TEMAT NUMERU: Spółdzielcze a komercja dwie różne bajki

Transkrypt

1 Rynek Kapitały pilnie poszukiwane Prawo Oblicza lobbingu Wokół klienta Najnowsze w wirtualnej rzeczywistości Rynek kapitałowy Sekurytyzację czas zacząć LUTY 2015 / NUMER 7 Zasada proporcjonalności a nadzór europejski TEMAT NUMERU: Spółdzielcze a komercja dwie różne bajki Stanisław Kluza Legislatorzy zmniejszają szanse na konkurowanie z grupami finansowymi. STR. 18 Jolanta Gasiewicz z BCMG Funkcja ABI w banku spółdzielczym. STR. 14 Janina Wolanin Zamiast preferencyjnego kredyt na zakup gruntów rolnych. STR. 12

2 02 Temat numeru LIPIEC 2014 LUTY JEDŹ TAM, GDZIE Rynek Kapitały pilnie poszukiwane Prawo Oblicza lobbingu Wokół klienta Najnowsze w wirtualnej rzeczywistości Rynek kapitałowy Sekurytyzację czas zacząć Spis treści: LUTY 2015/ numer 7 LUTY 2015 / NUMER 7 Uboższemu otwórz konto. 4 Jan Wajszczuk ZAWSZE JEST ŚNIEG! Zasada proporcjonalności a nadzór europejski Kapitały pilnie poszukiwane. 6 Rafał Katarzyński Relacja z klientem tylko w oparciu 8 o równowagę stron i zaufanie. ZADZWOŃ! SPECJALNA OFERTA VIP DLA ZARZĄDÓW BANKÓW SPÓŁDZIELCZYCH! TEMAT NUMERU: Spółdzielcze a komercja dwie różne bajki Stanisław Kluza Legislatorzy zmniejszają szanse na konkurowanie z grupami finansowymi. STR. 18 Jolanta Gasiewicz z BCMG Funkcja ABI w banku spółdzielczym. STR. 14 Stos wyzwań dla banków Przyspieszające prace nad ustawą o bankach spółdzielczych i zrzeszających rozgrzewają atmosferę w środowisku. Nikt chyba nie wie, jak będzie wyglądał ostateczny kształt ustawy oraz w jaki sposób banki mają udźwignąć koszty związane z wprowadzeniem Systemu Ochrony Instytucjonalnej. Nie znane są też szczegóły organizacyjne dotyczące systemu IPS. Tak czy inaczej, banki cały czas muszą wzmacniać swój potencjał, czemu poświęcamy kilka tematów, m.in. artykuł Kapitały pilnie poszukiwane (s. 6-7), Sekurytyzację czas zacząć (s ), a eksperci RES przypominają o znaczeniu kapitałów członkowskich w banku spółdzielczym (s ). W artykule Spółdzielcze a komercja dwie różne bajki (s ) przywołujemy rzecz, zdawać by się mogło, oczywistą, pisząc o różnicach dzielących bank spółdzielczy od banku spółki akcyjnej. Polecamy też ważny wywiad ze Stanisławem Kluzą, byłym szefem Komisji Nadzoru Finansowego i Ministrem Finansów. Ciekawej i wzbogacającej lektury! Janina Wolanin Zamiast preferencyjnego kredyt na zakup gruntów rolnych. STR. 12 Robert Azembski, Redaktor Prowadzący Magazynu BS.NET Anna Lewkowska, Redaktor Naczelna portalu BS.NET Oblicza lobbingu. 10 Żaneta Kowalska Banki spółdzielcze nadal sprzyjają rolnikom. 12 Janina Wolanin, prezes Banku Spółdzielczego w Księżpolu Funkcja ABI w banku spółdzielczym 14 z perspektywy szczęśliwego ABI. Jolanta Gasiewicz, BCMG Spółdzielcze a komercja dwie różne bajki. 16 Robert Azembski Dowartościować mniejsze banki. 18 Rozmowa ze Stanisławem Kluzą, byłym Ministrem Finansów i Przewodniczącym KNF Bat na oszustów. 21 Janusz Orłowski Najnowsze w wirtualnej rzeczywistości. 24 Robert Azembski Światowy apetyt na inwestycje. 26 Adam Johaniuk, TU na Życie Europa S.A. Zastosowanie modelu Kano w badaniu 28 oczekiwań klientów. Piotr Szostak Zasada proporcjonalności w rozporządzeniu 30 CRR a Europejski Nadzór Finansowy. Iwona Mirosz Rada Ekspertów Spółdzielczych 32 o członkach banków. Sekurytyzację czas zacząć. 35 Janusz Orłowski Biblioteczka 38 Co warto przeczytać BS.NET Magazyn Banków Spółdzielczych w Polsce Wydawca: Fast Forward Communication Sp. z o.o., Redaktor: Robert Azembski, kontakt: r.azembski@bs.net.pl, tel Wydanie przygotowali: Robert Azembski (redaktor prowadzący), Anna Lewkowska, Katarzyna Grochowa (sekretarz redakcji) Nakład: 3000 egzemplarzy BS.NET Magazyn współpracuje ściśle z portalem Bs.net.pl (

3 04 Na początek LUTY 2015 LUTY Uboższemu otwórz konto Blisko 17 proc. Polaków zarabia oficjalnie zaledwie zł miesięcznie. Te pieniądze wystarczają im zaledwie na zaspokojenie tylko podstawowych potrzeb a wykluczeni finansowo egzystują poza systemem bankowym, żyjąc w szarej strefie. Trzeba i warto się nad nimi pochylić. Największa grupa wykluczonych to biedne rodziny wielodzietne z dziećmi. Są niewypłacalne i tkwią w różnych rejestrach nierzetelnych dłużników. Nie mogą korzystać z żadnych usług kredytowych, bankowych czy finansowych. Wykluczeni to także przedsiębiorcy, których interesy przyniosły straty i mają poważne problemy ze spłatą kredytów. Klienci, również ci mniej zamożni, których można nawet kwalifikować do grona wykluczonych finansowo powinni przede wszystkim uzyskać szerszy dostęp do usług bankowych. Brak możliwości fizycznego dotarcia do najbliższej placówki banki spółdzielcze starają się rekompensować klientom, zachęcając ich do korzystania z obrotu bezgotówkowego, przede wszystkim do kart płatniczych i bankowości internetowej. Organizują różne akcje informacyjne, dopasowując formę i miejsce tych akcji do stylu życia i sposobu myślenia młodych ludzi. Trudniej jest ze starszymi osobami i to zarówno mieszkańcami małych miejscowości, jak i wsi. Ich wykluczenie finansowe nie polega nawet na tym, że nie mają oni pieniędzy, które mogliby złożyć w banku. Po prostu bardziej ufają gotówce i boją się technologicznych nowinek. WARTO EDUKOWAĆ Ludzie nadmiernie zadłużeni powinni mieć zagwarantowany dostęp do podstawowych usług bankowych. Jeśli ktoś nie może zaciągnąć kredytu w banku, prędzej czy później trafi do firmy parabankowej, gdzie od razu dostanie pieniądze, ale z reguły na zbójecki procent. To w końcu zaprowadzi go na drogę wykluczenia finansowego. Banki spółdzielcze coraz częściej rozumieją konieczność upowszechniania wśród klientów produktów bezgotówkowych jak np. karty płatnicze czy bankowość elektroniczna. Są one nie tylko tańsze od tradycyjnych produktów banko- wych (a przez to bardziej przystępne dla osób niezamożnych), ale przede wszystkim dają łatwiejszy, bo zdalny dostęp do pieniędzy bez konieczności aktywnego korzystania z oddziału bankowego. Każdy klient powinien mieć możliwość nieskomplikowanego otwierania, prowadzenia i zamykania kont osobistych, robienia przelewów, wypłacania gotówki z bankomatu oraz przeprowadzania prostych operacji bezgotówkowych np. przy użyciu kart. Dostęp do rachunków i innych podstawowych usług bankowych musi być przede wszystkim tani chodzi o to, by mogły z nich skorzystać także osoby niezamożne. Raport Komisji Europejskiej Świadczenie usług finansowych a zapobieganie wykluczeniu finansowemu uświadamia, że dotyczy ono zarówno nowych, jak i starych państw członkowskich Unii. Nowe kraje członkowskie charakteryzuje wręcz brak uczestnictwa całych grup ludzi w rynku usług bankowych i finansowych. Aż jedna trzecia obywateli krajów nowej Europy nie ma do nich w ogóle dostępu, ponad połowa nie oszczędza ani nie posiada konta osobistego, a aż 70 proc. nie zaciąga bankowych kredytów i pożyczek. Jednak w Belgii, Niemczech, we Włoszech i w Wielkiej Brytanii, oprócz pełnej palety usług, banki oferują również proste, niedrogie, stworzone z myślą o najsłabiej zarabiających tzw. konta socjalne. Belgijskie banki są zobowiązane do otwierania rachunków osobom wykluczonym finansowo, a zamknąć je mogą tylko w przypadku, gdy klient ich oszuka lub udowodnią, że próbował oszukać. Rachunki socjalne dla najuboższych mają w swojej ofercie także niektóre holenderskie banki komunalne. Uznanie należy się więc tym bankom, które otwierają rachunki mniej zamożnym klientom, takim, którzy bankowi nie przynoszą ewidentnych korzyści, jak np. instytucje samorządowe czy bogatsi klienci np. przedsiębiorstwa. DLACZEGO WYKLUCZENI FINANSOWO NIE MAJĄ KONTA W BANKU? Nie mam pieniędzy Nie potrzebuję Nie wolno mi posiadać konta Nie ufam bankom Źródło: badanie IPSOS na zlecenie Mastercard, lipiec JAK TO ROBIĆ Bank spółdzielczy może zaproponować np. nie tylko bezpłatne prowadzenie rachunku bieżącego, ale także darmową kartę płatniczą, czy aplikację do bankowości mobilnej instalowaną na telefon komórkowy. Może też podjąć współpracę z samorządem przy oferowaniu klientom załatwiania drobnych płatności drogą elektroniczną. Oczywiście zawsze należy ocenić, czy czyjeś problemy finansowe są trwałe lub nieodwracalne. Jednak to, że komuś powinęła się noga nie oznacza od razu, że należy takiego delikwenta skazać na finansową banicję. Samo konto osobiste klienta stanowi dobry punkt wyjścia do zaoferowania mu całego wachlarza usług, np. łatwych w użyciu instrumentów obrotu bezgotówkowego: kart płatniczych, bankowości elektronicznej czy mobilnej. Problem niedostatecznego upowszechnienia obrotu bezgotówkowego, ale i w ogóle tzw. ubankowienia oraz wykluczenia finansowego części Polaków jest problemem realnym. Według raportu NBP z 2013 r. 77 proc. dorosłych osób posiada konto osobiste w co najmniej jednym banku. Z tych 77 proc. więcej niż dziewięciu na dziesięciu ma tylko jeden ROR, zaś 8 proc. spośród nich ma dwa konta. Oznacza to jednak tym samym, że 23 proc. Polaków rachunku nie ma, a bankowcy z banków komercyjnych zwracają też uwagę na to, że część ujętych w statystyce kont jest martwa, czyli od dawna nieużywana. Ubankowienie nie będzie szybko rosnąć, dopóki w sposób zdecydowany nie wzrosną dochody Polaków. Tymczasem według Eurostatu odsetek osób, których w Polsce dotyczy materialny niedostatek, wynosi aż 32 proc., a 17 procent Polaków żyje na granicy ubóstwa. Jest to jeden z najwyższych odsetków ubóstwa w całej Unii Europejskiej. W 15 (na 27) krajach tzw. starej Europy, czyli Europy przed akcesją krajów postkomunistycznych, tylko co piąta osoba nie ma dostępu do usług bankowych, ok. 30 proc. nie dysponuje żadnymi oszczędnościami, a 40 proc. ludzi nie zaciąga kredytów. JEST PRZEWAGA KONKURENCYJNA Globalnie banki komercyjne, dla których środowiska lokalne, małomiasteczkowe czy wiejskie nie stanowią priorytetowej grupy docelowej, z reguły pobierają od niezamożnych klientów wyższe opłaty, prowizje lub stosują wysokie marże. Tak naprawdę nie są uboższymi klientami zainteresowane, stosując negatywną selekcję. Można tych klientów pozyskać, tym bardziej że nie mają oni zaufania do banków komercyjnych a tym bardziej do parabanków. Upowszechnianie obrotu bezgotówkowego, a przez to przeciwdziałanie zjawisku wykluczenia finansowego powinno leżeć także w kręgu zainteresowania Sejmu, rządu i administracji publicznej. To do tych instytucji należy podejmowanie odpowiednich inicjatyw prawnych, być może nawet w postaci dedykowanego programu przeciwdziałającemu temu zjawisku. Autor: Jan Wajszczuk

4 06 Rynek LUTY 2015 LUTY Kapitały pilnie poszukiwane WYNIK ODSETKOWY OD BANKÓW I OSÓB PRYWATNYCH (DANE PO III KW. 2014) Wynik odsetkowy od banków (banki zrz., mln zł ) Wynik odsetkowy od banków (banki spółdzielcze) Wynik odsetkowy/wyniku netto banki spółdzielcze (%) Q ,7 186,8 95,1 Q ,4 174,9 114,6 Q ,0 172,9 77,9 Q ,1 158,1 73,7 Q ,8 151,2 68,0 Wynik odsetkowy od osób prywatnych (banki spółdzielcze, mln zł) -120,3-93,7-94,6-88,7-82,2 Wynik odsetkowy BS od osób prywatnych/wyniku netto (%) -61,2-61,4-42,6-41,3-37,0 Strategie niektórych banków spółdzielczych skutkują kurczeniem się bazy członkowskiej m.in. przez podnoszenie wartości udziałów czy ich limitowanie. W przyszłości banki mogą tego żałować. Nie wyposażono ich bowiem w tak szerokie i tanie możliwości pozyskiwania kapitału, jakimi dysponują banki spółki akcyjne. Zawsze oczywiście można, a czasem być może nawet należałoby, skorzystać ze źródła zasilenia kapitałem, jakim jest rynek Catalyst. Notowane na nim banki spółdzielcze nie cierpią na nadpłynność, a część z nich ma wskaźniki wypłacalności nawet na niższym poziomie niż średnia dla sektora (14,4 proc.). Średni wskaźnik dla wszystkich spółek notowanych na rynku Catalyst to 11,69 proc. Wiele z wyemitowanych transz obligacji ma charakter pożyczek podporządkowanych. Wypuszczane były głównie w 2010 r., z dziesięcioletnim terminem wykupu. Obligacje zaliczane są jednak tylko do kapitałów zapasowych banków, niemniej powiększają kapitały własne i wskaźniki wypłacalności. Szkoda, że legislator, choćby ze względu na długi termin wykupu obligacji i stabilną sytuację większości banków sektora BS, nie chce tych papierów zaliczyć do kapitałów najlepszych, czyli Tier 1. Być może dlatego, że na pięć lat od daty wykupu, obligacje te muszą być amortyzowane (w tempie 20 proc. rocznie). Od 2015 roku bankom mogą zacząć topnieć kapitały oraz spadną współczynniki wypłacalności. SKĄD BRAĆ FUNDUSZE? Jeśli nie obligacje, to co? Niskie wskaźniki wypłacalności w przypadku niektórych, szybko rozwijających się banków, mogą już wkrótce stać się problemem, także dla KNF. Banki, nawet gdyby chciały, mają naprawdę ograniczone możliwości zwiększenia akcji kredytowej a w ślad za tym maksymalizowania przychodów odsetkowych i poprawy wyników. To się zmieni, ale dopiero wówczas, gdy wzrosną inflacja i stopy procentowe. Niestety w 2015 roku możemy się tego nie doczekać. Na szczęście są i plusy. Nie ma obecnie realnego zagrożenia dla wliczania funduszu udziałowego do kapitałów, na pokrycie wymogów kapitałowych we wskaźniku pierwszego rzędu (Tier 1). Jednak małe banki, z dużą kwotą pożyczek podporządkowanych w portfelach, powinny policzyć, czy po odjęciu tych pożyczek wypełnią minimalny wymóg kapitałowy. Z kolei duże banki, z dobrze rozwiniętą akcją kredytową i posiadające produkt zwiększający fundusze uzupełniające II kategorii (w postaci pożyczki podporządkowanej, wyemitowanych obligacji lub innych bankowych papierów wartościowych) będą musiały pomyśleć o zwiększeniu stabilnej części kapitałów w ramach Tier 1. Pamiętajmy jednak, że KNF krzywym okiem patrzy na praktykę stosowania tzw. kapitałów krzyżowych, więc z tej strony nie można oczekiwać możliwości podniesienia kapitałów. Minimalna wartość Tier 1 powinna wynosić 4 proc., a w wielu krajach średni wskaźnik oscyluje wokół ok. 6-8 proc. (w części krajów minimum zostało ustalone na poziomie 6 proc., ale nieraz taka miara odnosiła się do relacji kapitału Tier 1 do całych aktywów). Przykładowo: włoskie banki spółdzielcze Banche Popolari posiadały średni wskaźnik Tier 1 na poziomie 7,7 proc., Banche di Credito Cooperativo 15,5 proc., Grupa Rabobank 13 proc., a DZ Banku 9,9 proc. Naszemu sektorowi wiele jeszcze brakuje, by osiągnąć adekwatną siłę kapitałową, jak ich zagraniczni towarzysze, nawet dużym bankom. Źródło: KNF W INTERESIE WŁAŚCICIELI I WŁASNYM Banki spółdzielcze powinny czynić starania o powiększenie swojej bazy członkowskiej oraz o ich większą aktywność i identyfikację z bankiem postuluje nie bez racji prof. dr hab. Jerzy Węcławski, szef Katedry Bankowości Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. W przeciwnym razie kontynuuje swój wywód wraz ze zwiększaniem zakresu działalności terytorialnej banku będzie on stawał się coraz bardziej anonimowy dla udziałowców. Tymczasem strategie niektórych banków spółdzielczych zmierzają do ograniczenia bazy członkowskiej m.in. przez podnoszenie wartości udziałów, co prowadzi do prywatyzacji spółdzielni i komercjalizacji jej działalności ostrzega w swoim opracowaniu jeszcze z 2010 r. prof. Jerzy Węcławski z UMCS (w Banki spółdzielcze w konkurencyjnym otoczeniu ). DWA SŁOWA O BANKACH ZRZESZAJĄCYCH W jednym z licznych, już nie nowych, opracowań dotyczących sektora banków spółdzielczych Komisja Nadzoru Finansowego napisała: Wydaje się, że po 20 latach działalności i założyciele, i zarządy banków zrzeszających powinni podjąć decyzje co do roli i charakteru banków zrzeszających. Kontynuacja obecnego stanu rzeczy zaczyna być zbyt kosztowna, a i coraz bardziej niebezpieczna z ostrożnościowego punktu widzenia. Nie trzeba być prorokiem, by przewidzieć, że wkrótce odżyje dyskusja na temat modelu działania i roli banków zrzeszających. Tu odwiecznym niemal problemem jest nie tylko kwestia ile apeksu, a ile komercyjnego działania w banku zrzeszającym i jak znaleźć złoty środek, ale także odpowiedzialności właścicieli banków spółdzielczych za swoje banki zrzeszające z jednej strony, a z drugiej zakresu i stopnia niesienia pomocy finansowej zrzeszonym bankom spółdzielczym. Można spodziewać się, że tę dyskusję jeśli nie zakończy, to mocno posunie do przodu wdrożenie IPS w sektorze. Autor: Rafał Katarzyński

