polska Jarosław Dominiak Wyniki finansowe Taurona Rynek energii Węgry Smart metering

Transkrypt

1 polska EnerGIA magazyn NR 11 (25) listopad 2010 grupy tauron ISSN Jarosław Dominiak inwestorzy indywidualni są ważni Wyniki finansowe Taurona Rynek energii Węgry Smart metering

2 wydarzenia spis treści Grupa Tauron odnotowała w okresie trzech kwartałów 2010 r. przychody na poziomie niemal 11 mld zł, czyli o ponad 9 proc. wyższym niż w analogicznym okresie ubiegłego roku. To w głównej mierze efekt wzrostu wolumenu wytworzonej i sprzedanej energii Dobre WYNIKI FINANSOWE EBITDA (zysk operacyjny powiększony o amortyzację) Grupy Tauron wzrósł w okresie trzech kwartałów 2010 r. do poziomu 2,16 mld zł, czyli o blisko 5 proc. w stosunku do analogicznego okresu 2009 r. Marża EBITDA pozostaje na wysokim poziomie niemal 20 proc. Najwyższe wzrosty na poziomie EBITDA Grupa Tauron uzyskała w segmentach Wytwarzanie (zarówno konwencjonalne, jak i OZE) oraz Dystrybucja. Wzrost EBITDA w segmencie Wytwarzanie to, podobnie jak w poprzednich kwartałach, w głównej mierze efekt wzrostu wolumenu wytworzonej energii, co z kolei wynika z rosnącego zapotrzebowania. Ponadto Grupa odnotowała wyższe wpływy z tytułu kosztów osieroconych. Przychody z tytułu rekompensat KDT wyniosły w okresie I-III kw r. około 350 mln zł. Udział w przychodach ogółem był na zbliżonym poziomie, tj. nieco ponad 3 proc. Po trzech kwartałach 2010 r. bardzo dobre wyniki zostały wypracowane w segmencie Dystrybucja. To efekt wzrostu wolumenu sprzedaży, wyższych cen w taryfach, a także niższych kosztów energii na pokrycie różnic bilansowych. Te ostatnie spadły rok do roku o 17,2 proc. (o 82,4 mln zł) do 397,6 mln zł. Udział segmentów Wytwarzania i Dystrybucji w całości EBITDA Grupy wzrósł do ponad 80 proc. Struktura EBITDA nie zmieniła się praktycznie w stosunku do I półrocza w 2010 r. Pozytywnym zjawiskiem jest wzrost liczby klientów końcowych. Rok do roku Grupa odnotowała przyrost liczby klientów o 20 tys. do tys. oraz wzrost wolumenu sprzedanej energii o 14,2 proc. do 25,4 TWh. Na uwagę zasługuje bardzo duży skok wolumenu sprzedanej energii w samym III kw r. Wzrost wyniósł blisko 26 proc., a Tauron znalazł nabywców na 8,5 TWh Konsekwentnie realizowana strategia przynosi efekty, czego potwierdzeniem są wyniki osiągnięte przez Grupę Tauron w pierwszych trzech kwartałach tego roku. Wzrosły zarówno nasze wyniki finansowe, jak i operacyjne. Restrukturyzacja Grupy, program poprawy efektywności, a także dobra sytuacja rynkowa dały, w naszej ocenie, zadowalające rezultaty komentuje Dariusz Lubera, prezes zarządu Tauron Polska Energia. Realizowane programy restrukturyzacji i redukcji kosztów operacyjnych praktycznie we wszystkich obszarach działalności Grupy przekładają się na wymierne korzyści odzwierciedlone w postaci wysokich zysków, niskiego zadłużenia oraz wzroście potencjału inwestycyjnego. To niezwykle ważne w kontekście planów rozwojowych Grupy Tauron. Jesteśmy dziś w punkcie, który pozwala nam myśleć o naprawdę dużych inicjatywach i projektach, które w rezultacie przełożą się na dalszy rozwój spółki dodaje Krzysztof Zawadzki, wiceprezes zarządu, dyrektor ds. ekonomiczno-finansowych Tauron Polska Energia. energii. Dobre wyniki sprzedaży energii pozwoliły skompensować niższe marże w segmencie Sprzedaż, wynikające ze wzrostu konkurencji na rynku energii. Zysk netto Wzrost wyników na poziomie operacyjnym przełożył się na wynik netto, który w I-III kw r. był o 6 proc. wyższy niż przed rokiem i wyniósł 825,1 mln zł. Jednocześnie spółka ograniczyła zadłużenie finansowe netto, które spadło do poziomu 131 mln zł na koniec września 2010 r., z 970 mln zł rok wcześniej. Wskaźnik zadłużenia finansowego netto/ebitda wyniósł na koniec III kw r. zaledwie 0,05x (w odniesieniu do EBITDA za 2009 r.), co daje spółce znaczące możliwości zaciągania zobowiązań w kontekście planowanych inwestycji. Potwierdza to akceptowalny przez instytucje finansujące poziom wskaźnika w branży energetycznej w Europie, który wynosi średnio 2,5x. Niższe zadłużenie finansowe netto to w głównej mierze efekt obniżenia poziomu zadłużenia finansowego ogółem o 112 mln zł, przy jednoczesnym wzroście stanu środków pieniężnych o 338 mln zł w stosunku do stanu na koniec czerwca 2010 r. Wtedy zadłużenie finansowe netto wynosiło 581 mln zł. Program redukcji kosztów operacyjnych, który w latach ma przynieść 1 mld zł oszczędności, realizowany jest zgodnie z planem. W trzecim kwartale 2010 r. zredukowano je o 93 mln zł, a narastająco od początku roku o 235 mln zł. (lw) Foto: Arc Konferencja klimatyczna ONZ w Meksyku STR Wydarzenia Dobre wyniki finansowe 04 Flesz Wyróżnienia RIG Nowa strategia energetyczna Unii Europejskiej Projekt Programu Polskiej Energetyki Jądrowej po konsultacjach Ponowne negocjacje w sprawie kupna Enei 06 wywiad Rozmowa z Jarosławem Dominiakiem Duże znaczenie inwestorów indywidualnych na warszawskiej giełdze 08 Rynek Będą dwie giełdy energii w Polsce 09 Notowania Komentarz miesiąca 10 Strategia Centralne doradztwo podatkowe w Grupie Tauron 12 W Grupie Rozwojowa współpraca czesko-polska Dotacje na inwestycje początkowe w PKW Pożyczka dla PKE PEC Katowice ogrzewa Fabrykę Maszyn Famur Nie taki windykator zły Certyfikat EMAS dla Jaworzna III Blisko pół miliarda na inwestycje Audyt zakończony sukcesem Udane spotkania z klientami 16 marketing Jak kupować, żeby zaoszczędzić? 17 Wydarzenia Korowód Energia w UE Kiedy Unia przyjmie cel redukcji emisji CO 2 na poziomie 30 proc.? 20 Innowacje Innowacyjne rozwiązania stacji prostownikowych dla trakcji trolejbusowej 22 Raport Rynek energii Węgry 24 wydarzenia Konferencja klimatyczna onz w Meksyku bez przełomu 26 Prawdy i mity Idzie nowe w elektroenergetyce 28 Energia inaczej Bonanza w głębinach 30 Felieton Rzecz o (nie)potrzebności wszystkiego Wydawca: Tauron Polska Energia SA, Departament Komunikacji Rynkowej i PR, dyrektor Paweł Gniadek, pawel.gniadek@tauron-pe.pl, tel Redakcja: Polska Energia, ul. Lwowska 23, Katowice, fax , redakcja@tauron-pe.pl Redaktor naczelny: Marcin Lauer, marcin.lauer@tauron-pe.pl, tel Zastępca red. naczelnego: Magdalena Rusinek, magdalena.rusinek@tauron-pe.pl, tel Zespół redakcyjny: Jacek Sakrejda, jacek.sakrejda@tauron-pe.pl, tel , Marietta Stefaniak, marietta.stefaniak@tauron-pe.pl, tel Współpraca w Grupie Tauron: Południowy Koncern Węglowy SA: Zofia Mrożek, zmrozek@pkwsa.pl, tel ; Południowy Koncern Energetyczny SA: Dariusz Wójcik, dariusz.wojcik@pke.pl, tel ; Elektrownia Stalowa Wola SA: Jerzy Wieleba, j.wieleba@esw.pl, tel ; Enion SA: Ewa Groń, ewa.gron@enion.pl, tel ; EnergiaPro SA: Anna Wojcieszczyk, anna.wojcieszczyk@wr.energiapro.pl, tel ; Elektrociepłownia Tychy SA: Aleksandra Gajecka, aleksandra.gajecka@ec-tychy.pl, tel ; Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej Katowice SA: Karolina Kmon, kkmon@pec.katowice.pl, tel ; Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej w Dąbrowie Górniczej SA: Marek Sztuka, msztuka@pecdg.pl, tel ; Enion Energia sp. z o.o.: Elżbieta Bukowiec, elzbieta.bukowiec@enionenergia.pl, tel ; EnergiaPro Gigawat sp. z o.o.: Marta Głuszek, marta.gluszek@gigawat.pl, tel Realizacja wydawnicza: Direct Publishing Group, ul. Genewska 37, Warszawa Biuro reklamy: Anna Mocior, a.mocior@dp-group.com.pl Wydawca nie odpowiada za treść reklam i ogłoszeń. Redakcja nie zwraca materiałów oraz zastrzega sobie prawo ich redagowania i skracania. Zdjęcie na okładce: Andrzej Cynka Numer zamknięto 24 listopada 2010 r. Foto: corbis Marcin Lauer Redaktor naczelny Spokojny koniec roku? Prezentując Państwu wyniki finansowe Grupy Tauron za trzy kwartały 2010 r., mamy nadzieję, że roczny bilans będzie równie udany lub nawet lepszy. Obserwując ceny naszych akcji na Giełdzie Papierów Wartościowy i czekając na grudniowe wejście w skład pierwszej ligi giełdowej, czyli WIG20, możemy być spokojni o koniec roku. Potwierdza to rozmowa z Jarosławem Dominiakiem, prezesem Stowarzyszenia Inwestorów Indywidualnych, który zauważa, że branża energetyczna jest dobrze postrzegana na giełdzie. Nasz rozmówca twierdzi nawet, że gdyby nie wzrost cen akcji Taurona, jaki obserwujemy od kilku tygodni, to krótkoterminowa ocena spółek energetycznych nie byłaby rewelacyjna. Z uwagą słuchamy i obserwujemy, o czym będzie się mówiło i co się wydarzy na Konferencji Klimatycznej ONZ w meksykańskim Cancún. Europa nie spodziewa się, niestety, zbyt wiele. Słychać głosy, że podczas COP 16 nie należy spodziewać się przyjęcia światowego porozumienia ws. redukcji emisji gazów cieplarnianych. A szkoda, bowiem Unia mówi jednym głosem, domagając się od reszty świata podjęcia porównywalnych do UE wysiłków. Stary Kontynent daje przykład, jak wywiązywać się ze zobowiązań wynikających z protokołu w Kioto. Tymczasem najwięksi emitenci CO 2 na świecie, na przykład Chiny, rozbudowują bez przeszkód energetykę węglową, zwiększają wydobycie czarnego złota i produkcję energii. W krajach rozwijających się, takich jak Chiny, Wietnam czy Indie, ważniejszy jest rozwój gospodarczy niż walka ze zmianami klimatycznymi. Autor artykułu na ten temat przypomina jednak, że emisje CO 2 na głowę mieszkańca w krajach Azji są znacznie mniejsze niż w Europie, Japonii, Kanadzie i USA. Zachęcamy także do zapoznania się z materiałem dotyczącym innowacyjnego rozwiązania finansowego, jakie zaczyna funkcjonować w naszej spółce. Chodzi o centralizację doradztwa podatkowego. Co prawda nie jest ona niczym nowym w skali Grupy i w zasadzie działa już od 2008 roku, ale przyjęty obecnie model jest oryginalnym i autorskim rozwiązaniem. Zapraszam do lektury! 2 polska EnerGIA nr 11 (25)/2010 polska EnerGIA nr 11 (25)/2010 3

3 flesz gospodarczy Joanna Schmid, wiceprezes zarządu Taurona ds. strategii i rozwoju, odebrała wyróżnienia RIG podczas posiedzenia Rady Izby 8 listopada Wyróżnienia RIG Dariusz Lubera, prezes zarządu Tauron Polska Energia oraz Joanna Schmid, wiceprezes zarządu Taurona, zostali uhonorowani w listopadzie przez Regionalną Izbę Gospodarczą w Katowicach. Dariusz Lubera został uhonorowany tytułem Lider Województwa Śląskiego. Joanna Schmid otrzymała tytuł Honorowego Członka Regionalnej Izby Gospodarczej w Katowicach, przyznawany za wybitne zasługi na rzecz Izby. Dodatkowo z okazji jubileuszu 20-lecia RIG Joanna Schmid została wyróżniona tytułem Lider Transformacji w województwie śląskim. (RuM) Regionalna Izba Gospodarcza w Katowicach jest kontynuatorem tradycji Izby Handlowej powstałej w Katowicach w 1922 roku, a od 1927 roku Śląskiej Izby Przemysłowo- -Handlowej, działającej do 1950 roku. RIG została powołana 13 lutego 1990 r. i zarejestrowana 21 marca 1990 r. Jest organizacją samorządu gospodarczego zrzeszającą podmioty prowadzące działalność gospodarczą. Izba posiada osobowość prawną na podstawie ustawy z dnia 30 maja 1989 roku o izbach gospodarczych i własnego statutu. FOTO: arc Nowa strategia energetyczna Unii Europejskiej Komisja Europejska na początku listopada 2010 r. przedstawiła nową strategię energetyczną Energia Nowa strategia ma zapewnić Unii Europejskiej zrównoważone dostawy energii i wspierać wzrost gospodarczy. Energia 2020 to plan redukcji zużycia energii, zwiększenia konkurencyjności rynkowej, zapewnienia stałych dostaw energii i koordynowania negocjacji z jej dostawcami oraz osiągnięcia unijnych celów w zakresie przeciwdziałania zmianom klimatu zapewnia Komisja Europejska. Przewiduje się, że po zakończeniu obecnej recesji gospodarczej popyt na energię szybko wzrośnie. Nowa strategia ma zatem na celu zapobieganie przerwom w dostawach energii i wspieranie wzrostu gospodarczego. Konsumenci skorzystają na bardziej konkurencyjnych cenach ropy, gazu i energii elektrycznej. W ciągu najbliższych 18 miesięcy Komisja Europejska zamierza przedstawić nowe wnioski ustawodawcze i inne środki w celu realizacji wyznaczonych zadań. Do priorytetów nowej strategii należy redukcja zużycia energii. UE będzie wspierać racjonalizację zużycia energii w sektorze transportu i budownictwa przyjętych jako dwa obszary, w których można osiągnąć największe oszczędności w tym zakresie. Właściciele domów, wynajmujący i najemcy korzystaliby np. z zachęt do inwestowania w remonty w celu oszczędzania energii. Przy zamówieniach na produkty i usługi władze lokalne i krajowe kierowałyby się kryterium wydajności energetycznej. Wymóg lepszego oznakowania efektywności energetycznej skłoniłby natomiast producentów do oferowania bardziej energooszczędnych wyrobów. Ważnym celem jest także stworzenie jednolitego rynku energii do 2015 r. Komisja podkreśla, że aktualne bariery uniemożliwiające otwarcie krajowych rynków energii zostałyby usunięte. Do utworzenia nowoczesnej ogólnoeuropejskiej sieci energii elektrycznej, która połączy wszystkie kraje i umożliwi im dystrybucję energii w zależności od potrzeb, niezbędne są inwestycje o wartości 1 bln euro. Przewiduje się więc przyspieszenie realizacji i finansowania projektów modernizacji i rozbudowy tej FOTO: ie.edu.eu sieci. Lepsze połączenie OZE z siecią elektroenergetyczną zachęci z kolei do zwiększania inwestycji w energię odnawialną. KE zapowiada także powołanie jednego wspólnego negocjatora. Wzrost importu i zmniejszenie krajowej produkcji energii będzie oznaczać dla państw UE ostrzejszą konkurencję na rynkach zagranicznych w zakresie dostaw ropy, gazu i węgla. Niedawne przerwy w dostawach gazu z Europy wschodniej pokazały, że trzeba podjąć skoordynowane działania. W związku z tym, zgodnie z założeniami nowej strategii, UE będzie wspólnie rozmawiać z dostawcami, co da jej krajom członkowskim lepszą pozycję negocjacyjną na rynkach międzynarodowych, niż gdyby działały w pojedynkę. Do zakładanych celów strategii należy także innowacyjność. UE ma rozpocząć realizację projektów wspierających efektywność energetyczną w obszarach miejskich, lepsze technologie przechowywania energii elektrycznej, nowe rodzaje biopaliw oraz inteligentnych sieci umożliwiających dystrybucję energii elektrycznej według zapotrzebowania. Ostatnim z zakładanych celów dokumentu jest odpowiednie informowanie konsumentów. Będą oni mogli porównywać ceny i bezproblemowo zmieniać dostawców. Ci natomiast będą mieli obowiązek dostarczania szczegółowych i jasnych informacji na temat wystawianych rachunków. (ER) Projekt Programu Polskiej Energetyki Jądrowej po konsultacjach Ministerstwo Gospodarki przyjęło 10 listopada 2010 r. projekt Programu Polskiej Energetyki Jądrowej, uwzględniający zmiany zgłoszone w trakcie konsultacji międzyresortowych i społecznych. Projekt przewiduje uruchomienie pierwszej elektrowni jądrowej w Polsce w 2020 r. Dokument określa zakres oraz terminy realizacji działań administracji rządowej i inwestora do 2030 r., koniecznych do wprowadzenia w Polsce energetyki jądrowej. Zaplanowane w programie działania zostały podzielone na pięć etapów obejmujących: w opracowanie i przyjęcie przez Radę Ministrów Programu Polskiej Energetyki Jądrowej; uchwalenie i wejście w życie przepisów prawnych niezbędnych dla rozwoju i funkcjonowania energetyki jądrowej (do ); w ustalenie lokalizacji i zawarcie kontraktu na budowę pierwszej elektrowni jądrowej ( ); w wykonanie projektu technicznego i uzyskanie wymaganych prawem uzgodnień ( ); w pozwolenie na budowę i budowa pierwszego bloku pierwszej elektrowni jądrowej; rozpoczęcie budowy kolejnych elektrowni ( ); w budowę kolejnych bloków elektrowni jądrowych ( ). Zasadnicza zmiana dotyczy pozwolenia na budowę i budowy pierwszego bloku elektrowni. Termin jego realizacji przesunięto z 2022 na 2020 r. Do programu wprowadzono zaproponowany przez inwestora harmonogram budowy pierwszej elektrowni jądrowej. Przewiduje on, że w 2020 r. nastąpi rozruch i próbna eksploatacja pierwszego bloku jądrowego w Polsce, po czym zostanie wydane zezwolenie na jego stałą eksploatację. W trakcie konsultacji uszczegółowiono również szacunki kosztów realizacji programu. Z nowych wyliczeń wynika, że w latach należy przeznaczyć na ten cel 859,7 mln zł. (EM) FOTO: Corbis Ponowne negocjacje w sprawie kupna Enei Ministerstwo Skarbu Państwa zdecydowało o ponownym podjęciu równoległych negocjacji z podmiotami dopuszczonymi do negocjacji w sprawie kupna większościowego pakietu akcji Enei. W związku z upływem okresu wyłączności w negocjacjach udzielonego Kulczyk Holding oraz Elektron w toczącym się procesie sprzedaży akcji (51 proc. w kapitale zakładowym) spółki Enea, Ministerstwo Skarbu Państwa podjęło decyzję o ponownym podjęciu równoległych negocjacji z dopuszczonymi do negocjacji podmiotami poinformował resort skarbu. Jak podkreśla MSP, konsekwencją tej decyzji będzie rozliczenie transakcji sprzedaży 51 proc. akcji Enei nie później niż do 31 marca 2011 r. To oznacza, że o przejęcie kontroli nad Eneą mogą ponownie ubiegać się GDF Suez, EdF i Energeticky a Prumyslovy Holding. (ER) FOTO: Enea 4 polska EnerGIA nr 11 (25)/2010 polska EnerGIA nr 11 (25)/2010 5

