programu polskiej energetyki jądrowej. Zachodzi więc konieczność takiego ukształtowania norm regulujących indemnizację szkód jądrowych, by zapewnić juŝ w fazie wstępnej realizacji wspomnianego programu bardzo wysoki standard ochrony przed potencjalnymi, negatywnymi skutkami oddziaływania przemysłu jądrowego. Reguły odpowiedzialności cywilnej za szkodę jądrową kształtowane są jako kompromis pomiędzy dwoma postulatami. Po pierwsze więc chodzi o silną ochronę poszkodowanych w wyniku wypadku jądrowego. Po drugie - o zapewnienie bezpieczeństwa samego przemysłu jądrowego, którego rozwój leŝy w interesie nie tylko państwa, gospodarki, ale i poszczególnych członków społeczeństwa. Osiągnięcie tego kompromisu wymaga wywaŝenia poszczególnych interesów i znalezienia rozwiązań, które odpowiadać będą podstawowym zasadom przyjętym przez państwo w danej dziedzinie. Polski program energetyki jądrowej zakłada budowę pierwszego bloku elektrowni jądrowej do 2020 r. Do tego czasu naleŝy zapewnić wysoki standard ochrony poszkodowanych i stworzyć właściwe warunki umoŝliwiające efektywne prowadzenie działalności w zakresie energetyki jądrowej. Społeczeństwo i potencjalni inwestorzy w dziedzinie energetyki jądrowej muszą mieć poczucie stabilności gwarancji prawnych. Same normy prawa międzynarodowego, nawet stosowane bezpośrednio, nie dają takiej gwarancji. Konieczne jest uregulowanie najwaŝniejszych kwestii na poziomie krajowym, by wyłączyć wszelkie wątpliwości dotyczące stosowania norm prawa międzynarodowego w wewnętrznym porządku prawnym. Ponadto przepisy prawa międzynarodowego niejednokrotnie pozostawiają rozstrzygnięcie pewnych kwestii prawu wewnętrznemu, co rodzi konieczność krajowej regulacji. Projektowana ustawa o odpowiedzialności cywilnej za szkodę jądrową powinna więc zawierać uregulowania dotyczące: 1) zakresu jej stosowania poprzez zakreślenie pojęcia szkody jądrowej i wypadku jądrowego 2) określenia podmiotu odpowiedzialnego 3) określenia podstaw odpowiedzialności 4) wskazania kwotowego limitu odpowiedzialności 5) wskazania sposobu zabezpieczenia finansowego odpowiedzialności 6) określenia reguł postępowania w sprawie dochodzenia roszczeń bez odsyłania międzynarodowych aktów prawnych 7) precyzyjnego oznaczenia udziału państwa w indemnizacji szkody jądrowej 8) oznaczenia terminów przedawnienia (wygaśnięcia) roszczeń o naprawienie szkody jądrowej Wskazanym jest takŝe, by ustawa precyzyjnie określała kwestie dotyczące odpowiedzialności za szkodę jądrową powstałą w związku z transportem materiałów jądrowych. Nowy akt prawny powinien takŝe uregulować kwestię roszczeń regresowych 5

6 osoby odpowiedzialnej za szkodę jądrową względem osób, które rzeczywiście szkodę wywołały albo były współodpowiedzialne za jej powstanie. Wysoki standard ochrony poszkodowanych w projektowanej ustawie przyczynia się do zwiększenia zaufania społecznego do przemysłu jądrowego. Zmniejsza się bowiem istotnie poczucie zagroŝenia wskutek rozpowszechniającej się informacji o tym, jakie środki ochrony prawnej przewidziane są na wypadek wystąpienia szkody jądrowej. Ponadto tak ukształtowane przepisy indemnizacyjne dają większe poczucie, Ŝe ryzyko wystąpienia wypadku jądrowego jest niewielkie, skoro przedsiębiorcy decydują się na tak surową odpowiedzialność i tak wysokie koszty potencjalnej szkody. 4. MoŜliwość podjęcia alternatywnych środków umoŝliwiających osiągnięcie celów, o których mowa w pkt. 3. Osiągnięcie zakładanego celu nowej ustawy innymi środkami jest utrudnione. Jedynym alternatywnych sposobem byłaby nowelizacja Prawa atomowego. Jednak z kilku powodów materia, której dotyczy projektowana ustawa, wymaga odrębnego uregulowania o randze ustawowej. Dotychczasowa regulacja w kilku kwestiach odsyłała do innych aktów prawnych. O ile więc odesłanie w sprawach sposobu naprawienia szkody czy ogólnych reguł odpowiedzialności do przepisów kodeksu cywilnego wydaje się uzasadnione i celowe, o tyle odsyłanie w sprawie tworzenia funduszu odpowiedzialności do aktów prawa międzynarodowego wydaje się nie odpowiadać regułom prawidłowej legislacji. Rodzi takŝe ryzyko niestabilności prawa w tym względzie, gdyŝ akty prawa międzynarodowego, zwłaszcza niedotyczące regulowanej dziedziny, mogą ulegać niezaleŝnym od woli ustawodawcy zmianom, co powodowałoby niepewność stanu prawnego, której naleŝy za wszelką cenę unikać. Nie jest teŝ właściwe delegowanie uprawnień do wydawania rozporządzeń w zakresie, jaki winien być uregulowany w ustawie. I tak, zasady zabezpieczenia finansowego odpowiedzialności (ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej) powinny być w jak najszerszym zakresie uregulowane na poziomie ustawy. Daje to uczestnikom obrotu, a zwłaszcza poszkodowanym i przyszłym podmiotom eksploatującym urządzenia jądrowe, znacznie większą pewność i stabilność prawa. 5. Podmioty, na które będzie oddziaływać projektowana ustawa. Do podmiotów, których dotyczyć będzie projektowana ustawa, zaliczyć naleŝy przede wszystkim eksploatujących urządzenia jądrowe. Chodzi tu zarówno o podmioty, które obecnie eksploatują urządzenia jądrowe juŝ istniejące, objęte przedmiotowym zakresem oddziaływania przepisów rozdziału 12. pr. atom., jak i eksploatujących przyszłe polskie elektrownie jądrowe oraz składowiska odpadów promieniotwórczych. Oddziaływanie ustawy na te podmioty polegać będzie przede wszystkim na tym, Ŝe to one ponosić będą - w myśl projektowanych rozwiązań - wyłączną odpowiedzialność za szkody jądrowe i będą musiały zapewnić właściwe zabezpieczenie finansowe w postaci ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej. Ustawa oddziaływać będzie na podmioty prowadzące działalność ubezpieczeniową. Chodzi tu o podmioty, które udzielą ochrony ubezpieczeniowej eksploatującym urządzenia jądrowe. Pojawienie się na polskim rynku ubezpieczeniowym umów ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej o projektowanym zakresie i wysokości sumy gwarancyjnej doprowadzić musi do istotnej zmiany wielkości tego rynku usług. Skutkować to będzie zapewne zmianami podmiotowymi na rynku finansowym. Pośrednio moŝe takŝe oddziaływać na rynek kapitałowy. Biorąc pod uwagę aktualny stan rynku ubezpieczeniowego w Polsce uzasadnione jest twierdzenie, Ŝe wymagane przez projektowaną ustawę warunki ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej zmuszą eksploatujących do poszukiwania 6

