Gdzieś w ostatecznej krainie

Transkrypt

1 Gdzieś w ostatecznej krainie Grzegorz Pieńkowski

2 "Cóż przyjdzie człowiekowi z całego trudu, jaki zadaje sobie pod słońcem? Pokolenie przychodzi i pokolenie odchodzi, a ziemia trwa po wszystkie czasy" Kohelet " Na dobrą sprawę wszystko jest tajemnicą" Przestudiowałem wszystkie fakultety Ach, filozofię, medycynę, prawo I w teologię też, niestety, Do dna samegom wgryzł się pracą krwawą I jak ten głupiec u mądrości wrót Stoję - i tyle wiem, com wiedział wprzód. Zwał ksiąg mnie więzi i dusi swym pyłem, wśród stert papieru tyle lat przeżyłem, Goethe "Faust" "Szczęśliwy mąż, który nie idzie za radą występnych, nie wchodzi na drogę grzeszników i nie siada w kole szyderców, lecz ma upodobanie w Prawie Pana, nad Jego Prawem rozmyśla dniem i nocą. Jest on jak drzewo zasadzone nad płynącą wodą, które wydaje owoc w swoim czasie " Psalm 1 "Dla żadnych ziemskich wdzięków, piękności, Życia tu nie poświęcę, Tylko dla jednej mej tajemnicy, Którą-m odnalazł w skrytości" św. Jan od Krzyża "Jak zmysł każdy chłonie z wiarą Twój ledwie słyszalny głos" F. Villon "Każdy wcześniej czy później zamieni się w zdjęcie"

3 "Piszę bowiem, nie aby prawdę przez siebie poznaną utrwalić, tylko by ku prawdzie, której nie znam dotrzeć. Gromadzę tysiące i tysiące słów. Nie! Źle się wyraziłem: gromadzę; lepiej: kopię. Te tysiące i tysiące słów z głębin siebie wydobywam, rzucam je na pergamin [ ] krocie słów to coś, z czego muszę się wyzwolić, by dokopać się - do czego? nie wiem. [ ] I właśnie teraz zastanawiam się, czy nie jest celem tej mojej roboty dokopanie się do radości życia. Że oto gdzieś jeszcze dalekie są słowa, zestawienia słów, zestawień zespoły, do których dotarcie pozwoli mi odczuć dreszcz, co na mowę przełożony znaczyłby: Jak to dobrze, że żyję. Teodor Parnicki Co dziś posiadam, widzę w dali mgliste, A co zniknęło jest mi rzeczywiste "Faust " Goethe "'Szczęsnyś, jeżeli ponęt, które gasną Nie ścigasz; szczęsny ten, co się wyzwala Od jarzma chwili zmiennej, co w przejasną Ojczyznę niebios wpatrzon niewzruszenie Jej szczytnych ogni podziwia płomienie" M.K Sarbiewski "Dlatego to nie poddajemy się zwątpieniu, chociaż bowiem niszczeje nasz człowiek zewnętrzny, to jednak ten, który jest wewnątrz, odnawia się z dnia na dzień. Niewielkie bowiem utrapienia naszego obecnego czasu gotują bezmiar chwały przyszłego wieku dla nas, którzy się wpatrujemy nie w to, co widzialne, lecz w to, co niewidzialne. To bowiem, co widzialne, przemija, to zaś, co niewidzialne, trwa wiecznie" Św Paweł (2 Kor) "Tylko Bóg istnieje, a wszystko inne jest jedynie hipotezą" Andre Frossard "Wszystko, co człowiek mówi o Bogu, jest czystym domysłem" I.B.Singer Nie zginie żaden byt przenigdy! Obecna wieczność jest we wszystkim, Nad swym istnieniem nie susz głowy! Byt wieczny jest, bo prawa ścisłe Budują życie pojedyncze, A każde cały wszechświat zdobi. J W Goethe