4 wywiad ROZMOWA Z JAROSŁAWEM DOMINIAKIEM, PREZESEM STOWARZYSZENIA INWESTORÓW INDYWIDUALNYCH DUŻE ZNACZENIE INWESTORÓW INDYWIDUALNYCH NA WARSZAWSKIEJ GIEŁDZE Jak inwestorzy indywidualni oceniają spółki energetyczne notowane na Giełdzie Papierów Wartościowych? Generalnie energetyka postrzegana jest jako branża stabilna. Inwestorzy, jeśli decydują się na kupno akcji spółek energetycznych, postrzegają je jako w miarę bezpieczną inwestycję, ograniczającą ryzyko zakupu bardziej ryzykownych akcji. Gdyby nie wzrost cen akcji Taurona, jaki obserwujemy od kilku tygodni, to krótkoterminowa ocena spółek energetycznych nie byłaby rewelacyjna, ponieważ dokonywano by jej przez pryzmat wyceny akcji PGE, które, poza krótkim okresem po debiucie, są poniżej ceny emisyjnej. Wielu inwestorów nie patrzy na akcje spółek energetycznych jako na jedną całość, lecz analizuje każdą z nich oddzielnie. Bardziej doświadczeni inwestorzy potrafią rozróżnić, czy dana firma jest bardziej nowoczesna, czy też wymaga większych inwestycji niż inne firmy z tej samej branży, oraz jakie przed daną spółką są perspektywy rozwoju. Jak na tle spółek energetycznych postrzegany jest Tauron? Na pewno fakt, że nie było dużej podaży akcji po niskich cenach, ale było wiele pozytywnych rekomendacji wskazujących, że spółka ma duży potencjał rozwoju i że jej akcje są niedowartościowane i jest miejsce na kilkudziesięcioprocentowy wzrost, zrobiły swoje. Wzrost cen akcji Taurona ma mocne podstawy. Rynek uwierzył w spółkę i liczy, że jej perspektywy będą dobre. W ostatnich tygodniach kurs akcji Taurona prezentuje się lepiej niż rynek, a akcje niektórych spółek energetycznych zachowują się nawet gorzej niż cały rynek czy indeks WIG20. W listopadzie 2010 r. nastąpił giełdowy debiut GPW, na której akcje zapisało się ponad 300 tys. inwestorów. W tegorocznych debiutach PZU i Taurona wzięło udział po ponad 200 tys. osób. Czy zostaną one na dłużej na Giełdzie, czy ich obecność będzie chwilowa? Na pewno impuls był krótkoterminowy, a czy zamieni się w dłuższą obecność na Giełdzie, czas pokaże. Przy tych debiutach podziałała swoista magia, to były duże oferty Skarbu Państwa, które w większości w ostatnich latach pozwalały na dość dobre zarobki w krótkim okresie. Prywatyzacja rozpoznawalnych marek to magnes, który zadziałał na wyobraźnię inwestorów. W roku 2011, kiedy inwestorzy będą rozliczali się z podatku, okaże się, czy założone w roku 2010 rachunki maklerskie są aktywne czy nie. Nie spodziewam się bardzo dużego odsetka osób uczestniczących w tegorocznych ofertach publicznych, które zostaną na GPW na dłużej. Jakie jest znaczenie inwestorów indywidualnych na GPW? Polskę pozytywnie wyróżnia to, że średnio za ok. jedną trzecią obrotów na rynku odpowiadają inwestorzy indywidualni, chociaż w pierwszym półroczu 2010 r. ta liczba spadła do ok. 19 proc. To bardzo dużo, zwłaszcza gdy weźmiemy pod uwagę, że nie jesteśmy społeczeństwem przygotowanym do inwestycji giełdowych ani zamożnym. Po prywatyzacji GPW jest blisko 1,5 mln otwartych rachunków maklerskich, ale aktywnych inwestorów, dokonujących transakcji, jest ok. 400 tys. Patrząc na liczbę ludności Polski, czyli ok. 38 mln osób, to niewiele. Na akcje GPW zapisało się ponad 300 tys. osób i wszyscy oceniają tę liczbę jako bardzo dużą. W porównaniu z innymi krajowymi ofertami jest to prawda, ale te 300 tys. osób nie stanowi nawet 1 proc. mieszkańców Polski. Przy podobnych prywatyzacjach w krajach zachodnich na akcje potrafiło się zapisywać po kilka milionów osób, co stanowiło kilka lub nawet kilkanaście procent ludności. Mamy więc taką sytuację, że ci, którzy są na Giełdzie, są bardzo aktywni i dobrze widać ich obecność, ale jeśli chodzi o ilość inwestorów, to jest jeszcze wiele do zrobienia, aby bezpośrednimi inwestycjami giełdowymi przyciągnąć większy odsetek Polaków. Ministerstwo Skarbu Państwa promuje ideę akcjonariatu obywatelskiego. Czy może ona przyciągnąć wielu nowych inwestorów na Giełdę? Idea akcjonariatu obywatelskiego jest bardzo dobra i potrzebna, ale niestety została ogłoszona pod koniec kluczowej części prywatyzacji. Jest jeszcze wiele firm do sprywatyzowania, ale niewiele z nich będzie się nadawało na rynek pu- bliczny, a nawet jeśli, to nie będą to tak spektakularne debiuty jak PKN Orlen, TP SA czy spółek energetycznych. To one, jako powszechnie znane firmy, byłyby najlepszym sposobem do zachęcenia nowych inwestorów. To nie jest pretensja do obecnego ministra skarbu, tylko do jego poprzedników. Dobrze, że ta idea jest, lepiej późno niż wcale. Ten pomysł mógłby być lepiej realizowany, ponieważ oprócz kilku zabiegów towarzyszących i akcji edukacyjnej wśród studentów nie było innych działań. Akcją nie zostali objęci np. inwestorzy, którzy już są na rynku. Nie można budować akcjonariatu obywatelskiego, nie spotykając się z inwestorami indywidualnymi podczas oferty publicznej. Z jednej strony mówi się, że inwestorzy indywidualni są ważni, ale w przypadku prywatyzacji m.in. PZU i GPW nie mieli oni okazji spotkać się z przedstawicielami zarządów tych spółek. Prezesi spółek spotykali się z setkami inwestorów finansowych na całym świecie, a kiedy zainteresowanie takim spotkaniem zgłosili inwestorzy indywidualni, to pozytywnej odpowiedzi nie było. Trudno inwestować, nie mając dostępu do kluczowych informacji o spółce. Rozumiem ideę akcjonariatu obywatelskiego jako dążenie do tego, aby inwestorzy świadomie podejmowali decyzje inwestycyjne. Dziś ponad 300 tys. Polaków pojawiło się na GPW, ponieważ chciało osiągnąć zysk. Tych ludzi można zatrzymać, ale nie można tego zrobić za pomocą samego hasła, muszą iść za nim konkretne działania. Jak Pan ocenia przeciętną wiedzę na temat rynku giełdowego wśród Polaków? Wśród inwestorów obecnych już na rynku znajdują się osoby, które bardzo szybko się uczą, w efekcie czego mamy coraz większą grupę dobrze zorientowaną i przygotowaną do inwestowania. Gdybyśmy jednak przeprowadzili uliczną sondę, to okazałoby się, że wśród całego społeczeństwa ta wiedza nie jest wystarczająca, często wręcz znikoma lub żadna. Jest więc dużo do zrobienia, aby Polacy więcej wiedzieli o Giełdzie. Nawet jeśli krytycznie oceniamy realizację pomysłu akcjonariatu obywatelskiego, to bez wątpienia tego typu akcje są potrzebne. W takie przedsięwzięcie powinni zaangażować się wszyscy uczestnicy rynku, w tym prywatyzowane spółki, gdzie przecież pracownicy często są ich akcjonariuszami. W PZU jest kilkadziesiąt tysięcy pracowników, których warto przekonać, aby chcieli mieć akcje swojej Foto: Andrzej Cyrka firmy, żeby byli świadomi, że istnieje coś takiego jak Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy, gdzie mogą przyjść i dowiedzieć się więcej o obecnej sytuacji i planach swojej firmy. Wtedy większa liczba osób będzie rozumiała procesy działające na rynku i w sposób świadomy będzie inwestowała, a nie dlatego, że to jest modne i że znajomy kupił akcje. Czy ta świadomość będzie rosła? Nie należy spodziewać się wielu atrakcyjnych ofert publicznych, więc brak będzie magnesu przyciągającego nowych inwestorów na Giełdę. Tego typu oferty są bardzo pomocne. Takie działania można realizować, np. przekazując elementarną wiedzę tym, którzy są na giełdzie i się nią interesują. Dobrze by było, gdyby pierwszy krok zrobili przy dużych prywatyzacjach, ale to nie jest konieczne. W działaniach edukacyjnych można wzorować się np. na akcjach przeprowadzonych w Wielkiej Brytanii i we Francji. Tam zachęcanie do inwestowania na giełdzie nie kończyło się na sloganie, w konkretne działania zaangażowały się agendy rządowe, spółki notowane na giełdzie i biura maklerskie, czyli wszyscy ci, którzy są na rynku, z niego żyją i mają interes w tym, aby coraz więcej ludzi inwestowało. Prywatyzacje są pomocne i są dobrym momentem, bo ludzie niejako automatycznie się tym interesują, ale jeśli one będą, a nie zrobimy nic poza tym, to świadomość nie wzrośnie. Jakie są cele działalności Stowarzyszenia Inwestorów Indywidualnych? Do głównych celów Stowarzyszenia należy upowszechnianie i ochrona praw inwestorów indywidualnych oraz pomoc w zdobywaniu wiedzy i kwalifikacji dających inwestorom indywidualnym możliwość czynnego wpływu na kształt rynku kapitałowego w Polsce. W tym celu organizujemy szkolenia i konferencje oraz wydajemy magazyn Akcjonariusz. Staramy się, aby osoby zrzeszone w naszej organizacji miały ułatwione funkcjonowanie na rynku. Jest to możliwe dzięki licznym zniżkom i korzyściom, jakie gwarantuje im członkostwo w SII. Stowarzyszenie stworzyło własny dział analityczny, z którym współpracują czołowi analitycy giełdowi. Rozmawiał Emil Różański 6 polska EnerGIA nr 11 (25)/2010 polska EnerGIA nr 11 (25)/2010 7

