CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ

Transkrypt

1 CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ SEKRETARIAT OŚRODEK INFORMACJI , , UL. ŻURAWIA 4A, SKR. PT W A R S Z A W A TELEFAX INTERNET sekretariat@cbos.pl BS/28/2006 OCENA BRUKSELSKIEGO SZCZYTU I POSTRZEGANY STOSUNEK PAŃSTW UE DO POLSKI KOMUNIKAT Z BADAŃ WARSZAWA, LUTY 2006 PRZEDRUK I ROZPOWSZECHNIANIE MATERIAŁÓW CBOS W CAŁOŚCI LUB W CZĘŚCI ORAZ WYKORZYSTANIE DANYCH EMPIRYCZNYCH JEST DOZWOLONE WYŁĄCZNIE Z PODANIEM ŹRÓDŁA

2 OCENA BRUKSELSKIEGO SZCZYTU I POSTRZEGANY STOSUNEK PAŃSTW UE DO POLSKI Społeczne poparcie dla członkostwa Polski w Unii Europejskiej jest obecnie najwyższe od maja 1996 roku. Do zwolenników obecności naszego kraju w UE zalicza się 80% badanych, a tylko co ósmy (12%) jest jej przeciwnikiem. Najwięcej osób (35%) uważa, że wyniku negocjacji w sprawie budżetu Unii Europejskiej na lata nie można nazwać ani sukcesem, ani porażką polskiego rządu. Pozostali zdecydowanie częściej uznają go jednak za sukces (29%) niż za porażkę (8%) gabinetu Kazimierza Marcinkiewicza. Ponadto przeważa opinia (wyrażana przez 37% badanych), że w negocjacjach budżetowych Polska raczej nie mogła liczyć na wiele więcej ponad to, co udało się uzyskać. Odmiennego zdania jest 32% ankietowanych. Prawie dwie trzecie Polaków (65%) uważa, że możliwość uczestnictwa we wspólnym unijnym rynku, opartym na swobodnym przepływie ludzi, kapitału, towarów i usług, jest ważniejsza dla rozwoju Polski niż samo pozyskiwanie pieniędzy z budżetu UE (18%). Do najważniejszych sojuszników Polski najczęściej zaliczane są Niemcy (35%) i Wielka Brytania (28%). Na kolejnych miejscach znalazły się: Francja (19% wskazań) oraz Hiszpania i Czechy (po 16%). Nie ma obecnie państwa, które byłoby postrzegane jednoznacznie jako niechętne Polsce. Równie często wymieniano w tym kontekście trzy największe państwa unijne: Francję (26% wskazań) oraz Niemcy i Wielką Brytanię (po 25%). W opinii większości badanych (68%), Polska powinna mieć w Unii Europejskiej stałych sojuszników, z którymi będzie trwale współdziałać w różnych sprawach. Co ósma osoba (12%) opowiada się za zawieraniem doraźnych, krótkotrwałych sojuszy dla załatwiania różnych spraw. Badanie Aktualne problemy i wydarzenia (188), 6-9 stycznia 2006 roku, reprezentatywna próba losowa dorosłych mieszkańców Polski (N=1007).

3 Grudniowy szczyt Unii Europejskiej w Brukseli i przyjęty tam kompromis w sprawie budżetu Wspólnoty na lata stał się dobrą okazją do zbadania nie tylko stosunku Polaków do członkostwa w Unii Europejskiej i ich reakcji na wynik negocjacji budżetowych, ale także - po raz pierwszy po rozszerzeniu tej organizacji - postrzegania nastawienia krajów unijnych do Polski 1. Czy Polacy mają poczucie, że znaleźli się wśród państw im przychylnych, czy też przeciwnie, że funkcjonują w niechętnym im środowisku. Czy utrzymuje się towarzyszące Polakom przed wejściem do Unii Europejskiej poczucie, że dwa największe państwa Unii - Niemcy i Francja - są im nieprzychylne, czy może - także pod wpływem negocjacji i ustaleń w sprawie unijnego budżetu - przekonanie to się zmieniło. POPARCIE DLA INTEGRACJI Społeczne poparcie dla członkostwa Polski w Unii Europejskiej jest obecnie najwyższe od momentu rozszerzenia tej organizacji. Do zwolenników obecności Polski w UE zalicza się 80% badanych. Równie wysokie poparcie w tej sprawie notowaliśmy tylko raz, przed dziesięciu laty - w maju 1996 roku. Tabela 1 Stosunek do integracji wśród ogółu badanych Wskazania respondentów według terminów badań I II III IV V VI VIII IX X XI XII II III IV V VI VII IX I w procentach Zwolennicy Przeciwnicy Niezdecydowani Badanie Aktualne problemy i wydarzenia (188), 6-9 stycznia 2006 roku, reprezentatywna próba losowa dorosłych mieszkańców Polski (N=1007).

