Tom 4. Nauka o przestępstwie Wyłączenie i ograniczenie odpowiedzialności karnej. Pod redakcją Lecha K. Paprzyckiego

Transkrypt

1 Tom 4 Nauka o przestępstwie Wyłączenie i ograniczenie odpowiedzialności karnej Pod redakcją Lecha K. Paprzyckiego

2 SYSTEM PRAWA KARNEGO Nauka o przestępstwie. Wyłączenie i ograniczenie odpowiedzialności karnej Tom 4

3 SYSTEM PRAWA KARNEGO Nauka o przestępstwie Wyłączenie i ograniczenie odpowiedzialności karnej Tom 4 REDAKTOR NACZELNY SYSTEMU PRAWA KARNEGO ANDRZEJ MAREK ZASTĘPCA REDAKTORA NACZELNEGO SYSTEMU PRAWA KARNEGO LECH K. PAPRZYCKI

4 Nauka o przestępstwie Wyłączenie i ograniczenie odpowiedzialności karnej Tom 4 Redaktor dr hab. Lech K. Paprzycki Autorzy dr Grzegorz Bogdan Uniwersytet Jagielloński; prof. dr hab. Tadeusz Bojarski Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie; dr hab. Zbigniew Ćwiąkalski prof. Wyższej Szkoły Prawa i Administracji Przemyśl Rzeszów, Uniwersytet Jagielloński; dr Piotr Gensikowski Sąd Rejonowy w Grudziądzu; prof. dr hab. Józef K. Gierowski Uniwersytet Jagielloński; dr hab. Zbigniew Jędrzejewski prof. Uniwersytetu Warszawskiego; dr hab. Piotr Kardas prof. Uniwersytetu Jagiellońskiego; dr hab. Michał Królikowski Uniwersytet Warszawski; dr Rafał Kubiak Uniwersytet Łódzki; dr Jan Kulesza Uniwersytet Łódzki; dr hab. Jerzy Lachowski prof. Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu; dr hab. Jarosław Majewski prof. Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie; dr hab. Lech K. Paprzycki Prezes Sądu Najwyższego kierujący Izbą Karną, prof. Akademii Leona Koźmińskiego w Warszawie; dr hab. Łukasz Pohl prof. Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu; dr hab. Janusz Raglewski Uniwersytet Jagielloński WYDAWNICTWO C.H. BECK INSTYTUT NAUK PRAWNYCH PAN WARSZAWA 2013

5 Wydano we współpracy z Instytutem Nauk Prawnych PAN w Warszawie Poszczególne części opracowali: Grzegorz Bogdan rozdz. III 19, 21 Tadeusz Bojarski rozdz. II 8 Zbigniew Ćwiąkalski rozdz. III 18 Piotr Gensikowski rozdz. III 20 Józef K. Gierowski/Lech K. Paprzycki rozdz. II 9 Zbigniew Jędrzejewski rozdz. I 1 Piotr Kardas rozdz. IV Michał Królikowski rozdz. I 4 Rafał Kubiak rozdz. I 5 i 6 Jan Kulesza rozdz. I 2 Jerzy Lachowski rozdz. I 3 i 7, rozdz. II 15 Jarosław Majewski rozdz. II 14 Łukasz Pohl rozdz. II Janusz Raglewski rozdz. III Redakcja: Julita Nowak Wydawca: Dagna Kordyasz Wydawnictwo C.H. Beck 2013 Wydawnictwo C.H. Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, Warszawa Skład i łamanie: Wydawnictwo C.H. Beck Druk i oprawa: Totem, Inowrocław ISBN ISBN e-book

6 Przedmowa Słowo wstępne redaktora tego tomu musi mieć wyjątkowy charakter, gdyż przygotowanie tej części systemu miało być udziałem przede wszystkim Profesora Andrzeja Marka. Nagła śmierć Profesora pokrzyżowała te plany, a Wydawnictwo powierzyło mi kontynuowanie prac redakcyjnych. Wiązało się to z koniecznością opracowania tych części tomu czwartego, które przygotowywał Profesor Andrzej Marek, lecz nie zdążył ich napisać. O przygotowanie tych zagadnień zwróciłem się do Profesora Tadeusza Bojarskiego, Profesora Michała Królikowskiego i Doktora Jana Kuleszy, którym w tym miejscu wyrażam szczególne podziękowanie. Wszystko to jednak spowodowało znaczne opóźnienie w przygotowaniu do druku tego tomu. Tom czwarty obejmuje ogromną i jednocześnie bardzo trudną problematykę, o fundamentalnym znaczeniu w prawie karnym materialnym. Wymagało to obszernego opracowania poszczególnych instytucji, z których każda mogłaby być przedmiotem nawet kilku dużych monografii. To, z kolei, spowodowało, że tom ten liczy znacznie ponad tysiąc stron, ale podział na dwa tomy był merytorycznie nieuzasadniony. Poszczególne rozdziały i paragrafy tego tomu zostały przygotowane przez Autorów, którzy od wielu lat interesują się podejmowaną problematyką, należąc do nieco starszego, ale także, a nawet przede wszystkim, do najmłodszego pokolenia prawników. Co więcej, współautorem jednego z opracowań jest, co prawda prawnik dr Józef K. Gierowski, który dziś jest przede wszystkim doktorem habilitowanym w zakresie psychologii, profesorem nauk medycznych, będąc jednocześnie kierownikiem katedry psychiatrii Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego. To pozwoliło opracować w sposób pełny problematykę z pogranicza prawa karnego, psychiatrii i psychologii. Wartość naukowa tomu czwartego to zasługa Współautorów, którzy w ostatnim czasie uaktualnili przygotowane znacznie wcześniej opracowania, co umożliwiło podjęcie końcowych prac redakcyjnych i wydawniczych, z ogromnym i efektywnym udziałem Wydawcy Pani Dagny Kordyasz. Warszawa, wrzesień 2013 r. Prof. dr hab. Lech K. Paprzycki

