Rodzina bez przemocy i wolna od uzależnień

Transkrypt

1 Rodzina bez przemocy i wolna od uzależnień

2 Życie jest lżejsze, gdy obok masz kochającą rodzinę...2 Spis treści insp. Karol Szwalbe Przeciwdziałanie przemocy wobec dzieci...3 Przemoc domowa jako jedno z zagrożeń współczesnej rodziny...4 Robert Rutkowski Profilaktyka uzależnień nowe wyzwania...5 Dorota Zawadzka Bicie na całe życie...8 Jarosław Polanowski Uwarunkowania pomocy udzielanej dzieciom ofiarom przemocy...10 Monika Bednarczyk Rodzina w kryzysie...14 Kazimierz Kałużny Rola alkoholu w życiu rodziny oraz postawa rodziców wobec picia alkoholu przez swoje dzieci...16 dr Agnieszka Lewicka Zelent Jaki jestem taki byłem...18 dr Iwona Pałgan Portret dziecka krzywdzonego...20 dr Beata Trzpil-Zwierzyk Agresja u dzieci w wieku szkolnym...22 Szukasz pomocy?...26

3 Dziecko chce być dobre. Jeśli nie umie naucz. Jeśli nie wie wytłumacz. Jeśli nie może pomóż. Janusz Korczak Rodzina bez przemocy i wolna od uzależnień Konferencja zorganizaowna przez Urząd Miasta w Radomiu oraz Komendę Miejską Policji w Radomiu 1 Radom, 6 grudnia 2013 r.

4 Życie jest lżejsze, gdy obok masz kochającą rodzinę Dzieciństwo powinno być czasem beztroskim, pięknym, który powinien być solidnym fundamentem naszej przyszłej osobowości i pamięć o którym powinna dawać nam siłę i otuchę przez całe życie. Niestety, nie zawsze tak jest. Nie wszystkie rodziny dają dzieciom poczucie bezpieczeństwa. Coraz częściej słyszymy o przypadkach stosowania przemocy wobec dzieci. Statystyki pokazują, że sprawcami przemocy wobec najmłodszych najczęściej są rodzice. Takie informacje zawsze wzbudzają w nas duże oburzenie, bo gdzież, jeśli nie w rodzinie, dziecko powinno szukać oparcia i bezpieczeństwa. To my, rodzicie, powinniśmy zapewniać dzieciom bezpieczny dom. Czasami jednak uzależnienie jednego z rodziców powoduje, że kochająca do tej pory rodzina staje się dla dziecka koszmarem. Szczególnie ważne dla rozwoju dziecka poczucie bezpieczeństwa, miłości, akceptacji, uznania zostaje zaburzone, gdy najbliższe mu osoby stosują wobec niego przemoc. Wielu tragedii, do których dochodzi w zaciszu domów rodzinnych, można uniknąć. Na szczęście, są instytucje świadome zagrożeń i których celem jest pomoc rodzinom, w których dochodzi do przemocy. Urząd Miejski oraz instytucje pomocowe, takie jak Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej, od lat prowadzą szereg długofalowych programów, mających na celu okazanie wsparcia takim dysfunkcyjnym rodzinom. Wartość oddziaływania takich programów jest nieoceniona. Publikacja, którą wspólnie z Komendą Miejską Policji oddajemy w Państwa ręce, to poradnik zawierający garść informacji o tym, jak postępować, gdy do przemocy wobec dziecka jeszcze nie doszło, ale istnieje ryzyko, że może się pojawić. W poradniku znajdują się także adresy instytucji, które pomagają i wspierają rodziny dotknięte przemocą domową oraz rodziny uzależnione. Warto się do nich zwrócić i skorzystać z ich pomocy, zanim staną się rzeczy nieodwracalne. Prezydent Miasta Radomia 2

5 Przeciwdziałanie przemocy wobec dzieci Wszystkim odpowiedzialnym za bezpieczeństwo pozwolę sobie zadedykować myśl Sun Tzu jednego z największych starożytnych myślicieli Dalekiego Wschodu: Dowodzenie to kwestia inteligencji, wiarygodności, sprawiedliwości, odwagi i autorytetu. insp. Karol Szwalbe Komedant Miejski Policji w Radomiu W tym kontekście warto zastanowić się nad dwoma aspektami: Jaka jest wiarygodność Policji wobec mieszkańców, i jeszcze trudniejszym: jaki dajemy autorytet? Nasza skuteczność w dużej mierze zależy od dobrze wyszkolonych policjantów. Ochrona życia i zdrowia jest jednym z priorytetów Policji, dlatego też nieustanie podejmowane są działania, które mają na celu zapewnienie bezpieczeństwa na terenie miasta i powiatu radomskiego. Wynikiem takich działań oraz wyjściem naprzeciw oczekiwaniom społecznym, w związku z pojawiającymi się bardzo niepokojącymi informacjami dotyczącymi zachowań negatywnych wobec dzieci, jest stworzenie publikacji, którą Państwo czytacie. Naszym celem, opracowując poradnik, było przybliżenie Państwu tego problemu. Wyra żam głębokie przekonanie, że razem, angażując się w przeciwdziałanie przemocy wobec dzieci, osiągniemy wymierne rezultaty i ograniczymy to karygodne zjawisko. Każdy z nas powinien pamiętać, że to na nas, dorosłych, spoczywa obowiązek zapewnienia odpowiednich warunków rozwoju dzieci i młodzieży. Powinniśmy zawsze reagować na wszelkie sygnały mogące świadczyć o negatywnych zachowaniach wobec dzieci, w tym przejawach agresji ze strony osób najbliższych, odpowiedzialnych za bezpieczeństwo dziecka. Każdy z nas powinien pamiętać, że naszym obowiązkiem jest, posiadając taką wiedzę, zareagować i powiadomić odpowiednie służby, które z mocy ustawy mają obowiązek podjąć stosowne czynności. Dlatego też działania wszelkich podmiotów mających wpływ na bezpieczeństwo muszą być skoordynowane, aby przyniosły wymierne efekty. Policjanci to zazwyczaj pierwsze osoby, które trafiają do rodzin potrzebujących interwencji, a zapobieganie przemocy w rodzinie i ściganie jej sprawców to jedno z naszych priorytetowych zadań. Policjanci bardzo angażują się w walkę z krzywdą dziejącą się w zaciszu domowego ogniska, ale ich reakcja na nią nie byłaby dostatecznie szybka, gdyby nie informacje przekazywane przez otoczenie pokrzywdzonych osób: sąsiadów, znajomych, bliższej i dalszej rodziny. Każdy sygnał o nieporozumieniach i konfliktach w rodzinie jest niezwykle istotny. Przerwanie tzw. zmowy milczenia niejednokrotnie przyczynia się do skierowania działań w celu ich likwidowania i zapobiegania tragedii. Wiem jednak jedno jeżeli w grę wchodzi kwestia bezpieczeństwa dzieci, nie ma mowy o przesadzie. Mam nadzieję, że opinia o radomskiej Policji będzie coraz lepsza, a każdy z nas nie będzie szczędził trudu, aby w Radomiu było bezpieczniej. Insp. Karol Szwalbe Komendant Miejski Policji w Radomiu 3

6 Przemoc domowa jako jedno z zagrożeń współczesnej rodziny Jednym z głównych zagrożeń współczesnej rodziny jest zjawisko przemocy domowej. Zachowanie takie najczęściej charakteryzuje się jednorazowym lub powtarzającym się umyślnym działaniem lub zaniechaniem działania naruszającym prawa lub dobra osobiste osób (małżonek, wstępny, rodzeństwo, powinowaty w tej samej linii lub stopniu, osoba pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej małżonek, a także osoba pozostająca we wspólnym pożyciu a także inna osoba wspólnie zamieszkująca lub gospodarująca, w szczególności narażając te osoby na niebezpieczeństwo utraty życia, zdrowia. Ponadto mogą to być zachowania naruszające ich godność osobistą, nietykalność cielesną, wolność, w tym seksualną, powodujące szkody na ich zdrowiu fizycznym lub psychicznym. Przemoc u osób dotkniętych tym zjawiskiem powoduje poczucie cierpienia i krzywdy moralne. Ze względu na sposób zachowania się sprawców możemy wyróżnić cztery główne i najczęściej spotykane formy tego zjawiska: przemoc fizyczna, przemoc psychiczna, przemoc seksualna, przemoc ekonomiczna. Przestępstwo to spenalizowane jest w polskim kodeksie karnym jako przestępstwo znęcania się nad rodziną i określone w art. 207 KK. Art. 207 KK 1. Kto znęca się fizycznie lub psychicznie nad osoba najbliższą lub nad inną osoba pozostającą w stałym lub przemijającym stosunku zależności od sprawcy albo nad małoletnim lub osoba nieporadna ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat Jeżeli czyn określony w 1 połączony jest ze stosowaniem szczególnego okrucieństwa, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat Jeżeli następstwem czynu określonego w 1 lub 2 jest targnięcie się pokrzywdzonego na własne życie, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12. Na podstawie art. 12 Ustawy z dnia 29 lipca 2005 roku o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie tekst jednolity z dnia 10 czerwca 2010 roku 1 Osoby które w związku z wykonywaniem swoich obowiązków służbowych lub zawodowych powzięły podejrzenie o popełnieniu ściganego z urzędu przestępstwa z użyciem przemocy w rodzinie, niezwłocznie powiadamiają o tym Policję prokuratora. 2 Osoby będące świadkami przemocy w rodzinie powinny zawiadomić o tym Policję, prokuratora lub inny podmiot działający na rzecz przeciwdziałania przemocy w rodzinie. 4

