KONFERENCJA STUDENCKO - DOKTORANCKA RÓŻNICUJĄCE SIĘ SPOŁECZŃESTWO

Transkrypt

1 KONFERENCJA STUDENCKO - DOKTORANCKA RÓŻNICUJĄCE SIĘ SPOŁECZŃESTWO

2 ABSTRAKTY Magdalena Debita (Uniwersytet Wrocławski) Wybrane problemy etyczne początku życia ludzkiego - w poszukiwaniu odniesienia między filozofią, teologią i medycyną. Bioetyka (ang. bioethics, gr. bios życie, ethos zachowanie) jako dział etyki, w sposób szczególny i wnikliwy analizuje wszelką działalność badawczą o charakterze nowatorskim związaną ze zdrowiem i życiem człowieka. Różnie jest pojmowana - jedni widzą w niej j.w. składową klasycznej dziedziny nauki, inni zaś jednak odrębną dyscyplinę. Rozrzut pomiędzy pojmowaniem zakresu dziedziny bioetyki bierze się stąd, że problematyką tą zajmują się równolegle i równoprawnie m.in. lekarze, teologowie, prawnicy, biolodzy, farmaceuci, socjologowie, ekolodzy - zatem ludzie o często skrajnie różnych celach i preferencjach. Głos w dyskusji zabierają także politycy, organizacje społeczne czy twórcy kultury. Ta dziedzina nauki powstała jako odpowiedź na naglące pytania, przed jakimi stanęła ludzkość w dobie niespotykanego wcześniej, gwałtownego rozwoju naukowego i technologicznego. Różnorodność a często sprzeczność stanowisk rodzi konieczność ich usystematyzowania zarówno w świadomości środowisk naukowych, jak i dialogu opinii publicznej. Dotyczy to zwłaszcza gorącej debaty wokół zagrożeń związanych z relatywizacją idei nienaruszalności życia ludzkiego. Gwałtowny rozwój technologii medycznych oferuje obecnie rozwiązania nie bez racji odbierane jako etyczne niejednoznaczne. Cywilizacja techniczna wyprzedzająca obecnie coraz bardziej wolniejsze ze swej natury kulturowe procesy absorpcji zmian nieuchronnie powoduje konflikt postaw i nie jest to bynajmniej jedynie prosty, czarno-biały dualizm konserwatywno-liberalnej sceny. Kwestią zasadniczą, swoistym sednem, w tej gorącej dyskusji jest, co zrozumiałe, przede wszystkim ryzyko związane z oferowanymi przez medycynę możliwościami i tu punkt zapalny stanowi kwestia nadrzędnego dobra, któremu medycyna służyć powinna. Sposób definiowania i pojmowania tegoż dobra nadrzędnego determinuje zarówno kierunek dyskusji, jak i odmienne pozycjonowane non possumus stron debaty. Ślipko T., Bioetyka najważniejsze pytania, Kraków 2012, Różyńska J., Chańska W., Bioetyka, Warszawa 2013, Gert, B., Culver Ch. M., Clouser K.D., Bioetyka, Gdańsk Mirona Klorek (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza) Doskonałe pokolenie społeczne konsekwencje braku regulacji Preimplantacyjnej Diagnostyki Genetycznej w Polsce

3 Polska jest jednym z nielicznych krajów w Europie, która do tej pory nie uregulowała prawnie kwestii związanych z stosowaniem preimplantacyjnej diagnostyki genetycznej wykonywanej na embrionach in vitro w celu wykrycia: aneuploidii chromosomowych, chorób jednogenowych, oraz translokacji. PGD umożliwia również wybór cech fenotypowych przyszłego potomstwa, płci jak również używana jest do sprawdzania zgodności tkankowej embrionów z żyjącymi osobnikami, co pozwala na przyjście na świat genetycznego bliźniaka mogącego w przyszłości zostać dawcą tkanek/narządów (saviour sibilings). Możliwości te rozszerzają się wraz z wejściem we wrześniu 2013 roku na rynek usług medycznych Preimplantacyjnej Diagnostyki Genetycznej Nowej Generacji, która wykorzystuje nowoczesne metody sekwencjonowania DNA. Badania te dostępne są tylko w prywatnych klinikach leczenia niepłodności, które to w obliczu braku stosownej ustawy korzystają z wytycznych Europejskiego Stowarzyszenia Rozrodu i Embriologii. Koszt PGD wynosi ok. 8 tyś. zł. W obliczu przytoczonych powyżej faktów, w prezentacji chciałabym zastanowić się nad pytaniami: na ile realne jest powstanie doskonałego pokolenia, wolnego od wad genetycznych z wyselekcjonowanym fenotypem? Czy Państwo powinno sfinansować program preimplantacyjnej diagnostyki genetycznej aby zapewnić równość szans potencjalnych obywateli oraz ich rodziców? Czy skutkiem takiego programu byłoby powtórne wykluczenie społeczne osób z wrodzonymi wadami rozwojowymi (Habermas), a może nastąpiłaby rewolucja w definiowaniu niepełnosprawności, gdzie to za coś negatywnego uznawano by np. niebieski kolor oczu? Czy rodzice mają obowiązek wzmacniać społeczne pożądane cechy u swego przyszłego potomstwa (Savulescu)? Mam nadzieję, że odpowiedzi na powyższe pytania pozwolą nam wybrać model regulacji preimplantacyjnej diagnostyki genetycznej jeśli chodzi o zakres stosowania oraz kwestie finansowania. J. Habermas, Przyszłość natury ludzkiej. Czy zmierzamy do eugeniki liberalnej?, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2003, J. Kapelańska Pręgowska, Prawne i bioetyczne aspekty testów genetycznych, Wolters Kluwer, Warszawa J. Savulescu, Enhancing Equality, [w:] K. Lippert-Rasmussen, M. Rosendahl oraz J. Wamberg (red.), The Posthuman Condition: Ethics, Aesthetics and Politics of Biotechnological Challenges, Aarhus University Press, Aarhus 2012, s Jędrzej Maliński (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza) Globalizacja a praca opiekuńcza. W moim referacie pragnę się przyjrzeć przeobrażeniom, jakie w związku z procesem globalizacji rozumianej jako Giddensowskie zmniejszenie się dystansu nastąpiły w pracy opiekuńczej na przestrzeni ostatnich kilkudziesięciu lat. Aby tego dokonać, zastosuję metodę analizę socjoekononomicznej systemu-świata oraz socjologiczne badania jakościowe (analiza tekstów zastanych, wywiady jakościowe). W swojej pracy powoływać się będę na badania feministek

