Szkice Humanistyczne tom XV, nr 1-2 (vol. 37)

Transkrypt

1 Olsztyńska Szkoła Wyższa im. Józefa Rusieckiego ISSN Kwartalnik Szkice Humanistyczne tom XV, nr 1-2 (vol. 37) Wydawnictwo OSW Olsztyn 2015

2 Kolegium Redakcyjne prof. Waldemar ŻEBROWSKI (red. naczelny), prof. Danuta WAJSPRYCH, dr Barbara JUŚKIEWICZ-SWACZYNA, dr Małgorzata KUŚMIERCZYK, dr Jarosław MARCINKOWSKI, mgr Ewa HOPFER (sekretarz redakcji) Rada Programowa Helena CIA ŻELA (Warszawa), Andrzej J. CHODUBSKI (Gdańsk), Degefe Kebede GEMECHU (Olsztyn), Zbigniew HULL (Olsztyn), Svetlana KONYUSHENKO (Kaliningrad), Jan KUROWICKI (Jelenia Góra), Józef LIPIEC (Kraków), Valery L. OBUCHOV (Sanki-Petersburg), Andrzej PAWŁUCKI (Gdańsk), Andrzej RADZIEWICZ-WINNICKI (Katowice), Włodzimierz TYBURSKI (Toruń) Projekt okładki Monika Przeździecka Redaktor językowy mgr Ewa Hopfer Redaktor statystyczny dr Mariusz Wawrzyniak Redaktorzy tematyczni prof. Janusz Czerwiński, prof. Mieczysław Jagłowski, prof. Henryk Kostyra, dr n. med. Leonard Januszko, dr Małgorzata Ciczkowska-Giedziun, dr Błażej Przybylski Streszczenia w języku angielskim (tłumaczenia i weryfikacja) Małgorzata i Jeffrey Taylor Copyright by Olsztyńska Szkoła Wyższa 2015 Adres Redakcji: Olsztyńska Szkoła Wyższa im. Józefa Rusieckiego ul. Bydgoska Olsztyn tel. (fax) redakcja@osw.olsztyn.pl Główną wersją czasopisma jest wersja papierowa. Kwartalnik w wersji on-line, regulamin publikowania prac i wzór arkusza recenzyjnego znajdują się na stronie: szkicehumanistyczne.osw.olsztyn.pl

3 SPIS TREŚCI OD REDAKTORA... 5 ARTYKUŁY Emilia Zimnica-Kuzioła Szczęście w perspektywie interdyscyplinarnej (Happiness from a interdisciplinary perspective)... 7 Agnieszka Raniszewska-Wyrwa Petera Singera koncepcja równości interesów (Peter Singer s Principle of Equality of Interests) Alfred Skorupka O historiozofii Christophera Dawsona (Christopher Dawson s historiosophy) 37 Waldemar Żebrowski O etyce pracownika nauki (A researcher s ethics) Teresa Drozdek-Małolepsza Sport kobiet w Polsce w świetle czasopisma Przegląd Sportowy (1929) (Women s sport in Poland in the light of Przegląd Sportowy [Sports Review] magazine (1929) Zbigniew Wójcik, Tomasz Boraczyński Początki karate kyokushinkai w Lidzbarku Warmińskim ( ) (The Beginnings of Kyokushin Karate in Lidzbark Warmiński ( )) 77 Marek Siwicki, Sylwia Galanciak Sport i film, z festiwalem telewizyjnych filmów sportowych w tle (Sports and film, and the festival of sports films in the background) Rafał Warżała Zmiany w systemie finansowania ochrony zdrowia w Polsce w latach (Changes in health care financing system in Poland ) Izabela Krasińska Udział Zofii Daszyńskiej-Golińskiej w walce z alkoholizmem ( ) (Zofia Daszyńska-Golińska and her contribution to the crusade against alcoholism (in the years )) Renata Bednarz-Grzybek Wody Mineralne (1875) tygodniowy dodatek Gazety Lekarskiej poświęcony propagowaniu wód źródlanych, soków owocowych i produktów mlecznych ( Mineral Water (1875) weekly supplement To Medical Journal propagating spring water, fruit juices and dairy products) Agnieszka Raniszewska-Wyrwa GMO korzyść czy zagrożenie? Wprowadzanie genetycznie modyfikowanych roślin uprawnych do środowiska przyrodniczego: perspektywa etyczna (GMO benefit or threat? Introduction of genetically modified plants into natural environment: an ethical perspective) Andrzej Ga siorowski Polacy na uniwersytecie w Królewcu (Poles at the University of Konigsberg ) Marek Żejmo Dziedzictwo historycznych kontaktów polsko-szwajcarskich od II wojny światowej do zmian ustrojowych w 1989 roku (Historical heritage of Polish-Swiss relations since World War II to the changes of the political system in 1989) Marek Żejmo Dziedzictwo historycznych kontaktów polsko-szwajcarskich od zmian ustrojowych w 1989 roku do połowy II dekady XXI wieku (Heritage of historical Polish-Swiss relations from political changes in 1989 to 2015)

4 4 Spis treści Waldemar Żebrowski System polityczny Francji (Political system of France) Joanna Żeromska-Charlińska (Nie)egalitarny świat relacji rodzinnych w kontekście sytuacji traumatycznych-perspektywa biograficzna ( (Un)egalitarian world of family relations from a biographical traumatic perspective ) Maja Wenderlich Samowiedza studentek Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu (Students self-knowledge at Nicolaus Copernicus University in Toruń) Henryk Kostyra, Wioletta Ullrich-Mikulska Nutrikosmetologia dla humanistów (Nutricosmetology for humanists) Agnieszka Potocka, Waldemar Grzegorzewski, Ireneusz Kowalski Terapia z udziałem zwierząt. Sposoby, kierunki i granice angażowania zwierząt w proces rehabilitacji i leczenia (Animalassisted therapy. Methods, directions, and limitations of animal engagement in the processes of rehabilitation and treatment RECENZJE O uczeniu się w dorosłości (Ewa Przybylska) Rozwój kulturowy i gospodarczy w Kaliningradzie (Marek Żejmo) Wielonarodowościowy Izrael (Marek Żejmo)

