Darmowy fragment

Transkrypt

1

2 Copyright by Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2007 Recenzja: dr Małgorzata Kowalska-Kantyka Redakcja wydawnicza: Kinga Nepelska Korekta: Agnieszka Gajewska Projekt okładki: Ewa Beniak-Haremska ISBN O cyna Wydawnicza Impuls Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel. (12) , fax (12) impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie IV, Kraków 2011

3 Spis treści Wstęp Część pierwsza Miejsce dziecka upośledzonego umysłowo w szkole masowej Charakterystyka upośledzenia umysłowego Najczęstsze przyczyny trudności w uczeniu się Zaburzenia rozwoju ruchowego Zaburzenia spostrzeżeń wzrokowych Zaburzenia spostrzeżeń słuchowych Zaburzenia rozwoju mowy Edukacja dzieci upośledzonych umysłowo w szkole masowej Teoretyczne założenia i warunki dobrej integracji Kilka rad dla nauczyciela, jak należy postępować z uczniem specjalnej troski Podsumowanie Rola pedagoga specjalnego w klasie integracyjnej Część druga Rewalidacja indywidualna jako forma wspierająca kształcenie dziecka upośledzonego umysłowo w szkole masowej Rewalidacja indywidualna cele i zadania Ramowy program rewalidacji indywidualnej Wskazówki do pracy z dzieckiem upośledzonym umysłowo podczas zajęć rewalidacji indywidualnej Część trzecia Przykładowe ćwiczenia wykorzystywane na zajęciach rewalidacji indywidualnej zgodnie z ramowym programem rewalidacji Przykłady ćwiczeń według ramowego programu rewalidacji... 57

4 6 Spis treści Część czwarta Zakres czynności i uprawnienia pedagoga specjalnego w klasie integracyjnej Część piąta Przykładowe opracowania niezbędne w pracy pedagoga specjalnego Dokumentacja przebiegu nauczania ucznia niepełnosprawnego Przykładowe opracowanie dokumentacji przebiegu nauczania ucznia niepełnosprawnego Beaty C Informacje o uczniu Orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego Zebrane informacje o uczniu (wywiad środowiskowy, informacje lekarskie, opinie o uczniu, inne) Z wywiadu lekarskiego Semestralna ocena opisowa ucznia Diagnoza pedagogiczna określająca mocne i słabe strony ucznia oraz rodzaj wsparcia, jakie dziecko otrzyma Program edukacyjny Program terapeutyczny Oświadczenie rodzica (prawnego opiekuna) Karta obserwacji ucznia klasy I Przykładowe opracowanie standardów wymagań dla ucznia klas I i IV Standardy wymagań dla ucznia klasy I Standardy wymagań dla ucznia klasy IV Przykładowy rozkład materiału dla uczniów klas I i IV Schemat tabeli. Dzienny plan dydaktyczno-wychowawczy dla uczniów klasy I Przykładowy dzienny plan dydaktyczno-wychowawczy (rozkład materiału) dla uczniów klasy I Schemat tabeli. Plan dydaktyczno-wychowawczy (rozkład materiału) dla uczniów klasy IV Tygodniowy rozkład materiału dla uczniów klasy IV z j. polskiego, matematyki i przyrody Schemat konspektu Przykładowe opracowanie konspektów w klasach I III

5 Spis treści 7 Konspekt do lekcji klasa I Konspekt do lekcji klasa II Konspekt do lekcji klasa III Przykładowe oceny opisowe Bibliografia

6 Składamy serdeczne podziękowania Dyrekcji Szkoły Podstawowej nr 11 z Oddziałami Integracyjnymi w Katowicach za stworzenie i ciągłe doskonalenie systemu edukacji integracyjnej, wszystkim koleżankom i kolegom pracującym dawniej i dziś w klasach integracyjnych za wkład w rozwój kształcenia integracyjnego oraz zespołowi pedagogów specjalnych za wszechstronne działanie i niezwykłą umiejętność dzielenia się wiedzą i doświadczeniem. Serdecznie dziękujemy pracownikom naukowym Katedry Pedagogiki Specjalnej Uniwersytetu Śląskiego za poświęcony czas, cenne uwagi i wiarę w powodzenie naszego przedsięwzięcia. Szczególne podziękowania kierujemy do naszych wspaniałych uczniów i ich rodziców. Dziękujemy Wam za włożony wysiłek, zaangażowanie i wytrwałość, chęć pokonywania trudności, każdy przyjazny gest i uśmiech... To dzięki Wam praca stała się dla nas źródłem satysfakcji, zadowolenia i nowych inspiracji. Autorki

