TYGODNIOWY INSIDER POLSKIEJ IZBY MLEKA

Transkrypt

1 TYGODNIOWY INSIDER POLSKIEJ IZBY MLEKA 1/ stycznia 2009 Finansowane ze środków Funduszu Promocji Mleczarstwa 1

2 1. Informacje makroekonomiczne Zmiana kursu walut 4,23 4,15 4,07 3,99 3,91 3,83 3,75 3,67 3,59 3,51 3,43 3,35 3,27 3,19 3,11 3,03 2,95 2,87 2,79 4,17 4,18 4,17 4,12 4,08 4,10 4,10 4,12 3,96 3,97 4,05 3,84 3,97 3,86 3,86 3,88 3,89 3,84 3,85 3,98 3,98 3,79 3,93 3,88 3,73 3,84 3,83 3,87 3,80 3,76 3,76 3,07 3,05 2,94 3, ,08 3,05 3,03 3,04 3,02 2,99 2,92 2,90 2, ,08 3,06 3,05 3,05 3,03 2,97 2,93 2,96 3,00 2,97 2,91 2,95 2,96 2,89 2,91 2,93 2,91 2, EURO USD Stopa bezrobocia wyniosła na koniec listopada roku 9,1% wobec 8,8% w październiku. W listopadzie roku stopa ta wyniosła 11,2%. Liczba bezrobotnych zarejestrowanych w urzędach pracy w końcu listopada r. wyniosła 1.398,5 tys. osób ( w tym 807,1 tys. kobiet) i była wyższa niż przed miesiącem o 46,2 tys. osób ( tj. o 3,4%). Sprzedaż detaliczna zmalała w listopadzie roku o 9,0% w ujęciu miesięcznym i zwiększyła się o 2,7% r/ r ( wobec wzrostu o 7,9% w październiku). W okresie styczeń- listopad wydajność pracy w przemyśle była o 1,7 proc. wyższa niż w analogicznym okresie roku przy większym o 2,7 proc. zatrudnieniu i wzroście przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia brutto o 9,9 proc. Ceny towarów i usług konsumpcyjnych w listopadzie r. wzrosły o 0,2% w porównaniu do poprzedniego miesiąca, natomiast w ujęciu rocznym inflacja wyniosła 3,7% w porównaniu do 4,2% w poprzednim miesiącu. W okresie styczeń - listopad ceny był wyższe niż przed rokiem o 4,3%. Ceny żywności wzrosły w listopadzie br. o 0,8%. Potaniały artykuły w grupie jogurty, śmietana, napoje i desery mleczne ( o 0,5%), a także mleko ( o 0,4%). Mniej niż w poprzednim miesiącu konsumenci płacili za sery i masło ( po 0,3%). Produkcja przemysłowa zmalała w listopadzie r. o 13,1% w porównaniu do poprzedniego miesiąca i zmalała o 8,9% w porównaniu do listopada ub. r. ( wobec spadku o 0,1% w październiku). W okresie styczeń listopad r. produkcja przemysłowa wzrosła o 4,4% w porównaniu z analogicznym okresem ub. r. Ceny produkcji sprzedanej przemysłu ( PPI) w listopadzie roku zmalały o 0,5% 2

3 w stosunku do poprzedniego miesiąca, ale wzrosły o 2,2% w ujęciu rocznym ( wobec 2,6% r/ r w październiku r.). W okresie styczeń - listopad r. ceny PPI wzrosły o 2,5% w porównaniu do analogicznego okresu r. Przeciętne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw w listopadzie r. wzrosło o 2,4% w stosunku do poprzedniego miesiąca, a w ujęciu rocznym wzrosło o 7,4% i wyniosło 3.320,94 zł. W okresie styczeń listopad r. przeciętne wynagrodzenie wzrosło o 10.5% w porównaniu do analogicznego okresu r. Przeciętne zatrudnienie w przedsiębiorstwach w listopadzie roku zmalało o 0,2% w stosunku do poprzedniego miesiąca, natomiast w ujęciu rocznym wzrosło o 3,1% i wyniosło 5.394,2 tys. osób. W okresie styczeń listopad br. przeciętne zatrudnienie w przedsiębiorstwach wzrosło o 5,1% w stosunku do analogicznego okresu r. Firmy zaczęły zwalniać pracowników, a płace rosną coraz wolniej W listopadzie