POMOC ROZWOJOWA. Kryzysy humanitarne w 2013 roku POMOC HUMANITARNA / PROBLEMY GLOBALNE / KRYZYSY NA ŚWIECIE / UCHODŹCY I IMIGRANCI / PRAWA CZŁOWIEKA

Transkrypt

1 POMOC ROZWOJOWA POMOC HUMANITARNA / PROBLEMY GLOBALNE / KRYZYSY NA ŚWIECIE / UCHODŹCY I IMIGRANCI / PRAWA CZŁOWIEKA Kryzysy humanitarne w 2013 roku Od redakcji / 03 Syria: jeden z największych kryzysów humanitarnych ostatnich pięćdziesięciu lat / 04 Fabryki współczesnych niewolników handel ludźmi a ubóstwo i migracje / 12 Podejście rynkowe w programowaniu humanitarnym i rozwojowym / 18 Szyicki efekt domina? / 22 Afganistan na rozdrożu / 26 Spór o Rwandę / 29 BEZPŁATNY KWARTALNIK SPECJALISTYCZNO-NAUKOWY NR 2 /

2 POLSKIE CENTRUM POMOCY MIĘDZYNARODOWEJ DZIAŁA NA TRZECH KONTYNENTACH Wśród polskich organizacji pozarządowych działania pomocowe PCPM mają najszerszy zakres geograficzny. W tym roku PCPM pomaga w Gruzji, Tadżykistanie, Południowym Sudanie, Etiopii, Libanie oraz na okupowanym terytorium palestyńskim. W poprzednich latach, , działaliśmy także w Sudanie, Zambii, Libii oraz na pograniczu Somalii i Kenii. Oddajemy w Państwa ręce drugi numer Pomocy Rozwojowej kwartalnika specjalistyczno-naukowego poświęconego pomocy rozwojowej, pomocy humanitarnej oraz różnym aspektom globalnych problemów dotykających współczesny świat. W ciągu ostatnich czterech lat ukazało się 11 numerów naszego czasopisma. W roku 2013 planujemy publikację czterech kolejnych wydań dotyczących: klęsk żywiołowych (1/2013); kryzysów humanitarnych, ze szczególnym naciskiem na Bliski Wschód, Syrię i kraje z nią graniczące (2/2013); zależności pomiędzy pomocą rozwojową a ochroną środowiska (3/2013); wsparcia dla władz lokalnych i samorządności w krajach rozwijających się (4/2013). Kryzysy humanitarne od dawna stanowią zagrożenie dla bezpieczeństwa międzynarodowego. Według ocen ekspertów w tej chwili na świecie ma miejsce ok. 70 kryzysów spowodowanych przez różne czynniki. Co roku w wyniku klęsk humanitarnych cierpi bardzo wiele osób. Przyczyny tych kryzysów mogą być bardzo różne: konflikty zbrojne, niepokoje polityczne, katastrofy naturalne, takie jak trzęsienie ziemi, tsunami, huragany, powodzie, susze i w konsekwencji klęski głodu. Cześć ofiar kryzysów jest zmuszona opuścić miejsce swojego zamieszkania i przemieścić się w bardziej bezpieczne lokalizacje. Niektóre z klęsk są nagłośnione przez media, o innych społeczność międzynarodowa jest słabiej poinformowana. Często zatem ich ofiarom udziela się niewystarczającej pomocy humanitarnej bądź poszkodowani nie otrzymują wsparcia w ogóle. Wiodącą tematyką niniejszego numeru Pomocy Rozwojowej są właśnie kryzysy humanitarne. Wydanie otwiera artykuł Wojciecha Wilka dotyczący jednej z bardziej aktualnych klęsk humanitarnych na świecie, związanej z trwającą od kilku lat wojną w Syrii. Kolejnym esej Fabryki współczesnych niewolników autorstwa Aleksandry Gutowskiej analizuje zjawisko handlu ludźmi często będące jedną z bezpośrednich konsekwencji kryzysów humanitarnych. W numerze znajduje się również artykuł Urszuli Świerczyńskiej o podejściu rynkowym w programowaniu humanitarnym i rozwojowym w kontekście projektu PCPM, realizowanego obecnie w Palestynie. Adam Balcer pokazuje sytuację w Syrii od innej strony, przybliżając społeczno- -polityczną rolę rządzącego ugrupowania Alawitów. Z kolei tekst Tomasza Otłowskiego jest analizą obecnej sytuacji w Afganistanie. Na koniec Aleksandra Gutowska polemicznie odnosi się do książki Dzisiaj narysujemy śmierć Wojciecha Tochmana, traktującej o ludobójstwie w Rwandzie. Jednocześnie zachęcamy do korzystania z naszego serwisu informacyjnego Infoświat (infoswiat.com), którego celem jest informacja i edukacja dotycząca bieżących wydarzeniach na świecie. Strona jest prowadzona przez dziennikarzy Polskiego Radia, codziennie