7 Wstęp Termin integracja robi ostatnio coraz większą karierę. Jest stosowany w różnych dziedzinach wiedzy i życia. Politycy wzywają do integracji europejskiej, socjologowie mówią o integracji społecznej, a psychologowie o integracji osobowości człowieka. Pojęcie to nabrało również znaczenia w pedagogice. Integracja z języka łacińskiego integrare scalić, w szerokim znaczeniu wyraża się we wzajemnym stosunku pełno- i niepełnosprawnych, w którym są respektowane takie same prawa, liczą się takie same wartości, a obu grupom stwarza się identyczne warunki do wszechstronnego, maksymalnego rozwoju. Integracja konkretnej osoby to rozwój prowadzący do coraz większej wewnętrznej harmonii i równowagi. Poparcie dla idei integracji wyraża się w przyznawaniu takich praw osobom niepełnosprawnym, jakie posiadają ludzie w pełni sprawni. Możliwości te pojawiają się w społecznościach, w których przełamane zostały bariery ignorancji i zaakceptowano ludzi niepełnosprawnych jako pełnowartościowych i pełnoprawnych członków społeczeństwa. Obecność dzieci i młodzieży o specjalnych potrzebach edukacyjnych w szkołach powszechnych nie jest zjawiskiem nowym, nie jest kaprysem mody pedagogicznej czy nowinką społeczną. Jest ideą, za którą przemawia długofalowa koncepcja społecznego ładu kształtowana z różnych pobudek ustrojowych, politycznych, ekonomicznych czy religijnych. Pojęcie integracji jest kluczową kategorią nowoczesnego myślenia o osobach niepełnosprawnych, myślenia człowieka żyjącego w XXI wieku. Nie chodzi tu tylko o zagwarantowanie prawa do edukacji dzieciom niepełnosprawnym wespół z pełnosprawnymi, lecz przede wszystkim o przygotowanie dzieci niepełnosprawnych do życia w społeczeństwie ludzi pełnosprawnych. Integracja ma także kierunek zwrotny kształtuje w dzieciach pełnosprawnych umiejętność życia z niepełnosprawnymi i ich akceptację, która nie oznacza jedynie tolerancji, ale także więź z niepełnosprawnymi kolegami. Dzieci niepełnosprawne były zawsze częścią ogólnej populacji dziecięcej, ale w różnym stopniu i z różnym skutkiem wychowywały się i kształciły w normalnych formach szkolnych, często z braku odpowiednich szkół czy

8 12 Wstęp ośrodków dla dzieci niepełnosprawnych. Izolowanie dzieci specjalnej troski, odseparowanie ich od zdrowych kolegów, masowej edukacji i szkoły powszechnej wydaje się dalece niesłuszne i niemoralne. W ciągu ostatnich lat zaobserwować można wzrastające zainteresowanie problemami rozwoju i edukacji tej grupy. Integracja niepełnosprawnych z ich zdrowymi rówieśnikami w systemie szkolnictwa powszechnego ma w naszym kraju obok przeciwników wielu zwolenników. Jej rzecznikami są przede wszystkim rodzice dzieci niepełnosprawnych oraz liczne fundacje i stowarzyszenia pomagające dzieciom niepełnosprawnym i ich rodzinom. Edukacja integracyjna jest problemem trudnym dla całego środowiska. Realizacja tej idei napotyka wiele przeszkód, głównie wiążących się z nienajlepszą sytuacją ekonomiczną kraju i kondycją finansową oświaty. W szkole podstawowej z oddziałami integracyjnymi pracujemy od 1996 roku. Towarzyszymy naszym podopiecznym w klasie integracyjnej przez cały ten etap kształcenia jako pedagog specjalny, który bezpośrednio pracuje z dziećmi niepełnosprawnymi. W swojej pracy dydaktyczno-wychowawczej często spotykamy się ze sprzecznymi i nieprawdziwymi opiniami na temat integracji w masowej szkole podstawowej. Dotyczą one realizowanego programu nauczania, rzekomo zaniżonego poziomu i dostosowywania tempa pracy dzieci zdrowych do ich niepełnosprawnych rówieśników. Rzeczywistość jest jednak zupełnie inna. U podstaw podjęcia trudu napisania tej książki legło nasze głębokie przekonanie, że obecność dziecka niepełnosprawnego w szkole masowej oraz kształcenie integracyjne mają sens i są korzystne zarówno dla dzieci niepełnosprawnych, jak i zdrowych. Niniejsza publikacja ma przybliżyć ideę integracji, pokazać miejsce dzieci niepełnosprawnych w świecie, do którego przecież należą, a który tak często o tym zapomina. Naszą uwagę skupiłyśmy przede wszystkim na pracy pedagoga specjalnego pracy wymagającej olbrzymiego zaangażowania i poświęcenia, pracy, bez której funkcjonowanie dziecka niepełnosprawnego w szkole byłoby niemożliwe. Często pedagoga specjalnego nazywa się nauczycielem wspierającym bądź wspomagającym, nauczycielem specjalistą czy też nauczycielem terapeutą nazewnictwo pod tym względem nie jest jednoznacznie sprecyzowane. Chciałybyśmy zaznaczyć zatem, że w niniejszej książce przez pedagoga specjalnego rozumiemy osobę z odpowiednim przygotowaniem pedagogicznym do pracy z dzieckiem skierowanym do kształcenia specjalnego lub objętym kształceniem specjalnym w szkole ogólnodostępnej.