5 rynek Giełda Papierów Wartościowych kupiła Platformę Obrotu Energią Elektryczną, w oparciu o którą zamierza stworzyć drugą w Polsce giełdę energii. Są plusy i minusy takiego rozwiązania BĘDĄ DWIE GIEŁDY ENERGII W POLSCE Spółka Elbis, wchodząca w skład grupy kapitałowej Polskiej Grupy Energetycznej, zawarła umowę sprzedaży internetowej Platformy Obrotu Energią Elektryczną (POEE) na rzecz Giełdy Papierów Wartościowych, Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych oraz WSEInfoEngine. Wartość transakcji to 15 mln zł. Umowa sprzedaży POEE została podpisana 18 października 2010 r. Transakcja zostanie sfinalizowana, pod warunkiem uzyskania przez Elbis wszystkich niezbędnych zgód jej organów korporacyjnych oraz uzyskania przez GPW zgody na kupno POEE od Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. PGE wyjaśnia, że sprzedaż POEE jest elementem strategii Grupy PGE zakładającej aktywny udział w giełdowym handlu energią elektryczną, przy pozostawieniu zadania organizacji tego rynku wyspecjalizowanym podmiotom. Transakcja jest również częścią programu sprzedaży aktywów pozaenergetycznych, w ramach którego PGE dąży do zbycia udziałów w przedsiębiorstwach niezwiązanych z podstawową działalnością Grupy. Internetowa Platforma Obrotu Energią Elektryczną (POEE) istnieje od 2001 r. POEE umożliwia zawieranie kontraktów na zakup i sprzedaż energii elektrycznej konwencjonalnej, praw majątkowych wynikających ze świadectw pochodzenia energii odnawialnej oraz uprawnień do emisji CO 2. Uczestnikami POEE jest obecnie 89 podmiotów, w tym wytwórcy energii konwencjonalnej, wytwórcy energii wytwarzanej w skojarzeniu, producenci energii odnawialnej, spółki obrotu energią oraz odbiorcy końcowi. GPW dzięki POEE chce stworzyć drugą w Polsce giełdę energii w Polsce już działa od 1999 r. Towarowa Giełda Energii (TGE). POEE i TGE są dla siebie konkurencją od dawna, ale do tej pory działają w oparciu o inne przepisy. TGE Krzysztof Zamasz wiceprezes zarządu, dyrektor ds. handlowych Tauron Polska Energia Równoległe działanie dwóch giełd energii Rynku Towarowego GPW i Towarowej Giełdy Energii z pewnością będzie miało znaczący wpływ na funkcjonowanie rynku i jednocześnie mamy nadzieję przełoży się na zwiększenie aktywności Grupy Tauron na krajowym rynku energii. GPW będzie drugim, po Towarowej Giełdzie Energii, operatorem giełdowego rynku energii w kraju. Grupa Tauron jest jednym z pierwszych podmiotów, które otrzymały status Uczestnika Obrotu na tym rynku zarząd GPW przyznał go Tauronowi 6 października br. Obecnie Grupa Tauron dokonuje licznych transakcji z zakresu handlu energią i produktów powiązanych również na zagranicznych platformach obrotu i giełdach, tj. na giełdzie Bluenext i EPEX Spot SE w Paryżu, NoordPool w Oslo, EEX w Lipsku oraz Power Exchange Central Europe (PXE) w Pradze. Foto: Arc działa na podstawie ustawy o giełdach towarowych. W 2003 roku, jako jedyna do tej pory, TGE uzyskała licencję od Komisji Papierów Wartościowych i Giełd (obecnie Komisji Nadzoru Finansowego) na prowadzenie giełdy towarowej. Uczestnicy rynku energii zwracają uwagę, że obecnie warunki uczestnictwa i działalności na POEE są łatwiejsze niż na TGE. Wiele spółek obrotu energią czy wytwórców energii jest jednocześnie członkami POEE i TGE, ale wielu zdecydowało się skorzystać tylko z jednej platformy, i to POEE przyciągnęło więcej uczestników. Na POEE jest obecnie 89 uczestników, a na TGE 44. Ta sytuacja jednak się zmieni. Jeżeli POEE będzie działać jako giełda, w oparciu o ustawę o giełdach towarowych, to musi zmienić regulacje dotyczące członkostwa, rozliczeń i zasad działalności uczestników. Można spotkać opinie, że spowoduje to odpływ części obecnych uczestników z POEE. Dość częsta jest opinia, że konkurencja dwóch giełd będzie korzystna dla uczestników rynku, ponieważ będą mogli wybierać bardziej odpowiednie dla siebie, prostsze i tańsze, sposoby handlowania energią. Nie wszyscy podzielają ten optymizm. Część uczestników rynku wskazuje, że powstanie dwóch giełd spowoduje, iż wolumeny energii będą się rozkładać się na dwie platformy, a lepszym rozwiązaniem byłoby, gdyby płynność rynku koncentrowała się w jednym miejscu. Emil Różański Komentarz miesiąca Wporównaniu z latami poprzednimi październik był w tym roku zdecydowanie chłodniejszym miesiącem. Średnia miesięczna temperatura w Polsce wyniosła 5,7 st. C i była niższa o ponad 1,7 st. C od ubiegłorocznego października. Natomiast zapotrzebowanie KSE na moc średnio w miesiącu wzrosło o 0,75 proc., licząc rok do roku. Wyhamowanie dynamiki wzrostu wynika m.in. z wyższej bazy w stosunku do minionych miesięcy roku 2009, gdyż w ubiegłorocznym październiku obserwowaliśmy już silniejsze odbicie w polskiej gospodarce. Średnia cena energii elektrycznej na rynku spot wzrosła w stosunku do września o prawie 3,6 proc. do 197,82 zł/mwh, przy czym niejednokrotnie średnie dobowe ceny przekraczały 200 zł/mwh, zwłaszcza w drugiej połowie miesiąca. Na taki obraz rynku wpływ miała nie do końca stabilna sytuacja systemu, która powodowała znaczne wahania cen na rynku bilansującym, z godzinowym maksimum nawet na poziomie 451,44 zł/mwh. Średnia cena CRO ustaliła się w październiku na 204,03 zł/mwh. Na tle europejskich rynków spot Polska nie wyróżniała się zasadniczo, gdyż tam wzrosty były jeszcze silniejsze. Na niemieckim EEX ceny miesiąc do miesiąca wzrosły średnio o prawie 5 /MWh do 50,31 /MWh. Czeskie OTE osiągnęło średnio 49,38 /MWh. Polska cena w przeliczeniu na euro to 50,10 /MWh i jest bardzo porównywalna z NordPool za październik: 49,66 /MWh. Wolumen obrotu spot na TGE był rekordowy i przekroczył w całym miesiącu 1 TWh, będąc ponadtrzykrotnie wyższym niż na POEE. Zaobserwowano również zwiększoną płynność na rynku terminowym TGE, gdzie dla samego produktu Base Y-11 przehandlowano 465 MW w notowaniach ciągłych i 390 MW na aukcjach. Cena kontraktów na przyszły rok była w trendzie spadkowym i ze 195,18 zł/mwh skorygowała się w ciągu października o prawie 2 zł/ /MWh. Podobną sytuację zaobserwować można na innych europejskich rynkach energii, i np. notowane na EEX kontrakty Rafał Barchanowski Biuro Analiz Rynku Tauron Polska Energia SA Cena [zł/mwh] Cena [ /MWh] $/bbl Średnie ceny i wolumeny energii elektrycznej na TGE i Rynku Bilansującym w październiku 2010 r TGE CRO TGE CRO Średnie ceny energii w kontraktach SPOT na rynkach europejskich w październiku 2010 r. Brent Oil notowania Base na rok 2011 spadały w październiku z 49,55 /MWh do 47,28 /MWh. Spadkom sprzyjają informacje o przedłużeniu pracy niemieckich elektrowni atomowych i zakładanej większej generacji ze źródeł odnawialnych, za sprawą tegorocznego boomu inwestycyjnego, kończącego okres większych dopłat np. do fotowoltaiki. Ceny kontraktów Brent na ropę naftową w październiku spadały z poziomów $/bbl do prawie 81 $/bbl notowanych 19 października, by później odreagować powyżej 83 $/bbl, w związku ze słabnącym dolarem i praktycznie przesądzonym luzowaniem polityki monetarnej USA (Quantitive Easing 2). Bardzo dobrze skorelowane z ceną ropy były ceny uprawnień do emisji CO 2, które dla produktów EUA DEC10 po osiągnięciu maksimów powyżej 15,70 /t spadały aż w okolice 14,60 /t. Na notowania CO 2 szczególnie duży wpływ miały spadające ceny energii elektrycznej w kontraktach CAL 11 oraz sygnały płynące z Niemiec o wycofaniu się z lobbowania na rzecz polityki dotyczącej zaostrzania norm emisji gazów cieplarnianych dla przemysłu i energetyki. Dokumenty (Energiekonzept i Industriekonzept) pod koniec października zatwierdził Bundestag. Spadające ceny EUA nie pozostały bez wpływu na produkty CER, które w ciągu października obniżyły swoją wycenę z 13,64 /t do 12,45 /t. Natomiast spread między EUA a CER wzrósł z ok. 1,70 do 2,20 /t. Korelacja cen ropy naftowej oraz emisji CO 2 w październiku 2010 r. BlueNext CO 2: EUA Spot EEX NordPool OTE TGE Wolumen [MWh] 15,7 15,5 15,3 15,1 14,9 14,7 14,5 Źródło: Biuro Analiz Rynku Tauron /t Polska Energia SA Zupełnie inaczej zachowywały się kontrakty węglowe na rok 2011 CIF ARA przez cały październik rosły od 99,75 do 103 $/t. Główną tego przyczyną był zwiększony popyt związany z zakupami surowca na zbliżającą się zimę i wciąż niesłabnące zakupy Chin oraz Indii. Podobna sytuacja miała miejsce na rynku gazu, gdzie kontrakty na przyszły miesiąc dla brytyjskiego huba NBP wzrosły w ciągu października z poniżej 40 GBP/therm do ponad 48 GBP/therm, choć pod koniec miesiąca zaczęły się lekko korygować w związku z lepszą od prognozowanej pogodą. 8 polska EnerGIA nr 11 (25)/2010 polska EnerGIA nr 11 (25)/2010 9

6 wywiad strategia W listopadzie w Grupie Tauron zaczęło funkcjonować nowatorskie rozwiązanie w zakresie doradztwa podatkowego, dedykowane wszystkim istotnym spółkom Grupy, które objęte są skonsolidowanym sprawozdaniem finansowym Centralne doradztwo podatkowe w Grupie Tauron Centralny model doradztwa podatkowego ma przynieść Grupie wzrost efektywności w tym obszarze, a przede wszystkim zminimalizować ryzyko podatkowe występujące w całej Grupie Centralizacja doradztwa podatkowego nie jest niczym nowym w skali Grupy i w zasadzie funkcjonowała już w 2008 r., ale przyjęty obecnie model to oryginalne i autorskie rozwiązanie mówi Krzysztof Zawadzki, wiceprezes ds. ekonomiczno- -finansowych Tauron Polska Energia SA (na zdjęciu). Zagadnienia podatkowe zostały podzielone na cztery główne obszary, różniące się pomiędzy sobą nie ze względu na przedmiot doradztwa podatkowego ustalonego na podstawie rodzaju obciążenia podatkowego (np. doradztwo w zakresie CIT, VAT, podatków lokalnych itp.), ale w oparciu o zakres przedmiotowy, tj. doradztwo w ramach bieżącej operacyjnej działalności, tzw. projektów strategicznych, cen transferowych oraz postępowań podatkowych. Doradztwo w zakresie bieżącej (operacyjnej) działalności, za które odpowiadać będzie firma doradcza TPA Horwath, obejmuje bieżące rozwiązywanie problemów związanych z poprawną kwalifikacją podatkową niezbędną do prawidłowego sporządzenia deklaracji podatkowych. W ramach tej części spółki Grupy Tauron mogą korzystać z natychmiastowego doradztwa telefonicznego tzw. hot line, zlecić sporządzenie opinii podatkowej zawierającej głębszą analizę wybranego istotnego problemu czy też uczestniczyć w cyklicznych spotkaniach, na których pracownicy mogą bezpośrednio skonsultować się z doradcą lub na przykład wysłuchać interpretacji obowiązujących i projektowanych przepisów. Doradztwo w ramach tzw. projektów strategicznych, prowadzone przez Deloitte Doradztwo Podatkowe, dotyczy tematycznie wyodrębnionych projektów i przedsięwzięć strategicznych Grupy Tauron, takich jak fuzje, przejęcia, pozyskiwanie środków unijnych, rozliczenia inwestycji czy też tworzenie spółek celowych, a ponadto doradztwo w zakresie optymalizacji podatkowej, stosowania zmian (wdrażania) przepisów regulacyjnych i działalności lobbingowej w ramach nowych regulacji podatkowych optymalnych z punktu widzenia Grupy. Celem doradztwa podatkowego w zakresie cen transferowych, za które odpowiedzialna jest również spółka Deloitte, jest kompleksowe wsparcie w transakcjach pomiędzy spółkami Grupy, obejmujące w szczególności bieżącą analizę umów i warunków transakcji oraz pomoc w przygotowywaniu odpowiedniej dokumentacji cen transferowych. FOTO: Arc Ostatni z obszarów, tj. doradztwo podatkowe w zakresie postępowań podatkowych, kontroli podatkowej i czynności sprawdzających, dotyczy wsparcia w zakresie wszelkich czynności związanych z postępowaniami przed jednostkami administracji podatkowej oraz sądami administracyjnymi. Za ten obszar odpowiedzialna jest Kancelaria Chadbourne & Parke LLP. Uważam, że to rozwiązanie stwarza szereg korzyści dla Grupy Tauron, takich jak możliwość współpracy z najlepszymi partnerami, kompleksowe uporządkowanie sfery doradztwa, ujednolicenie rozwiązań podatkowych i minimalizację ryzyka podatkowego, a także oszczędności w zakresie wydatków na doradztwo podatkowe mówi wiceprezes Krzysztof Zawadzki. Oczywiście zdaję sobie sprawę, że jednym z ważniejszych wyzwań tego systemu jest właściwa koordynacja pracy doradców i unikanie nachodzenia na siebie poszczególnych obszarów. Radzimy sobie z tym dzięki dokładnemu zdefiniowaniu zadań i dobrze zarządzanej komunikacji pomiędzy doradcami. Obszar podatkowy jest wspierany przez narzędzia IT, które obejmują np. wewnętrzny portal podatkowy, co pozwala na elektroniczny dostęp do całej wiedzy podatkowej powstającej w formie opinii czy interpretacji przepisów. Wybór doradców dokonany został w drodze zamówienia publicznego. To pozwoliło Grupie uzyskać satysfakcjonującą cenę za usługi, a tym samym wygenerować dodatkowe oszczędności. (RuM) Opinia doradców o modelu centralnego doradztwa podatkowego w Grupie Tauron Dorota Szubielska partner Chadbourne & Parke Radzikowski, Szubielska i Wspólnicy Sp.k Niewątpliwie przyjęty model doradztwa podatkowego stwarza dodatkowe wyzwania również dla doradców, którzy naturalną skłonność do rywalizacji będą musieli zamienić na płynną współpracę w interesie klienta. W przypadku doradztwa podatkowego w zakresie szeroko rozumianych postępowań podatkowych podstawowe znaczenie ma jednak dobra współpraca osób reprezentujących poszczególne spółki z Grupy z doradcami. W sprawach spornych z organami podatkowymi liczy się przede wszystkim szybkość działania, niezawodność i skrupulatność w prowadzeniu akt sprawy. Przyjęliśmy, że akta każdej sprawy będą prowadzone podwójnie i kompletowane na bieżąco (w postaci elektronicznej). Za powierzoną sprawę będzie odpowiedzialnych dwóch doradców. Zostaną też opracowane standardy istotnych w postępowaniach dokumentów, w tym pełnomocnictw oraz pism procesowych dla spółek Grupy. Tomasz Konik Partner odpowiedzialny za współpracę z Grupą Tauron Deloitte Doradztwo Podatkowe Jesteśmy dumni, że Deloitte został wybrany doradcą Grupy Tauron w obszarze strategicznym oraz cen transferowych. Dzięki temu mamy możliwość uczestniczenia we wszystkich strategicznych projektach biznesowych tej grupy energetycznej. Do prac na rzecz Grupy Tauron oddelegowany został nasz najlepszy zespół, który zna specyfikę i ma doświadczenie w branży energetycznej. Bardzo pozytywnie oceniam zaprojektowany nowatorski system doradztwa podatkowego. W praktyce przyjęte rozwiązania przynoszą już pierwsze pozytywne i bardzo wymierne rezultaty. Nasze dotychczasowe prace w obszarze fuzji i przejęć zabezpieczają podatkową stronę realizowanych przedsięwzięć biznesowych. W ten sposób Grupa Tauron osiąga optymalne podatkowo rezultaty, bez konieczności ponoszenia dodatkowych kosztów podatkowych. Prowadzone aktualnie przeglądy podatkowe we wszystkich spółkach Grupy Tauron pozwalają na wychwycenie najlepszych praktyk i zaimplementowanie ich w całej Grupie. Aktualnie prowadzimy również projekt, mający na celu zmianę wadliwych przepisów prawa podatkowego, które prowadzą do negatywnych konsekwencji dla branży, jak również dla konsumentów energetycznych. Zidentyfikowaliśmy również pierwsze obszary potencjalnych materialnych oszczędności podatkowych dla Grupy. Centralizacja obsługi podatkowej wymyślona przez Tauron jest rozwiązaniem nowatorskim. Zagadnienia podatkowe, którymi zajmują się doradcy, zostały podzielone z uwzględnieniem specyfiki konkretnych projektów podatkowych, a nie na poszczególne obszary rozliczeń podatkowych. Dzięki temu Grupa Tauron ma możliwość uzyskania dodatkowych synergii, każdy z doradców zajmuje się swoim obszarem w sposób kompleksowy od zidentyfikowania tematu do znalezienia rozwiązania. Wojciech Sztuba Partner zarządzający TPA Horwath Polska Wopracowanym przez Grupę Tauron scentralizowanym modelu współpracy z doradcami TPA Horwath jest odpowiedzialna za obszar bieżącego doradztwa podatkowego. Do realizacji związanych z tym zadań zaangażowaliśmy kilkunastu doradców wyspecjalizowanych w obsłudze sektora energetycznego i zapewniających pokrycie merytoryczne wszystkich rodzajów podatków. Nasze zadanie nie ogranicza się jednak do rozstrzygania bieżących spraw. W warunkach dwuletniego kontraktu od początku postrzegaliśmy naszą rolę w znacznie szerszym wymiarze, ponieważ przy odpowiednim skoordynowaniu komunikacji i współdziałania doradcy ze służbami finansowo-księgowymi kilkudziesięciu spółek Grupy Tauron, równie ważne jest zapewnienie spójności w stosowaniu procedur podatkowych. Grupa powstała przecież nie tak dawno z podmiotów uprzednio niezależnych i także w niezależny sposób rozliczających podatki. Zapewnienie ujednolicenia procedur i wyższego poziomu integracji funkcji podatkowo-rozliczeniowych w całym koncernie traktujemy jako bardzo ważny cel naszej misji. Po to między innymi zaprojektowaliśmy innowacyjne rozwiązanie komunikacyjne oparte na dedykowanej platformie internetowej współpracującej ze środowiskiem intranetu Grupy Tauron. Model ten posłuży nie tylko usprawnieniu przepływu informacji, zapytań, opinii czy rekomendacji podatkowych, ale też umożliwi tworzenie bazy wiedzy i dokumentów, jednolite stosowanie uzgodnionych procedur rozliczeniowych, planowanie sesji szkoleniowych i spotkań roboczych, a także regularne raportowanie do zarządu Grupy. Stanowić będzie także wygodną platformę komunikacji z doradcami wyłonionymi do obsługi trzech pozostałych obszarów doradztwa zdefiniowanych przez Grupę w postępowaniu przetargowym. 10 polska EnerGIA nr 11 (25)/2010 polska EnerGIA nr 11 (25)/