4 socjalistycznych, przyjmując jednocześnie perspektywę intersekcjonalną (oprócz relacji płciowych uwzględnię również wymiar klasowy i rasowy/etniczny). Wystąpienie zasadniczo będzie składać się z trzech części. (1.) Na początku zdefiniuję pracę opiekuńczą (rozumianą jako Marksowską pracę reprodukcyjną mającą na celu odnowienie zasobów siły roboczej) zarysuję krótko historyczną relację między kobietami a rynkiem pracy, która to relacja zaowocowała kryzysem pracy opiekuńczej. Zasadza się on na przymusie uczestnictwa kobiet na rynku pracy zarobkowej, co skutkuje brakiem rąk do pracy opiekuńczej wiązanej zwykle ze sferą domową. W rezultacie pojawia się zapotrzebowanie na niskoopłacane pomoce domowe (o zarobkach niższych niż najniższe uzyskiwane przez członka gospodarstwa domowego zdolnego do pracy opiekuńczej). (2.) W krajach centrum pomocami domowymi zwykle zostają osoby innej rasy/narodowości, najczęściej pochodzące z byłych kolonii, obecnie peryferyjnych (Filipiny, Ukraina, kraje arabskie). Wiąże się to z opisanym przez Immanuela Wallersteina transferem pomiędzy krajami centrum a peryferiami. Poza jego przedstawieniem przeanalizuję też sytuację gospodarstw domowych i kobiet w krajach peryferyjnych, z których drenuje się siłę roboczą (także do pracy opiekuńczej), w zamian oferując pomoc rozwojową przejawiającą się w narzucaniu wolnorynkowych, demokratycznych reform oraz polityk równości płci. (3.) Poza poziomem makro- zajmę się także mikrostrukturami analizując poszczególne gospodarstwa domowe. Aby uwidocznić charakterystyczne cechy eksportu pracy opiekuńczej zawężę opis sytuacji do płatnej pomocy domowej w środowisku białych wykształconych heteroseksualnych kobiet o poglądach feministycznych z klasy średniej krajów centrum. Po przedstawieniu powyższych, nierzadko budzących niepokój cech zjawiska globalnej płatnej pracy opiekuńczej, chciałbym w podsumowaniu zastanowić się nad możliwym rozwiązaniem tych problemów. Kurian R., Globalizacja pracy domowej i usług opiekuńczych, tłum. M. Michowicz, 2007, Molinier P., Of Feminists and Their Cleaning Ladies: Caught Between The Reciprocity of Care and The Desire for Depersonalisation, Multitudes, 2009, t.37-38, nr 3 4, s Wallerstein I., Analiza systemów-światów. Wprowadzenie, tłum. K. Gawlicz i M. Starnawski, Dialog, Warszawa Kamila Biernat (Uniwersytet Mikołaja Kopernika) Istnienie bezwiedne i istnienie czuwające jako wyraz filozofii Spenglera W swoim wystąpieniu chciałabym pokrótce przedstawić filozofię Spenglera dotyczącą szeroko rozumianej kultury i cywilizacji. Należy pamiętać, że Spengler wyróżniał istnienie bezwiedne- czyli takie które jest niezbędne dla funkcjonowania kultury i historii, oraz istnienie czuwające, dzięki którym możliwe jest poznanie przyczyn i skutków każdego wydarzenia. Oba te elementy zostały umieszczone po przeciwnych sobie stronach.

5 Obok istnienia dwóch głównych elementów, bardzo ważną rolę odgrywa także otaczająca nas natura i przyroda. To ona bardzo często poprzez ingerencję w życie człowieka pokazuje swoje prawdziwe oblicze. Na osobny fakt zasługuje zwrócenie uwagi na to, że Spengler w swojej filozofii próbował udowodnić i wskazać, że elementy biologiczno naturalistyczne mają bardzo duże znaczenie w życiu każdej istoty ludzkiej. Również bardzo ważne miejsce zajmuje pojęcie rasy jak i jej wszystkie charakterystyczne elementy, które są zakorzenione w istnieniu bezwiednym. Z kolei koncepcja kultury kreowana przez Spenglera jest rozumiana poprzez kategorie wiekowe, do których śmiało można zaliczyć: młodość, dzieciństwo, oraz prymitywność. Należy również wskazać, że nieodzownym elementem struktury jest religia, która została określona jako sposób na poznanie świata i zdobycie wiedzy o nim samym. Jeżeli zaś chodzi o politykę, to Spengler określił ją jako życie, dlatego też postaram się w swoim wystąpieniu bardziej rozwinąć ten wątek. Na koniec warto również zastanowić się nad tym do jakiego istnienia można zaliczyć człowieka i jego całą działalność. Gawor L., Katastrofizm w polskiej myśli społecznej i filozofii: , Lublin Kołakowski L, Spengler, Warszawa Łempicki Z, Oswald Spengler, Warszawa Katarzyna Rytlewska (Uniwersytet Kazimierza Wielkiego) Między nowoczesnym byciem, a ponowoczesnym trwaniem Nowoczesność daje całą gamę możliwości, jednocześnie nie wskazując rozwiązań. W tym świecie jak można by rzecz ująć w duchu Sartre a trzeba wybierać, ale jak? Dążenie do poszukiwania i wyboru tego, co autentyczne, jest trudne. Zdaniem Michała Warchala nowoczesność ma bowiem jeszcze jedną przygnębiającą właściwość w postaci zatarcia granicy między rzeczywistością a pozorem. Badacz podążając tropem Paula Ricouera, zauważa, że tożsamość człowieka staje się miejscem skrzyżowania historii i fikcji. Agata Bielik-Robson w tym miejscu widzi jedną z podstawowych różnic między nowoczesnością a ponowoczesnością. Przełom, jej zdaniem, następuje w momencie, kiedy jednostka postmodernistyczna, w odróżnieniu od nowoczesnej, która podejmowała trud kształtowania własnego charakteru, może być jednostką bez właściwości. Komparatystyczne zestawianie dwóch wzorców poznawczych (nowoczesnego i ponowoczesnego) pozwala dostrzec, jak bardzo definicje tych pojęć mogą okazać się płynne, jeśli odnosimy je do psychiki człowieka (psychiki bohatera literackiego), który szuka wolności, by już po chwili, jak