5 08 Wiedza LUTY 2015 LUTY Relacja z klientem tylko w oparciu o równowagę stron i zaufanie Przemoc finansowo-prawna to taki rodzaj relacji, w której podmiot o silniejszej pozycji ekonomicznej, intelektualnej lub informacyjnej wykorzystuje stosunek finansowo-prawny do podporządkowania sobie lub wykorzystania słabszego uczestnika rynku, czyli klienta. Na szczęście banki spółdzielcze nie zachorowały na tę przypadłość. Liczba afer wybuchających w sferze relacji finansowych w Polsce (WGI, Amber Gold, polisolokaty, kredyty hipoteczne banków spółek akcyjnych denominowane w CHF) jest dowodem na to, że modelując stosunki finansowe klient profesjonalny przedsiębiorca, państwo nadmiernie zaufało ideologii niewidzialnej ręki rynku. Ze względu na swoją specyfikę, wrażliwość na utratę zaufania i różną charakterystykę swoich uczestników, rynek usług finansowych nie jest przestrzenią, w której można akceptować tzw. wolną amerykankę. Występuje tu znacząca asymetria informacyjna i nierównowaga siły intelektualnej pomiędzy jego uczestnikami. Ta forma przemocy prowadzi do niewspółmiernego wzbogacenia się podmiotu (banku) silniejszego, kosztem uczestnika rynku znajdującego się w sytuacji przymusowej lub posiadającego słabszą pozycję przetargową, który staje się w efekcie podmiotem poszkodowanym. Przemoc finansowa może objawiać się obarczeniem słabszej strony stosunku finansowego niewidocznym początkowo kosztem zewnętrznym transakcji, np. w postaci ryzyka. WYSOKIE ZAUFANIE KLIENTÓW DO BANKÓW SPÓŁDZIELCZYCH Alior Bank Inteligo Banki spółdzielcze mbank BGŻ BZ WBK ING BSK Millennium Bank Pocztowy PKO BP Kredyt Bank Pekao BEZSILNY DŁUŻNIK Kto w ramach tego rodzaju przemocy jest sprawcą, a kto poszkodowanym? Czynnik kapitału w procesach produkcji umożliwia istnienie przemocy ekonomicznej w niewidzialnej bezosobowej formie. W ramach kapitalizmu neoliberalnego stosunek przemocy finansowo- -prawnej może występować pomiędzy dominującymi przedsiębiorstwami (i stojącymi za nimi rentierami) i ludźmi utrzymującymi się z pracy najemnej, albo osobowo pomiędzy wierzycielem, a dłużnikiem. Wyobraźmy sobie oś liczbową 0-X obrazującą poziom realizacji interesów stron stosunku finansowego: wierzyciela i dłużnika. Nadmierny wzrost siły przetargowej wierzyciela może prowadzić do jej wykorzystania i zaistnienia przemocy finansowo-prawnej siła pozycji przetargowej przesuwa punkt realizacji interesów: wierzyciel dłużnik w stronę wierzyciela i tym samym na szkodę dłużnika. Siłę przemocy finansowo-prawnej określa pozycja przetargowa czynnika finansowego wobec czynnika ludzkiego. Umiarkowana przemoc finansowo-prawna jest głównym bodźcem napędzającym życie gospodarcze i społeczne kapitalizmu, choć jednocześnie osłabia w ludziach poczucie solidaryzmu społecznego. Naruszenie uzasadnionej sprawiedliwością społeczną siły przetargowej Źródło: TNS Polska, badanie na zlecenie Banku BPS, proc. wskazań stron stosunków finansowych zmniejsza drastycznie szanse na wygraną jednej ze stron i może prowadzić do takich negatywnych zjawisk jak: wyzysk (efekt szybko narastające rozwarstwienie dochodowe, spadek wartości płac w PKB, oderwanie wynagrodzenia od produktywności pracy), zadłużanie słabszych ekonomicznie warstw społecznych, koncentracja własności i kontroli nad gospodarką. Nadmierne zwiększanie zakresu przemocy ekonomicznej prowadzi do kryzysów zadłużenia oraz niestabilności społecznej wynikającej ze wzrostu niezadowolenia i frustracji klientów. NARUSZENIA SIŁY PRZETARGOWEJ Z jednej strony występują tu silne, profesjonalne podmioty gospodarcze, jakimi są duże i zasobne instytucje finansowe, a z drugiej często nieświadomi klienci. Poziom zysku bankowców zależy wprost od istnienia skutecznej ochrony systemowej praw konsumenta. Brak skutecznej ochrony tych praw prowadzi do zwiększonego poziomu krótkoterminowych zysków przedsiębiorców, ale także do negatywnych skutków długoterminowych naruszenia zaufania do rynku wynikającego z masowego naruszania praw konsumentów. Brak zaufania na rynku finansowym to zwiększone koszty transakcyjne dla wszystkich jego uczestników. Ilość nieprawidłowości występujących na polskim rynku finansowym potwierdza tezę o braku wyspecjalizowanego, skutecznego, niezależnego politycznie i nie działającego z pozycji konfliktu interesów, organu nadzoru chroniącego interesy słabszych uczestników rynku konsumentów usług finansowych. KNF i UOKiK nie posiadają wystarczającej władzy (brak uprawnień policyjnych i prokuratorskich), nie monitorują rynku, aby przeciwdziałać patologiom i aktywnie oraz ze stosownym wyprzedzeniem identyfikować obszary, gdzie konsumenci mogą mieć problemy z dochodzeniem swoich praw. Urzędy te stosują nieskuteczną strategię ochrony przez informowanie. Koszty prawne dochodzenia sprawiedliwości wynikających z patologii rynkowych są przerzucone na słabszych jego uczestników, czyli klientów. Ani KNF, ani UOKiK nie prowadzą z własnej inicjatywy spraw sądowych przeciwko podmiotom naruszającym zasady uczciwego obrotu. Na rozwiniętych rynkach istnieją wyspecjalizowane agendy rządowe, których wyłącznym celem jest ochrona konsumenta przed siłą gigantycznych grup finansowych wykorzystujących swoją pozycję do generowania nadprzeciętnych zysków. Najlepszym przykładem są Stany Zjednoczone Ameryki Północnej, gdzie powołano Biuro ds. Ochrony Finansowej Konsumenta (Bureau of Consumer Financial Protection). Wszędzie tam, gdzie działają ekspansywne grupy finansowe, skuteczna ochrona klienta powinna być szczególną troską instytucji państwowych. Opracowanie jest fragmentem referatu Stanisława Jana Adamczyka przygotowanego na spotkanie w KRS; autor jest licencjonowanym maklerem papierów wartościowych. Posiada kilkunastoletnie doświadczenie zawodowe zdobyte w pracy w instytucjach rynku finansowego. Związany z Giełdą Papierów Wartościowych SA w Warszawie praktycznie od początku jej powstania. Opracował: R.K.

6 10 Prawo LUTY 2015 LUTY Oblicza lobbingu Cienka granica dzieli lobbing zdrowy, przejrzysty i służący rozwojowi od tego, który potrafi też szkodzić. W obu przypadkach chodzi o wywieranie wpływu na polityków, legislatorów czy opinię publiczną. Różne bywają metody działania. Przypomnijmy: w rozumieniu ustawy z 7 lipca 2005 art. 2 o działalności lobbingowej w procesie stanowienia prawa definiuje działalność lobbingową jako każde działanie prowadzone metodami prawnie dozwolonymi zmierzające do wywarcia wpływu na organy władzy publicznej w procesie stanowienia prawa. Jest ona prowadzona na rzecz osób trzecich i może być wykonywana przez przedsiębiorcę albo przez osobę fizyczną niebędącą przedsiębiorcą na podstawie umowy cywilnoprawnej. Tyle, z grubsza, mówi ustawa o zawodowych lobbystach. O ich ogromnym wpływie na kształtowanie prawa w Polsce krążą już legendy, a co jakiś czas wybucha afera w mediach, że ten czy owy lobbysta kupił ustawę czy przynajmniej tak silnie wpłynął na proces legislacyjny, że określona branża czerpie z tego pełnymi garściami. Bywa i to nierzadko, że czerpie kosztem innych. Pod owczym przebraniem znajdują się drapieżne wilki, które załatwiają ogromne interesy dla swoich plenipotentów, liczone nieraz w dziesiątkach miliardów złotych. TEORETYCZNIE MA BYĆ GRZECZNIE Krzysztof Jasiecki, Urszula Kurczewska oraz Małgorzata Molęda-Zdziech, autorzy znanej książki o lobbingu, mówią o nim jako o rzecznictwie interesów pozostającym w zgodzie z prawem i powszechnie akceptowanymi standardami moralnymi. Ustawa z 7 lipca 2005 określa przy tym zasady wykonywania zawodowej działalności lobbingowej. Ma ona być jawna. Ma być kontrolowana i zarejestrowana. Lobbysta musi też przestrzegać m.in. przepisów o dostępie do informacji publicznej, regulaminu Sejmu, Senatu i prac Rady Ministrów itd. Liczba działających w polskim Sejmie lobbystów rośnie z roku na rok. Wciąż jest jednak o wiele niższa niż w Niemczech czy Wielkiej Brytanii. W Bundestagu w 2012 r., lobbowało 2125 podmiotów. Z kolei w Wielkiej Brytanii kilkaset firm świadczy usługi ok podmiotom. Według portalu Bankier.pl od 2006 r. wyłoniła się grupa kilku firm świadczących profesjonalne usługi lobbystyczne w wybranych obszarach prawa, gospodarki i innych spraw publicznych. Robią to zarówno w interesie sektora prywatnego, jak i pozarządowego (dla tego drugiego jednak znacznie rzadziej). Do największych i zarazem najbardziej aktywnych zaliczają się m.in.: View Point Group, Central European Consulting, Pracownia, Multi Communications. Usługi lobbystyczne świadczą giganty konsultingowe takie jak Deloitte czy Ernst & Young. Po Sejmie krążą także właściciele niewielkich, prywatnych firm, persony czasem podejrzane i nawet niemile widziane przez samych posłów. Dostępny na stronie Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji rejestr podmiotów wykonujących zawodową działalność lobbingową zawiera 278 pozycji. W samym Sejmie operuje przeszło trzydziestu lobbystów reprezentujących m.in. kancelarie prawne, agencje public relations, firmy konsultingowe, stowarzyszenia, fundacje, organizacje przedsiębiorców i osoby prywatne. Kto jak nie lobbyści załatwili korzystną głównie dla deweloperów ustawę powołującą do życia MdM (Mieszkanie dla Młodych)? Inni z kolei potrafili skutecznie wpłynąć na parlamentarzystów w taki sposób, aby załatwić w ustawach medycznych i aptekarskich korzystne dla branży farmaceutycznej unormowania. Szczególnie silny wpływ na legislatorów potrafią wywierać lobbyści z sektora finansowego. Tu grup lobbystycznych jest co najmniej kilka, reprezentujących interesy nieraz bardzo różnych podmiotów finansowych. LOBBYŚCI FINANSIŚCI Na liście lobbystów Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji nie ma np. Związku Banków Polskich i Krajowego Związku Banków Spółdzielczych. Chociaż obie te izby niewątpliwie lobbują, forsując korzystne dla określonych grup banków rozwiązania. Swego czasu odbyła się dyskusja w Sejmie, czy ZBP dopuścił WIZERUNEK LOBBINGU W POLSCE Jak Pan(i) sądzi, czy obecnie uleganie naciskom biznesu, firm, grup zawodowych lub społecznych przy załatwianiu kontraktów, zamówień rządowych w zamian za własne korzyści itp. wśród wysokich urzędników państwowych i polityków jest: się naruszenia prawa lobbując, a nie będąc zarejestrowanym lobbystą. W odpowiedzi na interpelacją poselską jeszcze z 2010 roku (nr 15922) MSWiA uznało, że te izby gospodarcze nie są stricte lobbystami, bo lobbing w swojej definicji zawiera w sobie działalność zarobkową: Zgodnie z art. 2 ustawy o izbach gospodarczych, izba gospodarcza (utrzymująca się ze składek przyp.) jest organizacją samorządu gospodarczego, reprezentującą interesy gospodarcze zrzeszonych w niej przedsiębiorców, w szczególności wobec organów władzy publicznej. Jednocześnie posiada uprawnienie do wyrażania opinii o projektach rozwiązań odnoszących się do funkcjonowania gospodarki oraz może uczestniczyć, na zasadach określonych w odrębnych przepisach, w przygotowywaniu projektów aktów prawnych w tym zakresie.( ) W kontekście wskazanej definicji działalności lobbingowej trudno uznać działalność izby gospodarczej za lobbingową działalność zawodową. Ustawodawca utożsamił ją z działalnością zarobkową. Użycie określenia»zarobkowa«powoduje, iż podmiot prowadzący działalność lobbingową musi otrzymać z tego tytułu korzyść majątkową. Tyle ministerstwo. Trudno podważyć to stanowisko. Wszak KZBS i ZBP mają działać w interesie swoich członków, czyli banków. Mówią o tym statuty 39% bardzo częste 34% raczej częste 20% trudno powiedzieć 6% raczej rzadkie 1% bardzo rzadkie wg CBOS, Korupcja, nepotyzm, nieuczciwy lobbing nadawane izbom gospodarczym. Mają zabiegać, reprezentować, przynosić korzyści swoim członkom i starają się to robić. Robią to tak, jak mogą i potrafią robić. Cienka granica dzieli zdrowy i transparentny lobbing od załatwiania spraw, nawet tych większych, systemowych, ustawowych. Zdarza się, że zostaje on użyty w sposób niezgodny z prawem lub na granicy prawa. Nieetycznie lub w złych intencjach. Prawo powinno takie przypadki eliminować. Czy zawsze eliminuje? Może wszyscy lobbyści, także ci społeczni, powinni być zarejestrowani i starannie monitorowani przez niezależne organa? Bowiem tylko lobbing realizowany zgodnie z prawem, przejrzysty, służy rozwojowi gospodarki. Służy poszczególnym branżom oraz rozwojowi firm i instytucji. Pozwala realizować interesy gospodarcze. Jest też jednym z potrzebnych narzędzi demokracji. Nie może jednak forsować przywilejów jednej grupy zawodowej czy branżowej kosztem innych. Kosztem konsumentów, klientów, społeczeństwa. Tu należy zdać się nie tylko na prawo, ale ufać odpowiedzialności rządzących. Autorka: Żaneta Kowalska