5 OD REDAKTORA Pierwszy w tym roku zeszyt Szkiców Humanistycznych zawiera teksty składające się na numery 1 i 2 piętnastego tomu pisma. Znalazły się tu przede wszystkim prace z różnych dyscyplin nauk humanistycznych i społecznych. Zeszyt otwiera interesujący artykuł pt. Szczęście w perspektywie interdyscyplinarnej, którego autorka jest Emilia Zimnicka-Kuzioła. Prezentuje się tu prace autorów na temat szczęścia i zawarte w nich interpretacje tego pojęcia. Zwraca się uwagę na warunki osiągania szczęścia dokonywane z różnych perspektyw, jak też na problematykę szczęścia w kulturze popularnej. Agnieszka Raniszewska-Wyrwa w opracowaniu Petera Singera koncepcja równości interesów podejmuje kwestię moralnej podstawy w relacjach człowiek zwierzę, której poszukiwał wymieniony w tytule badacz. Rozwija się tu pogląd, że ograniczenie zakresu moralności jedynie do gatunku ludzkiego nie ma uzasadnienia; wstępnym warunkiem posiadania interesów jest bowiem zdolność odczuwania, co oznacza, że interesy zwierząt powinny być również uwzględniane. W kolejnym tekście Alfred Skorupka zwraca uwagę na artykuły Christophera Dawsona dotyczące zagadnień historiozofii. Wskazuje się tu na twierdzenie, że każda uniwersalna religia była podstawą dla określonej kultury i na akceptację chrześcijańskiego poglądu na świat zakładającego interwencję Boga w historię. Tekst O etyce pracownika nauki dotyczy kwestii moralnych ujawniających się podczas działalności naukowej. Wymienia się tu uniwersalne zasady i wartości obowiązujące w pracy naukowca oraz omawia przypadki ich naruszania. Teresa Drozdek-Małolepsza prezentuje artykuł Sport kobiet w Polsce w świetle czasopisma Przegla d Sportowy (1929). Na łamach tego pisma poruszano wówczas m. in. uwarunkowania rozwoju sportu kobiet, ich współzawodnictwo oraz prezentowano osiągnięcia sportowe. Wymienia się i omawia najpopularniejsze dyscypliny oraz najlepsze zawodniczki i sukcesy, jakie odnosiły na arenie międzynarodowej. Początki karate kyokushinkai przedstawiają Zbigniew Wójcik i Tomasz Boraczyński. Przywołuje się tu początki tej techniki karate w Polsce i Lidzbarku Warmińskim, wyjaśnia rozumienie tej formy fizycznej i psychicznej rekreacji i samoobrony. Wskazuje się na ewolucję i pierwsze sukcesy lidzbarskich karateków. Z kolei Marek Siwicki i Sylwia Galanciak prezentują artykuł Sport i film, z festiwalem telewizyjnych filmów sportowych w tle. Przeglądy filmów o tematyce sportowej w Polsce odbywały się już na początku lat siedemdziesiątych Po przełomie 1989 roku nie odnotowano zbyt wielu imprez z filmami o problematyce sportowej. Wydarzeniem na filmowej mapie Polski stał się Festiwal Telewizyjnych Filmów Sportowych Maraton w Olsztynie, który trwał od 14 do 18 maja 2014 roku. W ramach imprezy pokazano 29 obrazów krótkometrażowych oraz filmów pełnometrażowych. Imprezę zapowiedziano jako cykliczną. Rafał Warżała prezentuje natomiast tekst pt. Zmiany w systemie finansowania ochrony zdrowia w Polsce w latach W artykule dokonuje się oceny poczynionych modyfikacji i wskazuje na główne mankamenty analizowanego systemu. Zalicza się do nich niską sprawność funkcjonowania tego systemu, niski poziom nakładów finansowych na opiekę zdrowotną w Polsce i malejącą efektywność służby zdrowia. Izabela Krasińska przedstawia opracowanie pt. Udział Zofii Daszyńskiej-Golińskiej w walce z alkoholizmem ( ). Prezentuje się tu poglądy Z. Daszyńskiej-Golińskiej na abstynencję wyrażone w licznych publikacjach, a także jej dokonania w promowaniu trzeźwości.

6 6 Od redaktora Renata Bednarz-Grzybek charakteryzuje pismo zatytułowane Wody Mineralne tygodniowy dodatek Gazety Lekarskiej poświęcony propagowaniu wód źródlanych, soków owocowych i produktów mlecznych ukazujący się w 1875 roku. Wskazuje się, że pismo to odegrało znaczną rolę w popularyzowaniu zdrojowisk, właściwości wód mineralnych oraz ich zastosowaniu leczniczym. Interesujący jest tekst Agnieszki Raniszewskiej-Wyrwy pt. GMO korzyści czy zagrożenia? Wprowadzenie genetycznie modyfikowanych roślin uprawnych do środowiska przyrodniczego: perspektywa etyczna. Wyjaśnia się na czym polegają modyfikacje genetyczne roślin. Wskazuje się na korzyści wynikające z uprawy roślin GM, ale też na niepożądane zmiany jakie mogą wystąpić w środowisku naturalnym i wpłynąć na życie i zdrowie człowieka. Andrzej Gąsiorowski prezentuje artykuł Polacy na uniwersytecie w Królewcu Zaznacza się, że utworzenie uczelni w tym mieście umożliwiło zdolnej młodzieży podjęcie studiów na miejscu, bez konieczności wyjeżdżania. Wskazuje się cechy, tradycje i ewolucję Albertyny oraz jej absolwentów, którzy później niejednokrotnie zajmowali w kraju wysokie stanowiska. Dwa następne artykuły, których autorem jest Marek Żejmo, dotyczą dziedzictwa historycznego kontaktów polsko-szwajcarskich. W pierwszym analizuje się tytułowy problem od II wojny światowej do 1989 roku, w drugim od zmian ustrojowych w Polsce aż do połowy II dekady XXI wieku. Wskazuje się na formowanie w Szwajcarii zwartych społeczności polonijnych, ich ewolucję i wkład w promocję Polaków i polskości. Stwarza się też Czytelnikowi możliwość poznania politycznej specyfiki Szwajcarii. Natomiast kolejny artykuł poświęcony jest Francji, a dokładnie rzecz ujmując systemowi politycznemu tego państwa. Poddaje się przede wszystkim analizie naczelne organy władzy. Następnie biorąc pod uwagę relacje pomiędzy głową państwa, parlamentem i rządem określa się typ tamtejszego systemu politycznego jako mieszany (parlamentarnoprezydencki, półprezydencki). Joanna Żeromska-Charlińska prezentuje tekst pt. (Nie)egalitarny świat relacji rodzinnych w kontekście sytuacji traumatycznych perspektywa biograficzna. W wyniku przeprowadzonych badań i analiz określa się rolę, jaką w życiu jednostek, pokonywaniu przez nie sytuacji trudnych, odgrywały uczucia, doznania, stany emocjonalne i wsparcie małżonków. Samowiedza studentek Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu to tytuł kolejnego tekstu autorstwa Mai Wenderlicha. Przedstawia się tu wyniki badań nad samowiedzą studentek oraz w interesujący sposób je analizuje i interpretuje. Henryk Kostyra i Wioletta Ullrich-Mikulska zamieszczają artykuł pt. Nutrikosmetologia dla humanistów. Przedstawia się ewolucję nutrikosmetologii oraz przytacza jej określenia, tradycyjne i własne. Formułuje się wyznaczniki dalszego rozwoju nutrikosmetologii oraz podkreśla się jej prozdrowotny charakter. Część artykułową kończy tekst Agnieszki Potockiej, Waldemara Grzegorzewskiego i Ireneusz Kowalskiego dotyczący terapii z udziałem zwierząt. Prezentuje się tu sposoby, kierunki i granice angażowania zwierząt w terapie i leczenie ludzi. Zwraca się też uwagę na kontekst etyczny z tym związany. Natomiast cały zeszyt zamykają recenzje trzech interesujących i wartych przeczytania opracowań. Waldemar Żebrowski

