4.2. Niektóre formy patologicznej aktywności dzieci i młodzieży w Internecie gry komputerowe

Transkrypt

1 Internetoholizm, gry komputerowe i hazard internetowy Niektóre formy patologicznej aktywności dzieci i młodzieży w Internecie gry komputerowe Uzależnienie psychiczne i społeczne w grach Uzależnienie psychiczne (psychical dependence), znane też jako psychologiczne, to nabyta silna potrzeba stałego wykonywania jakiejś czynności lub zażywania jakiejś substancji, której niespełnienie jednak nie prowadzi do poważnych fizjologicznych następstw. Uzależnienie psychiczne cechuje: wzrost napędu związanego z poszukiwaniem środka uzależniającego, wzrost tolerancji na działanie środka (obniżenie efektu przyjemności, który on dostarcza), kompulsywna konsumpcja środka kosztem swojego zdrowia oraz otoczenia, osłabienie woli, obsesja brania i natręctwa myślowe utrzymujące się i nawracające nawet po wieloletniej abstynencji, samooszukiwanie się usprawiedliwiające wykonywanie danej czynności (związane z psychologicznymi mechanizmami obronnymi), fizyczne wyniszczenie, brak zainteresowania otoczeniem niezwiązanym ze środkiem i jego zdobywaniem, wypalenie emocjonalne prowadzące nawet do samobójstwa. Zależność psychiczna to stan, w którym osoba dotknięta tą chorobą nie potrafi bez pomocy z zewnątrz przerwać zachowań kompulsywnych związanych ze zdobywaniem i konsumpcją. Nieleczona zależność psychiczna od substancji chemicznych prowadzi najczęściej do więzienia, szpitala psychiatrycznego, a w końcu i śmierci. Nie są znane dziś skuteczne metody leczenia uzależnienia psychicznego od substancji chemicznych. Możliwe jest zatrzymanie kompulsywnych zachowań, ale nie całkowite wyleczenie. Uzależnienie społeczne Uzależnienie społeczne (socjologiczne) wiąże się z zażywaniem środków toksycznych pod wpływem panującej mody (obecnie dopalacze zwane kłamliwie substancjami kolekcjonerskimi) lub w grupie ludzi podobnych do siebie (np. hippisów), w kręgach młodzieży z tzw. subkultur. Istotą zjawiska jest bardzo silne uzależnienie od grupy, co pociąga za sobą bezwzględne respektowanie panujących w niej zasad i obyczajów. Ponadto osoba uzależniona, w miarę pogłębiania się choroby, rezygnuje z ważnych dla siebie wcześniej aktywności, wypada z ról społecznych (utrata pracy, usunięcie ze szkoły, konflikty w rodzinie, zanik zainteresowań, zawężenie kontaktów do grupy narkomańskiej). Następuje coraz więk-

2 118 Rozdział 4 sza marginalizacja i najczęściej również kryminalizacja środowiska, w którym obraca się uzależniony. Przezwyciężenie uzależnienia fizjologicznego w walce z uzależnieniem narkotykowym to niewielkie osiągnięcie. Głównym czynnikiem powodującym, że narkomani wracają do uzależnienia jest jego psychiczny aspekt. W Polsce i na świecie popularnym i skutecznym środkiem do walki z uzależnieniem psychicznym od alkoholu są mityngi AA. Na podobnej zasadzie organizowane są zebrania anonimowych narkomanów, anonimowych nikotynistów, anonimowych erotomanów (AE) oraz anonimowych hazardzistów 6. Gry komputerowe charakterystyka, podziały, zagrożenia i uzależnienie W erze komputeryzacji rozpowszechniły się nowe formy ciekawych rozrywek. Jedną z nich są gry komputerowe. Gra komputerowa, zbiorowa nazwa, którą określa się wszelkie gry i zabawy wykorzystujące możliwości komputera. Miłośnicy gier komputerowych dzielą je na wiele rodzajów, z których najważniejsze to gry zręcznościowe, tzw. Arcade, gry przygodowe, fabularne, logiczne i strategiczne (gry komputerowe stały się ogromną dziedziną przemysłu produkującego programy komputerowe. Innymi słowy jest to interaktywna forma rozrywki przed komputerem). Czy są pozytywne gry komputerowe? Gry komputerowe mają też charakter edukacyjny. Gry sprzyjają nauce, są idealnym medium przekazywania treści z zakresu ekonomii, matematyki, logiki zarządzania czy strategii wykonywania określonych zadań w określonym porządku. Istnieją gry szczególnie temu podporządkowane strategiczne, logiczne czy przygodowe. Zaletą tych gier jest to, że mogą z nich korzystać już najmłodsze dzieci, pomagają one w pewnym stopniu im się rozwijać i poznać możliwości komputera, ale warto też pamiętać, że coraz więcej już tych najmłodszych dzieci styka się bezpośrednio z komputerem, co przy braku nieodpowiedniej kontroli może doprowadzić do tego, że stanie się to niebezpieczne. Gry komputerowe należą także do typowej rangi artystycznej na równi z malarstwem, literaturą, rzeźbą. Szczególną rolę w grach komputerowych odgrywa funkcja rozrywki. Gry komputerowe są źródłem zabawy, dostarczają one rozrywki, pozwalają rozładować codzienne stresy, stanowią pewnego rodzaju odskocznię od codzienności. Mogą być też, niestety, źródłem wyładowywania negatywnych emocji: agresji, która narasta w pewnym odcinku czasu. 6 Rozwalacze, Gazeta Wyborcza , s. 1 3.

3 Internetoholizm, gry komputerowe i hazard internetowy 119 Gry stają się dziś typowym hobby dla większości ludzi. Gracze łączą się w społeczności i spotykają się w wirtualnym świecie innym niż nasz; tego typu działalność sprzyja nawiązywaniu bezpośrednich znajomości. Historia gier komputerowych Historia gier komputerowych sięga przełomu lat 1962/63, kiedy to w Massachusetts, w Instytucie Technologii stworzono pierwszą grę o nazwie Spacewars (zbudowano nawet specjalną konsoletę, by ową gierką się rozkoszować). Za złoty wiek (golden age) gier komputerowych uważa się koniec lat 70. i początek 80. okres lawinowego wzrostu popularności gier zarówno na komputery osobiste, jak i konsole oraz prakonsole, a przede wszystkim automaty wrzutowe (coin-up). Aby dokładnie wyznaczyć ten okres, proponuję uznać jako początek rok 1978 i pojawienie się gry Space Invaders na automaty, a rok 1984 i wydanie na komputer ZX Spectrum słynnego Knight Lore jako zamykającą złoty wiek. Z czasem, aż po dzień dzisiejszy, gry komputerowe stały się jedną z najlepszych (według wielu) rozrywek w wolnym czasie. W kolejnym rozdziale omówię bardziej szczegółowo różnego rodzaju zagrożenia, ale też i korzyści płynące z użytkowania tychże gier. Charakterystyka kategorii gier komputerowych 1. Gry tekstowe czyli oparte na bazie tekstowej rozgrywki. Grafika ograniczona do minimum, czasem występują ilustracje. Z reguły są to gry RPG. 2. Symulatory mogą to być przeróżnego rodzaju symulacje. Od symulatora samochodu rajdowego, aż po bojowe helikoptery najnowszej generacji. 3. Strategiczne czyli wymagają nieco intelektu od potencjalnego gracza. 4. Zręcznościowe gracz musi się wykazać różnego rodzaju zręcznością, ta kategoria wymaga już bardziej szczegółowego podziału na kategorie: Strzelaniny, takie jak DOOM albo Quake, są zazwyczaj krwawe i ponure. Wcielamy się w postać osobnika z solidną bronią dalekosiężną, którego zadaniem jest wydostać się z wrogiej bazy, neutralizując po drodze możliwie dużą liczbę potworów (obcych) albo innych przeciwników. W strzelaninach widzimy świat z punktu widzenia lufy karabinu (Wolfenstein, DOOM, Quake, Duke Nukem 3d). Niektórzy tworzą osobną kategorię dla strzelanin dwuwymiarowych, odmiennych niż opisane w poprzednim akapicie strzelaniny trójwymiarowe. Gry symulują też walkę wręcz. Najczęściej walki mają charakter turniejowy odbywamy pojedynki z kolejnymi przeciwnikami na ringu lub arenie celem zdobycia tytułu mistrza. Krew tryska fontannami (Mortai Combat) Drugą odmianą mordobić są gry chodzone postać kierowana przez gracza wędruje w nieokreślonym bliżej celu, walcząc z licznymi, pojawiającymi się znikąd przeciwnikami. Platformówki zabawa polega na bieganiu, skakaniu i strzelaniu do wrogich obiektów. Często adresowane są do

