ROK XXXIV, NR 10, 2008 ISSN

Transkrypt

1

2 PRACE NAUKOWE BADAWCZE INSTYTUTU MASZYN MATEMATYCZNYCH SERIA ABC.IT ROK XXXIV, NR 10, 2008 ISSN INSTYTUT MASZYN MATEMATYCZNYCH WARSZAWA, UL. L.KRZYWICKIEGO 34 1

3 REDAGUJE ZESPÓŁ: - dr inż. Jolanta Brzostek-Pawłowska (redaktor naczelny) - dr inż. Wojciech Nowakowski - mgr inż. Małgorzata Rubin (sekretarz redakcji) UL. L. KRZYWICKIEGO WARSZAWA TEL , , bi@imm.org.pl, Copyright by Instytut Maszyn Matematycznych, Warszawa, 2008 ISSN Nakład 100 egz. Półrocznik 2 Druk: Oficyna Wydawniczo-Poligraficzna Adam, Warszawa, ul.rolna 191/193

4 PRACE NAUKOWE BADAWCZE INSTYTUTU MASZYN MATEMATYCZNYCH SERIA ABC.IT Rok XXXIV Nr SPIS TREŚCI E-LEARNING 2008: PROBLEMY I TRENDY W ZDALNYM NAUCZANIU, TECHNOLOGIACH I STANDARDACH WPROWADZENIE - AKADEMICKIE I BIZNESOWE POSTRZEGANIE E-LEARNINGU ODDZIAŁYWANIE E-LEARNINGU I MIARY JEGO WPŁYWU FAKTY, TRENDY I OCZEKIWANIA W ZAKRESIE ZARZĄDZANIA E-LEARNINGIEM FAKTY, TRENDY I OCZEKIWANIA W ZAKRESIE E-KONTENTU FAKTY, PROBLEMY I WYZWANIA DOTYCZĄCE TESTOWANIA OPEN E-LEARNING Rozwój Open Source, Open Content i Open Services - sukcesy i przyszłość Open e-learning - wyzwania i możliwości Open e-learning - rozwój standardów REFLEKSJE KOŃCOWE MULTIMODALNOŚĆ MOODLE RÓŻNE WYMIARY EDUKACJI WSTĘP EDUKACJA WYMIANA DOŚWIADCZEŃ SPOŁECZNOŚCI PRAKTYKÓW PRACA PROJEKTOWA ZARZĄDZANIE PROJEKTAMI, INTRANET PORTALE EDUKACYJNO-INFORMACYJNE SLOODLE PODSUMOWANIE INTEROPERACYJNE KURSY E-LEARNINGOWE. ANALIZA STANDARDU IMS COMMON CARTRIDGE WSTĘP COMMON CARTRIDGE Jakie problemy rozwiązuje? Co specyfikuje? W jaki sposób osiągnięto interoperacyjność treści szkoleniowych? STRUKTURA PAKIETU COMMON CARTRIDGE Co to jest cartridge? Format pakietu Common Cartridge SCORM VS. IMS COMMON CARTRIDGE SCORM nie jest juz wspierany Porównanie standardów Narzędzia konwersji AUTORYZACJA (IMS COMMON CARTRIDGE AUTHORIZATION WEB SERVICE) ROZSZERZENIA IMS COMMON CARTRIDGE PODSUMOWANIE STANDARDY REPOZYTORIÓW E-LEARNINGOWYCH

5 1 WSTĘP CO TO JEST REPOZYTORIUM E-LEARNINGOWE Katalog metadanych Repozytorium obiektów cyfrowych Repozytorium obiektów e-learningowych Inne funkcje repozytorium e-learningowego METADANE W REPOZYTORIUM TREŚCI E-LEARNINGOWE W REPOZYTORIUM WSPÓŁPRACA ZE ŚWIATEM ZEWNĘTRZNYM CORDRA IMS DRI OAI-PMH PODSUMOWANIE - INTEGRACJA? TWORZENIE KURSÓW E-LEARNINGOWYCH W ŚRODOWISKU ROZPROSZONYM KSIĄŻKA ADAPTOWALNA ZAGROŻENIEM DLA KSIĄŻKI TRADYCYJNEJ? WSTĘP CZY KSIĄŻKA PRZETRWA? E-LEARNING NOWE ZAGROŻENIE KSIĄŻKA ADAPTOWALNA OCENA JAKOŚCI I CERTYFIKACJA KURSÓW ELEKTRONICZNYCH W POLSCE STAN OBECNY I PERSPEKTYWY WSTĘP CELE OCENY JAKOŚCI I CERTYFIKACJI POŻĄDANY ZAKRES BADAŃ JAKOŚCIOWYCH WNIOSKI DOTYCZĄCE PODSTAW NOWYCH OPRACOWAŃ W ZAKRESIE OCENY JAKOŚCI KURSÓW LITERATURA E-LEARNING W SŁUŻBIE MARKETINGU WSTĘP POZNAĆ ZDALNIE KLIENTA E-LEARNING W SŁUŻBIE MARKETINGU JUTRA UNIWERSALNOŚĆ I ADAPTACYJNOŚĆ E-LEARNINGOWYCH NARZĘDZI MARKETINGOWYCH 64 5 PODSUMOWANIE

6 JOLANTA BRZOSTEK-PAWŁOWSKA Instytut Maszyn Matematycznych, Warszawa E-learning 2008: Problemy i trendy w zdalnym nauczaniu, technologiach i standardach E-learning 2008: problems and trends in distance learning, technologies and standards Streszczenie Dziesięć lat dynamicznego rozwoju e-learningu na świecie daje podstawy do analiz i podsumowań wpływu e-learningu na procesy formalnego (szkolnego i akademickiego) i nieformalnego kształcenia pracowników oraz pozwala ujawniać problemy, niezaspokojone potrzeby i oczekiwania akademickich i biznesowych uczestników i odbiorców e-learningu. Mnogość badawczych opracowań jak i bieżących głosów i opinii w Internecie, wynikających z wieloletnich doświadczeń włączania e-learningu w procesy kształcenia, skłoniło autorkę do syntetycznego przedstawienia najważniejszych problemów i tendencji rozwoju zarówno oczekiwań jak i rozwiązań e-learningowych obecnie w 2008 roku. Abstract The last ten years of the dynamic development of e-learning gives the base to analize and to summarise the impact of e-learning on the formal and informal education. The e-learning experience of these years allows to disclose the problems and unresolved needs of the distance learning participants from educational and business sectors. The multidue of the publications and current opinions in the Internet about the most important e-learning problems to be resolved and about key trends in use of technology to support learning persuaded the Author to present them in the synthetic form.