7

8 Spis treści Przedmowa... Wykaz skrótów... Rozdział I. Okoliczności wyłączające bezprawność Zagadnienia ogólne I. Typ czynu zabronionego (niem. Tatbestand) a bezprawność (brak realizacji znamion typu a kontratypy) II. Materialne uzasadnienie kontratypów III. Kontratypy a okoliczności wyłączające winę IV. Kontratypy a zasada nullum crimen sine lege V. Podmiotowe znamiona okoliczności wyłączających bezprawność Obrona konieczna I. Uwagi ogólne II. Znamiona zamachu III. Znamiona obrony IV. Znamiona strony podmiotowej obrony koniecznej V. Przekroczenie granic obrony koniecznej i jego ocena prawnokarna VI. Strach i wzburzenie jako znamiona odrębnej regulacji kodeksowej w ramach instytucji obrony koniecznej VII. Szczególne rozwiązanie z 4 i 5 art. 25 KK Stan wyższej konieczności I. Istota stanu wyższej konieczności II. Przesłanki stanu wyższej konieczności III. Uchylenie bezprawności przez stan wyższej konieczności IV. Przekroczenie granic stanu wyższej konieczności jako kontratypu Kolizja obowiązków I. Uwagi ogólne II. Konstrukcja kolizji obowiązków III. Klasyfikacja kolizji obowiązków jako okoliczności znoszącej przestępność IV. Dylemat epistemiczny jako okoliczność mająca wpływ na możliwość zawinienia V. Podsumowanie Dozwolony eksperyment I. Wprowadzenie II. Geneza ustawowej konstrukcji dopuszczalnego ryzyka i dozwolonego eksperymentu III. Uwagi terminologiczne IV. Kontratyp dozwolonego eksperymentu w świetle teorii kolizji dóbr i opłacalności społecznej V. Podmiotowe znamię kontratypu dozwolonego eksperymentu VI. Zasady ostrożnego eksperymentowania VII. Zgoda uczestnika eksperymentu VIII. Zbieg kontratypu eksperymentu z innymi okolicznościami wyłączającymi bezprawność V XI VII

9 Spis treści VIII 6. Dopuszczalne ryzyko sportowe I. Wprowadzenie II. Pojęcie sportu. Teoria autonomii prawa sportowego III. Koncepcje uzasadniające legalność gier sportowych IV. Legalność pierwotna uprawiania sportu V. Podsumowanie Inne kontratypy I. Działanie w granicach szczególnych uprawnień i obowiązków II. Znaczenie zgody dysponenta dobra prawnego III. Zabiegi lecznicze IV. Legalna aborcja V. Karcenie małoletnich VI. Ostateczna potrzeba wojskowa VII. Samopomoc legalna VIII. Problem zwyczaju jako okoliczności wyłączającej bezprawność Rozdział II. Okoliczności uchylające lub umniejszające winę Uwagi ogólne pozór czynu Niepoczytalność i poczytalność ograniczona I. Wprowadzenie II. Poczytalność III. Niepoczytalność IV. Poczytalność ograniczona V. Ustalenie wystąpienia zakłócenia czynności psychicznych VI. Konsekwencje prawnokarne niepoczytalności i poczytalności ograniczonej VII. Niepoczytalność i poczytalność ograniczona a inne okoliczności ograniczające odpowiedzialność karną VIII. Podsumowanie Błąd co do znamion czynu zabronionego I. Uwagi wprowadzające II. Istota błędu i jej ujęcie na tle koncepcji (zasady) jego dwupostaciowości III. Błąd co do okoliczności stanowiącej znamię czynu zabronionego Błąd co do okoliczności wyłączającej bezprawność I. Uwagi wprowadzające II. Przedmiot błędu co do okoliczności wyłączającej bezprawność III. Funkcje błędu co do okoliczności wyłączającej bezprawność Błąd co do okoliczności wyłączającej winę I. Przedmiot błędu co do okoliczności wyłączającej winę II. Funkcje błędu co do okoliczności wyłączającej winę Błąd co do prawa I. Przedmiot błędu co do prawa II. Funkcje błędu co do prawa Działanie na rozkaz popełnienia przestępstwa I. Znaczenie dyscypliny w stosunkach wojskowych II. Działanie na rozkaz jako okoliczność istotna z punktu widzenia odpowiedzialności karnej III. Granice związania żołnierza rozkazem w polskim systemie prawnym. 684 IV. Racje oraz przesłanki wyłączenia winy na podstawie art. 318 KK V. Wykonanie rozkazu popełnienia przestępstwa niezgodnie z jego treścią w celu istotnego zmniejszenia szkodliwości czynu VI. Odpowiednie stosowanie art. 318 KK w stosunkach pozawojskowych.. 693