7 w Grupie Rozwojowa współpraca czesko-polska Odbiorcy EnergiiPro ze strefy nadgranicznej w Boguszowie-Gorcach nie muszą już obawiać się przerw w zasilaniu energią elektryczną. Zapasy płyną swobodnie z Czech dzięki staraniom wrocławskiej spółki Linia Boguszów-Poříčí, licząca 30 kilometrów, została wybudowana przed wojną, jako rezerwowe zabezpieczenie dla czeskiego miasteczka. Taki charakter połączenia wykorzystywano przez kilkadziesiąt lat. W sytuacjach kryzysowych czescy energetycy odłączali się ze swojego systemu i łączyli z polskim, który zapewniał bezpieczne dostawy od EnergiiPro. Tworzyli w ten sposób tzw. wyspę Poříčí (ostrov Poříčí) tymczasową, bo energetyczne uregulowania prawne przewidywały tylko taką formułę współpracy. Zabezpieczała ona niemal 3 tys. czeskich odbiorców energii, ale miała też swoje minusy w momentach przełączania systemów następowały krótkie przerwy w zasilaniu. Od sierpnia, dzięki zgodzie operatorów z obu krajów (polskiego PSE Operator i czeskiego CEZ Distribuce) na krótkotrwałe łączenie systemów, nie ma już potrzeby wydzielania wyspy. Prąd płynie w sposób ciągły i to w obie strony. EnergiaPro i jej czeski odpowiednik dostawca CEZ Distribuce a.s. podpisali porozumienie o wzajemnej pomocy. Tym sposobem mieszkańcy Boguszowa- -Gorców i okolic zyskali na dodatkowym źródle energii, czyli zabezpieczeniu ciągłości zasilania na wypadek jego osłabienia. Stacja Boguszów pola linii czeskich EnergiaPro liczy na dalszy rozwój współpracy z Czechami. Trwają rozmowy na temat podpisania porozumienia o długotrwałej współpracy, która otworzy drogę do modernizacji i przebudowy wyeksploatowanych przez kilkadziesiąt lat linii po obu stronach. Spółka zarezerwowała na ten cel 32 mln zł, które zamierza zainwestować w latach Planem objęty jest cały istniejący po polskiej stronie prawie 23-kilometrowy odcinek linii wraz z wymianą słupów i osprzętu. (BS) Dotacje na inwestycje początkowe w PKW Południowy Koncern Węglowy z Grupy Tauron uzyskał dotacje budżetowe na inwestycje początkowe w wysokości 44,5 mln zł. Jest to kwota, o którą spółka wnioskowała foto:marek Trajnowicz WKatowicach 8 listopada doszło do podpisania pomiędzy PKW a ministrem gospodarki dwóch umów dotyczących dotacji budżetowych na realizację zadań w zakresie dofinansowania do inwestycji początkowych, zgodnie z zaakceptowanymi przez ministra wnioskami spółki złożonymi we wrześniu br. W Zakładzie Górniczym Sobieski w ramach zadania pn. Udostępnienie partii Byczyna wraz z uruchomieniem wydobycia z pierwszej pilotującej ściany spółka otrzyma 25,2 mln zł dotacji. Na realizację drugiej inwestycji w Zakładzie Górniczym Janina, tj. uruchomienie wydobycia na poziomie 500 m (zadanie pn. Budowa poziomu 500 m ), PKW otrzyma 19,3 mln zł. Udostępnienie partii Byczyna w ZG Sobieski ma zapewnić PKW ok. 19 mln ton zasobów. Projekt realizowany będzie w latach , a eksploatowany w latach Celem budowy poziomu 500 w ZG Janina, który eksploatowany będzie w latach , jest pozyskanie ok. 22 mln ton zasobów węgla kamiennego. (RuM) Gabriela Lenartowicz, prezes WFOŚiGW, oraz Stanisław Tokarski, prezes PKE, podpisują umowę o udzieleniu pożyczki dla koncernu Pożyczka dla PKE 25 października w Katowicach została podpisana umowa o udzieleniu przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej preferencyjnej pożyczki w wysokości 40 mln zł na budowę kotła biomasowego wraz z urządzeniami pomocniczymi dla bloku 50 MW w Elektrowni Jaworzno III, należącej do Południowego Koncernu Energetycznego Dokument został podpisany przez Stanisława Tokarskiego prezesa Zarządu PKE oraz Gabrielę Lenartowicz prezesa WFOŚiGW. Ratyfikacja umowy nastąpiła w obecności wiceministra środowiska Bernarda Błaszczyka, wiceprezesa Tauron Polska Energia Krzysztofa Zawadzkiego oraz wiceprezesa PKE Henryka Tymowskiego. Jaworznicka jednostka wytwórcza będzie jedną z największych w Polsce wykorzystujących wyłącznie paliwa odnawialne jako źródło energii. Kocioł będzie spalał biomasę leśną oraz tzw. agro pochodzenia rolniczego. Roczna produkcja jaworznickiej jednostki przewidywana jest na 360 tys. MWh. Dzięki realizacji inwestycji spodziewane jest zmniejszenie rocznej emisji zanieczyszczeń do atmosfery: pyłu o 854 kg, dwutlenku siarki o 11 tys. kg oraz tlenków węgla o ponad 2,5 tys. kg. Nowa strategia PKE zakładająca m.in. systematyczne zwiększanie udziału produkcji energii elektrycznej z OZE, a tym samym zaspokajanie potrzeb klientów na energię ekologiczną, wpisuje się zarówno w strategię energetyczną Polski, jak i Grupy Tauron powiedział przed podpisaniem umowy prezes Stanisław Tokarski. Nowy kocioł na biomasę wraz z urządzeniami pomocniczymi oraz układem składowania i podawania biomasy w Elektrowni Jaworzno III ma być oddany do użytku do końca 2012 roku. Całkowity koszt inwestycji to ok. 230 mln zł. (DW) Foto: Piotr Biernat PEC Katowice ogrzewa Fabrykę Maszyn Famur Jesienią PEC Katowice zakończyło inwestycję przyłączenia do sieci ciepłowniczej budynków Fabryki Maszyn Famur, producenta kombajnów ścianowych dla górnictwa węgla kamiennego i dostawcy zaawansowanych technologicznie maszyn i urządzeń dla górnictwa podziemnego Zadanie polegało na likwidacji istniejącej starej kotłowni Famuru i doprowadzeniu przez PEC Katowice ciepła z miejskiej sieci. Budowa przyłącza cieplnego była skomplikowana i wieloetapowa. Inwestycja wymagała przekroczenia cieku wodnego objętego programem unijnym ochrony Natura 2000 i przejścia przez trudno ukształtowany teren. Przyłączenie Famuru do sieci PEC Katowice to jedno z największych zadań inwestycyjnych realizowanych przez spółkę w 2010 roku. Zasilanie obiektu zlokalizowanego w Katowicach obejmowało zwiększenie mocy zmówionej na potrzeby centralnego ogrzewania i ciepłej wody o ponad 3,5 MW. (KK) Sztandarowe produkty Famuru, znane w górnictwie węgla kamiennego na całym świecie: nowoczesny kompleks ścianowy (zdj. górne) i podwieszana kolejka (poniżej) Foto: arc FAMUR 12 polska EnerGIA nr 11 (25)/2010 polska EnerGIA nr 11 (25)/

8 w Grupie Blisko pół miliarda na inwestycje Nie taki windykator zły Windykacja jest pojęciem budzącym u wielu negatywne skojarzenia, choć tak naprawdę jest także narzędziem do budowania właściwych relacji z kontrahentami Certyfikat EMAS dla Jaworzna III Elektrownia Jaworzno III (PKE Grupa Tauron) otrzymała certyfikat zaświadczający spełnienie wymogów rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie udziału w systemie ekozarządzania i audytu we Wspólnocie (EMAS) Nie jest przecież celem windykatorów skrzywdzenie klienta, a jedynie dochodzenie należnych roszczeń za pomocą metod i środków dozwolonych przez obowiązujące przepisy prawne. Chodzi o odzyskiwanie należności nieuregulowanych przez klientów. Podejmowane działania to nie tylko walka o odzyskanie należności przed sądem, ale też próby negocjowania z klientem sposobu spłaty zadłużenia. Windykacja miękka inaczej polubowna, jest stosowana jako pierwszy etap odzyskiwania należności i dotyczy klientów, których dług powstał niedawno. Polega na zawiadamianiu klientów o zadłużeniu, a także wysyłaniu przypomnień i wezwań do zapłaty. Dopiero gdy te metody zawiodą, komórki odpowiedzialne za windykację miękką podejmują kroki prowadzące do wstrzymania dostaw prądu, bądź wypowiedzenia umowy sprzedaży energii elektrycznej. Windykacja twarda jest stosowana wobec dłużników, co do których polubowne metody odzyskania należności nie przyniosły efektu. Polega na skierowaniu sprawy na drogę sądową lub rozpoczęciu postępowania egzekucyjnego (komornik). Oczywiście najlepszym rozwiązaniem byłby brak zadłużenia klientów. Wtedy nie istniałby problem windykacji. Tym bardziej, że nieregulowanie należności często nie wynika ze złej woli, a jest spowodowane okolicznościami i uwarunkowaniami zewnętrznymi lub po prostu nieuwagą klienta. Prewencja jest bardzo ważna, polega przede wszystkim na stałym monitoringu i analizie płatności, co umożliwia już we wczesnej fazie zauważenie tych klientów, którzy mogą mieć problem z terminowym regulowaniem zobowiązań. W przypadku dużych klientów ważnym elementem jest prowadzenie analizy kontrahentów pod kątem ryzyka płatniczego, pozwalającej wyłonić tych spośród nich, którzy mogą rodzić zwiększone ryzyko braku zapłaty. Jasne zasady ważnym czynnikiem wpływającym na skuteczność działań prewencyjnych i windykacyjnych jest współpraca wszystkich komórek odpowiedzialnych za kontakt z klientem oraz kolejne fazy windykacji należności. Ułatwieniem są procedury, które określają zakres odpowiedzialności komórek w kolejnych etapach windykacji należności oraz wskazują działania, które powinny być kolejno realizowane. Najważniejszym dokumentem Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska przyznała elektrowni ten prestiżowy certyfikat za utrzymywanie systemu zarządzania środowiskowego, ocenianie i doskonalenie efektów działalności środowiskowej oraz dostarczanie informacji społeczeństwu i innym zainteresowanym stronom. Elektrownia Jaworzno III została wpisana do rejestru krajowego i jest uprawniona opisującym procedurę windykacyjną jest instrukcja windykacji należności, będąca przewodnikiem dla wszystkich pracowników współpracujących w tym zakresie z klientami. Ułatwia ona jednolite, skoordynowane i konsekwentne działania w stosunku do wszystkich dłużników. Dialog i edukacja zadłużenie nie jest zjawiskiem przyjemnym ani dla nas, ani dla dłużników. Musimy kłaść nacisk na prewencję i współpracę oraz informowanie klientów o zobowiązaniach i ewentualnych skutkach ich nieregulowania. Istotne jest także edukowanie klientów, że energia elektryczna nie jest należnym każdemu dobrem, lecz towarem, za który trzeba zapłacić. Dlatego tak ważne jest konsekwentne egzekwowanie należności od klientów przy jednoczesnej współpracy i dialogu z nimi. Uczmy klientów, że sprzedawca energii nie jest wrogiem, który wyciąga ręce po jego pieniądze, lecz oczekuje godziwej zapłaty za dobrej jakości towar. Być może dzięki windykacji polegającej nie na walce z klientem, lecz na współpracy z nim oraz identyfikowaniu jego możliwości i potrzeb, uda nam się poprawić wizerunek firmy w świadomości naszych klientów. (KH) do stosowania logo EMAS. System zarządzania środowiskowego oraz deklaracja środowiskowa elektrowni podlegają kontroli i zatwierdzeniu przez akredytowanego weryfikatora środowiskowego. (RuM) Foto: Corbis Ostatnio zakończono w Enionie dwie ważne inwestycje sieciowe. W Rębielicach Królewskich (oddział w Częstochowie) uruchomiono nowy Główny Punkt Zasilania (GPZ), a w Skoczowie (oddział w Bielsku-Białej) zakończono remont podobnej stacji Obiekty znacząco zwiększają pewność zasilania, poprawiają efektywność funkcjonowania sieci oraz chronią środowisko. Obydwa GPZ-ty to część realizowanych inwestycji sieciowych spółki. Realizowany plan inwestycyjny Enionu na 2010 r. zakłada kwotę ponad 475 mln zł. Środki przeznaczone są na nowe inwestycje, modernizacje, nakłady rozwojowe i odtworzeniowe oraz przyłączenia odbiorców. Rębielice Królewskie Inwestycja zrealizowana została w systemie projektuj i buduj i kosztowała ponad 8 mln zł. Stacja 110/15 kv powstała w niepełnym układzie H4 z jednym transformatorem i jednosekcyjną rozdzielnią wnętrzową 15 kv. Dla prawidłowego funkcjonowania urządzeń telemechaniki, Audyt zakończony sukcesem audytorzy Polskiego Centrum Akredytacji po raz trzeci przeprowadzili tzw. ocenę na miejscu w procesie nadzoru Laboratorium Chemicznego Ec Tychy Celem przeprowadzonej 19 października oceny było potwierdzenie kompetencji laboratorium w zakresie wykonywanych badań objętych Zakresem Akredytacji AB 879 w odniesieniu do aktualnych wymagań akredytacyjnych, ocena skuteczności realizacji działań podjętych przez akredytowany podmiot w wyniku ustaleń z poprzedniej oceny na miejscu oraz ocena wywiązywania się akredytowanego podmiotu ze zobowiązań wynikających z Kontraktu Nr AB 879. W spotkaniu otwierającym uczestniczyli: audytor wiodący Andrzej Waszkiewicz, audytor techniczny Ewa Zdeb, prezes zarządu EC Tychy Albert Kępka, wiceprezes zarządu Stanisław Jodłowski, zastępca dyrektora ds. technicznych Andrzej Rabsztyn, kierownik Wydziału Kontroli Eksploatacji i Ochrony Środowiska Izabela Ryba, kierownik Laboratorium Chemicznego Anna Ochmann oraz inspektor ds. analiz chemicznych Anna Piasecka. Audytorzy potwierdzili poprawność funkcjonującego w laboratorium systemu zarządzania za zgodność z normą PN-EN ISO/IEC 17025:2005+Ap1:2007 oraz kompetencje w obszarze wykonywania badań objętych zakresem akredytacji. (AG) czyli możliwości zdalnego sterowania stacją przez dyspozytora ruchu, wykonano połączenie światłowodowe z rozdzielnią sieciową 110 kv w Kłobucku. Nowa stacja całkowicie zmienia układ sieci w tym obszarze i zaspokoi potrzeby odbiorców na najbliższe 10 lat. Dotychczas cała sieć lokalna zasilana była praktycznie jedną linią 15 kv o długości około 40 km. Przecięliśmy ją tłumaczy Andrzej Nowak, dyrektor Rejonu Wysokich Napięć z częstochowskiego oddziału Enionu a pięć lokalnych linii średniego napięcia połączyliśmy z nowym GPZ kablami o długości ponad 4,5 km. Skoczów Trwająca półtora roku modernizacja obejmowała nie tylko urządzenia rozdzielni 110 i 15 kv, ale także instalację odwodnienia i odolejenia. Na wszystkich stanowiskach transformatorów 110/15 kv oraz na stanowiskach transformatorów potrzeb własnych wykonano szczelne misy olejowe. Każda z nich może pomieścić cały olej z transformatora. Bezpośrednio pod transformatorem ułożona jest rynna z blachy kwasoodpornej, dzięki której ewentualne wycieki oleju kierowane są do misy. Sprawę kanalizacji deszczowej rozwiązano kompleksowo, uwzględniając odprowadzenie wód opadowych z dróg i szczelnych mis olejowych. Woda z mis olejowych trafia do szczelnych studzienek z separatorem oleju typu Bund- Guard. Oddzielona od oleju woda jest rozsączana do gruntu systemem Wavin AZURA. (KS, JP) Udane spotkania z klientami Żółty, zielony, czarny, czerwony i biały to nie tylko barwy tęczy, ale również kolory energii To właśnie z takich składników spółka Enion Energia komponuje oferty sprzedaży energii dla swoich klientów. Dla każdego klienta wedle jego potrzeb i oczekiwań przypominał podczas spotkań dla klientów biznesowych Ireneusz Perkowski, prezes zarządu Enionu Energii. Cykliczne spotkania dla największych klientów spółki organizowane są od kilku lat. Dwa ostatnie odbyły się we wrześniu i październiku. W spotkaniach wzięli udział m.in. przedstawiciele największych przedsiębiorstw, reprezentanci placówek służby zdrowia oraz władze samorządowe. Gościliśmy również władze największych uczelni oraz osoby reprezentujące instytucje kultury. Przygotowanie udanych spotkań dla tak różnorodnych środowisk było prawdziwym wyzwaniem. A jednak się udało. Spotkania okazały się udane. Na zakończenie klienci składali nam deklaracje, że chętnie wezmą udział w podobnych. Bardzo nas to cieszy, bo, jak wiadomo, zadowolenie klientów jest bezcenne podsumowuje Maciej Dolny, wiceprezes zarządu Enionu Energii. Elżbieta Bukowiec Foto: Jacek Piersiak 14 polska EnerGIA nr 11 (25)/2010 polska EnerGIA nr 11 (25)/

