Ubezwłasnowolnienie. ochrona, ale i ograniczenie wolności osoby niepełnosprawnej intelektualnie. Wprowadzenie

Transkrypt

1 Ubezwłasnowolnienie ochrona, ale i ograniczenie wolności osoby niepełnosprawnej intelektualnie Wprowadzenie Każdy człowiek od chwili urodzenia ma zdolność prawną. Czynność prawna - polega na świadomym i swobodnym zachowaniu się osoby, ale w ramach obowiązującego porządku prawnego, którego celem jest dążenie do osiągnięcia określonych skutków cywilnoprawnych. Zdolności do czynności prawnych nie mają osoby, które nie ukończyły lat trzynastu, oraz osoby ubezwłasnowolnione całkowicie. Ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają małoletni, którzy ukończyli lat trzynaście, oraz osoby ubezwłasnowolnione częściowo. Pełną zdolność do czynności prawnych nabywa się z chwilą uzyskania pełnoletniości (tj. w dniu 18 urodzin). Ubezwłasnowolnienie to: procedura prawna pozwalającą na ograniczenie osoby fizycznej możliwości dokonywania czynności prawnych ochrona praw osób, które nie mogą z ważnych przyczyn podejmować decyzji własnym losie i chronić własnego dobra. Przyczynami są: brak zdolności rozumienia, a przede wszystkim brak zdolności kierowania swoim postępowaniem. Podstawa do ubezwłasnowolnienia może być jedynie dobro osoby, która ma zostać ubezwłasnowolniona. Ubezwłasnowolnienie - na jakiej podstawie: osoba musi mieć ukończone, co najmniej 13 lat (ubezwłasnowolnić można osobę powyżej 13 roku życia) do przesłanek można zaliczyć: chorobę psychiczną, niepełnosprawność intelektualną albo innego rodzaju zaburzenia psychiczne, narkomanię, alkoholizm, które w poważnym stopniu ograniczają daną osobę w kierowaniu swoim postępowaniem Rozróżniamy dwa rodzaje ubezwłasnowolnienia: częściowe całkowite UBEZWŁASNOWOLNIENIE CAŁKOWITE osoba całkowicie ubezwłasnowolniona nie ma zdolności do czynności prawnych. Wszelkie czynności prawne (zawarcie umowy kredytu, pożyczki, kupno rzeczy, itp.) dokonane przez osobę ubezwłasnowolnioną całkowicie są bezwzględnie nieważne (tzn. nie powstaje żaden obowiązek, ani nie nabywa się niczego w skutek zawarcia takiej umowy). wniosek o ubezwłasnowolnienie całkowite osoby można złożyć po ukończeniu przez nią 13 lat