10 Spis treści VII. Odpowiedzialność karna rozkazodawcy za wydanie rozkazu popełnienia przestępstwa oraz czyn zabroniony będący wykonaniem takiego rozkazu Inne okoliczności wyłączające winę I. Stan wyższej konieczności wyłączający winę II. Kolizja obowiązków wyłączająca winę Rozdział III. Okoliczności wyłączające albo ograniczające karalność Uwagi ogólne Ustawowe klauzule niekaralności Przedawnienie Immunitety I. Zagadnienia wstępne II. Immunitet materialny III. Immunitet formalny Częściowe lub całkowite darowanie kary I. Uwagi wstępne II. Odstąpienie od ukarania III. Ułaskawienie i amnestia Zatarcie skazania I. Istota i cel instytucji zatarcia skazania II. Cele i mechanizmy funkcjonowania Krajowego Rejestru Karnego III. Wyłączenie możliwości zatarcia skazania IV. Przesłanki i mechanizmy zatarcia skazania V. Zatarcie skazania dokonanego przez sąd innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej VI. Zasada jednoczesności zatarcia wszystkich skazań Rozdział IV. Pozorny i pomijalny zbieg przestępstw oraz ciągłość popełnienia przestępstwa Uwagi ogólne I. Wprowadzenie. Uwagi terminologiczne II. O istocie tzw. mechanizmów redukcyjnych, ich celu i funkcjach III. Instytucja ciągłości popełnienia przestępstwa oraz pomijalny zbieg przestępstw jako mechanizmy redukcyjne w prawie karnym IV. Problematyka tożsamości czynu w kontekście mechanizmów redukcyjnych Ewolucja konstrukcji przestępstwa ciągłego I. Konstrukcja przestępstwa ciągłego w prawie polskim w okresie II. Konstrukcja przestępstwa ciągłego w ujęciu polskiej doktryny i orzecznictwa na gruncie KK z 1932 r. w latach III. Konstrukcja przestępstwa ciągłego w okresie IV. Konstrukcja przestępstwa ciągłego w okresie obowiązywania KK z 1969 r V. Ujęcie podstaw odpowiedzialności za przestępstwo popełnione w warunkach ciągłości w KK z 1997 r Czyn ciągły i ciąg przestępstw I. Czyn ciągły II. Ciąg przestępstw Czyny współukarane jako szczególny przypadek pomijalnego zbiegu przestępstw I. Uwagi wprowadzające IX

11 Spis treści II. Pomijalny zbieg przestępstw w kontekście pozostałych mechanizmów redukcyjnych w prawie karnym III. Normatywna charakterystyka pomijalnego zbiegu przestępstw IV. Pozorny zbieg przestępstw jako przedpole pomijalnego zbiegu przestępstw V. Przesłanki oraz zakres zastosowania pomijalnego zbiegu przestępstw VI. Podstawa prawna stosowania konstrukcji pomijalnego zbiegu przestępstw. Procesowe konsekwencje pomijalnego zbiegu przestępstw Indeks rzeczowy X