4 - 2 - Zwolennicy integracji stanowią zdecydowaną większość we wszystkich analizowanych grupach społeczno-demograficznych. Mimo że wejście Polski do Unii Europejskiej przyczyniło się do wzrostu poparcia dla członkostwa wśród rolników, nadal stosunkowo częściej niż w innych grupach można wśród nich spotkać jego przeciwników (30%). Poparcie dla integracji wyraźnie dominuje wśród zwolenników wszystkich najważniejszych ugrupowań politycznych i nawet w elektoratach nastawionych wcześniej sceptycznie sięga 80%. Tabela 2 Stosunek do członkostwa Polski w Unii Europejskiej Potencjalne elektoraty zwolennicy przeciwnicy niezdecydowani w procentach SLD PO PiS LPR Samoobrona OPINIE O BUDŻETOWYM KOMPROMISIE Jedną z przyczyn umacniania się społecznego poparcia dla integracji mogło być przyjęcie na szczycie w Brukseli kompromisu w sprawie budżetu UE na lata Biorąc pod uwagę istniejące możliwości i uwarunkowania, większość środowisk politycznych i opiniotwórczych uznała to porozumienie za korzystne dla Polski. Sam szczyt wzbudził w społeczeństwie bardzo umiarkowane zainteresowanie, zdecydowanie mniejsze - co zrozumiałe - niż szczyt w Kopenhadze, na którym doszło do ostatecznego uzgodnienia warunków członkostwa Polski w UE. Jedynie 9% Polaków deklaruje, iż bardzo interesowało się przebiegiem ostatniego spotkania przywódców państw UE, a co trzeci (33%) przyznał, że trochę się tym interesował. Oznacza to, że brukselski szczyt przyciągnął uwagę łącznie nieco ponad dwóch piątych respondentów (42%), podczas gdy spotkanie w Kopenhadze - ponad połowy (ogółem 57%). Grudniowy szczyt wzbudził zainteresowanie przede wszystkim osób lepiej wykształconych i najlepiej uposażonych. W grupie badanych z wykształceniem wyższym 67% deklarowało zainteresowanie spotkaniem przywódców UE, czyli ponad dwukrotnie

5 - 3 - więcej niż w grupie mających wykształcenie podstawowe (30%). Wśród osób o miesięcznych dochodach per capita powyżej 1200 zł zainteresowanych szczytem było aż 74% badanych, znacząco więcej niż wśród gorzej sytuowanych. Stosunkowo duże zainteresowanie brukselskim szczytem notujemy także wśród ludzi w wieku od 55 do 64 lat (57%). Do relatywnie najmniej zainteresowanych jego przebiegiem można natomiast zaliczyć najmłodszych respondentów, w wieku od 18 do 24 lat (27%). RYS. 1. CZY INTERESOWAŁ(A) SIĘ PAN(I) SZCZYTEM W BRUKSELI, NA KTÓRYM PRZYWÓDCY PAŃSTW UNII EUROPEJSKIEJ UZGODNILI BUDŻET UE NA LATA ? Nie, niezbyt się interesowałe(a)m 17% 33% Tak, trochę się interesowałe(a)m 9% Tak, bardzo się interesowałe(a)m CBOS Nie, w ogóle się nie interesowałe(a)m 38% 2% Trudno powiedzieć Społeczne oceny osiągniętego porozumienia budżetowego są wyważone. Najwięcej osób uważa, że wyniku negocjacji w sprawie budżetu Unii Europejskiej na lata nie można nazwać ani sukcesem, ani porażką polskiego rządu. Pozostali zdecydowanie częściej uznają go jednak za sukces niż za porażkę gabinetu Kazimierza Marcinkiewicza. RYS. 2. CZY, PANA(I) ZDANIEM, WYNIK NEGOCJACJI W SPRAWIE BUDŻETU UNII EUROPEJSKIEJ NA LATA MOŻNA UZNAĆ ZA SUKCES CZY TEŻ PORAŻKĘ POLSKIEGO RZĄDU? CBOS Ani za sukces, ani za porażkę Raczej za porażkę 8% 35% Trudno powiedzieć 28% 29% Raczej za sukces