7 12 Strategie LUTY 2015 LUTY Banki spółdzielcze nadal sprzyjają rolnikom Firmy z branży rolno-spożywczej działają na bardzo konkurencyjnym rynku, gdzie decydujące znaczenie ma cena i jakość produktu. Rynek ten, szczególnie ostatnio, podlega ostrym wahaniom koniunkturalnym. twa podkarpackiego. Suma bilansowa wynosi 93 mln zł, co plasuje nas w gronie banków średniej wielkości. Posiadamy pięć placówek. Obsługujemy zarówno klientów indywidualnych, jak również rolników oraz przedsiębiorstwa. Gmina Księżpol jest bardzo aktywna gospodarczo. Dominują firmy z branży drzewnej oraz metalowej, sprzedające towary na rynek krajowy oraz zagraniczny oraz oczywiście gospodarstwa rolne. Przeważają rolnicy indywidualni prowadzący głównie działalność ukierunkowaną na produkcję roślinną, a w nieznacznym stopniu zwierzęcą. Gospodarstwa rolne są różnej wielkości od 1 do 300 hektarów. Nieźle dają sobie radę również podmioty zajmujące się produkcją i przetwarzaniem żywności ekologicznej nasi klienci poszukując nowych z większych w kraju plantację borówki amerykańskiej, a jedno z gospodarstw jest nastawione na nowatorską produkcję truskawek pod osłonami. Duże znaczenie ma również produkcja tytoniu, aczkolwiek jego opłacalność stoi obecnie pod dużym znakiem zapytania. BOGATA OFERTA Oferta dla branży rolno-spożywczej przygotowana przez BS w Księżpolu to przyjazny pakiet kredytowy: kredyty inwestycyjne (w tym preferencyjne), obrotowe, w rachunku kredytowym i bieżącym, kredyty płatnicze. Staramy się, by klienci mogli korzystać z korzystnego finansowania w sposób prosty i przyjazny. Cenią oni przejrzystość procedur, szybkość podejmowania decyzji oraz indywi- Wiemy bowiem, że pozwalają one rozwijać się naszym klientom. W zeszłym roku, kiedy nie było limitów na kredyty preferencyjne, bank stworzył własny, unikalny kredyt na zakup gruntów rolnych, dzięki któremu wielu klientów mogło powiększyć swe gospodarstwa. ROSYJSKIE ZAWIROWANIA O ile embargo rosyjskie na artykuły spożywcze importowane z Polski w mniejszym stopniu dotyczy naszych rolników uprawiających zboża czy ziemniaki, o tyle firmy handlujące owocami i warzywami w znacznie większym stopniu odczuły ich skutek. Zamknięcie rynku rosyjskiego skutkuje pojawieniem się towaru na rynku krajowym, powodując duży spadek cen. W krótkim okresie nie Duże znaczenie dla producentów rolnych ma stabilność cen oraz rynków zbytu zapewniająca opłacalność produkcji. Jak opowiada jeden z rolników, pan Józef Spustek, producent zbóż i ziemniaków, dużym problemem jest nieprzewidywalność cen. Zawierane wiosną umowy kontraktacyjne na dostawę ziemniaków nie gwarantują osiągnięcia zakładanych cen sprzedaży. Cena kontraktacyjna zakładała groszy za kilogram, a mimo to ostateczna wyniosła już tylko 20 groszy, co całkowicie zmieniło opłacalność tej produkcji. Spadek cen nastąpił również na rynku zbóż. Firmy dystrybucyjne stawiają przed rolnikami coraz to nowe i bardziej wyśrubowane normy jakościowe. Czasem tak przesadne, że nie mają już żadnego uzasadnienia. Kluczowe znaczenie dla opłacalności produkcji ma wysoka jakość, która wymaga ponoszenia dużych kosztów. Ceny powinny być oczywiście adekwatne do kosztów produkcji. Sposobem na obecne niskie ceny jest możliwość przechowywania produktów do chwili zmiany. Duży wpływ na kształtowanie cen ma nie tylko rynek, ale również spekulacje na giełdach. ZAGŁĘBIE KSIĘŻPOLSKIE Bank Spółdzielczy w Księżpolu działa na terenie sąsiadujących powiatów województwa lubelskiego i wojewódz- rynków zbytu otworzyli stoiska na giełdzie ekologicznej w Warszawie, gdzie sprzedają własne produkty. Bank obsługuje także większe firmy zajmujące się przetwórstwem mięsa oraz przechowywaniem i handlem owoców i warzyw. Do grona naszych klientów należą przedsiębiorstwa zajmujące się produkcją zbóż, ziemniaków czy kukurydzy. Rejon Księżpola można nazwać wręcz zagłębiem kukurydzianym. Mamy też jedną dualne podejście. Bank Spółdzielczy w Księżpolu udzielił już ponad 38 mln zł kredytów dla rolników oraz firm z branży rolno-spożywczej. Mamy także kredyty preferencyjne, o niskim oprocentowaniu, z dopłatami ARiMR do oprocentowania. Stanowią one 41 proc. portfela kredytów finansującego w naszym banku działalność rolniczą. Pomimo tego, iż wiele banków zrezygnowało z udzielania kredytów preferencyjnych, my nadal to robimy. jest możliwe znalezienie alternatywnych kierunków zbytu za granicą. Firmy zmuszone są do przeczekania tego trudnego okresu, magazynując towary. Zły czas łatwiej im przetrwać, gdy mają obok siebie przyjazny bank spółdzielczy. Autor: Janina Wolanin, prezes Banku Spółdzielczego w Księżpolu

8 14 Bezpieczeństwo LUTY 2015 LUTY Funkcja ABI w banku spółdzielczym z perspektywy szczęśliwego ABI Kiedy na jednym z warsztatów spytałam kim jest ABI (Administrator Bezpieczeństwa Informacji), usłyszałam: ABI jest takim aniołem stróżem, który czuwa w banku nad bezpieczeństwem informacji. Jeżeli będziemy w ten sposób postrzegali ABI ego, to dużo łatwiej będzie nam zrozumieć wyzwania, z jakimi musi się on zmierzyć w kontekście wymagań nakładanych na banki przez KNF (Rekomendacja D) oraz w związku ze znowelizowaną ustawą o ochronie danych osobowych. A wyzwań tych ABI ma całkiem sporo. Pierwszym wyzwaniem może być powołanie ABI ego i to zarówno dla zarządu banku, jak i samego ABI. Bardzo często ABI dowiaduje się o tym, że ma nim być tuż przed powołaniem (jako wynik działania maszyny losującej ), czasami po powrocie z urlopu, w czasie którego został powołany, a bywa, że i później. Kolejnym wymaganiem jest umocowanie ABI w strukturze organizacyjnej oraz określenie pełnego zakresu zadań, jakie ma wykonywać. Większość osób kojarzy ABI z kimś od danych osobowych, ale czy na pewno rola ABI powinna ograniczać się jedynie do ochrony danych osobowych? Następnym wyzwaniem jest spełnianie określonych wymagań nakładanych na banki przez przepisy prawa, wytyczne, dobre praktyki i standardy, a także przygotowanie i wdrożenie odpowiedniej dokumentacji. Zależy nam, żeby tworzona i wdrażana dokumentacja nie funkcjonowała jako centymetry kolejnych kartek do odkurzania. Istotnym obszarem jest również prowadzenie i organizowanie szkoleń oraz podnoszenie świadomości i kultury bezpieczeństwa w banku, która w większości przypadków ogranicza się do przekazania współpracownikom przytłaczającej ilości dokumentacji do zapoznania. Innym wyzwaniem jest nadzór i kontrola, szczególnie obszarów formalnoprawnych, organizacyjnych, sprzętowych i technicznych. Jeżeli mówimy o kontroli, to warto zastanowić się nad odpowiedzialnością, w tym administracyjną, cywilnoprawną, pracowniczą i przede wszystkim karną uczestników procesu obejmującego zarządzanie bezpieczeństwem informacji i ochronę danych. Na pytanie zadawane uczestnikom o cel i oczekiwania od warsztatów z wykonywania funkcji ABI, często słyszę co zrobić, żeby przetrwać?. ABI SIEDEM WAŻNYCH PYTAŃ 1. Co chronić? 2. Kto powinien chronić? 3. Dlaczego chronić? 4. Przed czym/kim? 5. W jaki sposób? 6. Jak ocenić poziom ochrony? 7. Co, jeśli nie będziemy chronić? 1. Na pytanie Co chronić? Odpowiedź dane i informacje, które stanowią wartość dla banku. A zatem nie ograniczamy się tylko do danych osobowych, ale przede wszystkim chronimy dane objęte tajemnicą bankową oraz tajemnicą przedsiębiorstwa. Informacje to towar, co oznacza, że można je sprzedać i kupić. Poniżej cennik wybranych usług z 2014 r.: CENNIK WYBRANYCH USŁUG Z 2014 R. Towary i usługi Cena za jednostkę ($) Numer karty kredytowej i PIN Skan dokumentów Godzinny atak DDoS Źródło: TradeMicro Russian Underground Revisited 2. Kto powinien chronić? Odpowiedź wszyscy. Począwszy od zarządu banku, ABI, zespołu IT, dyrektorów i kierowników jednostek, po wszystkich pracowników i klientów banku. Każda z osób ma inną rolę i zakres odpowiedzialności w obszarze zarządzania bezpieczeństwem informacji, ale każdy pracownik, współpracownik czy klient banku jest uczestnikiem tego procesu. 3. Dlaczego chronić? Odpowiedź informacje stanowią wartość i jednocześnie z przepisów prawa wynika obowiązek ich ochrony. Należy pamiętać, że naruszenie tajemnicy bankowej w związku z ustawą Prawo bankowe, jak i ochrony danych osobowych w związku z ustawą o ochronie danych osobowych zagrożone są odpowiedzialnością karną i finansową. Ujawnienie lub wykorzystanie informacji stanowiącej tajemnicę bankową, niezgodnie z upoważnieniem określonym w ustawie, podlega grzywnie do ,00 zł i karze pozbawienia wolności do lat Przed czym/kim chronić? Odpowiedź głównie przed innymi ludźmi. Najsłabszym ogniwem w systemie bezpieczeństwa informacji jest człowiek. Przyczyną zdecydowanej większości incydentów bezpieczeństwa są ludzie (najczęściej niezadowoleni pracownicy). Najbardziej narażone na ataki socjotechniczne są osoby, które mają bezpośredni kontakt z klientami (pracownicy sal operacyjnych, biur obsługi klienta, sekretariatów). 5. W jaki sposób? Odpowiedź możliwie najprostszy. Zasady i procedury przygotowywane dla pracowników muszą być proste, a struktura dokumentacji przejrzysta. Działania podejmowane przez ABI powinny być wspierane przez zarząd banku i konsekwentne. Dużo skuteczniejsze będą akcje edukacyjne podejmowane przez ABI w formie krótkich tematycznych szkoleń, testów oraz quizów ( owych, e-learningowych), niż te zapisane na setkach stron dokumentacji. Dużo WARTO PAMIĘTAĆ, ŻE NAJ- SKUTECZNIEJSZYM ZABEZ- PIECZENIEM SĄ WYSZKOLENI, ŚWIADOMI I PRZYTOMNI PRACOWNICY. efektywniejsze będą szkolenia w postaci symulowanych ataków socjotechnicznych czy szkoleń antynapadowych niż zajęć czysto teoretycznych. W ramach Polityki Bezpieczeństwa Informacji warto zapisać kilka podstawowych zasad, żeby wszyscy pracownicy pamiętali przynajmniej o: zasadzie czystego ekranu, zasadzie czystej drukarki, zasadzie czystego biurka, zasadzie czystego pokoju, ochronie prywatności klientów szczególnie ważnej w otwartych punktach obsługi, w których pracownicy na głos przekazują klientom stany kont czy też informacje dotyczące umów kredytowych. 6. Jak ocenić poziom ochrony? Odpowiedź poprzez wyniki kontroli, audytów, liczbę incydentów w obszarze bezpieczeństwa informacji. Proste, szybkie i skuteczne kontrole mogą być przeprowadzane w oparciu o ulubione akcje ABI, moje ulubione wymieniam poniżej: akcja śmieciowa sprawdzamy czy pracownicy nie wyrzucają do koszy na śmieci dokumentów, które powinny być zniszczone w niszczarce, akcja fantowa po godzinach pracy banku, sprawdzamy czy na biurkach nie zostały żadne umowy, dokumenty i pieczęcie, które powinny być schowane i zabezpieczone, jeżeli zostały zbieramy fanty, akcja pączkowa jeżeli osoba zostawia niezabezpieczoną stację roboczą, możemy rozesłać w jej imieniu zaproszenie np. na pączki lub świeżą kawę podawaną przez tydzień do biurka, akcja na wnuczka prosimy pracownika o podanie hasła, np. w związku z awarią, w celu sprawdzenia czy przestrzegana jest podstawowa zasada bezpieczeństwa, jaką jest nieudostępnianie nikomu swoich haseł. Jolanta Gasiewicz Konsultant Wiodący w obszarze Zarządzania Bezpieczeństwem Informacji BCMG 7. Co, jeśli nie będziemy chronić? Opowiem krótką historię. Jakiś czas temu korzystałam z pewnej usługi w jednym z dużych banków komercyjnych. Pracownik, przy okazji luźnej rozmowy spytał czym się zajmuję, ponieważ posiadał ofertę promocyjną dla osób z branży finansowej. Odpowiedziałam, że między innymi Rekomendacją D w bankach. Pan bardzo się ucieszył i powiedział, że w jego banku Rekomendacja D została już wdrożona. Pogratulowałam sukcesu. Po wykonaniu niezbędnych formalności pan wyszedł, żeby zanieść umowę do podpisania przez osobę uprawnioną. Zostałam w pokoju z niezabezpieczoną dokumentacją (umowy z klientami z całego dnia) oraz stacją roboczą z pełnym dostępem do systemu Warto pamiętać, że najskuteczniejszym zabezpieczeniem są wyszkoleni, świadomi i przytomni pracownicy. Autorka: Jolanta Gasiewicz