7 Zeszyt ABC.IT nr 2/2008(10) 1 Wprowadzenie - akademickie i biznesowe postrzeganie e-learningu Cele nauczania reprezentowane przez środowiska akademickie jak i biznesowe zasadniczo są podobne skutecznie nauczyć, wyszkolić uczestników procesu kształcenia. Problemy i możliwości organizacji procesów kształcenia z zastosowaniem e-learningu oraz główne kryteria przy ocenie skuteczności oraz poziomu zadowolenia z procesów kształcenia są jednak w tych środowiskach różne. Potrzeby biznesowe i akademickie możliwości ich zaspokojenia, konfrontowane są zwłaszcza na studiach podyplomowych, gdzie uczestnikami w dużej części są pracownicy i menedżerowie przedsiębiorstw. Wiedza przekazywana często jest im już znana lub wręcz niepotrzebna. I mimo, że suma istniejących kompetencji uczelni pokrywa potrzeby wiedzy uczestników biznesowych, to programy poszczególnych kursów rozmijają się w dużym stopniu z oczekiwaniami. Potrzeba indywidualizacji przekazywanych treści, profilowania pod potrzeby małych grup odbiorców może być spełniana skutecznie przez włączenie w procesy nauczania technologii ICT, implementowanej w standardowym e-learningu (IEEE LOM, SCORM, IMS) oraz w technologiach i narzędziach, określanych, jako e-learning 2.0. Doświadczenia i badania potwierdzają, że najskutecznejsze przekazywanie wiedzy jest w trybie mieszanym kształcenia stacjonarnego, z bezpośrednim kontaktem wykładowców z uczestnikami, i kształcenia zdalnego poprzez technologie internetowe, wśród których technologie komunikacji synchronicznej pomiędzy uczestnikami i wykładowcą mają duży wpływ na skteczność kształcenia, podobnie jak kontakty stacjonarne. Ciężar przekazywania wiedzy przez wykładowców w formie stacjonarnych zajęć powinien obecnie się przesuwać w kierunku stacjonarnych zajęć wspomagających wykłady zdalne, dostępne m.in. w postaci elektronicznych kursów i podcastów, oraz wspomagających zdalnych kontaktów konsultacyjnych i innych w zakresie e-mentorstwa. Problemem są jednak ograniczone możliwości akademików w zakresie bezpośredniego tworzenia treści elearningowych i wręcz odmowa ich tworzenia. Wynika to z napotykanych trudności z opanowaniem, nie zawsze przyjaznych i prostych, narzędzi autorskich, trudności z rozpoznaniem możliwości często rozbudowanych i skomplikowanych technologii e-elarningowych w zakresie projektowania i implementacji skutecznej metodyki (scenariusza przebiegu) zdalnego nauczania. To, co skuteczne w profesjonalnym e-learningu, wiąże się z adatacyjnością prowadzenia kształcenia zgodnie z oczekiwaniami i możliwościami odbiorcy oraz z wiarygodnym procesem mierzenia i oceniania nabywanej i nabytej wiedzy. Trudno jest kadrze akademickiej lub nauczycielom samodzielnie spełniać wymogi skutecznego e-learningu, zaś współpraca z profesjonalnymi producentami i dostawcami treści e-learningowych wymaga pieniędzy, czasu i wiedzy w zakresie e-learningu. Stąd, przede wszystkim, jako materiały do zdalnego kształcenia, jako materiały e-learningowe służą: prezentacje MS Power Point wykładów, pliki.pdf, nagrania audio i wideo, referencje do stron WWW, do wikipedii, do bibliotek cyfrowych. Na potrzeby danego kursu tworzone są z nich kontekstowe zestawy. W sukurs przychodzą technologie Web 2.0, skwapliwie stosowane w procesach zdalnego kształcenia (Tabela 1). 6