4 Niech pan pamięta, że wszystko jest we wszystkim. Najdalsze gwiazdy wpływają na obwolutę kielicha kwiatowego. W rosie dzisiejszego poranka jest wczorajszy obłok. Wszystko splata wszechobecna zależność. Żadna rzecz nie może wyjść spod władzy innych. A tym bardziej rzecz myśląca, człowiek. Kamienie i twarze odbijają się w pańskim śnie. Zapachy kwiatów zakrzywiają drogę naszych myśli. Dlaczego więc nie modelować dowolnie tego, co kształtowane jest przypadkowo? Stanisław Lem A zostawszy sam, Anhelli zawołał smutnym głosem: więc koniec już! Cóż robiłem na ziemi? Byłże to sen? "Anhelli" Juliusz Słowacki Więc jakieś życie świta przede mną! Dalej! Łapmy je, pędźmy za nim! Biegiem, biegiem! "Król Lear" Szekspir akt 4 Czy Marcin mógł przewidzieć to, że znajdzie się w tej książce? Czy mógł przewidzieć to, że znajdzie się w książce pisanej 120 lat po swojej śmierci? Książce elektronicznej, która jest,a jakby jej nie było. Nie ma okładek twardych, farbą drukarską nie pachnie, na półce położyć jej nie można, ale przecież jest, żyje jakoś i trwa. Trwa bo ktoś ją teraz czyta, gdzieś, nie wiadomo gdzie. Może daleko na północy w Estonii powiedzmy czy Finlandii,a może czyta ktoś kto mieszka obok, niedaleko na sąsiedniej ulicy. A Marcin, czy mógł przewidzieć że od niego zacznę? I to najważniejsze pytanie,czy chciałby się w tej książce znaleźć? Nie było możliwości by go o to zapytać. Ale myślę że by wybaczył. Niedługo okaże się dlaczego tak myślę. Przecież wnukowi się nie odmawia a jak to jest jeszcze pra wnuk, a właściwie pra pra, to już odmowa niemożliwą jest. Jest za to pełna akceptacja. Dlatego ja już teraz tutaj, oświadczam memu prapra wnukowi, możesz o mnie pisać. Pisz co chcesz, byle dobrze. Masz pełną zgodę. I jeszcze odnośnie początku. Wiadomo, najtrudniej zacząć, potem już jakoś idzie. Bohater, czy główna postać książki po pewnym czasie sam zaczyna sterować autorem i rola autora sprowadza się tylko do trzymania długopisu. Piórem się już nie pisze, a szkoda. Jakież to było ekscytujące, maczanie w atramencie obsadki z nasadzoną stalówką.właściwie należało by napisać..w inkauście bo książka ta,którą czytasz będzie w pewnym sensie o historii,więc słowo inkaust byłoby odpowiednie. A i często pojawiał się kleks. A pisanie gęsim piórem to prawie ekstaza. Jakże fascynujący jest widok średniowiecznych zakonników, którzy stojąc, pochyleni nad pulpitami pracowicie przepisują Pismo. Ale coż..gutenberg wszystko zepsuł. Ważne też jest by zacząć zdaniem,które do historii wejdzie, obiegowym się stanie,takim jak na ten przykład "Litwo, Ojczyzno moja" albo "Ogary poszły w las" czy"wszystkie szczęśliwe rodziny są do siebie podobne, każda nieszczęśliwa rodzina jest nieszczęśliwa na swój sposób. że już o tym co działo się na "Weselu" nie wspomnę: Cóż tam, panie, w polityce? Chińcyki trzymają się mocno!? A że Juliusz Słowacki wielkim poetą był to nie można i tego zdania nie przytoczyć : " Żyłem z wami cierpiałem i płakałem z wami, Nigdy mi kto szlachetny nie był obojętny, Dziś was rzucam i dalej idę w cień z duchami.." No ale cóż, te zdania już zajęte, to chociaż tytuł książki będzie dobry i do myślenia dający, bo ostateczna kraina to mit, to cel niedosiężny, to idea. "..i dalej idę w cień z duchami". Te słowa Juliusza będą tutaj bardzo ważne. Ta droga z