7 ubezpieczyciela poza podmiotami działającymi w Polsce albo spowodują powstanie nowego podmiotu zajmującego się tym typem działalności ubezpieczeniowej na wzór rozwiązań przyjętych w niektórych krajach o rozwiniętej energetyce jądrowej. Bezpośrednio ustawa oddziaływać będzie na Prezesa Państwowej Agencji Atomistyki jako organ dozoru jądrowego. Projektowane wyposaŝenie osób odpowiedzialnych w roszczenia regresowe do osób wyłącznie winnych wywołania wypadku jądrowego oraz osób współodpowiedzialnych według ogólnych reguł prawa cywilnego powoduje, Ŝe ustawa pośrednio oddziaływać będzie takŝe na inne podmioty, których krąg jest trudny do ustalenia. Na pewno zaliczyć będzie do nich moŝna wytwórców urządzeń zainstalowanych w urządzeniach jądrowych, osoby przeprowadzające przeglądy prawidłowości funkcjonowania urządzeń, wykonujące remonty i naprawy, podmioty zobowiązane do fizycznej ochrony urządzeń jądrowych etc. Niektóre przepisy ustawy upowaŝniać będą właściwych ministrów do wydania aktów wykonawczych. Ustawa korzystnie oddziaływać będzie przede wszystkim na całe społeczeństwo i poszczególnych jego członków, na uczestników obrotu gospodarczego, w ten sposób, Ŝe zapewni wysoki standard ochrony prawnej na wypadek zdarzenia rodzącego odpowiedzialność cywilną za szkody jądrowe. 6. Przewidywane skutki finansowe projektowanej ustawy i źródła ich pokrycia. Projektowana ustawa wywoływać będzie istotne skutki finansowe dla eksploatujących urządzenia jądrowe. Bezpośrednim skutkiem będzie konieczność zapewnienia ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej. Analiza sytuacji podobnych podmiotów w krajach eksploatujących urządzenia jądrowe wskazuje na znaczne koszty takiego ubezpieczenia. Choć ryzyko atomowe nie naleŝy do ryzyk wysokich pod względem częstotliwości występowania wypadków, to potencjalny rozmiar szkód i surowy charakter odpowiedzialności eksploatującego za powstałe w wyniku wypadku jądrowego szkody powoduje, Ŝe ubezpieczyciele wysoko wyceniają ten typ ryzyka. Istotnym czynnikiem zwiększającym koszt składki ubezpieczeniowej jest mała liczba podmiotów ubezpieczających ten typ działalności. W krajach eksploatujących urządzenia jądrowe spotyka się zasadniczo wyspecjalizowane podmioty ubezpieczeniowe, niekiedy z udziałem kapitału publicznego, które zajmują się wyłącznie ubezpieczaniem eksploatujących obiekty jądrowe. Ustawa oddziaływać będzie takŝe bezpośrednio na sytuację finansową budŝetu państwa. Planowany udział państwa w indemnizacji szkód jądrowych polegać będzie bowiem na: 1) gwarancyjnej odpowiedzialności państwa za szkody jądrowe na osobie, które nie mogły być naprawione w ramach ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej eksploatującego obiekt jądrowy; 2) odpowiedzialności państwa za szkody jądrowe powstałe wskutek zdarzeń wyłączających odpowiedzialność eksploatującego, jak działania wojenne, atak terrorystyczny o duŝej skali. Rozmiar skutków finansowych w tych dwu wypadkach trudny jest do przewidzenia. Jako skutek finansowy projektowanej ustawy dla budŝetu państwa naleŝy takŝe uznać konieczność utworzenia podmiotu, który zapewni ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej, gdyby Ŝaden z uczestników rynku ubezpieczeniowego nie zapewnił takiej ochrony. 7. Niezbędne do opracowania projektu ustawy propozycje rozstrzygnięć i ich uzasadnienie. 7

8 7.1. Zakres przedmiotowy i podmiotowy projektowanej ustawy, podmioty i sprawy wyłączone z zakresu regulacji, a takŝe objaśnienia podstawowych określeń uŝytych w projektowanej ustawie. Projektowana ustawa regulować będzie odpowiedzialność cywilną za szkody jądrowe. Odpowiedzialność tę ponosić będą wyłącznie podmioty eksploatujące urządzenia jądrowe w zakresie pokojowego wykorzystania energii jądrowej. Ustawa zatem nie obejmuje swym oddziaływaniem militarnego wykorzystania energii jądrowej ani samego promieniowania jonizującego. Skutki przewidziane w ustawie dotyczą tylko szkód powstałych wskutek wypadku jądrowego. Pojęciem tym oznacza się kaŝde zdarzenie, które skutkuje ujściem promieniowania poza obręb samego urządzenia jądrowego. Dla precyzyjnego rozgraniczenia szkód objętych oddziaływaniem ustawy i tych, które podlegać będą indemnizacji według reguł ogólnych, konieczne jest precyzyjne ujęcie szkody jądrowej poprzez wskazanie nie tylko jej potencjalnych postaci, ale takŝe źródła. Taka metoda definicji przyjęta w aktach prawa międzynarodowego powinna zostać przetransponowana do tekstu ustawy. Spod działania ustawy wyłączone będą takŝe wszystkie inne nieprzemysłowe przejawy wykorzystania energii jądrowej, jak choćby wykorzystanie promieniowania jonizującego w badaniach naukowych, eksperymentach naukowo - technicznych, medycynie, przemyśle spoŝywczym, rolnictwie etc. W ustawie naleŝy zatem precyzyjnie wyłączyć podmioty, które prowadzą wspomnianą działalność. Dla pewności naleŝy oznaczyć wyłączoną spod oddziaływania ustawy działalność za pomocą precyzyjnego opisu tego typu działalności i cech fizycznych urządzeń jądrowych, materiału jądrowego, promieniowania i sposobu jego wykorzystania. Projektowana ustawa nie będzie dotyczyć takŝe odpowiedzialności za szkodę powstałą wskutek oddziaływania promieniowania jonizującego na pracowników eksploatującego obiekt jądrowy. Ten typ odpowiedzialności uregulowany jest bowiem w przepisach o wypadkach przy pracy i chorobach zawodowych. Projektowana ustawa regulować będzie odpowiedzialność cywilną za szkody jądrowe, a więc takie szkody, które pozostają w adekwatnym związku przyczynowym z wypadkiem jądrowym. Projektowana regulacja zawierać powinna określenie uŝytych w niej pojęć mających istotne znaczenie dla prawidłowego skonstruowania norm prawnych. Ilekroć ustawa uŝywa określenia, które nie ma swojego normatywnego desygnatu, a takŝe wówczas gdy uŝyte w niej określenie nie występuje w znaczeniu potocznym albo gdy desygnat danego terminu w polskim prawie powszechnym róŝni się od znaczenia, w jakim uŝywa tego terminu projektowana ustawa, tylekroć konieczne jest precyzyjne zdefiniowanie danego pojęcia. W szczególności zdefiniowania wymagają następujące pojęcia: 1) szkoda jądrowa - poprzez wskazanie co najmniej jej zasadniczych cech normatywnych takich jak związek z promieniowaniem jonizującym i urządzeniem jądrowym oraz zdarzeniem, które w tym urządzeniu miało miejsce; nie jest przy tym konieczne wskazywanie - jak czynią to umowy międzynarodowe i ustawy innych państw - poszczególnych postaci szkody jądrowej (szkoda na osobie, w mieniu, szkoda w postaci środków zapobiegawczych czy teŝ szkoda ekologiczna), gdyŝ pojęcie szkody obowiązujące w polskim prawie cywilnym jest bardzo pojemne i mieści w sobie wszystkie wskazane w umowach międzynarodowych wiąŝących Polskę postaci; w tym miejscu naleŝy teŝ zrównać ze szkodą jądrową szkody, które nie wynikają z promieniowania, ale pozostają w związku z wypadkiem jądrowym, który wyrządził takŝe szkody jądrowe (tak w art. 2 Protokołu zmieniającego); 2) wypadek jądrowy - poprzez wskazanie silnego powiązania z ujściem promieniowania jonizującego poza obręb urządzenia jądrowego; 8