9 marketing Optymalizacja kosztów zakupu energii elektrycznej to temat przewodni cyklu konferencji, które Tauron Polska Energia organizuje wspólnie z miesięcznikiem Forbes Jak kupować, żeby zaoszczędzić? Foto: Grzegorz Szymański wydarzenia Podczas długiego jesiennego weekendu, w piątek, 12 listopada, zainaugurowano III edycję Festiwalu Twórczości Korowód. W tym roku jego bohaterką była muzyka Jana Kantego Pawluśkiewicza oraz Wojciecha Bellona. Mecenasem festiwalu była firma Tauron Polska Energia foto: Michał Czejgis/ Pierwsze spotkanie w ramach Forbes & TAURON Biznes Forum odbyło się 16 listopada w Poznaniu. Wzięło w nim udział stu przedsiębiorców działających na terenie Wielkopolski. Mieli oni okazję poznania nowoczesnych rozwiązań dla biznesu, dzięki którym można realnie obniżyć koszty zakupu energii elektrycznej. O redukcji kosztów w przedsiębiorstwie w czasie panelu dyskutowali m.in. Ireneusz Perkowski, prezes zarządu Enionu Energii, Magdalena Kowalak, dyrektor finansowy Fortis Nowy Stary Browar, Andrzej Zwierzchowski, członek zarządu spółki Hydrobudowa Polska SA i przedstawiciel A.T. Kearney, partnera przedsięwzięcia. Jak odnieść sukces? Gościem specjalnym, który zasiadł na tzw. Kanapie Forbesa, był Marian Nickel, wiceprezes Zarządu Business Centre Club, kanclerz Loży Wielkopolskiej i jednocześnie przedsiębiorca prezes Przedsiębiorstwa Techniczno- Budowlanego Nickel, który w rozmowie z redaktorem naczelnym Forbesa wskazywał, w jaki sposób można osiągnąć sukces nie tylko na polskim rynku. W czasie konferencji wręczono także nagrody dla firm społecznie odpowiedzialnych Regional Forbes Corporate Social Responsibility Awards. Pierwsze miejsce w Wielkopolsce, w rankingu zorganizowanym przez Forbesa, zajęła firma PBG SA. Tegoroczni laureaci to firmy, które z jednej strony dynamicznie się rozwijają, są członkami elitarnego klubu Diamentów Forbesa, a z drugiej strony prowadzą biznes w sposób odpowiedzialny. Zwycięzców wyłoniliśmy w zrealizowanym przez nas we wrześniu badaniu ankietowym mówił Kazimierz Krupa, redaktor naczelny miesięcznika. W panelowej dyskusji głos zabrała Magdalena Kowalak (zdj. górne). Justyna Olszewska z firmy PBG, zwycięzcy Regional Forbes CSR Awards, odbiera nagrodę z rąk Macieja Dolnego, wiceprezesa zarządu Enionu Energii Sześć miast, sześć konferencji Konferencje odbywają się na przełomie listopada i grudnia łącznie w sześciu miastach, kolejne planowane są w: Katowicach (25 listopada), Krakowie (30 listopada), Wrocławiu (2 grudnia), Warszawie (8 grudnia) i Sopocie (16 grudnia). Forbes & TAURON Biznes Forum to także okazja do poznania oferty Taurona dla klientów biznesowych. Szczegółowe informacje oraz panel rejestracyjny można znaleźć na stronie (MS) Ireneusz Perkowski prezes zarządu Enionu Energii Grupa Tauron posiada już niemal pół miliona klientów biznesowych i liczba ta stale wzrasta. Mówimy zarówno o małych i średnich firmach, jak i dużych przedsiębiorstwach i instytucjach. Sukcesywnie rośnie także sprzedaż, pozyskujemy nowych klientów, również spoza terenu działalności dystrybucyjnej Grupy. Do portfela klientów zewnętrznych należą jedne z największych polskich firm. Naszym atutem jest możliwość indywidualnego dopasowania oferty do potrzeb i oczekiwań klientów. Klientom biznesowym Tauron oferuje pomoc specjalistów. Dedykowani doradcy proponują m.in. usługę bilansowania handlowego, gwarancję stałej ceny za energię elektryczną, elastyczność w kwestiach oczekiwanych okresów rozliczeniowych, różne warianty oferty handlowej, a także optymalizację kosztu zakupu energii. foto: XXXXXXXXX KOROWÓD 2010 Pomysłodawcą i organizatorem Korowodu jest Fundacja Piosenkarnia Anny Treter, która od lat wspiera młodych twórców i propaguje piosenkę literacką. Korowód jest bowiem jednocześnie rozstrzygnięciem ogólnopolskiego konkursu twórców i wykonawców Piosenkarnia. Finał w Centrum Kultury Rotunda w Krakowie i koncert laureatów, transmitowany na żywo w radiowej Trójce ze studia im. Agnieszki Osieckiej w Warszawie, są prezentacją i promocją ciekawych młodych wykonawców. Wyjątkową nagrodą dla zwycięzcy Korowodu jest profesjonalna sesja nagraniowa oraz umieszczenie zwycięskiej piosenki na Liście Przebojów Trójki. Nie przerywajcie zabawy Już 17 listopada odbył się koncert Pieśni Łagodnych hołd złożony Wojciechowi Bellonowi w 25. rocznicę jego śmierci. Wystąpiła nie tylko założona przez niego Wolna Grupa Bukowina, lecz także cała plejada jego przyjaciół, m.in.: Małgorzata Ostrowska, Maciej Balcar, Grzegorz Bukała (Wały Jagiellońskie), Jerzy Filar (Nasza Basia Kochana), Jacek Kleyff, Krzysztof Myszkowski (lider Starego Dobrego Małżeństwa), Krzysztof Piasecki, Jorgos Skolias i Tomasz Wachnowski. Koncert galowy festiwalu Nie przerywajcie zabawy, który miał Ubiegłoroczny koncert galowy Korowodu 2009 poświęcony był twórczości krakowskiego poety Leszka Aleksandra Moczulskiego miejsce 20 listopada w Operze Krakowskiej, przypomniał twórczość Jana Kantego Pawluśkiewicza. Jego piosenki, w nowych aranżacjach, wykonali m.in.: Elżbieta Towarnicka, Beata Rybotycka, Anna Szałapak, Anna Treter, Magda Steczkowska, Joanna Kulig, Grzegorz Turnau, Maciej Zakościelny i Kapela Brodów. Oba koncerty z właściwym sobie poczuciem humoru poprowadził Andrzej Poniedzielski. ANNA TRETER Założycielka i prezes Fundacji Piosenkarnia, wokalistka i pianistka zespołu Pod Budą, autorka tekstów i kompozytorka Nasza fundacja powołana została do życia w listopadzie 2007 r. Jej celem jest promowanie wysokiej kultury muzyczno-literackiej, wspomaganie młodych artystów oraz popularyzacja dzieł twórców wybitnych. Organizujemy koncerty i festiwale, wydajemy płyty. Mamy w dorobku przygotowanie cyklu koncertów piosenki literackiej, m.in. Ja to mam szczęście i Poezja nie zna granic. Najbardziej prestiżowym wydarzeniem wykreowanym przez fundację jest Festiwal Twórczości Korowód. Jego założeniem jest promowanie piosenki ambitnej i ponadczasowej, będącej wdzięcznym tematem dla uczestników konkursu. Pragniemy, aby co roku festiwal poświęcony był twórczości innego wybitnego artysty. Pierwszy, w 2008 r., w całości poświęcony był Markowi Grechucie. Zależy nam, aby po zakończeniu festiwalu nie pozostawiać laureatów samym sobie, lecz wspierać i promować ich twórczość w ramach innych działań fundacji. Innym punktem festiwalu był jazzujący koncert zespołu Robert Kasprzycki Trio, podczas którego usłyszeliśmy piosenki z trzech płyt artysty oraz przygotowane specjalnie na potrzeby tego wydarzenia utwory jego artystycznych mistrzów, wywodzących się z nurtu piosenki autorskiej. Wszelkie szczegóły znajdują się na stronie (ao) foto: Katarzyna Krawczyk 16 polska EnerGIA nr 11 (25)/2010 polska EnerGIA nr 11 (25)/

10 energia w UE Komisja Ochrony Środowiska Naturalnego, Zdrowia Publicznego i Bezpieczeństwa Żywności (ENVI) Parlamentu Europejskiego 5 października przyjęła rezolucję, w której wskazuje, że redukcja emisji CO 2 na 30 proc. do 2020 roku jest w interesie przyszłego wzrostu gospodarczego Unii Kiedy Unia przyjmie cel redukcji emisji CO 2 na poziomie 30 proc.? Stanisław Tokarski Jerzy Janikowski Polski Komitet Energii Elektrycznej przedstawił 4 listopada wyniki Raportu Ocena skutków ustanowienia celów głębokiej redukcji emisji gazów cieplarnianych w UE do roku 2050, ze szczególnym uwzględnieniem skutków dekarbonizacji produkcji energii elektrycznej dla Polski. Patrząc z perspektywy naszego kraju, ocena skutków ustanowienia głębokich celów redukcji jest dramatycznie różna od tej dokonanej w Brukseli. Komisarz ds. klimatu zgłasza nowe stare propozycje Przyjmując pakiet klimatyczny, Unia Europejska wyrażała gotowość do zaostrzenia narzuconych sobie ograniczeń w zakresie emisji gazów cieplarnianych do 30 proc., pod warunkiem podjęcia takich działań przez inne światowe potęgi gospodarcze. Po braku powszechnej akceptacji dla przyjęcia głębszych, wiążących zobowiązań w zakresie redukcji emisji gazów cieplarnianych na szczycie klimatycznym w Kopenhadze wydawało się, że dotychczasowe unijne propozycje w tym zakresie, nie mając żadnego ekonomicznego uzasadnienia, zostały zgodnie z planem odłożone. Tak się jednak nie stało. 17 maja 2010 r. Connie Hedegaard, komisarz Komisji Dalsze kroki w kierunku głębszego redukowania emisji CO 2 są dla państw Unii bardzo kosztowne, a podejmowane wyłącznie przez Unię Europejską mogą skończyć się dla niej utratą konkurencyjności i marginalizacją Europejskiej ds. klimatu, zorganizowała spotkanie konsultacyjne z unijnym sektorem przemysłowym, na którym omawiane były propozycje zgłoszenia nowego celu redukcji emisji CO 2 która miałaby zostać zwiększona z 20 do 30 proc. w 2020 r. Decyzję uzasadniała panującym obecnie kryzysem finansowym i wynikającym z tego faktu obni- żeniem produkcji, dzięki czemu taki cel miałby być łatwy do osiągnięcia. Nowy stary cel został w tym samym miesiącu oficjalnie zaproponowany przez panią komisarz. Na wspomniane wcześniej spotkanie konsultacyjne nie został niestety zaproszony żaden przedstawiciel polskiego przemysłu ani nawet organizacji zrzeszającej polski przemysł, co więcej nie zaproszono na nie nikogo z nowych krajów członkowskich Unii. Przeciwko marginalizacji naszego kraju zaprotestował polski rząd. Brak szerokiej akceptacji w świecie Propozycja Connie Hedegaard spotkała się z krytyczną oceną wyrażaną przez przedstawicieli dużych państw unijnych oraz innych komisarzy Komisji Europejskiej. We wrześniu pojawiły się także informacje, że ze względu na brak reakcji ze strony USA oraz Chin w zakresie inicjatyw związanych z walką ze zmianami klimatu, komisarz Hedegaard przestaje traktować redukcje FOTO: Corbis CO 2 z najwyższym priorytetem przed kolejnym szczytem klimatycznym w meksykańskim Cancún. Temat pojawia się w Parlamencie Europejskim Temat przyjęcia głębszych celów redukcyjnych pojawił się jednak na posiedzeniu Komisji Ochrony Środowiska Naturalnego, Zdrowia Publicznego i Bezpieczeństwa Żywności (ENVI) Parlamentu Europejskiego. Na swoim posiedzeniu 5 października komisja przyjęła rezolucję, w której wskazuje, że ustanowienie celu redukcji emisji CO 2 do 30 proc. do 2020 roku jest w interesie przyszłego wzrostu gospodarczego Unii Europejskiej. Głosowanie w samej Komisji ENVI nie było jednak bezkrytyczne. Za przyjęciem rezolucji w sprawie zaostrzenia celu redukcyjnego głosowało 35 członków, 20 było przeciw, a jedna osoba nie brała udziału w głosowaniu. Nad stanowiskiem w tej sprawie ma głosować cały Parlament Europejski. Jakie mogą być konsekwencje kolejnych celów redukcyjnych Po spotkaniu w maju Komisja Europejska szacuje, że koszty osiągnięcia proponowanego celu wyniosą tylko 33 mld euro, co odpowiada 0,2 proc. unijnego PKB. Trzeba jednak pamiętać, że są to dodatkowe pieniądze, które należy doliczyć do ogromnych sum potrzebnych na realizację celów z pakietu klimatycznego. Dużo ważniejszy jest jednak fakt, o którym Komisja Europejska mówi bardzo niewiele. Podawane przez nią szacunkowe koszty są wartością uśrednioną dla całej Unii. W praktyce oznacza to, że w niektórych krajach dodatkowe wydatki będą marginalne, a w niektórych znaczące. Przekłada się to na bardzo nierównomierne obciążenie gospodarek państw członkowskich i ogromne koszty liczone w procentach PKB. Te koszty będą musiały ponosić gospodarstwa domowe w krajach, w których (tak jak w Polsce) udział węgla w wytwarzaniu energii elektrycznej jest duży. Komisja nie proponuje żadnego mechanizmu dzielącego te koszty sprawiedliwie pomiędzy wszystkich mieszkańców Unii. Co więcej jako korzyść z przyjęcia zaostrzonych celów redukcyjnych mówi o poprawie jakości powietrza, zmniejszeniu wydatków na import ropy i gazu, a przede wszystkim o powstawaniu nowych miejsc pracy. Nie wspomina jednak, jakie miejsca pracy miałyby to być i gdzie powstaną, zapomina również przy tym o tych, które zostaną zlikwidowane. Komisja nie proponuje także sposobu ich podziału, np. tak, aby ilość w przeliczeniu na tysiąc mieszkańców była dla wszystkich krajów podobna, a same miejsca pracy były uczciwie podzielone także w wymiarze jakościowym (szczególnie te związane z nowymi technologiami). Wstępne szacunki europejskiego sektora energetycznego dotyczące kosztów nowych propozycji, wykonane w oparciu o Raport Power Choices, wskazują na ogromne wydatki przy iluzorycznych korzyściach. Podobne rezultaty, znacznie przy tym obciążające Polskę, wynikają z przygotowanego ostatnio Raportu PKEE Ocena skutków ustanowienia celów głębokiej redukcji emisji gazów cieplarnianych w UE do roku 2050, ze szczególnym uwzględnieniem skutków dekarbonizacji produkcji energii elektrycznej dla Polski, dostępnym w wersji skróconej na stronie Wyraźnie zatem widać, że dalsze kroki w kierunku głębszego redukowania emisji CO 2 są dla państw Unii bardzo kosztowne, a podejmowane wyłącznie przez Unię Europejską mogą skończyć się dla niej utratą konkurencyjności i marginalizacją. Wydaje się, że wszelkie nowe propozycje muszą być przed ich sformułowaniem znacznie bardziej osadzone w rzeczywistości gospodarczej poszczególnych krajów członkowskich i poprzedzone wnikliwymi analizami skutków takich działań. Konieczne jest również wypracowanie skutecznych mechanizmów równego podziału wynikających z nich obciążeń pomiędzy poszczególnych członków Unii proporcjonalnie do wypracowywanego PKB oraz spodziewanych korzyści. Wszystkich tych elementów bardzo brakuje w działaniach pani komisarz ds. klimatu, a jej propozycje wydają się niestety powtarzaną jak mantra kalką z przebrzmiałych tez krytykowanego powszechnie raportu Sterna (określanego jako biblia ekologicznych fanatyków). 18 polska EnerGIA nr 11 (25)/2010 polska EnerGIA nr 11 (25)/