6 - 4 - Charakterystyczne, że im większe zainteresowanie przebiegiem brukselskiego szczytu, a zatem większa wiedza o nim, tym częstsze przekonanie, że osiągnięty kompromis można uznać za sukces polskiego rządu. W elektoratach partyjnych o sukcesie w tym kontekście stosunkowo najczęściej mówili zwolennicy PO (40%) i PiS (39%). Tabela 3 Czy interesował(a) się Pan(i) szczytem w Brukseli, na którym przywódcy państw Unii Europejskiej uzgodnili budżet UE na lata ? Czy, Pana(i) zdaniem, wynik negocjacji w sprawie budżetu Unii Europejskiej na lata można uznać za sukces czy też porażkę polskiego rządu? Raczej za sukces Ani za sukces, ani za porażkę w procentach Raczej za porażkę Trudno powiedzieć Tak, bardzo się interesowałe(a)m Tak, trochę się interesowałe(a)m Nie, niezbyt się interesowałe(a)m Nie, w ogóle się nie interesowałe(a)m Trudno powiedzieć Podzielone są zdania co do tego, czy Polska mogła w negocjacjach budżetowych osiągnąć więcej, niż zdołała uzyskać. Przeważa jednak opinia, że polska delegacja nie mogła osiągnąć wiele więcej ponad to, co wywalczyła. RYS. 3. CZY, PANA(I) ZDANIEM, W NEGOCJACJACH W SPRAWIE BUDŻETU UE NA LATA POLSKA: CBOS 37% nie mogła osiągnąć wiele więcej, niż osiągnęła Trudno powiedzieć 31% 32% mogła osiągnąć znacznie więcej Przekonanie, że Polska nie mogła wiele więcej uzyskać w negocjacjach budżetowych, niż osiągnęła, jest tym częstsze, im większe zainteresowanie brukselskim szczytem. Opinię tę podzielają w większości osoby deklarujące, że przynajmniej w niewielkim stopniu interesowały się przebiegiem szczytu. Natomiast wśród niezainteresowanych brukselskimi negocjacjami budżetowymi przeważa opinia, że nasz kraj mógł osiągnąć w nich znacznie więcej.

7 - 5 - Tabela 4 Czy interesował(a) się Pan(i) szczytem w Brukseli, na którym przywódcy państw Unii Europejskiej uzgodnili budżet UE na lata ? Czy, Pana(i) zdaniem, w negocjacjach w sprawie budżetu UE na lata Polska: mogła osiągnąć znacznie więcej nie mogła osiągnąć wiele więcej, niż osiągnęła w procentach Trudno powiedzieć Tak, bardzo się interesowałe(a)m Tak, trochę się interesowałe(a)m Nie, niezbyt się interesowałe(a)m Nie, w ogóle się nie interesowałe(a)m Trudno powiedzieć W elektoratach partyjnych o optymalnym wyniku negocjacji w sprawie budżetu UE na lata mówią zwolennicy PO, SLD i PiS. Potencjalni wyborcy LPR i Samoobrony sądzą na ogół, że mógł on być dla Polski znacznie korzystniejszy. Tabela 5 Potencjalne elektoraty Czy, Pana(i) zdaniem, w negocjacjach w sprawie budżetu UE na lata Polska: mogła osiągnąć znacznie więcej nie mogła osiągnąć wiele więcej, niż osiągnęła w procentach Trudno powiedzieć SLD PiS PO LPR Samoobrona Pozyskiwanie przez Polskę funduszy z Unii Europejskiej jest istotnym argumentem przemawiającym za obecnością naszego kraju w tej organizacji. Okazuje się jednak, że - także w opinii społecznej - nie jest to najważniejsza korzyść z członkostwa Polski w Unii Europejskiej. Prawie dwie trzecie Polaków uznało, że dla rozwoju Polski większe znaczenie ma sama możliwość uczestniczenia we wspólnym rynku opartym na swobodnym przepływie ludzi, kapitału, towarów i usług.