8 Tabela 1. Technologie Web 2.0 w e-learningu 2.0 J.Brzostek-Pawłowska, E-learning 2008 blogi czaty społecznościowe dobre praktyki komunikatory linki do źródeł zasobów sieci społecznościowe nagrania video podcasty wirtualne laboratoria wikipedie By uczestnik kształcenia prowadzonego z wykorzystaniem technologii 2.0, buszujący w zasobach jak w zbożu, nie stracił z oczu celu kształcenia i osiągał ten cel, ogromną rolę musi spełniać nauczyciel, jako e-mentor. Dopingującym elementem jest stosowanie taksonomicznego systemu zdobywania i oceniania wiedzy i potwierdzania jej poziomu certyfikatami i dyplomami. Problemem świata akademickiego jest dostępność coraz większej liczby tzw. kontentu e-learningowego, jego jakość i interoperacyjność, w tym jakość metod i narzędzi weryfikowania zdobytej wiedzy, do czego obligują udzielane certyfikaty i dyplomy. Wyzwaniem dla nauczycieli akademickich jest też coraz większa konieczność równoległej obsługi zróżnicowanych potrzeb heterogenicznych pod względem wieku i potrzeb grup uczestników poszczególnych kursów podyplomowych, zdominowanych przez dorosłych, pracowników przedsiębiorstw o dużym, zróżnicowanym doświadczeniu zawodowym. Bez zwiększenia roli e-learningu w procesach nauczania trudno będzie podołać tym wyzwaniom. Inne widzenie form i problemów kształcenia pracowników reprezentowane jest przez biznes. Opłaty za kształcenie pracowników nie są tu najistotniejszym problemem. Większym problemem i kosztem jest ich nieobecność w pracy w czasie trwania kształcenia. Stąd pojawia się tendencja do spychania kształcenia i szkolenia pracowników na godziny wieczorowe i weekendy, m.in. w formie weekendowych szkoleń wyjazdowych, studiów zaocznych i niestacjonarnych. Biznes jest bardzo otwarty na zdalne formy szkolenia, bo w nich upatruje większą efektywność mniejsze sumarycznie koszty i większą skuteczność, czyli większy wpływ szkoleń i kształcenia na produktywność pracy. Warunkiem efektywności szkoleń jest dokładne dopasowanie treści szkolenia do potrzeb pracownika, do potrzeb wynikłych na stanowisku pracy. Kierunkiem rozwoju potrzeb kształcenia pracowników jest learningon-demand, pracownicy oczekują kształcenia just-in-time i just-what-is-needed. Jeżeli jest problem na stanowisku pracy i pada pytanie, musi przyjść szybko odpowiedź i pomoc w rozwiązaniu zaistniałego problemu, np. w postaci odpowiedzi, podpowiedzi i akuratnego doszkolenia, wsparte możliwością zdalnej konsultacji z ekspertem. Zobrazowaniem tej sytuacji jest szybka i skuteczna pomoc serwisantowi zepsutego urządzenia, który podając dane odczytane z radiowej metki RFID urządzenia, poprzez czytnik RFID i swój przenośny komputer lub smart device (ipod, iphone, PDA) pracujący w sieci bezprzewodowej, sięga do serwera i dostaje właściwą dokumentację techniczną, historię napraw urządzenia oraz zaczyna być prowadzony przez procedury naprawcze i diagnozowania, zaimplementowane w postaci interaktywnego, inteligentnego e-kursu, odpytującego i prowadzącego serwisanta krok po kroku w kierunku rozwiązania jego problemu. Potrzeby środowiska akademickiego jak i biznesowego podążają w tym samym kierunku konieczności granulacji wiedzy. Granulki, bryłki wiedzy, nuggets, są potrzebne, by dobrze dopasować porcję wiedzy dawaną szkolonemu do jego bieżących potrzeb bo potrzeby uczestnika akademickiego kursu podyplomowego i wspomnianengo pracownika-serwisanta 7

9 Zeszyt ABC.IT nr 2/2008(10) są podobne dostarczenie im wiedzy na kursie lub na stanowisku pracy dokładnie tej, jakiej potrzebują i dokładnie w tym czasie, gdy jej potrzebują. Te potrzeby mogą być zaspokojone jedynie poprzez ICT, w tym technologie e-learningowe. Potrzebna jest strukturalizacja istniejących materiałów szkoleniowych w granulki, nie zawsze w SCO (znane ze SCORM) - współużywalne obiekty szkoleniowe ponownego użycia. Mają one wady brak możliwości zapisu i opisu parametrów kontekstowych, dające granulce taką cechę jak możliwość kontekstowości zastosowania. Można zauważyć kierunek prowadzonych badań i prac rozwojowych w niektórych europejskich uczelniach, koncentrujących się na technologiach zapisu kontekstowości porcji wiedzy oraz na technologiach wspomagających automatyczną strukturalizację istniejących elektronicznych materiałów szkoleniowych z jednoczesnym opisem kontekstowości zastosowania. Parametry kontekstowości opisywane są w metadanych, które rozszerzają strukturę metadanych wyspecyfikowanych w SCORM. O ile dotychczas panował pogląd, że the content is king, to konieczność uwzględniania aktualnych potrzeb biznesowych odbiorców szkoleń powoduje uzupełnienie tego poglądu o stwierdzenie, że the context is queen. Zwłaszcza w e-learningu realizowanym na urządzeniach mobilnych (m-learning) zasadniczą sprawą jest zapewnienie właściwego szkolenia we właściwym kontekście, czyli dokładnie takiego, jakiego oczekuje użytkownik ( the right learning content into the right learning context ) [2.]. W dalszej części artykułu zostaną syntetycznie przedstawione zagadnienia - trendy rozwojowe e-learningu oraz trendy potrzeb i oczekiwań w zakresie wspomagania przez e-learning zdalnego kształcenia, sformułowane w czasie zeszłorocznej konferencji Learning Impact: The Summit On Global Learning Industry Challenges, August 2007, Vancouver, British Columbia i opublikowane w raportach [3.] i [4.]. 2 Oddziaływanie e-learningu i miary jego wpływu Główną troską i kierunkiem działań gremiów wpływających na rozwój e-learningu, m.in. liderów będących członkami IMS Global Learning Consortium, jest: 8 zapewnienie coraz większego dostępu do zasobów edukacyjnych, zwiększenie przystępności dostępu do zasobów (koszty), poprawa jakości zasobów edukacyjnych. Coraz szerszy dostęp do zasobów i coraz lepsza ich jakość są miarami wpływu i znaczenia e-learningu. Rozwój technologii wpływa na: poprawę dostępności, poprawę przystępności - czy to nam się opłaca (inwestorzy), czy stać nas na to (odbiorcy), wzrost jakości (działań edukacyjnych, e-kontentu). Dostęp do zasobów edukacyjnych obejmuje dostęp do materiałów szkoleniowych, referencji, interaktywnych aplikacji, instruktorów, innych osób szkolonych i do innych zasobów wspierających nauczanie i uczenie się. Przystępność związana jest z rachunkiem stopy zwrotu z inwestycji (ROI) i oceną korzyści (wartości dodanej np. zmniejszenie kosztów). Jakość działań edukacyjnych związana jest z wynikami, które można uzyskać przez gromadzenie informacji o przebiegu nauczania, z dostępem do wysokiej jakości działań edukacyjnych i z ich przystępnością (co się łączy z wyższymi kosztami i wzrostem ceny).