ceny podstawowych produktów i usług były już tylko o 3,7 proc. wyższe niż przed rokiem ( miesiąc temu 4,2 proc.). Ale szybkie tempo spadku inflacji to objaw spowolnienia gospodarczego. Firmy coraz bardziej ograniczają zatrudnienie. W listopadzie liczba pracujących spadła o 12 tys., czyli o 0,2 proc. Nasze dochody też nie rosną już tak szybko jak w pierwszej połowie roku. Średnia płaca wynosi obecnie 3321 zł. To wzrost o 7,4 proc., podczas gdy jeszcze niedawno płace rosły w tempie 11 proc. Rocznie. Rada Polityki Pieniężnej ( RPP) w grudniu br. obniżyła stopy procentowe NBP o 0,75 punktów procentowych do poziomu: stopa referencyjna 5,00% stopa lombardowa 6,50% stopa depozytowa 3,50% w skali rocznej w skali rocznej w skali rocznej stopa redyskonta weksli 5,25% w skali rocznej. Decyzja RPP jest drugą z kolei po trwającej ponad 1,5 roku serii, podczas której Rada podwyższała stopy procentowe o 25 pb w kwietniu, czerwcu, sierpniu i listopadzie roku oraz w styczniu, lutym, marcu i czerwcu br. Czy RPP obniży stopy do 3,5 procent? Większość analityków oczekuje, iż Rada zakończy redukcję na poziomie 4 procent w przypadku głównej stopy procentowej. Część analityków uważa jednak, że skala obniżek będzie jeszcze wyższa i ten rok zakończymy na poziomie 3,5 procent. Analitycy są zgodni co do terminu największych redukcji - obniżki będą skumulowane przede wszystkim w pierwszej połowie roku. Banki centralne w roku rozpoczęły redukcje stóp procentowych na niespotykaną wcześniej skalę. Kryzys, który ujawnił się z całą swoją siłą tuż po wakacjach roku wstrząsnął globalną gospodarką. Niektóre kraje stanęły niemal na skraju bankructwa, a inne otarły się o katastrofę. Szefowie banków centralnych i rządy wielu krajów wspólnie rozpoczęły energiczne działania 3

4 2. Notowania cenowe rynek krajowy W listopadzie r. wg MRiRW za 100 kg mleka w skupie płacono średnio 95,98 zł. ( tj. 93,32 zł/100 litrów), tj. o 1,2% mniej niż przed miesiącem i o 26,5% mniej niż przed rokiem. Mleko surowe do skupu o standardowych parametrach Cena [zł/100kg] za r. Zmiana miesięczna Zmiana do XI Zmiana do XI XI X % % % 95,98 97,15-1,2-26,5-5,9 Średnia cena sprzedaży krowy mlecznej w 51 tygodniu wzrosła o 1,3% w stosunku do odnotowane w poprzednim tygodniu i wyniosła 2.346,2 zł/ szt. Zmiana cen tygodniowych Mleko zagęszczone Produkty Ceny sprzedażynetto wybranych produktów mleczarskich za 100 kg Tygodnie słodzone 778,73 759,62 765,09 777,49 776,11 746,04 761,31 788,12 niesłodzone 491,10 490,95 492,45 491,52 492,02 486,76 493,98 492,33 Serwatka w proszku 126,72 122,16 128,05 124,88 123,05 130,11 129,13 129,65 do 0,5% 1,5-1,8% 157,98 155,93 159,90 157,21 157,59 158,53 157,92 159,62 2% 163,39 162,35 162,15 162,01 162,59 161,98 161,43 160,92 3,2% 164,97 166,35 165,13 166,63 167,07 164,73 165,14 166,02 od 3,5% do 0,5% 164,81 165,57 165,55 167,30 165,42 165,63 164,00 160,86 1,5-1,8% 160,57 158,61 159,78 160,63 159,82 161,00 158,64 152,70 2% 181,24 182,27 182,16 182,38 176,87 182,36 179,93 180,93 3,2% 174,85 173,16 174,64 174,23 174,84 174,24 173,07 169, % 527,62 531,19 520,17 524,38 525,57 516,13 522,20 523,32 Mleko spożywcze pasteryzowane Mleko spożywcze UHT Śmietana i śmietanka Twaróg min. 40% tł. Źródło: MRiRW pow. 29% 674,28 670,45 674,97 667,77 672,57 673,37 684,57 675,10 921,59 924,61 913,63 925,70 926,95 913,23 896,74 885,10 Ceny sprzedaży sera Gouda netto w zł za 100 kg 1 123, , , , , , , , , , , , , , , , , ,80 4