9 3) urządzenie jądrowe - poprzez precyzyjne wskazanie cech takiego urządzenia, którego eksploatacja wiąŝe się z moŝliwością wystąpienia wypadku jądrowego skutkującego szkodą jądrową; konieczne jest w tym miejscu wyłączenie urządzeń, których eksploatacja nie będzie rodzić obowiązku naprawienia szkody według surowego reŝimu ustawy - wpływa to bezpośrednio na podmiotowy i przedmiotowy zakres ustawy. Odrębne oznaczenie zakresu pojęcia "urządzenie jądrowe" uzasadnione jest takŝe tym, Ŝe pojęcie to w znaczeniu potocznym, a nawet w znaczeniu technicznym, znanym innym przepisom, nie musi pokrywać się ze znaczeniem, w jakim uŝywa go projektowana ustawa. Niektóre urządzenia jądrowe nie będą bowiem urządzeniami w rozumieniu przepisów o odpowiedzialności cywilnej za szkodę jądrową. NaleŜy jednak unikać wprowadzania do ustawy słowniczka pojęć uŝytych w ustawie. Konstruowanie odrębnych jednostek redakcyjnych (przepisów) w częściach ustawy poświęconych poszczególnym zagadnieniom w znacznie lepszy sposób zapewnia czytelność ustawy i pozwala w sposób mniej uciąŝliwy dla przeciętnego adresata interpretować treść normy prawnej. Biorąc pod uwagę wysoko specjalistyczny charakter projektowanych przepisów, naleŝy unikać ich technicyzacji i korzystać w tym względzie raczej z długoletniej i prawidłowej reguły konstruowania przepisów, jaka znana jest pomnikowym aktom prawa Sprawy dotyczące przepisów merytorycznych Regulacja dotycząca osoby odpowiedzialnej za szkodę jądrową. Częściowo kwestia ta wymaga uregulowania w części poświęconej określeniu zakresu podmiotowego i przedmiotowego ustawy. Pozostaje jednak kilka kwestii wiąŝących się z oznaczeniem podmiotu odpowiedzialnego. Przede wszystkim nowa regulacja musi realizować zasadę wyłącznej odpowiedzialności osoby eksploatującej. Zasada ta przewidziana jest w Konwencji wiedeńskiej (art. II ust. 5) i konsekwentnie realizowana jest przez wszystkie porządki prawne państw eksploatujących urządzenie jądrowe. Jest to jeden z podstawowych środków ochrony poszkodowanych. Przeciwna regulacja uniemoŝliwiłaby poszkodowanemu wskazanie osoby odpowiedzialnej zgodnie z regułami postępowania cywilnego, a tym samym mogłaby doprowadzić do pozbawienia poszkodowanego właściwej ochrony. Znajduje ona takŝe wyraz w regulacji dotyczącej sposoby dochodzenia roszczeń. W związku z tym, Ŝe szkoda jądrowa moŝe wynikać bezpośrednio z zawinionego zachowania osób trzecich, naleŝy przewidzieć dla osoby eksploatującej roszczenia regresowe. Postanowienie o takiej treści zawiera art. X Konwencji wiedeńskiej. Projektowana regulacja powinna zatem przewidywać, Ŝe osobie odpowiedzialnej za szkodę jądrową przysługiwać będzie roszczenie regresowe, jednak dziać się tak moŝe tylko w dwóch sytuacjach: 1) gdy przewiduje to umowa zawarta z osobą trzecią, której zachowania pozostają w związku z moŝliwością wyrządzenia przez eksploatującego szkody jądrowej (dostawca urządzeń, podmiot zapewniający fizyczną ochronę urządzenia jądrowego, konstruktor urządzenia etc.); 2) gdy wypadek jądrowy został wywołany przez osobę działająca z zamiarem wywołania szkody jądrowej, z wyłączeniem jednak osoby poszkodowanej Regulacja zasad odpowiedzialności cywilnej za szkodę jądrową. Projektowana ustawa winna w pełni odpowiadać utrwalonym w prawie międzynarodowym i porządkach krajowych regułom odpowiedzialności za szkodą jądrowe. Podstawową regułą tej odpowiedzialności jest zasada ryzyka. Zasada ryzyka w tradycyjnym ujęciu prawa kontynentalnego polega na tym, Ŝe wskazana w ustawie osoba ponosi odpowiedzialność za szkodę powstałą wskutek oddziaływania wskazanej przez ustawodawcę przesłanki niezaleŝnie od tego, w jaki sposób 9

10 wykonywała ciąŝące na niej obowiązki. Osoba odpowiedzialna nie moŝe zwolnić się z odpowiedzialności wykazując, Ŝe nie ponosi winy za powstały skutek. Odpowiedzialność ta ma więc charakter obiektywny. Stopień surowości odpowiedzialności zaleŝny jest od zakresu okoliczności z niej zwalniających, zwanych okolicznościami eksoneracyjnymi. Im większy zakres eksoneracji, tym słabsza ochrona poszkodowanych, a tym samym - tym mniej surowa odpowiedzialność. W przypadku gdy ustawodawca nie przewiduje Ŝadnych okoliczności zwalniających, odpowiedzialność przybiera postać odpowiedzialności absolutnej. Z taką sytuacją mamy do czynienia niezwykle rzadko. W ustawach atomowych obcych państw zbliŝoną do absolutnej odpowiedzialność przyjmuje prawo niemieckie, austriackie i szwajcarskie. Pozostałe porządki prawne przyjmują rozwiązania przewidziane w konwencjach o odpowiedzialności za szkodę jądrową, przywołując kilka charakterystycznych okoliczności eksoneracyjnych, jak działania wojenne, konflikt zbrojny, kataklizmy naturalne, a więc kwalifikowane postacie siły wyŝszej. Projektowana ustawa winna wprowadzić surową odpowiedzialność eksploatującego urządzenie jądrowe. Okolicznościami zwalniającymi z odpowiedzialności będą: 1) spowodowanie wypadku jądrowego bezpośrednio wskutek działania zbrojnego podjętego przez obce państwo w ramach działań militarnych wobec Państwa Polskiego; 2) spowodowanie wypadku jądrowego wskutek działań zbrojnych o charakterze wewnętrznym; 3) spowodowanie wypadku jądrowego przez niedającą się przewidzieć katastrofę naturalną o wyjątkowym charakterze. Taki zakres okoliczności eksoneracyjnych wypełnia zobowiązania wynikające z Konwencji wiedeńskiej i odpowiada innym współczesnym regulacjom krajowym. W dostatecznym stopniu podkreśla zasadę wyłącznej odpowiedzialności eksploatującego urządzenie jądrowe i nie przenosi na niego cięŝaru odpowiedzialności w sytuacjach, gdy to on sam jest ofiarą zdarzeń o wyjątkowym i nadzwyczajnym charakterze Regulacja metod badania związku przyczynowego pomiędzy wypadkiem jądrowym a szkodą jądrową. Kwestie dotyczące związku przyczynowego pomiędzy zdarzeniem wywołującym szkodę (wypadkiem jądrowym) a szkodą jądrową są źródłem powaŝnych problemów interpretacyjnych. Nieuchwytność zjawisk związanych z promieniowaniem wymaga szczególnie ostroŝnego podejścia. Konieczność udowodnienia związku przyczynowego spoczywa na poszkodowanym, który nie dysponuje właściwymi do wykazania tej okoliczności środkami. NaleŜy zwrócić uwagę, Ŝe badanie związku przyczynowego przy ustalaniu odpowiedzialności za szkodę jądrową odbywa się niejako dwukrotnie: po raz pierwszy przy badaniu samego charakteru szkody. Szkodą jądrową jest tylko taka szkoda, która ma związek z oddziaływaniem promieniowania jonizującego. Po raz drugi związek przyczynowy jest badany podczas ustalania, czy dana szkoda jest normalnym następstwem danego wypadku jądrowego. W projektowanej ustawie winno znaleźć się zatem istotne ułatwienie dla osób dochodzących roszczeń z tytułu szkody jądrowej poprzez wprowadzenie domniemania jądrowego charakteru szkody. Ilekroć więc wystąpi zdarzenie mające charakter wypadku jądrowego, a więc dojdzie do ujścia promieniowania jonizującego poza obręb urządzenia jądrowego, a poszkodowany wykaŝe, Ŝe doznał szkody, która ma znamiona szkody powstałej wskutek oddziaływania promieniowania jonizującego, naleŝy domniemywać, Ŝe szkoda pozostaje z tym wypadkiem w adekwatnym związku przyczynowym. To na osobie 10