12 1. Źródła prawa Wykaz skrótów DysWojU ustawa z r. o dyscyplinie wojskowej (Dz.U. Nr 190, poz ze zm.) KC ustawa z r. Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 ze zm.) KEL Kodeks Etyki Lekarskiej KK ustawa z r. Kodeks karny (Dz.U. Nr 88, poz. 553 ze zm.) KK WP dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z r. Kodeks Karny Wojska Polskiego (tekst jedn. Dz.U. z 1957 r. Nr 22, poz. 107 ze zm.) KK z 1932 r rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Kodeks karny (Dz.U. Nr 60, poz. 571 ze zm.) KK z 1969 r ustawa z r. Kodeks karny (Dz.U. Nr 13, poz. 94 ze zm.) KKS ustawa z r. Kodeks karny skarbowy (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r. poz. 186 ze zm.) KKW ustawa z r. Kodeks karny wykonawczy (Dz.U. Nr 90, poz. 557 ze zm.) Konstytucja RP Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze zm., sprost. Dz.U. z 2001 r. Nr 28, poz. 319) KPK ustawa z r. Kodeks postępowania karnego (Dz.U. Nr 89, poz. 555 ze zm.) KRO ustawa z r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r. poz. 788 ze zm.) KW ustawa z r. Kodeks wykroczeń (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r. poz. 482 ze zm.) MandPosłU ustawa z r. o wykonywaniu mandatu posła i senatora (tekst jedn. Dz.U. z 2011 r. Nr 7, poz. 29 ze zm.) ObowObrRPU ustawa z r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r. poz. 461 ze zm.) PlanRodzU ustawa z r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży (Dz.U. Nr 17, poz. 78 ze zm.) PolU ustawa z r. o Policji (tekst jedn. Dz.U. z 2011 r. Nr 287, poz ze zm.) PostNielU ustawa z r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 33, poz. 178 ze zm.) PrLot ustawa z r. Prawo lotnicze (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r. poz. 933 ze zm.) ProkU ustawa z r. o prokuraturze (tekst jedn. Dz.U. z 2011 r. Nr 270, poz ze zm.) PrUSP ustawa z r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r. poz. 427 ze zm.) XI

13 Wykaz skrótów PrUsWoj ustawa z r. Prawo o ustroju sądów wojskowych (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r. poz. 952 ze zm.) PWKPK ustawa z r. Przepisy wprowadzające Kodeks postępowania karnego (Dz.U. Nr 89, poz. 556 ze zm.) PWKK z 1969 r ustawa z r. Przepisy wprowadzające Kodeks karny (Dz.U. Nr 13, poz. 95 ze zm.) SłużbZawU ustawa z r. o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych (tekst. jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 90, poz. 593 ze zm.) SportU ustawa z r. o sporcie (Dz.U. Nr 127, poz. 857 ze zm.) StGB niem. Strafgesetzbuch (Kodeks karny) StPO niem. Strafprozenβordung (Kodeks procesu karnego) ŚrodFarmU ustawa z r. o środkach farmaceutycznych, artykułach sanitarnych i aptekach (Dz. U. Nr 3, poz. 19 ze zm.) ZawFelU ustawa z r. o zawodzie felczera (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r. poz ze zm.) ZawLekU ustawa z r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (tekst jedn. Dz.U. z 2011 r. Nr 277, poz ze zm.) ZawPielU ustawa z r. o zawodach pielęgniarki i położnej (Dz.U. Nr 174, poz ze zm.) 2. Organy orzekające ETPC Europejski Trybunał Praw Człowieka FTK Federalny Trybunał Konstytucyjny SA Sąd Apelacyjny SN Sąd Najwyższy SO Sąd Okręgowy TK Trybunał Konstytucyjny 3. Czasopisma i publikatory AG Apelacja Gdańska Apel. W-wa Apelacja Warszawska AUL Acta Universitatis Lodziensis AUMCS Annales Universitatis M. Curie-Skłodowska AUWr Acta Universitatis Wratislaviensis BGP Biuletyn Generalnej Prokuratury BPK Biuletyn Prawa Karnego BSN Biuletyn Sądu Najwyższego CzPCiK Czasopismo Prawa Cywilnego i Karnego CzPKiNP Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych Dz.U Dziennik Ustaw EP Edukacja Prawnicza Gł. Sąd Głos Sądownictwa GS Gazeta Sądowa GSP Gazeta Sądowa i Penitencjarna XII

14 Wykaz skrótów IN Ius Novum Jur Jurysta KKP Kwartalnik Prawa Publicznego KSP Krakowskie Studia Prawnicze KZS Krakowskie Zeszyty Sądowe Legalis System Informacji Prawnej Wydawnictwa C.H. Beck Lex/el System Informacji Prawnej Wydawnictwa Wolters Kluwer M.P Monitor Polski MoP Monitor Prawniczy NP Nowe Prawo ONSA Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego ONSAiWSA Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego i Wojewódzkich Sądów Administracyjnych OSA Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych OSN Zbiór Orzeczeń Sądu Najwyższego. Orzeczenia Izby Cywilnej (w latach ), Orzecznictwo Sądu Najwyższego (w latach : Izby Cywilnej i Izby Karnej, w roku 1962: Izby Cywilnej, w latach : Izby Cywilnej oraz Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, w latach : Izby Cywilnej i Administracyjnej oraz Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, w latach : Izby Cywilnej oraz Izby Administracyjnej, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, w 1995 roku: Izby Cywilnej) OSNKW Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Karna OSNPG Orzecznictwo Sądu Najwyższego Prokuratura Generalna OSP Orzecznictwo Sądów Polskich Orzecznictwo Sądów Polskich ( ), Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych ( ), Orzecznictwo Sądów Polskich (od 1990) OSNwSK Orzecznictwo Sądu Najwyższego w Sprawach Karnych OTK Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego Pal Palestra PiM Prawo i Medycyna PiP Państwo i Prawo PiŻ Prawo i Życie PPK Przegląd Prawa Karnego Prob. Krym Problemy Kryminalistyki Prob. Praw Problemy Praworządności Prok. i Pr Prokuratura i Prawo PS Przegląd Sądowy PSejm Przegląd Sejmowy RPEiS Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny SE Studia Europejskie SF Studia Filozoficzne SI Studia Iuridica SKKiP Studia Kryminologiczne, Kryminalistyczne i Penitencjarne SP Studia Prawnicze SW Sport Wyczynowy XIII