4 120 Rozdział 4 dzieci. Flippery symulacja znanych, barowych automatów. Istnieje pogląd, że kategoria zręcznościowe jest zbyt ogólna, i jako taka nie ma racji bytu. 5. Gry przygodowe charakteryzują się możliwie rozbudowaną fabułą i skomplikowanym wątkiem detektywistycznym. Postać gracza krąży po świecie gry, rozmawiając z napotkanymi osobami, rozwiązując zagadki, poszukując informacji lub jakichś przedmiotów. Elementy zręcznościowe są zredukowane do minimum (Space Quest, Monkey Island). 6. RPG komputerowa odmiana gier fabularnych role-playing games, gdzie gracz wciela się w postać rycerza, maga lub przedstawiciela innej, przewidzianej w grze, typowej profesji, aby wraz z drużyną bohaterów zwiedzać fantastyczny i zazwyczaj dość rozbudowany świat, dokonując heroicznych czynów lub siejąc popłoch i zniszczenie. Postacie posiadają rozbudowany zestaw określonych liczbowo cech, które są rozwijane wraz ze wzrostem nabywanego doświadczenia. Ma to istotny wpływ na przebieg rozgrywki (Eye of the Beholder, Darklands, Betrayal at Krondor). 7. Gry logiczne są przeniesieniem na ekran rozmaitych, wymagających wytężonego myślenia łamigłówek. 8. Gry sportowe koszykówka, piłka nożna, hokej i inne dyscypliny sportu przeniesione na ekran komputera. Czasami jest się menedżerem, czasem graczem albo jednym i drugim. Akcja polega na wpływaniu na przebieg dowolnej, także nieistniejącej w rzeczywistości, rozgrywki sportowej. Gry sieciowe, w których zmagamy się już nie ze sztuczną inteligencją komputera, ale z żywym i nieprzewidywalnym przeciwnikiem, jakim jest drugi człowiek, siedzący przy drugim komputerze w tym samym pokoju albo na drugim końcu świata. Negatywny wpływ gier komputerowych na życie człowieka Wiele gier komputerowych to zabawy brutalne, w których krew leje się strumieniami. Na przykład seria Quake I, II i III, w której gracz ma możliwość niszczyć wszystko, co się porusza, pokaźnym arsenałem, w skład którego wchodzą (w zależności od części gry): Nailgun (broń wystrzeliwująca z dużą prędkością bolce, potocznie zwana bolcówą lub gwoździówą ), wyrzutnia rakiet, która zamienia naszego przeciwnika w kawał mięsa, piła motorowa, działko Vulcan, czyli rodzaj ciężkiego karabinu maszynowego. Użytkownik, korzystając z gry komputerowej, nastawia siebie i swoją psychikę na różnego rodzaju bodźce docierające do świadomości lub podświadomości. Miłośnicy gier komputerowych wychwalają, jakie to profity można czerpać z gier, natomiast ich przeciwnicy wysuwają argumenty przeciwko grom komputerowym. Poniżej zaprezentuję argumenty obydwu stron. Młody człowiek, grając w brutalne gry, uczy się negatywnych zachowań. Brutalne gry komputerowe jako czynnik sprzyjający powstawaniu agresji jednym ze sposobów uczenia się negatywnych zachowań

5 Internetoholizm, gry komputerowe i hazard internetowy 121 jest obserwowanie modelu i przejmowanie jego cech. Tak więc chłopak grający w Quake, po rozwaleniu kilku tuzinów potworów w neogotyckich katakumbach, bierze piłę łańcuchową znad kominka, maskę hokejową dziadka i wychodzi na miasto (dlatego rodzice muszą kontrolować gry dzieci). Z wychowawczego punktu widzenia niebezpieczne dla psychiki i zachowań jest to, że gry kształtują agresję u dzieci i młodzieży poprzez ukazywanie w nadmiarze scen przemocy. Początkowe silne pobudzenie emocjonalne na skutek wielokrotnego oglądania takich scen prowadzi do zobojętnienia i braku reakcji na przedstawiane obrazy. Wpływ gier na postawy i zachowania dzieci i młodzieży zaznacza się, przede wszystkim, w sferze zachowań zewnętrznych. Wielość scen agresji wyrabia przekonanie o powszechności agresji oraz powoduje utratę wrażliwości na ból, cierpienie czy przemoc. Sceny takie przedstawione z obojętnością ułatwiają naśladowanie agresywnych zachowań. Gry to nie tylko proces powolnego obumierania zwojów mózgowych to także atrakcyjny sposób spędzania czasu, jeden z typów relaksu, do którego jest coraz powszechniejszy dostęp. Negatywne skutki korzystania z dobrodziejstw wirtualnych zabaw to często temat na artykuły w pismach kolorowych, gdzie stopień rozwijania się młodzieży sięga niewyobrażalnych poziomów. Najczęściej jednak demonizowanie zjawiska skutkują jednostronnością spojrzenia na sprawę, nierzetelnością dziennikarską i w wielu przypadkach zupełną nieznajomością tematu. Jeśli istnieje potrzeba obiektywnego spojrzenia na zjawisko gier komputerowych, to tym większy sens zaprezentowania go na łamach serwisu Twoje PC, któremu tego typu tematy są bliskie. O tym że ślepniemy przed monitorami, wiemy nie od dziś. Gry komputerowe uzależniają, jak wynika to z definicji, gdyż uzależnienie to nic innego, jak mocno utrwalona skłonność do wykonywania mniej lub bardziej przyjemnych czynności, które są często szkodliwe dla zdrowia, a także potępiane przez otoczenie, np.: alkoholizm, nikotynizm, narkomania. Źródło nałogu tkwi w przyjemnościach dostarczanych przez dane przedmioty, w potrzebie ucieczki w inny świat przed cierpieniem fizycznym czy zagrożeniem. Walka z nałogiem jest bardzo trudna. Na podstawie wnikliwej diagnozy konieczne jest postępowanie terapeutyczne, np.: zmiana środowiska, stosowanie leków, psychoterapia. Uzależnienie od gier komputerowych jest możliwe tak samo jak np. od Internetu. Gracz popada w psychozę, gdy nadmiernie używa owych rozrywek. Czasami grami fascynujemy się bardziej, niż na to zasługują. Zapominamy nie tylko o kontaktach międzyludzkich, ale także o podstawowych potrzebach organizmu, uważa się, że uzależnienie od gier komputerowych ma charakter zarówno psychiczny, jak i fizyczny. Na uzależnienie fizyczne składa się przymusowe powtarzanie pewnych zachowań i brak zainteresowania innymi formami aktywności. Przy próbach zaprzestania mogą pojawić się tak ekstremalne reakcje fizjologiczne