9 16 Temat numeru LUTY 2015 LUTY Spółdzielcze a komercja dwie różne bajki Niektórym bankowcom zdaje się zacierać różnica pomiędzy bankami spółkami akcyjnymi, a bankami spółdzielczymi. Panie i panowie spółdzielcy, nie zapominajcie proszę o swoich korzeniach. Ale i o tym, co jest dziś spółdzielcze, co przez wiele lat dawało i nadal daje Wam przewagę konkurencyjną. Gdy duży chce być większy, to kombinuje tak: będę jak najwięksi. Będę jak bank-banków, niczym jakiś JP Morgan albo inny Citi. Tymczasem banki mniejsze, często niszowe, ale z ambicjami na rozwój, są solą tej ziemi i przyszłością pokryzysowego pejzażu sektora bankowego. Dlaczego? Bo kierują swoją ofertę do określonej grupy klientów (rolników, rozwijających się MŚP, zarówno przedsiębiorców, jak i tzw. zwykłych ludzi), którzy są zaniedbywani przez inne instytucje bankowe. Bo działają szybciej i prężniej. Bo klient nie jest jedynie peselem i hasłem na infolinii, tylko żywą osobą artykułującą swoje potrzeby finansowe. PRAWO DLA SPECJALNYCH INSTYTUCJI Pisaliśmy o tym w poprzednim numerze, że BS-y są całkiem innymi instytucjami niż SKOK-i. Pomimo iż zasadnicza forma prawna ich działalności jest taka sama, czyli obie instytucje działają w formie spółdzielni, w oparciu o Prawo spółdzielcze, banki spółdzielcze podlegają regulacjom ustaw Prawo bankowe oraz O funkcjonowaniu banków spółdzielczych, ich zrzeszaniu się i bankach zrzeszających, a SKOK-i ustawy o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych. Ponieważ bank spółdzielczy działa też zgodnie z ustawą Prawo spółdzielcze, a korzeniami sięga do wspólnot samopomocy finansowej, to jego nadrzędny cel powinien być różny od celów działalności banków w formie spółek akcyjnych, które dążą jedynie do maksymalizacji zysku dla swoich akcjonariuszy. W banku spółdzielczym maksymalizacja zysku powinna być jedynie środkiem do realizacji celów członków spółdzielni. W banku-spółce PRZEWAGI KONKURENCYJNE BANKU SPÓŁDZIELCZEGO znajomość rynku lokalnego/blisko klienta decyzyjność w oddziale indywidualne podejście do klienta duża liczba placówek/łatwy dostęp wizerunek banku/przywiązanie do klienta polski kapitał oferta kredytowa konkurencyjność ofert/odpowiednie ceny brak biurokracji/mała ilość formalności czytelne/jasne umowy inne nie wiem/brak odpowiedzi akcyjnej liczą się tak naprawdę tylko dwie rzeczy: C/E (zwrot z zaangażowanego kapitału) oraz C/A (zwrot z aktywów). Szefowie tych instytucji, często notowanych na giełdzie, mają dowieźć te wskaźniki na oczekiwanym przez dominujących udziałowców poziomie. W przeciwnym razie raczej prędzej, niż później, muszą pożegnać się ze stanowiskiem. Klient pomimo wysiłków w zakresie kształtowania wizerunku podejmowanych przez banki-spółki akcyjne jest tak naprawdę na ostatnim miejscu. Szczególnie w realiach banków-córeczek zależnych od zagranicznych konglomeratów finansowych, zwanych dumnie bankami polskimi. O szeregowym pracowniku w dużym, korporacyjnym banku już nawet żal wspominać. SPÓŁKA AKCYJNA, SPÓŁDZIELNIA, KAPITAŁY Jeśli ktoś może nie wie, jak wygląda typowe walne zgromadzenie akcjonariuszy w banku-spółce akcyjnej, to rzec o tym można krótko tam walne to nawet nie jest maszynka do głosowania. To jest wielkie NIC. To, co ma przejść, jest ustalane grubo wcześniej przez dominującego akcjonariusza i nie ma nad tym żadnej poważnej dyskusji. Najmniej do powiedzenia w banku-spółce akcyjnej mają drobni Źródło: Badanie BPS, 2013; proc. wskazań akcjonariusze, którzy służą przede wszystkim do domykania emisji akcji na giełdzie. Dzieje się tak od lat i nie widać znaczących zmian na plus w tym zakresie, pomimo prób dopuszczenia uczestnictwa małych akcjonariuszy w życiu banku w postaci proponowanych bankom-spółkom akcyjnym przez rządy czy instytucje rynku zasad ładu korporacyjnego. Coś takiego jak dyskutujące ze sobą grupy członkowskie w banku-spółce akcyjnej oczywiście nie istnieje. Kluczowe sprawy personalne rozstrzygają się na tak wysokiej górze, że jej wierzchołka nawet nie widać. Bank-spółka akcyjna ma też o wiele większe możliwości pozyskiwania kapitału niż spółdzielnia bankowa może emitować akcje oraz różnego rodzaju papiery dłużne. Zaciągać zobowiązania w ramach grupy kapitałowej, w której działa. Spółdzielnia tego robić nie może, za to zarząd, udziałowcy i klienci mogą spać spokojnie, wiedząc, że ryzyko związane z nieraz bardzo niebezpiecznymi instrumentami finansowymi nie wymyka im się spod kontroli. Inna, zasadnicza różnica tkwi w podejmowaniu decyzji kredytowych. W banku- -spółce akcyjnej o dużym finansowaniu decyduje zazwyczaj komitet kredytowy, którego w przypadku naszych banków-córeczek banków zagranicznych ogon znajduje się co prawda w kraju, ale głowa to już gdzieś za granicą. Z kolei drobnymi kredytami konsumenckimi rządzi tam wszechwładny analityk kredytowy, a w zasadzie to program IT do wyliczania zdolności kredytowej. Klient w zasadzie nie ma z kim dyskutować, jedynie przekazywane są mu decyzje kredytowe, oparte nieraz o wyśrubowane, nieprzystające do rzeczywistości normy. Renegocjacja umowy kredytowej w banku-spółce akcyjnej to najczęściej marzenie ściętej głowy. Chyba że klient wywrze na banku zdecydowaną presję prawną. Inna, zasadnicza różnica pomiędzy tzw. bankiem komercją to podejście do produktów bankowych. Ta różnica nie zasadza się na ich jakości, bo w obu grupach banków są one na dobrym poziomie. Chodzi o podejście do sprzedaży. W banku-spółce akcyjnej chodzi o to, by sprzedać ich jak najwięcej i w jak najkrótszym czasie, co ma pozwolić zrealizować zakładane przez właścicieli plany przychodowe, przekładające się na zysk. Jeśli to się nie udaje, próbuje się też stworzyć sztuczne zapotrzebowanie na produkt, czy usługę. Nikogo przy tym tak naprawdę nie obchodzi, czy klient jest zadowolony z produktu, który został mu upchnięty. W banku spółdzielczym produkty kroi się na miarę, wychodząc naprzeciwko oczekiwaniom klientów. NIE UDAWAĆ KOGOŚ INNEGO W czym tkwi siła banku spółdzielczego, że jest w stanie skutecznie opierać się komercyjnym gigantom, ekspansywnym i nieprzebierającym w środkach instytucjom finansowym? W nabytej podczas wielu dziesiątek lat działalności odporności na kryzysy i różne zawirowania dziejowe? Z pewnością. Ale nie tylko w tym. W mocnym osadzeniu w lokalnym środowisku? Niewątpliwie. Jeszcze w bliskich, często przyjaznych relacjach z najważniejszymi klientami, co umożliwia utrzymywanie relacji biznesowej opartej na zaufaniu. Nie dajcie się zmarginalizować i mówiąc językiem młodzieżowym wtopić w ten cały komercyjny syf. Autor: Robert Azembski

10 18 Rozmowa numeru LUTY 2015 LUTY Dowartościować mniejsze banki Rozmowa ze Stanisławem Kluzą, b. Ministrem Finansów i Przewodniczącym KNF Robert Azembski, Anna Lewkowska: Sądzi Pan, że mająca ustabilizować i uczynić bezpieczniejszym nie tylko dla banków, ale i klientów, unijna Bazylea III okaże się panaceum na przebiegłość i chytrość bankierów? Stanisław Kluza: Efektem Bazylei II, poprzedniczki Bazylei III, miała być poprawa bezpieczeństwa prowadzenia działalności bankowej, chociaż nie zawsze i nie w każdym przypadku przyniosło to oczekiwane zamierzenia. W latach banki nie radziły sobie z kryzysem, zarówno w USA, jak i w Europie. Ponadto po kryzysie jasno okazało się, że fot.: Piotr Waniorek/Forum utopią jest idea samoregulacji sektora finansowego. Tymczasem zarówno w Polsce, jak i na świecie, istnieją izby gospodarcze reprezentujące sektor bankowy. W debacie publicznej często prezentowały stanowisko, że nadmierna ingerencja nadzoru w sektor szczególnie w duże banki nie jest pożądana. Wiedza i praktyka bankowców, ich odpowiedzialność miały gwarantować, że poważne problemy nie powinny się pojawić, a gdyby nawet coś takiego zaistniało, to raczej szybko przeminie. Dziś nie ma już chyba osób, które są w stanie racjonalnie udowodnić, że samoregulacja w sektorze finansowym się sprawdza. Niestety, w trakcie prac nad Bazyleą III, a potem dyrektywą CRD IV/CRR, zaznaczył się wpływ oddziaływania interesów dużych grup finansowych na legislatorów. W rezultacie prawodawstwo w tym zakresie premiuje duże grupy finansowe, kosztem małych i średniej wielkości instytucji finansowych, np. takich jak banki spółdzielcze w tych krajach. Duże banki mają już bowiem naturalne przewagi konkurencyjne wynikające z tzw. efektu skali działania (niższy średni koszt), mogą też wykonywać różne działania polegające np. na ponadnarodowej realokacji środków. To pozwala statystycznie obniżać im poziom ryzyka w bezpiecznych sytuacjach pozwalając im sięgać po mniejsze (i tańsze) zabezpieczenie kapitałowe, zaś w krytycznych obniżać koszt finansowania, czy co gorsza przenosić ryzyko swoich słabości na decydentów politycznych, biorąc jako zakładnika pieniądze podatników. Rozwiązania CRD IV/CRR są mniej korzystne szczególnie dla krajów o gospodarkach o mniej rozwiniętym sektorze finansowym oraz goszczących spółki-córki banków zagranicznych. Tymczasem nadmiernie skonsolidowany sektor bankowy generuje znacznie wyższe ryzyko systemowe, niż wielość rozmaitych, zróżnicowanych, a także mniejszych podmiotów na rynku. R.A., A.L.: Mówiąc o nadzorze: czy za mało w Pana opinii jest państwa w państwie? S.K.: Nadmiar i niedomiar regulacji jest szkodliwy dla gospodarki. W pierwszym przypadku spowalnia to wzrost gospodarczy, w drugim prowadzi do zdarzeń procyklicznych rozchwiewających cykle koniunkturalne i skutkujących większą premią za ryzyko, co w rezultacie również NALEŻY OCZEKIWAĆ SILNYCH PRAKTYCZNYCH I TEORETYCZNYCH KOMPETENCJI MAKROEKONOMICZNYCH I ANALITYCZNYCH OD TRZECH LIDERÓW RYNKU: PREZESA NBP, MINISTRA FINANSÓW I PRZEWODNICZĄCEGO KNF. w dłuższym horyzoncie spowalnia wzrost gospodarczy. Niebywale trudną sztuką jest znajdowanie złotej proporcji. Co więcej, jest ona zmienna w czasie i zależy od wielu parametrów makroekonomicznych i sektorowych. Między innymi z tego powodu należy oczekiwać silnych praktycznych i teoretycznych kompetencji makroekonomicznych i analitycznych od trzech liderów: Prezesa NBP, Ministra Finansów i Przewodniczącego KNF. Ostatecznie, podczas okołokryzysowej debaty publicznej sformułowano wnioski, że wobec silnych grup bankowych państwo poprzez swoje instytucje krajowe i unijne, powinno być bardziej władne. Powinny być tworzone jasne reguły gry na rynku bankowym, a potem należy je egzekwować (a nie kontestować, co dominowało do tej pory). To dlatego, że stabilność finansowa jest dobrem publicznym, którego wartość powinna być wyceniana a następnie chroniona przez państwo. Polska nie doświadczyła w stabilności sektora finansowego negatywnych konsekwencji kryzysu z lat Wnioskując w uproszczeniu można zauważyć, że albo jesteśmy unikalnie odporni za światowe zjawiska makrogospodarcze, albo mamy pewne rozwiązania ostrożnościowe, których gdzie indziej nie było. Zatem polska polityka nadzorcza nie była zła w swoim konserwatyzmie. Skala pomocy publicznej w krajach grupy G20, które doświadczyły kryzysu, sięgnęła średnio 3,5 proc. ich PKB. U nas pomocy publicznej nie było. Polska wyprzedziła swój czas, będąc w awangardzie także pod względem regulacji dotyczących norm płynności banków. R.A., A.L.: W Europie powszechny jest osąd, że jedną z przyczyn kryzysu było odejście banków od finansowania rozwoju gospodarczego. W Polsce też mieliśmy w tym czasie zakręcanie kurków finansowania gospodarki, szczególnie dla MŚP, przez banki komercyjne, czyli głównie te z zagranicznym kapitałem. To było w porządku? Finansowania nie zaprzestały tylko rodzime banki spółdzielcze. S.K.: W tzw. dobrych czasach uzyskać kredyt jest stosunkowo łatwo. W takim okresie Polska gospodarka niejednokrotnie korzystała z tego, że banki zagraniczne dostarczały potrzebnego finansowania. Trzeba przy tym pamiętać, że w Polsce w okresie transformacji tego kapitału było po prostu mało. Dziś dobre czasy i duża dostępność kapitału z krajów wysoko rozwiniętych należą do przeszłości. Kraje, skąd płynął do Polski główny strumień kapitału bankowego, znalazły się albo w fazie stagnacji, albo wręcz w kryzysie i recesji. Niestety, Polska będąc krajem goszczącym zaczęła doświadczać efektu tzw. eksportu cyklu koniunkturalnego kraju macierzystego banku. Kapitał ma narodowość. Spółki-córki banków w krajach goszczących, takich jak Polska, w mniejszym stopniu patrzą na perspektywy swojego rozwoju przez pryzmat jedynie potencjału ekonomicznego/gospodarczego naszego kraju, ale przez pryzmat problemów i potrzeb spółek-matek oraz różnego rodzaju zawirowań w gospodarkach

11 20 Rozmowa numeru LUTY 2015 LUTY 2015 Produkty 21 krajów, z których konkretny kapitał pochodzi. Wówczas spada skłonność matek do aktywności córek w innych państwach. Zazwyczaj objawia się to w postaci słabszej akcji kredytowej. Nadzór bankowy może ograniczać ryzyko banków, ale niestety nie może zmusić banków do podejmowania większego ryzyka, niżby te chciały podjąć. R.A., A.L.: Nie powinno się więc wrócić do koncepcji udomowienia banków? S.K.: Być może jest za mało właśnie tych podmiotów bankowych, które znają dobrze lokalne realia, a jednocześnie nie mają centrum właścicielsko decyzyjnego poza Polską. Było kilka momentów, gdy takie udomowienie można było przeprowadzić, jednak tego nie zrobiono. R.A., A.L.: Nasi regulatorzy skwapliwie przenoszą wszystkie unijne rozwiązania, w sposób nawet bardziej restrykcyjny niż w UE, a pewne ryzyka i tak się materializują. Nadzór mógłby im przeciwdziałać? S.K.: Mógłby, ale, tak jak wspomniałem, nie przez nakazanie zagranicznym bankom w Polsce prowadzenia np. śmielszej polityki kredytowej, ale przez sprzyjanie tym podmiotom, których charakter działalności jest antycykliczny, które najlepiej zabezpieczają się przed sytuacjami kryzysowymi oraz które mają przed sobą doskonałe perspektywy rozwoju. W tym miejscu chciałbym m.in. przywołać właśnie banki spółdzielcze oraz mniejsze banki-spółki akcyjne. Są one polskiemu sektorowi bankowemu bardzo potrzebne. Proszę zwrócić uwagę na to, że sektor bankowość spółdzielcza należy w Europie do sektorów stosunkowo silnych i chronionych przez władze poszczególnych państw. W Polsce na pewno nie jest to sektor hołubiony, takiej życzliwości nie widać. Gdy na przykład tworzono regulacje w ramach konstruującej się Unii Bankowej, Niemcy upomnieli się w strukturach europejskich o swoje landesbanki, czego zabrakło w przypadku naszych instytucji. Polska nie ma tak dobrze rozwiniętych podmiotów bankowych, które naturalnie mogłyby odgrywać rolę antycyklicznego łagodzenia procesów w gospodarce. Z drugiej strony nasz kraj może w coraz większym stopniu partycypować w kosztach zarządzania naprawą, czy nawet upadłością dużych europejskich grup bankowych. Tymczasem, szanse na równą konkurencję banków spółdzielczych czy małych banków z grupami finansowymi są jeszcze bardziej przez regulatorów ograniczane. Niestety, obecnie regulatorzy i obecni nadzorcy implementując do polskiego prawa regulacje unijne, nie wykazują adekwatnej do zagranicznych kolegów gorliwości, by sektor spółdzielczy miał rekompensowaną utratę konkurencyjności w wyniku abuzywnych rozwiązań europejskich premiujących podmioty duże. Te zaś w dłuższym okresie stwarzają wyższe ryzyko i zagrożenie dla trwałej koniunktury gospodarczej w Polsce oraz dla samych banków. Wraz ze wzrostem wielkości największych podmiotów, ciężar ich ewentualnych kłopotów, z większym prawdopodobieństwem może spocząć na polskim podatniku. R.A., A.L.: Czyli banki spółdzielcze, te banki działające lokalnie, powinny być pod ochroną, aby spełniać funkcję bufora antycyklicznego? S.K.: To nie banki spółdzielcze wykreowały swego czasu problem opcji walutowych, to nie banki spółdzielcze stworzyły problem kredytów hipotecznych denominowanych w walutach obcych, bo ich nie udzielały. Sektor spółdzielczy, co sobie głównie zawdzięcza, omijały i omijają kłopoty na dużą, systemową skalę. Teoretycznie więc sektor jako całość ma dobre perspektywy by zdrowo i efektywnie funkcjonować. W MOJEJ OPINII BŁĘDEM JEST, ŻE NIE MA JEDNEGO OŚRODKA, KTÓRY KOORDYNOWAŁBY WSZYSTKIE PRACE RZĄDOWE NAD SPÓŁDZIELCZOŚCIĄ: BANKOWĄ, MIESZKANIOWĄ, ROLNĄ, PRACY. R.A., A.L.: Co Pan sądzi o toczącym się procesie legislacyjnym odnośnie ustaw spółdzielczych dotyczących banków? S.K.: W mojej opinii błędem jest, że nie ma jednego ośrodka, który koordynowałby wszystkie prace rządowe nad spółdzielczością: bankową, mieszkaniową, rolną, pracy. W tej chwili toczą się one w poszczególnych ministerstwach aż siedmiu. Każdy temat spółdzielczy został zadedykowany poszczególnemu ministrowi. Uważam, że dobrze by było, by sprawy spółdzielcze były w całości albo u ministra gospodarki, albo ministra pracy. Bardzo ułatwiłoby to procedowanie prac legislacyjnych nad spółdzielczością w Polsce. Uważam też, że Prawo spółdzielcze w toku prac legislacyjnych stało się już za długie i zbyt skomplikowane. Tymczasem powinno ono stanowić tylko rodzaj konstytucji dla całego sektora spółdzielczego, a poszczególne, szczegółowe, rozwiązania odnoszące się do wybranych rynków-tematów winny zostać zawarte w delegowanych, szczegółowych sektorowych aktach prawnych. Rozmawiali: Anna Lewkowska, Robert Azembski Bat na oszustów Kwestia przestrzegania praw konsumentów korzystających z pożyczek i kredytów ma zostać uregulowana w ustawie o nadzorze nad rynkiem finansowym, Prawie bankowym i w niektórych innych przepisach. Założenia przewidują wprowadzenie ograniczenia pozaodsetkowych kosztów kredytu konsumenckiego. Zmiany będą dotyczyć wszystkich podmiotów prowadzących działalność na rynku finansowym, w tym banków spółdzielczych. O nieprawidłowościach występujących podczas udzielania tego rodzaju pożyczek i kredytów, a także o wprowadzaniu klientów w błąd w reklamach i ofertach takich produktów, informował już wcześniej UOKiK. Problem dotyczy przede wszystkim pobierania przez instytucje pożyczkowe różnego rodzaju opłat i prowizji, chociaż sama pożyczka nie jest oprocentowana. Chodzi tu m.in. o opłaty przygotowawcze, za obsługę pożyczki w domu klienta czy z tytułu ubezpieczenia. OBOWIĄZKI KREDYTODAWCY Pośrednik kredytowy jest zobowiązany tu do przestrzegania przepisów ustawy o kredycie konsumenckim, które dotyczą reklamowania produktów. Informacje zawarte w reklamie powinny zawierać pełne dane dotyczące kosztów kredytu konsumenckiego, czyli takich, w których występuje nie tylko oprocentowanie ale też prowizja, opłaty przygotowawcze, czy opłaty z tytułu ubezpieczenia. Te wszystkie kwoty, które składają się na wysokość rzeczywistej rocznej stopy oprocentowania (RRSO). Parametr ten oddaje w sposób obiektywny całkowity koszt kredytu podany w ujęciu rocznym ponoszony przez konsumenta, bez względu na to, czy koszt ten dotyczył oprocentowania, czy innych opłat niezbędnych do uzyskania kredytu. Zarówno sposób prezentacji, jak i poprawność wyliczenia tego parametru oraz innych danych dotyczących