7 Profilaktyka uzależnień nowe wyzwania Robert Rutkowski Pedagog, certyfikowany specjalista psychoterapii uzależnień, trener rozwoju osobistego, praktyk Neurolingwistycznego Programowania NLP, superwizor programów profilaktycznych i terapeutycznych, trener Mind Body Bridging W ostatnich latach obserwuje się znaczną zmianę w rodzajach i sposobach konsumowania środków odurzających. Osoby uzależnione od alkoholu, narkotyków oraz eksperymentujące z różnymi substancjami, czy zachowaniami zmieniającymi świadomość potrafią obecnie o wiele łatwiej to ukrywać. Zmiana na scenie narkotykowej widoczna jest po stronie oferty substancji, jak również u osób ich używających. Narkotyki są coraz bardziej doskonałe w działaniu, lecz jednocześnie przez to bardziej niebezpieczne dla zdrowia psychicznego osób ich używających, którymi coraz częściej, co wynika z raportów badawczych, są osoby dorosłe o stabilnej sytuacji rodzinnej i ekonomicznej, często będące rodzicami dzieci w wieku szkolnym, objętymi zajęciami profilaktycznymi na terenie szkoły. Stwarza to nowe wyzwania i niebezpieczeństwa szczególnie, gdy takie osoby są czynne zawodowo i wykonują różne odpowiedzialne zawody, gdzie w grę może wchodzić ryzykowanie życiem swoim lub innych. Wzrostowi tych zagrożeń sprzyja brak dostatecznej wiedzy na temat tego problemu, wśród pracowników szkół i uczelni oraz kadry kierowniczej i osób kierujących zasobami ludzkimi na terenie zakładów pracy. Sytuacja taka kruszy bardzo znacząco fundament profilaktyki uzależnień prowadzonej w szkołach, jakim są rodzice i nauczyciele, będący często osobami mającymi kontakt, a nawet już kłopoty z substancjami odurzającymi. Nie dotyczy to tylko dorosłych używających legalnych narkotyków, jakimi są np. papierosy, ale też pochodnych cannabis sativa, zwanych potocznie marihuaną. Jako doświadczony edukator profilaktyki uzależnień mam coraz częściej do czynienia, na spotkaniach w szkołach, z prawdziwą regularną polemiką niektórych rodziców, a zdarzyło się, że również nauczyciela, w kwestii różnicy zdań dot. oddziaływania marihuany na psychikę człowieka i konsekwencji jej palenia. Problem ten nie jest już marginalny, bo nabiera on dynamiki, szczególnie w kontekście klimatu społecznego wokół tzw. lekkich narkotyków w przestrzeni publicznej, czyli w mediach, czy nawet korytarzach sejmowych, gdzie widać niektórych posłów z emblematem listka marihuany przyczepionym do klapy marynarki. Czynnikami wywołującymi potrzebę sięgania po środki psychoaktywne u dzieci i młodzieży są m.in. niski poziom umiejętności psychospołecznych (nie radzenie sobie w sytuacjach stresujących, trudne nawiązywanie kontaktów), presja grupy, brak propozycji alternatywnych dot. spędzania wolnego czasu oraz nieodpowiednia postawa rodziców, w przypadku zauważenia problemu nadużywania środków psychoaktywnych. Problem używania środków psychoaktywnych przestał dotyczyć tylko ludzi młodych. Zagrożenie grupy wiekowej jest nieustannie od lat bardzo wysokie, jednak w pracy profilaktycznej należy również zwrócić uwagę na rosnącą konsumpcję narkotyków przez ludzi dorosłych. Miejsce pochodzenia i zamieszkania też przestało być czynnikiem istotnym. Zagrożenie narkotykami jest takie same w wielkich miastach jak i małych miasteczkach i wsiach. Czynnikami sprzyjającymi zagrożeniu uzależnieniem jest presja grupy rówieśniczej, brak propozycji alternatywnych wobec subkultury, ale przede wszystkim nieodpowiednia postawa osób dorosłych wobec problemu uzależnień. W programie profilaktycznym dla młodzieży starszej można dostarczać wiedzę dotyczącą substancji uzależniających (narkotyki, nikotyna, alkohol, tzw. dopalacze, leki), lecz ta wiedza nie powinna dominować. Straszenie szkodliwością narkotyków jest całkowicie nieskuteczne, czego dowodzi ostatni Raport Europejskiego Centrum Monitoringu Narkotyków i Narkomanii z siedzibą w Lizbonie za 2012 rok. Polska zajęła w tych badaniach jedno z najgorszych miejsc. Tak dramatycznej sytuacji jeszcze w Polsce nie było. 5

8 Jeszcze bardziej powinny niepokoić ostatnie badania stricte szkolne, wykonywane na terenie Europy raz na 4 lata, czyli ESPAD To najwiarygodniejsze badanie robione w sprawdzonej metodologii w wybranych losowo szkołach. Tabelka nr 8 pokazuje, że nadal największym problemem polskiej młodzieży jest alkohol, którego spożycie w obu grupach wiekowych, czyli u 16 i 18-letnich respondentów jest na niezwykle wysokim poziomie bliskim 100%. Tabelka nr 39 pokazuje, że po zejściu dopalaczy do podziemia, czyli po zamknięciu w Polsce sklepów z dopalaczami jesienią 2010 r, ilość młodzieży przyznającej się do eksperymentowania z nimi jest bardzo wysoka. Jak podaje badanie europejskie z Lizbony ilość internetowych sklepów z dopalaczami wzrosła o ponad 600 na terenie Europy, z czego spora część znajduje się w Polsce. Można się w nich zaopatrywać bez żadnych kłopotów technicznych, czy prawnych również z terenu Polski, co widać w polskim badaniu ESPAD (...) ilość internetowych sklepów z dopalaczami wzrosła o ponad 600 na terenie Europy, z czego spora część znajduje się w Polsce Prawdziwy obraz problemu z dopalaczami, a szczególnie z mefedronem, pokaże następne badanie za rok 2015, gdyż jest to grupa substancji niebadana w poprzednich latach. 6

9 Tabela nr 28 Konsumpcja innych substancji odurzających niż alkohol i dopalacze: Niektórzy zaburzeni nauczyciele czują się całkowicie bezkarni Tabelka nr 28 pokazuje niebezpieczny wzrost konsumpcji marihuany szczególnie wśród 18 latków. Wzrost aż o 10%. Taki skok nie był jeszcze nigdy dotąd notowany na terenie Polski wśród polskich nastolatków. Wyraźnie to pokazuje, jak dotkliwą porażkę ponosi na wszystkich frontach, prowadzona na terenie polskich szkół profilaktyka prozdrowotna. To problem złożony, wymagający pochylenia się nad nim na najwyższych szczeblach władzy, co może być o tyle trudne, że cięcia budżetowe dotknęły również tę sferę działań. Nastolatkowie, którzy generalnie mają większość naszych spraw ludzi dorosłych w małym poważaniu, wytworzyli sobie świat alternatywny, istniejący jakby równolegle. My dorośli kompletnie się mijamy z naszymi dziećmi, uczniami, wychowankami, podopiecznymi, czy jakby ich nie nazywać. Aby byli pokorniejsi nazywamy ich adolescentami, chyba po to, aby nie rozumieli, o co nam, dorosłym chodzi. Między ludźmi dorosłymi, a młodymi nie ma żadnych punktów styczności. Nie porozumiewamy się ze sobą. Cały dialog międzypokoleniowy to tylko: nakazy, zakazy, rozkazy i represje. Dziwić się młodym ludziom, że jesteśmy dla nich kosmitami? Sami jesteśmy sobie winni. Parę miesięcy temu stała się rzecz niebywała i straszna z punktu widzenia tzw. wizerunku naszego pokolenia w oczach młodych. Była morderczyni przez 5 lat uczyła młodzież, jako nauczycielka. Ta sytuacja to tylko wierzchołek góry lodowej, pokazujący jak strasznym miejscem jest szkoła w Polsce, w której całkowicie zaniedbano weryfikację i kontrolę wewnętrzną kadr. Zatrudnia się nie pasjonatów, osób kochających młodzież, ale często ludzi zaburzonych, którzy zdobyli kwalifikacje czyniące z nich święte krowy. Niektórzy zaburzeni nauczyciele czują się całkowicie bezkarni. Podobnie zresztą jak niektórzy terapeuci, gdyż tzw. branżowe komisje etyki to kompletna fikcja. Nauczyciele mają od dawna problem z wizerunkiem. Młodzież nie kupuje ludzi spiętych, naburmuszonych, nadętych, bez poczucia własnej wartości. Często zmęczonych i wypalonych zawodowo. 7 Jest masa wspaniałych, cudownych pedagogów, ale oni giną w morzu frustratów, a jak wiadomo z frustracji rodzi się agresja. To, że ta pani pracowała w szkole to nie przypadek, gdyż sami nauczyciele zgłaszają na superwizjach, które niestety nie są powszechne, problem nieradzenia sobie z emocjami. Mamy taką oto sytuację, że młody człowiek nie wie, komu ma wierzyć. Jego nauczycielka okazuje się byłą morderczynią, wybitny profesor, autorytet moralny i etyczny okazuje się exkolaborantem, wybitny psycholog, pedagog okazuje się pedofilem, szanowany ksiądz ma dziecko i kochankę, ulubiony polityk z prawicowca nagle staje się lewakiem, we Francji niedługo zabroni się używać zwrotów: mama, tata, a w Anglii za chwilę embrion będzie mógł mieć 3 rodziców. Taki świat serwujemy dzisiejszej młodzieży, co generuje trend w postaci wzrostu konsumpcji środków odurzających i chcąc to zmienić, to my dorośli powinniśmy zacząć korektę od samych siebie w myśl starej maksymy: Sam bądź zmianą, którą chcesz dostrzec we wszechświecie.