11 eksploatującej ciąŝyć będzie ewentualny dowód niejądrowego charakteru szkody i braku związku przyczynowego z wypadkiem jądrowym, jaki miał miejsce w jego urządzeniu. PoniewaŜ nie naleŝy zakładać masowego występowania wypadków jądrowych, moŝna przyjąć, Ŝe jeśli wystąpi jakikolwiek wypadek jądrowy, a dana osoba dozna uszczerbku, który jest charakterystycznym następstwem lub moŝe być następstwem promieniowania, naleŝy przyjąć, Ŝe szkoda ta powstała z danego wypadku jądrowego. Dla ustalenia zatem związku przyczynowego podstawowe znaczenie będzie miał pierwszy etap badania, czyli ustalenie jądrowego charakteru szkody. Przyjęcie w tym miejscu domniemania jądrowego charakteru szkody stanowić będzie dla poszkodowanych istotny element wzmagający ich ochronę. Rozwiązanie takie zgodnie jest z regulacją międzynarodową i znane jest innym porządkom prawnym (por. art. 12 austriackiej ustawy atomowej z 7 października 1998 r.) Regulacja zabezpieczenia finansowego. Projektowana regulacja winna zobowiązywać eksploatującego do posiadania zabezpieczenia jego odpowiedzialności w postaci polisy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej. Konwencja wiedeńska wymaga od państw - stron, by na eksploatującego nałoŝyły obowiązek posiadania ubezpieczenia lub innego rodzaju zabezpieczenia finansowego odpowiedzialności. Wydaje się jednak, Ŝe w grę wchodzić moŝe jedynie ubezpieczenie, jako sprawdzona i najlepiej dostosowana do reguł odpowiedzialności cywilnej forma zabezpieczenia finansowego. Osoba eksploatująca zatem przed przystąpieniem do eksploatacji, a ściślej rzecz biorąc, przed dniem, w którym urządzenie jest w takim stanie, Ŝe moŝe dojść do wyrządzenia szkody jądrowej w związku z jego funkcjonowaniem, powinna zawrzeć umowę ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej obejmującą pełną odpowiedzialność eksploatującego na zasadach i w granicach co najmniej przewidzianych w projektowanej ustawie. W odniesieniu do sumy gwarancyjnej ubezpieczenia projektowana regulacja przewidywać powinna ścisłe powiązanie tej sumy z kwotą ograniczenia odpowiedzialności osoby eksploatującej. Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej nie mogłoby być niŝsze niŝ wymagana ustawowo kwota limitu odpowiedzialności. W przeciwnym razie, w myśl przepisów Konwencji wiedeńskiej (art. VII ust. 1), to na państwie ciąŝyłby obowiązek zapewnienia wypłaty odszkodowań do wysokości limitu odpowiedzialności Regulacja dotycząca udziału państwa w indemnizacji szkody jądrowej. Projektowana regulacja przewidywać powinna ograniczony udział państwa w indemnizacji szkody jądrowej w postaci: 1) gwarancyjnej odpowiedzialności państwa za szkody jądrowe na osobie, które nie mogły być naprawione w ramach ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej eksploatującego obiekt jądrowy; 2) odpowiedzialności państwa za szkody jądrowe powstałe wskutek nadzwyczajnych zdarzeń wyłączających odpowiedzialność eksploatującego (katastrofa naturalna o wyjątkowym charakterze i atak terrorystyczny). Udział państwa w naprawieniu szkody jądrowej wymaga szczególnego uzasadnienia. Skoro projektowana ustawa przyjmuje zasadę wyłącznej odpowiedzialności eksploatującego urządzenie jądrowe, udział państwa wydawać się moŝe zbyteczny, a nawet przełamywać tę zasadę, powodując nieczytelny i niekonsekwentny stan prawny. W świetle jednak przyjętych załoŝeń, a w szczególności kwotowego ograniczenia odpowiedzialności oraz zakresu okoliczności zwalniających z odpowiedzialności, naleŝy rozwaŝyć, czy w pewnych sytuacjach państwo nie powinno ponosić cięŝaru naprawienia szkody, której eksploatujący nie 11

12 naprawi z uwagi na wyczerpanie środków finansowych (przekroczenie limitu) lub z powodu wyłączenia jego odpowiedzialności z uwagi na wystąpienie zdarzeń eksoneracyjnych. W myśl tradycyjnej reguły uzasadniającej odpowiedzialność obiektywną osoba czerpiąca korzyści z działalności szczególnie niebezpiecznej powinna ponosić cięŝar ryzyka prowadzenia tej działalności. Całe społeczeństwo oraz państwo jako organizacja polityczna społeczeństwa jest niewątpliwie beneficjentem przemysłu jądrowego. Nie naleŝy teŝ zapominać, Ŝe państwo, choć samodzielnie nie prowadzi przedsiębiorstw eksploatujących urządzenia jądrowe, jest promotorem tej dziedziny przemysłu. W takim więc zakresie, w jakim państwo korzysta z pozytywnych efektów tej działalności, powinno ono ponosić ryzyko wystąpienia negatywnych zjawisk związanych z tą działalnością, a w szczególności ryzyko odpowiedzialności za powstałe szkody. Projektowana ustawa zakładać więc powinna gwarancyjną odpowiedzialność Skarbu Państwa za szkodę jądrową na osobie w sytuacji, gdy kwotowy limit odpowiedzialności ustalony w ustawie nie pozwala na uzyskanie przez wszystkich poszkodowanych słusznego odszkodowania. Takie rozwiązanie powoduje, Ŝe w razie wystąpienia wypadku jądrowego o katastrofalnych rozmiarach szkody na osobie będą naprawione niezaleŝnie od przyjętego w ustawie limitu odpowiedzialności. Projektowana ustawa powinna przewidywać takŝe, Ŝe w razie zwolnienia się przez eksploatującego urządzenie jądrowe z odpowiedzialności z powodu niektórych okoliczności eksoneracyjnych naprawienie szkód na osobie powstałych wskutek takich zdarzeń powinno obciąŝać Skarb Państwa. Dotyczy to dwóch rodzajów okoliczności zwalniających: 1) kataklizmu naturalnego o wyjątkowym charakterze, 2) aktów zbrojnych o wyjątkowym charakterze i nadzwyczajnym rozmiarze uŝytych środków, jeŝeli akty te dokonane zostały w celach terrorystycznych. W ostatniej sytuacji nie chodzi o wprowadzenie gwarancyjnej odpowiedzialności państwa, jak w przypadku wyczerpania kwotowego limitu odpowiedzialności i środków zabezpieczających pochodzących z ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej, ale o samodzielną odpowiedzialność państwa. Byłoby to swoiste przełamanie zasady wyłącznej odpowiedzialności eksploatującego polegające na podstawieniu w jego miejsce Skarbu Państwa. Uzasadnieniem takiego rozwiązania jest konieczność zapewnienia ochrony poszkodowanym wskutek zdarzeń, które mają nieprzewidywalny i wyjątkowy charakter, ale w pewnym sensie są skutkiem bądź zamierzonego przez państwo podjęcia ryzyka (katastrofa naturalna jako zjawisko, którego nigdy wykluczyć nie moŝna), bądź pewnego rodzaju zaniedbań państwa w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa (atak terrorystyczny jako zdarzenie, którego planowanie i przeprowadzenie jest moŝliwe do wykrycia przez sprawnie funkcjonujący aparat bezpieczeństwa państwowego). Odpowiedzialność państwa nie wchodziłaby w grę w przypadku zwolnienia się eksploatującego urządzenie jądrowe z powodu pozostałych okoliczności zwalniających, gdyŝ w tych pozostałych przypadkach trudno byłoby znaleźć uzasadnienie dla wyjątkowego obciąŝenia państwa skutkami wypadku jądrowego. Zwłaszcza dotyczy to sytuacji, gdy szkoda powstała wskutek działań wojennych czy konfliktu zbrojnego, które w takim samym stopniu dotykają państwo, społeczeństwo i kaŝdego z obywateli Regulacja dotycząca naprawienia szkody. Projektowana regulacja powinna w jak największym stopniu przewidywać naprawienie szkody jądrowej według reguł ogólnych. Wynika to przede wszystkim z tego, Ŝe w ustawie poświęconej odpowiedzialności za szkodę jądrową nie sposób uregulować wszystkich zagadnień, które pojawiają się w związku z naprawieniem szkody i dochodzeniem roszczeń. Długotrwały rozwój prawa cywilnego i procedury cywilnej doprowadził do utrwalenie określonego systemu prawnego, który charakteryzuje się spójnością. Niemała rolę 12