5 duchami. Bo oni tacy żywi mimo wszystko, te duchy. Ciąglę trwa z nimi dialog. Przynajmniej ja chcę z nimi rozmawiać, bo póki ten dialog trwa, puty nasze życie ma sens. A ten kleks zwany żydem, nie wiadomo zresztą dlaczego,to też taka przygoda i niewiadoma, spadnie ta kropla atramentu czy nie spadnie?. Istna loteria. Ale teraz w tym momencie autor nawet długopisem nie pisze. Stuka w klawiaturę komputera, laptopa nawet. Tak że na kleksa nie ma szans.chociaż..można zrobić sztucznego kleksa, żeby nastrój dawnych lat odtworzyć, w tym elektronicznym papirusie, który mam tę nadzieję za lat tysiąc odkopie jakiś archeolog i ogłosi i może nagrodę za to otrzyma,działkę na Księżycu, powiedzmy, obok działki Twardowskiego.Bo wiadomo że za tysiąc lat, takie będą nagrody. Ale wracając do Marcina. Otóż Marcin był pastorem. Miał mnóstwo dzieci, wybudował kościół, jeździł do Wilna i żył na samej granicy Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Życie na granicy samo w sobie jest ekscytujące, a jeszcze dworek Marcina, mówimy dworek, bo jak inaczej powiedzieć o miejscu na kresach, tylko dworek. I jeszcze musi ten dworek być bastionem polskości. Wieczorami musi tam się przy świecach odbywać czytanie poezji i słuchanie Szopena,którego grać musi córka właściciela dworku,ubrana na czarno.a serwowane potrawy to już poezja sama w sobie. Te bigosy, te wędzone szynki, te wina,które leżakują w dworkowych piwnicach, ten chleb o smaku chleba. To wszystko tutaj będzie, bo być musi. Fotografia Marcina się zachowała, nawet wpis w księdze parafialnej się zachował, gdzie napisano że Marcin tego a tego dnia na świat przyszedł, i wpis, który zawiadamia że Marcin odszedł, umarł. Ale na Listopadowe Powstanie już się Marcin nie załapał., bo urodził się miesiąc po zakończeniu powstania, w listopadzie roku Pańskiego Poważna surowa twarz i bokobrody jak nie przymierzając u rosyjskich dygnitarzy, których Gogol opisywał, no ale cóż taka moda, taki czas sprzyjający bokobrodom. Na Listopadowe Powstanie Marcin się nie załapał, ale na Styczniowe owszem. Nie, żeby zaraz chwycił za broń i próbował przegonić Moskali, do tego stopnia jeszcze się nie spolonizował, do tego stopnia bunt nim nie owładnął. Gościł tylko powstańca w swym dworku, ba, całą noc z nim przegadał. Jak prawdziwy Polak,który "długie nocne rodaków rozmowy" odbywa. Tym powstańcem był Zygmunt Sierakowski, dowódca Powstania na Litwie. O tej nocnej rozmowie z Zygmuntem Sierakowskim coś będzie trzeba powiedzieć i powiemy,zwłaszcza że zachowała się relacja z tej rozmowy. I jeszcze kuferek człowieka pewnego, co do powstania poszedł, i nie wrócił,a kuferek na przechowanie zostawił. Czekał ten kuferek na właściciela lata całe na strychu Marcinowego dworku. Z nabożną czcią obchodzono się z tym kuferkiem,jak z relikwią. A właściciel kuferka? Nie wrócił nigdy. I nawet nie wiadomo kto to był, więc obowiązkiem naszym dowiedzieć się czegoś o nim, znaleźć go. Wszak w czasach żyjemy gdzie wszystko możliwe. Dowiedzieć się czy zginął w bitwie a jak zginął gdzie grób jego, czy może wywieziony na Sybir. Powtórzmy raz jeszcze: Jakże fascynujący jest widok średniowiecznych zakonników, którzy stojąc lub siedząc, pochyleni nad pulpitami pracowicie przepisują Pismo. A może znajdzie się ktoś kto i tę książkę przepisze, bo dlaczego nie. A potem pięknie oprawi i na półce będzie ksiażka stać i zapraszać by wziąć ją do ręki... a potem.. potem może przeczyta...kto wie. Bo przecież Epoka Gutenberga nie może się ot tak, zakończyć. Nie może się zakończyć tylko dlatego że inwazja komputerów, laptopów i tabletów nastąpiła. Że powstało istne Imperium..Imperium prawie totalitarne. Ale ileż Imperiów upadło...a zanim i to upadnie bo przecież upadnie, to przeczytaj mój czytelniku książkę, którą ja pisze na laptopie dla ciebie, krytykując jednocześnie te czasy laptopów.

6 Ale znaleźć się choć na moment w pracowni tego skryby uwiecznionego na rycinie, byłoby szczęściem niewymownym. I jeszcze jedno trzeba by tutaj dodać w sprawie początku książki, o tym że to trudne.. Tak o tym mówi mistrz reportażu: "Zawsze początek książki jest najtrudniejszy opowiadał kiedyś Kapuściński bo w pisaniu książki jest bardzo ważne, żeby wejść w rytm. Jak się już wejdzie w rytm, to ten rytm niesie. Wiedziałem, że jak mam trudności z początkiem, to muszę zawsze szukać najprostszej rzeczy, od której trzeba zacząć, jakiegoś detalu. Zacząłem przeglądać wszystkie zdjęcia z tego okresu, materiały, czasopisma i wreszcie zobaczyłem. Na jednym ze zdjęć cesarz siedzi na tronie z małym pieskiem na kolanach. Wtedy mi się przypomniało, że Hajle Sellasje rzeczywiście miał takiego pieska, z którym wszędzie się pokazywał. I wtedy sobie pomyślałem, że nie ja to mówię, tylko jeden ze sług cesarza: To jest mały piesek rasy japońskiej. Nazywa się Lulu. Kiedy miałem ten najprostszy początek, to wiedziałem, że będę miał książkę. Miałem mnóstwo relacji. Cały problem był w selekcji, strukturze" A u nas w tej książce na początku jedno motto i drugie i następne, bo one,to takie drogowskazy i lampy w mroku, i pokazują że warto. I mimo iż Kohelet mówi że przemija wszystko, że trud daremny, to jednak warto. A tu w tej książce materiału moc. Trzeba będzie jakoś wybrnąć z tego. Już samo to że Marcin osiedlił się na samej granicy jest świetnym tematem. Bo tutaj się coś zaczynało i coś się kończyło. Jak to na granicy. Nie będziemy tutaj opisywać jak upada reżim, co tak sugestywnie pokazał w "Cesarzu" mistrz Kapuścinski, ale chcemy pokazać jak miejsce gdzie osiedlił się Marcin Zumft wpłynęło na niego i na jego bliskich że już o potomkach nie wspomnę. A Marcin swoje nazwisko raz pisał przez C Cumft a innym razem przez Z Zumft. Zależało to od okoliczności. Dokumenty szkolne wystawiane przez niemieckie zakłady naukowe podawały literę Z. Natomiast w kontaktach z Polakami pisano przez C. A dodać trzeba że niemiecki zakład naukowy to Uniwersytet w Dorpacie, wydział teologii protestanckiej.