10 Bicie na całe życie Gdy w dyskusji medialnej lub w zwykłej rozmowie znajomych pada sformułowanie przemoc wobec dzieci to zawsze budzi ono jednoznaczne negatywne skojarzenia. Na ogół wiemy już, że przemoc jest zła w ogóle a ta, skierowana w stronę dziecka jest potępiana w sposób szczególny. Niestety nie do końca umiemy tę przemoc zdefiniować bo, jak wskazują badania TNS OBOP z 2008 roku, 69% Polaków nie zgadza się z tym, że rodzice mają prawo ukarać swoje dziecko laniem. Wydaje się to dobrym wynikiem, ale jednocześnie w tym samym badaniu okazało się również, że 24% z nas uznaje takie zachowanie za zupełnie prawidłowe. Czyli co czwarty rodzic uważa, że wolno stosować wobec dzieci przemoc fizyczną. Zapewne wszyscy choć raz spotkali się na ulicy, w sklepie czy innym miejscu publicznym z obrazkiem dorosłego szarpiącego się z dzieckiem czy bijącego je. Z własnego doświadczenia zawodowego wiem, że jesteśmy wręcz niejako oswojeni z tym widokiem. Oswojeni do tego stopnia, że rzadko reagujemy. Wciąż bowiem pokutuje przekonanie, że rodzic najlepiej zna swoje dziecko i wie jak z nim postępować. Stosuje znane mu metody wyniesione z własnego domu rodzinnego, argumentując, że jego bili i wyrósł na porządnego człowieka czasem nawet podkreślając wdzięczność do rodziców za takie a nie inne traktowanie. Tak nie powinien i nie może wyglądać nasz rzeczywisty stosunek do przemocy fizycznej wobec dzieci. Absolutnie nie daję na to zgody. Dlaczego jednak niektórym z dorosłych mimo rozlicznych kampanii społecznych, dużej ilości informacji w mediach, działań fundacji i stowarzyszeń antyprzemocowych - często nie zdajemy sobie sprawy z tego, że jesteśmy sprawcami przemocy oraz jesteśmy świadkami zachowań określanych mianem przemocy. Oto kilka słów definicji. Przemoc fizyczna wobec dziecka to taka działanie, w wyniku którego dziecko doznaje faktycznej fizycznej krzywdy. Przemoc fizyczna wobec dziecka może być czynnością powtarzalną lub jednorazową. Przemoc fizyczna wobec dziecka to celowe użycie siły fizycznej, które powoduje lub z dużym prawdopodobieństwem może spowodować uszczerbek na zdrowiu dziecka, zagrażać jego życiu, rozwojowi i godności. Działania te mogą obejmować: uderzanie, bicie, kopanie, potrząsanie, gryzienie, duszenie, parzenie, przypalanie, trucie (WHO 2006). Przemoc fizyczna to także kary cielesne (w tym klapsy), a więc kary, do których wymierzenia używana jest siła fizyczna i które w zamierzeniu mają sprawić ból lub dyskomfort (Rada Europy 2005). Włączanie w definicje przemocy fizycznej kar cielesnych w tym klapsa budzi wiele kontrowersji i jest przedmiotem szerokiej społecznej dyskusji. Jednoznacznie jednak należy podkreślić, że klaps to także przemoc i krzywdzenie dziecka. Jest to przecież uderzanie i zadawanie bólu. Jak widać każde uderzenie dziecka to przemoc. Pamiętajmy o tym obserwując z bezpiecznego dystansu rodzica wybijającego klapsami histerię z głowy dziecka. Eksperci i specjaliści, a coraz częściej także sami rodzice dzięki rozlicznym działaniom medialnym uznają, że klapsy są wyrazem rodzicielskiej bezradności. Od 2010 r. polskie prawo jednoznacznie zakazuje stosowania karcenia fizycznego (w tym klapsów) wobec dzieci. Mówi o tym ustawa o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie. Niestety jak wskazują wyżej cytowane badania opinii publicznej, wielu rodziców uważa, że cielesne karanie (klapsy) głównie ma służyć dyscyplinowaniu dziecka i tylko czasami ewentualnie dostarcza niewielkiego bólu. Mówi się przecież nadal pupa nie szklanka, nie stłucze się. Okazuje się jednak, że fizyczne karanie przede wszystkim wywiera negatywny i bezpośredni wpływ na rozwój psychiczny dziecka. Konsekwencją kar cielesnych są nie tylko urazy ciała i ból, ale również psychiczne cierpienie dziecka. Cierpienie długotrwałe, dłuższe niż ból i siniak a więc skutki fizyczne, a więc uszkodzenia ciała, utrata przytomności, krwawienia, siniaki, złamane kończyny, uszkodzone oczy, uszy, rany wymagające nałożenia szwów, omdlenia, ból, obrażenia wewnętrzne, a w skrajnych przypadkach nawet śmierć. 8 Dorota Zawadzka Psycholog Rozwojowy/ Doradca Rzecznika Praw Dziecka (...) klaps to także przemoc i krzywdzenie dziecka. Jest to przecież uderzanie i zadawanie bólu

11 Osoba krzywdzona często uważa, że skoro ją można poniżać i bić to i ona to samo może robić innym Dzieci, które doświadczają przemocy fizycznej ze strony najbliższych obarczone są bardzo często długotrwałymi skutkami psychicznymi. Przez kolejne lata życia pamiętają bowiem świadomie bądź podświadomie krzywdę z jaką zawsze kojarzy się przemoc. Jednym z częstych problemów z jakimi borykają się ofiary przemocy jest niska samoocena. Nabywamy bowiem w dzieciństwie przekonania, że jesteśmy gorsi od innych ludzi skoro można nas bezkarnie bić. Kolejnym jest poczucie winy i wstydu, bynajmniej nie znika ono z chwilą ustania wymierzania kary fizycznej. Bardzo często pozostaje z ofiarą przemocy całe życie. Trudno jest wszakże pogodzić się z sytuacją, że ktoś kto nas kocha i kogo my kochamy zadaje nam ból bez powodu? Budujemy w sobie przekonanie, że jesteśmy winni a przy tym wstydzimy przyznać się do poniżenia jakie często towarzyszy wymierzaniu kary fizycznej. Ofiary przemocy są także często same bardziej agresywne. Ten podwyższony poziom agresji, a także autoagresja to wynik przyswojenia sobie znanych z dzieciństwa metod radzenia sobie z trudnościami. To prawda, że przemoc rodzi przemoc. Ponad jedna trzecia 35% rodziców, którzy w dzieciństwie doświadczali przemocy stosowała ją wobec swoich dzieci (TNS OBOP 2008). Osoby, które były ofiarami przemocy fizycznej ze strony rodziców mają także trudności w odczuwaniu empatii. Są skupione na ochronie własnego wewnętrznego ja, które w dzieciństwie było brutalnie traktowane. Więcej wysiłku wymaga od nich skierowanie uczuć i odnalezienie w sobie współodczuwania i zrozumienia dla emocji innej osoby. Z tym także wiąże się poczucie alienacji czyli osamotnienia wynikające często z faktu ukrywania przez lata wstydliwych, z punktu widzenia ofiary przemocy, faktów z dzieciństwa. Ludziom, którzy w dzieciństwie byli krzywdzeni fizycznie przez innych a w szczególności najbliższych często towarzyszy świadomość, iż są poza nawiasem społecznym mają poczucie odrzucenia. Tłumaczą sobie, że skoro ich krzywda nie robiła na nikim wrażenia to znaczy, że oni sami nie są akceptowani przez otoczenie. Ofiarom przemocy fizycznej często towarzyszy podwyższony poziom lęku. Nie mija on jednak z chwilą ustania bicia. Zostaje na długo w świadomości i ogranicza otwartość wobec innych. Wytwarza się bariera, która utrudnia nawiązanie relacji normalnej i naturalnej dla innych ludzi. Dzieci krzywdzone fizycznie żyją oprócz lęku w ciągłym napięciu. W swego rodzaju oczekiwaniu na kolejne bicie, kolejny ból. Oczekiwanie na atak, bo z tym na ogół kojarzy się wymierzanie kary fizycznej wywołuje niejednokrotnie u dzieci nadpobudliwość. Natarczywe myśli o tym co się stanie w domu, gdy popełni się jakieś, mniejsze lub większe wykroczenie. Co będzie, gdy mama lub tata wpadną w złość? To wszystko wiąże myśli dziecka i nie pozwala mu utrzymać koncentracji na innych otaczających go zdarzeniach, na przykład na lekcjach w szkole. Problemy nasilają się, gdy zapada zmrok. Pojawiają się zaburzenia snu i nocne moczenie. To ostatnie niestety często może być nie tylko skutkiem przemocy, ale i przyczyną kolejnych przejawów przemocy ze strony najbliższych. Osoba krzywdzona często uważa, że skoro ją można poniżać i bić to i ona to samo może robić innym. Stąd pojawiająca się u ofiar skłonność do poniżania innych i przemocy wobec nich. Kulminacją wszystkich lub części wymienionych powyżej elementów jest podatność na depresję a nawet próby samobójcze. Niestety wciąż zbyt mało wiemy i chcemy wiedzieć o tym, do jakiego spustoszenia dochodzi w psychice człowieka, który w dzieciństwie był krzywdzony przez rodziców. Ciągle często bagatelizujemy rodzicielskie lania, klapsy, kuksańce. Nie wolno nam tego robić. Nie wolno nam dopuszczać do tego, aby nasze dzieci stawały się ofiarami. Nie wolno dopuścić, by żyły w przekonaniu, że są samotne, nieważne, gorsze. 9