13 odgrywają teŝ utrwalone zwyczaje i reguły oparte na dobrej wierze i uczciwości uczestników obrotu cywilnoprawnego. Przełamywanie tych wszystkich zasad i reguł szczególnych jest oczywiście dopuszczalne, ale tylko wówczas, gdy przy ich zastosowaniu nie da się osiągnąć celu ustawodawcy. KaŜde jednak z tych odstępstw musi być solidnie uzasadnione i przełamywać regułę ogólną tylko w takim zakresie, w jakim jest to konieczne do osiągnięcia celu regulacji. Niewątpliwie celem projektowanej regulacji jest nie tylko ochrona poszkodowanego, ale i racjonalne rozłoŝenie cięŝaru ryzyka pomiędzy poszkodowanego i osobę odpowiedzialną. Jednym z przejawów ochrony poszkodowanego, który występuje przeciwko silnemu ekonomicznie podmiotowi, jest wprowadzenie ułatwień w zakresie sposobu dochodzenia roszczeń. Z uwagi na nieobliczalne a priori potencjalne skutki wypadku jądrowego zachodzi konieczność ograniczenia odpowiedzialności eksploatującego urządzenie jądrowe do granic racjonalnych, tj. takich, które utrzymają jego odpowiedzialność na poziomie realnej kompensacji. Z tych wszystkich względów regulacja dotycząca naprawienia szkody musi przewidywać kilka wyjątków od zasad ogólnych: 1) NaleŜy wyłączyć moŝliwość wyboru sposobu naprawienia szkody przez poszkodowanego. 2) NaleŜy ustalić kwotowy limit odpowiedzialność eksploatującego obiekt jądrowy za szkody powstałe wskutek jednego wypadku oraz wprowadzić ograniczenia w dochodzeniu roszczeń z tytułu szkód ekologicznych i zwrotu kosztów środków zapobiegawczych podejmowany przed i po wypadku jądrowym. 3) NaleŜy ograniczyć moŝliwość zmniejszenia odszkodowania wskutek przyczynienia się poszkodowanego. 4) NaleŜy przewidzieć specjalny tryb dochodzenia roszczeń. 5) Z uwagi na potencjalnie transgraniczny zasięg szkody jądrowej naleŝy wprowadzić reguły wyłączające moŝliwość róŝnego traktowania poszkodowanych mających miejsce zamieszkania lub siedzibę na terytorium obcego państwa. 6) NaleŜy w specjalny sposób uregulować przedawnienie (wygaśnięcie) roszczeń Regulacja sposobu naprawienia szkody. W powszechnym prawie cywilnym to poszkodowany decyduje o wyborze sposobu naprawienia szkody. Ma moŝliwość wyboru pomiędzy restytucja naturalną lub odszkodowaniem pienięŝnym. Tylko gdy restytucja naturalna była niemoŝliwa albo pociągałaby za sobą dla zobowiązanego nadmierne trudności lub koszty, wyłączone jest domaganie się naprawienia szkody w ten sposób (art kc). Domaganie się naprawienia szkody jądrowej za pomocą restytucji naturalnej jest bezcelowe i nadmiernie utrudnia zobowiązanemu zapewnienie właściwej kompensacji. Niewątpliwie, zobowiązany mógłby skorzystać z uprawnienia do ograniczenia swej odpowiedzialności jedynie do zapłaty w pieniądzu na podstawie art zd. 2 kc. W projektowanej ustawie celowym jest całkowite wyłączenie moŝliwości domagania się naprawienia szkody poprzez przywrócenie stanu poprzedniego. Jest to uzasadnione przede wszystkim przyjętym w załoŝeniach projektowanej regulacji sposobem dochodzenia roszczeń, który ma uwzględniać zasadę szybkości i koncentracji roszczeń w jednym postępowaniu Regulacja zakresu obowiązku odszkodowawczego. Projektowana regulacja powinna uwzględniać jedną z podstawowych zasad przyjętych w międzynarodowym prawie atomowym, jaką jest zasada kwotowego ograniczenia odpowiedzialności eksploatującego urządzenie jądrowe (por. art. V Konwencji wiedeńskiej i art. 7 protokołu zmieniającego). Za taką regulacją przemawiają dwa podstawowe argumenty: 13

14 1) Odpowiedzialność eksploatującego urządzenie jądrowe za szkodę jądrową jest odpowiedzialnością niezwykle surową, zbliŝoną do odpowiedzialności absolutnej. SłuŜy to przede wszystkim poszkodowanemu, który nie musi prowadzić pełnego procesu dowodowego, by uzyskać słuszne odszkodowanie. Ta uprzywilejowana pozycja poszkodowanego równowaŝona jest ograniczeniem kwotowym odpowiedzialności. 2) Nieobliczalny rozmiar skutków, jakie moŝe powodować wypadek jądrowy, mógłby doprowadzić do sytuacji niewypłacalności eksploatującego urządzenie jądrowe. Słuszne odszkodowanie naleŝne poszkodowanemu musi być realne. Na państwie ciąŝy zatem obowiązek takiego ukształtowania reguł odpowiedzialności, by zapewnić rzeczywiste odszkodowanie. Limitowanie odpowiedzialności wyraŝone w górnej granicy kwotowej przeznaczonej na odszkodowania jest realizacją takiego właśnie postulatu. Ponadto zobowiązany ma zapewnić ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej, z którego będą wypłacone zasądzone odszkodowania. Gdyby nie było limitu owej odpowiedzialności, nie sposób byłoby zapewnić ubezpieczenie. Ubezpieczyciel musi bowiem znać górną granicę swej odpowiedzialności. Warto przypomnieć, Ŝe wypłatę odszkodowań za szkody na osobie, które nie mogły być pokryte w ramach limitu odpowiedzialności eksploatującego urządzenie jądrowe, gwarantuje Skarb Państwa. Wzmacnia to argument za ustaleniem limitu odpowiedzialności. Projektowana regulacja musi uwzględniać wiąŝące Polskę umowy międzynarodowe w zakresie wyznaczania kwoty projektowanego limitu odpowiedzialności. Przy załoŝeniu ratyfikowania w najbliŝszym czasie Protokołu zmieniającego naleŝy wprowadzić limity przewidziane w tym instrumencie prawa międzynarodowego. Przewiduje on podstawowy limit w wysokości nie mniejszej niŝ 300 mln SDR. Od tego limitu sa następujące odstępstwa: 1) moŝna ustalić limit na poziomie 150 mln SDR, przy czym w pozostałej części, tj. do kwoty 300 mln SDR wypłata odszkodowań powinna być gwarantowana przez Skarb Państwa (fundusze publiczne); 2) w okresie pierwszych 15 lat od wejścia w Ŝycie protokołu zmieniającego państwo - strona moŝe ustalić limit na poziomie 100 mln SDR, a nawet niŝszym, przy czym jeŝeli limit ten zostanie ustanowiony na poziomie niŝszym niŝ 100 mln SDR, państwo musi zapewnić wypłacanie odszkodowań do kwoty 100 mln SDR; 3) uwzględniając charakter urządzenia jądrowego i potencjalne ryzyko moŝe ustalić dla niektórych urządzeń limit niŝszy niŝ wymagany w Protokole, przy czym nie moŝe być on niŝszy niŝ 5 mln SDR, a w pozostałej części państwo musi zapewnić odszkodowania z funduszy publicznych. Projektowana regulacja powinna zatem przewidywać wprowadzenie jednego limitu 300 mln SDR z ewentualnym zmniejszeniem go do kwoty 100 mln SDR w okresie 15 lat od wejścia w Ŝycie Protokołu zmieniającego, tj. do 4 października 2018 roku. Projektowana regulacja nie powinna przewidywać dalszych odstępstw od przyjętych limitów, zwłaszcza na rzecz urządzeń jądrowych stwarzających małe ryzyko wyrządzenia szkody, gdyŝ powodowałoby to rozszerzenie zakresu gwarancyjnej odpowiedzialności Skarbu Państwa za skody jądrowe, co jest niepoŝądanym odstępstwem od reguły wyłącznej odpowiedzialności eksploatującego urządzenie jądrowe. MoŜna natomiast uniknąć kosztów ubezpieczenia odpowiedzialności do kwoty wymaganego limitu dla pewnych typów urządzeń, wyłączając je z przedmiotowego zakresu działania projektowanej ustawy. Podstawą dla takiej regulacji jest art. 2 ust. 5 Protokołu zmieniającego (patrz - uwagi o zakresie przedmiotowym ustawy). Odrębnym problemem wymagającym specjalnej regulacji w projektowanej ustawie jest kwestia zakresu odpowiedzialności za pewne postaci szkód jądrowych. Dotyczy to zwłaszcza tych postaci, które wyróŝnione są w Protokole zmieniającym jako szkoda w środowisku i koszty środków zapobiegawczych. W Protokole zmieniającym kwestie te 14