8 - 6 - CBOS RYS. 4. CZY, PANA(I) ZDANIEM, DLA ROZWOJU POLSKI WAŻNIEJSZE(A) JEST: możliwość uczestnictwa we wspólnym rynku gospodarczym, który zapewnia swobodę inwestowania, handlu, świadczenia usług i podejmowania pracy na terenie całej UE 65% 17% 18% pozyskiwanie pieniędzy z budżetu UE w ramach różnego rodzaju funduszy i dopłat Trudno powiedzieć Przekonanie, że Polska więcej zyskuje mając możliwość uczestnictwa we wspólnym rynku gospodarczym niż jedynie poprzez absorbcję funduszy unijnych, przeważa we wszystkich analizowanych grupach społeczno-demograficznych. Najczęściej z opinią tą zgadzają się osoby najlepiej sytuowane - o miesięcznych dochodach per capita powyżej 1200 zł (83%) oraz właściciele firm (80%). Na znaczenie korzyści z funduszy z budżetu UE stosunkowo najczęściej wskazują mieszkańcy małych miast, nieprzekraczających 20 tys. ludności (32%). Być może to właśnie w małych miastach najbardziej widoczne są różnego rodzaju inwestycje współfinansowane z pieniędzy unijnych. Przekonanie, że dla rozwoju Polski najważniejsza jest możliwość uczestniczenia we wspólnym rynku gospodarczym, przeważa w elektoratach wszystkich najważniejszych partii politycznych. Znaczenie pieniędzy pozyskiwanych w ramach różnego rodzaju funduszy i dopłat relatywnie najczęściej podkreślają potencjalni wyborcy LPR i Samoobrony. Tabela 6 Potencjalne elektoraty pozyskiwanie pieniędzy z budżetu UE w ramach różnego rodzaju funduszy i dopłat Czy, Pana(i) zdaniem, dla rozwoju Polski ważniejsze(a) jest: możliwość uczestnictwa we wspólnym rynku gospodarczym, który zapewnia swobodę inwestowania, handlu, świadczenia usług i podejmowania pracy na terenie całej UE w procentach Trudno powiedzieć PO PiS SLD Samoobrona LPR

9 - 7 - POSTRZEGANY STOSUNEK KRAJÓW UE DO POLSKI Dwa lata temu, jeszcze przed wejściem Polski do Unii Europejskiej, zapytaliśmy respondentów o to, które państwa unijne są największymi sprzymierzeńcami naszego kraju, a które są mu niechętne. Obecnie powtórzyliśmy to pytanie uzupełniając listę państw o nowe kraje członkowskie. W styczniu 2004 roku wśród największych sojuszników Polski w Unii Europejskiej wymieniano najczęściej Hiszpanię, a w dalszej kolejności Wielką Brytanię. Do państw niechętnych naszemu krajowi zaliczano przede wszystkim Niemcy i Francję. Obecnie odpowiedzi na to pytanie są bardziej rozproszone, trudniej jest wskazać zarówno głównego sprzymierzeńca naszego kraju w Unii, jak i państwo, którego stosunek do Polski jest nieprzychylny. Wynika to nie tylko z poszerzenia listy krajów należących do Wspólnoty, ale także ze zmienionej już sytuacji w Unii Europejskiej. Przed dwoma laty rozbieżności w mającej się wkrótce rozszerzyć Unii Europejskiej (wśród jej ówczesnych i przyszłych członków) budziła zasadność podjętej interwencji wojskowej w Iraku, a także zawarte w projekcie konstytucji europejskiej zapisy dotyczące sposobu głosowania w Radzie UE. Polska, biorąc udział w operacji w Iraku i opowiadając się za zachowaniem nicejskiego systemu głosowania w Radzie UE, zajęła wówczas podobne stanowisko jak Hiszpania, reprezentowana przez rząd premiera Aznara. W obu sprawach naszymi adwersarzami były dwa największe kraje unijne - Niemcy i Francja. Można było wówczas odnieść wrażenie, że Polska nie jest traktowana w UE jak równorzędny partner i że wolno jej mniej niż państwom członkowskim Unii. Zawieszenie procesu ratyfikacji konstytucji europejskiej po jej odrzuceniu w referendum we Francji, wzrastający sceptycyzm co do słuszności interwencji w Iraku, zmiana rządów w Hiszpanii oraz w Niemczech i - wreszcie - negocjacje w sprawie budżetu Unii Europejskiej na lata przyczyniły się zapewne do zmian w myśleniu Polaków o nastawieniu krajów unijnych do Polski. Obecnie wśród największych sprzymierzeńców Polski w Unii Europejskiej najczęściej wskazywane są Niemcy. Poczucie, że Polska może liczyć na wsparcie Niemiec, nie jest tak powszechne jak w grudniu 1998 roku, kiedy to aż 59% Polaków wymieniało je jako państwo w największym stopniu popierające aspiracje Polski do członkostwa w Unii Europejskiej. Uznanie Niemiec za największego sojusznika Polski świadczy jednak o tym, że fundamenty dla dobrych stosunków polsko-niemieckich zbudowane w okresie, kiedy kanclerzem był Helmut Kohl, są na tyle mocne, by możliwe było utrzymanie dobrych relacji między naszymi