11 wywiad innowacje Specyfika trakcji trolejbusowej jest mało znana i bardzo często pomijana ze względu na małą popularność trolejbusów w Polsce trolejbusy jeżdżą w trzech miastach: Gdyni, Lublinie i Tychach Innowacyjne rozwiązania stacji prostownikowych dla trakcji trolejbusowej artykuł sponsorowany ELEKTROBUDOWA SA www. elbudowa.com.pl Dotychczas najczęściej stosowane rozwiązania to tzw. zasilanie scentralizowane za pomocą dużych stacji prostownikowych z długimi zasilaczami, stanowiące identyczne rozwiązania techniczne dla zasilania trakcji tramwajowej i trolejbusowej. Zmieniająca się sytuacja gospodarcza sprawiła, że spadki napięcia to niejedyne kryterium decydujące o podejściu do rozwiązania problemu zasilania trakcji elektrycznej w miastach. Gęsta zabudowa i wysokie ceny gruntów powodują ograniczony dostęp do wolnego miejsca pod lokalizację nowych stacji prostownikowych, infrastruktura podziemna i prawa własności gruntów utrudniają wyznaczanie tras nowych zasilaczy trakcyjnych i kabli powrotnych. Efektem tego jest rosnąca popularyzacja systemu z małogabarytowymi stacjami prostownikowymi w pełni przystosowanymi do zdalnego sterowania. Szukając rozwiązania problemu ograniczenia powierzchni zajmowanej przez budynek stacji prostownikowej, należy zastanowić się nad doborem odpowiednich urządzeń. Przy zakupie rozdzielnicy średniego napięcia należy zwrócić uwagę na parametry techniczne i użytkowe dostępnych rozwiązań. Ważne jest, aby stosowane rozdzielnice spełniały wymagania norm w zakresie ochrony przed skutkami wewnętrznego zwarcia łukowego, były dwuczłonowe, małogabarytowe, przedziałowe o przegrodach metalowych, umożliwiające dokonywanie czynności łączeniowych przy zamkniętych drzwiach, w pełni przystosowane do komputerowego systemu sterowania i nadzoru, z systemem blokad wykluczającym pomyłki łączeniowe. Elektrobudowa SA jest producentem dostarczającym rozdzielnice średniego napięcia dla trakcji, są to rozdzielnice dwuczłonowe serii D, m.in. D-17P, D-17PL, D-17PT dla napięcia 17,5 kv oraz D-24P, D-24PL dla napięcia 24 kv. Tradycyjne zespoły prostownikowe, składające się z transformatora prostownikowego i prostownika trakcyjnego, zajmowały dużo miejsca, transformator (najczęściej olejowy) był ustawiony w oddzielnej komorze transformatorowej, a prostownik (wolno stojący) w głównej hali stacji prostownikowej, dodatkowo w każdej stacji był transformator potrzeb własnych. Obecnie dostępne są rozwiązania kompaktowych zespołów prostownikowych prostownik trakcyjny jest zabudowany bezpośrednio na czterouzwojeniowym transformatorze suchym żywicznym w wykonaniu specjalnym, z dodatkowym uzwojeniem do zasilania potrzeb własnych stacji. Dotychczas produkowane rozdzielnice prądu stałego stosowane były do zasilania zarówno trakcji tramwajowej, jak i trakcji trolejbusowej czy metra. Specjalnie na potrzeby trakcji trolejbusowej powstała dwuczłonowa, małogabarytowa, przyścienna rozdzielnica trakcyjna prądu stałego w pełni przystosowana do włączenia do systemu zdalnego sterowania typu RT-1/15B produkcji ELEKTROBU- DOWA SA. Charakterystyczną cechą tej rozdzielnicy jest to, że dla danego odcinka zasilania wyłącznik szybki zasilacza trakcyjnego oraz odłącznik kabla powrotnego jest w jednym polu. Rozdzielnica wykonana jest w osłonie metalowej, w izolacji powietrznej, budowa przedziałowa chroni przed skutkami łuku elektrycznego. Przestawianie członu wysuwnego odbywa się przy zamkniętych drzwiach rozdzielnicy. W rozdzielnicach trolejbusowych RT-1/15B zmniejszenie gabarytów pola zasilacza trakcyjnego do 700x900x2200 mm (szer./ /gł./wys.) było możliwe dzięki zastosowaniu nowoczesnej aparatury łączeniowej, m.in. wyłącznika szybkiego typu UR15 produkcji Sécheron o prądzie znamionowym 1500 A oraz zabezpieczeń cyfrowych zbudowanych w oparciu o moduły sterownika mikroprocesorowego firmy Sesto serii E1000, będące elementami systemu automatyki TEO. Ograniczenie powierzchni zajmowanej przez stację prostownikową ma uzasadnienie ekonomiczne i sporo zalet. Jeżeli budujemy nową stację prostownikową lub przy okazji przebudowy chcemy podłączyć nowe zasilacze, to ilość miejsca, jaką dysponujemy, ma bardzo istotne znaczenie. Rozwiązanie jednozespołowej stacji prostownikowej ma też wadę wymiana, remont lub jakakolwiek awaria zespołu prostownikowego powoduje, że z systemu zasilania wypada cała stacja. Jak pokazuje praktyka krajów europejskich, zasilanie sieci trakcyjnej za pomocą jednozespołowych stacji staje się coraz bardziej popularne, szczególnie w przypadku komunikacji trolejbusowej. Wpływa na to duża niezawodność zespołów prostownikowych oraz fakt, że większość nowych trolejbusów wyposażonych jest w układ jazdy autonomicznej. Biorąc pod uwagę obecne warunki ekonomiczno-gospodarcze oraz możliwości techniczne i dostępne na rynku nowoczesne urządzenia, należy dążyć do miniaturyzacji stacji prostownikowych. W przypadku braku możliwości dla wzajemnego rezerwowania się jednozespołowych stacji prostownikowych bardzo dobrym rozwiązaniem jest budowanie małych dwuzespołowych stacji prostownikowych, w których przy zastosowaniu krótkich odcinków zasilania (zasilaczy trakcyjnych) zespoły prostownikowe wzajemnie się rezerwują. mgr inż. Joanna Janus-Jurczyk Dyrektor Biura Marketingu Rynek Trakcji Elektrobudowa SA 20 polska EnerGIA nr 11 (25)/2010

12 raport Większość energii elektrycznej wytwarzają na Węgrzech elektrownia atomowa i jednostki zasilane gazem ziemnym. Do zaspokojenia potrzeb od lat niezbędny jest też import Rynek energii: Węgry Wojciech Kwinta publicysta Businessman.pl Na prawie 10 mln obywateli Węgier zamieszkujących kraj o powierzchni 93 tys. km kw. przypada rocznie ok. 40 TWh konsumowanej energii elektrycznej (po odliczeniu strat przesyłowych). Czechy, państwo o zbliżonej liczbie ludności, potrzebuje o połowę więcej elektryczności. W przeliczeniu na mieszkańca zużycie elektryczności na Węgrzech jest podobne do polskiego. Nad Dunajem przeprowadzono deregulację rynku i w 2008 r. doprowadzono formalnie do pełnej liberalizacji. Wciąż jednak dominującą pozycję na rynku ma państwowa grupa energetyczna MVM. Moc zainstalowana w węgierskich elektrowniach przekracza 9 GW. Zgodnie z prognozami rozwoju gospodarki i zapotrzebowania na energię elektryczną, do 2020 r. powinno powstać ok. 6 GW nowych mocy. W tym samym czasie z eksploatacji zostaną wycofane bloki o mocy 4,5 GW. Węgry to także relatywnie jeden z największych w Europie konsumentów gazu ziemnego podstawowego w kraju źródła energii pierwotnej. Wytwarzanie Na zainstalowaną w systemie moc składa się ponad 570 źródeł wytwarzania, przy czym jedynie 30 to bloki o mocy powyżej 100 MW. Liderem w produkcji elektryczności jest państwowa grupa MVM. Dysponuje prawie 2600 MW mocy zainstalowanej w trzech elektrowniach. Z tego 1940 MW to moc jedynej na Węgrzech elektrowni atomowej. Drugi gracz na rynku to Electrabel z grupy GdF Suez z elektrownią Dunamenti (zasilaną gazem ziemnym i ropą) o mocy prawie 1800 MW. Trzeci, AES, ma prawie 1200 MW w elektrowni Tisza (gaz ziemny z możliwością zastąpienia go paliwem ropopochodnym). RWE zawiaduje elektrownią Mátrai o mocy 940 MW, zasilaną węglem brunatnym. Źródła o mocy rzędu 400 MW posiadają firmy Atel i EdF. Ponad 7820 MW mocy skupionych jest w dużych jednostkach wytwarzania, reszta ok MW w małych źródłach. Liczne niewielkie źródła wytwarzania powodują, że średnia moc przypadająca na jednostkę wytwórczą to niecałe 16 MW. Duża część tych instalacji pracuje w kogeneracji lub produkuje energię odnawialną. Choć elektryczność z elektrowni atomowej ma największy udział w całej produkcji, jej wkład powoli maleje. Na początku lat 90. ubiegłego wieku reaktory produkowały połowę energii elektrycznej na Konsumpcja energii elektrycznej brutto (bez eksportu, GWh) Udział w konsumpcji energii elektrycznej (proc.) Straty sieciowe Gospodarstwa domowe Rolnictwo, leśnictwo, rybołówstwo Handel i usługi Transport, poczta, telekomunikacja Węgrzech. Dziś, po uwzględnieniu salda wymiany międzysystemowej, udział ten spadł do ok. 37 proc. Od lat 90. stopniowo spada również udział węgla w produkcji: węgiel kamienny ma znaczenie marginalne, a węgiel brunatny ustępuje pola elektrowniom gazowym i odnawialnym źródłom energii. Na początku roku 2005 ogłoszono moratorium na działalność elektrowni zasilanych węglem, nieposiadających instalacji odsiarczania. W efekcie na węgierskim rynku pozostały tylko dwie elektrownie węglowe: Vértes należąca do MVM (240 MW) i Mátrai (RWE). W 2009 r. import energii elektrycznej wyniósł ok. 11 TWh, a eksport prawie 5,5 TWh. To stan trwały Węgry są importerem netto od wielu lat. Najwięcej elektryczności dostarczają Słowacja i Ukraina, trzecie miejsce zajmuje Rumunia. Prąd węgierski trafia Budownictwo Przemysł Dostawy prądu, gazu i wody 9,48 25,78 1,90 10,56 5,31 0,59 28,14 4,51 1,26 12,47 Górnictwo Inne Źródło: Hungarian Central Statistical Office Źródło: Mavir, MVM do Chorwacji oraz Serbii i Czarnogóry. Wymiana z Austrią jest mniej więcej zrównoważona. W segmencie źródeł odnawialnych prym wiedzie biomasa. Rocznie generuje ok. 1,8 TWh, podczas gdy energetyka wodna i wiatrowa dają jedynie 0,5 TWh. Kolejne 0,9 TWh pochodzi z innych zielonych źródeł i ze spalarni śmieci. Paliwa Węgry nie są zasobne w paliwa kopalne. Posiadają jedynie większe rezerwy węgla brunatnego, położone na zachodzie w pobliżu granicy z Austrią oraz w północnej i północno-wschodniej części kraju. Największe nadające się do wydobycia zasoby ocenia się na ok. 800 mln ton. Znajdują się ok. 90 km na zachód od Budapesztu. Zlokalizowana na tym terenie kopalnia odkrywkowa zapewnia paliwo elektrowni Mátrai. Rocznie jest to ok. 8 mln ton. W ubiegłym roku dzięki nowej koparce zwiększono zdolność wydobycia do 12 mln ton rocznie. Zasoby węgla brunatnego na razie są wykorzystywane w niewielkim stopniu, jednak w dłuższej perspektywie mogą okazać się jedynym paliwem zdolnym zapewnić Węgrom bezpieczeństwo energetyczne. W elektroenergetyce podstawowym paliwem jest gaz ziemny, nie licząc paliwa do elektrowni jądrowej. Rocznie na wytwarzanie energii elektrycznej zużywa się ok. 4,5 mld m sześc. gazu. W całym kraju roczna konsumpcja oscyluje od 14 do 16 mld m sześc. W przeliczeniu na mieszkańca czyni to z Węgier jednego z największych konsumentów gazu ziemnego w Europie. Ponad 12 mld m sześc. pochodzi z importu i w znakomitej większości jest to import ze wschodu. Dlatego rząd w Budapeszcie podejmuje działania mające uniezależnić kraj od rosyjskiego gazu. Stąd m.in. przystąpienie do projektu gazociągu Nabucco i ostatnio koncepcja wybudowania drogi gazowej z Polski na Węgry i do austriackiego Baumgarten, która umożliwiałaby przesył gazu w obu kierunkach: z południa do Polski lub z gazoportu w Świnoujściu na południe. Rozwój rynku Energetyką zajmuje się Ministerstwo Rozwoju Narodowego, które przejęło kompetencje zlikwidowanego Ministerstwa Transportu, Telekomunikacji i Energetyki. Regulatorem rynku elektroenergetyki, gazownictwa i ciepłownictwa jest Węgierski Urząd Energetyki (MEH Magyar Energia Hivatal). MEH powołano do życia w 1994 r., początkowo jako regulatora rynku gazu ziemnego, jednak jego rola znacznie się zwiększyła w 2003 r., kiedy Węgry rozpoczęły stopniową liberalizację rynku elektroenergetyki, dopuszczając do niego odbiorców zużywających ponad 6,5 GWh rocznie. W 2007 r. weszło w życie nowe prawo energetyczne, które likwidowało model oparty o ceny regulowane i dopuszczało Udział źródeł wytwarzania w produkcji krajowej (proc.) Moc zainstalowana (MW) 30 Sieć przesyłowa (km) Elektrownie atomowe Elektrownie gazowe Elektrownie na węgiel brunatny Źródła odnawialne Elektrownie na węgiel kamienny Elektrownie na olej 750 kv kv kv kv 157 Razem Źródło: Mavir Źródło: Mavir, MVM wszystkich odbiorców do uczestnictwa w uwolnionym rynku energii. Dawało też możliwość swobodnego wyboru sprzedawcy elektryczności. 1 stycznia 2008 r. był dniem rozpoczynającym działalność zderegulowanego rynku, kiedy w pełni wdrożono unijną dyrektywę 54/2003/EC, definiującą liberalizację rynku energii elektrycznej. Operatorem systemu przesyłowego jest spółka Mavir należąca do grupy MVM, działająca od 1 stycznia 2001 r. jako niezależny operator. Na sieć przesyłową składa się 268 km linii 750 kv, 2000 km linii 400 kv, prawie 1200 km linii 220 kv i ponad 150 km linii 120 kv. Mavir działa podobnie jak w Polsce PSE-Operator. W 2006 r. firma stała się właścicielem sieci przesyłowej i gwarantem bezpieczeństwa systemu. Kolejnym graczem na wolnym rynku jest HUPX giełda energii elektrycznej. Działalność rozpoczęła 20 lipca 2010 r., uruchamiając rynek dnia następnego. W pierwszej aukcji wzięło udział siedmiu z dziesięciu członków giełdy. Największe z tych firm to GDF Suez, E.ON, EdF i Statkraft, największy wytwórca w Norwegii. Pierwszego dnia obroty wyniosły 2278 MWh. Start giełdy energii to najnowsze wydarzenie w długoletniej historii węgierskiej elektroenergetyki. Jeszcze za czasów Austro-Węgier w 1888 r. z elektryczności mogli się cieszyć mieszkańcy miejscowości Mátészalka (w tym samym roku w Paryżu pojawiło się elektryczne oświetlenie). Pięć lat później zelektryfikowano Budapeszt, ostro rywalizujący z Wiedniem o miano perły cesarstwa. Do końca XIX w. na terenie Węgier działało już 40 elektrowni. W 1913 r. było ich 200, a w 1935 energia elektryczna docierała do wszystkich miast i 30 proc. obszarów wiejskich. Rok wcześniej powstała pierwsza ustawa o energii elektrycznej. Po wojnie, w 1948 r. powołano do życia państwową spółkę skupiającą wszystkich wytwórców i dostawców energii elektrycznej. W 1949 r. powstała pierwsza linia przesyłowa 100 kv i wprowadzono centralny nadzór nad systemem. W latach 60. rozpoczęła działalność państwowa instytucja MVMT, kontrolująca wytwarzanie i działalność dystrybutorów. W 1982 r. rozpoczęto budowę elektrowni atomowej, a w latach 90. zainicjowano zmiany prowadzące węgierską elektroenergetykę do czasów współczesnych. 22 polska EnerGIA nr 11 (25)/2010 polska EnerGIA nr 11 (25)/