wybierających dla Państwa pięć ich zdaniem najważniejszych wydarzeń międzynarodowych. Tym samym Pomoc Rozwojowa przekształca się w publikację naukową i specjalistyczną, a bieżące informacje ze świata dostępne są dla naszych czytelników w Internecie. Serwis finansowany jest przez program polskiej pomocy rozwojowej Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP Polska Pomoc oraz z funduszy własnych PCPM. kwartalnik specjalistyczno-naukowy Wydawca: Fundacja Polskie Centrum Pomocy Międzynarodowej (PCPM) Redaktor naczelny: dr Wojciech Wilk Redaktor merytoryczny: dr Anna Cieślewska Autorzy: Wojciech Wilk Aleksandra Gutowska Urszula Świerczyńska Tomasz Otłowski Adam Balcer Kreacja graficzna: Krzysztof Ignasiak / Korekta: Agata Szczęch Zdjęcia: Wojciech Wilk Urszula Świerczyńska Piotr Dobrosz Aleksandra Gutowska Kontakt z redakcją: redakcja@pcpm.org.pl acieslewska@pcpm.org.pl Nakład: 250 egzemplarzy ISSN FINANSOWANIE DZIAŁAŃ PCPM Tegoroczne projekty PCPM są finansowane w ramach programu polskiej współpracy rozwojowej Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP - Polska Pomoc oraz Programu Wsparcie Demokracji. Wcześniejsze projekty PCPM w Południowym Sudanie były współfinansowane przez Organizację Narodów Zjednoczonych. Publikacja jest współfinansowana w ramach programu polskiej pomocy zagranicznej Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP, 2013 Artykuły zawarte w Pomocy Rozwojowej wyrażają wyłącznie poglądy autorów lub redakcji i nie mogą być utożsamiane z oficjalnym stanowiskiem Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP. 2 3

3 Syria: jeden z największych kryzysów humanitarnych ostatnich pięćdziesięciu lat Na początku 2011 r. mało kto przewidywał, że arabska wiosna w Syrii przerodzi się w kilkuletnią wojnę domową. Spowodowała ona największy kryzys humanitarny na Bliskim Wschodzie, niemający porównania z jakimikolwiek wydarzeniami od roku 1948, pomimo wieloletnich i krwawych wojen domowych w Libanie ( ) oraz w Iraku ( ). Niniejszy artykuł analizuje najważniejsze aspekty klęski: wielkość i zakres potrzeb humanitarnych, liczbę ofiar wśród ludności cywilnej oraz ruchy uchodźców. Sytuacja humanitarna w Syrii na dzień 17 września Mapa ta pokazuje liczbę osób potrzebujących pomocy humanitarnej w każdej z prowincji Syrii oraz liczbę uchodźców w krajach z nią graniczących. Największe potrzeby humanitarne są w syryjskiej prowincji Aleppo, gdzie ponad 2,4 mln osób potrzebuje natychmiastowej pomocy humanitarnej. Źródło: ONZ - OCHA ( dr Wojciech Wilk jest prezesem Polskiego Centrum Pomocy Międzynarodowej (PCPM) oraz koordynatorem projektów fundacji w Afryce i na Bliskim Wschodzie. Wcześniej przez dziesięć lat pracował w ONZ jako koordynator pomocy humanitarnej w krajach Bliskiego Wschodu, Afryki oraz Azji Centralnej. Abstrakt: Niniejszy artykuł porusza problematykę związaną z konfliktem w Syrii w kontekście kryzysu humanitarnego, analizując jego najważniejsze aspekty: wielkość i zakres potrzeb humanitarnych, liczbę ofiar wśród ludności cywilnej oraz ruchy uchodźców. Artykuł opiera się na aktualnie dostępnych raportach i informacjach oraz na doświadczeniach autora zdobytych podczas pracy w regionie. Słowa kluczowe: kryzysy humanitarne, konflikty zbrojne, uchodźcy Rewolucja w Syrii, która początkowo ogarnęła tej kraj w pierwszej połowie 2011 r., przerodziła się w otwartą wojnę domową już kilka miesięcy później. Do zaognienia działań zbrojnych doszło w roku 2012, zaś najbardziej gwałtowne do tej pory starcia zbrojne odnotowano latem 2012 roku, kiedy to siły opozycyjne podjęły próbę zdobycia Damaszku i Aleppo. Intensywność walk zmniejszyła się nieco w kolejnych miesiącach, lecz nadal co miesiąc ginie w Syrii ponad 5 tys. osób (Office of the High Commissioner for Human Rights 2013). Do połowy 2012 