7 "Muzo mdlejąca z romantycznych cierpień. Przybądź i pomóż! Wzywam ciebie krótko" Tak właśnie tak, tymi słowami zaczął Juliusz swą "Podróż do Ziemii Świętej z Neapolu "...Muzo..przybądź i pomóż! I ten sposób chyba najlepszy. Skuteczny. Poprosić muzę by przybyła i pomogła. Juliuszowi w każdym bądź razie pomogła. No to cóż...zaczynamy podróż. Ach... i jeszcze jedno trzeba powiedzieć, koniecznie. Zresztą najlepiej wyraził to Seneka: "Jedynie umysł wprowadzony w stan podniecenia umie się zdobyć na słowa majestatyczne i nadzwyczajne. Gdy wzgardzi tym co pospolite i zwykłe i wzbije sie wyżej w świętym natchnieniu, wtedy dopiero wyśpiewa coś, co niedostępne dla ust śmiertelnych. Umysł nie może dosięgnąć niczego, co znajduje się się wysoko, w niedostępnym miejscu, dopóki tkwi w swoim zwykłym stanie;musi odstąpić od swych przyzwyczajeń, unieść się w górę, zerwać wędzidła, porwać swego woźnicę i tam zanieść gdzie sam przez się bałby się wspiąć" Do Neapolu na razie się nie wybierzemy aby go zobaczyć i...no własnie. Nie chcemy umierać. Wybierzemy się za to w miejsca niewiele mniej ciekawe. Wybierzemy sie na samą granicę Rzeczpospolitej Obojga Narodów, do Radziwiliszek. Tam to na tej granicy żył bohater tej książki. Choć z drugiej strony Marcin nie jest głównym bohaterem. Jest pretekstem by napisać o jego czasach, które przeminęły. W ogóle z pisaniem książek rzecz się ma tak: napisać książkę to rzecz niewielka żyć to sprawa ważniejsza; jeszcze więcej znaczyłoby napisać dzieło, według którego by żyć można. A jakże ważne byłoby żyć tak, żeby można było o tym napisać dzieło! Każdy wycinek rzeczywistości jest pierwszym członem nieskończonego szeregu, początkiem nieskończonej powieści. "Chodzi mi o to, aby język giętki Powiedział wszystko, co pomyśli głowa; A czasem był jak piorun jasny prędki, A czasem smutny jak pieśń stepowa, A czasem jako skarga Nimfy miętki, A czasem piękny jak Aniołów mowa... " Juliusza Słowackiego prześcignąć się nie da. Jest jedynym zjawiskiem w historii naszej literatury i nie tylko literatury. Konieczne jest więc by tutaj zagościł i tym swoim giętkim językiem komentował tę stwarzaną przez nas rzeczywistość. "Boże! Mimo tylu modlitw do Ciebie ciągle przegrywamy nasze wojny. Jutro znowu będziemy walczyć w bitwie, która jest naprawdę wielka. Ze wszystkich sił potrzebujemy Twojej pomocy i dlatego muszę Ci coś powiedzieć: ta jutrzejsza bitwa to będzie ciężka sprawa. Nie będzie w niej miejsca dla dzieci. Dlatego proszę Cię, nie przysyłaj nam na pomoc Twojego Syna. Przybądź Sam." Czy mogło się zdarzyć ze Marcin, w końcu pastor wypowiedział te słowa? Bo przecież nie można przegrać kolejnego powstania. Nie można? A ta modlitwa,to modlitwa Koqa, wodza plemienia Grikuasów przed bitwą z Afrykanerami w 1876 r.. A wypowiadana przed naszymi powstaniami też zapewne byłaby skuteczna. I historia potoczyłaby się inaczej.