10 J.Brzostek-Pawłowska, E-learning 2008 Wpływ technologii na dostęp, przystępność i jakość można wyjaśnić następująco: wpływ na dostęp m.in. zwiększenie dostępu do materiałów i instruktorów poprzez zwiększenie rodzajów technologii dostępu, poprzez integrację aplikacji i zasobów, poprzez przenoszalność zasobów między systemami; wpływ na przystępność większa wygoda przy mniejszych kosztach; wpływ na jakość poprawa wyników jako skutek efektywnej metodyki nauczania, możliwości silnego angażowania (się) w proces uczenia, udostępniania dobrej jakości materiałów (ewaluacja materiałów online); technologia zwiększa skalę działań, obniża koszty edukacji 1 osoby, poprawia dostęp, pomaga w lepszym uczeniu się studentom, pomaga wykładowcom i instytucjom oceniać efektywność; technologia nie wpływa na to, co wykładamy (czego nauczamy), ale raczej na sposób, w jaki to robimy. Dodatkowymi miarami wpływu i znaczenia e-learningu są: adopcja przyswajalność technologii i jej rozwiązań, im większa - tym na szerszą skalę rozwiązanie/technologia jest przyjmowane i wysoce używalne, odpowiedzialność - jest nakazem dla liderów, by dążyć do właściwych proporcji dostępu, przystępności i jakości, ramy organizacyjne nauczania konstrukcja wyjściowa, służąca zapewnieniu wysokiej jakości działań edukacyjnych, interoperacyjność - daje możliwość wyboru rozwiązania bez ograniczeń technologicznych, innowacja - stwarza możliwość rozwiązania problemu w inny sposób, w oparciu o inne podejście. 3 Fakty, trendy i oczekiwania w zakresie zarządzania e-learningiem Trendy, wyartykułowane w raportach [3.] i [4.], są następujące: dostęp do zintegrowanych zasobów szkoleniowych (poprzez rozwiązania zgodne z opracowywanym standardem CC Common Cartridge); dostęp do kolekcji materiałów (zestawów) tworzonych z wyraźnie częściej używanych zasobów; bardziej zintegrowany dostęp do bibliotek cyfrowych, jednego z największych źródeł zasobów edukacyjnych; innowacyjne narzędzia do zindywidualizowanego nauczania (self-paced, self-testing, self-directed program) z instruktorem in loop ; cyfrowe i hybrydowe książki; wspieranie szkolonych przez technologie, a nie przez człowieka (w celu obniżania kosztów nauczania i umożliwienia zrównoleglonego nauczania uczestników o różnych potrzebach i percepcji); wyróżnialność instytucji kształcącej (ma wpływ na przystępność, zmniejszenie kosztów, zmniejszenie cen); rozwój form zdalnej współpracy (collaboration); nagrywanie wykładów, multimedia, m-learning. 9

11 Zeszyt ABC.IT nr 2/2008(10) Zaś fakty z zakresu zarządzania e-learningiem (wspomaganego systemami typu LMS/CMS) są następujące: 3 mln studentów amerykańskich studiów podyplomowych korzystało co najmniej z jednego pełnego kursu online; nie ma różnicy na tym poziomie studiów w wynikach kursów stacjonarnych i online; studenci zdalni częściej angażują się w dogłębne studiowanie niż studenci stacjonarni; systemy zarządzania kursami funkcjonują we wszystkich amerykańskich wyższych uczelniach a nauczanie z wykorzystaniem Internetu jest podstawą edukacyjnej działalności tych uczelni; rozwój technologii ma wpływ na efektywność nauczania, zaś na sukces w nauczaniu ma wpływ wirtualne środowisko, w jakim to nauczanie odbywa się; systemy e-learningowe stały się stale dostępnymi (7/24 - przez siedem dni w tygodniu, 24 godziny na dobę) systemami informacyjnymi. Wyzwania stawiane systemom zarządzania to: aktualizacja portfolio studentów pod wpływem uzyskiwania stopni/certyfikacji itp.; ulepszanie interakcji ze szkolonym; ocenianie zwłaszcza w trakcie szkolenia (formative tests); ulepszanie wyszukiwania zasobów; ewaluacja zasobów dla potrzeb zdalnego nauczania (w celu poprawy jakości). Rozwój systemów zarządzania LMS i CMS (Courseware Management System) oparty na standardach prognozuje się następująco: zarządzanie e-kontentem, zarządzanie dokumentami, listy (rejestry) zasobów np. rejestry metadanych; powstawanie repozytoriów e-kontentu oparte na standardach, upowszechnianie dobrych praktyk (tworzy się grupa robocza IMS GLC Learning Object Discovery and Exchange); rozszerzanie interoperacyjności na szeroką gamę narzędzi pracy grupowej (powstała nowa grupa robocza pracująca nad interfejsem specyfikowanym w IMS GLC LTI Learning Tools Interoperability); zwiększenie znaczenia definicji jakości w działaniach edukacyjnych i roli technologii we wspieraniu jakości (tworzona nowa grupa robocza IMS GLC TEFL Technology- Enabled Flexible Learning); wzrost znaczenia testów i oceniania w interaktywnych działaniach systemów e-learningowych, zwłaszcza w przypadkach nadawania tytułów, udzielania certyfikacji, dyplomów itp. (inicjatywa Academic Enterprise Oracle a w IMS GLC). 4 Fakty, trendy i oczekiwania w zakresie e-kontentu Zadawane są pytania: co zdominuje i dlaczego w e-kontencie: 10 zarejestrowane wykłady, dodatkowe uzupełnienia (zawarte w Common Cartridge), strony www (poprzez linki),