13 wydarzenia Od 29 listopada do 10 grudnia 2010 r. w meksykańskim mieście Cancún odbywać się będzie Konferencja Klimatyczna ONZ (COP 16). Nie należy spodziewać się przyjęcia w jej trakcie światowego porozumienia ws. redukcji emisji gazów cieplarnianych KONFERENCJA KLIMATYCZNA ONZ W MEKSYKU BEZ PRZEŁOMU Kraje Unii Europejskiej, pomimo rozbieżności, wypracowały jednolite stanowisko na meksykańską konferencję. Unia mówi jednym głosem: domagamy się od innych krajów podejmowania porównywalnych do UE wysiłków. Wynik COP 16 będzie miał olbrzymi wpływ na rozwój globalnej gospodarki, w której dużą rolę odgrywa UE. Dla dobra globalnego porozumienia potrzebne są ustępstwa ze strony krajów rozwijających się mówi Andrzej Kraszewski, minister środowiska. Państwa UE przyznają jednak, że wynik COP 16 zależy od postawy krajów rozwijających się i innych krajów rozwiniętych, czyli m.in. od Stanów Zjednoczonych, Japonii, Kanady, Rosji i Chin. W tych krajach obecnie nie ma klimatu politycznego i gospodarczego do podejmowania znaczących wyzwań zmierzających do redukcji emisji gazów cieplarnianych. Największy emitent CO 2 na Ziemi, czyli Chiny, wciąż rozwija energetykę węglową. Według wielu prognoz, w ciągu najbliższych lat roczne wydobycie węgla przekroczy tam trzy miliardy ton. Chiny, pomimo że od dawna notują bardzo silny wzrost gospodarczy, wciąż są krajem rozwijającym się, a setki milionów ludzi żyją na bardzo niskim (nawet jak na chińskie standardy) poziomie. Dlatego dla władz tego kraju ważniejszym zadaniem jest troska o rozwój gospodarczy niż walka ze zmianami klimatycznymi. W podobnej sytuacji jest wiele innych państw Azji, np. Indie czy Wietnam. Warto przy tym zwrócić uwagę, że emisje CO 2 na głowę mieszkańca w krajach Azji, w tym w Chinach, są znacznie mniejsze niż w Europie, Japonii, Kanadzie i USA. Po listopadowych wyborach w Stanach Zjednoczonych, gdzie Partia Demokratyczna straciła większość w Izbie Reprezentantów, spadło prawdopodobieństwo (które nigdy nie było wysokie) podjęcia działań zmierzających do redukcji emisji gazów cieplarnianych. Stany Zjednoczone zmagają się ze spowolnieniem gospodarczym, a mówi się o możliwym drugim dnie kryzysu gospodarczego. Do tego dochodzi ostrożność Demokratów, którzy zastanawiają się, jak odbudować poparcie społeczne, które będzie potrzebne w nadchodzących wyborach prezydenckich. Walka ze skutkami kryzysu gospodarczego jest priorytetem wielu innych krajów, więc nie należy spodziewać się, żeby zgodziły się one na przyjęcie kosztownych ograniczeń, mogących spowalniać rozwój gospodarczy. Emil Różański 16. Konferencja Stron Ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu (COP 16) odbędzie się w meksykańskim Cancún w dniach r. Przewidywanym efektem tegorocznego szczytu klimatycznego w Meksyku będzie podjęcie przez COP 16 wielu decyzji w sprawach transferu technologii, mechanizmu finansowego, adaptacji do zmian klimatu, budowy potencjału w krajach rozwijających się, zasad monitorowania, raportowania i weryfikacji efektów podejmowanych działań. Konferencja klimatyczna COP 16 przyjmie też mandat dla kontynuowania negocjacji w 2011 r., w którym zostaną określone ramy dla przyszłego porozumienia klimatycznego, w tym cele redukcyjne dla krajów rozwiniętych i rozwijających się. Uzgodni także tryb pracy negocjatorów do kolejnej konferencji stron COP 17, która odbędzie się w 2011 r. w RPA. Jeśli dojdzie do sfinalizowania nowego porozumienia klimatycznego w grudniu 2011 r., Polska, sprawująca w tym czasie przewodnictwo w Radzie UE, ma szansę odegrać historyczną rolę, przyczyniając się wraz z innymi państwami członkowskimi UE do uzgodnienia nowego ładu klimatycznego. Źródło: Ministerstwo Środowiska Foto: corbis UNIA BĘDZIE NAMAWIAŁA INNE KRAJE DO REDUKCJI EMISJI GAZÓW CIEPLARNIANYCH ROZMOWA Z BERNARDEM BŁASZCZYKIEM, PODSEKRETARZEM STANU W MINISTERSTWIE ŚRODOWISKA Foto: forum Jaki jest najważniejszy cel konferencji ONZ w Cancún? Głównym celem konferencji klimatycznej COP 16 jest przyjęcie jak największej liczby decyzji, które podsumują dotychczasowe negocjacje w kilku obszarach tematycznych oraz pozwolą kontynuować pracę nad porozumieniem globalnym. Jednym z warunków stawianych przez państwa rozwijające się jest zawarcie porozumienia przedłużającego obowiązywanie protokołu z Kioto, które jest jedynym międzynarodowym porozumieniem zobowiązującym do redukcji emisji tylko państwa rozwinięte. Dodatkowo, protokół z Kioto zawiera zapisy pozwalające na realizowanie projektów Mechanizmu Czystego Rozwoju (CDM), które wdrażane są w państwach rozwijających się. Dotychczasowy przebieg negocjacji pokazał, że twarde stanowisko, prezentowane przez Unię Europejską, polegające na dążeniu do zawarcia pojedynczego porozumienia globalnego (zawierającego najważniejsze elementy protokołu z Kioto, ale nieuwzględniającego przedłużenia jego obowiązywania) spotkało się z negatywnym przyjęciem krajów rozwijających się. Należy podkreślić, że porozumienie globalne zobowiązywałoby w różnym stopniu wszystkie państwa, również rozwijające się, do redukcji emisji i czystego rozwoju. Podczas COP 16 wydaje się niezbędne wyjście naprzeciw oczekiwaniom państw rozwijających się i kontynuowanie prac nad drugim okresem zobowiązań w ramach protokołu z Kioto, przy jednoczesnym postępie w pracach nad porozumieniem globalnym. Czy podczas konferencji UE będzie namawiała inne kraje do redukcji emisji gazów cieplarnianych? Tak, ponieważ cel konferencji, jakim jest ustabilizowanie koncentracji gazów cieplarnianych w atmosferze na poziomie zapobiegającym niebezpiecznej antropogenicznej ingerencji w system klimatyczny, wymagać będzie globalnego wysiłku. Według Międzyrządowego Panelu ds. Zmian Klimatu oznacza to ograniczenie ocieplania się klimatu do 2 st. C. W swoich konkluzjach Rada ds. Środowiska UE apeluje o wspólną redukcję gazów cieplarnianych państw rozwiniętych o 30 proc. do roku 2020, w porównaniu z rokiem Natomiast państwa rozwijające się powinny do roku 2020 ograniczyć emisję o proc. Należy zaznaczyć, że UE obecnie wdraża pakiet klimatyczno-energetyczny, który jest jedynym na świecie systemem redukcji emisji wiążącym na taką skalę. Obowiązujący cel 20 proc. jest bardzo ambitny i sprawia, że UE jest liderem w sferze ograniczania gazów cieplarnianych. Jednym z najważniejszych warunków przyjęcia przez UE wyższego zobowiązania na poziomie 30 proc. jest doprowadzenie do globalnego porozumienia, w którym obowiązki redukcyjne będą porównywalne. Równie istotne jest przeprowadzenie analizy na poziomie państw członkowskich, która wykazywałaby skutki ewentualnego podwyższenia celów redukcyjnych w UE. Z informacji Ministerstwa Środowiska wynika, że światowego porozumienia ws. redukcji emisji gazów cieplarnianych nie uda się osiągnąć w Cancún. Czy jest ono możliwe w roku 2011, czy też nastąpi później? Konferencja Stron Ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie Zmian Klimatu COP 16, która odbędzie się w meksykańskim mieście Cancún w grudniu 2010 r., powinna przynieść wymierne rezultaty. Nie należy oczekiwać zawarcia globalnego porozumienia, niemniej jednak powinny zostać podjęte decyzje pozwalające na kontynuację prac oraz jak najszybsze osiągnięcie konsensusu w sprawie globalnego zapobiegania zmianom klimatu. Proces UNFCCC jest bardzo dynamiczny i nie można spekulować, co do terminu przyjęcia globalnych zobowiązań redukcyjnych. Natomiast wszelkie wysiłki będą podjęte, żeby doszło do konsensusu w niedalekiej przyszłości. Doprowadzenie do porozumienia podczas COP 17 w RPA nie jest wykluczone. Czy takie porozumienie jest w ogóle możliwe? Dla takich krajów jak Chiny, Indie, Wietnam czy Stany Zjednoczone byłoby ono przecież niekorzystne. Chęć doprowadzenia do globalnego porozumienia, które zawierać będzie obowiązki redukcyjne, jest jednym z głównych założeń powstania Ramowej Konwencji Klimatycznej, która cieszy się prawie uniwersalnym członkostwem. Doprowadzenie do takiego porozumienia jest nie tylko możliwe, ale również konieczne. Należy podkreślić, że Chiny, Indie, Wietnam oraz Stany Zjednoczone poparły tzw. Copenhagen Accord wypracowany w zeszłym roku podczas konferencji klimatycznej w Kopenhadze (COP 15). Chociaż jest to dokument niewiążący prawnie, stanowi bardzo istotną deklarację polityczną, w której wyżej wymienione państwa zadeklarowały, że będą ograniczać emisje gazów cieplarnianych. Rozmawiał Emil Różański 24 polska EnerGIA nr 11 (25)/2010 polska EnerGIA nr 11 (25)/

14 prawdy i mity Nadchodzi czas modernizacji elektroenergetyki, unowocześniania systemu przesyłowego i dystrybucji. Istotnym elementem tego procesu jest wdrożenie smart metering, czyli tzw. inteligentnego opomiarowania Idzie nowe w elektroenergetyce Wojciech Kwinta publicysta Businessman.pl Wbardzo ogólnym ujęciu inteligentne systemy pomiarowe to z jednej strony urządzenia umożliwiające zdalną i dwukierunkową transmisję danych z liczników, a z drugiej rozwiązania informatyczne umożliwiające przetwarzanie i wykorzystanie danych. Do wdrożenia systemów smart zachęca Unia Europejska, a podstawę prawną dają dwie dyrektywy: efektywnościowa (2006/32/WE) i dotycząca zasad rynku wewnętrznego energii elektrycznej (2009/72/WE). Nowa generacja liczników jest w stanie rejestrować więcej szczegółowych danych o zużyciu energii elektrycznej niż liczniki tradycyjne. Taka szczegółowa informacja może zawierać np. 15-minutowy profil obciążenia, dane o zanikach napięcia czy o próbach ingerencji zewnętrznej. Dwukierunkowy przepływ danych pozwala też na zdalną konfigurację licznika. Potencjalne korzyści Uważa się, że nowoczesne rozwiązania techniczne przyniosą korzyści odbiorcom, dystrybutorom i sprzedawcom energii elektrycznej. Smart metering ma umożliwić minimalizację różnic planowanego i rzeczywistego zużycia elektryczności, a tym samym obniżyć koszty i ceny dostawy. Większa dokładność i częstsze odczyty mają zminimalizować błędy prognostyczne i umożliwić odbiorcom lepszą gospodarkę energią elektryczną. Według oszacowań większa efektywność zużycia pozwoli zaoszczędzić 6-10 proc. energii elektrycznej. Nowoczesne technologie oznaczają też poprawę jakości i parametrów dostarczanej elektryczności. Liczniki zdalnie przesyłające dane uproszczą procedurę zmiany sprzedawcy: nie będzie problemu z rozliczeniem z dotychczasowym sprzedawcą i określeniem stanu początkowego u nowego. Dla rynku smart metering ma to oznaczać ograniczenie kosztów rynku bilansującego (rzeczywiste profile zużycia pozwalają lepiej konstruować taryfy) i poprawić kalkulacje Smart metering ma obniżyć koszty i ceny dostawy. Większa dokładność i częstsze odczyty mają zminimalizować błędy prognostyczne i umożliwić odbiorcom lepszą gospodarkę energią elektryczną. Według oszacowań większa efektywność zużycia pozwoli zaoszczędzić 6-10 proc. energii elektrycznej ryzyka. Nowe metody odczytu i zarządzania licznikami ułatwiają wykrywanie kradzieży energii i urządzeń, a także windykację należności to szczególnie ważne dla dystrybutorów. Ogólnie nowe metody mają poprawić efektywność użytkowania energii i obniżyć koszty eksploatacji sieci elektroenergetycznej. Przy okazji elektroenergetyka będzie mniej ingerować w środowisko naturalne. Trochę wątpliwości Systemy inteligentnego opomiarowania na większą i mniejszą skalę działają już w wielu krajach. Liderzy to Włochy (30 mln gospodarstw domowych) i Szwecja, gdzie praktycznie wszyscy indywidualni odbiorcy są wyposażeni w liczniki typu smart. Smart metering stosują też takie państwa jak Wielka Brytania, USA, Kanada, Holandia, Niemcy i Węgry. Unijny rynek to łącznie ponad 250 mln liczników. W Polsce prowadzone są projekty pilotażowe. Zgodnie z wytycznymi unijnymi państwa członkowskie mają przygotować ocenę ekonomiczną wdrożenia smart meteringu do września 2012 r. Prace wdrożeniowe będą trwały przypuszczalnie ok. 10 lat (do 2020 r. nowoczesne liczniki powinny znaleźć się u 80 proc. odbiorców). Niebagatelny jest koszt całej operacji. Według raportu Polskiego Towarzystwa Rozdziału i Przesyłu Energii Elektrycznej, przygotowanego przez gdański Instytut Energetyki oraz Ernst & Young Business Advisory, koszty wdrożenia wyniosłyby od 7,8 do 10,2 mld zł, co oznaczałoby wzrost opłat dystrybucyjnych o 12 do 16 proc. Aktualne jest więc pytanie, czy potencjalne korzyści zostaną osiągnięte i zrównoważą wzrost cen. Odpowiedź nie jest oczywista: według raportu firmy Vanson Bourne (ankieta w 50 przedsiębiorstwach elektroenergetycznych z Europy oraz Bliskiego Wschodu), spółki energetyczne nie wykorzystują potencjału inteligentnego opomiarowania i inteligentnych sieci. Smart metering służy przede wszystkim rejestracji zużycia energii, obsługi systemów przedpłatowych i w mniejszym stopniu wykrywaniu kradzieży oraz kontroli przerw w dostawach. 25 proc. firm nie wie, kiedy inwestycje się zwrócą, 45 proc. uważa, że w ciągu pięciu lat. Perspektywy smart meteringu są dobre, ale na ostateczne oceny trzeba jeszcze poczekać. Wprzypadku wprowadzenia tylko smart meteringu poważnym zagrożeniem jest wysoki koszt wdrożenia nowych systemów informatycznych, infrastruktury telemetrycznej i wyposażenia klientów indywidualnych w zdalnie odczytywane liczniki elektroniczne. Kwestię oddziaływań na energooszczędność u odbiorców dobrze ujęła dyrektywa 2006/32/WE, mówiąca, że wystawiane rachunki powinny się opierać na rzeczywistym zużyciu energii. Ponadto, wraz z odpowiednio często dostarczanym rachunkiem klient powinien otrzymywać analizy pozwalające mu ocenić efektywność zużycia energii elektrycznej. Te zapisy wystarczyłyby na rynkowe unowocześnianie opomiarowania metodami ekonomicznymi, a nie nakazowymi. W dziedzinie pomiarów trwa ewolucja: systemy kiedyś zajmujące się zdalnymi odczytami głównych stacji energetycznych w sieci dystrybucyjnej zaczęły obejmować dużych odbiorców (przemysł), a później mniejszych. Następnie rozszerzono odczyty aż do taryf C2x (mniejsi odbiorcy przemysłowi) i dziś prawie wszyscy są już objęci tymi rozwiązaniami. W przypadku odbiorców masowych (komunalnych) należy odpowiedzieć na pytanie, czy wystarczy odczytywanie liczników raz na miesiąc dowolnym sposobem, unikając kosztów wymiany działających liczników, czy należy robić to metodami łączonymi (inkasenckimi i bezpośrednimi, wprowadzanymi np. w ramach projektów pilotażowych z wykorzystaniem postępu w dziedzinie łączności bezprzewodowej). Te procesy mogłyby się toczyć ewolucyjnie z rozsądnie rosnącym udziałem odczytów zdalnych, bez wielkich nakładów, które i tak poniosą odbiorcy. Wprowadzenie najpierw smart meteringu, a później smart gridu uzasadnia się korzyściami, jak brak blackoutów, lepsze sterowanie siecią, lepsze parametry jakościowe dostarczanej energii, energooszczędność odbiorców. Ale te korzyści to pochodna unowocześniania sieci dystrybucyjnej, czyli budowy smart grid, a nie zmiany opomiarowania. Priorytet to sieci, nie liczniki By czerpać korzyści ze smart meteringu, najpierw należy wprowadzać rozwiązania smart grid jako struktury koegzystujące i unowocześniające dotychczasową sieć elektroenergetyczną. Tzw. inteligentne opomiarowanie powinno być elementem inteligentnych sieci, a masowe unowocześnianie pomiarów nie może zachwiać zdolnościami inwestycyjnymi w sieciach dystrybucyjnych Stanisław Niwiński, pełnomocnik Zarządu ds. sprzedaży, Innsoft Syndrom świńskiej grypy Promując smart metering, wskazuje się także na korzyść w postaci sterowania odbiorem energii elektrycznej. Ale większość odbiorców przemysłowych wdrożyła systemy strażnikowania i zaprojektowała sposób sterowania obciążeniami, by uniknąć wysokich kosztów różnic bilansowych i zamawiać optymalną moc umowną. Na sterowanie odbiorem są technicznie przygotowani, brakuje natomiast regulacji prawnych, propozycji odpowiednich umów i systemu przesyłania poleceń regulacyjnych o zmianach mocy. Natomiast klient indywidualny nie musi się zgodzić na proponowane rozwiązania, a nawet jeśli to zrobi, pozostaje problem wymiany instalacji wewnętrznych i montażu zdalnie sterowanych, wielofunkcyjnych, a więc drogich liczników. Co więcej, foto: Arc liczniki to urządzenia rozliczeniowe wszelkie sterowanie wprowadza się na urządzeniach pomiarowych wartości chwilowych. W przypadku chęci wprowadzenia sterowania odbiorem oddzielmy odbiorców przemysłowych, u których jest to już technicznie możliwe od detalicznych. Na rynku masowym nie jest potrzebna rewolucja postęp może dokonywać się stopniowo w ciągu 10 czy 15 lat. Kolejny problem to konieczność wykonania, zgodnie z zaleceniami dyrektywy 2009/72/WE, ekonomicznej oceny kosztów i korzyści skali wdrożenia inteligentnych pomiarów. Powinna być gotowa za dwa lata, ale nie ma żadnych sygnałów, że ktokolwiek ją przygotowuje. Jeśli nie udowodnimy, że rynek detaliczny powinien ewoluować w zależności od możliwości inwestycyjnych, a głównym obszarem zainteresowania są odbiorcy przemysłowi, może się skończyć na tym, że zostaniemy zmuszeni do masowego wdrożenia liczników u kilkunastu milionów klientów. Założenie, że wprowadzenie smart meteringu na masową skalę będzie zbawienne dla elektroenergetyki, przypomina trochę sytuację z okresu epidemii świńskiej grypy. Wprowadzono masowe szczepienia niesprawdzoną i kosztowną szczepionką. Później okazało się, że zupełnie niepotrzebnie. A niesprawdzona szczepionka to propagowanie zalet i korzyści z wprowadzenia smart meteringu i przypisywanie inteligentnym licznikom wszystkich korzyści płynących z unowocześniania sieci. W pierwszej kolejności modernizujmy więc sieci dystrybucyjne. 26 polska EnerGIA nr 11 (25)/2010 polska EnerGIA nr 11 (25)/