8 Z wieży kościoła,który zbudował Marcin roztacza się wspaniały widok, Widok na dwa kraje. Na Litwę i na Kurlandię i Semigalię. A Kurlandia w połowie siedemnastego wieku stała się państwem, które posiadało własną kolonię na wyspie Tobago w archipelagu Małych Antyli. 20 maja 1654 roku przybył statek Das Wappen der Herzogin von Kurland a jego dowódca, Willem Mollens, ogłosił wyspę kolonią o nazwie Nowa Kurlandia. Jest bardzo prawdopodobne że daleki przodek Marcina zabrał się tym statkiem w niewyobrażalnie dla niego daleki świat. na obrazie hetman Krzysztof Radziwiłł założyciel Radziwiliszek Trzeba by coś powiedzieć o tym miasteczku, w którym osiedlił się Marcin. Miasteczku, które swą nazwę od Radziwiłłów wzięło, miasteczku na samej granicy Litwy i Kurlandii, miasteczku o dźwięcznej nazwie Radziwiliszki. Otóż Radziwiliszki zostały założone w w 1584 roku przez księcia Krzysztofa Radziwiłła, wojewodę wileńskiego, hetmana Wielkiego Księstwa Litewskiego. Podczas wojen szwedzkich za panowania Zygmunta III i Jana Kazimierza zostało doszczętnie zburzone, lecz zaraz potem odbudowane na nowo. a to grób Krzysztofa Radziwiłła w Kiejdanach "Obok Orła znak Pogoni Poszli nasi w bój bez broni"..jak to w bój bez broni? Jeżeli Marcin Cumft znał tę pieść 'bojową" to musiał jej słuchać ze zdziwieniem. Wjego racjonalnej głowie, w jego poglądach ukszałtowanych przez Kalwina, coś takiego jak iść w bój bez broni na pewno się mieściło. Hu! ha! Krew gra!

9 Duch gra! Hu! ha! Niechaj Polska zna, Jakich synów ma. O Boże, wielki Boże, Ty nie znasz nas Polaków, Ty nie wiesz czym być może straż polska u Twych znaków. To jest Zygmunt Sierakowski dowódca Powstania Styczniowego na Litwie, jego to właśnie gościl jedną noc w swom dworku Marcin Cumft Co tydzień posłaniec przywoził pocztę do Radziwliszek. Ale i prasę a właściwie tylko jedną gazetę, "Tygodnik Ilustrowany" Marcin był prenumeratorem tego pisma a i ja teraz też je czytam gdyż został tygodnik do sieci przeniesiony a wcześniej zdigitalizowany. Dlatego czytamy go i ja w XXI wieku i Marcin w