2 osoba ubezwłasnowolniona całkowicie otrzymuje opiekuna, chyba, że jest jeszcze niepełnoletnia i pozostaje pod władzą rodzicielską. Czynności prawnych w imieniu osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie może dokonywać przedstawiciel ustawowy (w przypadku małoletniego) lub jej opiekun. osoba całkowicie ubezwłasnowolniona może samodzielnie dokonać jedynie czynności w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego, będą to bieżące zakupy, korzystanie z drobnych usług. Umowa taka staję się ważna z chwilą jej wykonania, chyba że pociąga za sobą rażące pokrzywdzenie osoby ubezwłasnowolnionej osoba całkowicie ubezwłasnowolniona nie może podarować lub sprzedać swojego majątku albo jego części, niemo ze kupić rzeczy wartościowej, wynająć mieszkania, zobowiązać się do wykonania jakiegoś dzieła lub zlecenia, oświadczać swojej woli. skutkiem ubezwłasnowolnienia całkowitego jest m.in. zakaz zawierania związku małżeńskiego. Osoba nie może sama ani przez przedstawiciela zawrzeć małżeństwa, sporządzić lub odwołać testamentu, przyjąć darowizny. Mężczyzna ubezwłasnowolniony całkowicie nie może na przykład uznać dziecka. Osoby ubezwłasnowolnione nie mogą pełnić władzy rodzicielskiej nad swoimi dziećmi. Ponadto osobie ubezwłasnowolnionej nie przysługuje bierne ani czynne prawo wyborcze, nie może być członkiem stowarzyszeń. czynność prawna dokonana przez osobę ubezwłasnowolnioną całkowicie jest nieważna. Czynności prawnych w imieniu osoby ubezwłasnowolnionej może dokonywać jej opiekun lub w przypadku osoby małoletniej przedstawiciel ustawowy. To opiekun osoby ubezwłasnowolnionej dokonuje w jej imieniu i na jej rzecz takich działań jak np. kupno ubrań, wybór szkoły czy placówki dziennego pobytu, wyraża zgodę na operację medyczną. w ważniejszych sprawach dotyczących osoby ubezwłasnowolnionej opiekun powinien uzyskiwać zezwolenie sądu opiekuńczego, np. jeśli sprawa dotyczy kupna czy sprzedaży mieszkania, będącego własnością osoby ubezwłasnowolnionej, czy umieszczenia osoby w domu pomocy społecznej itp. UBEZWŁASNOWOLNIENIE CZĘŚCIOWE ubezwłasnowolnić częściowo można osobę pełnoletnią. Wniosek o ubezwłasnowolnienie częściowe już na rok przed ukończeniem przez nią 18 lat. ubezwłasnowolnienie częściowe także na podstawie tych samych przesłanek jak w przypadku całkowitego ubezwłasnowolnienia przy czym w ubezwłasnowolnieniu częściowym stan osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw. Istotą jest zabezpieczenie osoby ubezwłasnowolnionej przed podejmowaniem przez nią czynności ze szkodą dla siebie. osoba ubezwłasnowolniona częściowo ma ograniczoną zdolność do czynności prawnych. Ustanawia się dla niej kuratora. O ile sąd tak postanowi, kurator może reprezentować osobę ubezwłasnowolnioną częściowo i zarządzać jej majątkiem, w określonym przez sąd zakresie. zarówno opiekun, kurator, jak i rodzice dziecka ubezwłasnowolnionego całkowicie podlegają nadzorowi sądu opiekuńczego. Sąd ma obowiązek udzielać im wskazówek i poleceń. osoba o ograniczonej zdolności ma dużo większą swobodę samodzielnego działania, dokonuje czynności prawnych sama, ale do ich ważności potrzebna jest zgoda kuratora. osoba ubezwłasnowolniona częściowo może samodzielnie dokonać czynności związanych z umowami powszechnie zawieranymi w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego (korzystanie z drobnych usług). może podejmować działania nie będące ani zobowiązaniem (np. do wykonania jakiegoś zlecenia), ani rozporządzeniem (np. rozporządzeniem majątkiem). może swobodnie, bez zgody przedstawiciela ustawowego, zarządzać swoim zarobkiem, chyba że z ważnych powodów sąd opiekuńczy postanowi inaczej. może swobodnie rozporządzać przedmiotami majątkowymi, które przedstawiciel ustawowy oddał jej do swobodnego użytku