roku siły opozycyjne zdawały się zmierzać drogą ku zwycięstwu militarnemu nad wojskiem Baszszara al-asada. Rebelianci przejęli kontrolę nad znaczną częścią Aleppo oraz prawie całym obszarem północnej Syrii. Wojska rządowe wycofały się także z całego obszaru północno-wschodniej Syrii, pozwalając na przejęcie nad nim władzy przez kurdyjskie grupy zbrojne i stworzenie de facto autonomicznego państwa kurdyjskiego. Skrócenie frontu pozwoliło zaś siłom rządowym na zatrzymanie ofensywy rebeliantów na przedmieściach Damaszku, gdzie linia frontu ustabilizowała się w okolicach obwodnicy okalającej miasto od południa i wschodu. Siły rządowe nie wahają się używać ciężkiej artylerii, czołgów, bombardowań lotniczych i rakietowych, a nawet broni chemicznej zaś oddziały rebeliantów mogą temu arsenałowi przeciwstawić jedynie broń lekką oraz zdobyczne rakiety przeciwczołgowe. Impas w walkach oraz brak sukcesów militarnych opozycji spowodowały narastanie konfliktu pomiędzy Wolną Armią Syryjską a ekstremistami z Al-Ka idy, którzy dysponują coraz większą siłą wojskową. Obydwie te frakcje, składające się z dziesiątek, jeżeli nie setek, autonomicznych lub prawie niezależnych grup zbrojnych, są teraz niechętnymi sojusznikami na polu walki, gdyż toczą działania zbrojne z lepiej wyposażonymi wojskami reżimu Baszszara Al-Asada. Jednak brak sukcesów w walce z rządem prowadzi do coraz większych nieporozumień pomiędzy nimi. Media opisują Wolną Armię Syryjską jako świecką opozycję i alternatywę dla Al-Ka idy. Tymczasem WAS nie istnieje jako jedna siła zbrojna, lecz jest zlepkiem setek grup operacyjnych o szerokim wachlarzu ideologicznym od nacjonalizmu po fundamentalizm muzułmański. Łączy je dążenie do zachowania jedności terytorialnej Syrii i zbudowania nowego państwa na zasadach demokratycznych, choć rozumianych dość wąsko jako rządy większości (sunnitów). Dlatego też trudno postrzegać Wolną Armię Syryjską jako coś więcej niż luźne stowarzyszenie Mapa obrazująca obszary kontrolowane przez poszczególne strony wojny domowej w Syrii: siły rządowe (kolor brązowy), opozycję - rebeliantów (kolor zielony) i siły kurdyjskie (kolor żółty). Na czerwono zaznaczono obszary o które toczą się obecnie działania zbrojne. Źródło: Syria Needs Analysis Project ( 4 5

4 Pracownicy PCPM z wizytą u rodziny libańskiej, goszczącej nieodpłatnie uchodźców syryjskich. Zdjęcia: Wojciech Wilk grup zbrojnych, związanych pewnymi wspólnymi aspektami ideologicznymi szczególnie niechęcią do zaprowadzeniu w Syrii państwa muzułmańskiego, do czego dąży Al-Ka ida. Jednak kontrola Syryjskiej Rady Narodowej czyli opozycji politycznej na wygnaniu oraz dowództwa Wolnej Armii Syryjskiej, przebywającego obecnie w Turcji, nad tymi grupami zbrojnymi jest bardzo słaba. Oddziały WAS kontrolują znaczą część południowej Syrii, od granicy z Jordanią po przedmieścia Damaszku, choć nadal toczą się walki o takie miasta jak Dara. Środkowa część Syrii pomiędzy Damaszkiem a Hims jest głównie pod kontrolą sił rządowych, które skupiają się na zabezpieczeniu strategicznie ważnego korytarza transportowego z Damaszku do portów nad Morzem Śródziemnych i terenów o przewadze ludności alawickiej. Walki toczą się nadal na szerokim obszarze: na północ od Hims po przedmieścia Aleppo. Część kraju na północ i wschód od Aleppo jest przede wszystkim pod kontrolą sił zbrojnych związanych z Al-Ka idą. W północnej Syrii, pomimo bliskości granicy tureckiej, Wolna Armia Syryjska jest znacznie słabsza niż na południu kraju, zaś o wiele większe znaczenie militarne, ideologiczne i polityczne mają grupy zbrojne związane z Al-Ka idą, tworzące organizację o nazwie Islamskie Państwo Iraku i Lewantu. Ugrupowanie to jest dominującą siłą wojskową w dolinie Eufratu, od miasta Ar-Rakka przez Dajr Az-Zaur aż po granicę w Irakiem. Nie