10 swoim XIX wieku. Był Tygodnik pismem ciekawym i świetnie redagowanym. Pisze o tym piśmie Jarosław Marek Rymkiewicz tak: "Choć Tygodnik Ilustrowany reklamował się jako pismo obejmujące ważniejsze wypadki współczesne, w istocie był jednak pismem zwróconym ku przeszłości i pragnącym przypomnieć swoim czytelnikom to, co minione, odległe, zapomniane. Czynił to zresztą co na dobro jego redaktorów godzi się zapisać w sposób bardzo udatny" I dalej w swoim świetnym eseju tak pisze JM Rymkiewicz "Nie można powiedzieć, aby redaktorzy Tygodnika Ilustrowanego podawali jakieś nieprawdziwe wiadomości. Wydaje mi się, że zazwyczaj pisali prawdę. A może nawet zawsze pisali prawdę. Ale widać też od razu, że pisząc prawdę zarazem potwornie, wprost haniebnie kłamali" i dalej: "Można przyjąć, że każda z wiadomości i opinii była i nadal jest prawdziwa. W Sokołowie Podlaskim naprawdę powysychały wówczas stawy, w związku z czym ceny ryb poszły w górę. Królowa Wiktoria naprawdę wypadła z powozu i doznała lekkiej kontuzji. Federaliści naprawdę uderzyli na Kingston i cofnęli się ze stratą. Palenie tytuniu naprawdę mogło przynieść wielką szkodę zdrowiu. Skała Czackiego pod Żytomierzem naprawdę wyglądała tak, jak przedstawiała ją piękna rycina w Tygodniku. Nie kłamały też rebusy, kącik szachowy i ryciny Juliusza Kossaka. Więc nie kłamali. Ale wszystkie te prawdziwe informacje, dodane do siebie, składały się na jedno wielkie, niesamowite kłamstwo. Kłamliwa była bowiem ze swej istoty struktura rzeczywistości: struktura, którą z prawdziwych elementów budowali zacni redaktorzy Tygodnika, przy pomocy cenzora, a zapewne także przy pomocy i za namową choć nic o tym nie wiem i może niesłusznie ich podejrzewam kogoś, kto urzędował na Zamku (lub w biurze oberpolicmajstra) i komu zależało, mogło zależeć na tym, aby czytelnicy tego pisma otrzymywali co tydzień stosowną porcję obezwładniającego kłamstwa. Źródłem tego kłamstwa było oczywiście przemilczenie. Potworność przemilczenia i kłamliwość całej struktury czyniły i czynią kłamstwem nie wiem, nie jestem pewien, czy dla ówczesnego czytelnika, ale na pewno dla dzisiejszego każdą informację, która sama w sobie była, mogła być prawdziwa. Te prawdziwe, ale przez wejście w związek z kłamstwem tracące swą prawdę informacje dają w sumie obraz upiornej nierzeczywistości, świata niczyjego, bo takiego, z którym nikt nawet chyba starszy cenzor Funkenstein nie był w stanie się utożsamić. Taka jest więc potęga kłamliwej całości: nic, co w niej uczestniczy, nie może być prawdą. I choćby było prawdą, wchodząc w kłamliwą całość prawdą być przestanie. Królowa Wiktoria naprawdę wypadła z powozu. Ale ja, dowiadując się o tym z Tygodnika Ilustrowanego, wcale w to nie wierzę. Kłamią, więc nie wypadła. I zastanawiam się tylko: dlaczego i w tej sprawie, mało wreszcie dla mnie i dla nich istotnej, też mnie okłamują" Ten esej pisany w roku 2013 ukazuje mechanizm kłamstwa. Należy zadać sobie pytanie czy Marcin i jego rodzina czytając prenumerowany Tygodnik 150 lat temu rozumieli że są okłamywani? "Trzeba powiedzieć, że budując tę swoją niesamowitą nierzeczywistość z elementów prawdy redaktorzy Tygodnika Ilustrowanego jawią się (z naszego punktu widzenia) jako ludzie nieoczekiwanie nowocześnie myślący, a także obdarzeni niezwykłą zdolnością przewidywania przyszłości. Ludwik Jenike, sądząc z jego wspomnień, był człowiekiem zacnym, ale jednak niezbyt inteligentnym. Sądząc natomiast z pisma, które założył i redagował, był człowiekiem szalenie inteligentnym. Pojął przecież, że znacznie ważniejsze od tego, co się mówi, jest to, czego się nie mówi. I że właśnie to, czego się nie mówi, powinno być przedmiotem dziennikarskiej manipulacji. Można więc rzec, że pojął, jaka będzie przyszłość słowa drukowanego. Pomysł, żeby kłamać mówiąc tylko prawdę, wydaje się nam pomysłem, na który wpadli dopiero pisarze i dziennikarze wieku XX. Tymczasem Jenike wpadł na ten pomysł, bagatela, niemal sto lat przedtem, nim Czesław Miłosz napisał w Dziecięciu Europy :