15 Wykaz skrótów WPP Wojskowy Przegląd Prawniczy ZNASW Zeszyty Naukowe Akademii Spraw Wewnętrznych ZN IBPS Zeszyty Naukowe Instytutu Badania Prawa Sądowego ZNUJ Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego ZStW Zeitschrift für die gesamte Strafrechtswissenschaft 4. Piśmiennictwo Andrejew, Prawo karne, 1970 (1971, 1973, 1976, 1978, 1980, 1983, 1986, 1989) I. Andrejew, Polskie prawo karne w zarysie, Warszawa 1970, 1971, 1973, 1976, 1978, 1980, 1983, 1986, 1989 Andrejew, Świda, Wolter, KK z komentarzem... I. Andrejew, W. Świda, W. Wolter, Kodeks karny z komentarzem, Warszawa 1973 Bafia, Mioduski, Siewierski, Komentarz KK, 1977 (1987) J. Bafia, K. Mioduski, M. Siewierski, Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 1977, 1987 Bojarski, Komentarz KK, 2006 (2008, 2009, 2011, 2012)... T. Bojarski, A. Michalska-Warias, J. Piórkowska-Flieger, M. Szwarczyk, Kodeks karny. Komentarz (pod red. T. Bojarskiego), Warszawa 2006, 2008, 2009, 2011, 2012 Bojarski, Polskie prawo karne, 2002 (2006, 2008) T. Bojarski, Polskie prawo karne. Zarys części ogólnej, Warszawa 2002, 2006, 2008 Bojarski, Giezek, Sienkiewicz, Prawo karne, 2004 (2006, 2007, 2010, 2012) M. Bojarski, J. Giezek, Z. Sienkiewicz, Prawo karne materialne. Część ogólna i szczególna (pod red. M. Bojarskiego), Warszawa 2004, 2006, 2007, 2010, 2012 Buchała, Komentarz KK, cz. ogólna, 1990 (1994) K. Buchała, Z. Ćwiąkalski, M. Szewczyk, A. Zoll, Komentarz do kodeksu karnego, część ogólna (pod red. K. Buchały), Warszawa 1990, 1994 Buchała, Prawo karne, 1980 (1989) K. Buchała, Prawo karne materialne, Warszawa 1980, 1989 XIV

16 Wykaz skrótów Buchała, Zoll, Komentarz KK, cz. ogólna, t I [II], 1998 (2001), cz. szczególna, t. I [II], 1994 (1999, 2001) K. Buchała, A. Zoll, Kodeks karny. Komentarz. Część ogólna, Kraków 1998, 2001; Część szczególna, t. I i II, Kraków 1994, 1999, 2001 Buchała, Zoll, Polskie prawo karne, 1995 (1996)... K. Buchała, A. Zoll, Polskie prawo karne, Warszawa 1995, 1996 Cieślak, Polskie prawo karne, 1990 (1994) M. Cieślak, Polskie prawo karne. Zarys ujęcia systemowego, Warszawa 1990, 1994 Filar, Komentarz KK, 2008 (2010, 2012) M. Bojarski, M. Filar, W. Filipkowski, O. Górniok, S. Hoc, P. Hofmański, M. Kalitowski, M. Kulik, L. K. Paprzycki, E. Pływaczewski, W. Radecki, Z. Sienkiewicz, Z. Siwik, R. A. Stefański, L. Tyszkiewicz, A. Wąsek, L. Wilk, Kodeks karny. Komentarz (pod red. M. Filara), Warszawa 2008, 2010, 2012 Gardocki, Prawo karne, 1994 (1996, 1998, 1999, 2000, 2001, 2002, 2003, 2004, 2005, 2006, 2007, 2008, 2009, 2010, 2011, 2013) L. Gardocki, Prawo karne, Warszawa 1994, 1996, 1998, 1999, 2000, 2001, 2002, 2003, 2004, 2005, 2006, 2007, 2008, 2009, 2010, 2011, 2013 Giezek, Komentarz KK, 2007 (2012) J. Giezek, N. Kłączyńska, G. Łabuda, Kodeks karny. Komentarz. Część ogólna (pod red. J. Giezka), Warszawa 2007, 2012 Glaser, Mogilnicki, Komentarz KK S. Glaser, A. Mogilnicki, Kodeks karny komentarz: prawo o wykroczeniach, przepisy wprowadzające, tezy z orzeczeń Sądu Najwyższego, wyciągi z motywów ustawodawczych, Warszawa 1934 Góral, Praktyczny komentarz KK, 1996 (1998, 2002, 2005, 2007) R. Góral, Kodeks karny. Praktyczny komentarz, Warszawa 1996, 1998, 2002, 2005, 2007 Górniok, Komentarz KK 2002 (2004, 2006) M. Bojarski i in., Kodeks karny. Komentarz (pod red. O. Górniok), Warszawa 2002, 2004, 2006 Górniok i in., Komentarz KK, t. I [II, III] O. Górniok, S. Hoc, S.M. Przyjemski, Kodeks karny. Komentarz, t. III, Gdańsk 1999; O. Górniok, S. Hoc, M. Kalitowski, S.M. Przyjemski, Z. Sienkiewicz, J. Szumski, L. Tyszkiewicz, A. Wąsek, Kodeks karny. Komentarz, t. I, art ; t. II, art , Gdańsk 2005 XV