jest tajemnicą, że właśnie z Iraku wkroczyli do Syrii bojownicy Al-Ka idy, z czasem zmieniając swoją nazwę z Islamskiego Państwa Iraku na Islamskie Państwo Iraku i Lewantu, aby podkreślić jedność tej organizacji zarówno w Iraku, jak i w Syrii. Liczba osób potrzebujących pomocy humanitarnej We wrześniu 2013 r. ONZ szacował, że 7 mln Syryjczyków, czyli 31% ludności Syrii, potrzebuje pomocy humanitarnej, by utrzymać się przy życiu (UN Warns 7 million Need Urgent Aid in Syria 2013). Liczba ta w pierwszych miesiącach 2014 r. szczególnie podczas zimy może wzrosnąć do 10 mln ludzi, czyli prawie 45% ludności Syrii (SNAP 2013: 2). Warunki życia w Syrii są szczególnie trudne podczas miesięcy zimowych. Według szacunków ONZ w wyniku walk jedna trzecia tamtejszych domów została zniszczona lub nie nadaje się do zamieszkania (Miles 2013). Całe dzielnice miast jak na przykład wiele przedmieść Damaszku, takich jak Harasta czy Ghuta zostały niemalże całkowicie zniszczone w wyniku walk, bombardowania lotniczego oraz artyleryjskiego. W ciągu lata gdy temperatura w Syrii nawet w nocy nie spada poniżej 25 C brak okien, drzwi czy niektórych ścian nie zagraża jeszcze bezpośrednio życiu. Jednakże nocą w zimie odnotowuje się wartości poniżej 0 C, a w takich warunkach konieczne jest przebywanie w odpowiednio szczelnym i ogrzewanym pomieszczeniu. Zima 2013/2014 może być zatem niezwykle trudna dla ludności syryjskiej zniszczenia wojenne spowodowały nie tylko zmniejszenie się liczby dostępnych mieszkań, lecz także w wielu miastach i wsiach po prostu brakuje miejsca dla tysięcy uchodźców wewnętrznych. Ogromnym problemem będzie również dostarczenie ludności oleju opałowego, potrzebnego do ogrzania choćby jednego pomieszczenia w domu, gdyż spośród dwóch rafinerii w Syrii pracuje zapewne tylko jedna 1, zaś ropociągi ze złóż naftowych są celem regularnych ataków ze strony rebeliantów. Przepełnione uchodźcami, źle ogrzewane mieszkania będą idealnym miejscem do rozprzestrzeniania się chorób zakaźnych, szczególnie wśród dzieci. Syryjski system ochrony zdrowia był jedną z pierwszych ofiar rewolucji, ponieważ ranni demonstranci odmawiali leczenia w państwowych szpitalach w obawie przed aresztowaniami lub egzekucją. Już w pierwszych miesiącach konfliktu, pomimo szybko rosnącej liczby ofiar, państwowe szpitale świeciły pustkami 2, zaś demonstranci późniejsi rebelianci korzystali z pomocy lekarskiej w domach, meczetach i prywatnych szpitalach. Obecnie w Syrii działają zatem dwa systemy ochrony zdrowia: na obszarach kontrolowanych przez rząd leczy się przede wszystkim żołnierzy sił rządowych i mieszkających tam cywilów, zaś w miejscach poza kontrolą władz w Damaszku służba zdrowia opiekuje się przede wszystkim rebeliantami. Szpitale i przychodnie po obydwu stronach frontu narzekają na coraz poważniejszy niedobór leków, co spowodowane jest zamknięciem części fabryk farmaceutycznych oraz coraz wyższymi kosztami importu komponentów z zagranicy (Syria drug shortages threaten health catastrophe 2013). Katastrofalna jest także sytuacja w zakresie szkolnictwa. W tysiącach szkół ze względu na skutki walk zbrojnych nie mogą się odbywać zajęcia szkolne. Wysiedlenia, masowa ucieczka ludności cywilnej oraz zamknięcie tysięcy placówek powodują, że ponad 2 mln syryjskich dzieci (ok. 30% dzieci w wieku szkolnym) w roku 2013/2014 nie będzie uczęszczać na zajęcia (Miles 2013). Fakt, iż ogromny odsetek Syryjczyków potrzebuje pomocy humanitarnej wynika również z braku możliwości znalezienia zatrudnienia w kraju. Straty wojenne bowiem to nie tylko zniszczone budynki, ale również zrujnowana gospodarka konflikt ten przyczynił się do spadku produktu narodowego o przynajmniej 30%. W kraju szaleje inflacja oficjalnie wynosi ona 30%, lecz w ciągu 2,5 roku wartość syryjskiego funta wobec