3 większość jednak czynności prawnych, dokonywanych przez osobę ubezwłasnowolniona częściowo, dla ich ważności wymaga zgody przedstawiciela ustawowego. Będą to wszelkie czynności zobowiązujące i rozporządzające, czyli np.: kupno, sprzedaż, darowizna, zlecenie, najem. osoba ubezwłasnowolniona częściowo może starać się o zgodę sądu na zawarcie małżeństwa. Mężczyzna ubezwłasnowolniony częściowo może uznać dziecko, ale potrzebna jest na to zgoda kuratora. Należy podkreślić, ze w przypadku osób niepełnosprawnych intelektualnie lub chorych psychicznie nawet nie ubezwłasnowolnionych na zawarcie małżeństwa potrzebna jest zgoda sądu. ponadto osobie ubezwłasnowolnionej częściowo (podobnie jak ubezwłasnowolnionej całkowicie) nie przysługuje bierne ani czynne prawo wyborcze, nie może być członkiem stowarzyszeń. Oraz nie może sporządzić lub odwołać testamentu oraz przyjąć darowizny. POSTĘPOWANIE Sąd wszczyna postępowanie o ubezwłasnowolnienie na wniosek. Wniosek należy złożyć do Sądu. Z wnioskiem tym mogą wystąpić: małżonek osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie jej krewni w linii prostej oraz rodzeństwo, jeżeli osoba ta nie ma przedstawiciela ustawowego jej przedstawiciel ustawowy (np. rodzice niepełnosprawnego dziecka lubego opiekun) prokurator Rzecznik Praw Obywatelskich Należy pamiętać, ze złożenie wniosku lekkomyślnie lub w złej wierze może się spotkać z nałożeniem przez sąd grzywny w wysokości do jednego tysiąca złotych (art k.p.c.). Postępowanie o ubezwłasnowolnienie i ustanowienie opieki trwa zwykle około roku. Dokonuje ich sąd okręgowy w składzie 3 sędziów, bez udziału ławników, z udziałem prokuratora. Sprawy o ubezwłasnowolnienie rozpoznają sądy okręgowe (dawniej wojewódzkie), właściwe dla miejsca zamieszkania osoby, która ma zostać ubezwłasnowolniona. Uczestnikami postępowania o ubezwłasnowolnienie są: osoba której wniosek dotyczy, jej przedstawiciel ustawowy, jeśli istnieje, małżonek osoby, która ma być ubezwłasnowolniona; prokurator jego obecność jest obowiązkowa, czuwa, aby osoba nie została pokrzywdzona; organizacja społeczna, do której zadań należy ochrona praw osób niepełnosprawnych; każdy, kto złoży wniosek o dopuszczenie do wzięcia udziału w postępowaniu i udowodni, że wynik postępowania może dotyczyć jego praw, z tym że nie majątkowych, a np. rodzinnych. Z reguły może więc być to członek najbliższej rodziny. Postępowanie o ubezwłasnowolnienie odbywa się w postępowaniu nieprocesowym, co oznacza, że nie ma charakteru spornego. Osoba, która ma być ubezwłasnowolniona nie otrzymuje adwokata, ale ma prawo do pełnomocnika procesowego: kuratora lub doradcę tymczasowego (nie są to prawnicy). Osoba, której sąd przyznał kuratora, ma prawo stawić się na rozprawę, ale nie musi. Osoby starające się o ubezwłasnowolnienie (czyli te, które składają wniosek) nie mają wpływu na decyzje sądu o stopniu ubezwłasnowolnienia. Sąd orzeka o ubezwłasnowolnieniu całkowitym lub częściowym według własnego zdania w oparciu przede wszystkim o opinię biegłego psychiatry. Badanie psychiatryczne jest obowiązkowe w tej procedurze! odbywa się obligatoryjnie. Sąd powinien rozpoznać jaki jest stan psychiczny i umysłowy osoby, która ma być ubezwłasnowolniona. W tym celu, przed rozpoczęciem postępowania może poprosić o zaświadczenie lekarskie od psychiatry, a w trakcie postępowania jest obowiązany powołać jednego lub więcej biegłych lekarzy psychiatrów (zazwyczaj),neurologów, psychologów do zbadania osoby. Sąd przesłuchuje wnioskodawcę, innych uczestników postępowania, biegłych, a także osobę ubezwłasnowolnianą.

4 Osoba która ma być ubezwłasnowolniona powinna być wysłuchana w obecności lekarza w sądzie lub w swoim własnym domu lub innym miejscu jej pobytu. Sąd orzekający w sprawie o ubezwłasnowolnienie nie ma obowiązku orzekania ubezwłasnowolnienia. Może to zrobić, ale nie musi. Ubezwłasnowolnienie całkowite, a także częściowe nie może być orzeczone w celu zabezpieczenia innych osób czy urzędów przed naprzykrzaniem się ze strony tych osób. Może być orzeczone tylko w interesie osoby wskazanej we wniosku o ubezwłasnowolnienie. Postępowanie o ubezwłasnowolnienie kończy się orzeczeniem w którym sąd orzeka: czy ubezwłasnowolnienie jest całkowite czy częściowe, z jakiego powodu zostało orzeczone. SĄD - WNIOSEK - DOKUMENTY O ubezwłasnowolnieniu orzeka Sąd Okręgowy właściwy ze względu na miejsce zamieszkania osoby ubezwłasnowolnionej. Dokumenty, które należy składać w sprawach o ubezwłasnowolnienie: 1. wniosek w 3 egzemplarzach 2. zaświadczenie lekarskie o stanie zdrowia psychicznego lub orzeczenie ZUS KIZ o stopniu niepełnosprawności 3. akt urodzenia osoby ubezwłasnowolnianej 4. gdy wnioskodawca jest rozwódką lub rozwodnikiem - akt małżeństwa z adnotacją o rozwodzie lub akt małżeństwa i odpis wyroku rozwodowego, (gdy ubezwłasnowolnienie dotyczy dziecka) gdy wnioskodawca jest wdową lub wdowcem akt małżeństwa i akt zgonu współmałżonka (gdy ubezwłasnowolnienie dotyczy dziecka ) lub aktualny akt małżeństwa gdy osoba mająca być ubezwłasnowolniona pozostaje w związku małżeńskim należy wskazać adres współmałżonka jako uczestnika postępowania w przypadku gdy stronami będzie rodzeństwo lub dziadkowie i wnuki należy załączyć takie akty z USC z których wynikałby stopień pokrewieństwa jeśli siostra wnosi o ubezwłasnowolnienie brata to załączyć należy odpis aktu małżeństwa własny (jeżeli jest panną to akt urodzenia ) i akt urodzenia brata KOSZTY Koszty postępowania o ubezwłasnowolnienie wynoszą - Wpis stały 40zł Sąd zaliczkowo obciąży wnioskodawcę kwotą zł za opinię biegłych lekarzy Korzystne jest złożenie wniosku o zwolnienie z kosztów sądowych, jeśli kogoś nie stać na pokrycie kosztów sprawy.