15 uregulowane są w ten sposób, Ŝe wyróŝnia się w definicji szkody jądrowej takie postaci jako odrębne kategorie normatywne szkody jądrowej. Ujęcie to uwzględnia bowiem róŝnice w podejściu do samego pojęcia szkody w róŝnych systemach prawnych (np. szerokie i pojemne ujęcie szkody w prawie francuskim oraz wąskie normatywne ujęcie szkody w prawie niemieckim). JednakŜe wewnętrzna regulacja powinna uwzględniać tradycję jurydyczną danego kraju. Dlatego projektowana ustawa nie powinna nadmiernie rozbudowywać definicji szkody poprzez wskazywanie jej normatywnych postaci, gdyŝ jest to obce naszemu systemowi prawnemu. Zagadnienie to naleŝy przenieść na płaszczyznę regulacji odnoszącej się do zakresu obowiązku naprawienia szkody poprzez wskazanie, w jaki sposób następuje naprawienie tych postaci szkody. Zarówno bowiem szkoda w środowisku, jak i koszty środków zapobiegawczych, to nic innego jak szkoda w mieniu polegająca na konieczności poniesienia wydatków. W przypadku szkody w środowisku wydatki te ponoszone są na konieczną restytucję elementów tworzących środowisko, zaś w przypadku kosztów środków zapobiegawczych chodzi o koszty akcji prewencyjnej podejmowanej w celu uniknięcia szkody lub zmniejszenia jej rozmiaru. Właściwa regulacja zakresu odszkodowania w tych dwu wypadkach powinna wprowadzać istotne ograniczenie zakresu obowiązku odszkodowawczego do wydatków restytucyjnych większego rozmiaru - w odniesieniu do szkody w środowisku, zaś - jak chodzi o koszty prewencyjne - jedynie do tych wydatków, które były obligatoryjne z mocy ustawy bądź zarządzenia właściwego organu władzy publicznej. W przeciwnym wypadku mogłoby dojść do niepoŝądanego zalewu roszczeń osób, które z przyczyn subiektywnych podejmowały róŝnorodne działania niemające racjonalnych podstaw. To z kolei mogłoby doprowadzić do przedłuŝenia postępowania zmierzającego do naprawienia innych niewątpliwych szkód Regulacja przyczynienia się poszkodowanego. Przyczynienie się poszkodowanego do powstania lub zwiększenia szkody jest w polskim prawie odszkodowawczym okolicznością, której uwzględnienie powoduje zmniejszenie obowiązku naprawienia szkody. Jest to tym samym wyjątek od zasady pełnego odszkodowania. MoŜliwość uwzględnienia przyczynienia się poszkodowanego przewiduje takŝe art. IV ust. 3 Konwencji wiedeńskiej. W projektowanej regulacji naleŝy przewidzieć moŝliwość zmniejszenia odszkodowania z powodu przyczynienia się poszkodowanego, z zastrzeŝeniem jednak, Ŝe: 1) sąd moŝe uwzględnić przyczynienie, jeŝeli wymagają tego ze względu na okoliczności, w jakich doszło do wypadku jądrowego, zasady współŝycia społecznego; 2) a jednocześnie poszkodowany działał z zamiarem: - wywołania wypadku jądrowego, - lub wyrządzenia szkody zobowiązanemu do naprawienia szkody lub innej osobie mającej bieŝący wpływ na eksploatację urządzenia jądrowego. Kumulatywne wystąpienie obydwu przesłanek pozwala na ograniczenie moŝliwości przełamania surowej odpowiedzialności eksploatującego jedynie w wyjątkowych i nie budzących wątpliwości co do zachowania poszkodowanego sytuacjach (zamiar wyrządzenia szkody), a jednocześnie pozwoli sądowi na uwzględnienie przy orzekaniu wszystkich okoliczności zdarzenia. Odwołanie do zasad słuszności z kolei daje moŝliwość odstąpienia od uwzględniania przyczynienia się poszkodowanego, gdy przemawia za tym jego sytuacja osobista lub majątkowa, a zwłaszcza rozmiar i obraz doznanej przez niego szkody Regulacja dotycząca dochodzenia roszczeń. 15

16 Projektowana regulacja powinna w sposób wyczerpujący uregulować kwestie dotyczące sposobu i trybu dochodzenia roszczeń. NaleŜy zatem odejść od dotychczasowego sposobu regulacji odsyłającej do innych przepisów, chyba Ŝe chodzi o ogólne reguły rządzące postępowaniem cywilnym. W szczególności więc naleŝy: 1) przyjąć zasadę, Ŝe roszczenia rozpoznawane są według kodeksu postępowania cywilnego ze zmianami wyraźnie opisanymi w nowej ustawie; 2) wskazać jeden sąd właściwy do rozpoznawania wszystkich roszczeń o naprawienie szkody jądrowej; pozwoli to zapewnić konieczną specjalizację sądów, zwłaszcza w zakresie obsługi duŝej liczby pozwów; 3) przewidzieć kategoryzację roszczeń; do I kategorii naleŝałyby roszczenia o naprawienie szkody na osobie, do II kategorii - szkody w mieniu polegające na zniszczeniu rzeczy, do III kategorii - pozostałe szkody w mieniu; 4) przewidzieć specjalny tryb zgłaszania roszczeń odrębny od powszechnego trybu wszczynania postępowania sądowego. Za właściwe rozwiązanie naleŝy uznać moŝliwość quasi - administracyjnego sposobu zgłaszania roszczeń przez poszkodowanych w miejscu ich zamieszkania (prezydentom, burmistrzom lub wójtom lub specjalnym delegatom organów dozoru jądrowego), a następnie przekazywanie właściwie sporządzonych pism procesowych do sądu rozpoznającego sprawę; naleŝy zachować moŝliwość indywidualnego zgłaszania pozwów i ustanawiania pełnomocników procesowych; 5) wprowadzić wymóg współuczestnictwa koniecznego eksploatującego urządzenie jądrowe i ubezpieczyciela; 6) ustalić terminy zgłaszania roszczeń z moŝliwością zgłoszenia roszczenia po terminie, jeŝeli dopiero wówczas ujawni się szkoda; 7) przewidzieć, Ŝe po ustaleniu kaŝdej z list roszczeń i przedstawieniu jej pozwanemu sąd powinien wydawać nakaz zapłaty, który podlegałby zaskarŝeniu przez kaŝdą ze stron bezpośrednio do sądu II instancji, który miałby uprawnienie jedynie do utrzymania w mocy lub zmiany zaskarŝonego nakazu. Kasacja w tych sprawach winna być wyłączona. 8) przewidzieć, Ŝe po uprawomocnieniu się orzeczenia wydanego przez sąd II instancji sąd I instancji nadawałby klauzulę wykonalności z zaznaczeniem, do jakiej kategorii naleŝy roszczenie; 9) poddać zaspokojenie roszczeń regule pierwszeństwa kolejnych kategorii szkód, a w obrębie jednej kategorii regule proporcjonalności. 10) ustalić, Ŝe suma przeznaczona przez eksploatującego na zaspokojenie roszczeń, nie niŝsza niŝ przewidziany w ustawie limit odpowiedzialności, byłaby podzielona na dwie części: pierwsza przeznaczona na wypłatę kwot potrzebnych do naprawienia szkody na osobie w wysokości nie niŝszej niŝ dwie trzecie ustawowego limitu odpowiedzialności, druga - na pokrycie szkód w mieniu w pozostałej wysokości; 11) wprowadzić regułę, Ŝe wypłata kwot potrzebnych do naprawienia szkód w mieniu mogłaby nastąpić dopiero po stwierdzeniu, Ŝe wszystkie zgłoszone roszczenia o naprawienie szkody na osobie zostały zaspokojone w wysokości ustalonej w prawomocnym orzeczeniu; 12) ustalić, Ŝe po wyczerpaniu sumy przeznaczonej przez eksploatującego urządzenie jądrowe na pokrycie szkód sąd I instancji stwierdzałby umorzenie postępowania. Rozpoznawanie pozostałych roszczeń odbywałoby się według ogólnych reguł postępowania cywilnego; dotyczy to takŝe dochodzenia roszczeń o naprawienie szkody na osobie od Skarbu Państwa; 16