12 Uwarunkowania pomocy udzielanej dzieciom ofiarom przemocy Uwarunkowania prawne funkcjonowania dziecka Dzieckiem jest każda osoba, która nie ukończyła 18 lat (kodeks kano niczny rozróżnia: dziecko do ukończenia 7. roku życia, małoletni pomiędzy 7. a 18. rokiem życia: dla dalszych rozważań taki podział nie ma jednak znaczenia). Dziecko pozostaje aż do uzyskania pełnoletniości pod władzą rodziców, od chwili urodzenia ma zdolność prawną ( zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków ), ale nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych. Kwestie te regulowane są przepisami kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Art. 92 k.r.o. Dziecko pozostaje aż do pełnoletniości pod władzą rodzicielską. Art. 93 k.r.o. 1. Władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom. Art. 95 k.r.o. 1. Władza rodzicielska obejmuje w szczególności obowiązek i prawo rodziców do wykonywania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka oraz do wychowania dziecka. 2. Dziecko pozostające pod władzą rodzicielską winno rodzicom posłuszeństwo. Art. 96 k.r.o. Rodzice wychowują dziecko pozostające pod ich władzą rodzicielską i kierują nim. Obowiązani są troszczyć się o fizyczny i duchowy rozwój dziecka i przygotowywać je należycie do pracy dla dobra społeczeństwa odpowiednio do jego uzdolnień. Po ukończeniu 13. roku życia dziecko w pewnym stopniu wyzwala się spod pełnej władzy rodzicielskiej, bowiem uzyskuje częściową zdolność do czynności prawnych. Kwestia ta uregulowana jest w kodeksie cywilnym: Art. 15 k.c. Ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają małoletni, którzy ukończyli lat trzynaście, oraz osoby ubezwłasnowolnione częściowo. Art. 20 k.c. Osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych może bez zgody przedstawiciela ustawowego zawierać umowy należące do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego. Instytucja prawna sygnalizacji polega na przekazywaniu wiadomości pomiędzy prokuraturą a sądem w interesie i dla ochrony małoletniego dziecka. Do takich przepisów należą: Art. 23 k.p.k. W sprawie o przestępstwo popełnione na szkodę małoletniego, we współdziałaniu z małoletnim lub w okolicznościach, które mogą świadczyć o demoralizacji małoletniego albo o gorszącym wpływie na niego, sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokura tor, zawiadamia sąd rodzinny w celu rozważenia środków przewidzianych w przepisach o postępowaniu w sprawach nieletnich oraz w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym. Art. 51 k.k. Sąd, uznając za celowe orzeczenie pozbawienia lub ograniczenia praw rodziciel skich lub opiekuńczych w razie popełnienia przestępstwa na szkodę małoletniego lub we współdziałaniu z nim, zawiadamia o tym właściwy sąd rodzinny. Art. 572 k.p.c. 1. Każdy, komu znane jest zdarzenie uzasadniające wszczęcie postępowania z urzędu, obowiązany jest zawiadomić o nim sąd opiekuńczy. 2. Obowiązek wymieniony w 1 ciąży przede wszystkim na urzędach stanu cy wilnego, sądach, prokuratorach, notariuszach, komornikach, organach samorządu i administracji rządowej, organach Policji, placówkach oświatowych, opiekunach społecznych oraz organizacjach i zakładach zajmujących się opieką nad dziećmi lub osobami psychicznie chorymi. Zasady udzielania bezpośredniej pomocy dziecku krzywdzonemu W odróżnieniu od pomocy udzielanej dorosłej ofierze przemocy; wie loetapowej, dostosowanej do przebiegu terapii i oceny zagrożeń pomoc udzielona dziecku musi być bezzwłoczna. Taki sposób działania wynika z wymogów przepisów prawa karnego i cywilnego: Jarosław Polanowski Prokurator Prokuratury Okręgowej w Warszawie, konsultant prawny w Ogólnopolskim Pogotowiu dla Ofiar Przemocy w Rodzinie Niebieska Linia, ekspert PARPA, konsultant organizacji samorządowych zajmujących się problematyka przemocy 10 Tekst pochodzi z książki Jarosława Polanowskiego PRZECIWDZIAŁANIE PRZEMOCY W RODZINIE PRAWO I PRAKTYKA wydanej przez Wydawnictwo Edukacyjne PARPAMEDIA

13 Art. 160 k.k. 1. Kto naraża człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, podlega karze pozbawienia wolności do lat Jeżeli na sprawcy ciąży obowiązek opieki nad osobą narażoną na niebezpieczeństwo, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat Jeżeli sprawca czynu określonego w 1 lub 2 działa nieumyślnie, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. Przez określenie sąd opiekuńczy należy rozumieć sąd rejonowy wydział rodzinny i nieletnich, działający na podstawie kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Ten sam sąd działający na podstawie ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich (tekst jedn. Dz.U. z 2002 r. Nr 11, poz. 109) nosi nazwę sądu dla nieletnich. Powszechnie używanym określeniem tego sądu jest sąd rodzinny. Ten właśnie sąd jest właściwy do zajmowania się wszystkimi sprawami dotyczącymi dziecka. W sprawie małoletniego dziecka do tego sądu może zwrócić się każdy nie ma w tym przedmiocie żadnych ograniczeń. W sprawie małoletniego dziecka do sądu opiekuńczego może zwrócić się każdy nie ma w tym przedmiocie żadnych ograniczeń 11 Dwa rodzaje działań podejmowanych dla dobra dziecka Gdy brak dostatecznych wiadomości o sytuacji dziecka np. w rodzinie, gdzie wychowuje się dziecko, występuje problem alkoholowy, co stwierdza członek gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych, lub zachodzi podejrzenie niewydolności wychowawczej rodzica lub rodziców dziecka, co sugeruje np. pedagog szkolny lub nauczyciel, lub zachodzi po dejrzenie przemocy w rodzinie, co stwierdzi np. pracownik socjalny taka sytuacja powinna być wyjaśniona. Może to być poprzez złożenie, np. przez wymienione wyżej osoby, do sądu rodzinnego wniosku o wgląd w sytuację rodziny bądź o wgląd w sytuację małoletniego dziecka. Sąd niezwłocznie podejmie działanie w postaci weryfikacji tych podejrzeń w drodze przeprowadzenia wywiadu przez kuratora sądowego: Art. 570 k.p.c. Sąd opiekuńczy może zarządzić przeprowadzenie przez kuratora sądowego wy wiadu środowiskowego w celu ustalenia danych dotyczących małoletniego i jego środowiska, a w szczególności dotyczących zachowania się i warunków wycho wawczych małoletniego, sytuacji bytowej rodziny, przebiegu nauki małoletniego i sposobu spędzania czasu wolnego, jego kontaktów środowiskowych, stosunku do niego rodziców lub opiekunów, podejmowanych oddziaływań wychowawczych, stanu zdrowia i znanych w środowisku uzależnień małoletniego. Zwrócenie się przez ofiarę przemocy do organizacji pozarządowych pomagających dzieciom, np. w związku z podejrzeniem molestowania sek sualnego (ostatnio bardzo częsty zarzut) i zaopiekowanie się dzieckiem i rodziną przez taką organizację nie zwalnia w żadnym przypadku tejże organizacji z obowiązku niezwłocznego powiadomienia sądu rodzinnego. Wynika to z art. 572 k.p.c., art k.k. oraz z art i 2 k.p.c. Art. 572 k.p.c. 1. Każdy, komu znane jest zdarzenie uzasadniające wszczęcie postępowania z urzędu, obowiązany jest zawiadomić o nim sąd opiekuńczy. 2. Obowiązek wymieniony w 1 ciąży przede wszystkim na urzędach stanu cy wilnego, sądach, prokuratorach, notariuszach, komornikach, organach samorządu i administracji rządowej, organach Policji, placówkach oświatowych, opiekunach społecznych oraz organizacjach i zakładach zajmujących się opieką nad dziećmi lub osobami psychicznie chorymi. Przepis ten przewiduje obowiązek zawiadamiania sądu opiekuńczego o zdarzeniu uzasadniającym wszczęcie postępowania z urzędu. Obowiązek ten nałożony jest nie tylko na podmioty określone w tym artykule, ale także na osoby fizyczne. Ma on więc charakter powszechny. Art. 568 k.p.c. 1. Sądem opiekuńczym jest sąd rejonowy. 2. W sprawach małoletnich sądem opiekuńczym jest sąd dla nieletnich. Sąd ten roz poznaje sprawy opiekuńcze małoletnich z ustalonego dla niego obszaru właściwości. Art. 570 k.p.c. Sąd opiekuńczy może wszcząć postępowanie z urzędu.