10 - 8 - krajami mimo rozbieżności dotyczących zarówno kwestii polityki UE, jak i powracających sporów historycznych. Do najważniejszych sojuszników Polski stosunkowo często zaliczano także: Wielką Brytanię (mniej więcej z takim samym odsetkiem jak dwa lata temu), Francję (znacząco częściej niż wówczas) oraz Hiszpanię (zdecydowanie rzadziej niż przed dwoma laty). Wśród państw odbieranych jako sprzymierzeńcy Polski znalazły się także Czechy, które uzyskały zarazem najwięcej wskazań spośród nowych państw unijnych. Które państwa Unii Europejskiej są obecnie, Pana(i) zdaniem, największymi sprzymierzeńcami Polski? Proszę wskazać nie więcej niż trzy takie państwa I 2004 I 2006 Niemcy 19% 35% Wielka Brytania 26% 28% Francja 10% 19% Czechy - 16% Hiszpania 45% 16% Irlandia 11% 14% Litwa - 11% Włochy 18% 10% Szwecja 14% 7% Holandia 13% 7% Węgry - 7% Słowacja - 7% Austria 4% 4% Dania 10% 3% Belgia 6% 3% Finlandia 2% 2% Grecja 6% 2% Łotwa - 2% Portugalia 4% 1% Luksemburg 1% 1% Słowenia - 1% Estonia - 1% Cypr - 0% Malta - 0% Trudno powiedzieć 23% 25% CBOS

11 - 9 - Nie ma obecnie państwa, które byłoby postrzegane jednoznacznie jako niechętne Polsce, równie często bowiem wymieniano w tym kontekście trzy największe państwa unijne: Francję, Niemcy i Wielką Brytanię. O ile jednak zdecydowanie ubyło osób przekonanych o nieprzychylnym stosunku Francji i Niemiec do Polski, o tyle przybyło tych, którzy do grona państw niechętnych Polsce zaliczają Wielką Brytanię. Zapewne jest to reakcja na niekorzystne dla Polski ograniczenie (w stosunku do wcześniejszych propozycji Luksemburga) budżetu Unii Europejskiej na lata przez rząd Tony ego Blaira. Które państwa Unii Europejskiej są obecnie, Pana(i) zdaniem, najbardziej niechętne Polsce? Proszę wskazać nie więcej niż trzy takie państwa I 2004 I 2006 Francja 54% 26% Niemcy 57% 25% Wielka Brytania 13% 25% Austria 12% 10% Włochy 12% 6% Belgia 7% 4% Czechy - 4% Holandia 6% 4% Litwa - 3% Hiszpania 2% 3% Szwecja 4% 2% Dania 3% 2% Irlandia 2% 2% Portugalia 2% 2% Estonia - 2% Łotwa - 2% Słowacja - 2% Grecja 2% 1% Luksemburg 2% 1% Finlandia 1% 1% Słowenia - 1% Węgry - 1% Malta - 1% Cypr - 1% Trudno powiedzieć 23% 38% CBOS