7 OSW Szkice Humanistyczne Tom XV 2015 Nr 1-2 ARTYKUŁY Emilia Zimnica-Kuzioła Uniwersytet Łódzki Szczęście w perspektywie interdyscyplinarnej Szczęście najwyższym dobrem i celem człowieka? Czy szczęście ma charakter podmiotowy (czy jest wewnętrznym stanem ducha), czy przedmiotowy (jest pewnym dobrem, zasobem materialnym bądź duchowym, niełatwym do zdobycia, usytuowanym w świecie zewnętrznym)? A może ma charakter złożony z obu walentnych i wzajemnie się warunkujących momentów? Nie ma chyba człowieka, który nie chciałby być szczęśliwym. Władysław Tatarkiewicz zebrał różne koncepcje szczęścia zawarte w wielu traktatach pisanych w ciągu wieków, uwzględniając nie tylko ujęcie filozoficzne, ale i lingwistyczne, psychologiczne czy socjologiczne (rozprawa O szczęściu; jej pierwsze wydanie miało miejsce w Krakowie w 1947 roku). Nie tylko według eudajmonistów szczęście jest najwyższym dobrem i celem człowieka. Jednak trudno jest jednoznacznie zdefiniować, czym ono jest, bo jest nim zarówno subiektywne przeżycie intensywnej radości, błogości, upojenia, jak i samo wydarzenie dodatnio waloryzowane. Zatem szczęściem jest: 1) przyjemny stan o największej intensywności (hedonizm); 2) względnie trwałe i pełne zadowolenie z życia (ujęcie filozoficzne); 3) splot pomyślnych okoliczności ( szczęśliwy traf ); 4) eudajmonia, czyli posiadanie najwyższych dóbr, których człowiek potrzebuje. Według innych ujęć szczęściem jest dodatni bilans życia, posiadanie dóbr cennych dla konkretnego człowieka, niekoniecznie najwyższych, mogą to być dobra duchowe i materialne. Szczęście jest pojęciem abstrakcyjnym, subiektywnym i względnym, nie istnieją stałe i bezdyskusyjne reguły jego osiągania. Liczne są porady, w jaki sposób można osiągnąć ów pożądany stan (i nierzadko sprzeczne), argumentacja jednych spotyka się z licznymi kontrargumentami drugich. Jedni uważają, że szczęście można osiągnąć zdobywając władzę, pieniądze, sławę, itd., inni natomiast poszukują go w spokoju, ciszy, ascezie, kontemplacji. Tatarkiewicz pisze: Rozsądny relatywizm musi zwracać się przeciw niewczesnym uogólnieniom, które

8 8 Emilia Zimnica-Kuzioła przepisy na szczęście rozszerzają na wszystkich ludzi, nie licząc się z tym, że ludzie żyją w różnych warunkach i mają różne usposobienia. Doświadczenie w równym stopniu potwierdza reguły biegunowo przeciwne: żyj rozsądkiem żyj wyobraźnią; żyj życiem czynnym nie, właśnie żyj życiem kontemplacyjnym; przekładaj samotność nad ludzi przekładaj ludzi na samotność. Wszystkie te reguły mają zastosowanie, ale żadna nie ma powszechnego. Każdy musi sam wypróbować, która z nich mu odpowiada 1. Polski filozof spośród czterech ujęć wybiera to drugie, które precyzuje definicyjnie jako pełne i trwałe zadowolenie z całości życia. To jest oczywiście najwyższa miara i jednocześnie ideał nieosiągalny dla nikogo. Szczęśliwymi zdaniem Tatarkiewicza są ci ludzie, którzy są bliscy osiągnięcia owego ideału 2. Fakt skończoności, nieuchronność śmierci jest przeszkodą w szczęściu, bo generuje lęk. Jednak nie zawsze ów lęk dochodzi do głosu: W młodości człowiek, zwłaszcza taki, którego nie dotknęła śmierć bliskich, nie myśli o niej i żyje tak, jakby nie wierzył w jej istnienie 3. Także ludzie starsi zdają się ze spokojem przyjmować perspektywę odejścia: Śmierć przestaje być straszna, gdy człowiek nasycił się już życiem i zmniejszyły się jego siły, a razem z nimi i ciekawość świata [...] Zmęczenie życiem staje się silniejsze niż lęk przed śmiercią. (Tatarkiewicz 1990: 271). Eudajmoniczny wymiar szczęścia w ujęciu Romana Ingardena W antropologiczną perspektywę rozważań o szczęściu wprowadza nas Bogdan Czupryn. Jego zdaniem definicja zaproponowana przez Tatarkiewicza nie uwzględnia pytania o to, kim jest człowiek, co należy do jego istoty. Tymczasem punktem wyjścia powinna być refleksja nad rzeczywistością ludzkiego bytu. Jeśli przyjmiemy antropologiczną koncepcję człowieka jako osoby, odkryjemy obiektywny sens istnienia i warunki osiągnięcia szczęścia: Człowiek po to żyje, aby stawać się bardziej osobą, to znaczy bardziej siebie rozumieć, bardziej siebie kształtować, bardziej sobą dysponować i bardziej za siebie odpowiadać. Tak rozumiany cel (obiektywny sens) istnienia osiąga się poprzez prawdę, dobro, piękno i miłość. Szczególne znaczenie ma miłość, która z jednej strony niejako podsumowuje otwarcie na prawdę, dobro i piękno (stanowi ich syntezę), z drugiej otwiera na ich głębsze przeżywanie. Z tych też racji przyjmujemy, że poprzez miłość człowiek najpełniej realizuje obiektywny sens własnej egzystencji 4. To przekonanie po- 1 W. Tatarkiewicz, O szczęściu, PWN, Warszawa 1990, s Ibidem, s Ibidem, s B. Czupryn, Antropologiczna perspektywa rozważań o szczęściu, [w:] Cywilizacja, nr 25/2008, s. 30.