6 122 Rozdział 4 jak na przykład drżączka. Według Marca Griffithsa uzależnienia komputerowe można podzielić na pierwotne i wtórne. W pierwszym przypadku mamy do czynienia z potrzebą przeżycia emocji, uzyskania efektu pobudzenia, sprawdzenia swoich umiejętności. W drugim przypadku gra komputerowa jest traktowana jako forma ucieczki od rzeczywistości. Ponadto ten rodzaj uzależnienia ma negatywne konsekwencje dla zdrowia graczy. Negatywne oddziaływanie na stan zdrowia Około 30% użytkowników komputera skarży się na rozmaite dolegliwości związane z jego używaniem. Najczęstsze problemy to: nadwyrężanie mięśni nadgarstka, naprężony kark, bóle dolnych części kręgosłupa, męczenie się wzroku, bóle głowy i ogólne zmęczenie organizmu. Cierpią także nadwyrężone więzadła kręgów. Szczególnie dzieci i młodzież, będąc w fazie wzrostu i rozwoju fizycznego, są narażeni na poważne konsekwencje zdrowotne. Dwa główne zagrożenia to niedobór ruchu, siedzący tryb życia prowadzi do osłabienia układu mięśniowego niezbędnego do utrzymania sprawności kręgosłupa i prawidłowej postawy. Długotrwałe, często nieprawidłowe pozycje przy komputerze to główne przyczyny sprzyjające powstawaniu wad postawy. Poza tym wszystkim wydaję mi się, że człowiek normalny, czyli mniej więcej taki, który potrafi żyć w społeczeństwie, mam na myśli szarego obywatela, potrafi odróżniać fikcję komputerową od rzeczywistości, tak samo jak nie bierze się dosłownie przekazu filmów lub nawet muzyki. Tak więc ktoś po obejrzeniu Urodzonych morderców nie stwierdzi, że fajnie jest zabijać i pójdzie z Shotgunem na miasto. Mimo wszystko wirtualne gry w pewnym stopniu stępiają wrażliwość ludzką! Zależy to od typu osobowości człowieka w nie grającego. Zalety gier komputerowych Naturalnie każda czynność wykonywana na siedząco w nieprawidłowych pozycjach czy niepoprawnych miejscach pracy powoduje większy lub mniejszy uszczerbek na zdrowiu. Tak więc nie ma różnicy między siedzeniem przed komputerem i np. właśnie graniem w różnego rodzaju gry. Mówi się, że gry komputerowe sprzyjają (w niektórych przypadkach) nauce. Przede wszystkim nauce obsługi komputera. Bo cokolwiek by nie mówić o wadach tego urządzenia, to jedno jest pewne, w dzisiejszych czasach umiejętność pracy z komputerem bardzo się przydaje. Dzięki niej możemy znaleźć lepszą pracę, zdobywać przydatne informacje, przeszukując Internet. Bliska znajomość z komputerem pozwala także uniknąć kłopotów przy kupowaniu następnego egzemplarza tego wyjątkowego urządzenia. Inne zalety edukacyjne gier komputerowych to: usprawnianie umiejętności postrzegania, kojarzenia, logicznego myślenia. Doskonalą refleks, koordynację wzrokowo-ruchową, zręczność manualną. Rozwijają wyobraźnię przestrzenną. Sprzyjają rozwijaniu umiejętności planowania strategiczne-

7 Internetoholizm, gry komputerowe i hazard internetowy 123 go, poszerzaniu wyobraźni. Uczą podejmowania decyzji i zastanawiania się nad ich konsekwencjami. Biorąc pod uwagę wszystkie argumenty za i przeciw, użytkowanie gier komputerowych nie niesie ze sobą żadnych zagrożeń, pod warunkiem, że jest to użytkowanie z umiarem i rozsądkiem. Możliwość uzależnienia wydaje się rzeczywiście bardzo groźna, ale sam fakt grania nie sprawi raczej, że ze zwykłego, szarego człowieczka uczyni maniaka, który rzuci wszystko, co w życiu ważne, aby grać. Bardzo ważne w życiu każdego człowieka jest to, aby robić to, co się naprawdę lubi i aby czymś się interesować to nadaje życiu większy sens i pozwala poznawać wiele różnych możliwości, jakie daje nam technika w dzisiejszych czasach. Gry posiadają cechę, której brak w innych typach rozrywki: interaktywność, czyli komunikację obustronną, aktywny dialog człowieka z grą. Przykładowa gra internetowa, która uzależnia TIBIA Tibia to gra internetowe typu MMORPG (Massive Multiplayer Online Role Playing Game). Polega na tym, iż gracz kieruje stworzoną przez siebie postacią w wirtualnym świecie. Gra toczy się w Internecie pomiędzy graczami z całego świata, nie ma określonego końca ani scenariusza. Rozwój wydarzeń zależy od osoby grającej oraz od czasu, który zostanie spędzony w cyberprzestrzeni. Jakiś czas temu okazało się, że ta pozornie niewinna gra stała się tragicznym przykładem internetoholizmu wśród młodzieży. Gimnazjalista z Wrocławia dostał ataku furii, gdy jego matka wyłączyła mu komputer, nieświadomie uśmiercając przez to jego postać. Krzyczał, miotał się po domu, a następnie zaczął rzucać w matkę rzeczami, które miał na swoim biurku. Na koniec zaczął ją bić krzesłem. Przyczyny zachowań patologicznych Gra nie ma końca ani innych przestojów. Nasz bohater wędruje po wirtualnym świecie i zabija potwory. Za każde zwycięstwo gracz otrzymuje specjalne punkty, zwane doświadczeniem oraz pieniądze. Dzięki temu nasza wirtualna postać rozwija się, zdobywa nowe umiejętności, otrzymuje dodatkową broń i uzbrojenie. Staje się coraz silniejsza, przez co... jeszcze łatwiej może zabijać kolejne potwory, zdobywać kolejne punkty i pieniądze i dalej się rozwijać. Prostota obsługi, przyjemna grafika. W grze rywalizują między sobą żywi ludzie. Grają ze sobą dzieci, które codziennie chodzą razem do szkoły, bawią się na podwórku. Wprowadza to swoisty element rywalizacji między rówieśnikami. Każdy chce być lepszy, chce mieć silniejszą postać, aby dzięki temu cieszyć się większym autorytetem wśród innych graczy. Osiągnięcie tego celu wymaga spędzania coraz większej ilości czasu przy grze, chęć bycia najlepszym stopniowo staje się najważniejszą rzeczą w życiu dziecka.

8 124 Rozdział 4 Fazy uzależnienia od gier komputerowych Faza I. Początkowo dziecko spędza niewiele czasu przy grze, wdraża się do świata gry, poznaje zasady panujące w poszczególnych światach. Zwykle dowiaduje się on o tej grze od przyjaciół, którzy już wcześniej dołączyli do rzeszy graczy Tibii. Jeśli dziecko grywa sporadycznie, traktuje to jako czystą rozrywkę i potrafi rozgraniczać świat rzeczywisty od wirtualnego, nie ma powodu do niepokoju. Gorzej, jeśli dziecko zacznie się coraz bardziej wciągać w grę. Jeśli gracz złapie bakcyla i zacznie spędzać coraz więcej czasu przy komputerze. Prowadzi to do stopniowego ograniczenia czasu poświęcanego na inne aktywności, w tym czasu poświęcanego na naukę. Oceny w szkole ulegają pogorszeniu, dziecko po powrocie do domu siada od razu do komputera i całe popołudnie spędza, grając. Jeśli spotyka się z rówieśnikami, to zwykle grają lub przynajmniej rozmawiają o grze, chwalą się, kto ile zabił ostatnio potworów i na jakim poziomie jest jego postać. Faza II. Kolejnym etapem uzależnienia jest sytuacja, gdy gracz przestaje zupełnie wychodzić z domu. Całe dnie spędza w domu, grając, zaczyna wagarować. Jeśli nie może grać w domu, ponieważ zabraniają mu tego rodzice, zaczyna odwiedzać kawiarenki internetowe lub gra u kolegów. Poważnym objawem jest fakt, że osoba zaczyna niedojadać i niedosypiać z powodu tego, że gra jest ważniejsza niż zaspokajanie podstawowych potrzeb fizjologicznych. Osoba staje się rozdrażniona i nerwowa, gdy nie może dalej grać. Cały czas spędza przed komputerem, o niczym innym nie mówi, chce, aby zwracano się do niej tak, jak do jej bohatera. Jakie są skutki uzależnienia od gier komputerowych patologicznych dla otoczenia? Siecioholizm, czy w tym konkretnym przypadku Tibioholizm, jak każde inne uzależnienie prowadzi do wypaczeń osobowości. Uzależniony gracz całe dnie spędza przy komputerze, jego sprawność fizyczna ogranicza się do operowania myszką, wzrok się pogarsza, traci zdolności do komunikacji z prawdziwym otoczeniem. Dla rodziny gracza również jest to tragedia. Dziecko odrywa się od rzeczywistości, staje się agresywne, gdy nie może oddawać się swojej rozrywce. Ekstremalnym przypadkiem jest przytoczona na początku sytuacja, gdy dziecko pobiło matkę, kiedy wyłączyła mu komputer Walka z uzależnieniem od gier komputerowych dzieci i młodzieży W przypadku leczenia uzależnienia od Internetu bądź komputera występuje dodatkowy problem. Osoby z tym uzależnieniem trudno jest bowiem skłonić do spotkania ze specjalistą, ponieważ są przyzwyczajone do obcowania z ekranem bądź do porozumiewania się za pomocą klawiatury. Decyzja o podjęciu leczenia następuje dopiero wówczas, kiedy osoba zainteresowana zacznie zauważać różnicę między zdrowym a patologicznym korzystaniem z komputera.