17 XVI Wykaz skrótów Grześkowiak, Prawo karne, 2007 (2009)... F. Ciepły, M.K. Gałązka, A. Grześkowiak, R. Hałas, S. Hypś, D. Szeleszczuk, K. Wiak, Prawo karne (pod red. A. Grześkowiak), Warszawa 2007, 2009 Grześkowiak, Wiak, Komentarz KK A. Grześkowiak, K. Wiak, K. Wiak, Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 2012 Hołda, Postulski, Komentarz KKW 2005 (2007) Z. Hołda, K. Postulski, Komentarz do kodeksu karnego wykonawczego, Gdańsk 2005, 2007 Lelental, Komentarz KKW, 1999 (2001, 2010, 2012)... S. Lelental, Kodeks karny wykonawczy. Komentarz, Warszawa 1999, 2001, 2010, 2012 Lernell, Wykład, t. I [II] L. Lernell, Wykład prawa karnego, cz. ogólna, t. I, Warszawa 1969, t. II Warszawa 1971 Królikowski, Zawłocki, Komentarz KK, cz. ogólna, t. 1 [2], 2010 (2011) M. Błaszczyk, J. Długosz, M. Królikowski, J. Lachowski, B. Namysłowska-Gabrysiak, A. Sakowicz, R. Skarbek, A. Walczak-Żochowska, W. Zalewski, R. Zawłocki, S. Żółtek, Kodeks karny. Część ogólna. Komentarz, t. 1 i 2 (pod red. R. Zawłockiego, M. Królikowskiego), Warszawa 2010, 2011 Makarewicz, Komentarz KK, 1932 (1935, 1938) J. Makarewicz, Kodeks karny z komentarzem, Lwów 1932, 1935, 1938 Makarewicz, Prawo karne J. Makarewicz, Prawo karne wykład porównawczy, Lwów Warszawa 1924 Makowski, Komentarz KK 1933 (1937)..... Kodeks karny z 1932 r. Komentarz, Warszawa 1933, 1937 Marek, Komentarz KK, 2004 (2005, 2006, 2007, 2010).... A. Marek, Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 2004, 2005, 2006, 2007, 2010 Marek, Prawo karne, 1997 (2000, 2001, 2003, 2004, 2005, 2006, 2007, 2008, 2009, 2011) A. Marek, Prawo karne, Warszawa 1997, 2000, 2001, 2003, 2004, 2005, 2006, 2007, 2008, 2009, 2011 Marek, Prawo wykroczeń, 1999 (2002, 2004, 2006, 2008, 2012) A. Marek, Prawo wykroczeń, Warszawa 2002, 2004, 2006, 2008, 2012