11 Z małego nasienia prawdy wyprowadzaj roślinę kłamstwa, Nie naśladuj tych co kłamią, lekceważąc rzeczywistość. Rady Miłosza, pochodzące z roku 1946, zwrócone były do obywatela któregoś z totalitarnych państw XX wieku. Państwo, w którym żył Jenike, trudno nazwać totalitarnym. Ale mechanizm przemilczeń, a więc mechanizm tworzenia nierzeczywistości, jaki stosował w swoim piśmie, był akurat tak samo skuteczny i w swej istocie właściwie taki sam jak ten, który w wieku XX miała zastosować prasa państw totalitarnych. Ten mechanizm przemilczeń a także jego przypuszczalny cel najlepiej chyba widoczny jest w Tygodniku Ilustrowanym w sposobie używania dwóch słów: Polska i Rosja. A właściwie jednego z nich, bowiem słowa Rosja redaktorzy Tygodnika nie używali w ogóle. Istniały według nich na świecie różne państwa Anglia, Francja, Włochy, Madagaskar ale Rosja nie istniała. Czegoś takiego zdawali się mówić ci redaktorzy swoim czytelnikom nie ma i co więcej w ogóle nigdy nie było na świecie. W każdym numerze pisma, tuż pod tytułem, ukazywała się co prawda informacja mówiąca między innymi: Prenumerata na prowincji i w Cesarstwie: rocznie rsr 12. Ale na to nie było po prostu rady, trzeba było jakoś licznych czytelników z Kijowa czy Żytomierza poinformować, ile mają płacić za prenumeratę. W ciągu całego roku 1863 ukazała się natomiast w Tygodniku tylko jedna informacja, z której mogłoby wynikać, że coś takiego jak Rosja istnieje. Mogłoby wynikać, ale niezbyt jasno, bo nazwa państwa nie została wyraźnie wymieniona. Petersburg. 7 kwietnia mówiła ta informacja. Towarzystwo rosyjskie otrzymało koncesję na budowę kolei żelaznej z Kijowa do Odessy, długiej 647 wiorst, z dwiema bocznymi liniami, każda dłuższa nad 300 wiorst. Kapitał zakładowy 55 milionów rubli, państwo zapewnia 5%. Naprawdę była to jedna jedyna informacja, jaką w roku 1863 otrzymali czytelnicy Tygodnika o tym państwie, które skądinąd było przecież dość dobrze widoczne, jako że odległość między jednym a drugim jego stójkowym na ulicach Warszawy wynosiła wtedy około dwustu kroków i nie mogła z rozkazu najwyższych władz być większa. Zastanawiam się, czy na słowo Rosja był wtedy zapis w rosyjskiej cenzurze? Czy to raczej sam Jenike wpadł na taki pomysł zlikwidowania sprawy polskorosyjskiej? Jeśli chodzi o Polskę, sprawa wyglądała natomiast zupełnie inaczej. Słowa Polska i Polacy pojawiały się w Tygodniku bardzo często, tylko jednak w życiorysach ludzi dawno zmarłych, opisach zabytków, wspomnieniach historycznych. Cenzura była w tym zakresie widać dość łaskawa i fałszowania historii nie żądała. Redaktorzy Tygodnika wciąż więc przypominali swoim czytelnikom, że istniała kiedyś jakaś Polska. Przypominali też, co więcej, że ta Polska niegdyś istniejąca była wspaniała, bogata, potężna. Używali również słowa ojczyzna i z Tygodnika w roku 1863 można się było na przykład dowiedzieć, że Jerzy Lubomirski zasłaniał ojczyznę, Stefan Czarniecki był oswobodzicielem ojczyzny, a w artykule o Michale Mniszchu użyto nawet sformułowania miłość ojczyzny. Bardzo starannie jednak zarazem podkreślano, że wszystkie te słowa Polska, Polacy, ojczyzna odnoszą się do przeszłości i tylko do przeszłości, że Polska była, właśnie była, w jakiejś przeszłości, która właśnie jest przeszłością, i że w tej przeszłości można ją było, owszem, zasłaniać i kochać. O tym, kiedy, dlaczego, w jaki sposób ta Polska przestała istnieć, oczywiście, nie wspominano, ponieważ wymawianie słowa Rosja było zakazane" Marcin Cumft gościł w swoim dworku w Radziwilszkach Zygmunta Sierakowskiego.Rozmawiał z nim całą noc.zygmunt Sierakowski dowódca Powstania na Żmudzi i Litwie był złapany przez Rosjan i aresztowany. Marcin wyprosił u dowódcy oddziału który go eskortował, by mógł porozmawiać z nim. I Rosjanin się zgodził. I kiedy po tej rozmowie za czas jakiś posłaniec dostarczył Marcinowi zaprenumerowaną gazetę. Tygodnik Ilustrowany, a tam stał czarno na białym, że Powstania nie było, że Rosji nie ma, bo że Polski nie ma to rzecz wiadoma, to Marcin nie wiedział juz komu wierzyć.ale przecież z

12 Zygmuntem rozmawiał I jeszcze ten kuferek... Ale..ale..jak to nie ma Polski... A kaz tyz ta Polska, a kaz ta? Panna Młoda do Poety Poeta ( ) o niech tak Jagusia przymknie rękę pod pierś. Panna Młoda To zakładka gorseta, zeszyta troche przyciaśnie. Poeta A tam puka? Panna Młoda I cóz za tako nauka? Serce -! -? Poeta A to Polska właśnie dukatów- tyle rosyjska ambasada zapłaciła za rozbiory i zniszczenie Konstytucji 3 maja. Kwota przeszło 400 tys.dukatów, jakie ambasada rosyjska wydała na rozbiory i zniszczenie Konstytucji 3 maja, jest zaniżona. Należy doliczyć do niej wydatki na przekupywanie posłów i dostojników, o których nie zachowały się żadne informacje. A także koszta likwidacji konfederacji barskiej, wojny o konstytucję w roku 1792 i stłumienia powstania kościuszkowskiego dukatów to ponad 7,5 mln ówczesnych złotych polskich suma na tamte czasy ogromna. Jeden z najbogatszych magnatów w Koronie Stanisław Szczęsny Potocki miał 3 mln zł rocznego dochodu. Średnio zamożna rodzina szlachecka utrzymywała się za około 3 tys. zł rocznie, a cieśla zarabiał ponad 300 zł rocznie. Będzie ci się wydawać mój szanowny czytelniku albo -kto wie- już ci sie wydaje, że to co czytasz to jakiś nieokiełznany chaos. Ale wierz mi, tak nie jest. To taki zamysł realizuję, aby spojrzeć na to miejsce gdzie zaprowadziłem ciebie,z wielu, bardzo wielu, punktów widzenia. A szanując cię niezmiernie chcę ci dać możliwość wielostronnego spojrzenia. I dlatego ta nasza wspólna wyprawa będzie ciekawa. To mogę obiecać. Bo podróż, sama podróż jest ciekawa a bywa tak i to często że osiągnięcie celu nie daje satysfakcji. Bo przecież wiemy, a przynajmniej to przeczuwamy że sens życia mieści się w dążeniu i wszelkie osiągnięcie celu przynosi jedynie zawód. Weź czytelniku do ręki poemat Juliusza Słowackiego "Beniowski". Tam same dygresje, i Beniowski gdzieś ginie, gubi się a my czytamy o pretensjach Juliusza do Adama M. Bo Beniowski to taki anty Pan Tadeusz. O na przykład..początek poematu "Beniowski" przeciwstawia się początkom "Pana Tadeusza". Mickiewicz zaczyna od powrotu w dom rodzinny Słowacki od wyjazdu. Mickiewicz od poznania Zosi -Słowacki od pożegnania Anieli. A te przeciwstawne sobie początki mówią coś więcej; przyjazd do domu jest uwerturą sielanki domowej- wyjazd natomiast i to wyjazd bez powrotu,zapowiada życie ciekawe, zróżnicowane,