9 Szczęście w perspektywie interdyscyplinarnej 9 krywa się z potocznym ludzkim doświadczeniem, wyrażonym w powiedzeniu szczęście jest tam, gdzie nas kochają i wierzą nam. Jednak nie wystarczy być obiektem miłości, by być szczęśliwym, pisze Czupryn. Trzeba samemu kochać, aby osiągnąć pełne zadowolenie z osobowego istnienia. Tylko taki stan współczesny polski filozof i teolog nazywa autentycznym szczęściem, realnym, obiektywnie uzasadnionym. Eudajmonia to stan pełnego, racjonalnie uzasadnionego zadowolenia i satysfakcji z własnego życia. Przy czym zwolennicy eudajmonizmu różnią się poglądami na temat tego, z czego wynika taki stan, czy jest on skutkiem rozumnego działania (Arystoteles), zadowoleniem ze stanu harmonii (Demokryt z Abwery), czystą radością życia (epikurejczycy), cnotą pozwalającą opanować emocje (stoicy), czy też płyniezoglądania Boga (św.augustyniśw. Tomasz z Akwinu). Tak czy inaczej, eudajmonistyczne szczęście wynika z właściwego postępowania. Jego miarą jest osiąganie tego, co warte starań. A warte jest starań to, co zgodne jest z naszą naturą (dajmon) i dzięki czemu możemy maksymalnie spożytkować tkwiący w nas potencjał 5.Takieujęcie szczęścia bliskie jest m.in. Romanowi Ingardenowi, który, zastanawiając się nad warunkami jego osiągnięcia, zdawał się twierdzić, że jest coś cenniejszego niż hedonizm dobre życie, pogłębiona duchowość, dążenia do samorozwoju i realizacji wartości, szczególnie etycznych i estetycznych 6. Można pozostać soba pomimo upływu czasu, ale trzeba wciąż zachować czujność, by nie zagubić się w życiu poza sobą (Ingarden 2000: 332). Ingarden pisze o sztuce życia, o wartościach, które powinny wyznaczać kierunek ludzkich działań (takich jak rozwaga, odpowiedzialność, wolność, odwaga): Mogę wżyciu rozmaicie się zachowywać, rozmaicie postępować. Między innymi tak, że z czasem ulegam działaniu czasu, że zostaję przez jego wpływ zniszczony. Jeżeli jestem za słaby, jeżeli nie dorastam do tego, by umieć trafnie rozwiązywać zagadnienia, które mi stawia życie zagadnienia praktyczne, które wymagają pewnych rozstrzygnięć i decyzji moralnych jeżeli nie umiem się skupić, jeżeli gubię się w bezznaczeniowości drobiazgów życia codziennego, jeżeli daję się ścierać przez różne drobne przeciwności życiowe, jeżeli trwonię me siły na sprawy bez wartości lub zużywam się w ułudnej pogoni za pozornymi wartościami, jeśli jestem wewnętrznie tchórzem lub leniuchem, któremu nie chce się dokonać żadnego wysiłku, który woli w ociężałości leżeć, w gnuśności trwać, miast z trudem iść przed siebie i narażać się na niebezpieczeństwa, znój, przetrwanie lęku i cierpienia, jeżeli wreszcie zdradzam siebie wówczas powoli rozpadam się wczasie.wówczas sam jego upływ mnie niszczy, z dnia na dzień coraz bardziej staję się niczym. (Ingarden 2000: 336) R. Ingarden, Ksia żeczka o człowieku, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1975.

10 10 Emilia Zimnica-Kuzioła Ingarden swój tekst Człowiek i czas, opublikowany w pierwszej połowie XX wieku, kończy stwierdzeniem, że człowiek musi wciąż ponawiać wysiłek tworzenia dobra, prawdy i piękna. (Ingarden 2000: 338). Zdaniem polskiego fenomenologa słynna grecka triada ma wyznaczać kierunek jego działań, bo tylko w ten sposób zrealizuje on swoje człowieczeństwo. Szczęście zatem w ujęciu polskiego filozofa związane jest z nakierowaniem jednostki na wartości duchowe, z dążeniem do rozwoju i samorealizacji. Taką koncepcję szczęścia nazywam maksymalistyczną, bowiem warunkiem osiągnięcia zadowolenia z całości życia jest wysiłek jednostki, by bardziej być i świadomie kształtować rzeczywistość. Koncepcja ta wyprowadzona jest z uprzedniej refleksji antropologicznej, stawiającej pytania o ontyczną strukturę człowieka, jego esencję i egzystencję. Psychologiczna perspektywa szczęścia W psychologii szczęście określane jest jako dobrostan psychiczny (subjective well-being) i definiowane jako doświadczanie radości i zadowolenia w połączeniu z poczuciem, że własne życie jest dobre, sensowne i wartościowe 7. M. Seligman opracował model szczęścia, na który składają się trzy elementy: przyjemności, poczucie sensu i zaangażowanie. Samo doznawanie przyjemności daje jednostce tylko przemijające zadowolenie, ważne jest zatem poczucie sensu podejmowanych działań i zaangażowanie, z którym łączy się entuzjazm, z jakim wykonujemy określone zadania 8. Do tego ostatniego elementu odnosi się termin flow experience tłumaczony jako doświadczenie przepływu, czyli stan uskrzydlenia, głębokiego zaabsorbowania sprawami dla jednostki ważnymi, sensownymi. Konsekwencjami dobrostanu psychicznego są satysfakcjonujące relacje społeczne, dobre zdrowie i osiągnięcia życiowe. B. Wojciszke wymienia trzy czynniki (wyznaczniki dobrostanu), które predestynują do jego osiągania: osobowość, podejmowane aktywności, warunki i zdarzenia 9. Psychologowie zastanawiający się nad podmiotowymi, jednostkowymi predyspozycjami do bycia szczęśliwym, bądź nieszczęśliwym, podkreślają, że podobne warunki zewnętrzne mogą jednych unieszczęśliwiać, innych wprawiać w stan trwałego zadowolenia. D. H. Hamer wysuwa hipotezę o istnieniu genów oddziałujących na doświadczanie emocji i odczuwany poziom szczęścia 10. Inni badacze (m.in. R.E. Lucas) podtrzymują tezę o istnieniu przeciętnego poziomu szczęścia przypisanego jednostce: Badania nad szczęściem dowodzą, że każdy z nas posiada pewien określony poziom szczęścia [...], który pozostaje średnim 7 B. Wojciszke, Psychologia społeczna, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2012, s M.E.P., Seligman, Prawdziwe szczęście, Media Rodzina, Poznań B. Wojciszke, op. cit. 10 Por. R. J. Gerrig, P.G. Zimbardo, Psychologia i życie, PWN, Warszawa 2012, s. 398.