14 Należy pamiętać, że sytuacje i zdarzenia dotyczące dobra małoletniego dziecka są kwestiami uzasadniającymi wszczęcie postępowania z urzędu, po powzięciu przez sąd opiekuńczy informacji w tym przedmiocie, a obowiązek przekazania ich jest przewidziany w art. 572 k.p.c. W przypadku podejrzenia, że dziecko jest bite lub znalazło się w innej sy tuacji bezpośrednio zagrażającej jego życiu lub zdrowiu, należy natychmiast zabrać dziecko, izolując je zarówno od sprawcy, jak i ofiary przemocy, po czym bezzwłocznie powiadomić o tym sąd rodzinny. W tym celu najlepiej skorzystać z pomocy organu najbardziej dyspozycyjnego czyli policji. Powiadamianie o takiej sytuacji innych podmiotów niż przewidziane ustawowo może spowodować, wobec braku natychmiastowej interwen cji, narażenie zdrowia, a nawet życia dziecka. Osoby powiadamiające taką organizację lub przedstawiciele samej organizacji mogą być zaatakowane przez przedstawicieli ustawowych dziecka, czyli rodziców, w drodze skiero wania oskarżenia o oszczerstwo (czyli zniesławienie). Jak wskazuje moje doświadczenie zawodowe, są to typowe reakcje ro dziców dziecka (zarówno sprawcy, jak i ofiary przemocy). Osobę, która powiadomiła sąd atakują zazwyczaj oskarżeniem o zniesławienie, zaś osobę, która zabrała dziecko oskarżeniem o porwanie go. Fakt podjęcia wspólnych działań przez sprawcę i ofiarę przemocy, na po zór irracjonalny, jest doskonale znany praktykom i tłumaczy sposób funk cjonowania ofiary: uzależnienie na pograniczu ubezwłasnowolnienia przez sprawcę, wstyd i strach oraz obwinianie się za powstałą sytuację itp. Jeżeli zarzut zniesławienia ( oszczerstwa ) dotyczy sytuacji powiado mienia nie prywatnego podmiotu (wtedy zaczyna to być niebezpieczne, zwłaszcza dlatego, że czyn ten jest ścigany z oskarżenia prywatnego, więc nie można liczyć na zdrowy rozsądek prokuratora), tylko podmiotu ustawowo przewidzianego do pomagania dzieciom: sądu, prokuratora, Policji, kuratorium oświaty, Rzecznika Praw Dziecka o sytuacji, która może się nawet nie potwierdzić, karalność takiego czynu, wówczas nie zaistnieje (tzw. kontratyp ustawowy). Kontratypem jest sytuacja, gdy działanie sprawcy wypełnia co prawda ustawowe znamiona konkretnego czynu zabronio nego, ale ustawodawca w konkretnej sytuacji pozostawia takie działanie bezkarnym. W innych przypadkach należy wskazać na kontratyp zawarty w samym przepisie karnym zniesławienia. Art. 212 k.k. 1. Kto pomawia inną osobę, grupę osób, instytucję, osobę prawną lub jednostkę organizacyjną nie mającą osobowości prawnej o takie postępowanie lub właściwości, które mogą poniżyć ją w opinii publicznej lub narazić na utratę zaufania po trzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności, podlega grzyw nie, karze ograniczenia albo pozbawienia wolności do roku (...). Zaś kontratyp przewidziany jest w następującym przepisie: Art 213 k.k. 1. Nie ma przestępstwa określonego w art , jeżeli zarzut uczyniony nie publicznie jest prawdziwy. 2. Nie popełnia przestępstwa określonego w art lub 2, kto publicznie pod nosi lub rozgłasza prawdziwy zarzut służący obronie społecznie uzasadnionego in teresu; jeżeli zarzut dotyczy życia prywatnego lub rodzinnego, dowód prawdy może być przeprowadzony tylko wtedy, gdy zarzut ma zapobiec niebezpieczeństwu dla życia lub zdrowia człowieka albo demoralizacji małoletniego. Prawdziwym problemem będzie jednak dla powiadamiającego o podej rzeniu bicia lub innego niebezpiecznego krzywdzenia dziecka inny podmiot niż przewidziany ustawowo, gdy zarzut się nie potwierdzi, czyli okaże się nieprawdziwy. W przypadku, np. podejrzeń o molestowanie seksualne, jest zjawiskiem stosunkowo, w proporcji do ilości zgłoszeń, częstym. W takiej sytuacji dla takiej osoby pomocnym może się okazać już tylko dobry adwo kat, specjalizujący się w sprawach nie cywilnych, tyko karnych. (...) sytuacje i zdarzenia dotyczące dobra małoletniego dziecka są kwestiami uzasadniającymi wszczęcie postępowania z urzędu 12

15 Sąd może zawiesić władzę rodzicielską, ograniczyć ją lub pozbawić władzy rodzicielskiej jednego lub obojga rodziców dziecka 13 Drugim ze wspominanych zagrożeń jest istnienie przepisu karnego dotyczącego kidnapingu: Art. 211 k.k. Kto, wbrew woli osoby powołanej do opieki lub nadzoru, uprowadza lub zatrzy muje małoletniego poniżej lat 15 albo osobę nieporadną ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny, podlega karze pozbawienia wolności do lat trzech. Czyn ten jest ścigany z oskarżenia publicznego. Jak uniknąć takiego oskarżenia? Jeżeli dziecko nie ukończyło 13. roku życia, natychmiast powiadamia my o zabraniu dziecka od jego krzywdzicieli, sąd rodzinny, najlepiej telefo nicznie, i dostosowujemy się do poleceń sędziego. W przypadku gdy sąd jest nieczynny, konieczna jest wiedza o numerach telefonów do sędziego dyżurnego, dostępnych w sekretariacie wydziału rodzinnego. Jeżeli dziecko ukończyło 13. rok życia (uzyskało częściową zdolność do czynności prawnych) i wyraziło zgodę na takie działanie (często dziecko oświadcza, np. nauczycie lowi ja tam już nie wrócę ), to słowo natychmiast można zastąpić słowem niezwłocznie rozumianym jako powiadomienie sądu od razu, gdy zacznie urzędować (np. faksem). Jeżeli dziecko ukończyło 15. rok życia, postępujemy tak samo, z tym że nie grozi nam już niebezpieczeństwo zarzutu kidnapingu przepis ten chroni dzieci do ukończenia przez nie 15. roku życia. W jaki sposób zabieramy dziecko? Wzywamy policję. Jeżeli zajdzie po trzeba wejścia do zamkniętego pomieszczenia (mieszkania), policja może to uczynić w sytuacji podejrzewania bezpośredniego zagrożenia zdrowia lub życia dziecka. W przypadku wątpliwości w tym przedmiocie, policja uzyska zgodę prokuratora (po godzinach pracy prokuratury dyżurnego prokuratora) na wyważenie drzwi. Numer telefonu do dyżurnego prokura tora znany jest oficerowi dyżurnemu, który nam nie udzieli takiej informa cji, musi więc być w tej sprawie pośrednikiem. Działania podejmowane przez sąd rodzinny Sąd może zawiesić władzę rodzicielską, ograniczyć ją lub pozbawić władzy rodzicielskiej jednego lub obojga rodziców dziecka. Art. 109 k.r.o. 1. Jeżeli dobro dziecka jest zagrożone, sąd opiekuńczy wyda odpowiednie zarządzenia. 2. Sąd opiekuńczy może w szczególności: 1) zobowiązać rodziców oraz małoletniego do określonego postępowania z jedno czesnym wskazaniem sposobu kontroli wykonania wydanych zarządzeń, 2) określić, jakie czynności nie mogą być przez rodziców dokonywane bez zezwo lenia sądu, albo poddać rodziców innym ograniczeniom, jakim podlega opiekun, 3) poddać wykonywanie władzy rodzicielskiej stałemu nadzorowi kuratora sądowego, 4) skierować małoletniego do organizacji lub instytucji powołanej do przygotowania zawodowego albo do innej placówki sprawującej częściową pieczę nad dziećmi, 5) zarządzić umieszczenie małoletniego w rodzinie zastępczej albo w placówce opiekuńczo-wychowawczej. 3. Sąd opiekuńczy może także powierzyć zarząd majątkiem małoletniego ustano wionemu w tym celu kuratorowi. 4. W przypadku, o którym mowa w 2 pkt 5, sąd opiekuńczy zawiadamia powia towe centrum pomocy rodzinie, które udziela rodzinie małoletniego odpowiedniej pomocy i składa sądowi opiekuńczemu sprawozdania dotyczące sytuacji rodziny i udzielanej pomocy, w terminach określonych przez sąd, a także współpracuje z kuratorem sądowym. Sąd opiekuńczy, ze względu na okoliczności uzasadniające umieszczenie małoletniego w rodzinie zastępczej albo w placówce opiekuńczo-wychowawczej, rozważy także ustanowienie nadzoru kuratora sądowego nad sposo bem wykonywania władzy rodzicielskiej nad małoletnim. Art. 110 k.r.o. 1. W razie przemijającej przeszkody w wykonywaniu władzy rodzicielskiej sąd opiekuńczy może orzec jej zawieszenie. 2. Zawieszenie będzie uchylone, gdy jego przyczyna odpadnie. Przyczyną zawieszenia władzy rodzicielskiej może być, np. alkoholizm jednego z rodziców lub funkcjonowanie rodzica ofiary przemocy, niezdol nej do chronienia dziecka przed sprawcą przemocy. Art. 111 k.r.o. 1. Jeżeli władza rodzicielska nie może być wykonywana z powodu trwałej przeszkody albo jeżeli rodzice nadużywają władzy rodzicielskiej lub w sposób rażący zaniedbują swe obowiązki względem dziecka, sąd opiekuńczy pozbawi rodziców władzy rodzicielskiej. Pozbawienie władzy rodzicielskiej może być orzeczone także w stosunku do jednego z rodziców.