9 Internetoholizm, gry komputerowe i hazard internetowy 125 Leczenie siecioholików Osoby uzależnione od Internetu wymagają pomocy psychoterapeutycznej, stąd np. w Stanach Zjednoczonych powstało wiele instytutów specjalizujących się w tego rodzaju terapii. W Internecie funkcjonuje grupa Anonimowych Siecioholików (Netaholics Anonymous). Opracowano też wersję Dwunastu kroków dla uzależnionych od Internetu, opartą na doświadczeniach Anonimowych Alkoholików. Istnieją również grupy Chataholics Anonymous, czyli osób uzależnionych od rozmów przez Internet. Jedyny w Polsce ośrodek, który od 10 lat zajmuje się różnego rodzaju uzależnieniami od maszyn, to Stołeczne Centrum Odwykowe w Warszawie. Terapia zespołu uzależnienia od Internetu jest bardzo podobna do programów leczenia uzależnienia od alkoholu czy patologicznego hazardu. Pomocne w terapii jest także przygotowanie szczegółowego planu dnia, a w nim, przede wszystkim, określenie ram czasowych korzystania z Internetu, a także innych codziennych aktywności, łącznie z wypoczynkiem. Uzależnienie od Internetu staje się powoli takim samym problemem społecznym jak alkoholizm czy narkomania. Jednak ze względu na anonimowość internautów trudno jest prowadzić badania naukowe nad tym zjawiskiem. Uzależnienie od Internetu pociąga za sobą wiele konsekwencji zarówno psychologicznych, jak i fizjologicznych, takich jak: rezygnacja z bezpośredniego kontaktu międzyludzkiego, utrata zainteresowania wszelkimi formami aktywności społecznej, zaniedbanie życia rodzinnego, nauki, pracy, brak troski o własne zdrowie i higienę osobistą (m.in. zapominanie o posiłkach), zaburzenia w zakresie własnej tożsamości, w sferze uczuć i emocji, zawężenie zainteresowań i możliwości intelektualnych, utrwalenie postawy egocentrycznej, zubożenie języka, rezygnacja z rozrywki, kłopoty finansowe (rachunki za Internet). Bez wątpienia Internet jest także miejscem pracy wielu ludzi. Dlatego dopóki przebywanie w sieci ma obiektywną i uzasadnioną przyczynę, to bez względu na ilość spędzanego w niej czasu nie można mówić o uzależnieniu. Problem pojawia się z chwilą utraty kontroli nad czasem i sposobem użytkowania tego medium. Osoby, u których stwierdzono uzależnienie od Internetu lub zagrożenie tym uzależnieniem, najczęściej spędzają czas na następujących formach aktywności online: 1. Internet Reality Chat (IRC). Usługa służąca do porozumiewania się z innymi osobami korzystającymi z Internetu. Jest to forma pisanej rozmowy. Umożliwia nawiązywanie nowych znajomości i zdobywanie wiedzy. W Polsce zdążono już zanotować pierwsze małżeństwa, które zapoznały się na kanale i po spotkaniu w realu (miejsce realne nie Internet) związały się ze sobą. Inną istotną zaletą tych form komunikacji jest możliwość porozumiewania się z ludźmi z całego świata, bez ponoszenia gigantycznych kosztów, które wiązałyby się z rozmowami telefonicznymi.

10 126 Rozdział 4 2. Gry online. Specyfika gier online (w sieci) polega na tym, iż naszym przeciwnikiem nie jest komputer, lecz żywy człowiek, który gdzieś na świecie siedzi przed monitorem komputera tak jak i my. Według niektórych badaczy tego zjawiska, poprzez tego typu gry narasta w graczach poziom agresji, który następnie jest rozładowywany w świecie realnym na zwykłych ludziach. Istnieją również teorie przeciwnie, twierdzące, że tego typu gry mogą być okazją do rozładowania napięcia. Grając z ludzkim przeciwnikiem, to nie my (poprzez wybór stopnia trudności) określamy, jak dobry będzie nasz konkurent, często robi to za nas przypadek. Pozwala to na sprawdzenie się, jak wypadamy w porównaniu z kimś innym. Synchroniczne gry interaktywne są środowiskiem, w którym internauci spędzają dużo czasu, będąc w sieci. Tematyka tych gier jest bardzo zróżnicowana, różnią się między sobą stopniem skomplikowania akcji, a przede wszystkim trudnością. Świat gier komputerowych może być szczególnie interesujący dla osób młodych, często zagubionych, mających trudności w nawiązywaniu kontaktów interpersonalnych, osób, które potrzebują dowartościowania. 3. World Wide Web (WWW). Zasoby Web są nieprzebrane, istnieją miliony stron poświęconych przeróżnej tematyce. Chcąc się czegoś dowiedzieć o danej dziedzinie życia, wystarczy przeszukać globalną pajęczynę. Na stronach internetowych jest wszystko. Wśród internautów krąży nawet powiedzenie: jeśli czegoś nie ma w Internecie, to nie istnieje. 4. Grupy dyskusyjne (newsgroups) i listy adresowe. Część sieci, która pozostała z początków Internetu (USENET). Dzięki nim dostajemy sporo i z grupy lub listy, do której się zapisaliśmy. Czasami samo przeczytanie takiej ilości korespondencji jest już nie lada kłopotliwe, gdyż w skrajnych przypadkach dziennie ilość odpowiedzi przekracza sto. Często można dowiedzieć się z nich wielu ciekawych rzeczy, lecz z reguły są to ogólne informacje, które tylko zabierają nam czas. 5. Aukcje internetowe. Najnowsze zjawisko występujące w Internecie. Do największych polskich aukcji internetowych zalicza się Allegro ( Osoby zaglądające na tę stronę czują podniecenie związane z grą, z tym że licytują jakiś przedmiot. Obecnie młodzi ludzie pobierają z Internetu całą masę przeróżnych plików na swój komputer. Statystycznie są to głównie muzyka, filmy i gry komputerowe. Jednak raz ściągnięta gra jest kopiowana wiele razy i krąży wśród użytkowników. Internet niewątpliwie bardzo pomógł w rozwoju pirackiego rynku. Największym przekleństwem producentów gier, i nie tylko, są darmowe serwery filehostingowe, gdzie każdy eksportuje pliki i udostępnia je wszystkim użytkownikom znającym adres, gdzie dany plik jest zamieszczony. Jednak pobieranie gier, na swój komputer, jest często bardzo skomplikowane, co niejako utrudnia ich użytkowanie i rozprowadzanie. Pierwszy problem pole-