17 13) wprowadzić instrukcyjny termin na wydanie orzeczenia I i II instancji, który musi uwzględniać stopień trudności postępowania i konieczność sprawnego rozpoznania roszczeń; 14) wyłączyć w postępowaniu zawieszenie postępowania oraz wydawanie zarządzeń tymczasowych; 15) zobowiązać ministra sprawiedliwości do zapewnienia właściwej liczby biegłych z zakresu medycyny i fizyki, których wiedza i doświadczenie pozwalałyby na sprawną ocenę związku doznanego przez poszkodowanego uszczerbku z wypadkiem jądrowym. Tak ukształtowane postępowanie zbliŝone do znanych juŝ prawu polskiemu trybów dochodzenia roszczeń w razie wielości podmiotów i niewystarczalności funduszy (np. prawo upadłościowe) pozwoli na sprawne prowadzenie postępowania i szybką dystrybucję środków przeznaczonych na odszkodowania. Niezwykle istotne jest skoncentrowanie postępowania w jednym sądzie z uwagi na eliminację konieczności przeprowadzania powtórnego postępowania dowodowego. Konieczne jest wskazanie zasad podziału kwot przeznaczonych na odszkodowanie z przyznaniem preferencji szkodom na osobie. Takie rozwiązania przyjmuje dziś większość systemów prawnych z przyczyn, które nie wymagają głębszego uzasadnienia. W razie gdy środki finansowe zobowiązanego i ubezpieczyciela nie pozwalają na pokrycie wszystkich szkód, oczywiste jest przyznanie priorytetu szkodom w postaci uszkodzenia ciała czy rozstroju zdrowia. Odesłanie w sprawach nieuregulowanych do kodeksu postępowania cywilnego pozwala wypełnić powstające luki w procedurze dochodzenia roszczeń regułami ustalonymi juŝ w praktyce postępowania cywilnego Regulacja dotycząca niedyskryminacji. Realizując regułę wyraŝoną w art. XIII Konwencji wiedeńskiej projektowana regulacja powinna wprowadzić regułę, zgodnie z którą ustawę stosuje się do wszystkich poszkodowanych niezaleŝnie od miejsca ich zamieszkania lub siedziby i niezaleŝnie od miejsca pobytu w chwili, kiedy doznali oni szkody. Biorąc pod uwagę, Ŝe w niedługim czasie nastąpi ratyfikacja Protokołu zmieniającego, moŝna w projektowanej ustawie poczynić zgodne z art. 15 tego Protokołu odstępstwo na rzecz zasady wzajemności. Polegać ono moŝe na tym, Ŝe poszkodowani mający siedzibę lub miejsce zamieszkania na terytorium państwa, w którym znajdują się urządzenia jądrowe, a państwo to nie zapewnia obywatelom polskim naprawienia szkody przewyŝszającej 150 mln SDR, nie będą mogli dochodzić naprawienia szkody przewyŝszającej 150 mln SDR. Takie ukształtowanie uprawnień poszkodowanych nie moŝe jednak dotyczyć poszkodowanych z obszaru Unii Europejskiej Regulacja przedawnienia roszczeń. Projektowana regulacja powinna przewidzieć odpowiednie terminy przedawnienia roszczeń. W odniesieniu do szkód na osobie przedawnienie roszczeń powinno być wyłączone. W odniesieniu do pozostałych szkód naleŝy wprowadzić trzyletni termin przedawnienia roszczenia liczony od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i osobie zobowiązanej. Obok tego naleŝy wprowadzić bezwzględny termin wygaśnięcia roszczenia wynoszący 10 lat od dnia, w którym miało miejsce zdarzenie wywołujące szkodę. Takie ukształtowanie limitowania odpowiedzialności w czasie jest zgodne z treścią Konwencji wiedeńskiej (art. VI) oraz tradycją polskiego prawa odszkodowawczego. Uzasadnienia wymaga tylko przyjęcie zasady nieprzedawniania roszczeń o naprawienie szkody na osobie. 17

18 Szkoda jądrowa na osobie naleŝy do najbardziej nieuchwytnych i trudno zauwaŝalnych postaci szkody. Skutki promieniowania jonizującego oddziaływującego na ludzki ustrój mogą ujawnić się po wielu latach. Trudno było przyjąć, Ŝe naprawieniu podlegać będą szkody, które ujawniły się w niedługim czasie po zdarzeniu, zaś te, które ujawniły się później, pozostaną nienaprawione. Na przeszkodzie nieprzedawnianiu tego rodzaju szkód nie stoi takŝe kwotowe ograniczenie odpowiedzialności eksploatującego, gdyŝ w doniesieniu do szkód na osobie przewiduje się gwarancyjną odpowiedzialność państwa. Zapewnienie poszkodowanym pewności uzyskania odszkodowania w razie doznania uszczerbku osobistego wpłynie teŝ zapewne na społeczną akceptację i wzrost zaufania do przemysłu jądrowego. Wydaje się, Ŝe powyŝsze argumenty są wystarczające dla przyjęcia rozwiązania, które obowiązuje takŝe w aktualnej ustawie atomowej Regulacja dotycząca szkody powstałej w transporcie materiałów jądrowych. Projektowana ustawa powinna zawierać regulację dotycząca szkód jądrowych w transporcie materiałów jądrowych. Powinno się przyjąć zasadę, Ŝe za szkody takie odpowiada eksploatujący urządzenie jądrowe, z którego pochodzi materiał jądrowy. Odpowiedzialność ta powinna przechodzić na odbiorcę przesyłki stanowiącej materiał jądrowy, jeŝeli jest on eksploatującym urządzenie jądrowe, w chwili oddania transportowanego materiału jądrowego pod jego dozór. JeŜeli szkoda powstała w transporcie materiałów jądrowych pochodzących od róŝnych eksploatujących urządzenie jądrowe ich odpowiedzialność powinna być solidarna, chyba Ŝe da się ponad wszelką wątpliwość wskazać, Ŝe szkoda powstała w związku z transportem materiału jądrowego pochodzącego od oznaczonej osoby. JeŜeli trudno jest ustalić chwilę, w której materiał jądrowy transportowany przeszedł pod dozór odbiorcy przesyłki, odpowiedzialność nadawcy i odbiorcy powinna być solidarna. W Ŝadnym wypadku nie naleŝy obciąŝać odpowiedzialnością szkodę jądrową w transporcie przewoźnika. Nie przeszkadza to jednak na przyznanie zobowiązanemu do naprawienia szkody roszczenia regresowego wobec przewoźnika, który swoim zachowaniem spowodował szkodę. Wprowadzenie solidarnej odpowiedzialności eksploatujących urządzenia jądrowe w dwu wyŝej wskazanych wypadkach uzasadnione jest koniecznością zapewnienia poszkodowanym właściwej ochrony i wynika z projektowanej regulacji dochodzenia roszczeń. Skupienie odpowiedzialności na wskazanej w ustawie osobie ma ten walor, Ŝe poszkodowany nie ma wątpliwości, wobec kogo kierować roszczenie. Szczególny sposób dochodzenia roszczeń, koncentracja roszczeń w jednym sądzie i reguły postępowania projektowane w nowej ustawie eliminują przypadki, gdy pojawia się wątpliwość co do osoby zobowiązanej do naprawienia szkody. JeŜeli jednak wątpliwości takie się pojawiają, naleŝy wprowadzić solidarną odpowiedzialność wobec poszkodowanego wszystkich podmiotów włączonych w przebieg zdarzeń prowadzących do powstania szkody. Nie wyłącza to ewentualnych rozliczeń pomiędzy współodpowiedzialnymi na zasadach ogólnych prawa odszkodowawczego (art. 441 kc) Zmiana przepisów innych ustaw Zmiany w ustawie z dnia 29 listopada 2000 r. Prawo atomowe (Dz. U. z 2007 r. Nr 42, poz. 276, z późn. zm.). Z uwagi na fakt, iŝ projektowana ustawa zastąpić ma obecne przepisy w dziedzinie odpowiedzialności cywilnej za szkodę jądrową, proponuje się uchylenie wszystkich przepisów rozdziału 12 ustawy Prawo atomowe, tj. art