5 Ceny sprzedaży OMP netto w zł za 100 kg 741,70 737,42 738,25 730,46 841,83 848,09 852,77 849, , , ,43 617,78 620,70 628,54 736,96 848, ,62 622,34 Ceny sprzedaży PMP netto w zł za 100 kg 886,41 875,55 890,44 881,69 936,26 929,77 909,66 926, , , ,06 796,39 814,40 799,22 883,52 925, ,75 803,34 Ceny sprzedaży serwatki w proszku netto w zł za 100 kg 240,25 213,39 231,30 231,30 289,92 286,93 295,81 300,84 240,32 219,06 209,21 130, , , ,06 293,38 222,86 129,63 Ceny sprzedaży masła w blokach 82% tł. netto w zł za 100 kg 1 008, , , ,38 977,35 978,48 976,79 974, , , ,00 866,76 894,01 894, ,24 976, ,77 884,99 5

6 3. Notowania cenowe rynek zagraniczny Ceny średnie netto sera z podziałem na państwa w przeliczeniu na PLN wg kursu średniego w danym tygodniu Średnia ceny netto sprzedaży sera w PLN/kg Kraj Tygodnie / W. Brytania Cheddar w 20 kg blo. 11,94 11,94 13,71 13,71 12,67 12,67 12,75 12,75 12,64 12,64 Niemcy Gouda 45-48% tł. 11,03 11,61 11,17 10,60 11,12 11,15 10,80 10,86 10,99 11,33 Niemcy Tylzycki 45% tł. 11,65 12,26 11,99 11,57 12,06 11,92 11,74 11,92 12,27 12,66 Niemcy Ementaler 45% tł. 17,83 18,76 17,98 17,35 18,66 19,03 18,75 19,04 19,20 19,80 Francja Ementaler 45% tł 22,59 23,77 23,24 22,43 24,12 24,60 24,24 24,61 x x Włochy Parmigiano Reggiano 26,48 27,48 26,88 25,93 27,61 28,16 27,75 28,71 29,00 26,13 Włochy Grana Padano 23,21 24,05 23,52 22,69 24,12 24,60 24,24 24,61 25,34 29,91 Słowacja Edam 45% tł. 12,48 13,38 13,81 12,89 11,98 12,38 11,47 13,30 12,43 26,13 Węgry Trappista 14,20 12,81 12,07 12,85 12,74 13,03 12,53 12,62 12,73 12,70 Rosja Sery twarde 13,25 13,52 13,52 13,52 14,20 14,20 14,20 23,24 23,24 13,49 USA Cheddar 40 lb bloki 10,65 12,30 12,30 10,42 10,14 11,35 11,66 12,05 12,00 15,64 Oceania Chedar 11,10 12,13 12,13 10,38 10,38 9,95 9,95 9,60 9,60 10,82 Polska Ementaler 45% tł. 12,79 12,76 12,24 12,60 11,94 12,31 12,35 12,15 12,28 12,59 Polska Gouda 45% tł 10,91 10,76 10,54 10,50 10,70 10,43 10,20 10,18 10,51 10,34 W przypadku danych z Wlk. Brytanii,Słowacji, Rosji i Oceanii ceny pochodzą sprzed 2 i 4 tygodni. Źródło: FAMMU/FAPA Ceny średnie netto odtłuszczonego mleka w proszku z podziałem na państwa w przeliczeniu na PLN wg kursu średniego w danym tygodniu Ceny netto sprzedaży OMP w PLN/kg Kraj Tygodnie / Niemcy 7,24 7,24 6,99 6,48 6,60 6,73 6,63 6,54 6,73 6,94 Francja 6,92 6,98 6,83 6,48 6,97 6,53 6,44 6,73 6,93 7,02 Holandia 6,53 6,69 6,36 5,89 6,22 6,23 6,14 6,35 6,33 6,41 Belgia 7,27 7,52 7,18 6,67 7,19 7,17 6,89 7,28 7,27 7,35 W. Brytania* 8,46 8,46 9,22 9,22 8,52 8,52 8,12 8,12 8,05 8,05 Słowacja 8,53 8,59 8,37 7,79 7,83 8,02 11,26 11,16 8,84 11,52 USA 5,76 6,94 6,94 6,13 6,02 6,14 6,00 6,06 6,06 5,80 Oceania* 7,31 7,51 7,51 6,40 6,40 6,48 6,48 6,25 6,25 5,68 Polska 6,66 6,84 6,75 6,59 6,75 6,41 6,41 6,17 6,18 6,21 W przypadku