12 22 Produkty LUTY 2015 LUTY KREDYTY UDZIELONE W KOLEJNYCH MIESIĄCACH LAT 2013 I 2014 (W TYS. SZT.) ORAZ DYNAMIKA R./R. W TYCH MIESIĄCACH (PRAWA SKALA) kosztu kredytu, jest obecnie badana przez UOKiK w odniesieniu do ofert i reklam prezentujących pożyczki i kredyty tzw. zeroprocentowe. Zakres prowadzonych postępowań wyjaśniających obejmuje reklamy 28 przedsiębiorców (w tym banków komercyjnych i spółdzielczych oraz SKOK, jak i firm pożyczkowych). RZECZ NIENOWA Podobne działania były już podejmowane przez UOKiK w 2012 r. w ramach monitorowania reklam kredytu konsumenckiego oraz wysokości opłat stosowanych przez kredytodawców. Już wówczas stwierdzono wiele nieprawidłowości polegających na nieinformowaniu klientów o kosztach kredytu, wprowadzania w błąd co do tożsamości reklamującego się oraz możliwości uzyskania kredytu bez weryfikacji zdolności konsumenta do zaciągania zobowiązań finansowych. Wśród najważniejszych nieprawidłowości stwierdzono wówczas m.in. niezamieszczanie w umowach wszystkich obowiązkowych informacji, naruszanie przepisów dotyczących wypowiedzenia umowy lub odstąpienia od niej, nieprawidłowe ujmowanie kredytowanych kosztów kredytu w całkowitej jego kwocie, a także łamania przepisów dotyczących informowania o RRSO r./r linia trendu marzec-październik Źródło: BIK S.A. NA CELOWNIKU PARABANKI Kolejne badanie UOKiK dotyczyło działań pozabankowych firm udzielających pożyczek. Podczas kontroli stwierdzono, że wszystkie naruszały przepisy dotyczące formularza informacyjnego, jaki musi otrzymać konsument. Część firm pożyczkowych w ogóle nie przekazywała takiego formularza, a inne nie umieszczały w nim informacji o kosztach kredytu lub nie podawały kosztów obsługi pożyczki w domu. W niektórych przypadkach klient nawet po podpisaniu umowy i wpłaceniu wysokich opłat nie mógł być w ogóle pewien, czy otrzyma pieniądze. Umowy wymagały bowiem ustanowienia wysokiego zabezpieczenia już po zawarciu kontraktu. Jeśli klient nie spełnił tego żądania, parabank zatrzymywał opłaty. Podczas sejmowej dyskusji posłowie domagali się przyspieszenia przez rząd prac nad projektem nowej ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym. Jednocześnie podkreślali konieczność wprowadzenia wyważonych rozwiązań prawnych, które nie spowodują przeregulowania rynku usług finansowych i tym samym zwiększenia się tzw. szarej strefy pożyczek konsumenckich. JAKIE OGRANICZENIA DLA BANKU? Ustawa przewiduje m.in. ograniczenie kosztów pozaodsetkowych do 25 proc. całkowitej kwoty kredytu konsumenckiego oraz do 30 proc. całkowitej kwoty takiego kredytu w stosunku rocznym. Jednocześnie mają zostać stworzone regulacje przeciwdziałające próbom obchodzenia ustawowo określonych limitów np. poprzez udzielanie kilku krótkoterminowych pożyczek zamiast jednej. Dotyczy to szczególnie tzw. chwilówek, gdy pojawia się potrzeba zaciągnięcia pożyczek na dłuższy czas, a klient dostaje ofertę na krótki czas. Proponuje się mu, by okres spłaty przedłużył lub sfinansował spłatę pożyczki zaciągnięciem kolejnej (tzw. rolowanie pożyczek). W takim przypadku uwzględniane będą koszty wszystkich pożyczek w zestawieniu PRZYROSTY LICZBY KREDYTÓW RATALNYCH I GOTÓWKOWYCH OPÓŹNIONYCH PONAD 30 DNI MIĘDZY KOLEJNYMI TRZYMIESIĘCZNYMI OKRESAMI PO UDZIELENIU KREDYTU W ROCZNIKACH (W PKT. PROC. KREDYTÓW UDZIELONYCH) 1,4 1,2 1,0 0,8 0,6 0,4 0,2 0,0 08 1,22 do , , , % 135% 130% 125% 120% 115% 110% 105% 100% 0, , , , , Źródło: BIK S.A. z całkowitą kwotą pierwszej pożyczki. Projekt przewiduje także wprowadzenie limitu odsetek karnych oraz odsetek od odsetek, a także ustanowienie wymagań, których spełnienie byłoby warunkiem możliwości prowadzenia działalności polegającej na udzielaniu kredytów konsumenckich. CO NA TO KNF, A CO POSŁOWIE? Andrzej Jakubiak, przewodniczący KNF mówił w Sejmie, że proponowany limit, ograniczający koszty pozaodsetkowe jest do zaakceptowania. Zwłaszcza w sytuacji niskich stóp procentowych. Dodał, że niskie oprocentowanie nie idzie w parze z niższym nakładem pracy przy pożyczkach i kredytach. Trzeba też zaciągać informacje w biurach informacji gospodarczej i kredytowej dotyczące zdolności kredytowej klientów, co powoduje dodatkowe koszty dla kredytodawców. Podkreślił, że wprowadzane regulacje będą stanowiły zaporę przed nadmiernym obciążaniem finansowym klientów. Przypomniał także o rosnących obciążeniach banków, które będą dla nich dotkliwe szczególnie w tym roku, ponieważ podniesione zostały składki na BFG. Posłowie przypominali, że wciąż na rynku finansowym jest dużo oszukańczych ofert firm pozabankowych, które mogą narazić konsumentów na poważne straty. Stąd konieczność przyspieszenia prac nad ustawą. Problemem jest także to, że na rynku funkcjonuje bardzo dużo małych firm, które po kontrolach UOKiK zmieniają nazwy i dalej prowadzą działalność naruszającą prawo. Prawdziwą plagą jest natomiast brak przejrzystości i rzetelnych informacji o oferowanych usługach. Zdaniem UOKiK sformułowanie zawarte w reklamie u mnie jest najtaniej trzeba pokazać w ofercie, porównując swoją propozycję z innymi dostępnymi na rynku. W dyskusji sejmowej podkreślano także, że nasze społeczeństwo jest nadal ubogie, a to oznacza, że powinno być szczególnie rzetelnie informowane. LICZBA OTWIERANYCH RACHUNKÓW KARTOWYCH I KWOTY LIMITÓW NA NICH W KOLEJNYCH MIESIĄCACH LAT Klientom nie jest łatwo pogodzić się ze stratami w wyniku oszukańczych praktyk stosowanych przez nieuczciwe firmy. Sporo uwag dotyczyło również rzetelności i etyki pracowników branży finansowej, którzy powinni być mobilizowani do przestrzegania dobrych praktyk zawartych w kodeksach etyki zawodowej. Większość klientów firm pożyczkowych stanowią konsumenci, którym sytuacja finansowa uniemożliwia zaciąganie kredytów w bankach, nie mają bowiem odpowiedniej zdolności kredytowej. To przekłada się z kolei na wyższe ryzyko udzielania pożyczek takim osobom przez firmy działające na rynku pozabankowym. OBRAZ RYNKU Szef KNF poinformował, że wartość pożyczek udzielanych na rynku nieregulowanym oceniana jest na 4-5 mld zł, co w porównaniu z kredytami bankowymi, które przekraczają 585 mld zł (w tej kwocie są kredyty konsumenckie o wartości 131 mld zł i gotówkowe LICZBA WARTOŚĆ LIMITU NA KARTACH (MLN ZŁ) Źródło: BIK S.A. udzielone na 68 mld zł) nie jest kwotą znaczącą. Pożyczki te są jednak ważne dla klientów korzystających z tej formy zadłużania się, ponieważ nie dostaną oni kredytu w banku, gdzie trzeba spełniać określone wymagania. Są to zwykle ludzie tak zdesperowani, że nie interesują się wysokością oprocentowania i innymi kosztami. Muszą mieć pieniądze, żeby przeżyć do kolejnej pożyczki. Jednocześnie firmy pożyczkowe nie są też instytucjami dobroczynnymi, a ich ryzyko działania jest wysokie, ponieważ wielu ich klientów nigdy nie spłaca zaciągniętych zobowiązań. Szkodowość portfeli pożyczkowych sięga 30 proc., podczas gdy w bankach odsetek wynosi ok. 15 procent Autor: Janusz Orłowski

13 24 Wokół klienta LUTY 2015 LUTY Najnowsze w wirtualnej rzeczywistości Co chwilę słyszymy, że banki udostępniają swoim klientom nowe wersje systemów e-bankowości. Do niedawna konkurencja polegała na oferowaniu klientom coraz szerszego strumienia możliwości. Niestety w niektórych przypadkach strumień ten zamienia się w rwącą i mętną rzekę. Obsługa bankowości mobilnej nieraz przytłacza zwykłego użytkownika. Dzisiaj już nikogo nie trzeba przekonywać, że jest ona potrzebna, ale czy fakt, że jest ona mobilna usprawiedliwia odmienne sposoby nawigowania w systemie? Z pewnością nie! Był to jeden z powodów, dla którego banki komercyjne zaczęły udostępniać swoim klientom rozwiązania klasy RWD (Responsive Web Design), czyli automatycznie dostosowujące się do ekranu używanego urządzenia (laptop, tablet czy smartfon). Technologia ta jest być może jednym z ostatnich etapów rozwoju mobilnej bankowości internetowej. Jednym z pierwszych banków, który zaoferował tego rodzaju rozwiązania był Lion s Bank, a jego śladem idą ING Bank, Eurobank i Bank Millennium. ZE SPRAWDZONYM PARTNEREM A co z bankami spółdzielczymi? Czy i one będą oferować swoim klientom tego rodzaju nowoczesne rozwiązania? Wiadomo przecież, że kto się nie rozwija, ten się cofa. Czy banki spółdzielcze udźwigną koszty wdrażania najnowszych technologii? Przed nimi wyzwania wynikające z wdrażania IPS, związane z rekomendacjami KNF, zmianami prawnymi w sektorze i jeszcze to? Może więc odpuścić i zostać w tyle? Nie. To byłby błąd. Banki spółdzielcze mogą liczyć na sprawdzonego partnera, firmę związaną z sektorem spółdzielczym od ponad dwudziestu lat, lidera rozwiązań IT w Polsce i Europie Asseco Poland S.A. To polska firma przygotowała rozwiązanie w wielu elementach przewyższające pojawiające się propozycje banków komercyjnych. System def3000/cbp (Customer Banking Platform) to unikalne rozwiązanie, oparte na najnowszej generacji Platformie internetowego dostępu klienta do produktów i usług biznesowych. Dzięki zastosowaniu technologii RWD oraz innowacyjnej koncepcji ekosystemu miniaplikacji, rozwiązanie to pozwala na osiągnięcie przewagi konkurencyjnej poprzez swobodne kształtowanie usług oferowanych klientowi na Platformie zdalnego dostępu. CO WYRÓŻNIA ROZWIĄZANIE ASSECO POLAND? Punktem wyjścia dla projektu def3000/ CBP był prawdopodobnie coraz bardziej popularny smartphone. Widać, że projekt został rozpoczęty od projektowania wyglądu systemu na urządzenia mobilne, czyli na smartfona, następnie na tablet, a dopiero na końcu na komputer. Autorzy systemu wyraźnie zastosowali inny sposób myślenia o obsłudze rachunków poprzez Internet, biorąc pod uwagę coraz większą mobilność klientów banków. Kolejnym wyróżnikiem tego rozwiązania jest możliwość profilowania funkcjonalności dla różnych grup klientów w myśl hasła jeden system wiele grup klientów. Wybierając system do obsługi rachunków poprzez Internet bank nie musi decydować się na jedną, wiodącą grupę docelową, której potrzeby zostaną zaspokojone. Poprzez profilowanie def3000/cbp można dopasować system do różnych grup klientów. Warto również podkreślić, że oparcie aplikacji o wykorzystanie przeglądarek urządzeń mobilnych, brak konieczności dostosowywania aplikacji do pracy na różnych urządzeniach, zastosowanie otwartej architektury pozwala wg USŁUGI PROFILOWANE NA KLIENTA Firma Osoba fizyczna Junior Senior autorów zdecydowanie skrócić czas dostarczenia rozwiązania do odbiorcy (Time to Market). SYSTEM NA WIELE PLATFORM MOBILNYCH I STACJONARNYCH Nowoczesne podejście do projektowania wyglądu aplikacji zgodnie z paradygmatem RWD (Responsive Web Design), o którym mowa była na wstępie, pozwala na używanie tego samego systemu na urządzeniach dowolnej klasy tj. smartfon, tablet, desktop. Co to oznacza w praktyce? Technologia RWD pozwala na maksymalne wykorzystanie właściwości ekranu urządzenia oraz funkcji takich urządzeń jak rozpoznawanie mowy (obsługa poleceń głosowych), rejestrowanie obrazu czy ustalenie lokalizacji geograficznej. System automatycznie dostosowuje swój wygląd i funkcjonalność do urządzenia, z którego klient korzysta w danym momencie. BUTIK WIELOŚĆ ROZWIĄZAŃ Dzięki zastosowaniu koncepcji mini - aplikacji, możliwe staje się ścisłe dopasowanie wykorzystywanych funkcji systemu do potrzeb klienta banku. Klient sam decyduje, które funkcje systemu są dla niego najlepsze, wybierając mini aplikacje z Butiku. Niewątpliwie stanowi to nową jakość w relacji klient-bank. Wszystko to Standardowy Zaawansowany odbywa się przy zapewnieniu zoptymalizowanej postaci interfejsu użytkownika. Przykładowo: dziadek z wnuczkiem posiadają rachunki w tym samym banku. W związku z powyższym dziadek i wnuczek nawigują w jednym systemie e-bankowości, ale każdy z nich ma dostępny inny zestaw funkcjonalności, dokładnie takich funkcjonalności, jakich potrzebuje. Senior nie zginie w zalewie kolorowych ikon i fontannie możliwości, a junior będzie mógł nawigować między dostępnymi funkcjonalnościami z właściwym e-pokoleniu sprytem. Co to oznacza dla banku? Nie mniej, nie więcej, tylko jeden system e-bankowości dla różnych klientów. JUŻ WKRÓTCE Znając specyfikę klientów banków spółdzielczych rozwiązanie zostało przygotowane w taki sposób, aby klienci mogli ewolucyjnie przenosić swoją aktywność do nowej, wirtualnej rzeczywistości. Rozwiązanie zostanie udostępnione w sprawdzonym środowisku Centrum Usług Internetowych, z którego wsparcia i doświadczeń od ponad 15 lat korzystają banki spółdzielcze. Z informacji uzyskanych przez redakcję wynika, iż pilotaże ruszą już w II kwartale roku. Autor: Robert Azembski