18 Wykaz skrótów Marek, Waltoś, Podstawy prawa, 1999 (2002, 2003, 2008) A. Marek, S. Waltoś, Podstawy prawa i procesu karnego, Warszawa 1999, 2002, 2003, 2008 Mozgawa, Praktyczny komentarz KK, 2006 (2007, 2012).... M. Budyn-Kulik, P. Kozłowska-Kalisz, M. Kulik, M. Mozgawa, Kodeks karny. Praktyczny komentarz (pod red. M. Mozgawy), Kraków 2006, 2007, 2012 Peiper, Komentarz KK, 1933 (1936) L. Peiper, Komentarz do kodeksu karnego: prawa o wykroczeniach i przepisów wprowadzających wraz z niektóremi ustawami dodatkowemi i wzorami orzeczeń do prawa o wykroczeniach: prawa o wykroczeniach i przepisów wprowadzających wraz z niektóremi ustawami dodatkowemi i wzorami orzeczeń do prawa o wykroczeniach, Warszawa 1933, 1936 Prusak, Prawo karne skarbowe F. Prusak, Prawo karne skarbowe, Warszawa 2008 Rejman, Komentarz KK Kodeks Karny. Komentarz (pod red. G. Rejman), Warszawa 1999 Siewierski, KK z Komentarzem M. Siewierski, Kodeks karny z komentarzem, Warszawa 1965 Stefański, Prawo karne R. A. Stefański, Prawo karne materialne. Część ogólna, Warszawa 2008 Stefański, Prawo karne, cz. szczególna R. A. Stefański, Prawo karne materialne. Część szczególna, Warszawa 2009 System Pr. Kar., t. 1, [2, 3, 6, 7, 8, 9, 10]... E. Bieńkowska, J. Błachut, M. Filar, K. Krajewski, A. Marek, T. Szymanowski, J. Warylewski, D. Wójcik, System Prawa Karnego. Zagadnienia ogólne, t. 1 (pod red. A. Marka), Warszawa 2010; T. Bojarski, M. Królikowski, T. Maciejewski, J. Majewski, R.A. Stefański, W. Witkowski, A. Wrzyszcz, E. Zielińska, A. Zoll, System Prawa Karnego. Źródła prawa karnego, t. 2 (pod red. T. Bojarskiego), Warszawa 2011; R. Dębski, J. Giezek, Z. Jędrzejewski, T. Kaczmarek, P. Kardas, V. Konarska- -Wrzosek, J. Lachowski, A. Liszewska, J. Majewski, Ł. Pohl, A.J. Szwarc, R. Zawłocki, System Prawa Karnego, Nauka o przestępstwie. Zasady odpowiedzialności, t. 3 (pod red. R. Dębskiego), Warszawa 2012; W. Cieślak, A. Grześkowiak, V. Konarska-Wrzosek, J.A. Kulesza, B. Kunicka-Michalska, S. Lelental, A. Marek, M. Melezini, T. Oczkowski, J. Raglewski, A. Sakowicz, Z. Sienkiewicz, J. Skupiński, G.B. Szczygieł, M. Szewczyk, L. Wilk, W. Wróbel, System Prawa Karnego. Kary i środki karne. Poddanie sprawcy próbie, t. 6 (pod red. M. Melezini), Warszawa 2010; J.K. Gierowski, K. Krajewski, K. Postulski, M. Siwek, L.K. Paprzycki, System Prawa Karnego. Środki zabezpieczające, t. 7 (pod red. L.K. Paprzyckiego), Warszawa 2012; M. Bojarski, L. Gardocki, S. Hoc, W. Kozielewicz, B. Kunicka-Michalska, J. Piórkowska-Fliegier, J. Potulski, W. Radecki, R.A. Stefański, A. Wojtaszczyk, W. Wróbel, W. Zontek, System Prawa Karnego, Przestępstwa przeciwko państwu i dobrom zbiorowym, t. 8 (pod red. L. Gardockiego); J. Bojarski, J. Dłu- XVII

19 XVIII Wykaz skrótów gosz, E. Guzik-Makaruk, E. Hryniewicz, P. Kardas, M. Kulik, A. Marek, B. Michalski, T. Oczkowski, J. Piskorski, E. Pływaczewski, J. Skorupka, W. Zalewski, R. Zawłocki, System Prawa Karnego. Przestępstwa przeciwko mieniu i gospodarcze, t. 9 (pod red. R. Zawłockiego), Warszawa 2011; M. Budyn-Kulig, V. Konarska-Wrzosek, W. Kulesza, B. Michalski, M. Mozgawa, S. Pikulski, J. Potulski, W. Radecki, M. Szewczyk, J. Warylewski, J. Wojciechowska, System Prawa Karnego. Przestępstwa przeciwko dobrom indywidualnym, t. 10 (pod red. J. Warylewskiego), Warszawa 2010 System Pr. Karn., t. IV, cz. 1 [2] System Prawa Karnego, t. IV, cz. 1 (pod red. I. Andrejewa), Ossolineum 1985; t. IV, cz. 2 (pod red. I. Andrejewa, L. Kubickiego, J. Waszczyńskiego), Ossolineum 1989 Śliwiński, Polskie prawo karne, cz. ogólna S. Śliwiński, Polskie prawo karne materialne. Część ogólna, Warszawa 1946 Śliwiński, Polskie prawo karne, cz. szczególna S. Śliwiński, Polskie prawo karne materialne. Część szczególna, Warszawa 1948 Śliwowski, Prawo karne, 1975 (1979)... J. Śliwowski, Prawo karne, Warszawa 1975, 1979 Świda, Prawo karne, 1978 (1982, 1986, 1989) W. Świda, Prawo karne, Warszawa 1978, 1982, 1986, 1989 Warylewski, Prawo karne, 2004 (2005, 2007, 2009) J. Warylewski, Prawo karne. Część ogólna, Warszawa 2004, 2005, 2007, 2009 Wąsek, Komentarz KK, t. I [II], 2004 (2005, 2006, 2010)... M. Flemming, B. Michalski, W. Radecki, R.A. Stefański, J. Warylewski, A. Wąsek, J. Wojciechowska, J. Wojciechowski, Kodeks karny. Część szczególna. Komentarz (pod red. A. Wąska), t. I, Warszawa 2004, 2005, 2006; O. Górniok, W. Kozielewicz, E. Pływaczewski, B. Kunicka-Michalska, R. Zawłocki, B. Michalski, J. Skorupka, Kodeks karny. Część szczególna. Komentarz (pod red. A. Wąska), t. II, Warszawa 2004, 2005, 2006, 2010 Wąsek, Zawłocki, Komentarz KK, t. I [II] M. Flemming, B. Michalski, W. Radecki, R.A. Stefański, J. Warylewski, A. Wąsek, J. Wojciechowska, J. Wojciechowski, Kodeks karny. Część szczególna. Komentarz (pod red. A. Wąska, R. Zawłockiego), t. I, Warszawa 2010; O. Górniok, W. Kozielewicz, E. Pływaczewski, B. Kunicka-Michalska, R. Zawłocki, B. Michalski, J. Skorupka, Kodeks karny. Część szczególna. Komentarz (pod red. A. Wąska, R. Zawłockiego), t. II, Warszawa 2010 Wojciechowski, Komentarz KK, 1997 (1999, 2000, 2002)... J. Wojciechowski, Kodeks karny. Komentarz. Orzecznictwo, Warszawa 1997, 1999, 2000, 2002