6 zauważył Erich Fromm, od tej wolności próbować uciec. Chciałabym na tę specyfikę w swoim referacie zwrócić uwagę, wskazując zarazem, w jaki sposób konstrukcja nowoczesnego świata okazuje się dla jednostki ciężarem, który przygniata ją i tłamsi psychicznie. Jednocześnie ponowoczesność, która miała stanowić remedium, miała nadać życiu lekkości, jest tylko pozorną obietnicą, przytłaczając człowieka lękiem wynikającym z przekonania, że nie jest on samowystarczalny. M. Foucault, Filozofia, historia, polityka. Wybór pism, przeł. Damian Leszczyński, Lotar Rasiński, Warszawa B. Smart, Postmodernizm, przeł. Maciej Wasilewski, Poznań P. Wawrzyszko, Od modernizmu do postmodernizmu. Scotta Lasha koncepcja zmiany paradygmatów kulturowych [w:] Odkrywanie modernizmu. Przekłady i komentarze, Kraków Igor Holewiński (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza) Media a życie publiczne Marshall McLuhan powiedział, że to medium jest przekazem, a więc, że to nie treść, lecz środek przekazywania informacji warunkuje to, jak jest ona przez człowieka odbierana. Dane medium wzmacnia pewne ludzkie zdolności oraz osłabia inne, których wykorzystanie nie jest potrzebne przy użyciu środka komunikacji. McLuhan formułuje również pojęcie globalna wioska, za którym kryje się zjawisko obalania dotychczasowych barier czasowych oraz przestrzennych wskutek rozwoju mediów masowych oraz rozprzestrzenienia informacji, które pozwala na komunikowanie się ludziom na masową skalę. W kontekście pojęć postawionych przez McLuhana chcę dokonać porównania tych tez z poglądem Jürgena Habermasa na życie publiczne, które dzieli się na sferę reprezentacyjną gdzie jedna klasa społeczna jest reprezentantem całej zbiorowości, oraz sferę publiczną która charakteryzuje się dyskursem, wymianą poglądów różnych grup. Za przyczynę pojawienia się tej sfery w XVIII wieku Habermas uznał rozpowszechnienie się gazet, klubów czytelniczych oraz kawiarni. Autor stwierdził, że obecnie mamy do czynienia z wypchnięciem sfery publicznej na rzecz powrotu reprezentacyjnego charakteru życia publicznego wskutek rozwoju mass-mediów, przez które odbiorca stał się jedynie pasywnym konsumentem nieangażującym się w tworzenie sfery publicznej. W pracy dokonam porównania tez Habermasa oraz McLuhana w jaki sposób współczesne media wpływają na wygląd życia publicznego oraz dominacji którejś z wyróżnionych przez Habermasa sfer: jak dominująca rola radia oraz telewizji w XX wieku wpłynęła na wygląd tych sfer; jaką rolę pełni internet na formowanie się tzw. globalnej wioski oraz jak wpływa na dyskurs społeczny?

7 Marshall McLuhan: Zrozumieć media: Przedłużenia człowieka, przeł. Natalia Szczucka-Kubisz, Warszawa 2004 Jurgen Habermas: Strukturalne przeobrażenia sfery publicznej, przeł. Wanda Lipnik, Małgorzata Łukasiewicz, Warszawa 2007 Jurgen Habermas: Teoria działania komunikacyjnego, tom I: Racjonalność działania a racjonalność społeczna, przeł. Andrzej Maciej Kaniowski, Warszawa 1999 Michał Bryzek (Uniwersytet Śląski w Katowicach) Podziały społeczne i kulturowe wywołane przez technologię/ technologie. Człowiek według Bruna Laotoura to zwierzę plus technika. Umożliwia ona powstania społeczeństwa, jednak wraz z jej dynamicznym rozwojem prowadzi również do jego zróżnicowania. Świat postrzegany przez osoby, które używają nowoczesnych wynalazków codziennie do przedłużenia swojego ciała jest zupełnie inny od świata osób, które stosują je okazjonalnie lub wcale. Zbyt nowoczesna technologia, jak np. okulary Google, czy skrajnie inteligentne oprogramowanie tworzy dodatkowe podziały społeczne, które nie są oparte tylko na ekonomii, ale również na światopoglądzie. Wielu ludzi zadaje sobie pytanie o granice rozwoju, podczas gdy post- i transhumaniści starają się za pomocą nowoczesnych technologii przekroczyć wszelkie granice, które człowiekowi stawia natura. Podziały wywołane przez technikę nie są oczywiście niczym nowym. Wynalezienie pisma, które znała tylko wąska grupa społeczna w znaczący sposób podzielił społeczeństwo, umożliwiając jednym dostęp do wiedzy i historii, innym pozwalając jedynie na otrzymywanie pośrednich informacji. W dzisiejszych czasach okulary, czy zegarki Google, które kupowane są za astronomiczne sumy pieniędzy, tworzą z człowieka cyborga, łącząc go z siecią w sposób prawie nierozerwalny. To połączenie dla wielu osób wydaje się wręcz bezczeszczeniem człowieczeństwa. Technika bowiem jest rozumiana za Derridą jako coś zewnętrznego, jako martwa materia, która wkracza do ciała człowieka i dokonuje w nim nieodwracalnej przemiany. Już dziś przygotowuje się specjalne soczewki nakładane na oczy, które będą pełnić podobną funkcję, co okulary Google, nie wspominając już o chipach, które mają w przyszłości być połączone z systemem nerwowym i wyświetlać wszystkie obrazy w gałce ocznej od wewnątrz. Technologia w człowieku, która poszerza jego możliwości, ale jest niewidoczna, przeraża społeczeństwo, ponieważ nie wie ono, czy spotykane na ulicy osoby to ludzie czy też post-ludzie. Może to doprowadzić do podziałów opartych na strachu przed nowym i do dyskryminacji osób zmodyfikowanych przez technologię. Z. Bauman, Płynna nowoczesność, Kraków J. D. Bolter, Człowiek Turinga : kultura Zachodu w wieku komputera. Tłum. I wstęp T. Goban-Klas. Warszawa 1990.