14 26 Ubezpieczenia LUTY 2015 LUTY Światowy apetyt na inwestycje LOKATY 12-MIESIĘCZNE: OPROCENTOWANIE BRUTTO NA R % 8.00 % 7.00 % 6.00 % 5.00 % 4.00 % 3.00 % 2.00 % 2014 rok był ciekawym i w większości pozytywnym okresem dla inwestorów. Pozostawał jednak w cieniu zagrożenia globalną stagnacją gospodarczą. Rozpoczął się od spekulacji, jak wygaszanie programów QE wpłynie na dynamiczny wzrost gospodarki USA % 0.00 % 3.30% Getin ONLINE (internet) 3.30% Open ONLINE (internet) 3.10% Meritum Bank (internet) 3.01% Średnia lokata 3.00% Getin Bank 3.00% Idea Bank 2.85% BIZ Bank 2.85% Bank SMART 2.70% Plus Bank (internet) 8.11% Średni zysk funduszu obligacji Źródło: opracowanie autora Obawy były uzasadnione, spekulowano bowiem, jak duży wpływ na wzrost mają zastrzyki dolarów pompowane przez FED. Zastrzyki się skończyły, ale gospodarka rozwijała się nadal. Zaufanie inwestorów giełdowych do rynku w Stanach Zjednoczonych okazało się trwałe: rozpoczęta w lutym 2009 r. hossa była kontynuowana także w 2014 r., a główne indeksy: S&P 500 i Nasdaq urosły po ok. 13 proc. Mimo oczekiwanych podwyżek stóp procentowych rynek akcji w USA pozostanie w trendzie wzrostowym także w 2015 r. Wskazują na to zarówno wyniki finansowe przedsiębiorstw, jak i opinie inwestorów. Jednak to nie Stany zanotowały największe wzrosty indeksów akcji. Pod tym względem bezkonkurencyjny okazał się chiński Shanghai Composite, który urósł aż o 65 proc.! I to w okresie, gdy co miesiąc docierały do inwestorów informacje o zagrożeniu realizacji planowanego na ten rok wzrostu PKB Chin (7,5 proc.). Wdrożone przez rząd chiński działania wspierające rozwój, w tym inwestycje publiczne w infrastrukturę, okazały się wystarczającym magnesem dla inwestorów. Najbardziej perspektywiczny jest nieco zacofany indyjski rynek. Indie dopiero stoją przed dużymi reformami ekonomicznymi, a mimo to krajowy indeks BSE wzrósł w minionym roku o 37 proc. OBIECUJĄCA TURCJA Pozostając w Azji: rząd Japonii intensyfikował działania zmierzające do zwiększenia popytu wewnętrznego oraz eksportu poprzez osłabianie kursu jena. Częściowo okazały się one skuteczne, towary produkowane w tym kraju są dzisiaj o 1/3 tańsze w relacji do dolara, niż przed rokiem. Unijny rynek akcji, tak jak i gospodarka UE, nie zanotował wzrostów, ale także nie przyniósł strat. Stagnacja gospodarcza Unii wpłynęła zniechęcająco na inwestorów, z wyjątkiem Niemiec, gdzie DAX największej gospodarki Unii wzrósł o 7 proc. Trafione natomiast było inwestowanie w Turcji. Jeszcze pod koniec 2013 r. komentarze analityków wskazywały na dużą niepewność i ryzyko inwestycji w tym kraju, tymczasem tamtejszy BIST wzrósł o 43 proc. i w roku 2015 Turcja jest bardzo obiecującym rynkiem do poszukiwania zysków. UWAGA NA SUROWCE Spadające ceny surowców sprawiły wiele problemów w eksportujących je gospodarkach. Do września ub.r. giełdy w Brazylii i Argentynie bardzo dynamicznie rosły, odpowiednio o 29 proc. i 40 proc., aby z początkiem przecen ceny ropy spadać i w efekcie zakończyły rok na poziomach początkowych. Warszawski indeks szerokiego rynku, podobnie największych spółek, pozostawał w niskiej, kilkuprocentowej zmienności i zachował wartości ze stycznia. W wyniku zmiany strategii inwestowania przez OFE stratę na poziomie 15 proc. zanotował indeks mniejszych spółek. Dodatkowym czynnikiem negatywnie wpływającym na zainteresowanie inwestycjami w polską, na tle Europy silną, gospodarkę były eskalacje wydarzeń na Ukrainie zniechęcające kapitał zagraniczny do inwestycji. OBLIGACJE Z PRZECENY Dla rynku obligacji poprzedni rok rozpoczął się od przeceny, wynikającej m.in. z powracającej niepewności wobec kondycji finansowej krajów z wcześniejszymi problemami budżetowymi. Później w tym samym czasie nastąpiło przeniesienie obligacji z OFE do ZUS, jednak ten pozytywny dla rynku efekt został zniwelowany przez opisane wcześniej wydarzenia na Ukrainie, co skutkowało pasywną postawą inwestorów zagranicznych. Najważniejszymi czynnikami wpływającymi na wzrost cen obligacji była narastająca świadomość stagnacji gospodarczej w Europie i kolejne decyzje o obniżeniu stóp procentowych. W efekcie tego rentowności polskich 10-latek zmniejszyły się o blisko połowę, a inwestujący w obligacje mieli nadspodziewanie korzystny okres zysków. Rok 2015 to przede wszystkim niska cena ropy i prawdopodobne luzowanie polityki monetarnej w UE. Pierwszy czynnik wskazuje na konieczną ostrożność w lokowaniu inwestycji w krajach rozwijających się, których podstawą gospodarki są surowce. Drugi jest nieprzewidywalny: jeżeli wolumeny skupu obligacji przez ECB będą na poziomach od dawna spekulowanych i oczekiwanych, może powrócić zaufanie do inwestycji w walory udziałowe i marazm giełd europejskich odejdzie w zapomnienie. Z drugiej jednak strony inwestorzy europejscy nie są tak optymistyczni jak w USA i być może trzeba będzie zaczekać kilka miesięcy, aż zaufanie do wzrostu gospodarczego w UE powróci. Bez większego ryzyka natomiast można oceniać inwestycje w Indiach, Chinach i Turcji. Polska giełda będzie zachowywać się równolegle do unijnych. JAK OSZCZĘDZAĆ W 2015 ROKU? Indywidualny klient, między innymi bankowości spółdzielczej, noszący się z zamiarem ulokowania oszczędności w 2015 roku, powinien zastanowić się przede wszystkim czego oczekuje od potencjalnego produktu. Jeżeli tylko zabezpieczenia realnej wartości wpłaconych oszczędności, do dyspozycji pozostają lokaty bankowe. Pamiętać jedynie należy, że uwzględniając niski poziom stóp procentowych, a przez to minimalne oprocentowanie lokaty obciążone jeszcze podatkiem od zysków kapitałowych, realny wzrost wartości takiej inwestycji to nie więcej niż 1,5-2 proc. w skali roku. Czyli z wpłaconego 1000 zł otrzymamy 1020 zł po roku. Jeśli oczekiwania zysku są większe, można zainteresować się produktami opartymi na obligacjach, między innymi emitowanych przez banki spółdzielcze, a także na produktach łączących lokowanie środków w różne klasy aktywów. W tym ostatnim przypadku ciekawą propozycją są produkty, w których odpowiedzialność za wynik i dobór docelowych lokat/obligacji/akcji spoczywa na profesjonalnej firmie zarządzającej. Indywidualny klient nie musi wówczas zastanawiać się, czy jego wybór jest najlepszym z możliwych, to zadanie dla wspomnianej firmy inwestycyjnej. Autor: Adam Johaniuk odpowiada za obszar rynku kapitałowego i produktów inwestycyjnych, Towarzystwa Ubezpieczeń na Życie Europa S.A.

15 28 Wokół klienta LUTY 2015 LUTY Zastosowanie modelu Kano w badaniu oczekiwań klientów Zawsze istnieje pewna luka pomiędzy tym, jakie są oczekiwania klientów wobec jakości oferowanych przez bank usług, a postrzeganiem oczekiwań i jakości oferowanych usług przez zarządzających bankiem. Przyczyn powstawania tej luki można doszukiwać się w: braku świadomości tego, czego oczekują klienci, braku wiedzy na temat cech, które zdaniem klientów, decydują o jakości usługi, braku świadomości niektórych oczekiwań klientów, postrzeganiu, jako istotne tych parametrów usługi, które dla klientów mają małe znaczenie. Im luka ta jest większa, tym wyższe jest prawdopodobieństwo podjęcia przez zarządzających bankiem błędnych decyzji dotyczących jakości usług, sposobu ich świadczenia lub ustalenia niewłaściwych priorytetów działania. Może to doprowadzić do sytuacji, w której klienci będą postrzegać oferowaną przez bank usługę, jako usługę o niższej wartości, a zarządzający bankiem nie będą świadomi tego, że tak jest ona odbierana. Żeby uniknąć takiej sytuacji trzeba znaleźć dokładne i szczegółowe informacje na temat potrzeb i oczekiwań klientów. Należy w tym przypadku korzystać z modeli badania oczekiwań i satysfakcji klientów. IDENTYFIKACJA POTRZEB KLIENTÓW Warto zastosować w tym przypadku model Kano, opracowany na przełomie lat 70. i 80. XX wieku przez Noriaki Kano, który uznał, że różne atrybuty produktów i usług mają różny wpływ na satysfakcję klientów i wzrost ich lojalności wobec firmy. Model ten identyfikuje pięć typów potrzeb klientów odnoszących się do produktów i usług, ale mogących znaleźć zastosowanie również w badaniu innych obszarów działania banku: 1. Wymagania podstawowe są to kluczowe korzyści płynące z produktu lub usługi. Do tej kategorii należą atrybuty, których produktowi brak lub ich niezgodność z oczekiwaniami skutkuje niezadowoleniem klienta. Jeżeli oczekiwania klienta w tym zakresie zostaną przekroczone, to nie prowadzi to do wzrostu zadowolenia, ale jedynie do braku niezadowolenia. Klient uznaje te wymagania za rzecz oczywistą i nie domaga się ich spełnienia. Wymagania schodzą wówczas na dalszy plan o ile zostaną spełnione, w przeciwnym wypadku stają się niezwykle istotne. Jeżeli bank nie spełnia podstawowych wymagań, to klienci po prostu nie skorzystają z jego usług. Do wymagań podstawowych w bankowości należą: bezpieczeństwo banku, dostęp do różnych usług bankowych, pozytywny wizerunek/marka banku. 2. Wymagania w zakresie wydajności to cechy produktu lub usługi, które jeżeli przekraczają oczekiwania klientów, mogą ich zadowolić, a jeżeli tych oczekiwań nie spełniają, to efektem jest niezadowolenie klienta. Na podstawie MODEL KANO wysoka satysfakcja klienta niska niespełnione wymagania ekscytujące tych cech klienci porównują oferowane produkty i usługi. Do wymagań w zakresie wydajności w bankowości należą między innymi: cena, czas rozpatrywania wniosku, okres kredytowania, wymagane dokumenty, wymagane zabezpieczenie. 3. Wymagania neutralne to te cechy produktów i usług, które nie wpływają w żaden sposób na satysfakcję klienta lub jej brak. Obszar ten, pomimo że ma neutralne znaczenie dla klientów nie powinien być zaniedbywany, a znajdujące się w nim atrybuty powinny również podlegać procesowi wprowadzania innowacji. Do wymagań neutralnych w bankowości można zaliczyć: rozbudowaną sieć bankomatów czy też łatwość nawigacji w bankowości internetowej. 4. Wymagania ekscytujące to te cechy produktów i usług, których klienci nie oczekują, ale jeżeli się pojawiają, to klienci są zadowoleni (ich brak nie skutkuje niezadowoleniem klientów). Cechy te nie zastąpią podstawowych wymagań, ale mogą stanowić element wyróżnienia produktu lub usług na tle konkurencji. Do wymagań ekscytujących w bankowości należą: obsługa klienta, personalizacja usług, uczciwość wymaganie wymaganie neutralne wymagania w zakresie wydajności wymagania podstawowe spełnione Źródło: opracowanie autora (przestrzeganie fair play), społeczna odpowiedzialność. 5. Czynniki odwrócone to takie, które są niepożądane przez klientów i jeżeli występują to wywołują niezadowolenie. JAK SKONSTRUOWAĆ ANKIETĘ Model Kano wykorzystuje kwestionariusz ankietowy do badania oczekiwań klientów w stosunku do wybranych atrybutów. Każde pytanie składa się z dwóch części: Jak Pan(i) się czuje, jeżeli dana cecha występuje? Jak Pan(i) się czuje, jeżeli dana cecha nie występuje (lub nie działa prawidłowo)? Na każde z tych pytań klient może odpowiedzieć na jeden z pięciu sposobów: 1. Odpowiada mi to. 2. Tak musi być. 3. Jest mi to obojętne. 4. Mogę z tym żyć. 5. To mi nie odpowiada. Model Kano umożliwia jednoznaczną identyfikację czynników wpływających na satysfakcję klienta oraz dokonanie ich kategoryzacji według stopnia wpływu na jej wywoływanie, a także pozwala na: wskazywanie obszarów krytycznych, na których bank powinien skupić największą uwagę w celu podniesienia satysfakcji klientów i konkurencyjności swoich usług, wyjaśnianie wpływu innowacji na wzrost zadowolenia klientów, wybór pomiędzy rozwojem określonych atrybutów usług, a rezygnacją z ich rozwoju. Warto stosować więc to proste i użyteczne narzędzie, które pozwala jeszcze lepiej spełniać oczekiwania klientów. Autor: Piotr Szostak, bszpasja.pl