dolara na czarnym rynku spadła z 45 do 250 funtów za dolara 3. Zniszczenia wojenne oraz podział kraju na strefy kontrolowane przez różne armie i siły zbrojne zmusiły tysiące przedsiębiorstw do zaprzestania działalności, co spowodowało wzrost bezrobocia do poziomu ponad 40% (Syria suffers elite exodus as unemployment hits record high 2013). Uchodźcy wewnętrzni (ang. Internally Displaced Persons IDPs) Według szacunków ONZ aż 4,25 mln Syryjczyków prawie 19% ludności kraju zmuszonych zostało do opuszczenia swoich domów ze względu na walki zbrojne, bezpośrednie zagrożenie życia czy groźbę porwania (OCHA Syria 2013). Porównując to do populacji Polski, należałoby przyjąć, że 7,2 mln Polaków cała ludność województw mazowieckiego i lubelskiego razem musi nagle uciec z domu. Odsetek uchodźców wewnętrznych w Syrii znacznie przewyższa liczbę osób, które zostały zmuszone do opuszczenia swoich mieszkań podczas innych konfliktów na Bliskim Wschodzie. W Iraku wojna domowa zmusiła 1,6 mln osób do ucieczki z miejsca zamieszkania, co w połączeniu z setkami tysięcy osób wysiedlonych w latach 70. i 80. XX wieku doprowadziło do wzrostu liczby uchodźców wewnętrznych do poziomu 2,5 mln. Liczba ta choć ogromna stanowiła 9% 28-milionowej ludności Iraku. Odsetek uchodźców wewnętrznych w stosunku do całości populacji syryjskiej jest zatem obecnie 6 7

5 Jedna z rodzin uchodźców syryjskich w Libanie. Dzieci - uchodźcy. Okolice wsi Bire, północny Liban. Zdjęcia: Wojciech Wilk ponad dwukrotnie wyższy niż w trakcie najbardziej intensywnej fazy walk podczas wojny domowej w Iraku ( ). Procent ludności wygnanej z domów w wyniku walk oraz czystek etnicznych i wyznaniowych (ang. sectarian cleansing) w Syrii ustępuje tylko liczbie wypędzonych podczas kryzysu humanitarnego spowodowanego wojną domową w Bośni i Hercegowinie (marzec 1992 grudzień 1995), gdzie odsetek uchodźców wewnętrznych w 1993 r. wyniósł 1 mln osób na 3,9 mln mieszkańców (Norwegian Refugee Council/Internal Displacement Monitoring Centre 2013). Oznacza to, że podczas największego nasilenia walk w Bośni i Hercegowinie uchodźcami wewnętrznymi w tym kraju było 25,6% ludności kraju. Niestety nic nie wskazuje na to, by wojna domowa w Syrii szybko się zakończyła, co zapewne spowoduje wygnanie z domów kolejnych setek tysięcy ludzi. Liczba ofiar wśród ludności cywilnej W czerwcu 2013 r. ONZ oszacowała liczbę ofiar wojny domowej w Syrii na 100 tys. osób. Rachunki te są pewnego rodzaju wypadkową pomiędzy liczbami podawanymi przez poszczególne ośrodki badawcze, takie jak Violations Documentation Center in Syria (obecny szacunek to ponad 73 tys. ofiar) 4, a danymi ze źródeł opozycyjnych, szczególnie Syryjskiego Obserwatorium ds. Praw Człowieka, który wskazuje 110 tys. ofiar (NGO puts Syria toll above 110, ). Biuro Wysokiego Komisarza ONZ ds. Praw Człowieka (OHCHR) w czerwcu 2013 r. podało informacje, że posiada udokumentowane dane o śmierci osób, które straciły życie od początku konfliktu w Syrii, tj. od 15 marca 2011 r. Według OHCHR w pierwszej połowie 2013 roku co miesiąc w Syrii ginęło ponad 5 tys. osób; w okresie największego nasilenia walk pomiędzy czerwcem a październikiem 2012 r. liczba ofiar wynosiła nawet 6 tys. osób miesięcznie, co daje łącznie 2,67 tys. na 10 tys. ludności Syrii (Office of the High Commissioner for Human Rights 2013). W powszechnym mniemaniu obecna wojna w Syrii, toczona przez zorganizowane siły zbrojne oraz bojówki partyzanckie, jest mniej krwawa od wojny domowej pomiędzy szyitami i sunnitami w Iraku, której szczyt przypadł na lata To jednak mylne przekonanie. Lipiec 2006 r. przyniósł największą miesięczną liczbę ofiar wojny domowej w Iraku i było to 3279 osób (Iraq Body Count 2012) prawie o połowę mniej niż podczas największego nasilenia walk w Syrii. Suma ofiar syryjskiej