11 Szczęście w perspektywie interdyscyplinarnej 11 poziomem poczucia szczęścia w życiu, mimo wahań w górę i w dół, pojawiających się w wyniku zdarzeń życiowych 11. Niewątpliwie osobowość ma duży wpływ na satysfakcję z życia: ekstrawertycy otwarci na innych, towarzyscy, żyjący aktywnie mają większe szanse niż introwertycy. Ujemnie koreluje ze szczęściem neurotyzm (wiąże się on z labilnością emocjonalną, z poczuciem małej wartości, ze skłonnością do przeżywania lęków i depresji). Podejmowane przez jednostkę aktywności mają niemałe znaczenie w osiąganiu zadowolenia z życia. Zdaniem S. Lyubomirsky istnieją sprawdzone sposoby podnoszenia poziomu własnego szczęścia: wyrażanie wdzięczności, ćwiczenie optymizmu, zwalczanie skłonności do zamartwiania się, ćwiczenie aktów życzliwości, zacieśnianie relacji z ludźmi, ćwiczenie zaradności, wybaczanie, robienie tego, co nas naprawdę interesuje, czerpanie radości z życia, realizowanie celów z zaangażowaniem, praktykowanie religii i duchowości, dbanie o ciało 12. Niewątpliwie na odczuwanie dobrostanu psychicznego mają też wpływ czynniki zewnętrzne, środowiskowe. Każdy człowiek, nawet z natury pogodny, optymistycznie nastawiony do świata, nie uniknie zdarzeń i trudności, odbierających mu okresowo poczucie szczęścia. Łatwiej jest tym, którzy mogą w takim okresie liczyć na społeczne wsparcie przyjaciół czy członków rodziny. Subiektywne oceny szczęścia zależą od wielu czynników, psychologowie najczęściej piszą o regule kontekstu, adaptacji, dystansu, asymetrii czasowej 13. Kontekst decyduje o tym, czy dane wydarzenie będzie uznane za szczęśliwe czy nie (np. trójka z łatwego przedmiotu lub z niezmiernie trudnego). Adaptacja to przyzwyczajenie się do zmian (zarówno pozytywnych, jak i negatywnych): Ludzie nieustannie drepczą w swoistym kieracie hedonicznym doprowadzają do różnych zdarzeń, które mają ich uszczęśliwić, ale na dłuższą metę jest to nieskuteczne, ponieważ po jakimś czasie i tak wracają do wyjściowego poziomu dobrostanu 14. Habituacja nie pozwala im trwale pozostawać w stanie maksymalnego afektu pozytywnego. Zgodnie z kolejną regułą dystansu zdarzenia z bliskiej przeszłości bądź przyszłości mają większą subiektywną wartość od tych oddalonych w czasie (np. bardziej nas cieszy perspektywa pójścia do teatru za tydzień, niż wyjazd na wczasy w przyszłym roku). Kolejna reguła (asymetrii czasowej) mówi o tym, że zdarzenia przyszłe są dla nas cenniejsze, wywołują w nas silniejszy emocjonalny rezonans niż przeszłe. Czy definicja psychologiczna pokryw się z ujęciem filozoficznym? Przytoczona w pierwszym akapicie tego podrozdziału definicja szczęścia (dobrostanu psychicznego) łączy dwa pierwsze wyodrębnione przez Tatarkiewicza znaczenia, bowiem 11 Ibidem, s B. Wojciszke, s Ibidem, s Ibidem, s. 253.

12 12 Emilia Zimnica-Kuzioła jest to przeżywanie pozytywnych stanów radości i zadowolenia, ale w połączeniu ze składnikiem poznawczym z satysfakcją z życia w ogóle i z różnych jego dziedzin. Czy możliwe jest badanie szczęścia zbiorowości? Szczęście to kategoria nieempiryczna, (podobnie jak miłość czy przyjaźń), jednak poprzez podejmowane próby operacjonalizacji tego pojęcia, pogłębiamy wiedzę na temat warunków generujących zadowolenie z życia jednostek i zbiorowości. Czy szczęście może być uwikłane w polityczne konteksty? Filozofowie, socjologowie na przestrzeni dziejów zastanawiali się nad ustrojem idealnym, który doprowadziłby do szczęścia społeczeństwa. Niektóre pomysły realizowane w praktyce życia społecznego wykazały jednak utopijny charakter owych koncepcji. Także literaci tworzyli wizje idealnych państw, przewrotnie pokazując jakim piekłem może być życie w sztucznym raju zaprojektowanym i zdominowanym przez technokratów 15. W książce Szczęście bruttto Andrzeja Zwolińskiego znajdujemy empiryczny przykład współczesnego Królestwa, które intencjonalnie dąży do maksymalizacji szczęścia swoich obywateli i stara się realizować koncepcję Szczęścia Narodowego Brutto (jest nim leżący w Południowej Azji, we wschodnich Himalajach, Bhutan) 16. Zwoliński odwołuje się do badania, jakie przeprowadził w 2006 roku A. White z Uniwersytetu w Leicester w Wielkiej Brytanii (Happiness World Map). Jego celem była odpowiedź na pytanie, które współczesne państwo zapewnia największej liczbie swoich obywateli subiektywne poczucie szczęścia. Bhutan znalazł się na ósmym miejscu (na 178 zbadanych państw) 17, co jest ciekawe choćby z racji tego, że jest w pierwszej dziesiątce państw z bardzo niskim PKB na jednego mieszkańca. Kraj zacofany jest pod względem społecznym i gospodarczym, jednak według danych z 2011 roku aż 97% jego obywateli uważa się za szczęśliwych (w tym 45% za bardzo szczęśliwych). Oto jakie cztery dyrektywy mają prowadzić do szczęścia obywateli: 1. zrównoważony i sprawiedliwy rozwój społeczno- -gospodarczy; 2. ochrona i promocja kultury; 3. ochrona środowiska naturalnego; 4. dobre zarządzanie 18. W koncepcji tej podstawą jest założenie, że szczęście 15 Najbardziej znaną książką ukazującą szczęśliwe społeczeństwo przyszłości jest powieść A. Huxleya Nowy wspaniały świat, Wydawnictwo MUZA S.A., Warszawa A. Zwoliński, Szczęście brutto, WAM, Polska zajęła w tym rankingu dopiero 99. miejsce. Na pierwszym znalazła się Dania, na drugim Szwajcaria, na trzecim Austria. Bhutan wyprzedziły jeszcze Islandia, Wyspy Bahama, Finlandia i Szwecja. 18 A. Zwoliński, Szczęście brutto, [w:] 20 listopada 2014 r.