12 J.Brzostek-Pawłowska, E-learning 2008 wyszukiwarki internetowe (treści), systemy wspomagające adaptacyjny e-learning, inne rozwiązania? Wymagania na e-kontent: możliwość personalizacji e-kontentu, testujący i umożliwiający wyrównywanie poziomu, oceniający (mierzący), przenośny, interoperacyjny, dostosowany do tworzenia hybrydowych kursów (szkoleń), by zwiększać oddziaływanie kursów stacjonarnych, innowacyjne narzędzia (videokonferencje, forum, chat wzbogacające e-kontent, np. zapakowane w CC), rozumienie końcowego użytkownika: o różne zachowania w zależności od wieku; o różne sposoby konstruowania kontentu przez wykładowców; architektura systemów o połączenie funkcji LMS + CMS, o model federacyjnego wyszukiwania opartego o repozytoria e-kontentu instytucji i organizacji (cross-repository access), o wykorzystanie usług (standard SOA - Service Oriented Architecture), o nowe rodzaje aplikacji generatory sylabusów, zarządzające portfolio (dla wykładowców), o szacunek do potrzeb studenta (podejście student nasz klient ) możliwości pracy grupowej, wyrównywania poziomu (nieodpadanie z grupy), budowania własnego szkolenia (self-paced). Wyzwania i możliwości w zakresie e-kontentu formułowane są nastepująco: rozwój systemów e-learningowych jako systemów wieloaplikacyjnych, wielokomponentowych, opartych na SOA i współpracy z istniejącymi w danej instytucji systemami informatycznymi; wszechogarniający firmę system, o złożonej strukturze, przezroczystej dla użytkownika, posiadający jako normę (a nie wyzwanie) jeden punkt autentykacji, adaptacyjne, okresowe testy powodujące ewentualne włączanie doszkalania (z danej partii materiału); większy udział animacji i symulacji (koszty!) poprzez nowe narzędzia łatwego, szybkiego tworzenia tego rodzaju materiałów; e-learning nie sprowadza się obecnie do problemu więcej lepszego e-kontentu, jak dotychczas formułowano wymagania obecnie nacisk kładzie się na tworzenie sieciowych społeczności poprzez coraz bogatsze i bardziej zaawansowane narzędzia współpracy; efektywność e-learningu może wzrastać (teza) w wyniku wymiany wiedzy, przede wszystkim informacji o dobrych praktykach i publikowaniu przykładów stosowania technologii, co ułatwia i przyspiesza przyswajanie tych technologii (uczenie się niedoświadczonych od ekspertów, którzy doświadczyli). 11

13 Zeszyt ABC.IT nr 2/2008(10) Jaka przyszłość przewidywana jest w temacie e-kontentu: usługi sieciowe oparte na SOA (np. dostarczające fragmenty e-kontentu do budowy nowego e-kursu); testowanie możliwości ulepszania Content Packaging i Common Cartridge pod kątem personalizacji szkoleń metodą łatwego konstruowania szkolenia z dostępnego e-kontentu; sharmonizowanie sekwencjonowania z testowaniem i jego wynikami (tzn. włączanie IMS QTI stały problem jego braku w SCORM); upowszechnianie technologii i dobrych przypadków - rola LTAC (Learning Technology Advisory Council) w IMS GLC; jeden punkt dostępowy (zintegrowany) do rozlicznych narzędzi. 5 Fakty, problemy i wyzwania dotyczące testowania Pytania i wątpliwości, które się pojawiły, a które łączą się z testowaniem: Co jest najważniejszym miernikiem, którym można by mierzyć jakość i sukces kursów (wykładów) i programów? Jaka może być rola oceniania w trakcie szkolenia (kształtującego kompetencje) i oceniania ostatecznego oraz narzędzi analitycznych temu służących? Pytania te związane są ze znaczeniem testowania w e-kontencie i problemami związanymi z testowaniem: opór w stosunku do kultury (idei) testowania, zapytań i ankietowania brak kultury, technologie wspomogą jej rozwój; testowanie wiedzy i ewaluacja (jakości) kursów; 90% amerykańskich uczelni posiada systemy zarządzania kursami, tylko 10 % z nich przeprowadza testowanie przy ich pomocy; brak czasu u wykładowców (autorów) do przeprojektowywania kursów zgodnie z rozwojem (i możliwościami) technologii; brakuje technologii umożliwiających tworzenie raz dla wielu (one-size-fits-all) adaptacja, profilowanie; brakuje narzędzi śledzenia i zarządzania wynikami (testów) w skali potrzeb instytucji/przedsiębiorstwa. Wyzwania związane z testowaniem: potrzeba zintegrowanego rozwiązania (narzędzia, aplikacje, systemy) definiującego kompetencje i zarządzającego wynikami testów; potrzeba zintegrowanego rozwiązania (narzędzia, aplikacje, systemy) zbierającego i analizującego dane o jakości kursów (w tym testów), programów i o poziomie jakości całej organizacji; 12

14 J.Brzostek-Pawłowska, E-learning 2008 potrzeba narzędzi, aplikacji, systemów do bezpośredniego i pośredniego oceniania kursów, programów i instytucji; potrzeba bezpośredniego pomiaru oceniającego jakość w czasie szkolenia i ostatecznego; najważniejsze, to pośredni pomiar używalności i adekwatności (do potrzeb szkolonego) kontentu (w interakcji z uczącymi się i szkolonymi). 6 Open e-learning Kierunek rozwoju otwartych baz wiedzy, wyznaczony w Strategii Lizbońskiej, obejmuje również, a może przede wszystkim, zasoby i technologie e-learningu. Dynamikę rozwoju e-learningu zwiększa dostęp do otwartych: źródeł zasobów repozytoriów i rejestrów (metadanych), e-kontentu, usług sieciowych. By korzyści z otwarcia źródeł, zasobów i usług były maksymalnie duże, musi być zapewniona interoperacyjność e-kontentu i narzędzi. A ona wymaga i bazuje na implementacji standardów e-learningu. Ideologia otwierania wiedzy nie jest bezinteresowna dla jej propagatorów i sponsorów open inicjatyw, o czym będzie mowa w dalszej części artykułu. 6.1 Rozwój Open Source, Open Content i Open Services - sukcesy i przyszłość Rozwój open inicjatyw i opracowanych rozwiązań (systemów, e-kontentu, usług), wpływ na rozwój przesunięty od rektorów/dyrektorów do zespołów badawczych (topto-down czyli rozwój wynika z oddolnych inicjatyw, a nie odgórnych decyzji). Po początkowych oporach wzrasta popularność ideologii otwartego kontentu ( content is king ) i jego współużywalności; np. program OpenLearn Open University UK udostępnia kontent, wspiera i zachęca współpracujące społeczności szkolących się na tych materiałach, inna inicjatywa zachęca do rozwoju łatwych narzędzi wspomagających dzielenie się i współużywalność kontentu, włączył się też Microsoft ze swoją inicjatywą Microsoft Learning Gateway. Model open społeczności sponsorowane przez fundacje i przedsiębiorstwa korzystające z open rozwiązań. 6.2 Open e-learning - wyzwania i możliwości Utworzenie Strong Communities dla otwartych inicjatyw; pojedyncze, małe społeczności nie są w stanie tworzyć i promować spójnych, zintegrowanych rozwiązań open el". Otwarte inicjatywy, by przyciągać wolontariuszy, muszą mieć swoje działania Relevant and Compelling (pobudzające). Ocenianie wpływu. Istotne dla dalszego rozwoju open. Danie czasu na sukces. Zwłaszcza dla open content, gdzie zasadniczym czynnikiem sukcesu jest współudział (wkład). Niekomplikowanie rozwiązań architektury systemów przez zbyt złożone wymagania. 13