11 Internetoholizm, gry komputerowe i hazard internetowy 127 ga na tym, że ściąganie danej gry przeciętnemu użytkownikowi Internetu zajmuje dużo cennego czasu. Producenci gier starają się za wszelką cenę utrudnić shakowanie gry i umieszczenie jej w Internecie. Stąd mogą się pojawić błędy podczas grania w nielegalnie ściągniętą grę spowodowane, między innymi, kilkakrotnym hackowaniem. Musimy się z nimi uporać oraz rozpracować skomplikowaną instalację pirackiej gry, która czasami przypomina złamanie kodu firewall. Czasami instrukcja do instalacji danej gry zajmuje nawet całą stronę A4. Mimo że proces ściągania i instalacji pirackich gier jest tak złożony, tylko nieliczni użytkownicy wydają pieniądze na oryginalne produkty. Rozrywki online Dzięki Internetowi rozpowszechniły się rozrywki online, czyli zabawa z innymi graczami. Już w roku 1998 dostępne były gry, które miały taką opcję. Teraz praktycznie każda gra ma tryb wieloosobowy, z którego korzystają ludzie z całego świata. Żeby zagrać bez problemów w multiplayera musimy oczywiście posiadać oryginalną grę. Pomysłowi gracze znaleźli jednak bardzo wiele sposobów na uniknięcie kupna oryginału. Tworzone są piracki serwery, generatory kluczy i cała masa patchów, które pozwalają na połączenie się z innymi graczami przez Internet. Oczywiście pirackie serwery nie dorównują jakością tym oryginalnym. Takie serwery, zwane też domowymi, są na przeciętnych pecetach i nie działają zbyt efektywnie. Większość serwerów jest tak naprawdę bardzo słaba i często występują problemy z połączeniem. Jednak gra przez Internet oferuje nam o wiele więcej rożnych możliwości i łączy się z dużo lepszą zabawą, co powoduje, że pirackie serwery, mimo słabej jakości, są przepełnione graczami. Istnieją również tzw. gry typu MMO (Massively Multiplayer Online), które są stworzone do gry tylko w Internecie. Przyciągają one rzesze osób z całego świata. Gry tego typu oferują zupełnie nową, lepszą rzeczywistość. Mamy tam swoich znajomych, wypełniamy z nimi różnego rodzaju zadania, a nawet możemy się z nimi upić. Gracze spędzają wiele godzin przed komputerem, prowadzą przez to typowo siedzący tryb życia, który bez wątpienia jest bardzo szkodliwy dla zdrowia. Tego rodzaju gry bardzo uzależniają, zwłaszcza młodych ludzi, którzy chcą się oderwać od przytłaczającej ich rzeczywistości. Bezpieczni przed swoim monitorem stają się bardziej pewni siebie, demonstrują siłę stworzonej przez siebie postaci, często przez znęcanie się nad mniej doświadczonymi graczami. Po pewnym czasie zatracają oni jakąkolwiek granice pomiędzy rzeczywistością a grą. Jedną z najbardziej znanych gier tego typu jest World of Warcraft, który posiada 13 milionów użytkowników. Gracze są tak pochłonięci wyżej wymienioną grą, że nawet wymyślają modlitwy na jej cześć, co jest po prostu niedorzeczne. Oto jedna z takich patologicznych modlitw O GMie potężny Użycz mi siły Abym mógł tępić każdego Kto mi na drodze stanie i nie

12 128 Rozdział 4 wyrzucaj AFKerów A cziterów banuj Enter (the battle). WoW jest zarazem pierwszą grą, która rozprzestrzeniła się na taką skalę, zarabiając przy tym miliony dolarów. Dochody producentom gry przynosi abonament, który każdy gracz musi płacić co miesiąc. Nieodłącznym elementem tego rodzaju gier są wirtualne pieniądze, które są nam potrzebne podczas rozgrywki. Ciekawym faktem jest to, że takie pieniądze możemy zakupić za prawdziwą gotówkę. W większości przypadków tego rodzaju handel jest nieopodatkowany, więc nielegalny. Bardzo wielu młodych ludzi oraz dzieci marnuje pieniądze rodziców na zakup, na przykład nowej zbroi dla swojej postaci, na aukcji internetowej 7. Jeśli nie chcemy się męczyć ze ściąganiem i instalowaniem gry, możemy zagrać w mini gry na stronach internetowych 8. Jest to najprostsza forma rozgrywki, jaką możemy znaleźć na rynku. Wbijamy odpowiedni adres strony, a ta oferuje nam tysiące prostych gier. Nie są one tak zaawansowane. Na początku tego typu gry miały charakter dydaktyczny (typowe gry logiczne), teraz jednak idea się trochę zmieniła. Taka gra musi być wciągająca i jak najdłużej utrzymać gracza na danej stronie. Co za tym idzie, gry są często brutalne, a twórcy nie szczędzą graczowi krwawych scen. Internet oferuje nam również całe mnóstwo gier o tematyce erotycznej, w której nie brakuje wulgarnych scen. Najgorsze jest to, że najczęstszymi użytkownikami stron z grami online, są dzieci poniżej 16 roku życia. Oczywiście przed uruchomieniem bardziej krwawej gry, czy też takiej z elementami erotycznymi wyświetla się ostrzeżenie, że dana gra dozwolona jest od 18 roku życia. Jesteśmy zmuszeni do odpowiedzi na pytanie o pełnoletniość. Jednak wystarczy jedno kliknięcie i już mamy 18 lat. Rezultat jest taki, że nawet ośmiolatek może wejść na każdą stronę przeznaczoną dla osób powyżej 18 roku życia. Znane są przypadki osób, które pod wpływem erotyki oglądanej w dzieciństwie, nie były później zdolne do normalnych relacji damsko-męskich. Jak temu zaradzić? Na razie nikt nie wymyślił sposobu na 100% rozwiązanie tego problemu. Nie wiem, czy jesteśmy w stanie kiedykolwiek nad tym zapanować. Uważam, że rodzice powinni po prostu bardziej interesować się tym, z jakich stron internetowych korzystają ich dzieci. Taka kontrola na pewno zaowocowałaby ograniczeniem szkodliwych gier. Gwałtowny rozwój technologii i rozprzestrzenienie się Internetu spowodowały, że młodzi ludzie coraz rzadziej uprawiają sport lub spotykają się, aby porozmawiać. Teraz młode pokolenie woli pograć w WoWa czy CS-a zamiast w piłkę nożną. Jest to niewątpliwie niepokojące zjawisko, z którym powinniśmy, w miarę możliwości, walczyć, zanim będzie za późno (najważniejsza jest tu rola rodziców). Możemy także zauważyć, że świat wirtualny coraz bardziej upodabnia się do rzeczywistego, między innymi, pod względem wykonywanych w nim czynności, 7 A. Augustynek, Uzależnienia komputerowe..., op. cit. 8