wojny domowej przekracza zatem znacząco liczbę osób, które padły ofiarą operacji wojskowych, zamachów terrorystycznych i innych aktów przemocy podczas największego nasilenia wojny domowej w Iraku. Rozbieżność ta jest jeszcze większa jeżeli uwzględni się różnicę ludności obydwu krajów. Liczba ofiar najbardziej intensywnych walk i czystek wyznaniowych w Iraku nie przekraczała 1,16 tys. na 10 tys. ludności Iraku, zaś w przypadku Syrii wartość ta była ponad dwukrotnie wyższa. Nawet w pierwszej połowie 2013 roku gdy miesięczna liczba ofiar w Syrii zmniejszyła się nieznacznie z 6 tys. do około 5 tys. osób liczba zabitych w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców wynosiła 2,23 tys., co nadal prawie dwukrotnie przekracza wartość z najbardziej intensywnego okresu walk w Iraku (Iraq Body Count 2012). Interesująca jest także analiza całości ofiar wśród ludności wojskowej i kombatantów (osób uczestniczących w walkach) pomiędzy Bośnią i Hercegowiną, Irakiem a Syrią. Podczas wojny w Bośni i Hercegowinie, trwającej 3 lata i 9 miesięcy, śmierć poniosło razem ok. 100 tys. osób, czyli 2,8% ludności kraju w roku zakończenia konfliktu (2005). W Iraku o wiele trudniej wyznaczyć dokładną datę rozpoczęcia i zakończenia wojny domowej, lecz przy przyjęciu szerokiego zakresu czasowego (marzec 2003 grudzień 2011), w kraju tym zginęło łącznie 162 tys. osób (0,5% ludności kraju w roku 2011). Konflikt w Syrii cały czas trwa i jest daleki od zakończenia, lecz obecnie liczba ofiar wśród cywilów i kombatantów to już 0,49% ludności kraju 5. Jest niemal pewne, że również odsetek ofiar śmiertelnych, w porównaniu do całej ludności kraju, w wojnie domowej w Syrii będzie wyższy niż ten w Iraku. Według danych Syryjskiego Obserwatorium ds. Praw Człowieka ludność cywilna stanowi ok. 36% wszystkich ofiar wojny domowej w Syrii (NGO puts Syria toll above 110, ). Dane te wskazują, że wbrew przekazom medialnym konflikt ten toczy się przede wszystkim pomiędzy grupami zbrojnymi, a jedynie część aktów przemocy jest skierowana przeciwko cywilom. Dla porównania, podczas wojny domowej w Bośni i Hercegowinie cywile stanowili 40% ofiar konfliktu, zaś wśród ludności bośniackiej która najbardziej ucierpiała z powodu represji i czystek etnicznych odsetek ten wyniósł nawet 51%. Natomiast w Iraku w latach suma ofiar cywilnych wyniosła nawet 79%, z czego ponad 12 tys. (7% wszystkich ofiar) to ofiary ponad tysiąca samobójczych zamachów bombowych (Iraq Body Count 2012). Istnieje jednak poważne ryzyko, że wraz z przeradzaniem się wojny domowej z konfliktu politycznego w konflikt wyznaniowy oraz ideologiczny (fundamentaliści religijni kontra zwolennicy państwa świeckiego), liczba ofiar cywilnych w Syrii będzie szybko wzrastać. Uchodźcy syryjscy na Bliskim Wschodzie Syryjski kryzys humanitarny jest jedynym z największych w ostatnich latach, co czyni go wydarzeniem bez precedensu na Bliskim Wschodzie. Liczba uchodźców, którzy uciekli z Syrii w latach , szacowana jest przynajmniej na 2,1 mln osób prawie 10% ludności kraju (UNHCR The UN Refugee Agency b.r.). Jest to przynajmniej ponad pół miliona więcej niż liczba uciekinierów z Iraku, którzy opuścili ten kraj w wyniku wojny domowej w latach Do krajów najbardziej dotkniętych skalą uchodźstwa z Syrii należy niewątpliwie Liban, gdzie przebywa obecnie prawie 750 tys. Syryjczyków, którzy opuścili swój kraj po 15 marca 2011 roku, czyli dacie wybuchu rewolucji. Jednakże wcześniej w Libanie przebywało już według miejscowych władz przynajmniej pół miliona pracowników syryjskich, którzy obecnie ze względu na niemożność powrotu do kraju stali się de facto uchodźcami. 