16 Rodzina w kryzysie Alkoholizm w obecnych czasach stanowi bardzo poważny i wieloaspektowy problem społeczny. Niepokojący wzrost nadużywania alkoholu każdego dnia zagraża wychowawczej roli rodziny. Zespół Uzależnienia od alkoholu to choroba, która może wystąpić w każdej rodzinie. Dotyczy to nie tylko osoby nadużywającej alkoholu, ale wszystkich członków rodziny pozostających w więzi z alkoholikiem (mężów, żony, dzieci, rodziców itd.). W opracowaniach naukowych szacuje się, że ponad 5 milionów ludzi żyje w rodzinach alkoholowych, z czego ponad dwa miliony stanowią dzieci. Niepokojące jest to, że nadal zbyt mało ludzi w Polsce reaguje na krzywdę dzieci żyjących w rodzinach z problemem alkoholowym i staje w ich obronie. Nauczyciele, sąsiedzi, znajomi, rodzina reagują za rzadko i za późno. Interwencja jest zazwyczaj wtedy, kiedy dochodzi do dramatu w rodzinie lub, kiedy dziecko jest już umieszczone w systemie pieczy zastępczej. Często dzieci długimi latami przebywają w nieprawidłowo funkcjonujących rodzinach, bo nadal zbyt rzadko zauważa się problem oraz potrzebę wsparcia nadużywających alkoholu rodziców. Dzieci pozostające w rodzinach dysfunkcyjnych obcują każdego dnia z brakiem miłości, wzorców do naśladowania, właściwej opieki i warunków do prawidłowego rozwoju a niejednokrotnie przemocą. Lęk o siebie, o rodzinę, o jutro towarzyszy im przez większość czasu. Funkcjonowanie w rodzinie z chorobą alkoholową to zmaganie się z poczuciem zagrożenia, chaosu, samotności i nie zaspakajania podstawowych potrzeb rozwojowych. Alkoholizm rodziców wywołuje u dzieci zaburzenia emocjonalne, wpływa destrukcyjnie na kształtowanie się ich osobowości i dążeń powodując niejednokrotnie wykluczenie społeczne. Każde dziecko potrzebuje osoby, na którą może liczyć i której może zaufać. W prawidłowo funkcjonującej rodzinie takimi osobami są przede wszystkim rodzice. Dzieci wychowywane w rodzinach z problemem alkoholowym nie maja takiego szczęścia, nie mogą liczyć na pomoc ze strony swoich rodziców. Dlatego, jeżeli tym kimś nie może być rodzic, to dobrze byłoby gdyby z pomocą pojawił się nauczyciel, pedagog szkolny lub wychowawca ze świetlicy. Praca z takim dzieckiem to nawiązanie z nim prawdziwego kontaktu dzięki umiejętności dostrzeżenia i zrozumienia jego niepowtarzalnego oraz indywidualnego doświadczenia. W zaistniałej sytuacji rolą szkoły, ośrodka pomocy społecznej, organizacji pozarządowej jest pomoc dziecku oraz rodzinie przeżywającej kryzys. W tym miejscu nasuwa się pytanie: A co stanie się z dzieckiem, do którego pomoc nie nadejdzie o czasie? Otóż dzieci pozbawione opieki, miłości i ciepła rodzinnego trafiają do systemu pieczy zstępczej, tj. rodzin zastępczych, rodzinnych domów dziecka, placówek opiekuńczo-wychowawczych. Po długiej aklimatyzacji miejsce, w którym dziecko zostaje umieszczone traktuje jak zastępczy dom, nigdy nie wiedząc na jak długo. Bardzo często jest on jedynym normalnym, dobrze funkcjonującym domem, które dziecko spotkało w swoim życiu. W takim miejscu dziecko otrzymuje profesjonalne wsparcie psychologiczne, pedagogiczne i wychowawcze oraz oczekuje na uregulowanie sytuacji prawnej. Od uregulowania sytuacji prawnej zależy dalszy los dziecka. Małoletni może wrócić do rodziny biologicznej, po uprzednim podjęciu przez nią działań zmierzających do podjęcia leczenia i terapii. W tym miejscu pojawia się konieczność wsparcia ze strony instytucji pomocy społecznej, organizacji pozarządowych a nawet dalszej rodziny. Drugim rozwiązaniem będzie pozostawienie dziecka w rodzinie zastępczej do czasu poprawy sytuacji w rodzinie biologicznej. W mieście Radomiu system rodzinnej pieczy zastępczej należy do grona najlepiej zorganizowanych w Polsce. Funkcjonuje u nas rozbudowany wachlarz możliwości zorganizowania pobytu dziecka na czas zabezpieczenia, tj. rodziny zastępcze niespokrewnione, rodziny zastępcze spokrewnione, rodziny zastępcze zawodowe pełniąca funkcję pogotowia rodzinnego i rodzina zawodowa specjalistyczna, rodzinne domy dziecka, placówki opiekuńczo- -wychowawcze typu rodzinnego. Ponadto funkcjonuje placówka opiekuńczo-wychowawcza Słoneczny dom ze wspaniale zorganizowanym domem usamodzielnienia. Trzecim rozwiązaniem jest poszukiwanie dla dziecka rodziny adopcyjnej. Adopcją zajmują się ośrodki adopcyjne, które pozyskują, diagnozują, szkolą kandydatów na rodziców adopcyjnych. Adopcja jest formą rodzinnej opieki zastępczej, która najpełniej zabezpiecza dziecko pozbawione opieki własnych rodziców. Poprzez przysposobienie następuje nawiązanie więzi emocjonalnych i prawnych, tak jak w rodzinie biologicznej. Dziecko odnajduje nowych 14 Monika Bednarczyk Kierownik Wojewódzkiego Ośrodka Adopcyjnego w Warszawie - Oddział Zamiejscowy w Radomiu Mazowieckiego Centrum Polityki Społecznej