danych z Wlk. Brytanii, Słowacji, Rosji i Oceanii ceny pochodzą sprzed 2 i 4 tygodni. Źródło: FAMMU/FAPA Ceny średnie netto pełnego mleka w proszku z podziałem na państwa w przeliczeniu na PLN wg kursu średniego w danym tygodniu Ceny netto sprzedaży PMP w PLN/kg Kraj Tygodnie / Niemcy 8,21 8,36 7,99 7,62 8,10 8,07 7,95 7,85 7,82 7,66 Francja 8,30 8,73 8,35 7,89 8,48 8,26 8,14 8,27 8,51 8,29 Holandia 8,26 8,50 8,14 7,75 8,14 8,30 8,18 8,15 8,31 8,49 Belgia 8,55 8,98 8,62 8,20 8,64 8,59 8,41 8,55 8,66 9,07 Słowacja 11,75 11,84, 13,02 x x x x x x Rosja* 8,61 8,70 8,70 8,70 9,17 9,17 9,17 11,16 11,16 10,01 Oceania* 7,83 8,92 8,92 7,96 7,96 7,39 7,39 6,78 6,78 6,12 Polska 8,19 8,15 8,00 8,00 7,95 8,33 8,11 7,70 7,96 8,14 W przypadku danych z Wlk. Brytanii, Słowacji, Rosji i Oceanii ceny pochodzą sprzed 2 i 4 tygodni. Źródło: FAMMU/FAPA 6

7 Ceny średnie netto masła z podziałem na państwa w przeliczeniu na PLN wg kursu średniego w danym tygodniu Średnia ceny netto sprzedaży masła w PLN/kg Kraj Tygodnie / W. Brytania 82% tł. 9,77 10,28 8,56 8,26 8,51 8,68 8,04 8,16 8,34 8,60 Niemcy bloki 8,51 8,95 8,54 8,06 8,67 8,65 8,52 8,65 8,73 9,00 Holandia niekonfek. 8,12 8,36 7,95 7,60 8,07 8,15 8,03 8,15 8,39 8,58 Francja niekonfek. 8,37 8,54 8,17 7,78 8,37 8,46 8,33 8,46 8,71 8,78 Belgia luzem 8,85 9,39 9,17 8,78 9,39 9,35 9,22 9,32 9,35 9,55 Słowacja bloki 10,53 14,83 15,56 10,94 14,80 15,84 14,77 15,78 15,18 9,64 Węgry op. 200g 14,43 13,30 13,77 14,65 13,38 13,99 14,20 14,23 13,94 15,06 Rosja 12,88 12,77 12,77 12,77 13,60 13,60 13,60 17,69 17,69 15,89 USA grade AA 9,78 12,06 12,06 10,77 10,33 10,87 10,74 10,31 8,66 7,63 Oceania 82% tł. 8,36 8,92 8,92 7,96 7,96 8,29 8,29 7,47 7,47 6,26 Polska 82% bloki 8,55 8,55 8,32 8,16 7,89 7,88 7,88 8,40 8,67 8,94 W przypadku danych z Wlk. Brytanii, Słowacji, Rosji i Oceanii ceny pochodzą sprzed 2 i 4 tygodni. Źródło: FAMMU/FAPA 4. Rynek konsumencki Polacy coraz rzadziej korzystają z hipermarketów Coraz rzadziej chodzimy do hipermarketów i coraz mniejsze robimy tam zakupy. Do niedawna hipermarket dla przedstawicieli drobnych sklepów oraz różnych ruchów, grup społecznych i politycznych był podstawowym wrogiem. Teraz hipermarkety tracą na znaczeniu - Badowski, dyrektor zarządzający Roland Berger Strategy Consultants. uważa Krzysztof Hipermarkety nadal sprzedają dużo. Ich roczny utarg na żywności, proszkach do prania czy szamponach to ok. 13 mld zł. Tyle że konsumenci wybierają hipersklepy rzadziej niż do tej pory. W ubiegłym roku co trzeci Polak deklarował, że wydaje swoje pieniądze w hipermarkecie. To jednak spadek o 7 proc. w porównaniu z - dane Nielsen. Potwierdzają to twarde dane. Hipermarkety sprzedają po prostu mniej żywności - ich udziały w rynku spadły z 15 do 13 proc., oraz mniej chemii i kosmetyków - z 29 proc. do 25 proc. Podobnie jest w tym roku. I tak będzie w przyszłym. Rynek rośnie, ale hipermarkety rosną wolniej. Polacy coraz bardziej lubią sklepy, w których nie trzeba odstać godziny w kolejce, które są parę minut od ich domów. Wybierają więc dyskonty ( np. Biedronka), sklepy convenience, jak Żabka, czy po prostu pobliskie supermarkety. Hipermarketom dokłada zwłaszcza numer jeden handlowego rynku w kraju, 7