8 L. Mumford, Technika a cywilizacja : historia rozwoju maszyny i jej wpływ na cywilizację. Tłum. E. Danecka. Warszwa Barbara Wycisk (Uniwersytet Warszawski) Co się stało z klasą robotniczą? Próba analizy struktury klasowej w Polsce na podstawie badań terenowych wśród byłych pracowników stoczni szczecińskiej Podczas sześciotygodniowych badań terenowych prowadzonych w trakcie studiów licencjackich na etnologii badałam losy stoczniowców w Szczecinie około 1,5-2 lat po likwidacji zakładu. Rozmawiając z pracownikami w bardzo różnym przedziale wiekowym, starałam się odpowiedzieć na pytanie, jak ich życie zmieniły dwa wydarzenia, czy może raczej procesy. Pierwszym była transformacja ustrojowa, prywatyzacja stoczni, wraz z całym przewartościowaniem systemu rozliczania pracy i myślenia o pracownikach. Drugim kluczowym wydarzeniem był upadek stoczni i różnorakie próby odnajdywania się w sytuacji bezrobocia. W swoich badaniach podejmowałam temat samych przemian ustrojowych widzianych z perspektywy kadry zarządzające, jak i szeregowych pracowników i analizowałam, jak ta perspektywa może wyjaśniać ich obecne trudności ze znalezieniem pracy. Często w rozmowach pojawiał się wątek mitu socjalistycznego człowieka nieelastycznego, niezdolnego do pojęcia zasad kapitalistycznej gospodarki. Innym razem rozmówcy skarżyli się na przewartościowanie zasad zatrudniania nowych pracowników pojawiał się rozdźwięk między poczuciem posiadania wysokich kwalifikacji zawodowych i brakiem szans na znalezienie satysfakcjonującej pracy. Dla wielu ludzi upadek stoczni był nie tylko utratą stałej pracy, ale również utratą statusu pracownika doświadczonego, o wysokich umiejętnościach, dobrze wynagradzanego. Dużą część moich rozmówców stanowili ludzie młodzi, którzy w stoczni pracowali zaledwie kilka lat, jednak najczęściej pochodzili z rodzin, w których stocznia była miejscem pracy od pokoleń. Badałam to, jak definiują oni wartości kapitalistycznego rynku pracy i jakie stosują strategie poszukiwania nowego miejsca zatrudnienia. Obie te grupy w inny sposób definiowały umiejętności, kwalifikacje, wykształcenie, wysoki/niski status społeczny, czy dobrą i upokarzającą pracę. Te konkretne przykłady pochodzące z badań terenowych posłużyły mi do szerszych rozważań na temat transformacji ustrojowej i klasowej w Polsce od lat 90. do dziś. W moim referacie spróbuję zdefiniować przemiany w strukturze klasowej w Polsce, w szczególności dotyczące losów ludzi, należących do klasy robotniczej. Przedstawię również to, jak oni sami postrzegają tę zmianę, jak definiują swoje miejsce w społeczeństwie w kontekście socjalizmu i kapitalizmu. Elizabeth Dunn, Prywatyzując Polskę, Warszawa Paul Willis, Learning to Labour - in New times, (ed with Nadine Dolby & Greg Dimitriadis). New York: Routledge, Katherine Verdery, What Was Socialism and What Comes Next, 1996.

9 Katarzyna Kolibabska Autobus jako przykład dynamicznej minispołeczności Człowiek, żeby czuł się bezpiecznie, oswaja otaczającą go przestrzeń, kolonizuje ją, określa, klasyfikuje. Stwierdzenie to choć z pozoru banalne, to ukazuje niezbędną ludziom potrzebę bycia u siebie. Współczesny świat jest na tyle zróżnicowany, że warto przyglądać się takim przestrzeniom, które Marc Augé określał nie-miejscami to przejściowe obszary jak poczekalnia na lotnisku czy dworzec. Augé stwierdza, że choć w nie-miejscach jesteśmy zbiorowo, to tak naprawdę przebywamy w nich samotnie. Przemieszczamy się przez nie w pośpiechu, ulatuje nam gdzieś ich sens. Warto jednak przyjrzeć się tym przestrzeniom pod kątem wspomnianej ludzkiej potrzeby bycia u siebie. W wyniku ludzkich działań nie-miejsca nabierają nowych, istotnych dla ich użytkowników, znaczeń. Jaki jest jednak ich charakter? W referacie zostanie pokazany proces wytwarzania się społeczności w przestrzeni autobusu, nadawania znaczeń podróży i autobusowi przez pasażerów, typowe dla tej społeczności zachowania, działania zaburzające jej równowagę. Zilustrowany zostanie również tymczasowy charakter tej grupy. Zostaną poruszone zagadnienia: Reguły, normy wytwarzane w autobusie Jak przebiega proces komunikowania się ludzi w autobusie i jak wpływa on na przebieg podróży Kwestia (braku) kompetencji komunikacyjnych pasażerów autobusu Obserwacje pokazują, że wiele osób dąży do zanegowania tej samotności w tłumie, dąży do kontaktów z innymi czy głębiej do wytworzenia się relacji społecznych. Na ile jednak można mówić w tym przypadku o wytwarzaniu się społeczeństwa? Jak zindywidualizowane działania pasażerów wpisują się w przejściowy charakter nie-miejsca? Czy można mówić o wytwarzaniu się wspólnych rytuałów? Referat przygotowany zostanie w oparciu o etnograficzne badania terenowe. Augé, Marc, 2010, Nie-miejsca. Wprowadzenie do antropologii hipernowoczesności, Warszawa. Rothenbuhler, Eric, 2003, Komunikacja rytualna. Od rozmowy codziennej do ceremonii medialnej, Kraków. Tuan, Yi-Fu, 1987, Przestrzeń i miejsce, Warszawa.