19 7.3. UpowaŜnienia do wydania aktów wykonawczych. W projektowanej regulacji naleŝy unikać upowaŝnienia do wydawania aktów wykonawczych, gdyŝ z uwagi na materię ustawy wszystkie przedstawione zagadnienia powinny być uregulowane w samej ustawie. MoŜna jedynie wskazać na upowaŝnienie dla ministra sprawiedliwości do wydania rozporządzenia określającego kwalifikacje, jakimi powinien wykazać się biegły w zakresie medycyny i fizyki oraz określenia liczby takich biegłych i sposobu ich powoływania. Ustawa moŝe teŝ przewidywać upowaŝnienie dla ministra finansów do określenia sposobu wyłonienia krajowego ubezpieczyciela, z którym eksploatujący zobowiązany będzie zawrzeć umowę odpowiedzialności cywilnej Sprawy dotyczące wpływu projektowanej regulacji na stosunki powstałe pod działaniem dotychczasowej ustawy. Przepisy dotychczasowe powinny być stosowane do stosunków prawnych powstałych w okresie obowiązywania dotychczasowej ustawy z wyłączeniem tych, które zapewniają poszkodowanym słabszą ochronę. Akty wykonawcze wydane na podstawie dotychczasowej ustawy powinny pozostać w mocy nie dłuŝej niŝ w okresie 24 miesięcy od wejścia w zycie nowej regulacji Przewidywany termin wejścia w Ŝycie ustawy. NaleŜy zapewnić wystarczająco długi okres vacatio legis, by wszystkie podmioty, których dotyczyć ma nowa regulacja były w stanie dostosować swoją działalność do nowej ustawy. Z uwagi na konieczność wypełnienia zobowiązań międzynarodowych i w perspektywie rozwoju polskiej energetyki jądrowej okres 1 roku vacatio legis wydaje się wystarczający, jeŝeli ustawa uchwalona byłaby przed końcem 2010 roku. 8. Ocena przewidywanych skutków społeczno - gospodarczych regulacji Analiza wpływu projektowanej ustawy na sektor finansów publicznych. Uchwalenie ustawy nie spowoduje bezpośrednich skutków w zakresie wydatków budŝetu państw ani jednostek samorządu terytorialnego Analiza wpływu projektowanej ustawy na rynek pracy. Ustawa nie będzie miała bezpośredniego wpływu na rynek pracy. Przewidziane w projektowanej regulacji normy dotyczące ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej mogą pośrednio wpłynąć na konieczność utworzenia lub stworzenia warunków do powstania wyspecjalizowanego podmiotu, który będzie w stanie zapewnić ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej. Wymusi to zapewne konieczność wyszkolenia specjalistów w zakresie oceny ryzyka atomowego i moŝe przyczynić się do zwiększenia liczby miejsc pracy dla osób z wykształceniem technicznych i fizycznym Analiza wpływu projektowanej ustawy na konkurencyjność gospodarki i przedsiębiorczość, w tym na funkcjonowanie przedsiębiorstw. Projektowana ustawa będzie miał pośredni wpływ na konkurencyjność gospodarki przedsiębiorczość. Po pierwsze, jako element systemu ochrony przed negatywnymi skutkami działalności w zakresie energetyki jądrowej moŝe przyczynić się do wzrostu społecznej akceptacji przemysłu jądrowego. To moŝe przełoŝyć się w przyszłości na wzrost poziomu społecznej aprobaty dla rozwoju tej gałęzi gospodarki. 19

20 Po drugie, konieczność zapewnienia przez eksploatującego obiekt jądrowy zabezpieczenia finansowego w postaci ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej moŝe skutkować pozytywnymi zmianami na rynku usług finansowych, a pośrednio takŝe na całym rynku kapitałowym. Bezpośrednim skutkiem moŝe być powstanie nowego podmiotu ubezpieczającego działalność elektrowni jądrowej Analiza wpływu projektowanej ustawy na sytuację i rozwój regionalny. Nie przewiduje się bezpośredniego wpływu nowej ustawy na sytuację regionów i rozwój regionalny. Sam kształt odpowiedzialności cywilnej za szkodę jądrową nie powoduje Ŝadnych zmian w tym zakresie. Pośrednio jedynie przyczynia się do większej akceptacji działalności elektrowni jądrowej z uwagi na poczucie zwiększonego bezpieczeństwa Wyniki przeprowadzonych konsultacji. Po zaakceptowaniu przez Kierownictwo Ministerstwa Gospodarki projekt załoŝeń do ustawy o energetyce jądrowej zostanie umieszczony w Biuletynie Informacji Publicznej Ministerstwa Gospodarki. Przewiduje się takŝe skierowanie projektu załoŝeń celem konsultacji do następujących podmiotów: 1. Biuro Wspierania Lobbingu Ekologicznego, ul. Raszyńska 32/44, IX klatka Warszawa, 2. Business Center Club, ul. Plac śelaznej Bramy 10, Warszawa, 3. Centralne Laboratorium Ochrony Radiologicznej, ul Konwaliowa 7, Warszawa, 4. Centrum Europejskie ZrównowaŜonego Rozwoju, ul. Kołłątaja, Wrocław, 5. Centrum Prawa Ekologicznego, ul. Uniwersytecka 1, Wrocław, 6. Fundacja Greenpeace Polska, ul. Lirowa 13, Warszawa, 7. Fundacja Wspierania Inicjatyw Ekologicznych, ul. Czysta 17/4, Kraków, 8. Instytut Chemii i Techniki Jądrowej, Dorodna 16, Warszawa, 9. Instytut Energii Atomowej POLATOM, Otwock-Świerk, 10. Instytut Fizyki Jądrowej PAN, ul. Radzikowskiego 152, Kraków, 11. Instytut Fizyki Plazmy i Laserowej Mikrosyntezy, ul. Hery 23, Warszawa, 12. Instytut Na Rzecz Ekorozwoju, ul. Nabielaka 15 lok. 1, Warszawa, 13. Instytut Ochrony Środowiska, ul. Krucza 5/11d, Warszawa, 14. Instytut Problemów Jądrowych, Otwock-Świerk, 15. Instytut Sobieskiego, ul. Nowy Świat 27, Warszawa, 16. Instytut Studiów Energetycznych, ul. Śniadeckich 17, Warszawa, 17. Komisja BJiOR Rady ds. Atomistyki, ul. Radzikowskiego 152, Kraków, 18. Krajowa Agencja Poszanowania Energii S.A., ul. Mokotowska 35, Warszawa, 19. Liga Ochrony Przyrody, ul. Tamka 37/2, Warszawa, 20. Ośrodek Działań Ekologicznych Źródła, l. Zielona 27, Łódź, 21. Polska Grupa Energetyczna PGE, ul. Mysia 2, Warszawa, 22. Polskie Towarzystwo Badań Radiacyjnych, ul. Chocimska 24, Warszawa, 23. Polskie Towarzystwo Nukleoniczne, ul. Dorodna 16, Warszawa, 24. Polski Klub Ekologiczny, ul. Sławkowska 26A, Kraków, 25. Rada do spraw Atomistyki, ul. Dorodna Warszawa, 26. Społeczny Instytut Ekologiczny, ul. Raszyńska 32/44, Warszawa, 27. Stowarzyszenie Ekologiczne Ekounia, ul. Białoskórnicza 26, Wrocław, 28. Stowarzyszenie Ekologiczno-Kulturalne Klub Gaja, ul. Parkowa 10, Wilkowice, 29. Stowarzyszenie Ekologów na Rzecz Energii Nuklearnej - SEREN Polska ul. Świętokrzyska 14, Warszawa, 30. Stowarzyszenie Elektryków Polskich Komitet Energetyki Jądrowej SEP, ul. Świętokrzyska 14, Warszawa, 31. Stowarzyszenie Inspektorów Ochrony Radiologicznej, ul. Garbary 15, Poznań, 32. Stowarzyszenie Pracownia na rzecz Wszystkich Istot, ul. Jasna 17, Bystra, 33. Stowarzyszenie Wiejskie Zielona Przestrzeń, Grabowo 55, Biały Bór, 34. Towarzystwo na rzecz Ziemi, ul. Leszczyńskiej 7, Oświęcim, 35. Towarzystwo Przyrodnicze "Bocian", ul. W. Jagiełły 10/308, Siedlce, 36. WWF Polska, ul. Wiśniowa 38, Warszawa, 37. Zakład Unieszkodliwiania Odpadów Promieniotwórczych, Otwock-Świerk, 38. Związek Stowarzyszeń Polska Zielona Sieć, ul. Sławkowska 26A, Kraków, 20