15 energia inaczej Na dnie oceanów są miejsca, do których z wnętrza globu dopływają gigantyczne ilości energii cieplnej. Gromadzą się tam rudy cennych metali. Niektórzy chętnie by się do nich dobrali Bonanza w głębinach Andrzej Hołdys publicysta Wiedzy i Życia Przed kilkoma tygodniami Chińczycy poinformowali, że w południowej części swojego wybrzeża wybudują wielkie centrum badań oceanicznych. Tam właśnie znajdzie spokojną przystań zwodowany niedawno przez nich batyskaf Jiaolang. Tak nazywa się jeden z mitologicznych smoków chińskich zamieszkujący morze. Wiosną 2010 r. ów pojazd zdobył dno Morza Południowochińskiego. Jego załoga zatknęła chińską flagę na głębokości ponad czterech km. Ale Jiaolang potrafi znacznie więcej może opuścić się nawet na siedem km. Zbudowano go, aby szukał w oceanicznej toni cennych surowców mineralnych. Chińczycy nie są wyjątkiem W październiku posiadaniem podobnego pojazdu pochwaliły się Indie. A Japończycy, którzy od dawna buszują w otchłani, ujawnili, że w przyszłym roku rozpoczną pierwsze testy podwodnych robotów górniczych, które mogą pracować na głębokości do 4,5 km. Także jesienią tego roku u pacyficznych wybrzeży Kanady rozpoczęło działalność największe na naszej planecie podmorskie obserwatorium światłowód o długości ponad 800 km połączył ponad setkę instrumentów badawczych rozstawionych na dnie i połączonych z bazą ulokowaną w mieście Victoria w Kolumbii Brytyjskiej. Kanadyjczycy nie kryją, że poza prowadzeniem badań podstawowych biologicznych, oceanograficznych i geofizycznych głównym celem projektu nazwanego Neptune jest poszukiwanie złóż różnych surowców, w tym rud metali. Optymiści uważają, że podmorskie górnictwo metali pójdzie wkrótce w ślady nafciarzy, którzy od ponad pół wieku wysysają ropę spod dna morskiego i z każdym rokiem sięgają coraz głębiej. Jednak z przyszłą eksploatacją podwodnych zasobów związane są dwa nierozwiązane do dziś problemy. Pierwszy: jaki będzie jej wpływ na środowisko? W pobliżu kominów hydrotermalnych żyją bowiem unikalne gatunki fauny, którym głębokowodne górnictwo może zagrozić. Drugi: kto będzie miał prawo do wydobywania surowców z dna oceanu? Grzbiety śródoceaniczne, gdzie głównie szuka się złóż metali, znajdują się przeważnie na otwartym morzu, którym opiekuje się Międzynarodowy Zarząd Dna Morskiego (International Seabed Authority). To on będzie udzielał licencji na wydobycie. Zasady ich przyznawania są właśnie opracowywane. Bez wątpienia jednak tylko najwięksi gracze będą w stanie spełnić wszystkie warunki. To pomiędzy nimi rozegra się wyścig o podmorskie skarby. Wielkie firmy czekają Na razie wielkie firmy odnoszą się z rezerwą do pomysłu wydobycia podmorskich złóż metali. Ale też uważnie przyglądają się próbom podejmowanym przez pionierów. Dwie firmy Neptune Minerals i Nautilus Minerals planują rozpoczęcie takiej działalności w najbliższych latach. Pierwsza w pobliżu Nowej Zelandii, druga na północ od Nowej Gwinei. Przedmiotem ich zainteresowania są miejsca na dnie oceanów, gdzie rodzi się nowa skorupa ziemska. Gorąca magma bazaltowa wydostaje się tam z wnętrza globu, po czym stygnie i zestala w twardą skałę. W takich strefach funkcjonują niezliczone źródła hydrotermalne. Wypływa nimi woda oceaniczna, która wcześniej, wykorzystując głębokie szczeliny, wdarła się do wnętrza rozgrzanej skorupy ziemskiej. Teraz powraca rozgrzana do 350 st. C i wzbogacona licznymi minerałami, które wypłukała ze skał. Ten gorący roztwór w wyniku zetknięcia z zimną wodą morską raptownie się ochładza, a związki, które transportował, wytrącają się wokół źródeł. Są to głównie siarczki rozmaitych metali, przede wszystkim miedzi, cynku, srebra i złota. Te nagromadzenia metalicznych surowców geolodzy nazwali morskimi złożami siarczkowymi. Jeszcze lat temu nie wzbudzały one większego zainteresowania, choć o ich istnieniu wiedziano od kilku dekad. Jednak to, co wcześniej odkrywano, nie miało większego znaczenia ekonomicznego. Złoża były niewielkie i znajdowały się na głębokości ponad 1500 m, co stanowiło olbrzymie wyzwanie technologiczne. W ostatniej dekadzie Zmieniło się to w ciągu zaledwie dziesięciu ostatnich lat. Dzięki licznym ekspedycjom w otchłań rozpoznano więcej bogatszych złóż i jeszcze raz oszacowano, z pozytywnym skutkiem, te wcześniej odkryte zasoby. Ponadto wielki popyt na metale sprawił, że ich cena znacznie wzrosła. Kopanie w dnie morskim nadal jest nieopłacalne, ale kto wie, co będzie za lat? W polityce można sobie pozwolić na krótkowzroczność, jeśli wyborcom to nie przeszkadza, ale w biznesie tak kapitałochłonnym jak górnictwo lepiej zawczasu wiedzieć, co w trawie (a raczej w skale) piszczy. Na przykład lądowe rezerwy miedzi strategicznego metalu wykorzystywanego w setkach produktów, bez których nasza cywilizacja nie mogłaby już sprawnie funkcjonować wystarczą przy obecnym poziomie zużycia na ok. 100 lat. Być może wkrótce odkryjemy nowe złoża w skałach lądowych, ale z drugiej strony, zakładając optymistycznie, że świat ma przed sobą dekady szybkiego rozwoju ekonomicznego popyt na miedź będzie nadal rósł. Być może więc trzeba będzie udać się na morskie dno. Ile może być tam metali? Niezwykle optymistyczną odpowiedź na to pytanie przedstawił parę tygodni temu amerykański geolog Lawrence Cathles z Cornell University. Od czterech dziesięcioleci próbuje on różnymi metodami oceniać opłacalność pozyskiwania rozmaitych surowców kryjących się pod oceanami. Tym razem zajął się złożami siarczkowymi. Jego metoda polega na szacowaniu potencjalnej ilości minerałów wynoszonych przez gorącą wodę. W symulacjach komputerowych wykorzystuje takie dane, jak temperatura i skład chemiczny magmy, czy też ilość energii uwalniającej się z dna oceanicznego do oceanów. Podwodne zasoby rud miedzi, cynku, srebra i złota, a także kilku rzadszych metali, mogą być aż 600 razy większe od tych odkrytych dotychczas na lądach. Na przykład miedzi jest tyle, że przy obecnym poziomie zużycia wystarczyłoby jej nam na sześć tysięcy lat Wykorzystuje też skomplikowaną, a w ostatnich latach szybko się powiększającą, wiedzę o zawiłych procesach geochemicznych, w wyniku których dochodzi do powstania złoża. Szacunki, których dostarcza Cathles, są zdumiewające. Twierdzi on, że podwodne zasoby rud miedzi, cynku, srebra i złota, a także kilku rzadszych metali, mogą być aż 600 razy większe od tych odkrytych dotychczas na lądach. Na przykład miedzi jest według niego tyle, że przy obecnym poziomie zużycia wystarczyłoby jej nam na sześć tysięcy lat. Jego wyliczenia są oczywiście teoretyczne. Czas pokaże, ile podwodnych rezerw będzie się nadawało do eksploatacji. Geolog z Cornell słynie jednak z optymizmu. Narzekanie na brak surowców na Ziemi zwykł porównywać do skarg dziecka miliardera na zbyt małe kieszonkowe. Zwraca on uwagę, że głębokowodne zasoby minerałów nie kończą się na rudach siarczkowych. Są przecież jeszcze konkrecje manganowe drobne metaliczne grudki spoczywające w olbrzymich ilościach na głębokości 4-5 km. Japończycy i Amerykanie próbowali je wydobywać już w latach 70. XX w., ale szybko się wycofali, gdy okazało się, że jest to horrendalnie droga zabawa. Dziś jednak znów powraca się do tego pomysłu. Ostatnio własny rekonesans przeprowadzili Niemcy i Francuzi, zapewne następni będą złaknieni surowców Chińczycy. Batyskaf Jiaolang czeka na nowe zadania. Foto: Corbis 28 polska EnerGIA nr 11 (25)/2010 polska EnerGIA nr 11 (25)/

16 felieton wywiad Nie napisałem tego felietonu, a Szanowni Czytelnicy właśnie go nie czytają, albowiem 10 listopada o godzinie 21 wybuchła wojna atomowa, którą przeżyły niedobitki. Tak przewidziała Baba Wanga, czyli Wangelia Pandeva Dimitrova, niepiśmienna bułgarska jasnowidzka, od 14 lat nieżyjąca (nie wiadomo, czy zgon przewidziała) Rzecz o (nie)potrzebności wszystkiego Dajemy energię do rozwoju biznesu Wojciech Kwinta publicysta Businessman.pl Nawet jeśli Armagedonu nie zauważyliśmy, on i tak wystąpił, gdyż owa niewiasta antycypowała wszelkie znaczące wydarzenia XX wieku, nie mogła się więc mylić w przypadku nuklearnej zagłady. Tak przynajmniej wynika z informacji na stronach internetowych, konduitą zbliżonych do kolorowej makulatury eufemistycznie zwanej prasą bulwarową. Zatem po prostu nas nie ma. Baba Wanga dzięki podpowiedziom tajemniczych niewidocznych istot przewidziała nawet katastrofę okrętu podwodnego Kursk, przesadziła jednak, wspominając, iż cały świat będzie po nim płakał. Jeśli więc całkiem spore grono obywateli łyka takie bzdury (kondycja prasy w Polsce jest taka sobie, ale jeszcze nie zbankrutowało żadne czasopismo zajmujące się niestworzonymi głupotami przeciwnie, mają się świetnie), to jak zwykły człowiek ma sobie radzić z przepowiedniami autorytetów uzbrojonych w dyplomy, tytuły i potężną kasę z grantów? A to mają nas nawiedzać niszczycielskie huragany o niespotykanej sile, a to temperatura za 50 czy 100 lat ma pójść w górę o 2, 4, 6 stopni w zależności od wieszcza, a to energetyka atomowa prowadzi do nieszczęść, a to mają zatonąć lądy wskutek drastycznego podniesienia poziomu oceanów. Znamienny swego czasu przypadek przepowiedni dotyczącej zatopienia Holandii Jeremy Clarkson, autor popularnego programu motoryzacyjnego Top Gear, skwitował słowami: Nie szkodzi, znam lepsze miejsca na wakacje. Efekty globalnego straszenia to m.in. protesty i manifestacje, jak ostatnio próba zablokowania transportu odpadów radioaktywnych w Niemczech. Dobrze, że nie wysadzono całego składu, ale cóż, inteligencja tłumu jest zawsze mniejsza od inteligencji najgłupszego jego uczestnika. Na szczęście pojawia się światełko w tunelu: w dyskusji o klimacie zaczyna się dopuszczać głosy sceptyków. Jak Jeśli energetyka, współpracując z naukowcami, zdoła stanąć na czele wyścigu o czyste technologie węglowe, ma szansę na przyszłe zyski z opatentowanych rozwiązań. Idźmy drogą naszych zachodnich sąsiadów: Niemcy mają najlepiej na świecie rozwiniętą fotowoltaikę i wkrótce zrobią na tym majątek w Scientific American, gdzie przedstawiono poglądy klimatolog Judith Curry, przez lata badającej zjawisko globalnego ocieplenia. Curry od jakiegoś czasu przeszła na pozycję łagodnej krytyki: nie neguje ocieplenia, uważa, że wpływ człowieka jest istotny, ale wskazuje obszary niepewności, jak właśnie długoterminowe przepowiednie katastrof praktycznie nie do zweryfikowania. Takich głosów jest coraz więcej, a politycy zaczynają mówić, że być może ekologiczna histeria nie ma silnych podstaw. I działają dalej. Jak Piżmowiec, postać z opowieści o Muminkach, który stracił dzieło O niepotrzebności wszystkiego i w zamian dostał księgę O potrzebności wszystkiego. Zdziwił się, ale robił swoje. Jeśli nawet nie wszystko jest zgodne z ekopropagandą, warto spojrzeć na rzeczy pragmatycznie. Jak niedawno Jerzy Buzek, zachęcający do tworzenia technologii czystego węgla w Polsce. Twórzmy, jasne, ale na razie mamy nad Wisłą problem z innowacyjnością Polska zamyka patentowy peleton, a o dofinansowanie unijne wniosków o patenty europejskie zgłosiło się do tej pory raptem sześć firm. Inna rzecz, że koszt europatentu waha się od 400 tys. do 2 mln euro. W kraju mało kogo na to stać, nawet jeśli pomysły ma dobre, dodatkowo rozwój blokuje rozpasana biurokracja (kto widział, jak realizuje się unijne projekty, ten wie). Z drugiej strony, warto działać, szczególnie jeśli ma się odpowiedni potencjał. A w Polsce ma go energetyka. Jeśli branża, współpracując z naukowcami, zdoła stanąć na czele wyścigu o czyste technologie węglowe, ma szansę na przyszłe zyski właśnie z opatentowanych rozwiązań. Idźmy drogą naszych zachodnich sąsiadów: Niemcy mają najlepiej na świecie rozwiniętą fotowoltaikę i wkrótce zrobią na tym majątek. Może nam uda się to samo z technologiami węglowymi? I nieważne, czy klimat łaknie naszej pomocy, ważne jest to, co uda się sprzedać. W końcu Milo Minderbinder z Paragrafu 22 robił interesy, handlując bawełną w czekoladzie. C M Y CM MY CY CMY K Właściwe wybory gwarantują sukces. Wybór sprzedawcy energii elektrycznej to jedna z ważniejszych decyzji, która ma wpływ nie tylko na bezpieczeństwo i ciągłość funkcjonowania firmy, ale także na jej wyniki finansowe. A sukces firmy buduje autorytet każdego menedżera. Zaufało nam już pół miliona firm przyłącz się do nas! Zapraszamy na konferencje Więcej na 30 polska EnerGIA nr 11 (25)/2010

17 Najlepsza polska koszykówka