10 Jacqueline Czajka (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza) Społeczeństwo okiem Rona Fricke W swoim referacie chciałabym zaprezentować wizję społeczeństwa zaproponowaną przez Rona Fricke w dwóch filmach jego reżyserii. Film Baraka nakręcony w 1993 roku oraz jego kontynuacja Samsara (2011) należą do nurtu kina abstrakcyjnego i poprzez swoją dokumentalną formę dają niezwykle ciekawą perspektywę wglądu w obraz współczesnego świata. Przy takiej mnogości kadrów z ponad 20 krajów Ron Fricke proponuje nam spojrzenie obejmujące szeroką perspektywą społeczeństwo, dając możliwość wglądu w bogactwo jego zróżnicowania. Przewaga unikatowej, nienarracyjnej formy przekazu proponowanej przez Rona Fricke polega na niewerbalnym wyrażeniu treści niewyrażalnych poprzez estetyczną formułę obrazu i dźwięku. Będę starała się pokazać, że nieintersubiektywnie komunikowalny charakter odbioru obrazu filmowego zostaje zrównoważony poprzez fokalizującą formę przekazu. Powstaje pytanie o relacje pomiędzy rozumieniem języka obrazu a rozpoznawaniem i odczytywaniem jego pre-tekstów. Formuła preposteryjności pojawiła się w myśli Stanisława Czekalskiego nad badaniem semiotyki widzenia, natomiast fokalizacyjna forma ekspresji wizualnej w badaniach Mieke Bal wydaje mi się właściwą soczewką przez którą można spojrzeć na abstrakcyjną twórczość filmową Rona Fricke. Już na poziomie tytułu obu filmów mamy do czynienia z transcendentną treścią metafizyki wschodu, która w zderzeniu z obrazem konsumpcyjnego społeczeństwa rodzi pytania o relację ikony bóstwa i wizerunku człowieka wobec sacrum. W ujęciu Wunenburgera ikona czy też bycie na podobieństwo zawiera w sobie automatycznie zależność od swojego wzorca, zatem obraz powstaje tylko wtedy gdy jakiś byt, w tym byty materialne, zdolne są do re-produkowania swojego wzorca. W moim odczuciu zarówno Baraka jak i Samsara zadają pytanie o relację w jakiej pozostaje obraz bóstwa, oraz portret człowieka w przekroju współczesnego społeczeństwa. Osobną kategorią oceny twórczości Fricke jest analiza odbioru obrazu, wraz z całym obciążeniem kulturowym, historycznym i subiektywnie ukształtowaną pamięcią wizualną. Będąc częścią bycia na podobieństwo kultury nasz zapośredniczony odbiór wnosi całkiem nową jakość w rekonstrukcji wielu płaszczyzn zróżnicowanego oraz różnicującego się społeczeństwa przedstawionego w obiektywie Rona Fricke. Jean-Jacques Wunenburger, Filozofia obrazów, tłum. Tomasz Stróżyński, Wydawnictwo słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2011 Staples, Amy J, Mondo meditations -- Baraka directed by H. Ron Fricke, American anthropologist, 96 N(3), pages , 1994 Maria Poprzęcka (ed), Obraz zapośredniczony, Stowarzyszenie Historyków Sztuki, Warszawa 2005

11 Magdalena Załęcka-Myszkiewicz (Politechnika Śląska w Gliwicach) Jednorodzinna zabudowa socjalna - wpływ architektury na społeczeństwo Problem mieszkalnictwa socjalnego jest obecnie podejmowany przez większość państw na świecie. Podejmując wybrany problem badawczy, związany z kształtowaniem architektury mieszkalnictwa socjalnego, czyli mieszkalnictwa adresowanego do najsłabszych ekonomicznie grup ludności i realizowanego poprzez projekty socjalne, będące w gestii gmin, innymi słowy: kreowaniem mieszkań dla ludzi, których z różnych przyczyn nie stać na zakup mieszkania po cenach rynkowych, warto dążyć do sformułowania rozwiązań takiej zabudowy, która nie tylko będzie niezbędną minimalną przestrzenią mieszkaniową, ale także będzie przykładem habitatu socjalnego. Tematem przewodnim opracowania będzie zatem wpływ jednorodzinnej architektury socjalnej (w szczególności jej kompozycji urbanistycznej, układu funkcjonalnego oraz formy architektonicznej) na zróżnicowanie/ jednoczenie się społeczeństwa. W Polsce większość mieszkalnictwa socjalnego realizuje się w postaci pojedynczych lokali, najczęściej w budynkach o funkcji mieszkaniowej, lub jako zabudowę wielorodzinną. Forma domu jednorodzinnego w tym sektorze mieszkalnictwa jest rozwiązaniem stosunkowo nowym. Na przestrzeni kilkudziesięciu ostatnich lat można było zaobserwować wzrost zainteresowania tą formą zabudowy właśnie w aspekcie budownictwa socjalnego. Powstałe ostatnio osiedla socjalnej zabudowy jednorodzinnej złożone są głównie z kontenerów, rzadziej z budynków stałych. Założenia te realizowane są przeważnie w postaci zabudowy szeregowej, rzadko spotyka się rozwiązania inne niż parterowe. Struktura, jaką jest zabudowa jednorodzinna, w jej wielorakich układach przestrzennych, stwarza wiele możliwości nie tylko rozwiązań funkcjonalnych, ale także inwestycyjnych, które mogą mieć korzystne oddziaływanie przede wszystkim na jej przyszłych mieszkańców, a ogólniej społeczeństwo. Tworzenie koncepcji o charakterze partycypacyjnym i konsensualnym dodatkowo wspomaga kreowanie oczekiwanych, pozytywnych konsekwencji i sprzyja integracji z otaczającym społeczeństwem, a ponadto inicjuje współpracę oraz stymuluje lokatorów do indywidualnego rozwoju. Podejmowana tematyka mieszkalnictwa socjalnego, jak już wspomniano wcześniej, jest bardzo aktualna, nie tylko w Polsce. Podejmując zagadnienie socjalnej zabudowy jednorodzinnej, a w szczególności jego aspekty funkcjonalno przestrzenne, łączy się ze sobą pozornie sprzeczne, przeciwstawne kategorie. Pojęcie domu jednorodzinnego, kojarzy się zazwyczaj z najdogodniejszymi warunkami do mieszkania, natomiast pojęcie socjalny z zaspokajaniem zazwyczaj podstawowych potrzeb mieszkańców. Efektem takiego zestawienia jest przedsięwzięcie badawcze, zmierzające do zdefiniowania takiej zabudowy mieszkaniowej, która pomimo ograniczonych, często do minimum, przestrzeni zapewni jej mieszkańcom możliwie najdogodniejsze warunki do życia, a przede wszystkim prowadzi do zjednoczenia jakże zróżnicowanego społeczeństwa. Dębska-Cenian Aleksandra, Olech Piotr: Od ulicy do samodzielności życiowej. Standardy społecznej i zawodowej (re)integracji osób bezdomnych w sześciu sferach. Pomorskie Forum na rzecz Wychodzenia z bezdomności, Drukarnia Wydawnictw Naukowych Sp. z o.o., Gdańsk, 2008, źródło internetowe: Od-ulicy-do-samodzielnosci-zyciowej.pdf, dostęp: , godz