9 Wstęp 13 Dzieląc się naszym doświadczeniem i spostrzeżeniami, chciałybyśmy rozwiać wątpliwości i obawy, zwłaszcza rodziców oraz nauczycieli niezwiązanych do tej pory z integracją, a także zainteresować tym problemem studentów pedagogiki i młodych nauczycieli, którzy w przyszłości mogą zetknąć się z dziećmi niepełnosprawnymi oraz integracją w szkole. Książka została podzielona na pięć części. W części pierwszej obok krótkiej charakterystyki upośledzenia umysłowego zawarłyśmy najczęściej spotykane przyczyny trudności w uczeniu się oraz nakreśliłyśmy edukację dzieci upośledzonych umysłowo w szkole masowej, pokazując tym samym ideę klas integracyjnych, a także założenia i warunki dobrej integracji. Pisząc o klasach integracyjnych, nie sposób podzielić się wszystkimi spostrzeżeniami związanymi z pracą w tego typu oddziałach, dlatego też wybrałyśmy te aspekty, na które naszym zdaniem każdy pedagog specjalny w swojej pracy powinien zwrócić uwagę (m.in. kwestia doboru dzieci do klas integracyjnych, ocenianie uczniów niepełnosprawnych czy też rola pracy w grupach). Część druga to cele i zadania rewalidacji indywidualnej wraz z ramowym programem rewalidacji, a także wskazówki do pracy z dzieckiem upośledzonym umysłowo na tego typu zajęciach. W części trzeciej zamieściłyśmy przykładowe ćwiczenia zgodne z wcześniejszym ramowym programem, które z powodzeniem można wykorzystać na zajęciach rewalidacji indywidualnej. Część czwarta to zakres czynności i uprawnienia pedagoga specjalnego pracującego w klasie integracyjnej, jego prawa i obowiązki. Część piąta natomiast zawiera przykładowe opracowania dokumentacji, która w mniejszym lub większym stopniu towarzyszy pedagogom specjalnym w ich pracy. Wybrałyśmy te opracowania, które jak nam wiadomo sprawiają najwięcej trudności, zwłaszcza studentom i młodym nauczycielom: konspekt, kompleksową dokumentację przebiegu nauczania ucznia niepełnosprawnego, rozkład materiału oraz ocenę opisową. Mamy nadzieję, że zawarte w naszej książce spostrzeżenia, rady i wskazówki na temat integracji w masowej szkole podstawowej, a także przykładowe opracowania, które z powodzeniem stosujemy w codziennej pracy, okażą się pomocne szczególnie młodym nauczycielom i ułatwią zmagania z trudną, ale niewątpliwie satysfakcjonującą i potrzebną edukacją integracyjną, a także przyczynią się do osiągania jeszcze lepszych wyników i nietuzinkowych osiągnięć. Zdajemy sobie sprawę, że praca z dzieckiem o specjalnych potrze-

10 14 Wstęp bach edukacyjnych jest pracą wymagającą wszechstronnego przygotowania, ogromnego zaangażowania, systematyczności, rzetelności i wiary w sukces. Jednak praca ta dostarcza zarówno dzieciom, jak i pedagogom więcej różnorodnych doświadczeń społecznych, a przede wszystkim sprawia ogromną satysfakcję, o czym niejednokrotnie miałyśmy okazję się przekonać. Każdy sukces dydaktyczny lub emocjonalny ucznia w tym także ucznia niepełnosprawnego jest sukcesem nauczyciela, jest nagrodą za dobrze wykonaną pracę. Tym bardziej ważne jest, aby każdy nauczyciel pracujący z dziećmi specjalnej troski zdał sobie sprawę z wpływu, jaki wywiera na rozwój dziecka i jego funkcjonowanie w społeczeństwie ludzi zdrowych. Wierzymy, że szkoła XXI wieku to szkoła nauczycieli świadomych siebie, stawianych i realizowanych celów, szkoła stwarzająca równe szanse wszystkim dzieciom niezależnie od stanu ich zdrowia, potencjału intelektualnego, czy też statusu materialnego ich rodziców. Aleksandra Tomkiewicz-Bętkowska Alicja Krztoń