15 Zeszyt ABC.IT nr 2/2008(10) 6.3 Open e-learning - rozwój standardów Wzrasta adopcja otwartego standardu IMS CC (Common Cartridge), np. przez Open University UK. Rozwija się specyfikacja IMS LTI w kierunku bardziej zaawansowanej współpracy i integracji z aplikacjami learningowymi trzecimi, np. dokonania SAKAI pokazywane na Konferencji Learning Impact Przymiarki do projektu IMS Service Oriented Architecture przez nowopowstającą grupę roboczą. 7 Refleksje końcowe Dotychczasowa idea więcej lepszego kontentu i the content is king jest obecnie wspierana, a może wypierana, mającą coraz większe znaczenie w procesie kształcenia przez Internet, ideą i praktyką społecznościowych działań grup szkolonych i wykładowców pracą i komunikacją grupową, które dobrze przyczyniają się do wzajemnego wspierania, przekazywania doswiadczeń i wiedzy. Służą temu technologie Web 2.0, takie jak: wikipedie, fora, blogi [Tabela1]. Personalizacja procesu kształcenia, czy to przez adaptacyjny przebieg e-kursu, czy też przez możliwość budowania z dostępnego kontentu własnego programu szkolenia self paced, musi obejmować monitorowanie i ocenę poziomu nabywanej lub nabytej wiedzy. Wraz z oceną skutków szkolenia, ocenie (ewaluacji) musi podlegać kontent oraz organizacja procesu zdalnego kształcenia. Wydaje się, że dominującym nurtem we współczesnym e-learningu jest troska o jakość i skuteczność zdalnego kształcenia oraz o wiarygodność oceniania, zwłaszcza w tych instytucjach i organizacjach, które wydają certyfikaty i dyplomy. Testowanie i ocenianie jest sferą zaniedbaną w e-learningu z dwóch zasadniczych powodów konstruowanie rzetelnych i wiarygodnych testów i sprawdzianów wiedzy jest sztuką trudną i czasochłonną, a drugim powodem jest brak oficjalnie przyjętego modelu testowania, jego upowszechnienia i szerokiej adopcji. Jedyny model profesjonalnie opracowany przez IMS GLC specyfikacja IMS QTI 2.0 nie został, wbrew wieloletnim planom, włączony do standardu SCORM 3th Edition z powodów finansowych. Dlatego problem włączania do samego e-kontentu lub w procesy zdalnego kształcenia testów, wykonywanych różnymi technologiami, w tym również zgodnie z IMS QTI, w sumie - nieunormowanych, usiłuje się rozwiązać poprzez opracowywanie specyfikacji interefejsów współpracy, takiej jak IMS LTI czy specyfikacji integrowania zasobów CC, które służą zintegrowaniu i interoperacyjności zasobów i narzędzi, ze swego pochodzenia różnorodnych. Instytut Maszyn Matematycznych od kilkunastu lat specjalizuje się w technologiach rzetelnego i wiarygodnego testowania. Przywiązując dużą wagę do profesjonalnie prowadzonych procesów testowania, oceniania i analizowania wyników zdalnych szkoleń, jak również do personalizacji e-szkoleń i adaptacyjnego ich przebiegu, zawarł w opracowanej i stale rozwijanej technologii e-learningowej TeleEdu TM mechanizmy i narzędzia efektywnego e-learningu. Można skonstatować, że Instytut wcześniej przewidział to, co może być najistotniejsze w e-learningu, a co obecnie podnoszone jest przez gremia liderów e-learningu jako problemy i wyzwania. W celu szerszego upowszechnienia i adopcji najlepszych wzorców ze specyfikacji SCORM i IMS QTI, zaimplementowanych w TeleEdu TM, służącym profesjonalnemu e-learningowi, została opracowana w Instytucie w tym roku (2008) monografia poświęcona adaptacyjności e-szkoleń i wiarygodnym metodom oceny nabytej wiedzy i kompetencji [1.]. Warto sięgnąć po tę książkę, w której szczegółowo i dogłębnie są omówione powyższe zagadnienia, syntetycznie ujęte w niniejszym artykule. 14

16 J.Brzostek-Pawłowska, E-learning 2008 Bibliografia [1.] Wojciech Przyłuski: Inteligentne szkolenia i testy w środowisku e-learningowym opartym na modelach SCORM i IMS QTI, IMM, Warszawa 2008 r. Netografia [2.] Learning Solutions e-magazine TM, 2008, The Elearning Guild TM, [3.] Achieving Learning Impact 2007: Annual Report from IMS Global Learning Consortium on the Latest Trends in Learning, Technology & Standards, August 2007, [4.] Achieving Learning Impact 2007: Executive Summary: Key Trends in the Use of Technology to Support Learning, 15