13 Szczęście w perspektywie interdyscyplinarnej 13 społeczeństwa nie opiera się jedynie na postępie materialnym, na zwiększaniu produktu krajowego brutto, ale na zaspokojeniu w równym stopniu potrzeb duchowych, psychicznych, na kultywowaniu wartości 19. Nie tylko buddyjski Bhutan mierzy szczęście swoich obywateli wielu badaczy społecznych na świecie i wiele instytucji pracuje nad stworzeniem idealnej skali pomiaru zadowolenia z życia (m. in. skala opracowana przez Wooda, Wylie a i Shaefera, nazwana The Reflective Life Satisfaction (RLS), Happy Planet Index, HPI opracowany przez New Economics Fundation, Satisfaction with Life Scale (SWLS), opracowana przez Dienera) 20. Systematycznych pomiarów poziomu szczęścia społeczeństw dokonują choćby John Helliwell, Richard Layard and Jeffrey Sachs. Stanowią oni grupę niezależnych ekspertów z Kanady i Wielkiej Brytanii, którzy przygotowują cyklicznie raporty na temat zadowolenia z życia obywateli wielu państw świata (The World Happiness Report). Według raportu z 2013 roku, wśród państw z najwyższymi wskaźnikami szczęścia od lat w pierwszej trójce znajduje się Dania, Norwegia i Szwajcaria. Polska zajęła 51. miejsce (na 156 państw uwzględnionych w rankingu) 21. Badano w tym przypadku średnią długość życia (healthy life expectancy), postrzeganie korupcji (perceptions of corruption), dobroczynność (generosity), wolność w dokonywaniu życiowych wyborów (freedom to make life choices), pomoc socjalną (social support) i PKB na jednego mieszkańca (GDP per capita). Warto zaprezentować wyniki badań empirycznych dotyczących poczucia szczęścia (rozumianego jako zadowolenie z życia) współczesnych Polaków. Na pod- 19 W Bhutanie szczęście mierzone jest w dziewięciu wymiarach: Jest to: dobrostan psychologiczny zadowolenie z wszystkich wymiarów życia człowieka, cieszenie się życiem, zadowolenie z niego, brak negatywnych emocji (nienawiść, strach, zazdrość), aktywność duchowa (medytacja, modlitwa, rozważanie własnej karmy); wykorzystywanie czasu poza pracą, przeznaczonego na sen, higienę, aktywność kulturalną, sportową, podróże, odpoczynek; żywotność społeczności lokalnej pomiar zaufania, poczucia przynależności, bezpieczeństwa, wolontariat, wspieranie innych; kultura zachowanie tradycji i różnic kulturowych, noszenie tradycyjnych strojów (obowiązek dla uczniów i urzędników), uczestnictwo w festiwalach i imprezach kulturalnych (w Bhutanie głównie turnieje łucznicze); zdrowie subiektywna ocena własnego zdrowia, powszechność i zakres niepełnosprawności, wiedza na temat karmienia piersią, przenoszenia HIV, odległość miejsca zamieszkania do punktu pomocy lekarskiej; edukacja odsetek osób uczących się, poziom nabytej wiedzy, znajomość historii i tradycji kraju; środowisko zmiany zasobów naturalnych kraju, poziom zalesienia, wiedza ekologiczna; standard życia status materialny mieszkańców, dochód na poziomie jednostki, liczba izb mieszkalnych, posiadanie domu, mieszkania, zakup ubrań z drugiej ręki, niemożność finansowa uczestniczenia w kulturze; rządzenie postrzeganie sprawowania władzy, media, uczciwość (stopień skorumpowania), efektywność usług, sposób rządzenia, ocena urzędników, ocena odczuwanej wolności. 20 Zwoliński, op. cit. 21 The World Happiness Report 2013, ed. John Helliwell, Richard Layard and Jeffrey Sachs, sdsn.org/wp-ontent/uploads/2014/02/worldhappinessreport2013-online.pdf, odczyt r.

14 14 Emilia Zimnica-Kuzioła stawie reprezentatywnych badań CBOS-u, przeprowadzonych w 2014 roku 22, trzeba stwierdzić, że co trzeci Polak uważa się za osobę, której sprzyja szczęście (35%), ponad połowa badanych nie potrafi jednoznacznie odpowiedzieć na pytanie, czy zaliczają się do ludzi szczęśliwych czy pechowych (54%), natomiast co dziesiąty respondent zalicza siebie do pechowców (11%). Autorzy ankiety nie precyzują pojęcia szczęście, wychodzą z założenia, że każdy instynktownie wie, co ono oznacza. Pytanie to może jednak sprawić kłopot respondentom, którzy na co dzień nie zastanawiają się, czy de facto są szczęśliwi czy nie. Wiele zależy od nastroju, stanu emocjonalnego osoby badanej. Warto zwrócić uwagę, że dość wysoki jest odsetek osób zadowolonych z życia (66%), są to szczególnie Ci, którzy optymistycznie widzą swoją przyszłość i są zadowoleni ze swojej sytuacji materialnej. Polacy wysoko cenią wartości rodzinne, afiliacyjne, toteż źródłem zadowolenia dla większości z nich są dzieci (88% zadowolonych), przyjaciele i bliscy znajomi (dla 81%), aż 77% badanych deklaruje zadowolenie z własnego małżeństwa. Inne źródła zadowolenia, to miejsce zamieszkania (dla 79%), przebieg pracy zawodowej (59%), stan zdrowia (58%). Co drugi Polak zadowolony jest ze swojego wykształcenia, kwalifikacji i z materialnych warunków bytu. Najmniej powodów do zadowolenia dostarczają badanym subiektywnie odczuwane perspektywy na przyszłość (tylko dla 40% ankietowanych) i ich sytuacja finansowa (tylko 25% zadowolonych). Ciekawe, że osoby postrzegające siebie jako pechowców, bywają zadowolone z życia (7% to respondenci bardzo zadowoleni, 25% raczej zadowoleni i 48% średnio zadowoleni). Przepisy na szczęście w popkulturze Na zakończenie przywołać warto popularny dyskurs na temat tego, czym jest i jak można osiągnąć szczęście. I tutaj, podobnie jak w pismach filozofów, nie ma zgodności w kwestiach definicyjnych, sprzeczne są też reguły osiągania szczęścia. Popularne aforyzmy (np. Fortuna kołem się toczy) najczęściej odnoszą się do szczęścia w trzecim znaczeniu (splot pomyślnych okoliczności). Pobieżny ogląd tekstów muzyki popularnej uprawomocnia tezę, że szczęście odnoszone jest tu przede wszystkim do relacji interpersonalnych źródłem szczęścia jest odwzajemniona miłość romantyczna, erotyczna. Jeszcze inny wzorzec szczęśliwego życia odzwierciedlają reklamy szczęśliwi ludzie to konsumenci, hedoniści ukierunkowani na sferę mieć lub doznawać. Wysoki status ekonomiczny daje im duże możliwości nabywania dóbr materialnych i przeżywania przygód na egzotycznych wakacjach na antypodach. 22 Komunikat CBOS, BS/1/2014, styczeń 2014, Polacy o swoim szczęściu, pechu i zadowoleniu zżycia, opracowała Barbara Badora.