16 30 Prawo LUTY 2015 LUTY Zasada proporcjonalności w rozporządzeniu CRR a Europejski Nadzór Finansowy Czy i jakie środki obrony mają banki spółdzielcze w razie nadmiernych wymagań regulacyjnych Komisji Nadzoru Finansowego? W poprzednim numerze magazynu BS.NET zwróciliśmy uwagę na kilka kwestii, które w ramach wdrożenia nowych zapisów Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2013/36/ UE w sprawie warunków dopuszczenia instytucji kredytowych do działalności oraz nadzoru ostrożnościowego nad instytucjami kredytowymi i firmami inwestycyjnymi, powinien wdrożyć dla polskich banków ustawodawca, a które mogą w znaczący sposób wpłynąć na ich działalność. CO INNEGO SPÓŁKA AKCYJNA, CO INNEGO SPÓŁDZIELNIA Projekty nowych regulacji implementujących pakiet CRD IV zdają się nie brać pod uwagę, że co prawda banki spółdzielcze to jedna z form działalności bankowej przewidziana przez przepisy Prawa bankowego, jednak zgodnie z art. 1 ustawy z dnia 16 września 1982 r. Prawo spółdzielcze cel działalności banku spółdzielczego jest inny od DYREKTYWA CRD IV NAKŁA- DA NA BANKI SPÓŁDZIELCZE SZEREG WYMOGÓW M.IN. OBOWIĄZEK ZWIĘKSZENIA ADEKWATNOŚCI KAPITA- ŁOWEJ, PODWYŻSZENIA WSPÓŁCZYNNIKÓW REGULA- CYJNYCH DLA RYZYKA PŁYN- NOŚCI ORAZ UTRZYMYWA- NIA OKREŚLONEJ MINIMALNEJ KWOTY DEPOZYTU W BANKU ZRZESZAJĄCYM. działalności banków w formie spółek akcyjnych, a maksymalizacja zysku ma być jedynie sposobem realizacji celów członków spółdzielni. W większości przypadków banki spółdzielcze podlegają takiemu samemu reżimowi prawnemu jak banki w formie spółek akcyjnych. Może to stanowić duże wyzwanie dla bankowości spółdzielczej, a część banków mieć problemy ze spełnieniem wymogów nowych regulacji. Dyrektywa CRD IV nakłada na banki spółdzielcze szereg wymogów m.in. obowiązek zwiększenia adekwatności kapitałowej, podwyższenia współczynników regulacyjnych dla ryzyka płynności oraz utrzymywania określonej minimalnej kwoty depozytu w banku zrzeszającym. Dodatkowo zgodnie z nowelizacją Prawa bankowego art. 22g tejże ustawy, umożliwi Komisji Nadzoru Finansowego (dalej: KNF) odwoływanie członków zarządów i rad nadzorczych banków. Co w przypadku, jeśli dany bank nie będzie mógł spełnić nałożonych na niego wymagań nadzorczych, albo jeśli nie będzie zgadzał się z kierowanymi do niego decyzjami KNF? ŚWIĘTA ZASADA PROPORCJONALNOŚCI W przypadku nałożenia nadmiernych i nieproporcjonalnych do skali działalności banku wymogów regulacyjnych banki będą mogły powołać się na zasadę proporcjonalności, która została W PRZYPADKU INDYWIDU- ALNYCH ROZSTRZYGNIĘĆ KNF MOŻNA UZNAĆ, ŻE BRAK STOSOWANIA ZASADY PRO- PORCJONALNOŚCI PRZY PO- DEJMOWANIU DECYZJI ADMI- NISTRACYJNYCH MOŻE STAĆ W SPRZECZNOŚCI Z ART. 65 UST. 1 ROZPORZĄDZENIA CRR, KTÓRE STANOWI, ŻE ( ) SANKCJE ADMINISTRA- CYJNE I INNE ŚRODKI ADMINI- STRACYJNE MUSZĄ BYĆ SKU- TECZNE, PROPORCJONALNE I ODSTRASZAJĄCE. ustanowiona zarówno w prawie Unii Europejskiej, przede wszystkim w art. 5 ust. 4 Traktatu o Unii Europejskiej, jak i w prawie polskim w art. 31 ust. 3 Konstytucji RP; a w przypadku nadzoru nad działalnością bankową w Polsce znajduje ona swoje cząstkowe odzwierciedlenie w uchwale nr 312/2012 KNF z dnia 27 listopada 2012 r. w sprawie trybu wykonywania nadzoru nad działalnością bankową. Odwołanie do zasady proporcjonalności zostało również wskazane we wstępie do Rozporządzenia CRR : Aby zapewnić zrównoważoną i zróżnicowaną kulturę bankowości w Unii, która ma służyć przede wszystkim interesowi obywateli Unii, należy zachęcać do działalności bankowej na małą skalę, np. działalności unii kredytowych i banków spółdzielczych oraz dalej już wprost: Komisja Europejska i Europejski Urząd Nadzoru Bankowego powinny zapewnić, aby wspomniane standardy i wymogi mogły być stosowane przez wszystkie zainteresowane instytucje w sposób proporcjonalny do charakteru, skali i stopnia złożoności tych instytucji i ich działalności. Również w przypadku indywidualnych rozstrzygnięć KNF można uznać, że brak stosowania zasady proporcjonalności przy podejmowaniu decyzji administracyjnych może stać w sprzeczności z art. 65 ust. 1 rozporządzenia CRR, które stanowi, że ( ) sankcje administracyjne i inne środki administracyjne muszą być skuteczne, proporcjonalne i odstraszające. EUROPEJSKI URZĄD NADZORU BANKOWEGO Organy nadzoru bankowego oraz banki (instytucje kredytowe) w krajach Unii Europejskiej podlegają także nadzorowi Europejskiego Urzędu Nadzoru Bankowego określonemu w Rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1093/2010 z dnia 24 listopada 2010 r. w sprawie ustanowienia Europejskiego Urzędu Nadzoru Bankowego (dalej: EBA). W celu ustanowienia spójnych, wydajnych i skutecznych praktyk nadzorczych w ramach Europejskiego Systemu Nadzoru Finansowego oraz zapewnienia wspólnego, jednolitego i spójnego stosowania prawa Unii, EBA wydaje wytyczne i zalecenia skierowane do właściwych organów lub instytucji kredytowych. W stosownych przypadkach EBA przeprowadza otwarte konsultacje publiczne w sprawie wytycznych i zaleceń, a także analizuje potencjalne koszty i korzyści z nimi związane. Właściwe organy i instytucje kredytowe powinny dokładać wszelkich starań, aby zastosować się do tych wytycznych i zaleceń. W ciągu dwóch miesięcy od wydania wytycznej lub zalecenia każdy właściwy organ nadzoru potwierdza, czy stosuje się lub czy zamierza zastosować się do danej wytycznej lub danego zalecenia. Jeżeli właściwy organ nie stosuje się do nich ani nie zamierza się do nich zastosować, powiadamia o tym EBA, podając uzasadnienie. EBA publikuje informacje o tym, że dany właściwy organ nadzoru nie stosuje się lub nie zamierza zastosować się do danej wytycznej lub danego zalecenia. EBA może również, w odniesieniu do indywidualnych przypadków, podjąć decyzję o opublikowaniu przedstawionego przez właściwy organ uzasadnienia niezastosowania się do danej wytycznej lub danego zalecenia. Jeżeli jest to wymagane w wytycznych lub zaleceniach, instytucje finansowe jasno i szczegółowo informują, czy stosują się do tych wytycznych lub zaleceń. EBA informuje Parlament Europejski, Radę i Komisję o wydanych wytycznych i zaleceniach, wymienia właściwy organ nadzoru, który nie zastosował się do nich, a także określa, jak zamierza zagwarantować, że dany właściwy organ będzie stosować się do jego zaleceń i wytycznych w przyszłości. DECYZJE NADZORCZE EBA Decyzje nadzorcze EBA mogą być wydawane na gruncie art. 17 (naruszenie prawa UE), art. 18 (działania podejmowane w sytuacjach nadzwyczajnych) i art. 19 (rozstrzyganie sporów w sytuacjach transgranicznych) rozporządzenia o EBA, w związku z konkretnymi przepisami przewidzianymi w dyrektywie 2013/36/UE, jak i rozporządzeniu CRR. Są wydawane wtedy, gdy organ nadzoru krajowego nie wydaje własnych decyzji lub działa wadliwie. Przewidziany postanowieniami art. 17 rozporządzenia o EBA schodkowy mechanizm wykonania decyzji EBA zakłada, że najpierw w razie naruszenia prawa Unii Europejskiej przez krajowy organ nadzoru, kierowane jest przez EBA zalecenie do krajowego organu nadzoru, a następnie w razie milczenia krajowego organu nadzoru wydawana jest formalna opinia Komisji Europejskiej uwzględniająca zalecenia EBA. Dopiero w konsekwencji niestosowania się krajowego organu nadzoru do formalnej opinii uruchomiona może być decyzja EBA. Musi ona służyć osiągnięciu celu stabilności finansowej w Unii Europejskiej, gdzie zaniechanie działania lub wadliwe, niezgodne z prawem UE działanie krajowego organu nadzoru może powodować naruszenie integralności lub stabilności całego systemu finansowego w UE lub jego części oraz jest konieczne dla przywrócenia prawidłowego funkcjonowania rynków finansowych. Autorka: Iwona Mirosz, partner w kancelarii Mirosz Jankowski i Partnerzy.

17 32 Rada Ekspertów Spółdzielczych LUTY 2015 LUTY Rada Ekspertów Spółdzielczych o członkach banków Jak to właściwie jest z tą spółdzielczością? Jaki wpływ na działanie banku mają jego właściciele? Czy respektowane są ich prawa i czy można je ustawowo ograniczać? Co może zarząd, a co należy do kompetencji innych organów? I czy w ogóle jest sens bycia udziałowcem banku spółdzielczego? W kolejnym spotkaniu RES, które odbyło się w siedzibie Krajowej Rady Spółdzielczej udział wzięli: Robert Azembski, redaktor prowadzący magazynu BS.NET, mec. Jerzy Bańka, wiceprezes ZBP, dr Sławomir Czopur, doradca w Departamencie Bankowości Spółdzielczej Banku BPS S.A., Alfred Domagalski, prezes KRS, Michał Krakowiak, dyrektor w KZBS, dr Bogdan Ludwiczak z Wydziału Ekonomii Uniwersytetu Rzeszowskiego, Danuta Świerżewska, dyrektor Departamentu Lustracji w Krajowej Radzie Spółdzielczej, Paweł Pelc, radca prawny SKOK, wiceprezes Agencji Ratingu Społecznego, Anna Zwierzchowska, prezes BS w Tarczynie, przewodnicząca Rady KZBS, Krzysztof Zdanowski, Combidata Poland. Robert Azembski Dziękuję za gościnę Krajowej Radzie Spółdzielczej. Porozmawiajmy dziś o właścicielach banków spółdzielczych, o członkach BS. Jest ich wiele tysięcy i często, w wielu dyskusjach, pomija się ich potrzeby. Do redakcji BS.NET od lat napływają sygnały będące wyrazem niepokoju członków banków. Czują się oni nie zawsze dowartościowani, pomimo iż wykazują wielką lojalność wobec swoich banków, a udziały w bankach potrafią przechodzić z ojca na syna. Członkowie banków skarżą się m.in. na zbyt mały wpływ na politykę kredytową zarządów, nikły wpływ na formułowanie wniosków poddawanych pod głosowanie na zebraniach przedstawicieli, brakuje im nieraz aktualnych informacji o działaniach zarządu oraz nadzoru, a także o nowych zmianach prawnych. Inna kwestia to koncentracja udziałów w niektórych bankach w rękach zarządów lub osób zbliżonych do zarządów. Jerzy Bańka Jeśli chodzi o wspomnianą koncentrację udziałów to tak nie wygląda. Nawet, gdyby były takie powiązane ze sobą grupy osób, to nie przekłada się to na realną władzę, jako że w spółdzielczości istnieje znana zasada jeden udział równa się jeden głos. Nie należy też tego tak postrzegać, że członkowie są zaangażowani kapitałowo w spółdzielni i oczekują określonego zwrotu z kapitału. Celem spółdzielni jest przede wszystkim zaspokajanie potrzeb jej udziałowców. Dlatego potrzebne jest właściwe zrozumienie istoty jej działania. Ważny jest też wynikający z Prawa bankowego zakaz stosowania wobec członków banku spółdzielczego jakichkolwiek preferencji wynikających z bycia udziałowcem, np. niższego oprocentowania kredytu. Wynika to z konieczności dbania o bezpieczeństwo banku, przede wszystkim o bezpieczeństwo zgromadzonych depozytów. Jedną z przyczyn upadłości dużej grupy banków spółdzielczych na początku lat 90. było szczególne traktowanie przez bank członków zarządu oraz niektórych udziałowców i członków rady nadzorczej. banku. Z faktem bycia członkiem banku spółdzielczego wiążą się określone konsekwencje wynikające z przepisów prawa, nie tylko spółdzielczego, ale i bankowego. JERZY BAŃKA MICHAŁ KRAKOWIAK ANNA ZWIERZCHOWSKA BOGDAN LUDWICZAK Michał Krakowiak Na te zjawiska, o których tu mowa, przydatne światło rzucają Zasady Ładu Korporacyjnego, niekoniecznie nawet te, które przyjęła niedawno Komisja Nadzoru Finansowego. Chodzi o uniwersalne, w obecnej dobie rozwoju prawa, zasady, które regulują m.in. relacje pomiędzy zarządem, radą banku a jego właścicielami reprezentowanymi przez walne zgromadzenie i pośrednio przez radę banku. Opisywane przez redakcję skargi mogą być wynikiem niedostatecznej świadomości praw i obowiązków oraz wypadkową niewielkiego np. zaangażowania członków w sprawy swojej spółdzielni bankowej. Zawsze za prowadzenie działalności operacyjnej odpowiedzialny jest zarząd banku. Rada nadzorcza odpowiada za realizację wyznaczonych kierunków działania. Oba organy w określony sposób składają sprawozdania właścicielom, którymi ci ostatni winni we własnym interesie żywo się interesować. Bogdan Ludwiczak Wyłaniają się tu dwie kwestie: jedna to wspomniane Zasady Ładu Korporacyjnego, które normują właśnie relacje pomiędzy władzami banku, a członkami Anna Zwierzchowska Organami spółdzielni są: walne zgromadzenie, rada nadzorcza, zarząd, oraz zebrania grup członkowskich w spółdzielniach, w których WZ jest zastąpione przez Zebranie Przedstawicieli. Wybory do organów spółdzielni dokonywane są spośród członków banku spółdzielni. Wbrew pozorom, członkowie banku spółdzielczego mają duży wpływ i na politykę kredytową, i na strategię działania. Bank Spółdzielczy, który ja reprezentuję jest bankiem lokalnym, gdzie w środowisku wszyscy się znają i swoje uwagi kierują prosto do zarządu lub do członków rady. Zgłaszane problemy lub inne zagadnienia wymagają reakcji organów banku. Problemy dyskutowane są na poszczególnych posiedzeniach i rozwiązywane w ramach posiadanych uprawnień. Gdy są sprawy zastrzeżone do kompetencji organów najwyższych, obowiązkiem wówczas zarządu jest przygotowanie danych zagadnień do rozpatrzenia przez WZ czy ZP. Prezesów powołują i odwołują rady nadzorcze. Zarząd reprezentuje bank na zewnątrz. Prezes nie może podejmować decyzji zastrzeżonych dla innych organów, gdyż przekroczyłby swoje kompetencje. Przykładowo decyzje podjęte przez prezesów w sprawie wyboru systemu ochrony IPS są przekroczeniem własnych kompetencji. Chyba że ZP/WZ wcześniej podjęło decyzję o przystąpieniu i upoważniło prezesa do stosownego oświadczenia woli. Według aktualnego stanu prawa tego typu decyzje są zastrzeżone dla najwyższych organów jakimi są ZP/WZ. W aktualnych okolicznościach prezesi banków spółdzielczych stoją przed trudnym wyzwaniem jak przedstawić członkom/właścicielom banku, że ich i swoje uprawnienia w zakresie zarządzania bankiem trzeba będzie przekazać innemu podmiotowi organowi zarządzającemu systemem ochrony. Ostateczna decyzja i tak należeć będzie do właścicieli banku reprezentowanych przez Zebranie Przedstawicieli bądź na Walnych Zgromadzeniach. Krzysztof Zdanowski Problem, który przedstawiła redakcja, jest moim zdaniem trochę innej natury. Podobny dotyczy także spółek kapitałowych, czyli określenia roli i funkcji drobnych udziałowców (akcjonariuszy) w banku. Najważniejsza w obu przypadkach jest transparentność, czyli prawa i obowiązki udziałowców powinny być jasno określone. To, w czym szczególnie przydatny może być głos udziałowców, to kwestie społecznych wartości, które wspierają banki spółdzielcze, tzw. społecznej odpowiedzialności biznesu. Mogą oni służyć zarządom głosem doradczym przy wspieraniu rozwoju kultury i zachowaniu dziedzictwa narodowego. Jest to misja trudna do przecenienia. Bogdan Ludwiczak Nie zazdroszczę sytuacji zarządom banków spółdzielczych. Władze banku są często pomiędzy młotem a kowadłem właścicielami banku a instytucją nadzorującą. Pokazują to m.in. ostatnie doświadczenia, kiedy to zarządy, w tym banków zrzeszających, muszą znaleźć punkt równowagi pomiędzy oczekiwaniami właścicieli banków a nadzoru. To właśnie na zarządach spoczywa obowiązek i odpowiedzialność przekazywania niekorzystnych informacji dla właścicieli banku, jak to miało miejsce np. w przypadku ograniczenia przez KNF wypłaty dywidendy za 2013 rok. Sławomir Czopur Należałoby przy tej okazji przypomnieć, że środowisko banków spółdzielczych nie jest jednorodne. Same banki spółdzielcze różnią się od siebie wielkością, strukturą aktywów, terenem działania itd. Na pewno największą grupę członków banków interesuje to, czy będą mieli swobodny dostęp do usług bankowych niekoniecznie elektronicznych, wpływ na lokalizację placówki, ustawienie bankomatu itd. Proszę też zwrócić uwagę na to, że banki spółdzielcze na terenach mniej rozwiniętych gospodarczo stanowią niejednokrotnie jedyny, wiarygodny dostęp do informacji oraz edukacji ekonomicznej dla swoich członków. Niektóre placówki na terenach mniej efektywnych ekonomicznie należałoby może zamknąć, ale ze względu na tę wymianę informacji i wiedzy z członkami powinny one funkcjonować. Paweł Pelc Uważam, że nie należy odgraniczać kwestii społecznej odpowiedzialności biznesu od samego biznesu. Jeżeli oddzielimy działalność podstawową od realizacji celów społecznych, to cele społeczne staną się tylko kwiatkiem do kożucha. Jeśli chodzi o Zasady Ładu Korporacyjnego dla podmiotów nadzorowanych to mam wątpliwość, czy