13 Internetoholizm, gry komputerowe i hazard internetowy 129 ale również pod względem zachowań i relacji międzyludzkich, które w nim występują. Gry komputerowe są stosunkowo nowym zjawiskiem społeczno-kulturowym. Pierwsza gra komputerowa powstała w latach w Stanach Zjednoczonych. W Polsce pierwsze gry komputerowe pojawiły się dopiero na przełomie lat 80. i 90. i z roku na rok stają się coraz bardziej powszechną i atrakcyjną formą spędzania czasu przez dzieci i młodzież. Obecnie prawie wszystkie dzieci mają kontakt z grami komputerowymi. Większe zainteresowanie i zaangażowanie w tę formę interaktywnej zabawy występuje u chłopców niż u dziewcząt. Chłopcy interesują się grami w młodszym wieku niż dziewczęta i spędzają przy nich znacznie więcej czasu. Badania wśród uczniów szkół podstawowych i gimnazjów pokazują, że dziewczęta grają średnio 5,5 godz., chłopcy zaś 13 godz. na tydzień. Istnieją też różnice w rodzaju preferowanych gier komputerowych dziewczęta częściej wybierają gry edukacyjne, zręcznościowe i przygodowe, chłopcy natomiast są zwolennikami gier typu bijatyki czy strzelaniny oraz gier sportowych. Oddziaływanie gier komputerowych na graczy zależy od wielu czynników, wśród których nadrzędne znaczenie ma treść gier i czas im poświęcany. Ponadto siła wpływu gier zależy także od innych cech wieku, cech temperamentu i osobowości, jakości więzi w środowisku rodzinnym, rówieśniczym i in. Różne osoby mogą więc w różnym stopniu ulegać wpływowi gier komputerowych. Powstaje tutaj pytanie: Czy rodzice wiedzą w co grają dzieci w Internecie? Analiza treści gier dostępnych na rynku pokazuje, że większość z nich (ok %) angażuje gracza w akty brutalnej przemocy i okrucieństwa. Formy destrukcji i przemocy w grach są różne, mniej lub bardziej drastyczne, o różnym stopniu realizmu. Najbardziej brutalne są gry określane przez graczy jako bijatyki lub strzelaniny (np. Doom, Blood, Mortal Kombat, Street Fighter), w których jedynym celem jest przemoc i destrukcja. Zadaniem gracza jest niszczenie, zabijanie lub okaleczanie ciała przeciwnika różnymi dostępnymi środkami (np. nożem, piłą tarczową). Gracz wciela się w bohatera i ogląda świat jego oczami, przed sobą widzi ręce tego bohatera oraz wybraną przez siebie broń. Dokładnie widoczni są atakujący przeciwnicy, akt zabijania oraz zakrwawione szczątki pokonanych. Również w grach zręcznościowych najczęściej jedynym celem jest zabicie i zniszczenie jak najwiekszej liczby przeciwników. Oto patologiczne aspekty gier agresywnych W zależności od gry i pomysłowości jej twórców zabijać można na różne sposoby. W bijatykach można zadawać przeciwnikom śmiertelne ciosy w walce wręcz, np. ciosy pięścią w twarz, w brzuch, kopniaki w głowę, walenie głową o podłogę, łamanie kręgosłupa, wykręcanie głowy o 180. Można też rozjeżdżać ludzi czołgiem lub pędzącym samochodem. Na przykład w grze Carmageddon

14 130 Rozdział 4 gracz dostaje punkty oraz uzyskuje przedłużenie czasu gry za rozjeżdżanie przechodniów kobiet, starców i dzieci. Zachowania rannych i umierających przeciwników przedstawione są bardzo naturalistycznie, np. postać zastrzelona z przeraźliwym krzykiem rozpada się na części, bryzgając dookoła strumieniami krwi, czasami ciałami zastrzelonych wstrząsają śmiertelne konwulsje. Przechodząc przez zakątki wirtualnego świata gier, zobaczyć można przerażające sceny. Fragment recenzji popularnej wśród graczy gry Ouake 2 zamieszczony w jednym z pism komputerowych tak je opisuje:...fabryka, w której Obcy taśmowo przerabiają porwanych z Ziemi ludzi na cyborgi lub pożywne mięso, jest najbardziej szokującym levelem w grze. Mamy więc wielkie maszyny do mięsa, do których co chwila wpadają ludzie, aby wypaść już jako papka; są komory, w których zgniata się więźniów potężnymi tłokami, stoły operacyjne z piłami tarczowymi. W grze Blood krew leje się strumieniami, bryzga na wszystkie strony, plami ściany i wsiąka w ziemię. Wszędzie leżą zmasakrowane ciała, straszliwie okaleczone korpusy wiszą na hakach, na ziemi walają się urwane kończyny, przepołowione korpusy i wydłubane oczy. Wszędzie leżą urwane głowy, które można kopnąć jak piłkę. W grach komputerowych obok obrazu bardzo ważne są efekty dźwiękowe, które potęgują przeżywane przez graczy emocje, ponieważ nadają obrazom więcej realizmu. Oto fragmenty niektórych recenzji: bardzo realistyczne są odgłosy łamanych kości, odgłosy, co tu mówić, trzeba po prostu usłyszeć. Warkot karabinów maszynowych, odgłosy ginących żołnierzy, syk miotaczy płomieni, nawet chrzęst gniecionych kości piechura pod gąsienicami czołgu. Recenzje tych gier są porażające! Cytowane fragmenty recenzji gier komputerowych u człowieka z normalną wrażliwością muszą budzić niepokój. Jednak nie samo istnienie gier zawierających przemoc jest niepokojące, bardziej przerażający jest fakt, że wcielanie się w sadystycznych morderców w grach komputerowych jest dla niektórych dzieci ulubioną zabawą. Przemoc w grach komputerowych i ich negatywny wpływ na dzieci Wzrastająca stale popularność gier komputerowych, czas im poświęcany oraz nasycenie gier brutalną przemocą nie pozostaje bez wpływu na psychikę dziecka. Badania nad oddziaływaniem gier zawierających przemoc pokazują, że zaangażowanie w tego typu gry zwiększa agresywność graczy. Po zakończeniu gry zaobserwowano u graczy większą impulsywność w działaniu, przypisywanie innym wrogich intencji, nastawienie na podporządkowanie sobie innych, większą koncentrację na sobie i swoich potrzebach oraz osłabienie zdolności empatycznych i zachowań prospołecznych. Ponadto badania pokazują, iż dzieci grające w gry, które angażują w akty przemocy są obojętne na potrzeby innych ludzi, częściej prezentują postawę mieć niż dzieci niegrające,

15 Internetoholizm, gry komputerowe i hazard internetowy 131 są bardziej roszczeniowi i interesowni, nastawieni na rywalizację, a ich relacje z rówieśnikami i rodziną cechuje brak głębszych więzi emocjonalnych. Psychologowie na całym świecie, na podstawie badań, alarmują, że oddziaływanie gier jest o wiele silniejsze niż oddziaływanie przemocy oglądanej w telewizji przede wszystkim dlatego, że posiadają one interaktywną formę. Gracz podlega także wpływom innych silnych mechanizmów, które nie występują podczas oglądania telewizji, wśród których wymienia się: aktywne uczestnictwo w grze komputerowej gracz nie tylko ogląda przemoc, ale przede wszystkim sam jej dokonuje na ekranie komputera poprzez bohatera, którym kieruje; silna koncentracja na grze gracz nie może jednocześnie robić czegoś innego, całkowicie angażuje się w wirtualny świat, co może prowadzić do zacierania granic pomiędzy fikcją a rzeczywistością; możliwość wielokrotnego powtarzania gry pozwala oswoić się i przyzwyczaić do najbardziej drastycznych scen. Przemoc staje się czymś normalnym i niewzbudzającym emocji. Prowadzi to do akceptacji w realnym życiu pewnych zachowań, których gracz nie uznaje za przemoc, takich jak popychanie, przezywanie, wyśmiewanie się; kojarzenie przemocy z nagrodą agresja i destrukcja są nagradzane w grach komputerowych: zabicie kogoś pozwala iść do przodu, zdobyć dodatkową broń, dodatkowe życie, za przejechanie przechodniów uzyskuje się dodatkowe punkty. Przemoc pozwala osiągnąć sukces w grze, daje poczucie mocy i zwycięstwa. Zaangażowane w tego rodzaju grę dziecko dowiaduje się, że zło wcale nie jest takie złe, a nawet może być całkiem dobre, bo jest skuteczne ; brak konsekwencji wirtualnych czynów w realnym świecie, np. szybka jazda samochodem nie grozi śmiercią, antyspołeczne zachowania nie prowadzą do utraty wolności. Jakie są zagrożenia związane z korzystaniem z gier komputerowych? Niebezpieczne treści w grach komputerowych W grach komputerowych, poza wspomnianą już wyżej przemocą, istnieją jeszcze inne treści zagrażające prawidłowemu rozwojowi dzieci. Jest to m.in. obecność w wielu grach obrazów i animacji erotycznych i pornograficznych. Są one zwykle dodatkiem do gry lub nagrodą za przejście do następnego etapu. Ale istnieją też gry erotyczne oraz pornograficzne oparte na zasadach komputerowej randki, a nawet strategie ekonomiczne, polegające na rozwijaniu biznesu pornograficznego. Niezwykle niepokojącym aspektem gier komputerowych jest także wykorzystywanie w ich scenariuszach satanistycznych elementów, np. pentagram, czaszka czterorogiego kozła, odwrócone krzyże, znak bestii 666 (np. Doom, Quake,