15 Szczęście w perspektywie interdyscyplinarnej 15 Na rynku wydawniczym pojawiło się wiele książek, które mają charakter poradnikowy, uczą jak żyć, by być szczęśliwym. Polska dziennikarka, Renata Arendt-Dziurdzikowska, po zapoznaniu się z wynikami licznych badań (nie wiemy jakich) na temat szczęścia i popularnych poradników, dotyczących warunków szczęśliwego życia, doszła do następujących konkluzji: Przeceniamy okoliczności zewnętrzne od małżeństwa po życie w słonecznym klimacie jeśli chodzi o moc uszczęśliwiania nas. Te badania wyraźnie wskazują, że jesteśmy szczęśliwi wtedy, gdy jesteśmy spokojni i radośni, bez względu na to, co robimy, i w jakim życiowym położeniu się znajdujemy. Nawet ludzie chorzy nie są mniej szczęśliwi od zdrowych, pięknych i bogatych. Różnicę stanowi jakość naszej uwagi [...]. Poczuć zapach róży, smak jedzenia, zachwycić się zachodem słońca i rozgościć się we wspólnocie wszystkich ludzi [...] jeśli narrator w mojej głowie nakazuje mi zdobyć kolejny szczyt, może lepiej podziękować mu za ambitną propozycję i raczej przygotować piknik pod tym szczytem. Podziwiać widoki, rozkoszować się chwilą, która właśnie trwa, ucieszyć się pięknem świata. Odetchnąć 23. Autorzy zalecający uważność, świadome i akceptujące przyjmowanie tego, co się zdarza, nie zniechęcają jednak do zaprzestania działań. W ich przekonaniu głęboki spokój, cisza, radość wyzwalają kreatywność i aktywność, która nie osłabia i nie udręcza. Duchowy wymiar życia, umiejętność cieszenia się z drobiazgów, nadaje mu prawdziwy smak 24. Wszystko przemija, toteż przeminą też problemy, dramaty ta myśl ma pomóc osobom, które tracą radość i nadzieję w obliczu przeciwności życiowych. Demokryt mówił o ataraksji wewnętrznym spokoju człowieka, równowadze psychicznej bez względu na okoliczności. Osiągnięcie tego stanu, także dla wielu współczesnych psychologów, jest warunkiem szczęścia. Ideał ten zgodny jest też z buddyjską nauką o szczęściu jej istotą jest pogłębiona duchowość, brak przywiązania do osób i rzeczy, wyzbycie się nadmiernych pragnień, dystans zarówno do wydarzeń smutnych, jak i radosnych. Wśród wielu pozycji wydawniczych ostatnich lat, dotyczących szczęścia, prawdziwymi bestsellerami także w Polsce stały się książki Reginy Brett, dziennikarki z Cleveland w stanie Ohio 25. Autorka sama doświadczona przez los pisze felietony, które stanowią formę psychoterapii dla osób zagubionych, przeżywających trudności. Jej recepta na szczęście jest prosta trzeba wierzyć w siebie, spełniać swoje marzenia, cieszyć się z każdego dnia. Ważna jest postawa akceptacji tego, co się zdarza, wewnętrzny spokój: Wybieraj czas, nie pieniądze. Medytuj i módl się. Pogódź się 23 R. Arendt-Dziurdzikowska, Radość z prania. Duchowość to radość, [w:] Zwierciadło, lipiec 2013 r., nr 7, s Sylwia Grzeszczak w piosence Małe rzeczy namawia do cieszenia się z drobiazgów, bo w nich wzór na szczęście zapisany jest. 25 Pierwszą książką, która przyniosła jej międzynarodową sławę, była pozycja Bóg nigdy nie mruga. 50 lekcji na trudniejsze chwile w życiu, następną zbiór felietonów Jesteś cudem. 50 lekcji jak uczynić niemożliwe możliwym.

16 16 Emilia Zimnica-Kuzioła z przeszłością. Spędzaj więcej czasu z przyjaciółmi. Żyj każdym dniem, każdą chwilą [...] 26. Szczęściem w tym nurcie nie jest hedonizm, bo cieszyć można się z drobiazgów i radość nie musi być szczególnie intensywna, nie jest nim wyjątkowo szczęśliwe zdarzenie (np. wielka wygrana na loterii), bo może też unieszczęśliwić osobę tak hojnie obdarowaną przez los. Trwałe zadowolenie z całokształtu życia nie jest możliwe w rzeczywistości, to ideał niemożliwy do osiągnięcia. W wielu tekstach popularnych piosenek szczęście to stan ducha i umysłu, można i należy znaleźć je w sobie 27. Okazuje się, że dyskurs potoczny może pokrywać się z refleksją filozofów. Według znanej maksymy Cycerona, żadna rzecz zewnętrzna nie uszczęśliwi człowieka, który szczęścia nie odnalazł w swoim wnętrzu. Podsumowanie Władysław Tatarkiewicz pisał o szczęściu rozumianym na sposób filozoficzny i definiował je jako względnie trwałe zadowolenie z całości życia. Ingarden 26 R. Brett, Jesteś cudem. 50 lekcji jak uczynić niemożliwe możliwym, Insignis Media, Kraków 2013, s Tak łatwo z rąk wymyka się Ucieka wciąż, znika we mgle Chcesz zamknąć na klucz Przed światem schować Skryć jak skarb swój Prywatny skarb... niemożliwe Bo szczęście to przelotny gość Szczęście to piórko na dłoni Co zjawia się, gdy samo chce I gdy się za nim nie goni Tym więcej chcesz im więcej masz Wymyślasz proch, chcesz sięgnąć gwiazd Lecz to nie to, nie to nie tak I ciągle czegoś nam brak do szczęścia Wciąż nam brak, tak zachłannie brak. Otwórz oczy... Szczęście to ta chwila co trwa Niepewna swojej urody To zieleń drzew, to dzieci śmiech Słońca zachody i wschody Więc nie patrz w dal, Bo szczęście jest tuż obok w nas W zwyczajnym dniu, w zapachu domu Wśród chmur, w ciszy traw Jest blisko nas, blisko tak, blisko tak Anna Maria Jopek, Na dłoni