1,2 mln Syryjczyków, przebywających w kraju liczącym 4,6 mln mieszkańców, jest obciążeniem rzadko spotykanym w historii kryzysów humanitarnych: pod koniec września 2013 r. Syryjczycy stano- -wią ponad 26% ludności Libanu (UNHCR The UN Refugee Agency b.r.; United Nations Economic Commission for Western Asia b.r.). Aby zrozumieć skalę zjawiska wyobraźmy sobie, że do naszego kraju w przeciągu dwóch lat przybywa 10 mln uciekinierów. Jeden z pokojów wynajmowanych przez syryjskich uchodźców w mieście Aaidmoun (Aydamun), ok. 3km od granicy syryjskiej. Silne opady śniegu w północnym Libanie w styczniu 2013 roku: uchodźcy niosą pomoc humanitarną do swoich domów. Dzięki pomocy PCPM mają oni zabezpieczone mieszkania, w których mogą spędzić zimę. Zdjęcia: Wojciech Wilk 8 9

6 czyli ok. 1/3 czynszu (UNHCR Jordania b.r.). Dysproporcja pomiędzy przychodami a wydatkami uchodźców zmusza ich najpierw do wykorzystania wszystkich oszczędności oraz polegania na pomocy ze strony rodziny i znajomych, a następnie do oszczędzania na kosztach jedzenia, edukacji dzieci czy dostępie do opieki zdrowotnej. W ciągu kilku do kilkunastu miesięcy od wyjazdu z Syrii rodziny mogą zostać zmuszone do bardziej dramatycznych wyborów: sprzedaży części pomocy żywnościowej, żebrania, a nawet prostytucji, by tylko uzyskać dochód pozwalający na pokrycie podstawowych potrzeb rodziny. 1. Syria posiada dwie rafinerie: w Banijas na wybrzeżu Morza Śródziemnego oraz w Hims. Ze względu na intensywne walki w Hims wielce prawdopodobne jest, że ta ostatnia rafineria została wyłączona z użycia ze względu na zniszczenia wojenne lub uszkodzenia rurociągów, transportujących ropę naftową ze złóż na wschodzie kraju. 2. Informacje pochodzą z rozmowy autora z pracownikiem Międzynarodowego Komitetu Czerwonego Krzyża o sytuacji humanitarnej w mieście Dera (Damaszek, maj 2011). 3. Dane zaczerpnięte z wywiadu z uchodźcami syryjskimi w Polsce (Warszawa, 16 września 2013). 4. Dane ze strony internetowej Violations Documentation Center in Syria: tys. ofiar na 22,4 mln ludności Syrii daje odsetek zabitych od marca 2011 na poziomie 0,44% populacji. 6. Dane Polskiego Centrum Pomocy Międzynarodowej z pracy w roku 2013 Źródła: Iraq Body Count 2012, Iraqi deaths from violence , , [dostęp ], Israeli general: Assad regime can cling to power for years 2013, AFP, , [dostęp ], NGO puts Syria toll above 110, , Khaleej Times, , [dostęp ], asp?section=middleeast&xfile=data/middleeast/2013/september/middleeast_september6.xml. Norwegian Refugee Council/Internal Displacement Monitoring Centre 2013, Global Overview 2012: People internally displaced by conflict and violence Bosnia and Herzegovina, [dostęp: ], OCHA Syria 2013, Syria emergency snapshot, , [dostęp ], SYR_11101_HumSnap_A4L_ eng_0.pdf. Office of the High Commissioner for Human Rights 2013, Updated UN study indicates at least 93,000 people killed in Syria conflict, , [dostęp ], News.aspx?NewsID=13447&LangID=E. SNAP 2013, Scenarios September Syria drug shortages threaten health catastrophe 2013, AFP, , [dostęp ], syria-drug-shortages-threaten-health-catastrophe. Syria suffers elite exodus as unemployment hits record high 2013, Xinhua, , [dostęp ], world/ /13/c_ htm. Tom Miles 2013, Homes, families and children are casualties in Syria: U.N., Reuters, , [dostęp ], article/2013/09/10/syria-crisis-un-idindee9890c UN Warns 7 million Need Urgent Aid in Syria 2013, AFP, , [dostęp ], -need-urgent-aid-syria-conflict. United Nations Economic Commission for Western Asia b.r., The Demographic Profile of Lebanon, lebanon.pdf. UNHCR Jordania b.r., Syrian Refugee Response in Jordan, RRP6 Presentation. Scenariusze na przyszłość Flaga Libanu powiewa nad wsią Kherbet Daoud w północnym Libanie, która udziela schronienia prawie tak wielu uchodźcom syryjskim, ile sama ma mieszkańców. Zdjęcia: Wojciech Wilk / PCPM Obecność ponad miliona Syryjczyków w Libanie ma ogromny wpływ na sytuację gospodarczą i ekonomiczną kraju. Z uwagi