17 Każde dziecko potrzebuje osoby, na którą może liczyć i której może zaufać Pamiętajmy, że wszystko co dobre i złe zaczyna się od rodziny 15 rodziców, a jednocześnie nabywa prawa wynikających z Kodeksu Rodzinnego, co zabezpiecza je na całe życie (np. prawa alimentacyjne, spadkowe). Jak wynika z danych Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej przyczyn sytuacji odebrania dziecka z rodziny biologicznej na przykładzie 77 tyś. dzieci przebywających w pieczy zastępczej w 2012 roku jest wiele m.in. - uzależnienie rodziców od alkoholu (39,62 proc.), - bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych (25,17 proc.), - półsieroctwo (8,52 proc.), - sieroctwo (4,46 proc.), - przemoc w rodzinie (3,63 proc.), - niepełnosprawność (3,24 proc.) - długotrwała lub ciężka choroba, co najmniej jednego z rodziców (3 proc.) - pobyt za granicą jednego lub obojga rodziców (2,98 proc.). - ubóstwo (1proc.), - nieodpowiednie warunki mieszkaniowe (0,9 proc.), - bezrobocie rodziców (0,4 proc.). Jak można zauważyć w raporcie najczęściej występującą przyczyną umieszczania dziecka w pieczy zastępczej jest uzależnienie rodziców od alkoholu. Dlatego tak wiele działań różnych instytucji i organizacji pozarządowych jest skierowanych jest na prace z rodzina alkoholową. Obszar wspierania rodziny oraz pracy na rzecz pieczy zastępczej należy do statutowych celów Stowarzyszenie Słoneczny Dom w Radomiu, którego mam przyjemność być członkiem zarządu. Organizacja nasza podejmuje na terenie Radomia i okolicznych powiatów szereg działań profilaktyczno edukacyjnych. Każdego roku tworzy grupy wsparcia, grupy terapeutyczne, warsztaty, szkolenia, chcąc postępować zgodnie z zasadą, iż łatwiej zapobiegać niż leczyć. Jesteśmy zdania, że dobrze zaplanowany i właściwie prowadzony program profilaktyczno terapeutyczny gwarantuje skuteczność oddziaływań w zakresie przystosowania społecznego dziecka z rodziny alkoholowej. Każdego roku Stowarzyszenie Słoneczny Dom realizuje kilka dużych programów. W 2013 roku wdrażał trzy projekty ukierunkowane na pracę z dzieckiem z rodziny alkoholowej: Bliżej dziecka, NIE dla Przemocy, Czy wiesz, że pijąc w ciąży szkodzisz swojemu dziecku. Wśród nich znajdowały się następujące działania: Program socjoterapeutyczny Można inaczej, Grupa terapeutyczna dla dzieci doświadczających przemocy, Akademia profilaktyki nie dla przemocy, Warsztaty Dopóki masz wybór, Cykl audycji Dzieci wódki w Radio Plus Radom, Seminarium Życie z Fascynującym dzieckiem, Grupy samopomocowe, Punkt konsultacyjno informacyjny, Oferta edukacyjna dla rodziców, opiekunów, wychowawców poprzez organizowanie szkoleń nt. Dziecko z doświadczeniem kompleksowej traumy w pieczy zastępczej - jak zrozumieć dziecko, które przeżyło zbyt wiele ; Miłość, która nie rani. Wychowanie bez przemocy. Warsztaty psychoedukacyjne dla rodziców i opiekunów ; Warsztat niszczące sekrety diagnoza i metody pomocy dziecku wykorzystywanemu seksualnie ; Zrozumieć dziecko z FAS profil dziecka z FAS ; Dziecko z doświadczeniem kompleksowej traumy w pieczy zastępczej jak zrozumieć dziecko, które przeżyło zbyt wiele ; BEZ- PIECZNA WIĘŹ JAKO CZYNNIK CHRONIĄCY dla rodziców adopcyjnych, zastępczych, biologicznych dzieci z zaburzeniami przywiązania. Jak można zauważyć działań profilaktyczno-edukacyjnych w naszym subregionie radomskim jest wiele. Realizują je ośrodki pomocy społecznej, ośrodki adopcyjne, szkoły, domy kultury, organizacje pozarządowe. Biorąc pod uwagę skalę problemu uzależnienia od alkoholu jest to nadal za mało. Dlatego namawiam każdego, kto chce, potrafi i może o wsparcie już istniejących instytucji i organizacji w działaniach na rzecz dziecka i rodziny. Bardzo ważne i potrzebne jest podejmowanie działań, których celem będzie dotarcie do osób i rodzin wymagających podjęcia interwencji profilaktycznej, współpracowania ze środowiskiem pomocowym oraz uzupełnianiem jego działań poprzez opracowywaną na bieżąco oferte pomocowo-wspierającą dla osób zagrozonych uzależnieniem i uzależnionych oraz ich rodzin. Pamiętajmy, że wszystko co dobre i złe zaczyna się od rodziny. Lepiej dla każdego będzie, jeżeli od rodziny zaczynać się będzie tylko to, co dobre.

18 Rola alkoholu w życiu rodziny oraz postawa rodziców wobec picia alkoholu przez swoje dzieci Alkohol jako używka funkcjonuje w przestrzeni publicznej od wielu setek lat. Można stwierdzić, że wpisał się na stałe w życie społeczeństwa. Nie wyobrażamy sobie spotkania towarzyskiego, rodzinnego bez udziału alkoholu. Zaryzykowałbym twierdzenie, że w naszej polskiej tradycji alkohol jest traktowany niemalże jak lekarstwo na wiele dolegliwości. Jak cię bolą plecy nasmaruj się spirytusem, jak cię boli żołądek napij się orzechówki na spirytusie, jak masz kłopoty z krążeniem napij się kieliszek koniaku itd. Te wszystkie mity, przekazywane z pokolenia na pokolenie powodują, że pozycja alkoholu zwłaszcza w życiu rodzinnym staje się coraz bardziej dominująca. Obecne warunki życia, pęd społeczny powoduje, że coraz częściej popadamy w sytuacje stresowe, z którymi próbujemy sobie radzić za pomocą alkoholu właśnie. Rodzice bardzo często nie zdają sobie sprawy z tego, że swoim zachowaniem modelują postawy swoich pociech. Jeżeli dzieci widzą, że ojciec po pracy odpoczywa ciągle w jednakowy sposób, tzn. z piwem przed telewizorem, jeżeli wszelkie sytuacje stresowe załatwiane są za pomocą sięgania po alkohol, to myślą, że jest to jedyny sposób na poradzenie sobie ze wszelkimi problemami. Do tego dochodzi fakt obecności alkoholu na wszystkich spotkaniach rodzinnych i mamy już komplet przekazywanych sposobów zachowań młodym ludziom. Rodzice nie dopuszczają do siebie faktu, że nie powinni spożywać alkoholu, choćby nawet sporadycznie w obecności dzieci. Kazimierz Kałużny Terapeuta uzależnień Poradnia Leczenia Uzależnień przy Radomskim Szpitalu Specjalistycznym Bardzo ważną sprawą jest też to, że dorośli bardzo często bagatelizują początki sięgania po alkohol przez swoje pociechy. Gdy rozmawiam z nimi to zwykle słyszę: jak się trochę napije to nic takiego, najważniejsze żeby nie ćpał. Narkotyki są postrzegane jako coś wyjątkowo groźnego, natomiast fakt picia alkoholu przez ich dzieci jest bagatelizowany. W świadomości dorosłych funkcjonuje też bardzo niebezpieczny mit, że młody człowiek potrzebuje niewiele alkoholu by poczuć się pijany. Natomiast prawda jest zupełnie inna. Badania wykazują, że organizm młodego człowieka w okresie adolescencji zupełnie inaczej działa w kontakcie z alkoholem. Zachowuje się w ten sposób, że jest bardziej odporny na działanie alkoholu, niż u dorosłego człowieka. Czyli jeżeli nastolatek jest pijany, to znaczy że wypił dużo alkoholu a nie jak twierdzi jedno piwo, które mu zaszkodziło. Głęboko niepokojący jest też fakt obniżenia wieku tzw. inicjacji alkoholowej, czyli pierwszego kontaktu młodzieży z alkoholem, bo obecnie jest to 13 lat. A należy zaznaczyć, że na tak młody organizm alkohol działa wyjątkowo destrukcyjnie. Wszechobecne piwo, które jest traktowane przez młodych ludzi jak napój a nie jak alkohol powoduje, że jest ono bardzo często spożywane, jest niemalże powszechne. Gdy rozmawiam z młodymi ludźmi i podaję im informacje, że jedno półlitrowe piwo dostarcza do organizmu tyle samo alkoholu co wypicie 60 ml. wódki 40%, to mi nie wierzą kompletnie bagatelizując tę informację. Powszechnie też funkcjonuje mit, że od piwa nie można się uzależnić, co jest kompletną nieprawdą, ponieważ uzależnić się można od każdego napoju zawierającego alkohol. W latach 2012/2013 na terenie Radomia został przeprowadzony Program profilaktyczno edukacyjny pt. Picie alkoholu konieczność czy wybór, finansowany przez Gminę Miasta Radomia, a realizowany przez członków Stowarzyszenia Słoneczny Dom. Programem objęci zostali wszyscy uczniowie szkół ponadgimnazjalnych z terenu Radomia. Ja też byłem realizatorem tego programu. Refleksje po zajęciach z młodzieżą nie napawają optymizmem. Niemalże wszyscy uczniowie uczestniczący w zajęciach twierdzili, że pili alkohol a spora grupa mówiła, że spożywa go systematycznie i to nie zależnie od tego czy ukończyli osiemnaście lat czy nie. 16