17 Szczęście w perspektywie interdyscyplinarnej 17 natomiast wyszedł od pytania o differentia specifica człowieka, o cechy, które decydują o jego człowieczeństwie. Jego zdaniem, istotą człowieczeństwa jest realizacja wartości intelektualnych, etycznych i estetycznych. Zatem szczęśliwym będzie ten, kto żyje aktywnie, twórczo, kto przekracza granice natury. W koncepcjach psychologicznych mówi się o dobrostanie psychicznym, który warunkowany jest przede wszystkim przez osobowość jednostki, ale także przez podejmowane przez nią działania i zewnętrzne okoliczności 28. Badacze społeczni zastanawiają się nie tylko nad warunkami jednostkowymi, przybliżającymi do szczęścia, interesuje ich także szczęście zbiorowości. Stosując różne skale pomiaru zadowolenia z życia, pokazują współczesne państwa zróżnicowane pod względem możliwości zapewnienia szczęścia swoim obywatelom. Popularne poradniki zawierające wskazówki jak być szczęśliwym ukazują szczęście, które nie mieści się w trzech pierwszych przywołanych przez Tatarkiewicza znaczeniach, bowiem składa się ono z ulotnych chwil: Bo szczęście to przelotny gość, przebłysk słonecznej pogody. I dużo wie, kto poja ł, że szczęście to garść pełna wody. Taką życiową mądrość bardzo często mają ludzie, którzy doświadczyli traumatycznych przeżyć, np. ciężkiej choroby. Zaczynają dostrzegać rzeczy ważne i mniej ważne, przestają martwić się o przyszłość, starają się cieszyć bieżącą chwilą. To ujęcie można z pewnymi zastrzeżeniami przyporządkować definicji szczęścia w czwartym znaczeniu są to dobra subiektywnie ważne dla jednostki, a mogą nimi być zwyczajne codzienne zjawiska, jak choćby smak i zapach pieczonego chleba. Taką koncepcję szczęścia nazywam minimalistyczną. By osiągnąć dobrostan psychiczny wystarczy nie chcieć za dużo od życia i cieszyć się najprostszymi przyjemnościami. Warto myśleć pozytywnie, unikać ruminacji (niepotrzebnego zamartwiania się) i narzekania. Według popularnych poradników, każdy może opanować sztukę szczęścia, jak pisał M.E.P. Seligman, optymizmu można się nauczyć 29. Istotę tak pojmowanego szczęścia oddaje aforyzm: Szczęście to nie stacja kolejowa, na której wysiadasz, lecz sposób w jaki podróżujesz. Bibliografia Arendt-Dziurdzikowska R., Radość z prania. Duchowość to radość, [w:] Zwierciadło, lipiec 2013 r., nr 7. Brett R., Bóg nigdy nie mruga. 50 lekcji na trudniejsze chwile w życiu, Insignis Media, Kraków Brett R., Jesteś cudem. 50 lekcji jak uczynić niemożliwe możliwym, Insignis Media, Kraków Czupryn B., Antropologiczna perspektywa rozważań o szczęściu, [w:] Cywilizacja, nr 25/2008. Gerrig R. J., P.G. Zimbardo, Psychologia i życie, PWN, Warszawa B. Wojciszke pisał: Zmienność szczęścia między ludźmi zależy w około 50% od ich osobowości, w 40% od ich aktywności i zaledwie w 10% od warunków, w jakich żyją (Wojciszke, op. cit., s. 274). 29 M.E.P. Seligman, Optymizmu można się nauczyć. Jak zmienić swoje myślenie i swoje życie, Media Rodzina, Poznań 1993.

18 18 Emilia Zimnica-Kuzioła Ingarden R., Człowiek i czas, [w:] B. Ogrodnik, Ingarden, Wiedza Powszechna, Warszawa Ingarden R., Ksia żeczka o człowieku, Wydawnictwo Literackie, Kraków Kowalska E., P. Prufer, M. Kowalski (red.) Szczęście w wymiarze pedagogiczno-socjologicznym, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków Seligman M.E.P., Optymizmu można się nauczyć. Jak zmienić swoje myślenie i swoje życie, Media Rodzina, Poznań Seligman M.E.P., Prawdziwe szczęście, Media Rodzina,, Poznań W. Tatarkiewicz, O szczęściu, PWN, Warszawa B. Wojciszke, Psychologia społeczna, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa Źródła internetowe: The World Happiness Report 2013, ed. John Helliwell, Richard Layard and Jeffrey Sachs, sdsn.org/wpontent/uploads/2014/02/worldhappinessreport2013-online.pdf, odczyt r. A. Zwoliński, Szczęście brutto, [w:] 20 listopada 2014 r. Komunikat CBOS, BS/1/2014, styczeń 2014, Polacy o swoim szczęściu, pechu i zadowoleniu z życia, opracowała Barbara Badora. Szczęście w perspektywie interdyscyplinarnej Streszczenie Teza, zgodnie z którą szczęście jest najwyższym dobrem i celem człowieka rzadko jest kwestionowana. Pionierską książkę na temat szczęścia napisał Władysław Tatarkiewicz zawarł w niej przekonanie o względności szczęścia i sformułował cztery różne znaczenia tego abstrakcyjnego pojęcia. Inny polski filozof Roman Ingarden wyszedł od antropologii, od pytania o istotę człowieczeństwa. W jego przekonaniu szczęście jednostki związane jest z samorealizacją, z wrażliwością na wartości etyczne i estetyczne. Psychologowie zwracają uwagę na trzy wyznaczniki szczęścia: pierwszym jest osobowość, drugim podejmowane przez jednostkę aktywności, trzecim okoliczności zewnętrzne Badaczy społecznych z kolei interesuje nie tyle szczęście jednostki, ale zbiorowości. Wypracowują oni narzędzia, dzięki którym można badać empirycznie szczęście współczesnych społeczeństw.. Liczne są przepisy na szczęście w kulturze popularnej. Wydawnictwa oferują dziesiątki książekporadników na temat możliwości osiągania w życiu tego pożądanego stanu. Wśród nich ważnym nurtem jest minimalizm, zgodnie z którym człowiek może być szczęśliwy ograniczając własne pragnienia, akceptując siebie i wszystko, co się zdarza. Przedstawicielom tego nurtu bliska jest maksyma Carpe diem, zawarta w Pieśniach Horacego. Słowa kluczowe: szczęście, dobrostan psychiczny, perspektywa filozoficzna, psychologiczna, socjologiczna, szczęście w kulturze popularnej.

19 Szczęście w perspektywie interdyscyplinarnej 19 Happiness from a interdisciplinary perspective Summary The thesis that happiness is the highest good and purpose of man is rarely questioned. Władysław Tatarkiewicz wrote a pioneering book on happiness he introduced his belief in the relativity of happiness and made four different meanings of those abstract concepts. Another Polish philosopher, Roman Ingarden, took an anthropological view, questioning the essence of humanity. In his point of view, happiness of an individual is related to self-realization; the understanding of ethical and aesthetic values. Psychologists point out three determinants of happiness: personality, activity, and external circumstances. Social researchers are not interested in the happiness of an individual but in collective aspects. They generate tools that can be tested empirically by the happiness of modern societies. There are many recipes for happiness in popular culture. Publishing houses offer dozens of self-help books on the possibility of achieving this desired state. Among them, an important trend is minimalism, according to which a person can be happy by reducing their own desires, accepting themselves and everything that happens. The authors of this trend accept the maxim, Carpe diem, contained in Horace s Songs. Key words: happiness, terms of achieving well-being, philosophical, psychological, sociological perspective, happiness in popular culture.

20 vacat