5 WZÓR WNIOSKU Wrocław, dnia... Sąd Okręgowy we Wrocławiu Wydział I Cywilny Wnioskodawca:..., zam... ( Imię i nazwisko) (dokładny adres zamieszkania ) Uczestnik:..., zam... ( Imię i nazwisko) (dokładny adres zamieszkania) WNIOSEK O UBEZWŁASNOWOLNIENIE CAŁKOWITE / CZĘŚCIOWE Zwracam się z prośbą o ubezwłasnowolnienie całkowite / częściowe... (imię, nazwisko, adres zamieszkania) z powodu... (np. niepełnosprawności intelektualnej) UZASADNIENIE... (np. Mój syn jest dzieckiem upośledzonym w stopniu znacznym. [ ]) Oprócz uzasadnienia wniosku należy podać: 1.stan cywilny uczestnika postępowania; 2.czy badanie uczestnika postępowania może być przeprowadzone w sądzie czy w miejscu jego zamieszkania - z uwagi na stan zdrowia uczestnika 3. nr telefonu kontaktowego wnioskodawcy. podpis wnioskodawcy... Załączniki: 1) odpis wniosku w 3 egzemplarzach (łącznie z oryginałem 4 egzemplarze) 2) odpis skrócony aktu małżeństwa dla kobiet ; odpis skrócony aktu urodzenia lub aktu małżeństwa dla mężczyzn + 3 kserokopie 3) zaświadczenie o aktualnym stanie zdrowia psychicznego uczestnika postępowania lub z poradni przeciwalkoholowej + 3 kserokopie stała opłata sądowa 40 zł w znakach sądowych. wniosek może wnieść: - małżonek; - krewni w linii prostej i rodzeństwo; - przedstawiciel ustawowy; - Prokurator Okręgowy. * inne osoby muszą wnosić wniosek do Prokuratury Okręgowej (Np. Załączniki: 1. Odpis skrócony aktu urodzenia. 2. Odpis skróconego aktu małżeństwa. 3. Zaświadczenie o aktualnym stanie zdrowia psychicznego. 4. Opinia psychologa szkolnego. 5. Oświadczenie o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania.) PODSUMOWANIE

6 Ubezwłasnowolnienie może być bardzo pomocnym narzędziem w opiece nad osobą niepełnosprawną intelektualnie, w przypadku głębokiego jej upośledzenia, kiedy nie może ona świadomie kierować swoim życiem, a wręcz działa nieświadomie na własną niekorzyść. Wymaga wtedy całkowitej ochrony prawnej i opieki, kogoś, kto będzie z mocą prawa reprezentował jej interesy, a do tego potrzebny jest właśnie akt ubezwłasnowolnienia. Osoba przejmująca prawną opiekę nad osobą ubezwłasnowolnioną, bierze na siebie ogromną odpowiedzialność i to od niej w dużej mierze zależy, jaka będzie, jakość życia osoby niepełnosprawnej. Bo akt ubezwłasnowolnienia z jednej strony chroni osobę niepełnosprawną intelektualnie, jednocześnie czyniąc ją kompletnie zależną od innych osób i instytucji. Opracował na podstawie danych dostępnych w Internecie: Łukasz Majewski