18 34 Rada Ekspertów Spółdzielczych LUTY 2015 LUTY 2015 Rynek kapitałowy 35 KNF powinien w ogóle takie zasady formułować. Ponieważ je już wydał, warto przypomnieć, że istotnym ich elementem jest właśnie relacja pomiędzy zarządem banku a jego właścicielami, w tym komunikacji z interesariuszami, czyli członkami banków. Ważne jest także, żeby właściciele spółdzielni bankowych umieli korzystać z informacji, których udzielanie przez zarząd gwarantuje im Prawo spółdzielcze. Sławomir Czopur Pamiętajmy, że są też banki spółdzielcze, które mają po kilkanaście czy kilkadziesiąt tysięcy członków, ale są też banki, które mają po kilkudziesięciu członków. Spółdzielnia jest organizacją otwartą każdy może do niej przystąpić i każdy z niej wystąpić. W małych bankach, których jest najwięcej, problem komunikacyjny praktycznie nie istnieje działają one często na terenie jednej gminy, gdzie członka zarządu czy rady można spotkać niemal codziennie, np. na ulicy, w sklepie itd. Danuta Świerżewska Czym się różni spółdzielnia od spółki? Spółdzielnia jest korporacją osób, natomiast spółka kapitału. Członkowie w banku spółdzielczym pełnią ważną rolę są właścicielami banku. Wybierają sami bądź za pośrednictwem delegatów (przedstawicieli), radę nadzorczą jako organ kontrolno-nadzorczy. Rada nadzorcza wybiera zarząd. Ważną rolą dla potrzeby oceny całokształtu działalności banku spółdzielczego pełni lustracja spółdzielcza, która jest procesem kontrolno-instruktażowo-doradczym i ustawowym obowiązkiem każdej spółdzielni. Cechą charakterystyczną tej formy kontroli jest to, że jej odbiorcami są członkowie banku. Brak zrozumienia tego faktu budzi kontrowersje o potrzebie przeprowadzania lustracji. Lustracja spółdzielcza odpowiada na trzy zasadnicze pytania: czy bank spółdzielczy działa zgodnie z przepisami prawa, czy w sposób ekonomicznie uzasadniony wykorzystuje swój potencjał majątkowy, czy rzetelnie ewidencjonuje zadania gospodarcze? Bada również realizację swoich obowiązków wobec członków SŁAWOMIR CZOPUR ROBERT AZEMBSKI PAWEŁ PELC przez organy samorządowe, radę i zarząd banku. Wysokość udziałów w niektórych bankach spółdzielczych sięga nawet kilkudziesięciu tysięcy złotych. Członkowie mają wpływ, wywierając presję na Zebraniu Przedstawicieli np. proponując określony podział nadwyżki bilansowej. Jerzy Bańka Nawiążę do wątku znaczenia udziałowców w banku spółdzielczym. To nie jest tak, że są oni równi w prawach do akcjonariuszy w spółce prawa handlowego. Sięgnijmy na chwilę do historii, do korzeni powstawania spółdzielni. Grupowały one początkowo ludzi biednych, szukających ochrony, wsparcia finansowego. Znaczenie miała tu funkcja organizatorska, a nie właścicielska. Uważam, że nie powinniśmy mówić o członkach banków spółdzielczych jako o właścicielach. Funkcja właścicielska jest bowiem ściśle związana z zaangażowaniem kapitałowym i oczekiwaniem zwrotu na zaangażowanym kapitale. W przypadku banku spółdzielczego, czy w ogóle spółdzielni, ten element ma wtórne znaczenie. Najważniejsze jest to, by spółdzielnia świadczyła swoje usługi członkom. Temu nie służą np. projektowane zmiany dotyczące wprowadzenia kadencyjności zarządów, co będzie ułatwiać ich odwołanie i destabilizować sektor. Michał Krakowiak Chcę podnieść jeszcze jedną sprawę spółdzielczość zrodziła się ze spontanicznej chęci samopomocy poprzez wspólne działania. Co natomiast dziś obserwujemy w środowisku? Upowszechniające się poszukiwanie rozwiązań w duchu indywidualizmu, które pozwolą w razie potrzeby na swoistą swobodę, czasami ucieczkę od takiego czy innego problemu. W tych krajach, gdzie idea wspólnego działania nie nosi historycznego piętna, spółdzielczości bankowej łatwiej jest być może osiągać niekiedy nawet 40-proc. udział w rynku usług bankowych. Anna Zwierzchowska Nie można powiedzieć, że banki spółdzielcze nie mają właścicieli. Członkowie byli i są właścicielami banków spółdzielczych, co potwierdza art. 3 Prawa spółdzielczego: majątek spółdzielni jest prywatną własnością jej członków. Nie zapominajmy, że spółdzielnie powołane zostały do istnienia w określonym celu, zakładane były ze składek prywatnych ludzi, rozwijały się w wielkim trudzie i dziś mało kto może pochwalić się ponad 150-letnią historią działania, a co najważniejsze banki spółdzielcze służyły społeczności lokalnej i nadal jej służą. BS nie były nastawione na maksymalizację zysku. Posiadany zysk, tak jak i podatki, zostawały i zostają wyłącznie w kraju. Wielka jest szkoda, że banki spółdzielcze nie mają wsparcia ze strony władzy publicznej. Spoglądając na gospodarki państw zachodnich widzimy, że tam spółdzielczość jest duża, silna i ma bardzo istotne miejsce w gospodarce, podczas gdy w naszym kraju banki spółdzielcze mają tylko 7 proc. udziału w rynku (u Niemców jest to 58 proc.). Uważam, że banki spółdzielcze w okresie kryzysu finansowego doskonale sobie poradziły, dowiodły swoich kompetencji, udowodniły, że są instytucjami bezpiecznymi. Opracował: Robert Azembski Sekurytyzację czas zacząć Rynek oparty na sekurytyzacji aktywów stał się w wielu krajach jednym z ważniejszych źródeł długoterminowego finansowania. Czy wreszcie zaistnieje i w Polsce, a banki spółdzielcze będą mogły dzięki temu silniej rozwinąć akcję kredytową?

19 36 Rynek kapitałowy LUTY 2015 LUTY STRUKTURA TERMINÓW PŁATNOŚCI PRODUKTÓW 70,9% 27,9% 27,1% do 1 roku produkty kredytowe produkty depozytowo-lokacyjne W PRZYPADKU SEKURYTYZA- CJI KLASYCZNEJ AKTYWA JEJ PODLEGAJĄCE SĄ TRANSFE- ROWANE DO SPÓŁKI SPE- CJALNEGO PRZEZNACZENIA, KTÓRA STAJE SIĘ ICH DYSPO- NENTEM. TAKIE DZIAŁANIA SĄ DOŚĆ SKOMPLIKOWANE ZARÓWNO OD STRONY TECH- NICZNEJ, JAK I PRAWNEJ. Dlaczego sekurytyzacja nie działa? zastanawiają się Maciej Rapkiewicz i Piotr Broda, eksperci Instytutu Sobieskiego. Przedstawiciele środowiska bankowego od lat apelują o wprowadzenie rozwiązań ułatwiających i zachęcających do rozwoju w Polsce instytucji listów zastawnych, które są bardzo popularne w innych krajach, stając się jednym z ważnych źródeł finansowania długoterminowego. Chociaż problem rozwoju listów zastawnych jest jednym z ważniejszych elementów budowania rynku źródeł finansowania długoterminowego, to szybszym i łatwiejszym sposobem rozwiązania tego problemu mogą być działania zmierzające do pobudzenia sekurytyzacji, sprawdzonej na wielu dojrzałych rynkach finansowych. Sekurytyzacja to proces, którego istotą jest emisja papierów wartościowych, zabezpieczonych aktywami. Polega ona na przeniesieniu aktywów generujących przepływy pieniężne (często są to wierzytelności) do spółki specjalnego przeznaczenia lub funduszu sekurytyzacyjnego. W jej efekcie dochodzi do zamiany niepłynnych aktywów podmiotu będącego inicjatorem sekurytyzacji, na płynne papiery wartościowe, które mogą być przedmiotem obrotu. Podmiotem przenoszącym aktywa, czyli inicjatorem sekurytyzacji, może być bank. I to właśnie banków dotyczy przede wszystkim mechanizm sekurytyzacji, chociaż inicjatorami mogą być także inne podmioty, jak na przykład jednostki samorządu terytorialnego. Gdy inicjatorem jest bank, pulę aktywów będących przedmiotem sekurytyzacji stanowią kredyty, których spłata wraz z należnymi odsetkami rozłożona jest zwykle na co najmniej kilka lat. Sekurytyzowanymi aktywami mogą być zarówno pożyczki zakwalifikowane przez bank do tzw. kredytów zagrożonych (nieregularnych), jak i kredyty regularne, spłacane bez żadnych opóźnień. Poziom ryzyka jest ściśle związany z wiarygodnością i wypłacalnością dłużników. 31,4% 10,2% 6,4% 13,6% 12,4% > 1 roku do 5 lat > 5 lat bez terminu Źródło: Wyborcza.biz; 2014 NA DWA SPOSOBY W przypadku sekurytyzacji klasycznej aktywa jej podlegające są transferowane do spółki specjalnego przeznaczenia, która staje się ich dysponentem. Takie działania są dość skomplikowane zarówno od strony technicznej, jak i prawnej. Także koszty są wysokie, co stwarza barierę w postaci wysokiej wartości przenoszonych aktywów, aby transakcja była ekonomicznie opłacalna. Szybszym i łatwiejszym sposobem mogą być działania zmierzające do pobudzenia sekurytyzacji z zastosowaniem tzw. mechanizmu subpartycypacji. W tym drugim przypadku kluczowym elementem jest umowa, która określa w jakim udziale bank ponosi ryzyko związane z sekurytyzowanymi aktywami. Zmniejszenie ryzyka kredytowego, obok uzyskania przez bank finansowania przed wymagalnością wierzytelności, stanowi dla banku istotę i cel sekurytyzacji. Przy subpartycypacji bank nie sprzedaje sekurytyzowanych aktywów, a aktywa powinny pozostać w bilansie inicjatora sekurytyzacji. Oznacza to, że nie następuje zbycie wierzytelności przez bank. Zgodnie z przepisami w przypadku korzystania z mechanizmu subpartycypacji, sekurytyzacja może zostać przeprowadzona jedynie przy wykorzystaniu specjalnego funduszu, który przejmuje od banku część ryzyka kredytowego związanego z portfelem wierzytelności oczywiście w proporcji określonej w umowie. Rolą funduszu sekurytyzacyjnego jest także emisja certyfikatów inwestycyjnych, które następnie są nabywane przez uczestników rynku JAK DZIAŁA SEKURYTYZACJA? Inicjator (sprzedawca aktywów) Aktywa finansowego. Pieniądze uzyskiwane przez fundusz z tytułu opłaty za certyfikaty trafiają do banku. Fundusz może również zorganizować emisję obligacji, ale tylko w wysokości do trzech czwartych wartości aktywów funduszu. Ponieważ bank jest nadal właścicielem wierzytelności na podstawie tzw. umowy serwisowej obsługuje sekurytyzowane wierzytelności, zajmując się administrowaniem kredytów, zbieraniem wpłat od kredytobiorców, prowadzeniem dokumentacji dotyczącej wierzytelności, monitorowaniem terminowości spłat zobowiązań, wysyła wezwania do zapłaty zaległych rat kredytowych, czyli wykonuje wszystkie czynności związane z zarządzaniem kredytami. PODOBNE DO UBEZPIECZENIA W opinii ekspertów Instytutu Sobieskiego istnieje duże podobieństwo sekurytyzacji prowadzonej w oparciu o subpartycypację do stosowanego powszechnie w ubezpieczeniach mechanizmu reasekuracji, która jest ubezpieczeniem ubezpieczycieli. Oznacza to przekazanie (cesję) części ryzyka w zamian za uzgodnioną część składek reasekuratorowi (innemu ubezpieczycielowi). Reasekuracja oznacza wtórny i dalszy transfer ryzyka ubezpieczeniowego, jakiego dokonuje zakład ubezpieczeń do innego przedsiębiorstwa ubezpieczeniowego. Ten instrument jest powszechnie wykorzystywany w działalności ubezpieczeniowej. Główną właściwością umowy reasekuracyjnej jest brak zerwania relacji pomiędzy ubezpieczycielem pierwotnym, a klientem towarzystwa Cena certyfikatów Fundusz sekurytyzacyjny (spółka celowa) Wykup certyfikatów ubezpieczeniowego. Klient na ogół nie zdaje sobie sprawy, że podmiotem zabezpieczającym realność udzielonej mu ochrony ubezpieczeniowej może być inna instytucja, niż ta, z którą zawarł umowę ubezpieczenia. PODATKOWE UŁATWIENIE Ostatnio poczyniony został ważny krok w dobrym kierunku w postaci obowiązujących od początku roku przepisów z korzystniejszymi niż wcześniej rozwiązaniami podatkowymi CIT. Nie wszystkie bariery fiskalne udało się jednak zlikwidować. Nie ma jasnej interpretacji Ministerstwa Finansów, czy usługi świadczone w ramach umów zawieranych przez banki z funduszami sekurytyzacyjnymi podlegają zwolnieniu od podatku od towarów i usług (VAT). W tym ostatnim przypadku brak interpretacji może rodzić poważne wątpliwości w zakresie wyliczenia opłacalności ekonomicznej całego przedsięwzięcia. Trzeba uczciwie powiedzieć, że poza licznymi korzyściami sekurytyzacja niesie też dla banków pewne zagrożenia. Należą do nich: pokusa manipulacji bilansem, wynikami oraz wskaźnikami finansowymi, kreowanie fałszywego obrazu banku, a także uprawianie tzw. hazardu moralnego przejawiającego się w tworzeniu nowych aktywów obciążonych wyższym ryzykiem. Niektórzy ekonomiści wskazują nawet na sekurytyzację jako główną przyczynę kryzysu na amerykańskim rynku kredytów udzielanych osobom, które nie były w stanie spłacać długów. Mimo wszystko warto jednak podjąć wyzwanie. Certyfikaty Inwestorzy Źródło Rzeczpospolita SZANSA NA KAPITAŁ W najbliższych latach można się spodziewać umiarkowanego przyrostu portfela depozytów długoterminowych przy jednoczesnym istotnym wzroście długości okresu kredytowania. Wynika to z kilku przyczyn. Niskie stopy procentowe zniechęcają do lokowania w bankach, także na długie okresy. W tej sytuacji należy spodziewać się, że sekurytyzacja, szczególnie ta z wykorzystaniem mechanizmu subpartycypacji, może stać się w Polsce alternatywnym źródłem pozyskiwania długoterminowego kapitału. Bank, który zdecyduje się na nią, może wyeliminować z bilansu aktywa o wyższej wadze ryzyka i zastąpić je gotówką o zerowej wadze, a uwolniony w ten sposób kapitał przeznaczyć na dalszą akcję kredytową. Sekurytyzacja daje też szansę na poprawę efektywności i rentowności o ile gotówka będzie wydatkowana na działalność przynoszącą wyższą dochodowość od sekurytyzowanych aktywów. Bez rozwiązania problemu sekurytyzacji, część banków może znaleźć się w obliczu konieczności ograniczenia akcji kredytowej, przede wszystkim w zakresie finansowania długoterminowego. Oznaczać to będzie ograniczenia w udzielaniu kredytów hipotecznych dla gospodarstw domowych oraz w finansowaniu długoterminowych inwestycji przedsiębiorstw. Autor: Janusz Orłowski

20 40 Temat numeru LIPIEC 2014