17

18 MACIEJ MARCZUK Instytut Maszyn Matematycznych, Warszawa Multimodalność Moodle różne wymiary edukacji Multimodality of Moodle - the diverse aspects of education Streszczenie Celem artykułu jest prezentacja różnorodnych zastosowań platformy open source Moodle. Na początku autor skupił się na podstawowym zastosowaniu platformy dla celów edukacyjnych w instytucjach oświatowych. W dalszej części przedstawiono możliwości wykorzystania Moodle w celu wymiany doświadczeń oraz w społecznościach praktyków. Kolejnymi prezentowanymi obszarami zastosowania platformy są: zarządzanie projektami, intranet firmowy oraz portale edukacyjno-informacyjne. Na koniec przedstawiono innowacyjne wykorzystanie Moodle w wirtualnej rzeczywistości Second Life. Abstract The goal of the article is presentation diverse applications of the open source Moodle platform. Author begins with the basic use of the platform in educational facilities. Further on the article presents possible use of Moodle for exchange of experiences and within the framework of communities of practice. The following discussed examples are project management, company intranet and educational and information portals. At the end the author presents an innovative use of Moodle in the virtual reality of Second Life. 1 Wstęp Platforma Moodle jest przykładem systemu klasy CMS (Content Management System), czyli platformy e-learningowej o charakterze systemu zarządzania treścią. Termin Moodle jest skrótem od Modular Object-Oriented Dynamic Learning Environment (Modułowe, Dynamiczne, Zorientowane Obiektowo Środowisko Nauczania). Platforma dostarczana jest na licencji GPL (General Public License), której celem jest zagwarantowanie użytkownikowi swobody bezpłatnego korzystania z legalnego oprogramowania. Moodle służy do przygotowywania i przechowywania materiałów szkoleniowych oraz realizacji nauczania na

19 Zeszyt ABC.IT nr 2/2008(10) odległość. Umożliwia przekazywanie informacji także w czasie rzeczywistym oraz interakcję pomiędzy poszczególnymi użytkownikami, przez co dynamizuje proces kształcenia. Platforma jest narzędziem rozbudowanym, ale jednocześnie charakteryzuje się stosunkowo prostą instalacją, administracją i użytkowaniem. Tworząc materiały szkoleniowe autor ma dostęp do wielu składowych systemu, takich jak: quizy, ankiety, czaty, fora dyskusyjne, testy, możliwość importowania plików różnego formatu oraz gotowych szkoleń e-learningowych. Ponadto wciąż rozwijane są nowe moduły, które można zaimplementować do już funkcjonującego systemu. Należy jednakże zauważyć, że wielość tych elementów nie zawsze przekłada się na ich funkcjonalność i szerokie możliwości zastosowań. Do niedociągnięć platformy zaliczyć można np. kwestie językowe. Mimo, że narzędzie stosowane jest już w 200 krajach i wspiera 75 języków, w tłumaczeniach pojawiają się istotne wady. Istnienie tych stosunkowo drobnych niedociągnięć nie zmienia faktu, że Moodle dynamicznie się rozwija i znajduje coraz szersze grono zarówno współtwórców jak i użytkowników. Dzieje się tak ze względu na ogólnodostępny kod źródłowy (licencja GPL) i jego szerokie zastosowanie nie tylko w dziedzinach pierwotnie przewidzianych przez autora. Moodle okazał się bowiem narzędziem o zastosowaniu szerszym, niż zakładał jego twórca. Dzięki charakteryzującej go multimodalności, jego zastosowanie nie jest ograniczone jedynie do realizacji procesów nauczania, ale umożliwia także wymianę opinii i doświadczeń, czy wymianę informacji o wydarzeniach ważnych dla środowiska zainteresowanego danym tematem. W poniższym artykule autor postara się przedstawić możliwie szeroką paletę zastosowań platformy Moodle nie tylko w zakresie edukacji. 2 Edukacja Twórca Moodle, Martin Dougiamas, od lat stara się odpowiedzieć na pytanie, w jaki sposób oprogramowanie wykorzystywane w Internecie może wspierać procesy kształcenia. W efekcie tych poszukiwań powstała platforma Moodle, której głównym celem jest właśnie zastosowanie edukacyjne. Aspekt edukacyjny jest widoczny nawet w domyślnej taksonomii, stosowanej w systemie dzielącym użytkowników na nauczycieli i studentów/uczniów. Aktualnie, większość szkół wyższych w Polsce wykorzystuje w różnym zakresie e-learning, jako uzupełniający sposób udostępnienia wiedzy swoim studentom, zastępujący lub wspierający prowadzone zajęcia stacjonarne. Często w tym celu sięga się po Moodle, którego niekwestionowaną zaletą jest możliwość bezpłatnego użytkowania. Przykładem tego typu zastosowań mogą być: Centrum Multimedialnej i Otwartej Edukacji Uniwersytetu Warszawskiego, esggw Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego, czy też Uczelniana Platforma E-Learningowa Akademii Górniczo-Hutniczej. Na platformie uczelnie zamieszczają ważne informacje dla swoich studentów, ogólnodostępne informacje dydaktyczne, prowadzą ankiety związane z bieżącą działalnością uczelni, a także wykorzystują ją w celu zapewnienia indywidualnego kontaktu studenta z wykładowcą. Często włączenie Moodle w działalność danej instytucji oświatowej jest inicjatywą oddolną nauczyciele i wykładowcy, którzy chcą pogłębić kontakt z uczniami i studentami, udostępnić im dodatkowe materiały dydaktyczne, zwiększyć nadzór nad postępami w nauce, 18