16 132 Rozdział 4 Heretic, Hexen, Diablo). W ten sposób dzieci oswajają się z symboliką satanistyczną i odbierają ją jako element pozytywny, ponieważ symbole satanistyczne często oznaczają miejsca, w których są np. tajne przejścia, schowki zawierające broń i inne dobra przeznaczone dla gracza. Uzależnienie od gier komputerowych Zbyt długie i częste niekontrolowane korzystanie z gier komputerowych może grozić uzależnieniem. Zaczyna się dość niewinnie. Najpierw jest to ciekawość i zafascynowanie, dziecko spędza sporo czasu przy grze. Często dzieje się to za przyzwoleniem rodziców, którzy są przekonani, że dziecko rozwija swoje zainteresowania i z dumą patrzą jak sprawnie obsługuje ono komputer. Jednak interwencji rodziców wymaga dziecko poświęcające coraz więcej czasu na gry, a przy próbie oderwania od komputera reagujące wybuchami niekontrolowanej złości i agresji. Rodzice tracą kontakt z dzieckiem, a dziecko traci kontakt z rzeczywistością, ponieważ najważniejsza staje się gra i czas spędzony w wirtualnym świecie. Diagnoza uzależnienia od gier Uzależnienie od gier komputerowych, z uwagi na istnienie wielu podobieństw, porównuje się do innych uzależnień. W rozpoznawaniu uzależnienia od gier wyodrębnia się kilka etapów: 1) granie staje się najważniejszą aktywnością w życiu dziecka, 2) dziecko coraz więcej czasu spędza przy grach komputerowych, rezygnując z dotychczasowych aktywności (spotkań z rówieśnikami, nauki), 3) objawy abstynencyjne odizolowanie od komputera powoduje złe samopoczucie, rozdrażnienie, bezsenność, agresję, reakcje fizjologiczne, jak np. drżączka, depresja, a nawet próby samobójcze, 4) konflikt osoba z powodu zaangażowania w gry komputerowe wchodzi w konflikt ze swoim najbliższym otoczeniem, najczęściej z rodzicami, 5) drastyczne zmiany nastroju przeżywanie albo dobrego nastroju, albo też poczucie odrętwienia, niemocy, 6) nawrót po okresie samokontroli, a nawet zaprzestania zabawy grami komputerowymi pojawiają się powroty do patologicznego korzystania z gier. Z obserwacji i praktyki psychologicznej wynika, że świat gier komputerowych może być szczególnie pociągający dla osób sfrustrowanych, o niskiej samoocenie oraz dla tych, które nie mają dobrych relacji z rodzicami. W grach komputerowych mogą one doświadczyć poczucia władzy, siły, wpływu na losy innych, w wirtualnym świecie mogą zrealizować wiele marzeń niezrealizowanych w realnym życiu.

17 Internetoholizm, gry komputerowe i hazard internetowy 133 Jak chronić dziecko przed szkodliwym wpływem gier komputerowych? Rady dla rodziców 1. Rodzice powinni wiedzieć, w jakie gry grają ich dzieci 9 (kontrolowanie zakupu gier). 2. Rodzice powinni ustalić zasady, z jakich gier dzieci mogą korzystać, a które z gier są dla nich niedozwolone i dlaczego Dziecko powinno korzystać z gier tylko wówczas, gdy rodzice są w domu. 4. Rodzice powinni bezwzględnie ograniczyć czas spędzany przez dziecko przy komputerze do 1 2 godzin, robiąc częste przerwy Konsekwentnie stosować zasadę: najpierw obowiązki dziecka, potem komputer. 6. Pokazywać inne formy spędzania wolnego czasu, więcej czasu spędzać z dzieckiem, zapraszać do domu kolegów i koleżanki dziecka 12. Należy mieć też świadomość, że w Polsce nie obowiązują żadne przepisy zabraniające rozpowszechniania scen brutalnych. Polskie prawo nie wymaga też zamieszczania na pudełkach z grami żadnych ostrzeżeń. Dlatego przeciętnemu rodzicowi trudno zorientować się, które gry są szczególnie niebezpieczne dla rozwoju dziecka. Pozostaje więc uczyć dzieci rozsądnego i krytycznego korzystania z gier komputerowych, uświadamiać zagrożenia płynące z niektórych gier oraz w sposób przemyślany organizować dziecku zabawę z komputerem. Agresja w grach komputerowych Coraz częściej zauważamy u dzieci i młodzieży zachowania agresywne. Z aktami przemocy możemy się spotkać na co dzień w szkole i poza nią. Nasuwa się więc pytanie: skąd tyle agresji wśród młodego pokolenia? Aby móc odpowiedzieć na to pytanie musimy zobaczyć, w jakim klimacie współczesne dziecko wzrasta, co mu oferuje teraźniejszość i jego najbliższe otoczenie. Okazuje się, że ten obraz nie jest dla młodego człowieka w Polsce najkorzystniejszy. Znikają świetlice szkolne, zamykane są osiedlowe kluby młodzieżowe, systematycznie zmniejsza się liczba bibliotek. Nie ma pieniędzy na organizację kół zainteresowań w szkołach, a nawet jeśli są dzieci wybierają kółka komputerowe 13. Każdy wie, że najbliższe otoczenie to rodzina. Rodzina jest grupą społeczną, którą można opisać jako całość z różnych punktów widzenia, np. bliskości. Bliskość rośnie wówczas, gdy członkowie rodziny rozmawiają ze sobą, wspólnie jedzą i wykonują razem różne czynności, jak np. wspólna zabawa. Jeśli po- 9 M. Gajewski, Niebezpieczne gry komputerowe, Wychowawca 2002, nr I. Ulfik-Jaworska, Komputerowi geniusze czy komputerowi mordercy? Oddziaływanie gier komputerowych na dzieci i młodzież, Tarnów I. Ulfik-Jaworska, Czy gry komputerowe mogą być niebezpieczne?, Wychowawca 2002, nr S. Taboł, Niebezpieczne gry komputerowe, Kultura i Edukacja M. Michaliszyn, Gry komputerowe i agresja u dzieci, Życie szkoły 2005, nr 10, s. 48.