12 Spiška Ivan, Hojsik I., Moravčik, Valášek J., Sudek Z.: Nasz dom. Architektura, konstrukcja, instalacje, działka. Wydawnictwo Arkady, Warszawa, 1982, ISBN Habitaty - Zrównoważony rozwój środowiska mieszkaniowego. Habitaty 2010, Praca zbiorowa, Wydawnictwo Politechniki Wrocławskiej, Wrocław 2011, ISSN Diana Marta Mościcka, Krystyna Joanna Świdzińska (Uniwersytet Warmińsko- Mazurski) Przyszłość elit politycznych w kontekście różnicującego się społeczeństwa Zgodnie z definicją społeczeństwo to duża zbiorowość, która zamieszkuje dane terytorium, posiada wspólną kulturę, tożsamość oraz sieć wzajemnych stosunków społecznych. Ze społeczeństwem związane jest również pojęcie elity. Zazwyczaj stosuje się je w odniesieniu do grupy osób piastujących wysokie i uprzywilejowane pozycje w systemie społecznym. Politolodzy. medioznawcy i socjolodzy wyróżniają elity medialne, władzy oraz biznesu. Owe elity występują również w środowisku politycznym. To osoby wyróżniające się wyższym poziomem intelektualnym, oratorskim i towarzyskim. Powinni również, wyróżniać się, w stosunku do pozostałych członków opinii publicznej, talentem, zaangażowaniem, wartościami, obyciem oraz dobrami materialnymi. To polityczna inteligencja, notable oraz swoista śmietanka towarzystwa. Pytanie tylko, czy współcześnie istnieją jeszcze elity władzy polityki? Czy obecny establishment pretenduje do miana elit? Obserwując dziś zglobalizowany świat, w którym mass media odgrywają ogromną rolę w życiu każdego człowieka a polityka kojarzy nam się z prymitywnymi i zajadłymi oszczerstwami, nepotyzmem i brakiem zaufania do parlamentarzystów, coraz rzadziej używamy terminu elity polityczne. Elity polityczne powinny reprezentować cechy moralne pożądane przez społeczeństwo - obywateli. Czy aby na pewno tak jest? Czy na podstawie tego, o czym można usłyszeć w mediach: afery, korupcje, agresja; obywatele ufają jeszcze elitom rządzącym? Czy wizerunek kreowany i prezentowany przez media jest prawdziwy, a może stoi za tym chęć osiągnięcia własnych korzyści? Wielu specjalistów uważa, że we współczesnych czasach elity zaufania publicznego przeżywają kryzys. Spada zaufanie zarówno do instytucji władzy, partii politycznych jak i konkretnych polityków. Jednak o zapotrzebowaniu na nie świadczy fakt, iż o elitach mówią wszyscy, zarówno badacze, dziennikarze jak i zwykli ludzie. Istotny jest sam model wyłaniania i funkcjonowania elit politycznych. Wymagał i nadal wymaga on przebudowy, tak aby wyeliminować patologię ze struktur władzy. Polityczne elity pełniąc ważną rolę, muszą same dbać o swoją reputację i o to, aby jak najdłużej utrzymać poparcie elektoratu przy sobie.

13 Elity polityczne pełnią wiele funkcji: kreacyjną, zarządzania, kontrolną, koordynacyjną, socjalizacyjną, aksjologiczną, stabilizacyjną, regulacyjną oraz dystrybucyjną. Czy udaje im się współcześnie wypełniać wszystkie te funkcje, czy dziś jest to w ogóle realne? W Polsce od 1989 roku kształtuje się nowa elita polityczna, jednocześnie wraz ze zmianami zachodzącymi w gospodarce powstaje elita ekonomiczna. To pokazuje jak poszczególne dziedziny są ze sobą ściśle powiązane. Wprowadzenie demokratycznych struktur w polityce, przyczyniło się do wprowadzenia gospodarki opartej na wolnym rynku. Wraz z kolejnymi zmianami w otaczającej nas rzeczywistości pojawiać się będą coraz nowsze elity. Gałuszka M.; Elity medyczne versus elity polityczne: kryzys elit zaufania publicznego;dostęp: df Nocoń J.; Elity polityczne: studium interpretacji funkcjonalnej; Toruń Pawłowska A.; Władza, elity, biurokracja: studium z socjologii polityki; Lublin Tomasz Wiśniewski (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza) Niekonieczność polityczności czy jej pluralizacja? Queerowanie decyzjonizmu Carla Schmitta Teoria polityki Carla Schmitta rozpoznaje konflikt, czyli miejsce nieredukowalnej różnicy, za oś polityczności. Nowoczesne państwo jest tu intencjonalnie skonstruowanym stanem zwartej jedności ufundowanej w odniesieniu do pewnej różnicy. Jedność polityczna jest rodzajem odpowiedniej praktyki. Mówiąc o queerowaniu nie mam na myśli wprowadzenia teorii Schmitta na obszar seksualności, lecz zaadaptowanie szczególnej queerowej antropologii, zasadzającej się na nieprzyjmowaniu substancjalnych, trwałych rozumień tożsamości, a afirmowaniu przygodności, zmienności i nieokreśloności, celem rozciągnięcia jej na kondycję ludzką w ogóle. Decyzjonizm jest szczególną wizją podmiotowości, tzn. wywodzi porządek polityczny z pochodzącej z niczego decyzji suwerena, która właśnie samą swoją skutecznością czyni go suwerenem. Nowoczesna polityczność oparta jest na monopolu obowiązywania tej decyzji, państwo więc istnieje na terytorium, gdzie daje się ona uskutecznić. Jak widać, problem polityczności jest problemem skali faktyczności i na drodze pojęciowej możliwe jest pomyślenie jej swobodnej pluralizacji. Decyzjonizm jest myśleniem wychodzącym od aktu decyzji, a więc ruchu wchodzącego w skład kategorii performatywności. Schmitt opowiada się za szczególnym, elitarnym rozumieniem podmiotu i kształtu unormowanej intersubiektywności. Jego myśl, poddana odpowiednim przekształceniom, może posłużyć za oparcie dla teorii decentrującej i pluralizującej zjawisko polityczności, co w efekcie mogłoby dać wizję społeczeństwa nieredukowalnie płynnego i zróżnicowanego, w którym przezwyciężone zostałyby niedogodności nowoczesnej formy politycznej, opartej na wykształconym w szczególnych okolicznościach historycznych (reformacja i wojny religijne) modelu suwerenności.