20 M.Marczuk, Multimodalność Moodle czy też dodatkowo zmotywować uczących się, znajdują w Moodle odpowiednie narzędzie do realizacji tych celów. Ciekawą ideą jest tworzenie przez szkoły wyższe wirtualnych laboratoriów, czyli zbiorów wirtualnych ćwiczeń, których głównym celem jest symulowanie pracy rzeczywistego sprzętu badawczego, używanego w realnych laboratoriach naukowo-badawczych. Wirtualne laboratorium oferuje pracownikom i studentom doskonałą możliwość zapoznania się z urządzeniami laboratoryjnymi oraz uzyskania podstawowych umiejętności i wprawy w ich obsłudze. Platforma Moodle znajduje zastosowanie także w rozwiązaniach komercyjnych. Przykładem może być serwis szkoły języków obcych, oferującej kursy języka japońskiego na różnych poziomach zaawansowania oraz informacje dla osób zainteresowanych japońskim obszarem językowym. Rys. 1 Widok strony serwisu szkoły języków obcych. Źródło: japonka.pl 3 Wymiana doświadczeń Przykładem wykorzystania Moodle w celu wymiany doświadczeń może być inicjatywa stworzenia platformy internetowej (serwisu społecznościowego) skupiającej miłośników języków romańskich. Stworzenie takiej platformy umożliwiłoby rozwój międzynarodowej społeczności internetowej skupionej wokół kwestii związanych z nauczaniem języków 19

21 Zeszyt ABC.IT nr 2/2008(10) w szkole oraz nawiązanie kontaktu z native speakerami. Ułatwiłoby także przekazywanie wiedzy, doświadczeń i opinii, oraz przepływ informacji między uczniami a szkołą. Skupienie wszystkich języków z grupy romańskiej w jednym miejscu zapewnia uczniom dostęp do szerokiej palety języków i umożliwia praktyczne wykorzystywanie nabytych umiejętności. Twórcy grupy wybrali platformę Moodle ze względu na jej elastyczność, łatwość użycia i stały, dynamiczny rozwój. Podobną rolę może pełnić platforma Mazowieckiego Samorządowego Centrum Doskonalenia Nauczycieli (MSCDN). Jej użytkownicy zamieszczają różnorodne tematy i kwestie, z jakimi zetknęli się w swojej pracy pedagogicznej i dzielą się doświadczeniami. Na platformie można znaleźć zarówno szkolenia otwarte, jak i zamknięte, oraz relacje z realizowanych projektów, wyjazdów czy seminariów. Rys. 2 Widok strony platformy MSCDN Źródło: Serwis MSCDN stanowi z jednej strony miejsce wymiany doświadczeń nauczycieli, z drugiej natomiast - przykład wirtualnego miejsca spotkań osób zawodowo zainteresowanych wspólną tematyką, czyli ośrodka skupiającego określoną społeczność praktyków. 20

22 4 Społeczności praktyków M.Marczuk, Multimodalność Moodle Za społeczność praktyków uznaje się grupy osób, które łączą wspólne obszary zainteresowań zawodowych, na co dzień napotykające podobne problemy (definicja zaczerpnięta z e-mentor.pl). Społeczności te działają w sposób nieformalny, jedynie dzięki dobrej woli swoich członków, co można uznać także za ich główny atut. Członkowie społeczności zdają sobie sprawę z tego, że współpraca szerokich i różnorodnych grup w wielu przypadkach zapobiega wyważaniu otwartych drzwi, kiedy problematyczna kwestia została już rozwiązana przez kogoś innego. Grupy takie mogą z czasem stawać się grupami eksperckimi, wspierającymi inne środowiska w rozwiązywaniu ich problemów. Za taką grupę należy niewątpliwie uznać założycieli kanadyjskiego serwisu knowmoodle.ca. Autorzy serwisu mówią o sobie, że tworzą społeczność zorientowaną na wspieranie nauczycieli, grup i organizacji w wykorzystywaniu rozwiązania open source, jakim jest Moodle. KnowMoodle wspiera osoby indywidualne i organizacje w przeniesieniu ich tradycyjnej działalności w świat Internetu poprzez wspólną naukę, dzielenie się umiejętnościami i tworzenie nowych metod nauczania i komunikacji. KnowMOODLE współpracuje głównie z instytucjami oświatowymi, ale także organizacjami takimi jak: kanadyjskie COSTI for Immigrant Professional, czy międzynarodowe Kaleidoscope Employment Programs. Instytucje te ułatwiają imigrantom i młodym ludziom znalezienie pracy i aklimatyzację w nowym dla nich środowisku. Rys. 3 Widok strony serwisu knowmoodle.ca. Źródło: 21

23 Zeszyt ABC.IT nr 2/2008(10) 5 Praca projektowa zarządzanie projektami, intranet Z uwagi na fakt, że platforma Moodle używana jako baza danych zapewnia modyfikację poziomu uprawnień w obrębie poszczególnych modułów, można ją wykorzystać do zarządzania nawet dużymi projektami. Istnieje możliwość zgromadzenia w jednym miejscu różnorodnych informacji dotyczących poszczególnych projektów, w których uczestniczy dana firma lub organizacja. Dzięki możliwości nadania uprawnień tylko do danego zasobu platformy, na stronie głównej przedstawić można wszystkie realizowane projekty, ale dostęp do poszczególnych poziomów i treści delegować tylko wybranym partnerom lub osobom. Każdy z użytkowników przypisanych do danego projektu może zapoznać się z dokumentacją z nim związaną, importować materiały przez siebie opracowane, czy przeglądać aktualności z życia projektu (wydarzenia, relacje, zdjęcia). Komunikacja pomiędzy partnerami w poszczególnych projektach może odbywać się poprzez dostępne na platformie czaty i fora oraz wbudowaną pocztę elektroniczną. Funkcje Moodle umożliwiają w ten sposób uczestnikom poszczególnych projektów kontakt i pozyskiwanie niezbędnych informacji, a głównemu administratorowi - usystematyzowanie i strukturyzację przepływu tych informacji oraz sprawowanie kontroli nad działaniem serwisu. Dobrym przykładem takiego zastosowania jest serwis 22 Rys. 4 Widok strony serwisu netfoad. Źródło: Opisane powyżej funkcje oferowane przez Moodle wskazują na możliwość wykorzystania platformy jako intranetu, zwłaszcza w niewielkich firmach. Do wymienionych zalet dodać