20 Wykaz skrótów Wolter, Nauka W. Wolter, Nauka o przestępstwie, Warszawa 1973 Wolter, Zarys, cz. ogólna, t. I [II].... W. Wolter, Zarys systemu prawa karnego. Część ogólna, t. I, Kraków 1933, t. II, Kraków 1934 Zoll, Komentarz KK, cz. ogólna, t. I, 1998 (2001, 2004, 2007, 2012) K. Buchała, P. Kardas, J. Majewski, M. Rodzynkiewicz, W. Wróbel, Kodeks karny. Część ogólna, t. I, Komentarz do art KK (pod red. A. Zolla), Kraków 1998, 2001; G. Bogdan, Z. Ćwiąkalski, P. Kardas, J. Majewski, J. Raglewski, M. Szewczyk, W. Wróbel, A. Zoll, Kodeks karny. Część ogólna, t. I, Komentarz do art KK (pod red. A. Zolla), Kraków 2004, Warszawa 2007, 2012 Zoll, Komentarz KK, cz. szczególna, t. II [III], 1999 (2006, 2008) A. Barczak-Oplustil, G. Bogdan, Z. Ćwiąkalski, M. Dąbrowska-Kardas, P. Kardas, J. Majewski, J. Raglewski, M. Rodzynkiewicz, M. Szewczyk, W. Wróbel, A. Zoll, Kodeks karny. Część szczególna, t. II, Komentarz do art KK (pod red. A. Zolla), Kraków 2006; A. Barczak- -Oplustil, M. Bielski, G. Bogdan, Z. Ćwiąkalski, P. Kardas, J. Raglewski, M. Szewczyk, W. Wróbel, A. Zoll, Kodeks karny. Część szczególna, t. II, Komentarz do art KK (pod red. A. Zolla), Kraków 2008; G. Bogdan, K. Buchała, Z. Ćwiąkalski, M. Dąbrowska-Kardas, P. Kardas, J. Majewski, J. Raglewski, M. Rodzynkiewicz, M. Szewczyk, W. Wróbel, A. Zoll, Część szczególna, t. III, Komentarz do art KK (pod red. A. Zolla), Kraków 1999; A. Barczak-Oplustil, G. Bogdan, Z. Ćwiąkalski, M. Dąbrowska-Kardas, P. Kardas, J. Majewski, J. Raglewski, M. Rodzynkiewicz, M. Szewczyk, W. Wróbel, A. Zoll, Część szczególna, t. III, Komentarz do art KK (pod red. A. Zolla), Kraków 2006; A. Barczak-Oplustil, M. Bielski, G. Bogdan, Z. Ćwiąkalski, M. Dąbrowska-Kardas, P. Kardas, J. Majewski, J. Raglewski, M. Szewczyk, W. Wróbel, A. Zoll, Część szczególna, t. III, Komentarz do art KK (pod red. A. Zolla), Kraków Inne skróty art artykuł Bd niem. Band (tom) cyt cytat, cytowana (-e, -y) cz część d dawna (-e, -y) dot dotyczy itd i tak dalej itp i temu podobne jw jak wyżej KRK Krajowy Rejestr Karny lit litera m.in między innymi n następny/-a Nb numer brzegowy n.e naszej ery XIX