19 Najtrudniej było mi dyskutować z uczniami, którzy otwarcie twierdzili, że spożywają alkohol za wiedzą rodziców, którzy im na to pozwalają a w wielu przypadkach w ich obecności. Nie zapomnę dyskusji z jednym z uczniów, który powiedział, że pije codziennie do obiadu wino w towarzystwie rodziców i nie widzą oni w tym nic złego. Otwarcie opowiadali jak oszukują rodziców. Jak pod pozorem nauki u kolegi organizowali pijane imprezy, następnie dzwonili do domu informując, że zostaną na noc gdyż nauka się przedłużyła. Co ciekawe rodzice w te wszystkie kłamstwa wierzą bez zastrzeżeń. Zaczynają reagować dopiero wtedy, gdy stanie jakaś przykra sytuacja. Byłem świadkiem takiego zdarzenia, w jednym z radomskich liceów. Uczeń został przyłapany na spożywaniu alkoholu w czasie przerwy w lekcjach (wyraźna, charakterystyczna woń alkoholu z ust), uczeń się przyznał w obecności pedagoga, że pił alkohol, lecz na drugi dzień podczas wizyty rodziców w szkole, zaprzeczył wszystkiemu i co ciekawe rodzice go bronili, wierząc w jego wersję wydarzeń. Dochodzi do sytuacji, że dyrekcje szkół będą musiały zakupić na wyposażenie alkomaty. Kompletna paranoja. Warto zadać sobie pytanie, skąd biorą się takie zachowania nieletnich? Moim zdaniem z bagatelizowania przez rodziców pierwszych prób sięgania po alkohol przez swoje dzieci. A przecież to dorośli ustalają reguły panujące w domu. Gdyby zdecydowanie reagowali na pierwsze kontakty ich dzieci z alkoholem, oczywiście w sposób spokojny i rzeczowy przedstawiając merytorycznie zagrożenia związane z takimi zachowaniami oraz brak zgody na nie, na pewno odniosło by to pożądany skutek. Natomiast zdecydowana większość rodziców ma dość charakterystyczny pogląd, który można by przedstawić następująco: inne dzieci na pewno piją alkohol, ale maja córka czy syn nie, to niemożliwe. Świadczy o tym choćby fakt, że po przeprowadzonych zajęciach profilaktycznych w jednej ze szkół, w których wzięło udział 180 uczniów, chciałem się spotkać z rodzicami i porozmawiać o tym co usłyszałem od ich pociech, na spotkanie przyszło tylko 10 osób. Jest też udowodnioną rzeczywistością, że rodzice nie rozmawiają ze swoimi dziećmi, nie interesują się tym co one robią w czasie wolnym, jak spędzają wieczory poza domem obdarzając młodych ludzi nieadekwatnym zaufaniem. Bardzo ważną sprawą jest też to, że dorośli bardzo często bagatelizują początki sięgania po alkohol przez swoje pociechy Innym problemem dostrzeganym gołym okiem jest fakt, że wiedza młodzieży jak i ich rodziców na temat wszelkich uzależnień zarówno chemicznych jak i behawioralnych (od sposobu zachowań) jest znikoma. Wynika to ze szczupłości oferty zająć profilaktycznych. Z tego co się orientuję to tak szeroka akcja profilaktyczna (wszystkie szkoły ponadgimnazjalne w Radomiu) odbyła się tylko w naszym mieście. Jednak nie należy na tym poprzestać, profilaktyka uzależnień powinna być działaniem ciągłym, gdyż mamy do czynienia z coraz to nowymi problemami w jakie wchodzą młodzi ludzie, jak choćby uzależnienie od Internetu czy od automatów hazardowych. Profilaktyki nigdy dość, bo przez działania zapobiegawcze możemy doprowadzić do sytuacji, że dzisiejsza młodzież w przyszłości będzie dorosłym odpowiedzialnym społeczeństwem. 17

20 Jaki jestem taki byłem Rodzina jako pierwotna grupa społeczna spełnia wiele pozytywnych funkcji w życiu każdego człowieka. To w niej kształtuje się rdzeń osobowości dziecka, którego nie da się całkowicie zmienić w toku żadnych oddziaływań wychowawczych, prowadzonych w szkole i innych placówkach udzielających wsparcia. Oczywiście pomoc taka jest udzielana, ale nie przynosi takich efektów, jakby można było oczekiwać. Obarczanie zatem placówek edukacyjnych winą za przejawianie przez dzieci i młodzież zachowań świadczących o nieprzystosowaniu społecznym jest nieuzasadnione. Rodzice powinni zdawać sobie sprawę z odpowiedzialności, jaka ciąży na nich w kwestii wychowania swoich dzieci. Słuszne wydaje się stwierdzenie,,moje życie w 90% zależy od tego, kim są moi rodzice i w jaki sposób wychowali mnie. Wydaje się, że najsilniejszą metodą wychowawczą jest naśladowanie. Dziecko bardzo często ślepo powiela zachowania rodziców, a szczególnie tego, który stanowi dla niego autorytet. I jeśli nawet rodzice zaprzeczają temu, że uczą dziecko negatywnych sposobów zachowania się, mija się to z prawdą. Nieświadomość ich w tym względzie nie usprawiedliwia ich. Pozostawiają piętno, które odzwierciedla się w postępowaniu kolejnych pokoleń. Dlatego też tak ważne jest zwracanie uwagi na to, aby dawać dzieciom i młodzieży tylko pozytywne wzorce zachowania. Niestety w naszych domach bardzo często dochodzi do sytuacji, które nigdy nie powinny mieć miejsca. Dane statystyczne wskazują na powszechnie stosowaną przemoc i liczne uzależnienia wśród członków rodzin. Pytanie, jakie można sobie postawić dotyczy tego, czy w naszych domach jesteśmy agresywni, czy stosujemy przemoc. I chociaż pozornie wydaje się ono bez znaczenia, ukryty jest w nim głębszy sens. Agresja może być jednorazowa i występować w relacji osób, których siła jest porównywalna. Przemoc jest procesem, w którym zawsze jedna ze stron jest słabsza. Niekoniecznie jednak chodzi o brak siły fizycznej. Może być to przemoc emocjonalna, ekonomiczna, seksualna albo zaniedbanie. Zatem powtarzające się zachowania w postaci bicia, szarpania, kopania, ubliżania, wyzywania, ograniczania pieniędzy, czy zmuszania do seksu z pewnością można włączyć w poczet przejawów przemocy. Większość z nas zdaje sobie sprawę z tego, że są to bardzo negatywne zachowania, które nie powinny mieć miejsca i za których stosowanie grożą sankcje karne. Nie wszyscy jednak już pamiętają lub wiedzą o tym, że rodzice zobligowani są do właściwego pełnienia funkcji opiekuńczej wobec dziecka. Często niestety dzieje się tak, że na skutek niewłaściwej opieki, albo brak jej, dziecku dzieje się krzywda. W takiej sytuacji rodzice odpowiadają za zdarzenie i rozliczani są prawnie tak, jak gdyby stosowali przemoc. Coraz więcej zgłoszeń dokonywanych jest w odniesieniu do przemocy wobec innych członków rodziny, aniżeli tych najmłodszych. Tak samo bezradni i funkcjonujący na podobnej zasadzie jak dzieci, są osoby chore psychicznie, upośledzone umysłowo i w podeszłym wieku. Każda z wymienionych form przemocy także ich dotyka. Przywołując na myśl sprawcę przemocy domowej, wyobrażamy sobie mężczyznę. Taki obraz często odbiega od rzeczywistości. Sprawcą bywają kobiety, a nawet dzieci wobec swoich rodziców, rodzeństwa i dziadków. Sposoby dręczenia innych są różne i bardzo często wyrafinowane oraz okrutne. Skutki są zawsze ogromne. Urazy zewnętrzne, nabyte choroby psychosomatyczne współbrzmią ze zmianami w obszarze funkcjonowania społecznego ofiar. Długotrwałe znajdowanie się w pozycji tego słabego, przyczynia się do wzmocnienia niepożądanych rozwojowo cech i umiejętności. Obniżenie poczucia własnej wartości, uległość, bezradność i pernamentny, wysoki poziom lęku nie sprzyjają walce o swoją godność. Wszystko to w konsekwencji najczęściej uniemożliwia zwrócenie się przez ofiarę po pomoc. Zdając sobie z tego sprawę, odpowiedzialność za udzielenie wsparcia prawnego, medycznego, czy psychologicznego spoczywa na nas wszystkich. Bez naszej reakcji, ofiary pozostaną w swoich zamkniętych klatkach aż do śmierci, albo pozbawione wrażliwości i empatii, przez odczuwane stale cierpienie, staną się oprawcami dla innych. Z czasem, nie wytrzymując same ze sobą, przemieniają się w osoby pozbawione skrupułów i dostają etykietkę sprawcy. Są one jednak agresywnymi ofiarami, które desperacko wołają o pomoc, a nie wymierzanie im kary, które codziennie serwuje im inny członek rodziny. 18 dr Agnieszka Lewicka Zelent UMCS Lublin Wyższa Szkoła Nauk Społecznych i Technicznych w Radomiu