12 Zestawienie obrazujące różnicę między ilością wskazań pozytywnych i negatywnych, jakie uzyskało każde państwo, pokazuje postrzegany stosunek netto danego państwa do Polski. Ze sporządzonego bilansu wynika, że większość państw UE jest postrzegana jako raczej przychylna niż niechętna Polsce. Wśród nich za stosunkowo najbardziej pozytywnie nastawione do Polski uznano Niemcy, Hiszpanię i Irlandię. Nie ma tym razem krajów odbieranych jako wyraźnie niechętne Polsce. Za raczej niechętne naszemu krajowi niż przychylne uznano przede wszystkim Francję oraz Austrię. Tabela 7 Państwa Unii Europejskiej Odsetki wskazań pozytywnych Odsetki wskazań negatywnych Różnica między wskazaniami pozytywnymi i negatywnymi. Postrzegany stosunek netto danego państwa do Polski Austria Belgia Cypr Czechy Dania Estonia Finlandia Francja Grecja Hiszpania Holandia Irlandia Litwa Luksemburg Łotwa Malta Niemcy Portugalia Słowacja Słowenia Szwecja Węgry Wielka Brytania Włochy

13 Zmiany postrzegania stosunku krajów Unii Europejskiej do Polski, jakie nastąpiły w ciągu ostatnich dwóch lat, a także brak jednoznacznych wskazań dotyczących sprzymierzeńców naszego kraju w UE wskazują pośrednio, że polityka Polski we Wspólnocie opierała się jak dotychczas raczej na szukaniu sprzymierzeńców dla załatwienia konkretnych spraw niż na budowaniu strategicznych sojuszy na lata. Oba te podejścia mają w Polsce swoich zwolenników i przeciwników. Ankietowani przez nas Polacy w zdecydowanej większości przychylają się do poglądu, według którego Polska powinna mieć stałych sojuszników, z którymi będzie trwale współdziałać w różnych sprawach. Do zwolenników zawierania doraźnych, krótkotrwałych sojuszy dla załatwienia różnych spraw można zaliczyć co ósmą osobę. RYS. 5. JAKĄ POLITYKĘ POWINNA PROWADZIĆ POLSKA W UNII EUROPEJSKIEJ? CZY, PANA(I) ZDANIEM, POLSKA W UE POWINNA: CBOS zawierać doraźne, niekiedy krótkotrwałe sojusze dla załatwienia konkretnych spraw 68% 12% mieć stałych sojuszników, z którymi będzie trwale współdziałać w różnych sprawach 20% Trudno powiedzieć Opinia, że Polska powinna mieć w Unii Europejskiej trwałych sojuszników, wyraźnie przeważa we wszystkich grupach społeczno-demograficznych oraz w elektoratach wszystkich partii politycznych cieszących się największym poparciem społecznym. Kompromis budżetowy zawarty na szczycie Unii Europejskiej w Brukseli został doceniony przez opinię publiczną w Polsce i uznany raczej za sukces niż porażkę gabinetu Kazimierza Marcinkiewicza. Notabene bardziej zadowoleni z porozumienia budżetowego są wyborcy wyraźnie opozycyjnych wobec rządu PO i SLD niż zwolennicy wspierających go w parlamencie LPR i Samoobrony. To zapewne m.in. przyjęcie zadowalającego dla Polski

14 budżetu Unii Europejskiej przyczyniło się do umocnienia się społecznego poparcia dla członkostwa naszego kraju w tej organizacji, które jest obecnie najwyższe od dziesięciu lat. Przystępując do Unii Europejskiej Polacy mieli poczucie, że naszym największym sojusznikiem w Unii Europejskiej jest Hiszpania, natomiast dwa największe państwa unijne - Francja i Niemcy - niechętnie patrzą na nasze aspiracje do odgrywania znaczącej roli w Europie. Obecnie, po doświadczeniach pierwszego okresu członkostwa w Unii Europejskiej, trudniej jest jednoznacznie wskazać zarówno sprzymierzeńców Polski w UE, jak i - co akurat jest raczej powodem do zadowolenia niż do niepokoju - państwa Polakom nieprzychylne. Na pewno godny podkreślenia jest fakt, że zdecydowanie poprawił się postrzegany stosunek Francji i Niemiec do Polski. Co więcej, to właśnie Niemcy są obecnie najczęściej wskazywane jako państwo najbardziej przychylnie nastawione do Polski. Opracowała Beata ROGUSKA