8 czyli właśnie Biedronka. Ta portugalska sieć z ponad tysiącem punktów udowodniła, że sklep nie musi wyglądać pięknie. Towar może być sprzedawany wprost z kartonu. Oferta może być uboga. Ale sklep ma być tani i blisko. Gminy bez żadnego zastanowienia wydają pozwolenia na budowę dyskontów i supermarketów. Nie liczą tego, nie zastanawiają się, jaki wpływ ma to na lokalny handel. Dyskont czy supermarket to dla drobnego kupca problem poważniejszy. handlowym albo na przedmieściach. Dyskont tuż obok. Hipermarket jest daleko w centrum Przepisy w lipcu tego roku Trybunał Konstytucyjny wyrzucił do kosza, ale sieci zachęcono do budowy mniejszych sklepów, bo wobec nich ograniczenia były mniej rygorystyczne. Carrefour uruchomił na przykład osiedlowe sklepy spożywcze Carrefour Express i franczyzowe sklepiki Carrefour 5 Minut. Tesco po przejęciu od Grupy Casino w listopadzie roku 133 sklepów Leader Price intensywnie pracuje nad budową sieci supermarketów. Rozwój hipermarketów w największych formatach, czyli ponad 8 tys. m kw., będzie znacznie spowolniony. To nie znaczy, że hipermarkety nie będą w ogóle powstawać. W tym roku sieci otworzono 25 takich placówek. Większość z nich była jednak raczej niewielka - trochę powyżej 2,5 tys. m kw. ( hipermarket zaczyna się od 2,5 tys. m kw.). Podobne - choć nieco wolniejsze tempo rozwoju - będzie przez najbliższych kilka lat, aż Polska osiągnie podobny stopień nasycenia dużymi sklepami jak kraje Europy Zachodniej. Bliżej nam jednak będzie pod względem ilości sklepów do Hiszpanii ( ok. 370 hipermarketów) niż Włoch ok. 600 czy Francji ( prawie 1,4 tys.). Hipermarketom na drodze stoi demografia. Około 40 proc. Polaków mieszka na wsi albo w małych miasteczkach, gdzie w sklep o powierzchni kilku tysięcy metrów kwadratowych zwyczajnie inwestować się nie opłaca. Aby osiągnąć niskie ceny, dociskają jeszcze mocniej niż do tej pory dostawców. Przez ostatnich kilka miesięcy sieci prowadziły i prowadzą nadal niezwykle ostre negocjacje, domagając się kontraktów na nowych zasadach, czyli z cenami mniejszymi o kilka, a nawet kilkanaście procent niż do tej pory. Ponieważ nie wszystkie firmy na takie warunki chcą przystać, w sklepach nieustająco zwiększa się udział produktów pod marką własną, czyli robionych na specjalne zamówienie sieci. Są one tańsze niż markowe. Tesco wprowadzi do sklepów w Irlandii i Wielkiej Brytanii świeżą żywność z Polski Już wkrótce oprócz żywności suchej i mrożonek mieszkańcy Wysp będą mogli w brytyjskich i irlandzkich sklepach sieci kupić żółte sery, śmietany i wędliny. Brytyjska sieć kończy właśnie negocjacje z polskimi producentami, a sam projekt może ruszyć już wiosną 2009 r. Najbardziej zaawansowane rozmowy na dostawy przetworów mlecznych prowadzone są z Mlekpolem. nabiałowa byłyby największym elementem tego przedsięwzięcia, Część oprócz serów znalazłyby się tam także m. in. masła i śmietany. Cały projekt zostałby zamknięty po podpisaniu umów z producentami wędlin. Z informacji serwisu wynika, że na ten temat Tesco rozmawia z firmą