14 Judith Butler, Uwikłani w płeć. Feminizm i polityka tożsamości, przeł. K. Krasuska, Warszawa Carl Schmitt, Nauka o konstytucji, przeł. M. Kurkowska, R. Marszałek, Warszawa Carl Schmitt, Teologia polityczna i inne pisma, przeł. M. A. Cichocki, Warszawa Karol Klugowski (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza) Polityka różnicy Jeana-Francoisa Lyotarda i jej potencjał estetyczny Tematem mojego referatu jest problem stosunku pojęcia poróżnienia (La Differend) Jeana Francoisa Lyotarda do ogólnie pojętej filozofii polityki. Sam Lyotard postulował stworzenie polityki filozoficznej (będącej czymś innym niż polityka polityków i polityka intelektualistów ) której jedynym celem byłoby świadczenie o niemożliwych do przezwyciężenia różnicach w sposobach formułowania zdań. Ontologia zdań, którą przedstawił w dziele La Differend, zakłada istnienie reguł łączenia poszczególnych zdań pochodzących z różnych systemów dyskursywnych, jednak owe reguły ostatecznie zawsze dążą do powstania nieusuwalnej niesprawiedliwości. Celowo paradoksalna i aporetyczna myśl Lyotarda posiada jednocześnie duży potencjał w odniesieniu do przeformułowania nietradycyjnej estetyki filozoficznej, zwłaszcza tej, która swoje inspiracje czerpie z teorii estetycznej Theodora Adorno oraz tzw. tendencji performatywnych w estetyce. Będę dążył do przeanalizowania koncepcji dyskursu Lyotarda oraz zestawienia jej z pytaniem o status komunikacji w odniesieniu do współczesnego społeczeństwa informacyjnego. Koncepcje francuskiego filozofa, mimo, że skrajnie odmienne od koncepcji chociażby Jurgena Habermasa, mają moim zdaniem duży potencjał w odniesieniu do tych praktyk kulturowych, które nastawione są na emancypację i upodmiotowienie marginalizowanych części podmiotu społecznego (wspólnoty). Wyjątkowo problematyczne w tym kontekście wydają się być sytuacje komunikacyjne w obrębie wspólnoty cybernetycznej, gdzie znak może łatwo utracić status symbolu, stając się jedynie narzędziem przekazywania informacji. Owa triada: polityka filozoficzna działania estetyczne komunikacja (w obrębie społeczeństwa informacyjnego) będzie główną osią namysłu mojego referatu. Lyotard, J. F., Poróżnienie, przeł. B. Banasiak, Kraków 2010 Kowalska M., Dialektyka poza dialektyką. Od Bataille a do Derridy, Warszawa 2000 Ranciere J., Estetyka jako polityka, przeł. J. Kutyła, P. Mościcki, Warszawa 2007 Tomasz Genow (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza) Mentalność jako konstrukt dyskursywny w Polsce

15 W niezliczonych dyskusjach poświęconych możliwości zmiany społecznej pojawia się pesymistyczny w tonie argument o istnieniu takiej a nie innej mentalności, rzekomo nie pozwalającej na uczynienie z tego miasta/państwa lepszego miejsca. Dotyczy to zarówno doniosłych dla narodu kwestii (np. krajobraz, wypadki drogowe), jak i konkretnych lokalnych problemów (np. parkowanie, reklama uliczna), przy czym kwestie ogólnonarodowe jako bardziej wyobcowane łączy się z mentalnością posłów, tę zaś pośrednio z mentalnością Polaków. Pod dyskusjami rozumiem zarówno treści medialne, jak i prywatne rozmowy sądzę że mentalność można zaliczyć do elementów socjologii potocznej. Tym istotniejszego, że stanowiącego część przyborów myślowych wielu z decydentów. Mentalność w tym ujęciu stanowi pewną stałą bazę, warunkującą niedostatki i niedoskonałości rzeczywistości społecznej (w przypadku gdy wszystko działa, mentalność jako pojęcie niknie). Gdybyśmy chcieli ująć to w dobrze znanych terminach, trzeba by powiedzieć: świadomość określa byt. Jest jednak pojęciem węższym niż tzw. świadomość społeczna, będąca upowszechnionymi wyobrażeniami, ideami i wiedzą ludzi o świecie społecznym i przyrodniczym, o sobie i o innych (def. S. Kozyr-Kowalski). Mentalność jest jak gdyby współczesną i lokalną teorią natury ludzkiej. Przyjmowaną bezwiednie, nie z refleksji nad człowiekiem, ale ze skutków wnosi się, że to najwyraźniej tak musi być, właśnie z powodu mentalności. W referacie pokazuję jak zakorzenione jest to pojęcie, jak fałszywe jest z historycznego punktu widzenia, na przykładach radykalnych zmian mentalności środkami prawnymi i ekonomicznymi, oraz że jest pragmatycznie zbędne, a wręcz przynosi szkody. S.Kozyr-Kowalski, Socjologia, społeczeństwo obywatelskie, państwo, Poznań 2004 M. Ziółkowski, Wiedza, jednostka, społeczeństwo. Zarys koncepcji socjologii wiedzy, Warszawa 1989 Sabina Misiarz-Filipek (Uniwersytet Jagielloński), Dlaczego nie wszystkie kobiety są feministkami? Dlaczego nie wszystkie kobiety są feministkami? Czy płeć jest wystarczającą kategorią analityczną? W moim wystąpieniu postaram się udzielić odpowiedzi na te pytania, opierając się na rozważaniach Judith Butler zawartych w książce Uwikłani w płeć. Rozważać będę pojawienie się płynnej tożsamości. Płynna tożsamość nie sprowadza się do wyboru własnego obciążenia kulturowego polegającego na identyfikacji z jedną z płci, jest wyjściem poza opozycyjne kategorie w stronę unikatowości i różnicy. Owa unikatowość nie pozwala na utożsamienie, stąd pojęcie płynności budowane w oparciu o rozpoznania Zygmunta Baumana. Czy możliwe jest rozluźnienie relacji pomiędzy płcią a kulturą i czy płynna tożsamość może stać się sposobem na wywikłanie się z opresji normatywnej seksualności zakorzenionej w zastanym porządku symbolicznym? Wystąpienie będzie również stanowiło próbę krytycznej analizy mechanizmów dyskursywnych, w obrębie których funkcjonował (funkcjonuje?) wzorzec męskiej dominacji. Obalenie patriarchalnych wzorców myślenia, utrwalonych w dorobku psychoanalitycznym, które odbyło się na gruncie