na fakt, że władze w Bejrucie nie dopuszczają do powstania w swym kraju obozów dla uchodźców, większość uciekinierów zmuszona jest płacić za wynajem domów, mieszkań czy jakiegokolwiek innego schronienia. Przyczynia się to zaś do szybkiego wzrostu kosztów wynajmu i budowy mieszkań w Libanie, co daje inflację rzędu 40% rocznie. Napływ setek tysięcy uchodźców zaburzył również rynek pracy, ponieważ wynagrodzenie w niektórych zawodach spadło prawie o połowę. W miejscowościach, gdzie liczba nowo przybyłych uchodźców jest zbliżona do liczebności mieszkańców autochtonicznych, notuje się liczne awarie sieci wodociągowych i kanalizacyjnych, niemogących podołać potrzebom czasem dwukrotnie większej liczby odbiorców. W Jordanii przebywa obecnie ponad 530 tys. uchodźców z Syrii (United Nations Economic Commission for Western Asia b.r.). Jedynie 25% z nich, około 130 tys. osób, mieszka w obozach dla uchodźców prowadzonych przez UNHCR i władze jordańskie. Pozostałe 400 tys. uciekinierów żyje podobnie jak w Libanie w rozproszeniu wśród lokalnej społeczności, z czego prawie 85% w pasie do 60 km od granicy syryjskiej w prowincjach: Amman, Irbid, Al-Mafrak i Az-Zarka (UNHCR Jordania b.r.). Zarówno w Libanie, jak i w Jordanii, uchodźcy pozostający poza obozami powoli pogrążają się w coraz większym ubóstwie. Ich głównym wydatkiem są koszty wynajmu mieszkania, wynoszące dla przeciętnej rodziny w Jordanii ok. 150 USD na miesiąc (UNHCR Jordania b.r.), a w Libanie pomiędzy 120 a 150 USD na miesiąc 6. Dochody uchodźców nie pozwalają na pokrycie nawet tego podstawowego wydatku: w Jordanii, w zależności od prowincji, wynoszą one od 40 do 140 USD, lecz na obszarach o największej liczbie uchodźców z Syrii nie przekraczają one 55 USD, Analizując sytuację w Syrii we wrześniu 2013 r. najbardziej prawdopodobnym scenariuszem wydaje się być dalszy ciąg konfliktu, przynajmniej do połowy 2014 roku. Obecny podział kraju na obszary kontrolowane przez władze w Damaszku, rebeliantów z Wolnej Armii Syryjskiej, Al-Ka idę oraz oddziały kurdyjskie zapewne będzie się pogłębiał, zaś granice pomiędzy nimi coraz częściej będą przypominać regularne linie frontu. Ugrupowania opozycyjne, zarówno Wolna Armia Syryjska, jak i grupy związane z Al-Ka idą, będą atakować siły rządowe w Damaszku wzdłuż kluczowego dla przetrwania reżimu korytarza transportowego z Damaszku przez Hims na wybrzeże oraz zamieszkałe przez Alawitów wsie w pasie nadmorskim. Nie widać obecnie czynników, oprócz zagranicznej interwencji zbrojnej, mogących istotnie zmienić obecną, patową sytuację na froncie wojny domowej w Syrii. Zmiana kontroli nad poszczególnymi miejscowościami ma coraz mniejsze znaczenie strategiczne, a coraz częściej jest efektem nieoficjalnych umów pomiędzy walczącymi stronami. Wiele wskazuje na to, że sytuacja w Syrii zmieni się w polityczny i militarny impas, zaś kraj będzie trwale podzielony na kilka minipaństewek. Dowódca północnego frontu Armii izraelskiej, gen. Jair Golan odpowiedzialny za zabezpieczenie granicy z Syrią i Libanem ocenia, iż Baszszar al-asad, choć stracił kontrolę nad 60% terytorium Syrii, może utrzymać się przy władzy jeszcze wiele lat (Israeli general: Assad regime can cling to power for years 2013). Oznacza to, że wojna domowa w Syrii oraz wywołany nią kryzys humanitarny na Bliskim Wschodzie s nie przejdą prędko do historii. Syria: one of the largest humanitarian crises over past 50 years Abstract: This paper considers the issue of conflict in Syria in the context of humanitarian crisis, analyzing its main aspects: assessment of the humanitarian needs, a number of civilian deaths and movement of refugees. The paper is based on topical reports and information, as well as work s experience of the author. Key words: humanitarian crises, armed conflicts, refugees