13 bogate w przygody. Juliusz Słowacki chce powiedzieć więcej. Chce powiedzieć że często polski dworek to zastój... to staw. A staw gnije, bo przepływu świeżej wody tutaj nie ma. Aha i jeszcze jedno, skąd taki tytuł książki tej? "Gdzieś w ostatecznej krainie" Oczywiścieinaczej być nie mogło- są to słowa Juliusza, jakie zapisał w Królu- Duchu, tak one brzmiały: "Gdzieś z ostatecznej krainy zachwyceń Przyszły te duchy i nauczyciele Bez słów i dźwięków i bez tych przesyceń, Które duchowi są od nauk w ciele Ci- za pomocą różnych się oświeceń I blasków- szybom podobni w kościele Wymalowanym- z myśli tłumaczyli Jak kwiat gdy zamknie się i znów rozchyli" Ale... te miejsca, które my teraz nazywamy kresami, są w gruncie rzeczy centrami polskości. "A, jak myślę, ze panowie duza by juz mogli mieć, ino oni nie chcom chcieć!" Przez cały wiek XIX i nawet część XX społeczeństwo polskie swojej niepodległości wcale się realnie nie dobijało. Gdyby naród polski w latach niewoli rzucił na szalę niepodległości znaczącą część swego majątku narodowego i swojej narodowej siły, to by po prostu tę niepodległość odzyskał!. Można w tym miejscu przypomnieć wizytę w Warszawie cara Mikołaja II. 1 września 1897 r. na ulice miasta wyległy dziesiątki tysięcy ludzi. Na trasie przejazdu najjaśniejszego pana ludzie bez opamiętania bili brawo i wznosili okrzyki zachwytu. Warszawa w darze swemu monarsze zebrała milion rubli w złocie. Łaskawy car przeznaczył go na gmach Politechniki Warszawskiej.. A Juliusz na taką wizję: "...żem nagle zobaczył ojczyznę moją, w duchu widzianą, tajemną. A którą Pan... ku świata zbawieniu przeznaczył Jako ziarno wrzucone w mogiłę ziemną Ma ducha..a ten już sobie naznaczył Pewne drogi i kształty, i barwy..któremi Sen swój odbywszy w ziarnie- wyniknie z ziemi" ( ) tak by gdzieś het gnało, gnało, tak by się nam serce śmiało do ogromnych, wielkich rzeczy ( )

14 a tu pospolitość skrzeczy, a tu pospolitość tłoczy, włazi w usta, uszy, oczy; ( ) Ocknijcie się, drętwe chochoły! Dalej chłopcy, dalej żywo, otwiera się dla nas żniwo, rzućwa pługi, rzućwa radło, trza wojować, kiej tak padło. Niechaj baba gospodarzy, niech pilnują roli starzy; my parobcy, zagrodniki, rzućwa cepy, bierzwa piki. Albośmy jacy, jeno chłopcy krakowiaki! Harda w nas dusza, nie boim się Rusa, Prusa! Dość nas natyrpali, bijwa Prusów i Moskali, chwyćwa za obuszki, pójdźwa wszyscy do Kościuszki! O szczęście trzeba grać vabank, vabank, Z fortuną tak to zwykle bywa, Kto nie naraża nigdy się na szwank, Ten głównej stawki nie wygrywa Vabank o szczęście trzeba z życiem grać, Bo ono kpi z ostrożnych graczy. Fortunę trzeba dużą stawką brać Z tą panią nie da się inaczej. Zagrajmy jeszcze raz vabank, vabank, Z fortuną tak to zwykle bywa. Kto nie naraża nigdy się na szwank, Ten głównej stawki nie wygrywa.