16 dyskursów feministycznych, w efekcie ujawniło jedynie istnienie jeszcze jednego opresyjnego mechanizmu wzorca kobiecej dominacji. Opozycja kobiece męskie stała się niewystarczająca do dekonstruowania zastanego porządku. Celem wystąpienia jest wytyczenie trzeciej drogi między dwiema redukcjonistycznymi teoriami i odpowiadającymi im dyskursami: psychoanalizą Jacquesa Lacana i feminizmem. Za pomocą psychoanalizy Lacana zamierzam odsłonić ukryte założenia tkwiące u źródeł teorii psychoanalitycznej a także u źródeł teorii feministycznych. Odsłonięcie owych ukrytych założeń pozwoli na wyjście poza opozycję kobiece męskie. Jacques Lacan, Funkcja i pole mówienia w psychoanalizie. Referat wygłoszony na kongresie rzymskim września 1953 w Istituto di psicologia della università di Roma Julia Kristeva, Potęga obrzydzenia. Esej o wstręcie Judith Butler, Uwikłani w płeć Marta Marciniak (Uniwersytet Warszawski), Tożsamość społeczna przyczyna czy skutek różnicowania się społeczeństwa? Referat porusza problem roli tożsamości społecznej w procesie różnicowania się społeczeństwa. Postawione zostaje pytanie, czy przez tworzenie się podziałów społecznych jednostka musi wykształcać nowy typ tożsamości, czy jednak rozwinięta potrzeba przynależności do mniejszej grupy jest pierwotną przyczyną generowania owych podziałów. Pojęcie tożsamości referat ujmuje jako wiecznie żywy proces, po Ericksonowsku nierozerwalnie związany z istnieniem każdego człowieka we wciąż formującym się społeczeństwie. Zostaje ono rozpatrzone przez pryzmat zaproponowanego przez G.H. Meada symbolicznego interakcjonizmu, obrazującego, jak struktury społeczne przefiltrowane przez Ja oddziałują na zachowania społeczne jednostek. W referacie przywołana zostaje również teoria optymalnej dystynktywności M. Brewer, koncentrująca się wokół niezależnych potrzeb: inkluzji asymilacji, dyferencjacji dystynktywności, a także dzielonej odrębności uważanej za optymalną tożsamość społeczną. M. Brewer wskazuje również na to, które z potrzeb ujawniają się, gdy jednostka należy do grupy małej, a które, gdy do dużej. Następnie referat zwraca uwagę na problem kolektywizmu i indywidualizmu w ujęciu horyzontalnym i wertykalnym, zaproponowanym przez H. Triandisa. Kolejnym prezentowanym stanowiskiem jest teoria Marii Jarymowicz mówiąca o postrzeganiu siebie wśród innych, indywiduacji oraz relacji między Ja-podmiotowym i Ja-przedmiotowym.

17 Referat podkreśla także ideę identyfikacji, która, aby miała możliwość zajść, musi zostać ukonstytuowana poczuciem odrębności Ja i traktowaniem innych ludzi podmiotowo oraz zjawisko Jawspółzależnego i Ja-niezależnego od grupy, które badane było przez Markusa i Kityamę. Na kolejnym etapie omówiona zostaje teoria kategoryzacji Ja J. Turnera, która obrazuje, jak różni się tożsamość osobista od społecznej. Według tej teorii jednostka definiuje siebie w kategorii ja członkowie mojej grupy, albo w ujęciu ja jako członek mojej grupy osoby spoza mojej grupy. Poruszone zostają także inne aspekty rozwoju tożsamości społecznej, jak na przykład zwiększona podatność na perswazję oraz zachowania inter- i intragrupowe, co jest szczególnie ważne w kontekście problemu różnicowania się społeczeństwa. Przedostatnim punktem referatu jest omówienie zachowań międzygrupowych opisywanych w teorii tożsamości społecznej H. Tajfela, ze szczególnym wskazaniem na efekt akcentuacji oraz paradygmat grupy minimalnej. Przedstawione zostają też powody faworyzacji grupy własnej, takie jak stopień identyfikacji z grupą oraz ważność dymensji, na której odbywają się porównania. W zakończeniu przedstawiona zostaje moja propozycja stanowiska syntetycznego biorącego pod uwagę wszystkie omówione wyżej aspekty teorii tożsamości społecznej jako przyczyny różnicowania się społeczeństwa. R. Brown, S. Gaertner (red.), Blackwell Handbook of Social Psychology: Intergroup Processes, Londyn 2001 M. Jarymowicz, Studia nad postrzeganiem relacji Ja-inni : tożsamość, indywiduacja, przynależność, Wrocław 1988 H. Tajfel (red.), Social Identity and Intergroup Relations, Paryż 2010