18 134 Rozdział 4 święcają dużo czasu na telewizję i inne media mniej czasu spędzają wspólnie, ich bliskość maleje. W rodzinach, w których nie ma silnych i bliskich więzi, media nabierają większego znaczenia 14. Współczesna rodzina nie daje oparcia młodemu człowiekowi. Rodzice w pogoni za pracą i pieniędzmi oraz realizowaniem własnych ambicji zawodowych coraz mniej czasu poświęcają swoim dzieciom. Z życiem rodziny szczególnie silnie związana jest telewizja. Stała się ona najpopularniejszym środkiem przekazu informacji, wiedzy, rozrywki i uczestnictwa w kulturze. Towarzyszy członkom rodziny w dni powszednie i świąteczne, wypełniając czas wolny, ale także czas różnych zajęć domowych. Telewizor towarzyszy nam podczas posiłków, wizyt rodziny i przyjaciół. Telewizyjne medium wyparło książkę, prasę i bezpośrednie kontakty rodziców z dziećmi, w tym rozmowę. Bardzo często telewizja i komputer przejmują funkcję wychowawcy 15. Zostały także zachwiane bezpośrednie relacje z innymi osobami. Rodzice nie mają dziś, niestety, czasu na wspólne zabawy z dziećmi. Dziś do zabawy nie są potrzebni inni ludzie i bezpośrednie kontakty z nimi. Zastępuje je komputer, telewizor bądź Internet. Bezpośrednie relacje z innymi osobami zastępowane są przez kontakt z maszyną elektroniczną niańką. W ten sposób dziecko bardzo często jest narażone na niekontrolowany odbiór treści i obrazów nasyconych brutalną przemocą. Odbywa się to za przyzwoleniem, a nawet aprobatą rodziców pochłoniętych swoimi sprawami i zadowolonych, że dziecko siedzi cicho i nie przebywa poza domem. Prasa alarmuje o zagrożeniach. 6 marca 2010 roku Dziennik Bałtycki zamieścił w dodatku Magazyn Rodzinny artykuł Nie kupujcie gier bez sprawdzenia. Problemy związane z miejscem i rolą komputera w życiu współczesnych społeczeństw są przedmiotem zainteresowań badaczy na całym świecie, co wpływa na ich upowszechnienie i popularność. Zagadnieniem zasługującym na szczególną uwagę jest kwestia oddziaływania komputera na dzieci i młodzież. Dlatego pojawia się pytanie: Czy czas poświęcony komputerowi jest skutkiem różnorodnych okoliczności zewnętrznych, czy naturalnych skłonności ludzi oraz czy mogą oni dzięki niemu stymulować swoją aktywność intelektualną? Upowszechnienie komputera zrewolucjonizowało życie ludzi. Stał się on ważnym źródłem informacji, narzędziem kształtowania postaw i zainteresowań. Wkroczył do codziennego życia i zajmuje w nim ważne miejsce. Także dla dzieci i młodzieży korzystanie z niego stało się rzeczą naturalną. Dlatego pragnę swoim referatem odpowiedzieć na pytanie: Czy gry komputerowe mają negatywny wpływ na psychikę dzieci i młodzieży i czy nadużywanie ich prowadzi 14 M. Braun-Gałkowska, Gry komputerowe a psychika dziecka, Edukacja i Dialog 1997, nr 9, z dnia M. Chodorowska-Chromiec, W świecie telewizji, Życie szkoły 2005, nr 1, s. 50.

19 Internetoholizm, gry komputerowe i hazard internetowy 135 do uzależnienia? Z roku na rok wzrasta też liczba przestępstw popełnionych rzekomo pod wpływem gier przez graczy zainspirowanych wirtualnymi bohaterami, na co media ochoczo reagują, propagując pogląd o negatywnym wpływie gier na psychikę. Wywołuje to dyskusję w wielu środowiskach, począwszy od naukowych, a skończywszy na rodzicach. Emocje, jakie się przy tym rodzą, nie pozwalają często spojrzeć trzeźwym okiem na ten problem. A ponieważ jest on stosunkowo nowym zjawiskiem, powoduje najczęściej niechęć i strach. I w ten sposób sytuacja pozostaje nierozwiązana, a przepaść między rodzicami i dziećmi pogłębia się. Podsumowanie gry komputerowe Czym jest gra komputerowa? Odpowiedź na to pytanie nie jest prosta. Chociaż mamy z nimi do czynienia od przynajmniej dwudziestu lat, to poszukiwanie wyjaśnienia w słownikach i encyklopediach nie przynosi zadowalających rezultatów. Dlatego staje się konieczne sięgnięcie do innych, w wielu przypadkach mało naukowych, źródeł. W internetowej encyklopedii interesujący nas termin został wyjaśniony następująco: Gra komputerowa to gra kontrolowana za pomocą komputera, w której gracze wpływają na obiekty widoczne na ekranie w celach rozrywkowych. Gra wideo to zasadniczo ta sama forma rozrywki, lecz odnosi się nie tylko do gier uruchamianych na komputerach, ale również na konsolach czy automatach arcade. Zazwyczaj w grach komputerowych określony jest cel i zasady gry, lecz w przypadku bardziej otwartych gier można decydować o tym, co robić w granicach danego wirtualnego świata. Formalnie gry komputerowe i wideo nazywa się również rozrywką interaktywną 16 (między ludźmi są oddziaływania interakcje). P. Dębek w artykule zatytułowanym Gra komputerowa i jej sąsiedzi dodaje jeszcze: Gra komputerowa jest (...) jedynym w swoim rodzaju zjawiskiem kulturowym, które łączy ludyczność, fikcyjność, bezproduktywność i normatywność z elektronicznym nośnikiem i interakcyjną realizacją, w której odbiorca jest w sposób konieczny twórcą niepowtarzalnego przekazu 17. Gry, podobnie jak większość innych mediów, mogą być kategoryzowane według gatunków bazujących na mechanice rozrywki, atmosferze i wielu innych czynnikach. W rzeczywistości łatwiej je klasyfikować według gatunku niż filmy, książki czy muzykę. Wiele gier jest dzisiaj kombinacją dwóch lub większej ilości gatunków, czego przykładem są gry action RPG. W przeszłości istniały również takie, które były formami hybrydowymi istniejących mediów, tj. książki czy filmy. Najbardziej znanymi mieszankami tego typu były interaktywna fikcja i filmy interaktywne. 16 Tamże, s P. Dębek, Gra komputerowa i jej sąsiedzi, Chip 1997, nr 12.

20 136 Rozdział 4 Wobec takiego zróżnicowania zdecydowano się utworzyć klasyfikację gatunków. Można wyróżnić bardzo wiele typów gier, z typów wyłonić podgrupy, a następnie wyśledzić wiele produkcji o wyraźnie mieszanym pochodzeniu. Zazwyczaj przyjmuje się istnienie następującego podziału: tekstowe, symulatory, strategiczne, zręcznościowe, przygodowe, RPG. Gry tekstowe, jak sama nazwa wskazuje, charakteryzują się brakiem jakiejkolwiek grafiki. Wszystko odbywa się w trybie tekstowym. Symulatory pochodzą od stosowanych w wojsku symulatorów lotniczych. Dzięki nim możemy zasiąść za sterami jakiegoś pojazdu i spróbować swych sił na wojnie lub w zawodach, nie ruszając się sprzed monitora. Symulatory dzielimy na lotnicze, naziemne (najczęściej samochodowe), morskie i kosmiczne. Gry strategiczne dzielą się następująco: klasyczne strategie wojenne, zwane też twardymi mamy tu do czynienia z mapą terenu podzieloną na sześciokątne (zazwyczaj) pola, akcja podzielona jest na tury, a rozrywka ma charakter intelektualny, strategie czasu rzeczywistego, zwane RTS-ami, wymagają więcej zręczności niż taktycznego planowania, strategie ekonomiczne. Gry zręcznościowe strzelaniny, są zazwyczaj krwawe i ponure. Wcielamy się w postać osobnika z solidną bronią dalekosiężną, którego zadaniem jest wydostać się z wrogiej bazy, neutralizując po drodze możliwie dużą liczbę potworów (obcych), gestapowców albo innych przeciwników (oczywiście zakazane szczególnie dla dzieci do lat 10). Gry przygodowe charakteryzują się możliwie rozbudowaną fabułą i skomplikowanym wątkiem detektywistycznym. Postać gracza krąży po świecie gry, rozmawiając z napotkanymi osobami, rozwiązując zagadki, poszukując informacji lub jakichś przedmiotów. Elementy zręcznościowe są zredukowane do minimum. RPG komputerowa odmiana gier fabularnych, gdzie gracz wciela się w postać rycerza, maga lub przedstawiciela innej, przewidzianej w grze, typowej profesji, aby wraz z drużyną bohaterów zwiedzać fantastyczny i zazwyczaj dość rozbudowany świat, dokonując heroicznych czynów lub siejąc popłoch i zniszczenie P. Gawrysiak, P. Mańkowski, A. Uchański, Biblia komputerowego gracza, Iskry, Warszawa 1998, s