Sokołów. Operator rozważa także współpracę z innymi producentami przetworów mięsnych. Nowy projekt Tesco jest niezwykle trudny ze względu na to, że wymaga specjalistycznych warunków przechowywania i eksponowania produktów świeżych. Niezwykle kłopotliwy i generujący wysokie koszty jest także transport tego typu towarów. Obecnie w brytyjskich i irlandzkich sklepach Tesco sprzedawanych jest ponad 300 produktów z Polski, w tym 280 to tzw. sucha żywność oraz mrożonki, które liczą obecnie ok. 50 produktów. 8

9 5. Aktualności Prace zespołu ds. konsolidacji W I połowie stycznia 2009 roku odbędzie się kolejne spotkanie ministerialnego zespołu ds. opracowania koncepcji przyspieszenia działań konsolidacyjnych oraz zwiększenia efektywności wsparcia w ramach PROW w sektorze mleczarskim. Zespół powołany został przez Ministra Rolnictwa i rozwoju Wsi Marka Sawickiego. Na pierwszym posiedzeniu zespołu 17 grudnia powołane zostały cztery podzespoły robocze ds. skupu, przetwórstwa, konsolidacji i handlu. W poszczególnych podzespołach pracować będą przedstawiciele Polskiej Izby Mleka, ZPPM, KZSM, a także SGGW i SGH. Przyznane dodatkowe limity Agencja Rynku Rolnego zakończyła wysyłanie decyzji administracyjnych przyznających im dodatkowe limity produkcji mleka. Ostatnie decyzje poszły do producentów kilka dni temu. Kwoty produkcji mleka zwiększono blisko 50 tys. rolników. W zasadzie, każdy rolnik, który przekroczył swój limit produkcji mleka w roku kwotowym / dostał dodatkowy przydział produkcyjny. ARR rozdała w sumie 350 mln kg mleka. Potrzeby rolników były nieco wyższe. W roku kwotowym / wyprodukowano w Polsce o 20 mln kg mleka więcej. Dlatego ARR musiała zastosować współczynnik redukcji przy rozdziale dodatkowych limitów. Nie był on aż tak wysoki jak w poprzednim sezonie. limity były realizowane w 90 procentach. W tym roku zapotrzebowania rolników na dodatkowe W ub. r. producenci mleka otrzymali tylko ¼ tego, co wyprodukowali powyżej posiadanych limitów. Agencja mogła przydzielić maksymalnie 30 tys. kg mleka jednemu producentowi. Po rozdziale rezerwy mlecznej hurtowa kwota produkcji mleka wynosi dla Polski 9,4 mld kg. Cała kwota mleczna hurtowa i bezpośrednia wynosi 9,567 mld kg. Utylizacja tylko komercyjnie Związek Pracodawców Przemysłu Utylizacyjnego złożył w Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa wypowiedzenia umów zawartych przez podmioty utylizujące, i zasad udzielania przez ARiMR zwierząt gospodarskich. a dotyczących warunków pomocy finansowej na zbiór, transport i unieszkodliwianie padłych Zaistniała sytuacja jest wynikiem wielomiesięcznego zaniechania przez Agencję podjęcia decyzji dotyczącej odstąpienia przez Agencję windykacji zaległych kwot, przeprowadzonych w zakładach utylizacyjnych kontroli UKS. które nie wynikały z ustaleń Wypowiedzenie przywołanych umów następuje ze skutkiem na dzień 31 grudnia roku. Począwszy od 1 stycznia 2009 r. podmioty utylizacyjne świadczyć będą usługi zbiórki i unieszkodliwiania padłych zwierząt gospodarskich wyłącznie na zasadach komercyjnych. Oprac: Polska Izba Mleka. Insider sfinansowany z Funduszu Promocji Mleczarstwa 9